Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / કઙ્ખાવિતરણી-પુરાણ-ટીકા • Kaṅkhāvitaraṇī-purāṇa-ṭīkā |
૩. અકાલચીવરસિક્ખાપદવણ્ણના
3. Akālacīvarasikkhāpadavaṇṇanā
અપરિક્ખિત્તસ્સ પરિક્ખેપારહટ્ઠાનસ્સ દુબ્બિજાનત્તા તં દસ્સેતું ‘‘અપિચ ભિક્ખૂન’’ન્તિઆદિ વુત્તં. વિહારપરિયન્તે નિવિટ્ઠધુવસન્નિપાતટ્ઠાનતો વા પરિયન્તે ઠિતભોજનસાલતો વા નિબદ્ધવસનકઆવાસતો વાતિ એવં ગહેતબ્બં. સચે વિહારે સન્નિપતિતભિક્ખૂહિ સદ્ધિં એકાબદ્ધા હુત્વા યોજનસતમ્પિ પૂરેત્વા નિસીદન્તિ, યોજનસતમ્પિ ઉપચારસીમા હોતીતિ અત્થો. ‘‘સમાનસંવાસકસીમાયા’’તિ વુત્તે ખણ્ડસીમાદીસુ ઠિતાનં ન પાપુણાતિ, તાસં વિસું સમાનસંવાસકસીમત્તાતિ ચ સમાનસંવાસકઅવિપ્પવાસસીમાનં ઇદં નાનત્તં. ‘‘અવિપ્પવાસસીમાય દમ્મી’’તિ દિન્નં પન ગામે ઠિતાનં ન પાપુણાતિ. કસ્મા? ‘‘ઠપેત્વા ગામઞ્ચ ગામૂપચારઞ્ચા’’તિ (મહાવ॰ ૧૪૪) વચનતો. ‘‘સમાનસંવાસકસીમાયા’’તિ દિન્નં પન યસ્મિં ઠાને અવિપ્પવાસસીમા અત્થિ, તત્થ ઠિતાનમ્પિ. ‘‘તત્ર ઠિતાનઞ્ચ પાપુણાતી’’તિ ચ, ‘‘ખણ્ડસીમાયં ઠત્વા ‘સીમટ્ઠકસઙ્ઘો ગણ્હાતૂ’તિ વુત્તે ઉપચારસીમાય એવ પરિચ્છિન્દિત્વા દાતબ્બ’’ન્તિ ચ, ‘‘તેસં બહિસીમટ્ઠાનમ્પિ પાપુણાતિ યાવ કથિનસ્સુબ્ભારાતિ અત્થો’’તિ ચ, ‘‘અનત્થતે પન કથિને અન્તોહેમન્તે સચે વિહારં પવિસિત્વા ‘વસ્સંવુટ્ઠસઙ્ઘસ્સ દમ્મી’તિ વદતિ, યે તત્થ વસ્સચ્છેદં અકત્વા પચ્છિમવસ્સંવુટ્ઠા, તેસં બહિસીમટ્ઠાનમ્પિ પાપુણાતી’’તિ વિનયધરા પરિચ્છિન્દન્તિ, અટ્ઠકથાયં પન અનાગતં. તસ્મા સમન્તપાસાદિકાયં ‘‘લક્ખણઞ્ઞૂ વદન્તી’’તિ (મહાવ॰ અટ્ઠ॰ ૩૭૯) વુત્તન્તિ ચ, ‘‘‘ચીવરમાસતો પટ્ઠાય યાવ હેમન્તસ્સ પચ્છિમો દિવસો, તાવ વસ્સાવાસિકં દેમા’તિ વુત્તે કથિનં અત્થતં વા હોતુ, અનત્થતં વાતિ યં સમન્તપાસાદિકાવચનં (મહાવ॰ અટ્ઠ॰ ૩૭૯), એત્થાપિ યદિ અત્થતં, પુરિમવસ્સંવુટ્ઠા પઞ્ચ માસે. યદિ અનત્થતં, પચ્છિમવસ્સંવુટ્ઠા ચત્તારો માસે લભન્તીતિ વિનિચ્છયો’’તિ ચ લિખિતં.
