Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಚರಿಯಾಪಿಟಕ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Cariyāpiṭaka-aṭṭhakathā

    ॥ ನಮೋ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಅರಹತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ॥

    Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa

    ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯೇ

    Khuddakanikāye

    ಚರಿಯಾಪಿಟಕ-ಅಟ್ಠಕಥಾ

    Cariyāpiṭaka-aṭṭhakathā

    ಗನ್ಥಾರಮ್ಭಕಥಾ

    Ganthārambhakathā

    ಚರಿಯಾ ಸಬ್ಬಲೋಕಸ್ಸ, ಹಿತಾ ಯಸ್ಸ ಮಹೇಸಿನೋ।

    Cariyā sabbalokassa, hitā yassa mahesino;

    ಅಚಿನ್ತೇಯ್ಯಾನುಭಾವಂ ತಂ, ವನ್ದೇ ಲೋಕಗ್ಗನಾಯಕಂ॥

    Acinteyyānubhāvaṃ taṃ, vande lokagganāyakaṃ.

    ವಿಜ್ಜಾಚರಣಸಮ್ಪನ್ನಾ, ಯೇನ ನೀಯನ್ತಿ ಲೋಕತೋ।

    Vijjācaraṇasampannā, yena nīyanti lokato;

    ವನ್ದೇ ತಮುತ್ತಮಂ ಧಮ್ಮಂ, ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಪೂಜಿತಂ॥

    Vande tamuttamaṃ dhammaṃ, sammāsambuddhapūjitaṃ.

    ಸೀಲಾದಿಗುಣಸಮ್ಪನ್ನೋ, ಠಿತೋ ಮಗ್ಗಫಲೇಸು ಯೋ।

    Sīlādiguṇasampanno, ṭhito maggaphalesu yo;

    ವನ್ದೇ ಅರಿಯಸಙ್ಘಂ ತಂ, ಪುಞ್ಞಕ್ಖೇತ್ತಂ ಅನುತ್ತರಂ॥

    Vande ariyasaṅghaṃ taṃ, puññakkhettaṃ anuttaraṃ.

    ವನ್ದನಾಜನಿತಂ ಪುಞ್ಞಂ, ಇತಿ ಯಂ ರತನತ್ತಯೇ।

    Vandanājanitaṃ puññaṃ, iti yaṃ ratanattaye;

    ಹತನ್ತರಾಯೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ, ಹುತ್ವಾಹಂ ತಸ್ಸ ತೇಜಸಾ॥

    Hatantarāyo sabbattha, hutvāhaṃ tassa tejasā.

    ಇಮಸ್ಮಿಂ ಭದ್ದಕಪ್ಪಸ್ಮಿಂ, ಸಮ್ಭತಾ ಯಾ ಸುದುಕ್ಕರಾ।

    Imasmiṃ bhaddakappasmiṃ, sambhatā yā sudukkarā;

    ಉಕ್ಕಂಸಪಾರಮಿಪ್ಪತ್ತಾ, ದಾನಪಾರಮಿತಾದಯೋ॥

    Ukkaṃsapāramippattā, dānapāramitādayo.

    ತಾಸಂ ಸಮ್ಬೋಧಿಚರಿಯಾನಂ, ಆನುಭಾವವಿಭಾವನಂ।

    Tāsaṃ sambodhicariyānaṃ, ānubhāvavibhāvanaṃ;

    ಸಕ್ಕೇಸು ನಿಗ್ರೋಧಾರಾಮೇ, ವಸನ್ತೇನ ಮಹೇಸಿನಾ॥

    Sakkesu nigrodhārāme, vasantena mahesinā.

    ಯಂ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿನೋ, ಸಬ್ಬಸಾವಕಕೇತುನೋ।

    Yaṃ dhammasenāpatino, sabbasāvakaketuno;

    ಲೋಕನಾಥೇನ ಚರಿಯಾ-ಪಿಟಕಂ ನಾಮ ದೇಸಿತಂ॥

    Lokanāthena cariyā-piṭakaṃ nāma desitaṃ.

    ಯಂ ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯಸ್ಮಿಂ, ಸಙ್ಗಾಯಿಂಸು ಮಹೇಸಯೋ।

    Yaṃ khuddakanikāyasmiṃ, saṅgāyiṃsu mahesayo;

    ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಾಹಕಾ ಸತ್ಥು, ಹೇತುಸಮ್ಪತ್ತಿದೀಪನಂ॥

    Dhammasaṅgāhakā satthu, hetusampattidīpanaṃ.

    ತಸ್ಸ ಸಮ್ಬೋಧಿಸಮ್ಭಾರ-ವಿಭಾಗನಯಯೋಗತೋ।

    Tassa sambodhisambhāra-vibhāganayayogato;

    ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ದುಕ್ಕರಾ ಕಾತುಂ, ಅತ್ಥಸಂವಣ್ಣನಾ ಮಯಾ॥

    Kiñcāpi dukkarā kātuṃ, atthasaṃvaṇṇanā mayā.

    ಸಹ ಸಂವಣ್ಣನಂ ಯಸ್ಮಾ, ಧರತೇ ಸತ್ಥು ಸಾಸನಂ।

    Saha saṃvaṇṇanaṃ yasmā, dharate satthu sāsanaṃ;

    ಪುಬ್ಬಾಚರಿಯಸೀಹಾನಂ, ತಿಟ್ಠತೇವ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ॥

    Pubbācariyasīhānaṃ, tiṭṭhateva vinicchayo.

    ತಸ್ಮಾ ತಂ ಅವಲಮ್ಬಿತ್ವಾ, ಓಗಾಹಿತ್ವಾ ಚ ಸಬ್ಬಸೋ।

    Tasmā taṃ avalambitvā, ogāhitvā ca sabbaso;

    ಜಾತಕಾನುಪನಿಸ್ಸಾಯ, ಪೋರಾಣಟ್ಠಕಥಾನಯಂ॥

    Jātakānupanissāya, porāṇaṭṭhakathānayaṃ.

    ನಿಸ್ಸಿತಂ ವಾಚನಾಮಗ್ಗಂ, ಸುವಿಸುದ್ಧಮನಾಕುಲಂ।

    Nissitaṃ vācanāmaggaṃ, suvisuddhamanākulaṃ;

    ಮಹಾವಿಹಾರವಾಸೀನಂ, ನಿಪುಣತ್ಥವಿನಿಚ್ಛಯಂ॥

    Mahāvihāravāsīnaṃ, nipuṇatthavinicchayaṃ.

    ನೀತನೇಯ್ಯತ್ಥಭೇದಾ ಚ, ಪಾರಮೀ ಪರಿದೀಪಯಂ।

    Nītaneyyatthabhedā ca, pāramī paridīpayaṃ;

    ಕರಿಸ್ಸಾಮಿ ತಂ ಚರಿಯಾ-ಪಿಟಕಸ್ಸತ್ಥವಣ್ಣನಂ॥

    Karissāmi taṃ cariyā-piṭakassatthavaṇṇanaṃ.

    ಇತಿ ಆಕಙ್ಖಮಾನಸ್ಸ, ಸದ್ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಚಿರಟ್ಠಿತಿಂ।

    Iti ākaṅkhamānassa, saddhammassa ciraṭṭhitiṃ;

    ವಿಭಜನ್ತಸ್ಸ ತಸ್ಸತ್ಥಂ, ನಿಸಾಮಯಥ ಸಾಧವೋತಿ॥

    Vibhajantassa tassatthaṃ, nisāmayatha sādhavoti.

    ತತ್ಥ ಚರಿಯಾಪಿಟಕನ್ತಿ ಕೇನಟ್ಠೇನ ಚರಿಯಾಪಿಟಕಂ? ಅತೀತಾಸು ಜಾತೀಸು ಸತ್ಥು ಚರಿಯಾನುಭಾವಪ್ಪಕಾಸಿನೀ ಪರಿಯತ್ತೀತಿ ಕತ್ವಾ, ಪರಿಯತ್ತಿಅತ್ಥೋ ಹಿ ಅಯಂ ಪಿಟಕಸದ್ದೋ, ‘‘ಮಾ ಪಿಟಕಸಮ್ಪದಾನೇನಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಅ॰ ನಿ॰ ೩.೬೬) ವಿಯ। ಅಥ ವಾ ಯಸ್ಮಾ ಸಾ ಪರಿಯತ್ತಿ ತಸ್ಸೇವ ಸತ್ಥು ಪುರಿಮಜಾತೀಸು ಚರಿಯಾನಂ ಆನುಭಾವಪ್ಪಕಾಸನೇನ ಭಾಜನಭೂತಾ, ತಸ್ಮಾಪಿ ‘‘ಚರಿಯಾಪಿಟಕ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಭಾಜನತ್ಥೋಪಿ ಹಿ ಪಿಟಕಸದ್ದೋ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೋ ‘‘ಅಥ ಪುರಿಸೋ ಆಗಚ್ಛೇಯ್ಯ, ಕುದಾಲಪಿಟಕಂ ಆದಾಯಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೨೮; ಅ॰ ನಿ॰ ೩.೭೦) ವಿಯ। ತಂ ಪನೇತಂ ಚರಿಯಾಪಿಟಕಂ ವಿನಯಪಿಟಕಂ, ಸುತ್ತನ್ತಪಿಟಕಂ, ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕನ್ತಿ ತೀಸು ಪಿಟಕೇಸು ಸುತ್ತನ್ತಪಿಟಕಪರಿಯಾಪನ್ನಂ। ದೀಘನಿಕಾಯೋ, ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯೋ, ಸಂಯುತ್ತನಿಕಾಯೋ, ಅಙ್ಗುತ್ತರನಿಕಾಯೋ, ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯೋತಿ ಪಞ್ಚಸು ನಿಕಾಯೇಸು ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯಪರಿಯಾಪನ್ನಂ। ಸುತ್ತಂ, ಗೇಯ್ಯಂ, ವೇಯ್ಯಾಕರಣಂ, ಗಾಥಾ, ಉದಾನಂ, ಇತಿವುತ್ತಕಂ, ಜಾತಕಂ, ಅಬ್ಭುತಧಮ್ಮಂ, ವೇದಲ್ಲನ್ತಿ ನವಸು ಸಾಸನಙ್ಗೇಸು ಗಾಥಾಸಙ್ಗಹಂ।

    Tattha cariyāpiṭakanti kenaṭṭhena cariyāpiṭakaṃ? Atītāsu jātīsu satthu cariyānubhāvappakāsinī pariyattīti katvā, pariyattiattho hi ayaṃ piṭakasaddo, ‘‘mā piṭakasampadānenā’’tiādīsu (a. ni. 3.66) viya. Atha vā yasmā sā pariyatti tasseva satthu purimajātīsu cariyānaṃ ānubhāvappakāsanena bhājanabhūtā, tasmāpi ‘‘cariyāpiṭaka’’nti vuccati, bhājanatthopi hi piṭakasaddo niddiṭṭho ‘‘atha puriso āgaccheyya, kudālapiṭakaṃ ādāyā’’tiādīsu (ma. ni. 1.228; a. ni. 3.70) viya. Taṃ panetaṃ cariyāpiṭakaṃ vinayapiṭakaṃ, suttantapiṭakaṃ, abhidhammapiṭakanti tīsu piṭakesu suttantapiṭakapariyāpannaṃ. Dīghanikāyo, majjhimanikāyo, saṃyuttanikāyo, aṅguttaranikāyo, khuddakanikāyoti pañcasu nikāyesu khuddakanikāyapariyāpannaṃ. Suttaṃ, geyyaṃ, veyyākaraṇaṃ, gāthā, udānaṃ, itivuttakaṃ, jātakaṃ, abbhutadhammaṃ, vedallanti navasu sāsanaṅgesu gāthāsaṅgahaṃ.

    ‘‘ದ್ವಾಸೀತಿ ಬುದ್ಧತೋ ಗಣ್ಹಿಂ, ದ್ವೇಸಹಸ್ಸಾನಿ ಭಿಕ್ಖುತೋ।

    ‘‘Dvāsīti buddhato gaṇhiṃ, dvesahassāni bhikkhuto;

    ಚತುರಾಸೀತಿ ಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಯೇ ಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಪವತ್ತಿನೋ’’ತಿ॥ (ಥೇರಗಾ॰ ೧೦೨೭) –

    Caturāsīti sahassāni, ye me dhammā pavattino’’ti. (theragā. 1027) –

    ಏವಂ ಧಮ್ಮಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕೇನ ಪಟಿಞ್ಞಾತೇಸು ಚತುರಾಸೀತಿಯಾ ಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧಸಹಸ್ಸೇಸು ಕತಿಪಯಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧಸಙ್ಗಹಂ। ವಗ್ಗತೋ ಅಕಿತ್ತಿವಗ್ಗೋ, ಹತ್ಥಿನಾಗವಗ್ಗೋ, ಯುಧಞ್ಜಯವಗ್ಗೋತಿ ವಗ್ಗತ್ತಯಸಙ್ಗಹಂ। ಚರಿಯತೋ ಅಕಿತ್ತಿವಗ್ಗೇ ದಸ, ಹತ್ಥಿನಾಗವಗ್ಗೇ ದಸ, ಯುಧಞ್ಜಯವಗ್ಗೇ ಪಞ್ಚದಸಾತಿ ಪಞ್ಚತಿಂಸಚರಿಯಾಸಙ್ಗಹಂ। ತೀಸು ವಗ್ಗೇಸು ಅಕಿತ್ತಿವಗ್ಗೋ ಆದಿ, ಚರಿಯಾಸು ಅಕಿತ್ತಿಚರಿಯಾ। ತಸ್ಸಾಪಿ –

    Evaṃ dhammabhaṇḍāgārikena paṭiññātesu caturāsītiyā dhammakkhandhasahassesu katipayadhammakkhandhasaṅgahaṃ. Vaggato akittivaggo, hatthināgavaggo, yudhañjayavaggoti vaggattayasaṅgahaṃ. Cariyato akittivagge dasa, hatthināgavagge dasa, yudhañjayavagge pañcadasāti pañcatiṃsacariyāsaṅgahaṃ. Tīsu vaggesu akittivaggo ādi, cariyāsu akitticariyā. Tassāpi –

    ‘‘ಕಪ್ಪೇ ಚ ಸತಸಹಸ್ಸೇ, ಚತುರೋ ಚ ಅಸಙ್ಖಿಯೇ।

    ‘‘Kappe ca satasahasse, caturo ca asaṅkhiye;

    ಏತ್ಥನ್ತರೇ ಯಂ ಚರಿತಂ, ಸಬ್ಬಂ ತಂ ಬೋಧಿಪಾಚನ’’ನ್ತಿ॥ –

    Etthantare yaṃ caritaṃ, sabbaṃ taṃ bodhipācana’’nti. –

    ಅಯಂ ಗಾಥಾ ಆದಿ। ತಸ್ಸ ಇತೋ ಪಭುತಿ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಅತ್ಥಸಂವಣ್ಣನಾ ಹೋತಿ।

    Ayaṃ gāthā ādi. Tassa ito pabhuti anukkamena atthasaṃvaṇṇanā hoti.

    ಗನ್ಥಾರಮ್ಭಕಥಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Ganthārambhakathā niṭṭhitā.

