| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣಿ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā |
ಅರೂಪಾವಚರಕುಸಲವಣ್ಣನಾ
Arūpāvacarakusalavaṇṇanā
ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಾಯತನಂ
Ākāsānañcāyatanaṃ
೨೬೫. ಇದಾನಿ ಅರೂಪಾವಚರಕುಸಲಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಪುನ ಕತಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಕುಸಲಾತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ। ತತ್ಥ ಅರೂಪೂಪಪತ್ತಿಯಾತಿ ಅರೂಪಭವೋ ಅರೂಪಂ, ಅರೂಪೇ ಉಪಪತ್ತಿ ಅರೂಪೂಪಪತ್ತಿ, ತಸ್ಸಾ ಅರೂಪೂಪಪತ್ತಿಯಾ। ಮಗ್ಗಂ ಭಾವೇತೀತಿ ಉಪಾಯಂ ಹೇತುಂ ಕಾರಣಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ ವಡ್ಢೇತಿ। ಸಬ್ಬಸೋತಿ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ। ಸಬ್ಬಾಸಂ ವಾ ಅನವಸೇಸಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ರೂಪಸಞ್ಞಾನನ್ತಿ ಸಞ್ಞಾಸೀಸೇನ ವುತ್ತರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನಾನಞ್ಚೇವ ತದಾರಮ್ಮಣಾನಞ್ಚ। ರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನಮ್ಪಿ ಹಿ ರೂಪನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ ‘ರೂಪೀ ರೂಪಾನಿ ಪಸ್ಸತೀ’ತಿಆದೀಸು (ಧ॰ ಸ॰ ೨೪೮; ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೧೨೯)। ತಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಮ್ಪಿ ‘‘ಬಹಿದ್ಧಾ ರೂಪಾನಿ ಪಸ್ಸತಿ ಸುವಣ್ಣದುಬ್ಬಣ್ಣಾನೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ॰ ಸ॰ ೨೪೪-೨೪೬; ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೧೭೩); ತಸ್ಮಾ ಇಧ ರೂಪೇ ಸಞ್ಞಾ ರೂಪಸಞ್ಞಾತಿ ಏವಂ ಸಞ್ಞಾಸೀಸೇನ ವುತ್ತರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ। ರೂಪಂ ಸಞ್ಞಾ ಅಸ್ಸಾತಿ ರೂಪಸಞ್ಞಂ, ರೂಪಮಸ್ಸ ನಾಮನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಏವಂ ಪಥವೀಕಸಿಣಾದಿಭೇದಸ್ಸ ತದಾರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಚೇತಂ ಅಧಿವಚನನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
265. Idāni arūpāvacarakusalaṃ dassetuṃ puna katame dhammā kusalātiādi āraddhaṃ. Tattha arūpūpapattiyāti arūpabhavo arūpaṃ, arūpe upapatti arūpūpapatti, tassā arūpūpapattiyā. Maggaṃ bhāvetīti upāyaṃ hetuṃ kāraṇaṃ uppādeti vaḍḍheti. Sabbasoti sabbākārena. Sabbāsaṃ vā anavasesānanti attho. Rūpasaññānanti saññāsīsena vuttarūpāvacarajjhānānañceva tadārammaṇānañca. Rūpāvacarajjhānampi hi rūpanti vuccati ‘rūpī rūpāni passatī’tiādīsu (dha. sa. 248; dī. ni. 2.129). Tassa ārammaṇampi ‘‘bahiddhā rūpāni passati suvaṇṇadubbaṇṇānī’’tiādīsu (dha. sa. 244-246; dī. ni. 2.173); tasmā idha rūpe saññā rūpasaññāti evaṃ saññāsīsena vuttarūpāvacarajjhānassetaṃ adhivacanaṃ. Rūpaṃ saññā assāti rūpasaññaṃ, rūpamassa nāmanti vuttaṃ hoti. Evaṃ pathavīkasiṇādibhedassa tadārammaṇassa cetaṃ adhivacananti veditabbaṃ.
ಸಮತಿಕ್ಕಮಾತಿ ವಿರಾಗಾ ನಿರೋಧಾ ಚ। ಕಿಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ? ಏತಾಸಂ ಕುಸಲವಿಪಾಕಕಿರಿಯವಸೇನ ಪಞ್ಚದಸನ್ನಂ ಝಾನಸಙ್ಖಾತಾನಂ ರೂಪಸಞ್ಞಾನಂ, ಏತೇಸಞ್ಚ ಪಥವೀಕಸಿಣಾದಿವಸೇನ ಅಟ್ಠನ್ನಂ ಆರಮ್ಮಣಸಙ್ಖಾತಾನಂ ರೂಪಸಞ್ಞಾನಂ, ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ಅನವಸೇಸಾನಂ ವಾ ವಿರಾಗಾ ಚ ನಿರೋಧಾ ಚ ವಿರಾಗಹೇತು ಚೇವ ನಿರೋಧಹೇತು ಚ ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಾಯತನಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರತಿ। ನ ಹಿ ಸಕ್ಕಾ ಸಬ್ಬಸೋ ಅನತಿಕ್ಕನ್ತರೂಪಸಞ್ಞೇನ ಏತಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರಿತುನ್ತಿ।
Samatikkamāti virāgā nirodhā ca. Kiṃ vuttaṃ hoti? Etāsaṃ kusalavipākakiriyavasena pañcadasannaṃ jhānasaṅkhātānaṃ rūpasaññānaṃ, etesañca pathavīkasiṇādivasena aṭṭhannaṃ ārammaṇasaṅkhātānaṃ rūpasaññānaṃ, sabbākārena anavasesānaṃ vā virāgā ca nirodhā ca virāgahetu ceva nirodhahetu ca ākāsānañcāyatanaṃ upasampajja viharati. Na hi sakkā sabbaso anatikkantarūpasaññena etaṃ upasampajja viharitunti.