Aparikkhittassa parikkhepārahaṭṭhānassa dubbijānattā taṃ dassetuṃ ‘‘apica bhikkhūna’’ntiādi vuttaṃ. Vihārapariyante niviṭṭhadhuvasannipātaṭṭhānato vā pariyante ṭhitabhojanasālato vā nibaddhavasanakaāvāsato vāti evaṃ gahetabbaṃ. Sace vihāre sannipatitabhikkhūhi saddhiṃ ekābaddhā hutvā yojanasatampi pūretvā nisīdanti, yojanasatampi upacārasīmā hotīti attho. ‘‘Samānasaṃvāsakasīmāyā’’ti vutte khaṇḍasīmādīsu ṭhitānaṃ na pāpuṇāti, tāsaṃ visuṃ samānasaṃvāsakasīmattāti ca samānasaṃvāsakaavippavāsasīmānaṃ idaṃ nānattaṃ. ‘‘Avippavāsasīmāya dammī’’ti dinnaṃ pana gāme ṭhitānaṃ na pāpuṇāti. Kasmā? ‘‘Ṭhapetvā gāmañca gāmūpacārañcā’’ti (mahāva. 144) vacanato. ‘‘Samānasaṃvāsakasīmāyā’’ti dinnaṃ pana yasmiṃ ṭhāne avippavāsasīmā atthi, tattha ṭhitānampi. ‘‘Tatra ṭhitānañca pāpuṇātī’’ti ca, ‘‘khaṇḍasīmāyaṃ ṭhatvā ‘sīmaṭṭhakasaṅgho gaṇhātū’ti vutte upacārasīmāya eva paricchinditvā dātabba’’nti ca, ‘‘tesaṃ bahisīmaṭṭhānampi pāpuṇāti yāva kathinassubbhārāti attho’’ti ca, ‘‘anatthate pana kathine antohemante sace vihāraṃ pavisitvā ‘vassaṃvuṭṭhasaṅghassa dammī’ti vadati, ye tattha vassacchedaṃ akatvā pacchimavassaṃvuṭṭhā, tesaṃ bahisīmaṭṭhānampi pāpuṇātī’’ti vinayadharā paricchindanti, aṭṭhakathāyaṃ pana anāgataṃ. Tasmā samantapāsādikāyaṃ ‘‘lakkhaṇaññū vadantī’’ti (mahāva. aṭṭha. 379) vuttanti ca, ‘‘‘cīvaramāsato paṭṭhāya yāva hemantassa pacchimo divaso, tāva vassāvāsikaṃ demā’ti vutte kathinaṃ atthataṃ vā hotu, anatthataṃ vāti yaṃ samantapāsādikāvacanaṃ (mahāva. aṭṭha. 379), etthāpi yadi atthataṃ, purimavassaṃvuṭṭhā pañca māse. Yadi anatthataṃ, pacchimavassaṃvuṭṭhā cattāro māse labhantīti vinicchayo’’ti ca likhitaṃ.
‘‘યેહિ મય્હં યાગુ પીતાતિ યેહિ નિમન્તિતેહિ મય્હં યાગુ પીતાતિ અધિપ્પાયો. તસ્મા યેહિ નિમન્તિતેહિ યાગુ પીતા, તેસંયેવ પાપુણાતીતિ વુત્તં. અઞ્ઞથા ‘યેહિ મય્હં યાગુ પીતા’તિ વુત્તે નિમન્તિતા વા હોન્તુ, અનિમન્તિતા વા, યેહિ પીતા, તેસં પાપુણિતબ્બાની’’તિ વદન્તિ. એત્થ ‘‘નિટ્ઠિતચીવરસ્મિં ભિક્ખુના ઉબ્ભતસ્મિં કથિને’’તિ વદન્તો ઞાપેતિ એત્થન્તરે તિણ્ણમ્પિ અકાલચીવરાનં ઉપ્પત્તિઅભાવન્તિ. કસ્મા પન પદભાજને વિત્થારિતાનીતિ? વુચ્ચતે – ઇદં પન સિક્ખાપદં અધિટ્ઠાનં સન્ધાય ન વુત્તં કિન્તુ પઠમસિક્ખાપદે દસાહપરમં અનુજાનિત્વા તસ્મિં અપ્પહોન્તે સચે પચ્ચાસા અત્થિ, તમેવ વડ્ઢેત્વા માસમનુજાનન્તો ઇમમ્પિ અત્થવિસેસં દીપેતિ. અકાલચીવરં નામ સમ્મુખીભૂતેન ભાજેતબ્બં. તં પન ‘‘આકઙ્ખમાનેન ભિક્ખુના પટિગ્ગહેતબ્બ’’ન્તિ ઇમિના સિક્ખાપદેન વડ્ઢેત્વા વુત્તન્તિ. તસ્મા તીણિપિ પદભાજને વિત્થારિતાનીતિ.