    ನಿದಾನಕಥಾ

    Nidānakathā

    ಸಾ ಪನಾಯಂ ಅತ್ಥಸಂವಣ್ಣನಾ ಯಸ್ಮಾ ದೂರೇನಿದಾನಂ, ಅವಿದೂರೇನಿದಾನಂ, ಸನ್ತಿಕೇನಿದಾನನ್ತಿ ಇಮಾನಿ ತೀಣಿ ನಿದಾನಾನಿ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ವುಚ್ಚಮಾನಾ ಸುಣನ್ತೇಹಿ ಸಮುದಾಗಮತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಸುಟ್ಠು ವಿಞ್ಞಾತಾ ನಾಮ ಹೋತಿ। ತಸ್ಮಾ ತೇಸಂ ನಿದಾನಾನಂ ಅಯಂ ವಿಭಾಗೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    Sā panāyaṃ atthasaṃvaṇṇanā yasmā dūrenidānaṃ, avidūrenidānaṃ, santikenidānanti imāni tīṇi nidānāni dassetvā vuccamānā suṇantehi samudāgamato paṭṭhāya suṭṭhu viññātā nāma hoti. Tasmā tesaṃ nidānānaṃ ayaṃ vibhāgo veditabbo.

    ದೀಪಙ್ಕರದಸಬಲಸ್ಸ ಪಾದಮೂಲಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಕತಾಭಿನೀಹಾರಸ್ಸ ಮಹಾಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಯಾವ ತುಸಿತಭವನೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ, ತಾವ ಪವತ್ತೋ ಕಥಾಮಗ್ಗೋ ದೂರೇನಿದಾನಂ ನಾಮ। ತುಸಿತಭವನತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಬೋಧಿಮಣ್ಡೇ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಪ್ಪತ್ತಿ, ತಾವ ಪವತ್ತೋ ಕಥಾಮಗ್ಗೋ ಅವಿದೂರೇನಿದಾನಂ ನಾಮ। ಮಹಾಬೋಧಿಮಣ್ಡತೋ ಪನ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನವತ್ಥು, ತಾವ ಪವತ್ತೋ ಕಥಾಮಗ್ಗೋ ಸನ್ತಿಕೇನಿದಾನಂ ನಾಮ। ಇಮೇಸು ತೀಸು ನಿದಾನೇಸು ಯಸ್ಮಾ ದೂರೇನಿದಾನಅವಿದೂರೇನಿದಾನಾನಿ ಸಬ್ಬಸಾಧಾರಣಾನಿ, ತಸ್ಮಾ ತಾನಿ ಜಾತಕಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ಜಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.ದೂರೇನಿದಾನಕಥಾ) ವಿತ್ಥಾರಿತನಯೇನೇವ ವಿತ್ಥಾರತೋ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ। ಸನ್ತಿಕೇನಿದಾನೇ ಪನ ಅತ್ಥಿ ವಿಸೇಸೋತಿ ತಿಣ್ಣಮ್ಪಿ ನಿದಾನಾನಂ ಅಯಮಾದಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಸಙ್ಖೇಪಕಥಾ।

    Dīpaṅkaradasabalassa pādamūlasmiñhi katābhinīhārassa mahābodhisattassa yāva tusitabhavane nibbatti, tāva pavatto kathāmaggo dūrenidānaṃ nāma. Tusitabhavanato paṭṭhāya yāva bodhimaṇḍe sabbaññutaññāṇappatti, tāva pavatto kathāmaggo avidūrenidānaṃ nāma. Mahābodhimaṇḍato pana paṭṭhāya yāva paccuppannavatthu, tāva pavatto kathāmaggo santikenidānaṃ nāma. Imesu tīsu nidānesu yasmā dūrenidānaavidūrenidānāni sabbasādhāraṇāni, tasmā tāni jātakaṭṭhakathāyaṃ (jā. aṭṭha. 1.dūrenidānakathā) vitthāritanayeneva vitthārato veditabbāni. Santikenidāne pana atthi visesoti tiṇṇampi nidānānaṃ ayamādito paṭṭhāya saṅkhepakathā.

    ದೀಪಙ್ಕರಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಪಾದಮೂಲೇ ಕತಾಭಿನೀಹಾರೋ ಬೋಧಿಸತ್ತಭೂತೋ ಲೋಕನಾಥೋ ಅತ್ತನೋ ಅಭಿನೀಹಾರಾನುರೂಪಂ ಸಮತ್ತಿಂಸಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇತ್ವಾ, ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಸಮ್ಭಾರಂ ಮತ್ಥಕಂ ಪಾಪೇತ್ವಾ, ತುಸಿತಭವನೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ ಬುದ್ಧಭಾವಾಯ ಉಪ್ಪತ್ತಿಕಾಲಂ ಆಗಮಯಮಾನೋ, ತತ್ಥ ಯಾವತಾಯುಕಂ ಠತ್ವಾ ತತೋ ಚುತೋ ಸಕ್ಯರಾಜಕುಲೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅನನ್ತೇನ ಪರಿಹಾರೇನ ಮಹನ್ತೇನ ಸಿರಿಸೋಭಗ್ಗೇನ ವಡ್ಢಮಾನೋ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಯೋಬ್ಬನಂ ಪತ್ವಾ ಏಕೂನತಿಂಸೇ ವಯಸ್ಮಿಂ ಕತಮಹಾಭಿನಿಕ್ಖಮನೋ, ಛಬ್ಬಸ್ಸಾನಿ ಮಹಾಪಧಾನಂ ಪದಹಿತ್ವಾ, ವೇಸಾಖಪುಣ್ಣಮಾಯಂ ಬೋಧಿರುಕ್ಖಮೂಲೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಸೂರಿಯೇ ಅನತ್ಥಙ್ಗಮಿತೇಯೇವ ಮಾರಬಲಂ ವಿಧಮಿತ್ವಾ ಪುರಿಮಯಾಮೇ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಂ ಅನುಸ್ಸರಿತ್ವಾ, ಮಜ್ಝಿಮಯಾಮೇ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಂ ವಿಸೋಧೇತ್ವಾ, ಪಚ್ಛಿಮಯಾಮೇ ದಿಯಡ್ಢಕಿಲೇಸಸಹಸ್ಸಂ ಖೇಪೇತ್ವಾ, ಅನುತ್ತರಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಮಭಿಸಮ್ಬುಜ್ಝಿ।

    Dīpaṅkarassa bhagavato pādamūle katābhinīhāro bodhisattabhūto lokanātho attano abhinīhārānurūpaṃ samattiṃsapāramiyo pūretvā, sabbaññutaññāṇasambhāraṃ matthakaṃ pāpetvā, tusitabhavane nibbatto buddhabhāvāya uppattikālaṃ āgamayamāno, tattha yāvatāyukaṃ ṭhatvā tato cuto sakyarājakule paṭisandhiṃ gahetvā anantena parihārena mahantena sirisobhaggena vaḍḍhamāno anukkamena yobbanaṃ patvā ekūnatiṃse vayasmiṃ katamahābhinikkhamano, chabbassāni mahāpadhānaṃ padahitvā, vesākhapuṇṇamāyaṃ bodhirukkhamūle nisinno sūriye anatthaṅgamiteyeva mārabalaṃ vidhamitvā purimayāme pubbenivāsaṃ anussaritvā, majjhimayāme dibbacakkhuṃ visodhetvā, pacchimayāme diyaḍḍhakilesasahassaṃ khepetvā, anuttaraṃ sammāsambodhimabhisambujjhi.

    ತತೋ ತತ್ಥೇವ ಸತ್ತಸತ್ತಾಹೇ ವೀತಿನಾಮೇತ್ವಾ, ಆಸಾಳ್ಹಿಪುಣ್ಣಮಾಯಂ ಬಾರಾಣಸಿಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಇಸಿಪತನೇ ಮಿಗದಾಯೇ ಅಞ್ಞಾಸಿಕೋಣ್ಡಞ್ಞಪ್ಪಮುಖಾ ಅಟ್ಠಾರಸ ಬ್ರಹ್ಮಕೋಟಿಯೋ ಧಮ್ಮಾಮತಂ ಪಾಯೇನ್ತೋ, ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೧೦೮೧; ಮಹಾವ॰ ೧೩ ಆದಯೋ; ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೨.೩೦) ಪವತ್ತೇತ್ವಾ, ಯಸಾದಿಕೇ ವೇನೇಯ್ಯೇ ಅರಹತ್ತೇ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ, ತೇ ಸಬ್ಬೇವ ಸಟ್ಠಿ ಅರಹನ್ತೇ ಲೋಕಾನುಗ್ಗಹಾಯ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ, ಉರುವೇಲಂ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಕಪ್ಪಾಸಿಕವನಸಣ್ಡೇ ತಿಂಸ ಭದ್ದವಗ್ಗಿಯೇ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಾದೀಸು ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ, ಉರುವೇಲಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಅಡ್ಢುಡ್ಢಾನಿ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಸಹಸ್ಸಾನಿ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಉರುವೇಲಕಸ್ಸಪಾದಯೋ ಸಹಸ್ಸಜಟಿಲಪರಿವಾರೇ ತೇಭಾತಿಕಜಟಿಲೇ ವಿನೇತ್ವಾ, ತೇಹಿ ಪರಿವುತೋ ರಾಜಗಹನಗರೂಪಚಾರೇ ಲಟ್ಠಿವನುಯ್ಯಾನೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಬಿಮ್ಬಿಸಾರಪ್ಪಮುಖೇ ದ್ವಾದಸನಹುತೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಗಹಪತಿಕೇ ಸಾಸನೇ ಓತಾರೇತ್ವಾ, ಮಗಧರಾಜೇನ ಕಾರಿತೇ ವೇಳುವನವಿಹಾರೇ ವಿಹರತಿ।

    Tato tattheva sattasattāhe vītināmetvā, āsāḷhipuṇṇamāyaṃ bārāṇasiṃ gantvā isipatane migadāye aññāsikoṇḍaññappamukhā aṭṭhārasa brahmakoṭiyo dhammāmataṃ pāyento, dhammacakkaṃ (saṃ. ni. 5.1081; mahāva. 13 ādayo; paṭi. ma. 2.30) pavattetvā, yasādike veneyye arahatte patiṭṭhāpetvā, te sabbeva saṭṭhi arahante lokānuggahāya vissajjetvā, uruvelaṃ gacchanto kappāsikavanasaṇḍe tiṃsa bhaddavaggiye sotāpattiphalādīsu patiṭṭhāpetvā, uruvelaṃ gantvā aḍḍhuḍḍhāni pāṭihāriyasahassāni dassetvā uruvelakassapādayo sahassajaṭilaparivāre tebhātikajaṭile vinetvā, tehi parivuto rājagahanagarūpacāre laṭṭhivanuyyāne nisinno bimbisārappamukhe dvādasanahute brāhmaṇagahapatike sāsane otāretvā, magadharājena kārite veḷuvanavihāre viharati.

    ಅಥೇವಂ ಭಗವತಿ ವೇಳುವನೇ ವಿಹರನ್ತೇ ಸಾರಿಪುತ್ತಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೇಸು ಅಗ್ಗಸಾವಕಟ್ಠಾನೇ ಠಪಿತೇಸು ಸಾವಕಸನ್ನಿಪಾತೇ ಜಾತೇ, ಸುದ್ಧೋದನಮಹಾರಾಜಾ ‘‘ಪುತ್ತೋ ಕಿರ ಮೇ ಛಬ್ಬಸ್ಸಾನಿ ದುಕ್ಕರಕಾರಿಕಂ ಚರಿತ್ವಾ ಪರಮಾಭಿಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಪತ್ವಾ ಪವತ್ತಿತವರಧಮ್ಮಚಕ್ಕೋ ರಾಜಗಹಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ವೇಳುವನೇ ವಿಹರತೀ’’ತಿ ಸುತ್ವಾ ದಸಪುರಿಸಸಹಸ್ಸಪರಿವಾರೇ, ಅನುಕ್ಕಮೇನ ದಸ ಅಮಚ್ಚೇ ಪೇಸೇಸಿ ‘‘ಪುತ್ತಂ ಮೇ ಇಧಾನೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇಥಾ’’ತಿ। ತೇಸು ರಾಜಗಹಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಸತ್ಥು ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಅರಹತ್ತೇ ಪತಿಟ್ಠಿತೇಸು ಕಾಳುದಾಯಿತ್ಥೇರೇನ ರಞ್ಞೋ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇ ಆರೋಚಿತೇ ಭಗವಾ ವೀಸತಿಸಹಸ್ಸಖೀಣಾಸವಪರಿವುತೋ ರಾಜಗಹತೋ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಸಟ್ಠಿಯೋಜನಂ ಕಪಿಲವತ್ಥುಂ ದ್ವೀಹಿ ಮಾಸೇಹಿ ಸಮ್ಪಾಪುಣಿ। ಸಕ್ಯರಾಜಾನೋ ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ಞಾತಿಸೇಟ್ಠಂ ಪಸ್ಸಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಸನ್ನಿಪತಿತ್ವಾ ನಿಗ್ರೋಧಾರಾಮಂ ಭಗವತೋ ಚ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಚ ವಸನಯೋಗ್ಗಂ ಕಾರೇತ್ವಾ, ಗನ್ಧಪುಪ್ಫಾದಿಹತ್ಥಾ ಪಚ್ಚುಗ್ಗಮನಂ ಕತ್ವಾ, ಸತ್ಥಾರಂ ನಿಗ್ರೋಧಾರಾಮಂ ಪವೇಸೇಸುಂ। ತತ್ರ ಭಗವಾ ವೀಸತಿಸಹಸ್ಸಖೀಣಾಸವಪರಿವುತೋ ಪಞ್ಞತ್ತವರಬುದ್ಧಾಸನೇ ನಿಸೀದಿ। ಸಾಕಿಯಾ ಮಾನತ್ಥದ್ಧಾ ಸತ್ಥು ಪಣಿಪಾತಂ ನಾಕಂಸು। ಭಗವಾ ತೇಸಂ ಅಜ್ಝಾಸಯಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ಮಾನಂ ಭಞ್ಜಿತ್ವಾ ತೇ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಭಾಜನೇ ಕಾತುಂ ಅಭಿಞ್ಞಾಪಾದಕಂ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ವುಟ್ಠಾಯ ಆಕಾಸಂ ಅಬ್ಭುಗ್ಗನ್ತ್ವಾ ತೇಸಂ ಸೀಸೇ ಪಾದಪಂಸುಂ ಓಕಿರಮಾನೋ ವಿಯ, ಕಣ್ಡಮ್ಬರುಕ್ಖಮೂಲೇ ಕತಪಾಟಿಹಾರಿಯಸದಿಸಂ ಯಮಕಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ಅಕಾಸಿ। ರಾಜಾ ತಂ ಅಚ್ಛರಿಯಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಅಯಂ ಲೋಕೇ ಅಗ್ಗಪುಗ್ಗಲೋ’’ತಿ ವನ್ದಿ। ರಞ್ಞಾ ಪನ ವನ್ದಿತೇ ತೇ ಠಾತುಂ ನಾಮ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ, ಸಬ್ಬೇಪಿ ಸಾಕಿಯಾ ವನ್ದಿಂಸು।

    Athevaṃ bhagavati veḷuvane viharante sāriputtamoggallānesu aggasāvakaṭṭhāne ṭhapitesu sāvakasannipāte jāte, suddhodanamahārājā ‘‘putto kira me chabbassāni dukkarakārikaṃ caritvā paramābhisambodhiṃ patvā pavattitavaradhammacakko rājagahaṃ nissāya veḷuvane viharatī’’ti sutvā dasapurisasahassaparivāre, anukkamena dasa amacce pesesi ‘‘puttaṃ me idhānetvā dassethā’’ti. Tesu rājagahaṃ gantvā satthu dhammadesanāya arahatte patiṭṭhitesu kāḷudāyittherena rañño adhippāye ārocite bhagavā vīsatisahassakhīṇāsavaparivuto rājagahato nikkhamitvā saṭṭhiyojanaṃ kapilavatthuṃ dvīhi māsehi sampāpuṇi. Sakyarājāno ‘‘amhākaṃ ñātiseṭṭhaṃ passissāmā’’ti sannipatitvā nigrodhārāmaṃ bhagavato ca bhikkhusaṅghassa ca vasanayoggaṃ kāretvā, gandhapupphādihatthā paccuggamanaṃ katvā, satthāraṃ nigrodhārāmaṃ pavesesuṃ. Tatra bhagavā vīsatisahassakhīṇāsavaparivuto paññattavarabuddhāsane nisīdi. Sākiyā mānatthaddhā satthu paṇipātaṃ nākaṃsu. Bhagavā tesaṃ ajjhāsayaṃ oloketvā mānaṃ bhañjitvā te dhammadesanāya bhājane kātuṃ abhiññāpādakaṃ catutthajjhānaṃ samāpajjitvā vuṭṭhāya ākāsaṃ abbhuggantvā tesaṃ sīse pādapaṃsuṃ okiramāno viya, kaṇḍambarukkhamūle katapāṭihāriyasadisaṃ yamakapāṭihāriyaṃ akāsi. Rājā taṃ acchariyaṃ disvā ‘‘ayaṃ loke aggapuggalo’’ti vandi. Raññā pana vandite te ṭhātuṃ nāma na sakkonti, sabbepi sākiyā vandiṃsu.