ತತ್ಥ ಯಸ್ಮಾ ಆರಮ್ಮಣೇ ಅವಿರತ್ತಸ್ಸ ಸಞ್ಞಾಸಮತಿಕ್ಕಮೋ ನ ಹೋತಿ, ಸಮತಿಕ್ಕನ್ತಾಸು ಚ ಸಞ್ಞಾಸು ಆರಮ್ಮಣಂ ಸಮತಿಕ್ಕನ್ತಮೇವ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಆರಮ್ಮಣಸಮತಿಕ್ಕಮಂ ಅವತ್ವಾ ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮಾ ರೂಪಸಞ್ಞಾ? ರೂಪಾವಚರಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸಮಾಪನ್ನಸ್ಸ ವಾ ಉಪಪನ್ನಸ್ಸ ವಾ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಸುಖವಿಹಾರಿಸ್ಸ ವಾ ಸಞ್ಞಾ ಸಞ್ಜಾನನಾ ಸಞ್ಜಾನಿತತ್ತಂ, ಇಮಾ ವುಚ್ಚನ್ತಿ ರೂಪಸಞ್ಞಾಯೋ। ಇಮಾ ರೂಪಸಞ್ಞಾಯೋ ಅತಿಕ್ಕನ್ತೋ ಹೋತಿ, ವೀತಿಕ್ಕನ್ತೋ, ಸಮತಿಕ್ಕನ್ತೋ, ತೇನ ವುಚ್ಚತಿ ಸಬ್ಬಸೋ ರೂಪಸಞ್ಞಾನಂ ಸಮತಿಕ್ಕಮಾ’’ತಿ (ವಿಭ॰ ೬೦೨) ಏವಂ ವಿಭಙ್ಗೇ ಸಞ್ಞಾನಂಯೇವ ಸಮತಿಕ್ಕಮೋ ವುತ್ತೋ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಆರಮ್ಮಣಸಮತಿಕ್ಕಮೇನ ಪತ್ತಬ್ಬಾ ಏತಾ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ, ನ ಏಕಸ್ಮಿಂಯೇವ ಆರಮ್ಮಣೇ ಪಠಮಜ್ಝಾನಾದೀನಿ ವಿಯ, ತಸ್ಮಾ ಅಯಂ ಆರಮ್ಮಣಸಮತಿಕ್ಕಮವಸೇನಾಪಿ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾ ಕತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
Tattha yasmā ārammaṇe avirattassa saññāsamatikkamo na hoti, samatikkantāsu ca saññāsu ārammaṇaṃ samatikkantameva hoti, tasmā ārammaṇasamatikkamaṃ avatvā ‘‘tattha katamā rūpasaññā? Rūpāvacarasamāpattiṃ samāpannassa vā upapannassa vā diṭṭhadhammasukhavihārissa vā saññā sañjānanā sañjānitattaṃ, imā vuccanti rūpasaññāyo. Imā rūpasaññāyo atikkanto hoti, vītikkanto, samatikkanto, tena vuccati sabbaso rūpasaññānaṃ samatikkamā’’ti (vibha. 602) evaṃ vibhaṅge saññānaṃyeva samatikkamo vutto. Yasmā pana ārammaṇasamatikkamena pattabbā etā samāpattiyo, na ekasmiṃyeva ārammaṇe paṭhamajjhānādīni viya, tasmā ayaṃ ārammaṇasamatikkamavasenāpi atthavaṇṇanā katāti veditabbā.
ಪಟಿಘಸಞ್ಞಾನಂ ಅತ್ಥಙ್ಗಮಾತಿ ಚಕ್ಖಾದೀನಂ ವತ್ಥೂನಂ ರೂಪಾದೀನಂ ಆರಮ್ಮಣಾನಞ್ಚ ಪಟಿಘಾತೇನ ಸಮುಪ್ಪನ್ನಾ ಸಞ್ಞಾ ಪಟಿಘಸಞ್ಞಾ। ರೂಪಸಞ್ಞಾದೀನಂ ಏತಂ ಅಧಿವಚನಂ। ಯಥಾಹ – ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮಾ ಪಟಿಘಸಞ್ಞಾ? ರೂಪಸಞ್ಞಾ ಸದ್ದಸಞ್ಞಾ ಗನ್ಧಸಞ್ಞಾ ರಸಸಞ್ಞಾ ಫೋಟ್ಠಬ್ಬಸಞ್ಞಾ, ಇಮಾ ವುಚ್ಚನ್ತಿ ಪಟಿಘಸಞ್ಞಾಯೋ’’ತಿ (ವಿಭ॰ ೬೦೩)। ತಾಸಂ ಕುಸಲವಿಪಾಕಾನಂ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಅಕುಸಲವಿಪಾಕಾನಂ ಪಞ್ಚನ್ನನ್ತಿ ಸಬ್ಬಸೋ ದಸನ್ನಮ್ಪಿ ಪಟಿಘಸಞ್ಞಾನಂ ಅತ್ಥಙ್ಗಮಾ ಪಹಾನಾ ಅಸಮುಪ್ಪಾದಾ ಅಪ್ಪವತ್ತಿಂ ಕತ್ವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ।
Paṭighasaññānaṃ atthaṅgamāti cakkhādīnaṃ vatthūnaṃ rūpādīnaṃ ārammaṇānañca paṭighātena samuppannā saññā paṭighasaññā. Rūpasaññādīnaṃ etaṃ adhivacanaṃ. Yathāha – ‘‘tattha katamā paṭighasaññā? Rūpasaññā saddasaññā gandhasaññā rasasaññā phoṭṭhabbasaññā, imā vuccanti paṭighasaññāyo’’ti (vibha. 603). Tāsaṃ kusalavipākānaṃ pañcannaṃ akusalavipākānaṃ pañcannanti sabbaso dasannampi paṭighasaññānaṃ atthaṅgamā pahānā asamuppādā appavattiṃ katvāti vuttaṃ hoti.