‘‘Yehi mayhaṃ yāgu pītāti yehi nimantitehi mayhaṃ yāgu pītāti adhippāyo. Tasmā yehi nimantitehi yāgu pītā, tesaṃyeva pāpuṇātīti vuttaṃ. Aññathā ‘yehi mayhaṃ yāgu pītā’ti vutte nimantitā vā hontu, animantitā vā, yehi pītā, tesaṃ pāpuṇitabbānī’’ti vadanti. Ettha ‘‘niṭṭhitacīvarasmiṃ bhikkhunā ubbhatasmiṃ kathine’’ti vadanto ñāpeti etthantare tiṇṇampi akālacīvarānaṃ uppattiabhāvanti. Kasmā pana padabhājane vitthāritānīti? Vuccate – idaṃ pana sikkhāpadaṃ adhiṭṭhānaṃ sandhāya na vuttaṃ kintu paṭhamasikkhāpade dasāhaparamaṃ anujānitvā tasmiṃ appahonte sace paccāsā atthi, tameva vaḍḍhetvā māsamanujānanto imampi atthavisesaṃ dīpeti. Akālacīvaraṃ nāma sammukhībhūtena bhājetabbaṃ. Taṃ pana ‘‘ākaṅkhamānena bhikkhunā paṭiggahetabba’’nti iminā sikkhāpadena vaḍḍhetvā vuttanti. Tasmā tīṇipi padabhājane vitthāritānīti.
‘‘ખિપ્પમેવ કારેતબ્બન્તિ સીઘં અન્તોદસાહેયેવ કારેતબ્બ’’ન્તિ ઇદં પન પહોનકભાવે પુરિમસિક્ખાપદલક્ખણેનાતિ દીપેતું વુત્તં. તસ્મા એવં ‘‘સીઘ’’ન્તિ વા ‘‘લહુ’’ન્તિ વા આદિના અવત્વાપિ ‘‘દસાહા’’તિ વુત્તન્તિ. અત્થતકથિનસ્સ એવં હોતુ, અનત્થતે પન કથિને કથન્તિ વુત્તે અનત્થતસ્સ પટિક્ખેપતં દસ્સેતીતિ વુત્તો અપસ્સન્તો વિઘાતં આપજ્જતીતિ (વજિર॰ ટી॰ પારાજિક ૪૯૯-૫૦૦) લિખિતં.
‘‘Khippameva kāretabbanti sīghaṃ antodasāheyeva kāretabba’’nti idaṃ pana pahonakabhāve purimasikkhāpadalakkhaṇenāti dīpetuṃ vuttaṃ. Tasmā evaṃ ‘‘sīgha’’nti vā ‘‘lahu’’nti vā ādinā avatvāpi ‘‘dasāhā’’ti vuttanti. Atthatakathinassa evaṃ hotu, anatthate pana kathine kathanti vutte anatthatassa paṭikkhepataṃ dassetīti vutto apassanto vighātaṃ āpajjatīti (vajira. ṭī. pārājika 499-500) likhitaṃ.
અકાલચીવરસિક્ખાપદવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Akālacīvarasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.