    ತದಾ ಕಿರ ಭಗವಾ ಯಮಕಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ಕರೋನ್ತೋ ಲೋಕವಿವರಣಪಾಟಿಹಾರಿಯಮ್ಪಿ ಅಕಾಸಿ – ಯಸ್ಮಿಂ ವತ್ತಮಾನೇ ಮನುಸ್ಸಾ ಮನುಸ್ಸಲೋಕೇ ಯಥಾಠಿತಾ ಯಥಾನಿಸಿನ್ನಾವ ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಅಕನಿಟ್ಠಭವನಾ ಸಬ್ಬೇ ದೇವೇ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಅತ್ತನೋ ಭವನೇ ಕೀಳನ್ತೇ ದಿಬ್ಬಾನುಭಾವೇನ ಜೋತನ್ತೇ ಮಹತಿಂ ದಿಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಅನುಭವನ್ತೇ ಸನ್ತಾನಿ ಸಮಾಪತ್ತಿಸುಖಾನಿ ಅನುಭವನ್ತೇ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಧಮ್ಮಂ ಸಾಕಚ್ಛನ್ತೇ ಚ ಬುದ್ಧಾನುಭಾವೇನ ಅತ್ತನೋ ಮಂಸಚಕ್ಖುನಾವ ಪಸ್ಸನ್ತಿ। ತಥಾ ಹೇಟ್ಠಾಪಥವಿಯಂ ಅಟ್ಠಸು ಮಹಾನಿರಯೇಸು, ಸೋಳಸಸು ಚ ಉಸ್ಸದನಿರಯೇಸು, ಲೋಕನ್ತರನಿರಯೇ ಚಾತಿ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಮಹಾದುಕ್ಖಂ ಅನುಭವಮಾನೇ ಸತ್ತೇ ಪಸ್ಸನ್ತಿ। ದಸಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತುಯಂ ದೇವಾ ಮಹಚ್ಚದೇವಾನುಭಾವೇನ ತಥಾಗತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಅಚ್ಛರಿಯಬ್ಭುತಚಿತ್ತಜಾತಾ ಪಞ್ಜಲಿಕಾ ನಮಸ್ಸಮಾನಾ ಪಯಿರುಪಾಸನ್ತಿ, ಬುದ್ಧಗುಣಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾ ಗಾಥಾಯೋ ಉದಾಹರನ್ತಾ ಥೋಮೇನ್ತಿ ಅಪ್ಫೋಟೇನ್ತಿ ಹಸನ್ತಿ ಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸಂ ಪವೇದೇನ್ತಿ। ಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ –

    Tadā kira bhagavā yamakapāṭihāriyaṃ karonto lokavivaraṇapāṭihāriyampi akāsi – yasmiṃ vattamāne manussā manussaloke yathāṭhitā yathānisinnāva cātumahārājikato paṭṭhāya yāva akaniṭṭhabhavanā sabbe deve tattha tattha attano bhavane kīḷante dibbānubhāvena jotante mahatiṃ dibbasampattiṃ anubhavante santāni samāpattisukhāni anubhavante aññamaññaṃ dhammaṃ sākacchante ca buddhānubhāvena attano maṃsacakkhunāva passanti. Tathā heṭṭhāpathaviyaṃ aṭṭhasu mahānirayesu, soḷasasu ca ussadanirayesu, lokantaraniraye cāti tattha tattha mahādukkhaṃ anubhavamāne satte passanti. Dasasahassilokadhātuyaṃ devā mahaccadevānubhāvena tathāgataṃ upasaṅkamitvā acchariyabbhutacittajātā pañjalikā namassamānā payirupāsanti, buddhaguṇapaṭisaṃyuttā gāthāyo udāharantā thomenti apphoṭenti hasanti pītisomanassaṃ pavedenti. Yaṃ sandhāya vuttaṃ –

    ‘‘ಭುಮ್ಮಾ ಮಹಾರಾಜಿಕಾ ತಾವತಿಂಸಾ, ಯಾಮಾ ಚ ದೇವಾ ತುಸಿತಾ ಚ ನಿಮ್ಮಿತಾ।

    ‘‘Bhummā mahārājikā tāvatiṃsā, yāmā ca devā tusitā ca nimmitā;

    ಪರನಿಮ್ಮಿತಾ ಯೇಪಿ ಚ ಬ್ರಹ್ಮಕಾಯಿಕಾ, ಆನನ್ದಿತಾ ವಿಪುಲಮಕಂಸು ಘೋಸ’’ನ್ತಿ॥ (ಬು॰ ವಂ॰ ೧.೬)

    Paranimmitā yepi ca brahmakāyikā, ānanditā vipulamakaṃsu ghosa’’nti. (bu. vaṃ. 1.6)

    ತದಾ ಹಿ ದಸಬಲೋ ‘‘ಅತುಲಂ ಅತ್ತನೋ ಬುದ್ಧಬಲಂ ದಸ್ಸೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಮಹಾಕರುಣಾಯ ಸಮುಸ್ಸಾಹಿತೋ ಆಕಾಸೇ ದಸಸಹಸ್ಸಚಕ್ಕವಾಳಸಮಾಗಮೇ ಚಙ್ಕಮಂ ಮಾಪೇತ್ವಾ, ದ್ವಾದಸಯೋಜನವಿತ್ಥತೇ ಸಬ್ಬರತನಮಯೇ ಚಙ್ಕಮೇ ಠಿತೋ ಯಥಾವುತ್ತಂ ದೇವಮನುಸ್ಸನಯನವಿಹಙ್ಗಾನಂ ಏಕನಿಪಾತಭೂತಮಚ್ಛರಿಯಂ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ಸಮಾಧಿಞಾಣಾನುಭಾವದೀಪನಂ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ, ಪುನ ತಸ್ಮಿಂ ಚಙ್ಕಮೇ ಚಙ್ಕಮನ್ತೋ ವೇನೇಯ್ಯಾನಂ ಅಜ್ಝಾಸಯಾನುರೂಪಂ ಅಚಿನ್ತೇಯ್ಯಾನುಭಾವಾಯ ಅನೋಪಮಾಯ ಬುದ್ಧಲೀಳಾಯ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ –

    Tadā hi dasabalo ‘‘atulaṃ attano buddhabalaṃ dassessāmī’’ti mahākaruṇāya samussāhito ākāse dasasahassacakkavāḷasamāgame caṅkamaṃ māpetvā, dvādasayojanavitthate sabbaratanamaye caṅkame ṭhito yathāvuttaṃ devamanussanayanavihaṅgānaṃ ekanipātabhūtamacchariyaṃ anaññasādhāraṇaṃ buddhānaṃ samādhiñāṇānubhāvadīpanaṃ pāṭihāriyaṃ dassetvā, puna tasmiṃ caṅkame caṅkamanto veneyyānaṃ ajjhāsayānurūpaṃ acinteyyānubhāvāya anopamāya buddhalīḷāya dhammaṃ desesi. Tena vuttaṃ –

    ‘‘ನ ಹೇತೇ ಜಾನನ್ತಿ ಸದೇವಮಾನುಸಾ, ಬುದ್ಧೋ ಅಯಂ ಕೀದಿಸಕೋ ನರುತ್ತಮೋ।

    ‘‘Na hete jānanti sadevamānusā, buddho ayaṃ kīdisako naruttamo;

    ಇದ್ಧಿಬಲಂ ಪಞ್ಞಾಬಲಞ್ಚ ಕೀದಿಸಂ, ಬುದ್ಧಬಲಂ ಲೋಕಹಿತಸ್ಸ ಕೀದಿಸಂ॥

    Iddhibalaṃ paññābalañca kīdisaṃ, buddhabalaṃ lokahitassa kīdisaṃ.

    ‘‘ನ ಹೇತೇ ಜಾನನ್ತಿ ಸದೇವಮಾನುಸಾ, ಬುದ್ಧೋ ಅಯಂ ಏದಿಸಕೋ ನರುತ್ತಮೋ।

    ‘‘Na hete jānanti sadevamānusā, buddho ayaṃ edisako naruttamo;

    ಇದ್ಧಿಬಲಂ ಪಞ್ಞಾಬಲಞ್ಚ ಏದಿಸಂ, ಬುದ್ಧಬಲಂ ಲೋಕಹಿತಸ್ಸ ಏದಿಸಂ॥

    Iddhibalaṃ paññābalañca edisaṃ, buddhabalaṃ lokahitassa edisaṃ.

    ‘‘ಹನ್ದಾಹಂ ದಸ್ಸಯಿಸ್ಸಾಮಿ, ಬುದ್ಧಬಲಮನುತ್ತರಂ।

    ‘‘Handāhaṃ dassayissāmi, buddhabalamanuttaraṃ;

    ಚಙ್ಕಮಂ ಮಾಪಯಿಸ್ಸಾಮಿ, ನಭೇ ರತನಮಣ್ಡಿತ’’ನ್ತಿ॥ (ಬು॰ ವಂ॰ ೧.೩-೫)।

    Caṅkamaṃ māpayissāmi, nabhe ratanamaṇḍita’’nti. (bu. vaṃ. 1.3-5);

    ಏವಂ ತಥಾಗತೇ ಅತ್ತನೋ ಬುದ್ಧಾನುಭಾವದೀಪನಂ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತೇ ಆಯಸ್ಮಾ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿ ಸಾರಿಪುತ್ತೋ ರಾಜಗಹೇ ಗಿಜ್ಝಕೂಟಪಬ್ಬತೇ ಠಿತೋ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುನಾ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ, ತೇನ ಬುದ್ಧಾನುಭಾವಸನ್ದಸ್ಸನೇನ ಅಚ್ಛರಿಯಬ್ಭುತಚಿತ್ತಜಾತೋ ‘‘ಹನ್ದಾಹಂ ಭಿಯ್ಯೋಸೋಮತ್ತಾಯ ಬುದ್ಧಾನುಭಾವಂ ಲೋಕಸ್ಸ ಪಾಕಟಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಸಞ್ಜಾತಪರಿವಿತಕ್ಕೋ ಅತ್ತನೋ ಪರಿವಾರಭೂತಾನಂ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಭಿಕ್ಖುಸತಾನಂ ತಮತ್ಥಂ ಆರೋಚೇತ್ವಾ ಇದ್ಧಿಯಾ ಆಕಾಸೇನ ತಾವದೇವ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಸಪರಿವಾರೋ ಭಗವನ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪಞ್ಚಪತಿಟ್ಠಿತೇನ ವನ್ದಿತ್ವಾ ದಸನಖಸಮೋಧಾನಸಮುಜ್ಜಲಮಞ್ಜಲಿಂ ಸಿರಸಿ ಪಗ್ಗಯ್ಹ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಮಹಾಭಿನೀಹಾರಂ ಪಾರಮಿಪರಿಪೂರಣಞ್ಚ ಪುಚ್ಛಿ। ಭಗವಾ ತಂ ಕಾಯಸಕ್ಖಿಂ ಕತ್ವಾ ತತ್ಥ ಸನ್ನಿಪತಿತಮನುಸ್ಸಾನಞ್ಚೇವ ದಸಸಹಸ್ಸಚಕ್ಕವಾಳದೇವಬ್ರಹ್ಮಾನಞ್ಚ ಅತ್ತನೋ ಬುದ್ಧಾನುಭಾವಂ ಪರಿದೀಪಯನ್ತೋ ಬುದ್ಧವಂಸಂ ದೇಸೇಸಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ –

    Evaṃ tathāgate attano buddhānubhāvadīpanaṃ pāṭihāriyaṃ dassetvā dhammaṃ desente āyasmā dhammasenāpati sāriputto rājagahe gijjhakūṭapabbate ṭhito dibbacakkhunā passitvā, tena buddhānubhāvasandassanena acchariyabbhutacittajāto ‘‘handāhaṃ bhiyyosomattāya buddhānubhāvaṃ lokassa pākaṭaṃ karissāmī’’ti sañjātaparivitakko attano parivārabhūtānaṃ pañcannaṃ bhikkhusatānaṃ tamatthaṃ ārocetvā iddhiyā ākāsena tāvadeva āgantvā saparivāro bhagavantaṃ upasaṅkamitvā pañcapatiṭṭhitena vanditvā dasanakhasamodhānasamujjalamañjaliṃ sirasi paggayha tathāgatassa mahābhinīhāraṃ pāramiparipūraṇañca pucchi. Bhagavā taṃ kāyasakkhiṃ katvā tattha sannipatitamanussānañceva dasasahassacakkavāḷadevabrahmānañca attano buddhānubhāvaṃ paridīpayanto buddhavaṃsaṃ desesi. Tena vuttaṃ –

    ‘‘ಸಾರಿಪುತ್ತೋ ಮಹಾಪಞ್ಞೋ, ಸಮಾಧಿಜ್ಝಾನಕೋವಿದೋ।

    ‘‘Sāriputto mahāpañño, samādhijjhānakovido;

    ಪಞ್ಞಾಯ ಪಾರಮಿಪ್ಪತ್ತೋ, ಪುಚ್ಛತಿ ಲೋಕನಾಯಕಂ॥

    Paññāya pāramippatto, pucchati lokanāyakaṃ.