ಕಾಮಞ್ಚೇತಾ ಪಠಮಜ್ಝಾನಾದೀನಿ ಸಮಾಪನ್ನಸ್ಸಾಪಿ ನ ಸನ್ತಿ – ನ ಹಿ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಪಞ್ಚದ್ವಾರವಸೇನ ಚಿತ್ತಂ ಪವತ್ತತಿ – ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ, ಅಞ್ಞತ್ಥ ಪಹೀನಾನಂ ಸುಖದುಕ್ಖಾನಂ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನೇ ವಿಯ, ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಾದೀನಂ ತತಿಯಮಗ್ಗೇ ವಿಯ ಚ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಝಾನೇ ಉಸ್ಸಾಹಜನನತ್ಥಂ ಇಮಸ್ಸ ಝಾನಸ್ಸ ಪಸಂಸಾವಸೇನ ಏತಾಸಂ ಏತ್ಥ ವಚನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಅಥ ವಾ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ತಾ ರೂಪಾವಚರಂ ಸಮಾಪನ್ನಸ್ಸ ನ ಸನ್ತಿ, ಅಥ ಖೋ ನ ಪಹೀನತ್ತಾ ನ ಸನ್ತಿ। ನ ಹಿ ರೂಪವಿರಾಗಾಯ ರೂಪಾವಚರಭಾವನಾ ಸಂವತ್ತತಿ, ರೂಪಾಯತ್ತಾ ಚ ಏತಾಸಂ ಪವತ್ತಿ। ಅಯಂ ಪನ ಭಾವನಾ ರೂಪವಿರಾಗಾಯ ಸಂವತ್ತತಿ। ತಸ್ಮಾ ತಾ ಏತ್ಥ ಪಹೀನಾತಿ ವತ್ತುಂ ವಟ್ಟತಿ। ನ ಕೇವಲಞ್ಚ ವತ್ತುಂ, ಏಕಂಸೇನೇವ ಏವಂ ಧಾರೇತುಮ್ಪಿ ವಟ್ಟತಿ। ತಾಸಞ್ಹಿ ಇತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಅಪ್ಪಹೀನತ್ತಾಯೇವ ಪಠಮಜ್ಝಾನಂ ಸಮಾಪನ್ನಸ್ಸ ‘‘ಸದ್ದೋ ಕಣ್ಟಕೋ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೧೦.೭೨) ವುತ್ತೋ ಭಗವತಾ। ಇಧ ಚ ಪಹೀನತ್ತಾಯೇವ ಅರೂಪಸಮಾಪತ್ತೀನಂ ಆನೇಞ್ಜತಾ ಸನ್ತವಿಮೋಕ್ಖತಾ ಚ ವುತ್ತಾ। ಆಳಾರೋ ಚ ಕಾಳಾಮೋ ಆರುಪ್ಪಸಮಾಪನ್ನೋ ಪಞ್ಚಮತ್ತಾನಿ ಸಕಟಸತಾನಿ ನಿಸ್ಸಾಯ ನಿಸ್ಸಾಯ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಾನಿ ನೇವ ಅದ್ದಸ, ನ ಪನ ಸದ್ದಂ ಅಸ್ಸೋಸೀತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೧೯೨)।
Kāmañcetā paṭhamajjhānādīni samāpannassāpi na santi – na hi tasmiṃ samaye pañcadvāravasena cittaṃ pavattati – evaṃ santepi, aññattha pahīnānaṃ sukhadukkhānaṃ catutthajjhāne viya, sakkāyadiṭṭhādīnaṃ tatiyamagge viya ca, imasmiṃ jhāne ussāhajananatthaṃ imassa jhānassa pasaṃsāvasena etāsaṃ ettha vacanaṃ veditabbaṃ. Atha vā kiñcāpi tā rūpāvacaraṃ samāpannassa na santi, atha kho na pahīnattā na santi. Na hi rūpavirāgāya rūpāvacarabhāvanā saṃvattati, rūpāyattā ca etāsaṃ pavatti. Ayaṃ pana bhāvanā rūpavirāgāya saṃvattati. Tasmā tā ettha pahīnāti vattuṃ vaṭṭati. Na kevalañca vattuṃ, ekaṃseneva evaṃ dhāretumpi vaṭṭati. Tāsañhi ito pubbe appahīnattāyeva paṭhamajjhānaṃ samāpannassa ‘‘saddo kaṇṭako’’ti (a. ni. 10.72) vutto bhagavatā. Idha ca pahīnattāyeva arūpasamāpattīnaṃ āneñjatā santavimokkhatā ca vuttā. Āḷāro ca kāḷāmo āruppasamāpanno pañcamattāni sakaṭasatāni nissāya nissāya atikkantāni neva addasa, na pana saddaṃ assosīti (dī. ni. 2.192).