    ‘‘ಕೀದಿಸೋ ತೇ ಮಹಾವೀರ, ಅಭಿನೀಹಾರೋ ನರುತ್ತಮ।

    ‘‘Kīdiso te mahāvīra, abhinīhāro naruttama;

    ಕಮ್ಹಿ ಕಾಲೇ ತಯಾ ಧೀರ, ಪತ್ಥಿತಾ ಬೋಧಿಮುತ್ತಮಾ॥

    Kamhi kāle tayā dhīra, patthitā bodhimuttamā.

    ‘‘ದಾನಂ ಸೀಲಞ್ಚ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಂ, ಪಞ್ಞಾ ವೀರಿಯಞ್ಚ ಕೀದಿಸಂ।

    ‘‘Dānaṃ sīlañca nekkhammaṃ, paññā vīriyañca kīdisaṃ;

    ಖನ್ತಿ ಸಚ್ಚಮಧಿಟ್ಠಾನಂ, ಮೇತ್ತುಪೇಕ್ಖಾ ಚ ಕೀದಿಸಾ॥

    Khanti saccamadhiṭṭhānaṃ, mettupekkhā ca kīdisā.

    ‘‘ದಸ ಪಾರಮೀ ತಯಾ ಧೀರ, ಕೀದಿಸೀ ಲೋಕನಾಯಕ।

    ‘‘Dasa pāramī tayā dhīra, kīdisī lokanāyaka;

    ಕಥಂ ಉಪಪಾರಮೀ ಪುಣ್ಣಾ, ಪರಮತ್ಥಪಾರಮೀ ಕಥಂ॥

    Kathaṃ upapāramī puṇṇā, paramatthapāramī kathaṃ.

    ‘‘ತಸ್ಸ ಪುಟ್ಠೋ ವಿಯಾಕಾಸಿ, ಕರವೀಕಮಧುರಗಿರೋ।

    ‘‘Tassa puṭṭho viyākāsi, karavīkamadhuragiro;

    ನಿಬ್ಬಾಪಯನ್ತೋ ಹದಯಂ, ಹಾಸಯನ್ತೋ ಸದೇವಕ’’ನ್ತಿ॥ (ಬು॰ ವಂ॰ ೧.೭೪-೭೮)।

    Nibbāpayanto hadayaṃ, hāsayanto sadevaka’’nti. (bu. vaṃ. 1.74-78);

    ಏವಂ ಭಗವತಾ ಬುದ್ಧವಂಸೇ ದೇಸಿತೇ ಆಯಸ್ಮಾ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿ ‘‘ಅಹೋ ಬುದ್ಧಾನಂ ಹೇತುಸಮ್ಪದಾ, ಅಹೋ ಸಮುದಾಗಮಸಮ್ಪತ್ತಿ, ಅಹೋ ಮಹಾಭಿನೀಹಾರಸಮಿಜ್ಝನಾ, ದುಕ್ಕರಂ ವತ ಭಗವತಾ ಕತಂ ಏತ್ತಕಂ ಕಾಲಂ ಏವಂ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇನ್ತೇನ, ಏವಂವಿಧಸ್ಸ ಬೋಧಿಸಮ್ಭಾರಸಮ್ಭರಣಸ್ಸ ಅನುಚ್ಛವಿಕಮೇವ ಚೇತಂ ಫಲಂ, ಯದಿದಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಾ ಬಲೇಸು ಚ ವಸೀಭಾವೋ ಏವಂಮಹಿದ್ಧಿಕತಾ ಏವಂಮಹಾನುಭಾವತಾ’’ತಿ ಬುದ್ಧಗುಣಾರಮ್ಮಣಂ ಞಾಣಂ ಪೇಸೇಸಿ। ಸೋ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣಂ ಭಗವತೋ ಸೀಲಂ ಸಮಾಧಿ ಪಞ್ಞಾ ವಿಮುತ್ತಿ ವಿಮುತ್ತಿಞಾಣದಸ್ಸನಂ ಹಿರಿಓತ್ತಪ್ಪಂ ಸದ್ಧಾವೀರಿಯಂ ಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ ಸೀಲವಿಸುದ್ಧಿ ದಿಟ್ಠಿವಿಸುದ್ಧಿ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾ ತೀಣಿ ಕುಸಲಮೂಲಾನಿ ತೀಣಿ ಸುಚರಿತಾನಿ ತಯೋ ಸಮ್ಮಾವಿತಕ್ಕಾ ತಿಸ್ಸೋ ಅನವಜ್ಜಸಞ್ಞಾಯೋ ತಿಸ್ಸೋ ಧಾತುಯೋ ಚತ್ತಾರೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾ ಚತ್ತಾರೋ ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನಾ ಚತ್ತಾರೋ ಇದ್ಧಿಪಾದಾ ಚತ್ತಾರೋ ಅರಿಯಮಗ್ಗಾ ಚತ್ತಾರಿ ಅರಿಯಫಲಾನಿ ಚತಸ್ಸೋ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ ಚತುಯೋನಿಪರಿಚ್ಛೇದಕಞಾಣಾನಿ ಚತ್ತಾರೋ ಅರಿಯವಂಸಾ ಚತ್ತಾರಿ ವೇಸಾರಜ್ಜಞಾಣಾನಿ ಪಞ್ಚ ಪಧಾನಿಯಙ್ಗಾನಿ ಪಞ್ಚಙ್ಗಿಕೋ ಸಮ್ಮಾಸಮಾಧಿ ಪಞ್ಚಿನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಪಞ್ಚ ಬಲಾನಿ ಪಞ್ಚ ನಿಸ್ಸರಣಿಯಾ ಧಾತುಯೋ ಪಞ್ಚ ವಿಮುತ್ತಾಯತನಞಾಣಾನಿ ಪಞ್ಚ ವಿಮುತ್ತಿಪರಿಪಾಚನೀಯಾ ಧಮ್ಮಾ ಛ ಸಾರಣೀಯಾ ಧಮ್ಮಾ ಛ ಅನುಸ್ಸತಿಟ್ಠಾನಾನಿ ಛ ಗಾರವಾ ಛ ನಿಸ್ಸರಣಿಯಾ ಧಾತುಯೋ ಛ ಸತತವಿಹಾರಾ ಛ ಅನುತ್ತರಿಯಾನಿ ಛ ನಿಬ್ಬೇಧಭಾಗಿಯಾ ಸಞ್ಞಾ ಛ ಅಭಿಞ್ಞಾ ಛ ಅಸಾಧಾರಣಞಾಣಾನಿ ಸತ್ತ ಅಪರಿಹಾನಿಯಾ ಧಮ್ಮಾ ಸತ್ತ ಅರಿಯಧನಾನಿ ಸತ್ತ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ ಸತ್ತ ಸಪ್ಪುರಿಸಧಮ್ಮಾ ಸತ್ತ ನಿದ್ದಸವತ್ಥೂನಿ ಸತ್ತ ಸಞ್ಞಾ ಸತ್ತ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಪುಗ್ಗಲದೇಸನಾ ಸತ್ತ ಖೀಣಾಸವಬಲದೇಸನಾ ಅಟ್ಠ ಪಞ್ಞಾಪಟಿಲಾಭಹೇತುದೇಸನಾ ಅಟ್ಠ ಸಮ್ಮತ್ತಾನಿ ಅಟ್ಠ ಲೋಕಧಮ್ಮಾತಿಕ್ಕಮಾ ಅಟ್ಠ ಆರಮ್ಭವತ್ಥೂನಿ ಅಟ್ಠ ಅಕ್ಖಣದೇಸನಾ ಅಟ್ಠ ಮಹಾಪುರಿಸವಿತಕ್ಕಾ ಅಟ್ಠ ಅಭಿಭಾಯತನದೇಸನಾ ಅಟ್ಠ ವಿಮೋಕ್ಖಾ ನವ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಮೂಲಕಾ ಧಮ್ಮಾ ನವ ಪಾರಿಸುದ್ಧಿಪಧಾನಿಯಙ್ಗಾನಿ ನವ ಸತ್ತಾವಾಸದೇಸನಾ ನವ ಆಘಾತಪ್ಪಟಿವಿನಯಾ ನವ ಪಞ್ಞಾ ನವ ನಾನತ್ತದೇಸನಾ ನವ ಅನುಪುಬ್ಬವಿಹಾರಾ ದಸ ನಾಥಕರಣಾ ಧಮ್ಮಾ ದಸ ಕಸಿಣಾಯತನಾನಿ ದಸ ಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥಾ ದಸ ಸಮ್ಮತ್ತಾನಿ ದಸ ಅರಿಯವಾಸಾ ದಸ ಅಸೇಕ್ಖಾ ಧಮ್ಮಾ ದಸ ರತನಾನಿ ದಸ ತಥಾಗತಬಲಾನಿ ಏಕಾದಸ ಮೇತ್ತಾನಿಸಂಸಾ ದ್ವಾದಸ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಾಕಾರಾ ತೇರಸ ಧುತಙ್ಗಗುಣಾ ಚುದ್ದಸ ಬುದ್ಧಞಾಣಾನಿ ಪಞ್ಚದಸ ವಿಮುತ್ತಿಪರಿಪಾಚನೀಯಾ ಧಮ್ಮಾ ಸೋಳಸವಿಧಾ ಆನಾಪಾನಸ್ಸತೀ ಸೋಳಸ ಅಪರಮ್ಪರಿಯಾ ಧಮ್ಮಾ ಅಟ್ಠಾರಸ ಬುದ್ಧಧಮ್ಮಾ ಏಕೂನವೀಸತಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣಾನಿ ಚತುಚತ್ತಾಲೀಸ ಞಾಣವತ್ಥೂನಿ ಪಞ್ಞಾಸ ಉದಯಬ್ಬಯಞಾಣಾನಿ ಪರೋಪಣ್ಣಾಸ ಕುಸಲಧಮ್ಮಾ ಸತ್ತಸತ್ತತಿ ಞಾಣವತ್ಥೂನಿ ಚತುವೀಸತಿಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸಸಮಾಪತ್ತಿಸಞ್ಚಾರಿತಮಹಾವಜಿರಞಾಣಂ ಅನನ್ತನಯಸಮನ್ತಪಟ್ಠಾನಪವಿಚಯಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣದೇಸನಾಞಾಣಾನಿ ತಥಾ ಅನನ್ತಾಸು ಲೋಕಧಾತೂಸು ಅನನ್ತಾನಂ ಸತ್ತಾನಂ ಆಸಯಾದಿವಿಭಾವನಞಾಣಾನಿ ಚಾತಿ ಏವಮಾದಿಕೇ ಅಚಿನ್ತೇಯ್ಯಾನುಭಾವೇ ಬುದ್ಧಗುಣೇ ಧಮ್ಮನ್ವಯತೋ ಅನುಗಚ್ಛನ್ತೋ ಅನುಸ್ಸರನ್ತೋ ನೇವ ಅನ್ತಂ, ನ ಪಮಾಣಂ ಪಸ್ಸಿ। ಥೇರೋ ಹಿ ಅತ್ತನೋಪಿ ನಾಮ ಗುಣಾನಂ ಅನ್ತಂ ವಾ ಪಮಾಣಂ ವಾ ಆವಜ್ಜೇನ್ತೋ ನ ಪಸ್ಸತಿ, ಸೋ ಭಗವತೋ ಗುಣಾನಂ ಪಮಾಣಂ ಕಿಂ ಪಸ್ಸಿಸ್ಸತಿ? ಯಸ್ಸ ಯಸ್ಸ ಹಿ ಪಞ್ಞಾ ಮಹತೀ ಞಾಣಂ ವಿಸದಂ, ಸೋ ಸೋ ಬುದ್ಧಗುಣೇ ಮಹನ್ತತೋ ಸದ್ದಹತಿ, ಇತಿ ಥೇರೋ ಭಗವತೋ ಗುಣಾನಂ ಪಮಾಣಂ ವಾ ಪರಿಚ್ಛೇದಂ ವಾ ಅಪಸ್ಸನ್ತೋ ‘‘ಮಾದಿಸಸ್ಸ ನಾಮ ಸಾವಕಪಾರಮಿಞಾಣೇ ಠಿತಸ್ಸ ಬುದ್ಧಗುಣಾ ಞಾಣೇನ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ, ಪಗೇವ ಇತರೇಸಂ। ಅಹೋ ಅಚಿನ್ತೇಯ್ಯಾ ಅಪರಿಮೇಯ್ಯಭೇದಾ ಮಹಾನುಭಾವಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಗುಣಾ, ಕೇವಲಂ ಪನೇತೇ ಏಕಸ್ಸ ಬುದ್ಧಞಾಣಸ್ಸೇವ ಸಬ್ಬಸೋ ಗೋಚರಾ, ನಾಞ್ಞೇಸಂ। ಕಥೇತುಂ ಪನ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇಹಿಪಿ ವಿತ್ಥಾರತೋ ನ ಸಕ್ಕಾಯೇವಾ’’ತಿ ನಿಟ್ಠಮಗಮಾಸಿ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ –

    Evaṃ bhagavatā buddhavaṃse desite āyasmā dhammasenāpati ‘‘aho buddhānaṃ hetusampadā, aho samudāgamasampatti, aho mahābhinīhārasamijjhanā, dukkaraṃ vata bhagavatā kataṃ ettakaṃ kālaṃ evaṃ pāramiyo pūrentena, evaṃvidhassa bodhisambhārasambharaṇassa anucchavikameva cetaṃ phalaṃ, yadidaṃ sabbaññutā balesu ca vasībhāvo evaṃmahiddhikatā evaṃmahānubhāvatā’’ti buddhaguṇārammaṇaṃ ñāṇaṃ pesesi. So anaññasādhāraṇaṃ bhagavato sīlaṃ samādhi paññā vimutti vimuttiñāṇadassanaṃ hiriottappaṃ saddhāvīriyaṃ satisampajaññaṃ sīlavisuddhi diṭṭhivisuddhi samathavipassanā tīṇi kusalamūlāni tīṇi sucaritāni tayo sammāvitakkā tisso anavajjasaññāyo tisso dhātuyo cattāro satipaṭṭhānā cattāro sammappadhānā cattāro iddhipādā cattāro ariyamaggā cattāri ariyaphalāni catasso paṭisambhidā catuyoniparicchedakañāṇāni cattāro ariyavaṃsā cattāri vesārajjañāṇāni pañca padhāniyaṅgāni pañcaṅgiko sammāsamādhi pañcindriyāni pañca balāni pañca nissaraṇiyā dhātuyo pañca vimuttāyatanañāṇāni pañca vimuttiparipācanīyā dhammā cha sāraṇīyā dhammā cha anussatiṭṭhānāni cha gāravā cha nissaraṇiyā dhātuyo cha satatavihārā cha anuttariyāni cha nibbedhabhāgiyā saññā cha abhiññā cha asādhāraṇañāṇāni satta aparihāniyā dhammā satta ariyadhanāni satta bojjhaṅgā satta sappurisadhammā satta niddasavatthūni satta saññā satta dakkhiṇeyyapuggaladesanā satta khīṇāsavabaladesanā aṭṭha paññāpaṭilābhahetudesanā aṭṭha sammattāni aṭṭha lokadhammātikkamā aṭṭha ārambhavatthūni aṭṭha akkhaṇadesanā aṭṭha mahāpurisavitakkā aṭṭha abhibhāyatanadesanā aṭṭha vimokkhā nava yonisomanasikāramūlakā dhammā nava pārisuddhipadhāniyaṅgāni nava sattāvāsadesanā nava āghātappaṭivinayā nava paññā nava nānattadesanā nava anupubbavihārā dasa nāthakaraṇā dhammā dasa kasiṇāyatanāni dasa kusalakammapathā dasa sammattāni dasa ariyavāsā dasa asekkhā dhammā dasa ratanāni dasa tathāgatabalāni ekādasa mettānisaṃsā dvādasa dhammacakkākārā terasa dhutaṅgaguṇā cuddasa buddhañāṇāni pañcadasa vimuttiparipācanīyā dhammā soḷasavidhā ānāpānassatī soḷasa aparampariyā dhammā aṭṭhārasa buddhadhammā ekūnavīsati paccavekkhaṇañāṇāni catucattālīsa ñāṇavatthūni paññāsa udayabbayañāṇāni paropaṇṇāsa kusaladhammā sattasattati ñāṇavatthūni catuvīsatikoṭisatasahassasamāpattisañcāritamahāvajirañāṇaṃ anantanayasamantapaṭṭhānapavicayapaccavekkhaṇadesanāñāṇāni tathā anantāsu lokadhātūsu anantānaṃ sattānaṃ āsayādivibhāvanañāṇāni cāti evamādike acinteyyānubhāve buddhaguṇe dhammanvayato anugacchanto anussaranto neva antaṃ, na pamāṇaṃ passi. Thero hi attanopi nāma guṇānaṃ antaṃ vā pamāṇaṃ vā āvajjento na passati, so bhagavato guṇānaṃ pamāṇaṃ kiṃ passissati? Yassa yassa hi paññā mahatī ñāṇaṃ visadaṃ, so so buddhaguṇe mahantato saddahati, iti thero bhagavato guṇānaṃ pamāṇaṃ vā paricchedaṃ vā apassanto ‘‘mādisassa nāma sāvakapāramiñāṇe ṭhitassa buddhaguṇā ñāṇena paricchindituṃ na sakkā, pageva itaresaṃ. Aho acinteyyā aparimeyyabhedā mahānubhāvā sabbaññuguṇā, kevalaṃ panete ekassa buddhañāṇasseva sabbaso gocarā, nāññesaṃ. Kathetuṃ pana sammāsambuddhehipi vitthārato na sakkāyevā’’ti niṭṭhamagamāsi. Vuttañhetaṃ –