ನಾನತ್ತಸಞ್ಞಾನಂ ಅಮನಸಿಕಾರಾತಿ ನಾನತ್ತೇ ಗೋಚರೇ ಪವತ್ತಾನಂ ಸಞ್ಞಾನಂ ನಾನತ್ತಾನಂ ವಾ ಸಞ್ಞಾನಂ। ಯಸ್ಮಾ ಹಿ ಏತಾ ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮಾ ನಾನತ್ತಸಞ್ಞಾ? ಅಸಮಾಪನ್ನಸ್ಸ ಮನೋಧಾತುಸಮಙ್ಗಿಸ್ಸ ವಾ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಸಮಙ್ಗಿಸ್ಸ ವಾ ಸಞ್ಞಾ ಸಞ್ಜಾನನಾ ಸಞ್ಜಾನಿತತ್ತಂ, ಇಮಾ ವುಚ್ಚನ್ತಿ ನಾನತ್ತಸಞ್ಞಾಯೋ’’ತಿ (ವಿಭ॰ ೬೦೪) ಏವಂ ವಿಭಙ್ಗೇ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ವುತ್ತಾ ಇಧ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ; ಅಸಮಾಪನ್ನಸ್ಸ ಮನೋಧಾತುಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಸಙ್ಗಹಿತಾ ಸಞ್ಞಾ ರೂಪಸದ್ದಾದಿಭೇದೇ ನಾನತ್ತೇ ನಾನಾಸಭಾವೇ ಗೋಚರೇ ಪವತ್ತನ್ತಿ; ಯಸ್ಮಾ ಚೇತಾ ಅಟ್ಠ ಕಾಮಾವಚರಕುಸಲಸಞ್ಞಾ, ದ್ವಾದಸ ಅಕುಸಲಸಞ್ಞಾ, ಏಕಾದಸ ಕಾಮಾವಚರಕುಸಲವಿಪಾಕಸಞ್ಞಾ , ದ್ವೇ ಅಕುಸಲವಿಪಾಕಸಞ್ಞಾ, ಏಕಾದಸ ಕಾಮಾವಚರಕಿರಿಯಸಞ್ಞಾತಿ ಏವಂ ಚತುಚತ್ತಾಲೀಸಮ್ಪಿ ಸಞ್ಞಾ ನಾನತ್ತಾ ನಾನಾಸಭಾವಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಅಸದಿಸಾ, ತಸ್ಮಾ ನಾನತ್ತಸಞ್ಞಾತಿ ವುತ್ತಾ। ತಾಸಂ ಸಬ್ಬಸೋ ನಾನತ್ತಸಞ್ಞಾನಂ ಅಮನಸಿಕಾರಾ ಅನಾವಜ್ಜನಾ ಅಸಮನ್ನಾಹಾರಾ ಅಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾ। ಯಸ್ಮಾ ತಾ ನಾವಜ್ಜತಿ, ನ ಮನಸಿಕರೋತಿ, ನ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖತಿ, ತಸ್ಮಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ।
Nānattasaññānaṃ amanasikārāti nānatte gocare pavattānaṃ saññānaṃ nānattānaṃ vā saññānaṃ. Yasmā hi etā ‘‘tattha katamā nānattasaññā? Asamāpannassa manodhātusamaṅgissa vā manoviññāṇadhātusamaṅgissa vā saññā sañjānanā sañjānitattaṃ, imā vuccanti nānattasaññāyo’’ti (vibha. 604) evaṃ vibhaṅge vibhajitvā vuttā idha adhippetā; asamāpannassa manodhātumanoviññāṇadhātusaṅgahitā saññā rūpasaddādibhede nānatte nānāsabhāve gocare pavattanti; yasmā cetā aṭṭha kāmāvacarakusalasaññā, dvādasa akusalasaññā, ekādasa kāmāvacarakusalavipākasaññā , dve akusalavipākasaññā, ekādasa kāmāvacarakiriyasaññāti evaṃ catucattālīsampi saññā nānattā nānāsabhāvā aññamaññaṃ asadisā, tasmā nānattasaññāti vuttā. Tāsaṃ sabbaso nānattasaññānaṃ amanasikārā anāvajjanā asamannāhārā apaccavekkhaṇā. Yasmā tā nāvajjati, na manasikaroti, na paccavekkhati, tasmāti vuttaṃ hoti.