    ‘‘ಬುದ್ಧೋಪಿ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಭಣೇಯ್ಯ ವಣ್ಣಂ, ಕಪ್ಪಮ್ಪಿ ಚೇ ಅಞ್ಞಮಭಾಸಮಾನೋ।

    ‘‘Buddhopi buddhassa bhaṇeyya vaṇṇaṃ, kappampi ce aññamabhāsamāno;

    ಖೀಯೇಥ ಕಪ್ಪೋ ಚಿರದೀಘಮನ್ತರೇ, ವಣ್ಣೋ ನ ಖೀಯೇಥ ತಥಾಗತಸ್ಸಾ’’ತಿ॥ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೩೦೪; ೩.೧೪೧; ಉದಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೫೩)।

    Khīyetha kappo ciradīghamantare, vaṇṇo na khīyetha tathāgatassā’’ti. (dī. ni. aṭṭha. 1.304; 3.141; udā. aṭṭha. 53);

    ಏವಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ಗುಣಮಹನ್ತತಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನಬಲವಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸೋ ಪುನ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಏವರೂಪಾನಂ ನಾಮ ಬುದ್ಧಗುಣಾನಂ ಹೇತುಭೂತಾ ಬುದ್ಧಕಾರಕಾ ಧಮ್ಮಾ ಪಾರಮಿಯೋ ಅಹೋ ಮಹಾನುಭಾವಾ। ಕತಮಾಸು ನು ಖೋ ಜಾತೀಸು ಪಾರಮಿತಾ ಪರಿಪಾಚಿತಾ, ಕಥಂ ವಾ ಪರಿಪಾಕಂ ಗತಾ, ಹನ್ದಾಹಂ ಇಮಮತ್ಥಂ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ ಏವಮ್ಪಿ ಸಮುದಾಗಮತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಬುದ್ಧಾನುಭಾವಂ ಇಮಸ್ಸ ಸದೇವಕಸ್ಸ ಲೋಕಸ್ಸ ಪಾಕಟತರಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ। ಸೋ ಏವಂ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಭಗವನ್ತಂ ಇಮಂ ಪಞ್ಹಂ ಅಪುಚ್ಛಿ – ‘‘ಕತಮಾಸು ನು ಖೋ, ಭನ್ತೇ , ಜಾತೀಸು ಇಮೇ ಬುದ್ಧಕಾರಕಾ ಧಮ್ಮಾ ಪರಿಪಾಚಿತಾ, ಕಥಂ ವಾ ಪರಿಪಾಕಂ ಗತಾ’’ತಿ? ಅಥಸ್ಸ ಭಗವಾ ತಸ್ಮಿಂ ರತನಚಙ್ಕಮೇ ತಿಸನ್ಧಿಪಲ್ಲಙ್ಕಂ ಆಭುಜಿತ್ವಾ ಯುಗನ್ಧರಪಬ್ಬತೇ ಬಾಲಸೂರಿಯೋ ವಿಯ ವಿರೋಚಮಾನೋ ನಿಸಿನ್ನೋ ‘‘ಸಾರಿಪುತ್ತ, ಮಯ್ಹಂ ಬುದ್ಧಕಾರಕಾ ಧಮ್ಮಾ ಸಮಾದಾನತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ನಿರನ್ತರಂ ಸಕ್ಕಚ್ಚಕಾರಿತಾಯ ವೀರಿಯೂಪತ್ಥಮ್ಭೇನ ಚ ಸಬ್ಬೇಸು ಕಪ್ಪೇಸು ಭವತೋ ಭವಂ ಜಾತಿತೋ ಜಾತಿಂ ಪರಿಪಚ್ಚನ್ತಾಯೇವ ಅಹೇಸುಂ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಭದ್ದಕಪ್ಪೇ ಇಮಾಸು ಜಾತೀಸು ತೇ ಪರಿಪಕ್ಕಾ ಜಾತಾ’’ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಕಪ್ಪೇ ಚ ಸತಸಹಸ್ಸೇ’’ತಿಆದಿನಾ ಚರಿಯಾಪಿಟಕಂ ಬುದ್ಧಾಪದಾನಿಯನ್ತಿ ದುತಿಯಾಭಿಧಾನಂ ಧಮ್ಮಪರಿಯಾಯಂ ಅಭಾಸಿ। ಅಪರೇ ಪನ ‘‘ರತನಚಙ್ಕಮೇ ಚಙ್ಕಮನ್ತೋ ದೇವಾತಿದೇವೋ ದೇವಬ್ರಹ್ಮಾದೀಹಿ ಪೂಜಿಯಮಾನೋ ನಿಗ್ರೋಧಾರಾಮೇ ಓತರಿತ್ವಾ ವೀಸತಿಸಹಸ್ಸಖೀಣಾಸವಪರಿವುತೋ ಪಞ್ಞತ್ತವರಬುದ್ಧಾಸನೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಭಗವಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಆಯಸ್ಮತಾ ಸಾರಿಪುತ್ತೇನ ಪುಚ್ಛಿತೋ ಚರಿಯಾಪಿಟಕಂ ದೇಸೇಸೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ಏತ್ತಾವತಾ ದೂರೇನಿದಾನಅವಿದೂರೇನಿದಾನಾನಿ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಚರಿಯಾಪಿಟಕಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇನಿದಾನಂ ವಿತ್ಥಾರತೋ ನಿದ್ದಿಟ್ಠನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ದೂರೇನಿದಾನಂ ಪನ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯವಿಭಾವನಾಯಂ ಆವಿ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ।

    Evaṃ buddhānaṃ guṇamahantataṃ nissāya uppannabalavapītisomanasso puna cintesi – ‘‘evarūpānaṃ nāma buddhaguṇānaṃ hetubhūtā buddhakārakā dhammā pāramiyo aho mahānubhāvā. Katamāsu nu kho jātīsu pāramitā paripācitā, kathaṃ vā paripākaṃ gatā, handāhaṃ imamatthaṃ pucchanto evampi samudāgamato paṭṭhāya buddhānubhāvaṃ imassa sadevakassa lokassa pākaṭataraṃ karissāmī’’ti. So evaṃ cintetvā bhagavantaṃ imaṃ pañhaṃ apucchi – ‘‘katamāsu nu kho, bhante , jātīsu ime buddhakārakā dhammā paripācitā, kathaṃ vā paripākaṃ gatā’’ti? Athassa bhagavā tasmiṃ ratanacaṅkame tisandhipallaṅkaṃ ābhujitvā yugandharapabbate bālasūriyo viya virocamāno nisinno ‘‘sāriputta, mayhaṃ buddhakārakā dhammā samādānato paṭṭhāya nirantaraṃ sakkaccakāritāya vīriyūpatthambhena ca sabbesu kappesu bhavato bhavaṃ jātito jātiṃ paripaccantāyeva ahesuṃ, imasmiṃ pana bhaddakappe imāsu jātīsu te paripakkā jātā’’ti dassento ‘‘kappe ca satasahasse’’tiādinā cariyāpiṭakaṃ buddhāpadāniyanti dutiyābhidhānaṃ dhammapariyāyaṃ abhāsi. Apare pana ‘‘ratanacaṅkame caṅkamanto devātidevo devabrahmādīhi pūjiyamāno nigrodhārāme otaritvā vīsatisahassakhīṇāsavaparivuto paññattavarabuddhāsane nisinno bhagavā vuttanayeneva āyasmatā sāriputtena pucchito cariyāpiṭakaṃ desesī’’ti vadanti. Ettāvatā dūrenidānaavidūrenidānāni saṅkhepato dassetvā cariyāpiṭakassa santikenidānaṃ vitthārato niddiṭṭhanti veditabbaṃ. Dūrenidānaṃ pana asaṅkhyeyyavibhāvanāyaṃ āvi bhavissatīti.

    ೧. ಇದಾನಿ ‘‘ಕಪ್ಪೇ ಚ ಸತಸಹಸ್ಸೇ’’ತಿಆದಿನಯಪ್ಪವತ್ತಾಯ ಚರಿಯಾಪಿಟಕಪಾಳಿಯಾ ಅತ್ಥಸಂವಣ್ಣನಾ ಹೋತಿ। ತತ್ರಾಯಂ ಕಪ್ಪ-ಸದ್ದೋ ಸಉಪಸಗ್ಗೋ ಅನುಪಸಗ್ಗೋ ಚ ವಿತಕ್ಕವಿಧಾನಪಟಿಭಾಗಪಞ್ಞತ್ತಿಕಾಲಪರಮಾಯುಸಮಣವೋಹಾರಸಮನ್ತಭಾವಾಭಿಸದ್ದಹನ- ಛೇದನವಿನಿಯೋಗವಿನಯಕಿರಿಯಾಲೇಸನ್ತರಕಪ್ಪತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಕಪ್ಪಮಹಾಕಪ್ಪಾದೀಸು ದಿಸ್ಸತಿ। ತಥಾ ಹೇಸ ‘‘ನೇಕ್ಖಮ್ಮಸಙ್ಕಪ್ಪೋ ಅಬ್ಯಾಪಾದಸಙ್ಕಪ್ಪೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೧೩೭) ವಿತಕ್ಕೇ ಆಗತೋ। ‘‘ಚೀವರೇ ವಿಕಪ್ಪಂ ಆಪಜ್ಜೇಯ್ಯಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಪಾರಾ॰ ೬೪೨) ವಿಧಾನೇ, ಅಧಿಕವಿಧಾನಂ ಆಪಜ್ಜೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಸತ್ಥುಕಪ್ಪೇನ ವತ ಕಿರ, ಭೋ, ಸಾವಕೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಮನ್ತಯಮಾನಾ ನ ಜಾನಿಮ್ಹಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೬೦) ಪಟಿಭಾಗೇ। ಸತ್ಥುಸದಿಸೇನಾತಿ ಅಯಞ್ಹಿ ತತ್ಥ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಇಧಾಯಸ್ಮಾ, ಕಪ್ಪೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಸು॰ ನಿ॰ ೧೦೯೮) ಪಞ್ಞತ್ತಿಯಂ। ‘‘ಯೇನ ಸುದಂ ನಿಚ್ಚಕಪ್ಪಂ ವಿಹರಾಮೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೩೮೭) ಕಾಲೇ। ‘‘ಆಕಙ್ಖಮಾನೋ, ಆನನ್ದ, ತಥಾಗತೋ ಕಪ್ಪಂ ವಾ ತಿಟ್ಠೇಯ್ಯ ಕಪ್ಪಾವಸೇಸಂ ವಾ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೧೭೮; ಉದಾ॰ ೫೧) ಪರಮಾಯುಮ್ಹಿ। ಆಯುಕಪ್ಪೋ ಹಿ ಇಧ ಕಪ್ಪೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ। ‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪಞ್ಚಹಿ ಸಮಣಕಪ್ಪೇಹಿ ಫಲಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತು’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಚೂಳವ॰ ೨೫೦) ಸಮಣವೋಹಾರೇ। ‘‘ಕೇವಲಕಪ್ಪಂ ಜೇತವನಂ ಓಭಾಸೇತ್ವಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಖು॰ ಪಾ॰ ೫.೧; ಸು॰ ನಿ॰ ಮಙ್ಗಲಸುತ್ತ) ಸಮನ್ತಭಾವೇ। ‘‘ಸದ್ಧಾ ಸದ್ದಹನಾ ಓಕಪ್ಪನಾ ಅಭಿಪ್ಪಸಾದೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ॰ ಸ॰ ೧೨) ಅಭಿಸದ್ದಹನೇ, ಸದ್ಧಾಯನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಅಲಙ್ಕತೋ ಕಪ್ಪಿತಕೇಸಮಸ್ಸೂ’’ತಿಆದೀಸು (ವಿ॰ ವ॰ ೧೦೯೪; ಜಾ॰ ೨.೨೨.೧೩೬೮) ಛೇದನೇ। ‘‘ಏವಮೇವ ಇತೋ ದಿನ್ನಂ, ಪೇತಾನಂ ಉಪಕಪ್ಪತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಖು॰ ಪಾ॰ ೭.೭; ಪೇ॰ ವ॰ ೨೦) ವಿನಿಯೋಗೇ। ‘‘ಕಪ್ಪಕತೇನ ಅಕಪ್ಪಕತಂ ಸಂಸಿಬ್ಬಿತಂ ಹೋತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಪಾಚಿ॰ ೩೭೧) ವಿನಯಕಿರಿಯಾಯಂ। ‘‘ಅತ್ಥಿ ಕಪ್ಪೋ ನಿಪಜ್ಜಿತುಂ, ಹನ್ದಾಹಂ ನಿಪಜ್ಜಾಮೀ’’ತಿಆದೀಸು ಲೇಸೇ। ‘‘ಆಪಾಯಿಕೋ ನೇರಯಿಕೋ ಕಪ್ಪಟ್ಠೋ ಸಙ್ಘಭೇದಕೋ…ಪೇ॰… ಕಪ್ಪಂ ನಿರಯಮ್ಹಿ ಪಚ್ಚತೀ’’ತಿ (ಇತಿವು॰ ೧೮; ಚೂಳವ॰ ೩೫೪; ಕಥಾ॰ ೬೫೭, ೮೬೨) ಚ ಆದೀಸು ಅನ್ತರಕಪ್ಪೇ।

    1. Idāni ‘‘kappe ca satasahasse’’tiādinayappavattāya cariyāpiṭakapāḷiyā atthasaṃvaṇṇanā hoti. Tatrāyaṃ kappa-saddo saupasaggo anupasaggo ca vitakkavidhānapaṭibhāgapaññattikālaparamāyusamaṇavohārasamantabhāvābhisaddahana- chedanaviniyogavinayakiriyālesantarakappataṇhādiṭṭhiasaṅkhyeyyakappamahākappādīsu dissati. Tathā hesa ‘‘nekkhammasaṅkappo abyāpādasaṅkappo’’tiādīsu (ma. ni. 3.137) vitakke āgato. ‘‘Cīvare vikappaṃ āpajjeyyā’’tiādīsu (pārā. 642) vidhāne, adhikavidhānaṃ āpajjeyyāti attho. ‘‘Satthukappena vata kira, bho, sāvakena saddhiṃ mantayamānā na jānimhā’’tiādīsu (ma. ni. 1.260) paṭibhāge. Satthusadisenāti ayañhi tattha attho. ‘‘Idhāyasmā, kappo’’tiādīsu (su. ni. 1098) paññattiyaṃ. ‘‘Yena sudaṃ niccakappaṃ viharāmī’’tiādīsu (ma. ni. 1.387) kāle. ‘‘Ākaṅkhamāno, ānanda, tathāgato kappaṃ vā tiṭṭheyya kappāvasesaṃ vā’’tiādīsu (dī. ni. 2.178; udā. 51) paramāyumhi. Āyukappo hi idha kappoti adhippeto. ‘‘Anujānāmi, bhikkhave, pañcahi samaṇakappehi phalaṃ paribhuñjitu’’ntiādīsu (cūḷava. 250) samaṇavohāre. ‘‘Kevalakappaṃ jetavanaṃ obhāsetvā’’tiādīsu (khu. pā. 5.1; su. ni. maṅgalasutta) samantabhāve. ‘‘Saddhā saddahanā okappanā abhippasādo’’tiādīsu (dha. sa. 12) abhisaddahane, saddhāyanti attho. ‘‘Alaṅkato kappitakesamassū’’tiādīsu (vi. va. 1094; jā. 2.22.1368) chedane. ‘‘Evameva ito dinnaṃ, petānaṃ upakappatī’’tiādīsu (khu. pā. 7.7; pe. va. 20) viniyoge. ‘‘Kappakatena akappakataṃ saṃsibbitaṃ hotī’’tiādīsu (pāci. 371) vinayakiriyāyaṃ. ‘‘Atthi kappo nipajjituṃ, handāhaṃ nipajjāmī’’tiādīsu lese. ‘‘Āpāyiko nerayiko kappaṭṭho saṅghabhedako…pe… kappaṃ nirayamhi paccatī’’ti (itivu. 18; cūḷava. 354; kathā. 657, 862) ca ādīsu antarakappe.

    ‘‘ನ ಕಪ್ಪಯನ್ತಿ ನ ಪುರೇಕ್ಖರೋನ್ತಿ, ಧಮ್ಮಾಪಿ ತೇಸಂ ನ ಪಟಿಚ್ಛಿತಾಸೇ।

    ‘‘Na kappayanti na purekkharonti, dhammāpi tesaṃ na paṭicchitāse;

    ನ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಸೀಲವತೇನ ನೇಯ್ಯೋ, ಪಾರಙ್ಗತೋ ನ ಪಚ್ಚೇತಿ ತಾದೀ’’ತಿ॥ –

    Na brāhmaṇo sīlavatena neyyo, pāraṅgato na pacceti tādī’’ti. –

    ಆದೀಸು (ಸು॰ ನಿ॰ ೮೦೯) ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠೀಸು। ತಥಾ ಹಿ ವುತ್ತಂ ನಿದ್ದೇಸೇ ‘‘ಕಪ್ಪಾತಿ ಉದ್ದಾನತೋ ದ್ವೇ ಕಪ್ಪಾ ತಣ್ಹಾಕಪ್ಪೋ ದಿಟ್ಠಿಕಪ್ಪೋ’’ತಿ (ಮಹಾನಿ॰ ೨೮)। ‘‘ಅನೇಕೇಪಿ ಸಂವಟ್ಟಕಪ್ಪೇ ಅನೇಕೇಪಿ ವಿವಟ್ಟಕಪ್ಪೇ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೨೪೪; ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೬೮) ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಕಪ್ಪೇ। ‘‘ಚತ್ತಾರಿಮಾನಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಕಪ್ಪಸ್ಸ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೧೫೬) ಮಹಾಕಪ್ಪೇ। ಇಧಾಪಿ ಮಹಾಕಪ್ಪೇಯೇವ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೨೯; ೩.೨೭೫; ಸಂ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧.೧; ಅ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೩.೧೨೮; ಖು॰ ಪಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೫.ಏವಮಿಚ್ಚಾದಿಪಾಠವಣ್ಣನಾ)।

    Ādīsu (su. ni. 809) taṇhādiṭṭhīsu. Tathā hi vuttaṃ niddese ‘‘kappāti uddānato dve kappā taṇhākappo diṭṭhikappo’’ti (mahāni. 28). ‘‘Anekepi saṃvaṭṭakappe anekepi vivaṭṭakappe’’tiādīsu (dī. ni. 1.244; ma. ni. 1.68) asaṅkhyeyyakappe. ‘‘Cattārimāni, bhikkhave, kappassa asaṅkhyeyyānī’’tiādīsu (a. ni. 4.156) mahākappe. Idhāpi mahākappeyeva daṭṭhabbo (dī. ni. aṭṭha. 1.29; 3.275; saṃ. ni. aṭṭha. 1.1.1; a. ni. aṭṭha. 2.3.128; khu. pā. aṭṭha. 5.evamiccādipāṭhavaṇṇanā).

    ತತ್ರಾಯಂ ಪದಸಿದ್ಧಿ – ಕಪ್ಪೀಯತೀತಿ ಕಪ್ಪೋ, ಏತ್ತಕಾನಿ ವಸ್ಸಾನೀತಿ ವಾ ಏತ್ತಕಾನಿ ವಸ್ಸಸತಾನೀತಿ ವಾ ಏತ್ತಕಾನಿ ವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಾನೀತಿ ವಾ ಏತ್ತಕಾನಿ ವಸ್ಸಸತಸಹಸ್ಸಾನೀತಿ ವಾ ಸಂವಚ್ಛರವಸೇನ ಗಣೇತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತ್ತಾ ಕೇವಲಂ ಸಾಸಪರಾಸಿಉಪಮಾದೀಹಿ ಕಪ್ಪೇತಬ್ಬೋ ಪರಿಕಪ್ಪೇತಬ್ಬಪರಿಮಾಣೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ –

    Tatrāyaṃ padasiddhi – kappīyatīti kappo, ettakāni vassānīti vā ettakāni vassasatānīti vā ettakāni vassasahassānīti vā ettakāni vassasatasahassānīti vā saṃvaccharavasena gaṇetuṃ asakkuṇeyyattā kevalaṃ sāsaparāsiupamādīhi kappetabbo parikappetabbaparimāṇoti attho. Vuttañhetaṃ –

    ‘‘ಕೀವ ದೀಘೋ ನು ಖೋ, ಭನ್ತೇ, ಕಪ್ಪೋತಿ? ದೀಘೋ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖು, ಕಪ್ಪೋ, ಸೋ ನ ಸುಕರೋ ಸಙ್ಖಾತುಂ ‘ಏತ್ತಕಾನಿ ವಸ್ಸಾನೀ’ತಿ ವಾ ‘ಏತ್ತಕಾನಿ ವಸ್ಸಸತಾನೀ’ತಿ ವಾ ‘ಏತ್ತಕಾನಿ ವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಾನೀ’ತಿ ವಾ ‘ಏತ್ತಕಾನಿ ವಸ್ಸಸತಸಹಸ್ಸಾನೀ’ತಿ ವಾ। ಸಕ್ಕಾ ಪನ, ಭನ್ತೇ, ಉಪಮಂ ಕಾತುನ್ತಿ? ‘ಸಕ್ಕಾ, ಭಿಕ್ಖೂ’ತಿ ಭಗವಾ ಅವೋಚ। ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ, ಭಿಕ್ಖು, ಯೋಜನಂ ಆಯಾಮೇನ ಯೋಜನಂ ವಿತ್ಥಾರೇನ ಯೋಜನಂ ಉಬ್ಬೇಧೇನ ಮಹಾಸಾಸಪರಾಸಿ। ತತೋ ವಸ್ಸಸತಸ್ಸ ವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಸ್ಸ ಅಚ್ಚಯೇನ ಏಕಮೇಕಂ ಸಾಸಪಂ ಉದ್ಧರೇಯ್ಯ, ಖಿಪ್ಪತರಂ ಖೋ ಸೋ, ಭಿಕ್ಖು, ಮಹಾಸಾಸಪರಾಸಿ ಇಮಿನಾ ಉಪಕ್ಕಮೇನ ಪರಿಕ್ಖಯಂ ಪರಿಯಾದಾನಂ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯ, ನ ತ್ವೇವ ಕಪ್ಪೋ, ಏವಂ ದೀಘೋ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖು, ಕಪ್ಪೋ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೧೨೮)।

    ‘‘Kīva dīgho nu kho, bhante, kappoti? Dīgho kho, bhikkhu, kappo, so na sukaro saṅkhātuṃ ‘ettakāni vassānī’ti vā ‘ettakāni vassasatānī’ti vā ‘ettakāni vassasahassānī’ti vā ‘ettakāni vassasatasahassānī’ti vā. Sakkā pana, bhante, upamaṃ kātunti? ‘Sakkā, bhikkhū’ti bhagavā avoca. Seyyathāpi, bhikkhu, yojanaṃ āyāmena yojanaṃ vitthārena yojanaṃ ubbedhena mahāsāsaparāsi. Tato vassasatassa vassasahassassa accayena ekamekaṃ sāsapaṃ uddhareyya, khippataraṃ kho so, bhikkhu, mahāsāsaparāsi iminā upakkamena parikkhayaṃ pariyādānaṃ gaccheyya, na tveva kappo, evaṃ dīgho kho, bhikkhu, kappo’’ti (saṃ. ni. 2.128).

    ಸ್ವಾಯಂ ಮಹಾಕಪ್ಪೋ ಸಂವಟ್ಟಾದಿವಸೇನ ಚತುಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಕಪ್ಪಸಙ್ಗಹೋ। ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ –

    Svāyaṃ mahākappo saṃvaṭṭādivasena catuasaṅkhyeyyakappasaṅgaho. Vuttampi cetaṃ –

    ‘‘ಚತ್ತಾರಿಮಾನಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಕಪ್ಪಸ್ಸ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನಿ। ಕತಮಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ? ಸಂವಟ್ಟೋ, ಸಂವಟ್ಟಟ್ಠಾಯೀ, ವಿವಟ್ಟೋ, ವಿವಟ್ಟಟ್ಠಾಯೀ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೧೫೬)।

    ‘‘Cattārimāni, bhikkhave, kappassa asaṅkhyeyyāni. Katamāni cattāri? Saṃvaṭṭo, saṃvaṭṭaṭṭhāyī, vivaṭṭo, vivaṭṭaṭṭhāyī’’ti (a. ni. 4.156).

    ತತ್ಥ ತಯೋ ಸಂವಟ್ಟಾ – ತೇಜೋಸಂವಟ್ಟೋ, ಆಪೋಸಂವಟ್ಟೋ, ವಾಯೋಸಂವಟ್ಟೋತಿ। ತಿಸ್ಸೋ ಸಂವಟ್ಟಸೀಮಾ – ಆಭಸ್ಸರಾ, ಸುಭಕಿಣ್ಹಾ, ವೇಹಪ್ಫಲಾತಿ। ಯದಾ ಹಿ ಕಪ್ಪೋ ತೇಜೇನ ಸಂವಟ್ಟತಿ, ಆಭಸ್ಸರತೋ ಹೇಟ್ಠಾ ಅಗ್ಗಿನಾ ಡಯ್ಹತಿ। ಯದಾ ಆಪೇನ ಸಂವಟ್ಟತಿ, ಸುಭಕಿಣ್ಹತೋ ಹೇಟ್ಠಾ ಉದಕೇನ ವಿಲೀಯತಿ। ಯದಾ ವಾಯುನಾ ಸಂವಟ್ಟತಿ, ವೇಹಪ್ಫಲತೋ ಹೇಟ್ಠಾ ವಾತೇನ ವಿದ್ಧಂಸತಿ। ವಿತ್ಥಾರತೋ ಪನ ಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸಚಕ್ಕವಾಳಂ ವಿನಸ್ಸತಿ, ಯಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ಆಣಾಕ್ಖೇತ್ತನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ತೇಸು ತೀಸು ಸಂವಟ್ಟೇಸು ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಕಪ್ಪವಿನಾಸಕಮಹಾಮೇಘತೋ ಯಾವ ಜಾಲಾಯ ವಾ ಉದಕಸ್ಸ ವಾ ವಾತಸ್ಸ ವಾ ಉಪಚ್ಛೇದೋ ಇದಂ ಏಕಂ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಂ ಸಂವಟ್ಟೋ ನಾಮ। ಕಪ್ಪವಿನಾಸಕಜಾಲಾದಿಪಚ್ಛೇದತೋ ಯಾವ ಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸಚಕ್ಕವಾಳಪರಿಪೂರಕೋ ಸಮ್ಪತ್ತಿಮಹಾಮೇಘೋ ಉಟ್ಠಹತಿ, ಇದಂ ದುತಿಯಂ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಂ ಸಂವಟ್ಟಟ್ಠಾಯೀ ನಾಮ।

    Tattha tayo saṃvaṭṭā – tejosaṃvaṭṭo, āposaṃvaṭṭo, vāyosaṃvaṭṭoti. Tisso saṃvaṭṭasīmā – ābhassarā, subhakiṇhā, vehapphalāti. Yadā hi kappo tejena saṃvaṭṭati, ābhassarato heṭṭhā agginā ḍayhati. Yadā āpena saṃvaṭṭati, subhakiṇhato heṭṭhā udakena vilīyati. Yadā vāyunā saṃvaṭṭati, vehapphalato heṭṭhā vātena viddhaṃsati. Vitthārato pana koṭisatasahassacakkavāḷaṃ vinassati, yaṃ buddhānaṃ āṇākkhettanti vuccati. Tesu tīsu saṃvaṭṭesu yathākkamaṃ kappavināsakamahāmeghato yāva jālāya vā udakassa vā vātassa vā upacchedo idaṃ ekaṃ asaṅkhyeyyaṃ saṃvaṭṭo nāma. Kappavināsakajālādipacchedato yāva koṭisatasahassacakkavāḷaparipūrako sampattimahāmegho uṭṭhahati, idaṃ dutiyaṃ asaṅkhyeyyaṃ saṃvaṭṭaṭṭhāyī nāma.