ಯಸ್ಮಾ ಚೇತ್ಥ ಪುರಿಮಾ ರೂಪಸಞ್ಞಾ ಪಟಿಘಸಞ್ಞಾ ಚ ಇಮಿನಾ ಝಾನೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತೇ ಭವೇಪಿ ನ ವಿಜ್ಜನ್ತಿ, ಪಗೇವ ತಸ್ಮಿಂ ಭವೇ ಇಮಂ ಝಾನಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರಣಕಾಲೇ, ತಸ್ಮಾ ತಾಸಂ ‘ಸಮತಿಕ್ಕಮಾ ಅತ್ಥಙ್ಗಮಾ’ತಿ ದ್ವೇಧಾಪಿ ಅಭಾವೋಯೇವ ವುತ್ತೋ। ನಾನತ್ತಸಞ್ಞಾಸು ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಅಟ್ಠ ಕಾಮಾವಚರಕುಸಲಸಞ್ಞಾ, ನವ ಕಿರಿಯಾಸಞ್ಞಾ, ದಸ ಅಕುಸಲಸಞ್ಞಾತಿ ಇಮಾ ಸತ್ತವೀಸತಿ ಸಞ್ಞಾ ಇಮಿನಾ ಝಾನೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತೇ ಭವೇ ವಿಜ್ಜನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಾಸಂ ಅಮನಸಿಕಾರಾತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ತತ್ರಾಪಿ ಹಿ ಇಮಂ ಝಾನಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರನ್ತೋ ತಾಸಂ ಅಮನಸಿಕಾರಾಯೇವ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರತಿ। ತಾ ಪನ ಮನಸಿಕರೋನ್ತೋ ಅಸಮಾಪನ್ನೋ ಹೋತೀತಿ। ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಚೇತ್ಥ ‘ರೂಪಸಞ್ಞಾನಂ ಸಮತಿಕ್ಕಮಾ’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಬ್ಬರೂಪಾವಚರಧಮ್ಮಾನಂ ಪಹಾನಂ ವುತ್ತಂ। ‘ಪಟಿಘಸಞ್ಞಾನಂ ಅತ್ಥಙ್ಗಮಾ ನಾನತ್ತಸಞ್ಞಾನಂ ಅಮನಸಿಕಾರಾ’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಕಾಮಾವಚರಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಾನಞ್ಚ ಪಹಾನಂ ಅಮನಸಿಕಾರೋ ಚ ವುತ್ತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
Yasmā cettha purimā rūpasaññā paṭighasaññā ca iminā jhānena nibbatte bhavepi na vijjanti, pageva tasmiṃ bhave imaṃ jhānaṃ upasampajja viharaṇakāle, tasmā tāsaṃ ‘samatikkamā atthaṅgamā’ti dvedhāpi abhāvoyeva vutto. Nānattasaññāsu pana yasmā aṭṭha kāmāvacarakusalasaññā, nava kiriyāsaññā, dasa akusalasaññāti imā sattavīsati saññā iminā jhānena nibbatte bhave vijjanti, tasmā tāsaṃ amanasikārāti vuttanti veditabbaṃ. Tatrāpi hi imaṃ jhānaṃ upasampajja viharanto tāsaṃ amanasikārāyeva upasampajja viharati. Tā pana manasikaronto asamāpanno hotīti. Saṅkhepato cettha ‘rūpasaññānaṃ samatikkamā’ti iminā sabbarūpāvacaradhammānaṃ pahānaṃ vuttaṃ. ‘Paṭighasaññānaṃ atthaṅgamā nānattasaññānaṃ amanasikārā’ti iminā sabbesaṃ kāmāvacaracittacetasikānañca pahānaṃ amanasikāro ca vuttoti veditabbo.
ಇತಿ ಭಗವಾ ‘ಪನ್ನರಸನ್ನಂ ರೂಪಸಞ್ಞಾನಂ ಸಮತಿಕ್ಕಮೇನ, ದಸನ್ನಂ ಪಟಿಘಸಞ್ಞಾನಂ ಅತ್ಥಙ್ಗಮೇನ, ಚತುಚತ್ತಾಲೀಸಾಯ ನಾನತ್ತಸಞ್ಞಾನಂ ಅಮನಸಿಕಾರೇನಾ’ತಿ ತೀಹಿ ಪದೇಹಿ ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಾಯತನಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ವಣ್ಣಂ ಕಥೇಸಿ। ಕಿಂ ಕಾರಣಾತಿ ಚೇ ಸೋತೂನಂ ಉಸ್ಸಾಹಜನನತ್ಥಞ್ಚೇವ ಪಲೋಭನತ್ಥಞ್ಚ। ಸಚೇ ಹಿ ಕೇಚಿ ಅಪಣ್ಡಿತಾ ವದೇಯ್ಯುಂ ‘ಸತ್ಥಾ ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಾಯತನಸಮಾಪತ್ತಿಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇಥಾತಿ ವದತಿ, ಕೋ ನು ಖೋ ಏತಾಯ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತಾಯ ಅತ್ಥೋ? ಕೋ ಆನಿಸಂಸೋ’ತಿ ತೇ ಏವಂ ವತ್ತುಂ ಮಾ ಲಭನ್ತೂತಿ ಇಮೇಹಿ ಆಕಾರೇಹಿ ಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ವಣ್ಣಂ ಕಥೇಸಿ। ತಞ್ಹಿ ನೇಸಂ ಸುತ್ವಾ ಏವಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ – ‘ಏವಂಸನ್ತಾ ಕಿರ ಅಯಂ ಸಮಾಪತ್ತಿ, ಏವಂಪಣೀತಾ, ನಿಬ್ಬತ್ತೇಸ್ಸಾಮ ನ’ನ್ತಿ। ಅಥಸ್ಸ ನಿಬ್ಬತ್ತನತ್ಥಾಯ ಉಸ್ಸಾಹಂ ಕರಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ।
Iti bhagavā ‘pannarasannaṃ rūpasaññānaṃ samatikkamena, dasannaṃ paṭighasaññānaṃ atthaṅgamena, catucattālīsāya nānattasaññānaṃ amanasikārenā’ti tīhi padehi ākāsānañcāyatanasamāpattiyā vaṇṇaṃ kathesi. Kiṃ kāraṇāti ce sotūnaṃ ussāhajananatthañceva palobhanatthañca. Sace hi keci apaṇḍitā vadeyyuṃ ‘satthā ākāsānañcāyatanasamāpattiṃ nibbattethāti vadati, ko nu kho etāya nibbattitāya attho? Ko ānisaṃso’ti te evaṃ vattuṃ mā labhantūti imehi ākārehi samāpattiyā vaṇṇaṃ kathesi. Tañhi nesaṃ sutvā evaṃ bhavissati – ‘evaṃsantā kira ayaṃ samāpatti, evaṃpaṇītā, nibbattessāma na’nti. Athassa nibbattanatthāya ussāhaṃ karissantīti.