    ಸಮ್ಪತ್ತಿಮಹಾಮೇಘತೋ ಯಾವ ಚನ್ದಿಮಸೂರಿಯಪಾತುಭಾವೋ, ಇದಂ ತತಿಯಂ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಂ ವಿವಟ್ಟೋ ನಾಮ। ಚನ್ದಿಮಸೂರಿಯಪಾತುಭಾವತೋ ಯಾವ ಪುನ ಕಪ್ಪವಿನಾಸಕಮಹಾಮೇಘೋ, ಇದಂ ಚತುತ್ಥಂ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಂ ವಿವಟ್ಟಟ್ಠಾಯೀ ನಾಮ। ಇಮೇಸು ಚತುಸಟ್ಠಿಅನ್ತರಕಪ್ಪಸಙ್ಗಹಂ ವಿವಟ್ಟಟ್ಠಾಯೀ। ತೇನ ಸಮಾನಕಾಲಪರಿಚ್ಛೇದಾ ವಿವಟ್ಟಾದಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ‘‘ವೀಸತಿಅನ್ತರಕಪ್ಪಸಙ್ಗಹ’’ನ್ತಿ ಏಕೇ। ಇತಿ ಇಮಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನಿ ಏಕೋ ಮಹಾಕಪ್ಪೋ ಹೋತಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸ್ವಾಯಂ ಮಹಾಕಪ್ಪೋ ಸಂವಟ್ಟಾದಿವಸೇನ ಚತುಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಕಪ್ಪಸಙ್ಗಹೋ’’ತಿ।

    Sampattimahāmeghato yāva candimasūriyapātubhāvo, idaṃ tatiyaṃ asaṅkhyeyyaṃ vivaṭṭo nāma. Candimasūriyapātubhāvato yāva puna kappavināsakamahāmegho, idaṃ catutthaṃ asaṅkhyeyyaṃ vivaṭṭaṭṭhāyī nāma. Imesu catusaṭṭhiantarakappasaṅgahaṃ vivaṭṭaṭṭhāyī. Tena samānakālaparicchedā vivaṭṭādayo veditabbā. ‘‘Vīsatiantarakappasaṅgaha’’nti eke. Iti imāni cattāri asaṅkhyeyyāni eko mahākappo hoti. Tena vuttaṃ ‘‘svāyaṃ mahākappo saṃvaṭṭādivasena catuasaṅkhyeyyakappasaṅgaho’’ti.

    ಕಪ್ಪೇತಿ ಚ ಅಚ್ಚನ್ತಸಂಯೋಗವಸೇನ ಉಪಯೋಗಬಹುವಚನಂ। ಸತಸಹಸ್ಸೇತಿ ಕಪ್ಪಸದ್ದಸಮ್ಬನ್ಧೇನ ಚಾಯಂ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗನಿದ್ದೇಸೋ, ಇಧಾಪಿ ಅಚ್ಚನ್ತಸಂಯೋಗವಸೇನೇವ ಬಹುವಚನಂ। ಸಮಾನಾಧಿಕರಣಞ್ಹೇತಂ ಪದದ್ವಯಂ। ಚತುರೋ ಚ ಅಸಙ್ಖಿಯೇತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಕಸ್ಸ ಪನ ಅಸಙ್ಖಿಯೇತಿ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಅವುತ್ತತ್ತಾ ಕಪ್ಪಸ್ಸ ಚ ವುತ್ತತ್ತಾ ಪಕರಣತೋ ಕಪ್ಪಾನನ್ತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ವಿಞ್ಞಾಯತೇವ। ನ ಹಿ ವುತ್ತಂ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಅವುತ್ತಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ಗಹಣಂ ಯುತ್ತನ್ತಿ। ಚ-ಸದ್ದೋ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡನತ್ಥೋ, ಮಹಾಕಪ್ಪಾನಂ ಚತುರೋ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯೇ ಸತಸಹಸ್ಸೇ ಚ ಮಹಾಕಪ್ಪೇತಿ ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ। ಅಸಙ್ಖಿಯೇತಿ ಏತ್ಥ ಸಙ್ಖಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾತಿ ಅಸಙ್ಖಿಯಾ, ಗಣನಂ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯನ್ತಿ ಏಕೋ ಗಣನವಿಸೇಸೋ’’ತಿ ಏಕೇ। ತೇ ಹಿ ಏಕತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಮಹಾಬಲಕ್ಖಪರಿಯೋಸಾನಾನಿ ಏಕೂನಸಟ್ಠಿಟ್ಠಾನಾನಿ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ದಸಮಹಾಬಲಕ್ಖಾನಿ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಂ ನಾಮ, ಸಟ್ಠಿಮಟ್ಠಾನನ್ತರನ್ತಿ ವದನ್ತಿ। ತಂ ನ ಯುಜ್ಜತಿ, ಸಙ್ಖ್ಯಾಠಾನನ್ತರಂ ನಾಮ ಗಣನವಿಸೇಸೋ, ತಸ್ಸ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಭಾವಾಭಾವತೋ ಏಕಂ ಠಾನನ್ತರಂ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಞ್ಚಾತಿ ವಿರುದ್ಧಮೇತಂ। ನನು ಚ ಅಸಙ್ಖ್ಯಭಾವೇನ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯತ್ತೇಪಿ ತಸ್ಸ ಚತುಬ್ಬಿಧಭಾವೋ ನ ಯುಜ್ಜತೀತಿ? ನೋ ನ ಯುಜ್ಜತಿ। ಚತೂಸು ಠಾನೇಸು ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಭಾವಸ್ಸ ಇಚ್ಛಿತತ್ತಾ। ತತ್ರಾಯಮಾದಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ವಿಭಾವನಾ –

    Kappeti ca accantasaṃyogavasena upayogabahuvacanaṃ. Satasahasseti kappasaddasambandhena cāyaṃ pulliṅganiddeso, idhāpi accantasaṃyogavaseneva bahuvacanaṃ. Samānādhikaraṇañhetaṃ padadvayaṃ. Caturo ca asaṅkhiyeti etthāpi eseva nayo. Kassa pana asaṅkhiyeti aññassa avuttattā kappassa ca vuttattā pakaraṇato kappānanti ayamattho viññāyateva. Na hi vuttaṃ vajjetvā avuttassa kassaci gahaṇaṃ yuttanti. Ca-saddo sampiṇḍanattho, mahākappānaṃ caturo asaṅkhyeyye satasahasse ca mahākappeti ayañhettha attho. Asaṅkhiyeti ettha saṅkhātuṃ na sakkāti asaṅkhiyā, gaṇanaṃ atikkantāti attho. ‘‘Asaṅkhyeyyanti eko gaṇanaviseso’’ti eke. Te hi ekato paṭṭhāya mahābalakkhapariyosānāni ekūnasaṭṭhiṭṭhānāni vajjetvā dasamahābalakkhāni asaṅkhyeyyaṃ nāma, saṭṭhimaṭṭhānantaranti vadanti. Taṃ na yujjati, saṅkhyāṭhānantaraṃ nāma gaṇanaviseso, tassa asaṅkhyeyyabhāvābhāvato ekaṃ ṭhānantaraṃ asaṅkhyeyyañcāti viruddhametaṃ. Nanu ca asaṅkhyabhāvena asaṅkhyeyyattepi tassa catubbidhabhāvo na yujjatīti? No na yujjati. Catūsu ṭhānesu asaṅkhyeyyabhāvassa icchitattā. Tatrāyamādito paṭṭhāya vibhāvanā –

    ಅತೀತೇ ಕಿರ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಕಪ್ಪೇ ತಣ್ಹಙ್ಕರೋ ಮೇಧಙ್ಕರೋ ಸರಣಙ್ಕರೋ ದೀಪಙ್ಕರೋತಿ ಚತ್ತಾರೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಲೋಕೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಂಸು। ತೇಸು ದೀಪಙ್ಕರಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಅಮರವತೀ ನಾಮ ನಗರಂ ಅಹೋಸಿ। ತತ್ಥ ಸುಮೇಧೋ ನಾಮ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಪಟಿವಸತಿ ಉಭತೋ ಸುಜಾತೋ ಮಾತಿತೋ ಚ ಪಿತಿತೋ ಚ, ಸಂಸುದ್ಧಗಹಣಿಕೋ ಯಾವ ಸತ್ತಮಾ ಕುಲಪರಿವಟ್ಟಾ ಅಕ್ಖಿತ್ತೋ ಅನುಪಕ್ಕುಟ್ಠೋ ಜಾತಿವಾದೇನ, ಅಭಿರೂಪೋ ದಸ್ಸನೀಯೋ ಪಾಸಾದಿಕೋ ಪರಮಾಯ ವಣ್ಣಪೋಕ್ಖರತಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತೋ। ಸೋ ಅಞ್ಞಂ ಕಮ್ಮಂ ಅಕತ್ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸಿಪ್ಪಮೇವ ಉಗ್ಗಣ್ಹಿ। ತಸ್ಸ ದಹರಕಾಲೇಯೇವ ಮಾತಾಪಿತರೋ ಕಾಲಮಕಂಸು। ಅಥಸ್ಸ ರಾಸಿವಡ್ಢಕೋ ಅಮಚ್ಚೋ ಆಯಪೋತ್ಥಕಂ ಆಹರಿತ್ವಾ ಸುವಣ್ಣರಜತಮಣಿಮುತ್ತಾದಿಭರಿತೇ ಸಾರಗಬ್ಭೇ ವಿವರಿತ್ವಾ ‘‘ಏತ್ತಕಂ ತೇ, ಕುಮಾರ, ಮಾತುಸನ್ತಕಂ, ಏತ್ತಕಂ ತೇ ಪಿತುಸನ್ತಕಂ, ಏತ್ತಕಂ ತೇ ಅಯ್ಯಕಪಯ್ಯಕಾನ’’ನ್ತಿ ಯಾವ ಸತ್ತಮಾ ಕುಲಪರಿವಟ್ಟಾ ಧನಂ ಆಚಿಕ್ಖಿತ್ವಾ ‘‘ಏತಂ ಧನಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಾಹೀ’’ತಿ ಆಹ। ಸುಮೇಧಪಣ್ಡಿತೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಇಮಂ ಏವಂ ಬಹುಂ ಧನಂ ಸಂಹರಿತ್ವಾ ಮಯ್ಹಂ ಮಾತಾಪಿತಾದಯೋ ಪರಲೋಕಂ ಗಚ್ಛನ್ತಾ ಏಕಕಹಾಪಣಮ್ಪಿ ಗಹೇತ್ವಾ ನ ಗತಾ, ಮಯಾ ಪನ ಗಹೇತ್ವಾ ಗಮನಕಾರಣಂ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ। ಸೋ ರಞ್ಞೋ ಆರೋಚೇತ್ವಾ ನಗರೇ ಭೇರಿಂ ಚರಾಪೇತ್ವಾ ಮಹಾಜನಸ್ಸ ದಾನಂ ದತ್ವಾ ಹಿಮವನ್ತಪ್ಪದೇಸಂ ಗನ್ತ್ವಾ ತಾಪಸಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಸತ್ತಾಹೇನೇವ ಅಟ್ಠ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ಪಞ್ಚ ಚ ಅಭಿಞ್ಞಾಯೋ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ಸಮಾಪತ್ತಿವಿಹಾರೇಹಿ ವಿಹರತಿ।

    Atīte kira ekasmiṃ kappe taṇhaṅkaro medhaṅkaro saraṇaṅkaro dīpaṅkaroti cattāro sammāsambuddhā anukkamena loke uppajjiṃsu. Tesu dīpaṅkarassa bhagavato kāle amaravatī nāma nagaraṃ ahosi. Tattha sumedho nāma brāhmaṇo paṭivasati ubhato sujāto mātito ca pitito ca, saṃsuddhagahaṇiko yāva sattamā kulaparivaṭṭā akkhitto anupakkuṭṭho jātivādena, abhirūpo dassanīyo pāsādiko paramāya vaṇṇapokkharatāya samannāgato. So aññaṃ kammaṃ akatvā brāhmaṇasippameva uggaṇhi. Tassa daharakāleyeva mātāpitaro kālamakaṃsu. Athassa rāsivaḍḍhako amacco āyapotthakaṃ āharitvā suvaṇṇarajatamaṇimuttādibharite sāragabbhe vivaritvā ‘‘ettakaṃ te, kumāra, mātusantakaṃ, ettakaṃ te pitusantakaṃ, ettakaṃ te ayyakapayyakāna’’nti yāva sattamā kulaparivaṭṭā dhanaṃ ācikkhitvā ‘‘etaṃ dhanaṃ paṭipajjāhī’’ti āha. Sumedhapaṇḍito cintesi – ‘‘imaṃ evaṃ bahuṃ dhanaṃ saṃharitvā mayhaṃ mātāpitādayo paralokaṃ gacchantā ekakahāpaṇampi gahetvā na gatā, mayā pana gahetvā gamanakāraṇaṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti. So rañño ārocetvā nagare bheriṃ carāpetvā mahājanassa dānaṃ datvā himavantappadesaṃ gantvā tāpasapabbajjaṃ pabbajitvā sattāheneva aṭṭha samāpattiyo pañca ca abhiññāyo nibbattetvā samāpattivihārehi viharati.

    ತಸ್ಮಿಞ್ಚ ಕಾಲೇ ದೀಪಙ್ಕರದಸಬಲೋ ಪರಮಾಭಿಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಪತ್ವಾ ಪವತ್ತಿತವರಧಮ್ಮಚಕ್ಕೋ ಚತೂಹಿ ಖೀಣಾಸವಸತಸಹಸ್ಸೇಹಿ ಪರಿವುತೋ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಚಾರಿಕಂ ಚರಮಾನೋ ರಮ್ಮವತೀನಗರಂ ನಾಮ ಪತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಅವಿದೂರೇ ಸುದಸ್ಸನಮಹಾವಿಹಾರೇ ಪಟಿವಸತಿ। ರಮ್ಮವತೀನಗರವಾಸಿನೋ ‘‘ಸತ್ಥಾ ಕಿರ ಅಮ್ಹಾಕಂ ನಗರಂ ಪತ್ವಾ ಸುದಸ್ಸನಮಹಾವಿಹಾರೇ ಪಟಿವಸತೀ’’ತಿ ಸುತ್ವಾ ಗನ್ಧಮಾಲಾದಿಹತ್ಥಾ ಸತ್ಥಾರಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಗನ್ಧಮಾಲಾದೀಹಿ ಪೂಜೇತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸಿನ್ನಾ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಸುತ್ವಾ ಸ್ವಾತನಾಯ ನಿಮನ್ತೇತ್ವಾ ಉಟ್ಠಾಯಾಸನಾ ಪಕ್ಕಮಿಂಸು। ತೇ ಪುನದಿವಸೇ ಮಹಾದಾನಂ ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ನಗರಂ ಅಲಙ್ಕರಿತ್ವಾ ದಸಬಲಸ್ಸ ಆಗಮನಮಗ್ಗಂ ಹಟ್ಠತುಟ್ಠಾ ಸೋಧೇನ್ತಿ।

    Tasmiñca kāle dīpaṅkaradasabalo paramābhisambodhiṃ patvā pavattitavaradhammacakko catūhi khīṇāsavasatasahassehi parivuto anupubbena cārikaṃ caramāno rammavatīnagaraṃ nāma patvā tassa avidūre sudassanamahāvihāre paṭivasati. Rammavatīnagaravāsino ‘‘satthā kira amhākaṃ nagaraṃ patvā sudassanamahāvihāre paṭivasatī’’ti sutvā gandhamālādihatthā satthāraṃ upasaṅkamitvā vanditvā gandhamālādīhi pūjetvā ekamantaṃ nisinnā dhammadesanaṃ sutvā svātanāya nimantetvā uṭṭhāyāsanā pakkamiṃsu. Te punadivase mahādānaṃ sajjetvā nagaraṃ alaṅkaritvā dasabalassa āgamanamaggaṃ haṭṭhatuṭṭhā sodhenti.