ಪಲೋಭನತ್ಥಞ್ಚಾಪಿ ನೇಸಂ ಏತಿಸ್ಸಾ ವಣ್ಣಂ ಕಥೇಸಿ, ವಿಸಕಣ್ಟಕವಾಣಿಜೋ ವಿಯ। ವಿಸಕಣ್ಟಕವಾಣಿಜೋ ನಾಮ ಗುಳವಾಣಿಜೋ ವುಚ್ಚತಿ। ಸೋ ಕಿರ ಗುಳಫಾಣಿತಖಣ್ಡಸಕ್ಕರಾದೀನಿ ಸಕಟೇನಾದಾಯ ಪಚ್ಚನ್ತಗಾಮಂ ಗನ್ತ್ವಾ ‘ವಿಸಕಣ್ಟಕಂ ಗಣ್ಹಥ ವಿಸಕಣ್ಟಕಂ ಗಣ್ಹಥಾ’ತಿ ಉಗ್ಘೋಸೇಸಿ। ತಂ ಸುತ್ವಾ ಗಾಮಿಕಾ ‘ವಿಸಂ ನಾಮ ಕಕ್ಖಳಂ, ಯೋ ನಂ ಖಾದತಿ ಸೋ ಮರತಿ, ಕಣ್ಟಕೋಪಿ ವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ಮಾರೇತಿ। ಉಭೋಪೇತೇ ಕಕ್ಖಳಾ, ಕೋ ಏತ್ಥ ಆನಿಸಂಸೋ’ತಿ ಗೇಹದ್ವಾರಾನಿ ಥಕೇಸುಂ, ದಾರಕೇ ಚ ಪಲಾಪೇಸುಂ। ತಂ ದಿಸ್ವಾ ವಾಣಿಜೋ ‘ಅವೋಹಾರಕುಸಲಾ ಇಮೇ ಗಾಮಿಕಾ, ಹನ್ದ ನೇ ಉಪಾಯೇನ ಗಣ್ಹಾಪೇಮೀ’ತಿ ‘ಅತಿಮಧುರಂ ಗಣ್ಹಥ ಅತಿಸಾದುಂ ಗಣ್ಹಥ, ಗುಳಂ ಫಾಣಿತಂ ಸಕ್ಕರಂ ಸಮಗ್ಘಂ ಲಬ್ಭತಿ, ಕೂಟಮಾಸಕಕೂಟಕಹಾಪಣಾದೀಹಿಪಿ ಲಬ್ಭತೀ’ತಿ ಉಗ್ಘೋಸೇಸಿ। ತಂ ಸುತ್ವಾ ಗಾಮಿಕಾ ಹಟ್ಠಪಹಟ್ಠಾ ನಿಗ್ಗನ್ತ್ವಾ ಬಹುಮ್ಪಿ ಮೂಲಂ ದತ್ವಾ ಗಹೇಸುಂ।
Palobhanatthañcāpi nesaṃ etissā vaṇṇaṃ kathesi, visakaṇṭakavāṇijo viya. Visakaṇṭakavāṇijo nāma guḷavāṇijo vuccati. So kira guḷaphāṇitakhaṇḍasakkarādīni sakaṭenādāya paccantagāmaṃ gantvā ‘visakaṇṭakaṃ gaṇhatha visakaṇṭakaṃ gaṇhathā’ti ugghosesi. Taṃ sutvā gāmikā ‘visaṃ nāma kakkhaḷaṃ, yo naṃ khādati so marati, kaṇṭakopi vijjhitvā māreti. Ubhopete kakkhaḷā, ko ettha ānisaṃso’ti gehadvārāni thakesuṃ, dārake ca palāpesuṃ. Taṃ disvā vāṇijo ‘avohārakusalā ime gāmikā, handa ne upāyena gaṇhāpemī’ti ‘atimadhuraṃ gaṇhatha atisāduṃ gaṇhatha, guḷaṃ phāṇitaṃ sakkaraṃ samagghaṃ labbhati, kūṭamāsakakūṭakahāpaṇādīhipi labbhatī’ti ugghosesi. Taṃ sutvā gāmikā haṭṭhapahaṭṭhā niggantvā bahumpi mūlaṃ datvā gahesuṃ.
ತತ್ಥ ವಾಣಿಜಸ್ಸ ‘ವಿಸಕಣ್ಟಕಂ ಗಣ್ಹಥಾ’ತಿ ಉಗ್ಘೋಸನಂ ವಿಯ ಭಗವತೋ ‘ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಾಯತನಸಮಾಪತ್ತಿಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇಥಾ’ತಿ ವಚನಂ। ‘ಉಭೋಪೇತೇ ಕಕ್ಖಳಾ , ಕೋ ಏತ್ಥ ಆನಿಸಂಸೋ’ತಿ? ಗಾಮಿಕಾನಂ ಚಿನ್ತನಂ ವಿಯ ‘ಭಗವಾ ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಾಯತನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇಥಾತಿ ಆಹ, ಕೋ ಏತ್ಥ ಆನಿಸಂಸೋ? ನಾಸ್ಸ ಗುಣಂ ಜಾನಾಮಾ’ತಿ ಸೋತೂನಂ ಚಿನ್ತನಂ। ಅಥಸ್ಸ ವಾಣಿಜಸ್ಸ ‘ಅತಿಮಧುರಂ ಗಣ್ಹಥಾ’ತಿಆದಿವಚನಂ ವಿಯ ಭಗವತೋ ರೂಪಸಞ್ಞಾಸಮತಿಕ್ಕಮನಾದಿಕಂ ಆನಿಸಂಸಪ್ಪಕಾಸನಂ। ಇದಞ್ಹಿ ಸುತ್ವಾ ತೇ ಬಹುಮ್ಪಿ ಮೂಲಂ ದತ್ವಾ, ಗಾಮಿಕಾ ವಿಯ ಗುಳಂ, ಇಮಿನಾ ಆನಿಸಂಸೇನ ಪಲೋಭಿತಚಿತ್ತಾ ಮಹನ್ತಮ್ಪಿ ಉಸ್ಸಾಹಂ ಕತ್ವಾ ಇಮಂ ಸಮಾಪತ್ತಿಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಉಸ್ಸಾಹಜನನತ್ಥಂ ಪಲೋಭನತ್ಥಞ್ಚ ಕಥೇಸಿ।
Tattha vāṇijassa ‘visakaṇṭakaṃ gaṇhathā’ti ugghosanaṃ viya bhagavato ‘ākāsānañcāyatanasamāpattiṃ nibbattethā’ti vacanaṃ. ‘Ubhopete kakkhaḷā , ko ettha ānisaṃso’ti? Gāmikānaṃ cintanaṃ viya ‘bhagavā ākāsānañcāyatanaṃ nibbattethāti āha, ko ettha ānisaṃso? Nāssa guṇaṃ jānāmā’ti sotūnaṃ cintanaṃ. Athassa vāṇijassa ‘atimadhuraṃ gaṇhathā’tiādivacanaṃ viya bhagavato rūpasaññāsamatikkamanādikaṃ ānisaṃsappakāsanaṃ. Idañhi sutvā te bahumpi mūlaṃ datvā, gāmikā viya guḷaṃ, iminā ānisaṃsena palobhitacittā mahantampi ussāhaṃ katvā imaṃ samāpattiṃ nibbattessantīti ussāhajananatthaṃ palobhanatthañca kathesi.
ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಾಯತನಸಞ್ಞಾಸಹಗತನ್ತಿ ಏತ್ಥ ನಾಸ್ಸ ಅನ್ತೋತಿ ಅನನ್ತಂ। ಆಕಾಸಂ ಅನನ್ತಂ ಆಕಾಸಾನನ್ತಂ। ಆಕಾಸಾನನ್ತಮೇವ ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಂ। ತಂ ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಂ ಅಧಿಟ್ಠಾನಟ್ಠೇನ ಆಯತನಮಸ್ಸ ಸಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಸ್ಸ ಝಾನಸ್ಸ, ದೇವಾನಂ ದೇವಾಯತನಮಿವಾತಿ ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಾಯತನಂ। ಇತಿ ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಂ ಚ ತಂ ಆಯತನಞ್ಚಾತಿಪಿ ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಾಯತನಂ। ಕಸಿಣುಗ್ಘಾಟಿಮಾಕಾಸಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ। ತಸ್ಮಿಂ ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಾಯತನೇ ಅಪ್ಪನಾಪ್ಪತ್ತಾಯ ಸಞ್ಞಾಯ ಸಹಗತಂ ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಾಯತನಸಞ್ಞಾಸಹಗತಂ।
Ākāsānañcāyatanasaññāsahagatanti ettha nāssa antoti anantaṃ. Ākāsaṃ anantaṃ ākāsānantaṃ. Ākāsānantameva ākāsānañcaṃ. Taṃ ākāsānañcaṃ adhiṭṭhānaṭṭhena āyatanamassa sasampayuttadhammassa jhānassa, devānaṃ devāyatanamivāti ākāsānañcāyatanaṃ. Iti ākāsānañcaṃ ca taṃ āyatanañcātipi ākāsānañcāyatanaṃ. Kasiṇugghāṭimākāsassetaṃ adhivacanaṃ. Tasmiṃ ākāsānañcāyatane appanāppattāya saññāya sahagataṃ ākāsānañcāyatanasaññāsahagataṃ.
ಯಥಾ ಪನ ಅಞ್ಞತ್ಥ ‘ಅನನ್ತೋ ಆಕಾಸೋ’ತಿ (ವಿಭ॰ ೫೦೮; ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೧೨೯) ವುತ್ತಂ, ಏವಮಿಧ ಅನನ್ತನ್ತಿ ವಾ ಪರಿತ್ತನ್ತಿ ವಾ ನ ಗಹಿತಂ। ಕಸ್ಮಾ? ಅನನ್ತೇ ಹಿ ಗಹಿತೇ ಪರಿತ್ತಂ ನ ಗಯ್ಹತಿ, ಪರಿತ್ತೇ ಗಹಿತೇ ಅನನ್ತಂ ನ ಗಯ್ಹತಿ। ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಆರಮ್ಮಣಚತುಕ್ಕಂ ನ ಪೂರತಿ, ದೇಸನಾ ಸೋಳಸಕ್ಖತ್ತುಕಾ ನ ಹೋತಿ। ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಚ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ದೇಸನಂ ಸೋಳಸಕ್ಖತ್ತುಕಂ ಕಾತುಂ ಅಜ್ಝಾಸಯೋ, ತಸ್ಮಾ ಅನನ್ತನ್ತಿ ವಾ ಪರಿತ್ತನ್ತಿ ವಾ ಅವತ್ವಾ ‘ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಾಯತನಸಞ್ಞಾಸಹಗತ’ನ್ತಿ ಆಹ। ಏವಞ್ಹಿ ಸತಿ ಉಭಯಮ್ಪಿ ಗಹಿತಮೇವ ಹೋತಿ। ಆರಮ್ಮಣಚತುಕ್ಕಂ ಪೂರತಿ, ದೇಸನಾ ಸೋಳಸಕ್ಖತ್ತುಕಾ ಸಮ್ಪಜ್ಜತಿ। ಅವಸೇಸೋ ಪಾಳಿಅತ್ಥೋ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ರೂಪಾವಚರಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನನಿಕನ್ತಿಪರಿಯಾದಾನದುಕ್ಖತಾಯ ಚೇತ್ಥ ದುಕ್ಖಾ ಪಟಿಪದಾ, ಪರಿಯಾದಿನ್ನನಿಕನ್ತಿಕಸ್ಸ ಅಪ್ಪನಾಪರಿವಾಸದನ್ಧತಾಯ ದನ್ಧಾಭಿಞ್ಞಾ ಹೋತಿ। ವಿಪರಿಯಾಯೇನ ಸುಖಾ ಪಟಿಪದಾ ಖಿಪ್ಪಾಭಿಞ್ಞಾ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಪರಿತ್ತಕಸಿಣುಗ್ಘಾಟಿಮಾಕಾಸೇ ಪನ ಪವತ್ತಂ ಝಾನಂ ಪರಿತ್ತಾರಮ್ಮಣಂ ವಿಪುಲಕಸಿಣುಗ್ಘಾಟಿಮಾಕಾಸೇ ಪವತ್ತಂ ಅಪ್ಪಮಾಣಾರಮ್ಮಣನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಉಪೇಕ್ಖಾಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರೇ ವಿಯ ಚ ಇಧಾಪಿ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನವಸೇನ ಪಞ್ಚವೀಸತಿ ಏಕಕಾ ಹೋನ್ತಿ । ಯಥಾ ಚೇತ್ಥ ಏವಂ ಇತೋ ಪರೇಸುಪಿ। ವಿಸೇಸಮತ್ತಮೇವ ಪನ ತೇಸು ವಣ್ಣಯಿಸ್ಸಾಮ।
Yathā pana aññattha ‘ananto ākāso’ti (vibha. 508; dī. ni. 2.129) vuttaṃ, evamidha anantanti vā parittanti vā na gahitaṃ. Kasmā? Anante hi gahite parittaṃ na gayhati, paritte gahite anantaṃ na gayhati. Evaṃ sante ārammaṇacatukkaṃ na pūrati, desanā soḷasakkhattukā na hoti. Sammāsambuddhassa ca imasmiṃ ṭhāne desanaṃ soḷasakkhattukaṃ kātuṃ ajjhāsayo, tasmā anantanti vā parittanti vā avatvā ‘ākāsānañcāyatanasaññāsahagata’nti āha. Evañhi sati ubhayampi gahitameva hoti. Ārammaṇacatukkaṃ pūrati, desanā soḷasakkhattukā sampajjati. Avaseso pāḷiattho heṭṭhā vuttanayeneva veditabbo. Rūpāvacaracatutthajjhānanikantipariyādānadukkhatāya cettha dukkhā paṭipadā, pariyādinnanikantikassa appanāparivāsadandhatāya dandhābhiññā hoti. Vipariyāyena sukhā paṭipadā khippābhiññā ca veditabbā. Parittakasiṇugghāṭimākāse pana pavattaṃ jhānaṃ parittārammaṇaṃ vipulakasiṇugghāṭimākāse pavattaṃ appamāṇārammaṇanti veditabbaṃ. Upekkhābrahmavihāre viya ca idhāpi catutthajjhānavasena pañcavīsati ekakā honti . Yathā cettha evaṃ ito paresupi. Visesamattameva pana tesu vaṇṇayissāma.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ • Abhidhammapiṭaka / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀಪಾಳಿ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / ಅರೂಪಾವಚರಕುಸಲಂ • Arūpāvacarakusalaṃ
ಟೀಕಾ • Tīkā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀ-ಮೂಲಟೀಕಾ • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / ಅರೂಪಾವಚರಕುಸಲಕಥಾವಣ್ಣನಾ • Arūpāvacarakusalakathāvaṇṇanā
ಟೀಕಾ • Tīkā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀ-ಅನುಟೀಕಾ • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / ಅರೂಪಾವಚರಕುಸಲಕಥಾವಣ್ಣನಾ • Arūpāvacarakusalakathāvaṇṇanā