    ತಸ್ಮಿಞ್ಚ ಕಾಲೇ ಸುಮೇಧತಾಪಸೋ ಆಕಾಸೇನ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ತೇ ಹಟ್ಠತುಟ್ಠೇ ಮನುಸ್ಸೇ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಅಮ್ಭೋ, ಕಸ್ಸ ತುಮ್ಹೇ ಇಮಂ ಮಗ್ಗಂ ಸೋಧೇಥಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ? ತೇಹಿ ‘‘ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಆಗಮನಮಗ್ಗಂ ಸೋಧೇಮಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಅತೀತೇಸು ಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರತ್ತಾ ‘‘ಬುದ್ಧೋ’’ತಿ ವಚನಂ ಸುತ್ವಾ ಉಪ್ಪನ್ನಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸೋ ತಾವದೇವ ಆಕಾಸತೋ ಓರುಯ್ಹ ‘‘ಮಯ್ಹಮ್ಪಿ ಓಕಾಸಂ ದೇಥ, ಅಹಮ್ಪಿ ಸೋಧೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ತೇಹಿ ದಸ್ಸಿತಂ ಓಕಾಸಂ ‘‘ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಅಹಂ ಇಮಂ ಇದ್ಧಿಯಾ ಸತ್ತರತನವಿಚಿತ್ತಂ ಕತ್ವಾ ಅಲಙ್ಕರಿತುಂ ಪಹೋಮಿ, ಅಜ್ಜ ಪನ ಮಯಾ ಕಾಯವೇಯ್ಯಾವಚ್ಚಂ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತಿ, ಕಾಯಾರಹಂ ಪುಞ್ಞಂ ಗಣ್ಹಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ತಿಣಕಚವರಾದಯೋ ನೀಹರಿತ್ವಾ ಪಂಸುಂ ಆಹರಿತ್ವಾ ಸಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ಸೋಧೇತಿ। ಅನಿಟ್ಠಿತೇಯೇವ ಪನ ತಸ್ಸ ಪದೇಸಸ್ಸ ಸೋಧನೇ ದೀಪಙ್ಕರೋ ಭಗವಾ ಮಹಾನುಭಾವಾನಂ ಛಳಭಿಞ್ಞಾನಂ ಖೀಣಾಸವಾನಂ ಚತೂಹಿ ಸತಸಹಸ್ಸೇಹಿ ಪರಿವುತೋ ತಂ ಮಗ್ಗಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಿ। ಸುಮೇಧಪಣ್ಡಿತೋ ‘‘ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಬುದ್ಧಸಾವಕಾ ಚ ಮಾ ಚಿಕ್ಖಲ್ಲಂ ಅಕ್ಕಮನ್ತೂ’’ತಿ ಅತ್ತನೋ ವಾಕಚೀರಞ್ಚ ಚಮ್ಮಖಣ್ಡಞ್ಚ ಜಟಾಕಲಾಪಞ್ಚ ಪಸಾರೇತ್ವಾ ಸಯಞ್ಚ ಯೇನ ಭಗವಾ ತೇನ ಸೀಸಂ ಕತ್ವಾ ಅವಕುಜ್ಜೋ ನಿಪಜ್ಜಿ। ಏವಞ್ಚ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಸಚಾಹಂ ಇಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮಿ, ಇಮಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸಾವಕೋ ಹುತ್ವಾ ಅಜ್ಜೇವ ಕಿಲೇಸೇ ಘಾತೇಸ್ಸಾಮಿ। ಕಿಂ ಮಯ್ಹಂ ಏಕಕೇನೇವ ಸಂಸಾರಮಹೋಘತೋ ನಿತ್ಥರಣೇನ? ಯಂನೂನಾಹಮ್ಪಿ ಏವರೂಪೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಹುತ್ವಾ ಸದೇವಕಂ ಲೋಕಂ ಸಂಸಾರಮಹಣ್ಣವತೋ ತಾರೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ। ಇತಿ ಸೋ ಅಟ್ಠಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತಮಹಾಭಿನೀಹಾರವಸೇನ ಚಿತ್ತಂ ಪಣಿಧೇಸಿ। ಅಥ ಭಗವಾ ಆಗನ್ತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಉಸ್ಸೀಸಕೇ ಠತ್ವಾ ಚಿತ್ತಾಚಾರಂ ಸಮಿಜ್ಝನಭಾವಞ್ಚಸ್ಸ ಞತ್ವಾ ‘‘ಅಯಂ ಇತೋ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಾಧಿಕಾನಂ ಚತುನ್ನಂ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನಂ ಮತ್ಥಕೇ ಗೋತಮೋ ನಾಮ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಸಬ್ಬಂ ಇಮಂ ಭಗವತೋ ಪವತ್ತಿಂ ಬ್ಯಾಕರಿತ್ವಾ ಪಕ್ಕಾಮಿ।

    Tasmiñca kāle sumedhatāpaso ākāsena gacchanto te haṭṭhatuṭṭhe manusse disvā ‘‘ambho, kassa tumhe imaṃ maggaṃ sodhethā’’ti pucchi? Tehi ‘‘sammāsambuddhassa āgamanamaggaṃ sodhemā’’ti vutte atītesu buddhesu katādhikārattā ‘‘buddho’’ti vacanaṃ sutvā uppannapītisomanasso tāvadeva ākāsato oruyha ‘‘mayhampi okāsaṃ detha, ahampi sodhessāmī’’ti tehi dassitaṃ okāsaṃ ‘‘kiñcāpi ahaṃ imaṃ iddhiyā sattaratanavicittaṃ katvā alaṅkarituṃ pahomi, ajja pana mayā kāyaveyyāvaccaṃ kātuṃ vaṭṭati, kāyārahaṃ puññaṃ gaṇhissāmī’’ti cintetvā tiṇakacavarādayo nīharitvā paṃsuṃ āharitvā samaṃ karonto sodheti. Aniṭṭhiteyeva pana tassa padesassa sodhane dīpaṅkaro bhagavā mahānubhāvānaṃ chaḷabhiññānaṃ khīṇāsavānaṃ catūhi satasahassehi parivuto taṃ maggaṃ paṭipajji. Sumedhapaṇḍito ‘‘sammāsambuddho buddhasāvakā ca mā cikkhallaṃ akkamantū’’ti attano vākacīrañca cammakhaṇḍañca jaṭākalāpañca pasāretvā sayañca yena bhagavā tena sīsaṃ katvā avakujjo nipajji. Evañca cintesi – ‘‘sacāhaṃ icchissāmi, imassa bhagavato sāvako hutvā ajjeva kilese ghātessāmi. Kiṃ mayhaṃ ekakeneva saṃsāramahoghato nittharaṇena? Yaṃnūnāhampi evarūpo sammāsambuddho hutvā sadevakaṃ lokaṃ saṃsāramahaṇṇavato tāreyya’’nti. Iti so aṭṭhaṅgasamannāgatamahābhinīhāravasena cittaṃ paṇidhesi. Atha bhagavā āgantvā tassa ussīsake ṭhatvā cittācāraṃ samijjhanabhāvañcassa ñatvā ‘‘ayaṃ ito kappasatasahassādhikānaṃ catunnaṃ asaṅkhyeyyānaṃ matthake gotamo nāma sammāsambuddho bhavissatī’’ti sabbaṃ imaṃ bhagavato pavattiṃ byākaritvā pakkāmi.

    ತತೋ ಅಪರೇಪಿ ಕೋಣ್ಡಞ್ಞಭಗವನ್ತಂ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಯಾವ ಕಸ್ಸಪದಸಬಲಪರಿಯೋಸಾನಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾ ಮಹಾಸತ್ತಂ ‘‘ಬುದ್ಧೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಬ್ಯಾಕರಿಂಸು। ಇತಿ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇನ್ತಸ್ಸೇವ ಚತುವೀಸತಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾ। ಯಸ್ಮಿಂ ಪನ ಕಪ್ಪೇ ದೀಪಙ್ಕರದಸಬಲೋ ಉದಪಾದಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಅಞ್ಞೇಪಿ ತಯೋ ಬುದ್ಧಾ ಅಹೇಸುಂ। ತೇಸಂ ಸನ್ತಿಕೇ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಬ್ಯಾಕರಣಂ ನಾಹೋಸಿ, ತಸ್ಮಾ ತೇ ಇಧ ನ ಗಹಿತಾ। ಪೋರಾಣಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ತಮ್ಹಾ ಕಪ್ಪಾ ಪಟ್ಠಾಯ ಸಬ್ಬಬುದ್ಧೇ ದಸ್ಸೇತುಂ ಇದಂ ವುತ್ತಂ –

    Tato aparepi koṇḍaññabhagavantaṃ ādiṃ katvā anukkamena uppannā yāva kassapadasabalapariyosānā sammāsambuddhā mahāsattaṃ ‘‘buddho bhavissatī’’ti byākariṃsu. Iti amhākaṃ bodhisattassa pāramiyo pūrentasseva catuvīsati sammāsambuddhā uppannā. Yasmiṃ pana kappe dīpaṅkaradasabalo udapādi, tasmiṃ aññepi tayo buddhā ahesuṃ. Tesaṃ santike bodhisattassa byākaraṇaṃ nāhosi, tasmā te idha na gahitā. Porāṇaṭṭhakathāyaṃ pana tamhā kappā paṭṭhāya sabbabuddhe dassetuṃ idaṃ vuttaṃ –

    ‘‘ತಣ್ಹಙ್ಕರೋ ಮೇಧಙ್ಕರೋ, ಅಥೋಪಿ ಸರಣಙ್ಕರೋ।

    ‘‘Taṇhaṅkaro medhaṅkaro, athopi saraṇaṅkaro;

    ದೀಪಙ್ಕರೋ ಚ ಸಮ್ಬುದ್ಧೋ, ಕೋಣ್ಡಞ್ಞೋ ದ್ವಿಪದುತ್ತಮೋ॥

    Dīpaṅkaro ca sambuddho, koṇḍañño dvipaduttamo.

    ‘‘ಮಙ್ಗಲೋ ಚ ಸುಮನೋ ಚ, ರೇವತೋ ಸೋಭಿತೋ ಮುನಿ।

    ‘‘Maṅgalo ca sumano ca, revato sobhito muni;

    ಅನೋಮದಸ್ಸೀ ಪದುಮೋ, ನಾರದೋ ಪದುಮುತ್ತರೋ॥

    Anomadassī padumo, nārado padumuttaro.

    ‘‘ಸುಮೇಧೋ ಚ ಸುಜಾತೋ ಚ, ಪಿಯದಸ್ಸೀ ಮಹಾಯಸೋ।

    ‘‘Sumedho ca sujāto ca, piyadassī mahāyaso;

    ಅತ್ಥದಸ್ಸೀ ಧಮ್ಮದಸ್ಸೀ, ಸಿದ್ಧತ್ಥೋ ಲೋಕನಾಯಕೋ॥

    Atthadassī dhammadassī, siddhattho lokanāyako.

    ‘‘ತಿಸ್ಸೋ ಫುಸ್ಸೋ ಚ ಸಮ್ಬುದ್ಧೋ, ವಿಪಸ್ಸೀ ಸಿಖಿ ವೇಸ್ಸಭೂ।

    ‘‘Tisso phusso ca sambuddho, vipassī sikhi vessabhū;

    ಕಕುಸನ್ಧೋ ಕೋಣಾಗಮನೋ, ಕಸ್ಸಪೋ ಚಾಪಿ ನಾಯಕೋ॥

    Kakusandho koṇāgamano, kassapo cāpi nāyako.

    ‘‘ಏತೇ ಅಹೇಸುಂ ಸಮ್ಬುದ್ಧಾ, ವೀತರಾಗಾ ಸಮಾಹಿತಾ।

    ‘‘Ete ahesuṃ sambuddhā, vītarāgā samāhitā;

    ಸತರಂಸೀವ ಉಪ್ಪನ್ನಾ, ಮಹಾತಮವಿನೋದನಾ।

    Sataraṃsīva uppannā, mahātamavinodanā;

    ಜಲಿತ್ವಾ ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧಾವ, ನಿಬ್ಬುತಾ ತೇ ಸಸಾವಕಾ’’ತಿ॥ (ಜಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.ದೂರೇನಿದಾನಕಥಾ; ಅಪ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.ದೂರೇನಿದಾನಕಥಾ)।

    Jalitvā aggikkhandhāva, nibbutā te sasāvakā’’ti. (jā. aṭṭha. 1.dūrenidānakathā; apa. aṭṭha. 1.dūrenidānakathā);

    ತತ್ಥ ದೀಪಙ್ಕರದಸಬಲಸ್ಸ ಚ ಕೋಣ್ಡಞ್ಞದಸಬಲಸ್ಸ ಚ ಅನ್ತರೇ ಮಹಾಕಪ್ಪಾನಂ ಏಕಂ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಂ ಬುದ್ಧಸುಞ್ಞೋ ಲೋಕೋ ಅಹೋಸಿ, ತಥಾ ಭಗವತೋ ಕೋಣ್ಡಞ್ಞಸ್ಸ ಚ ಭಗವತೋ ಮಙ್ಗಲಸ್ಸ ಚ ಅನ್ತರೇ, ತಥಾ ಭಗವತೋ ಸೋಭಿತಸ್ಸ ಚ ಭಗವತೋ ಅನೋಮದಸ್ಸಿಸ್ಸ ಚ ಅನ್ತರೇ, ತಥಾ ಭಗವತೋ ನಾರದಸ್ಸ ಚ ಭಗವತೋ ಪದುಮುತ್ತರಸ್ಸ ಚ ಅನ್ತರೇ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಬುದ್ಧವಂಸೇ (ಬು॰ ವಂ॰ ೨೮.೩, ೪, ೬, ೯) –

    Tattha dīpaṅkaradasabalassa ca koṇḍaññadasabalassa ca antare mahākappānaṃ ekaṃ asaṅkhyeyyaṃ buddhasuñño loko ahosi, tathā bhagavato koṇḍaññassa ca bhagavato maṅgalassa ca antare, tathā bhagavato sobhitassa ca bhagavato anomadassissa ca antare, tathā bhagavato nāradassa ca bhagavato padumuttarassa ca antare. Vuttañhetaṃ buddhavaṃse (bu. vaṃ. 28.3, 4, 6, 9) –

    ‘‘ದೀಪಙ್ಕರಸ್ಸ ಭಗವತೋ, ಕೋಣ್ಡಞ್ಞಸ್ಸ ಚ ಸತ್ಥುನೋ।

    ‘‘Dīpaṅkarassa bhagavato, koṇḍaññassa ca satthuno;

    ಏತೇಸಂ ಅನ್ತರಾ ಕಪ್ಪಾ, ಗಣನಾತೋ ಅಸಙ್ಖಿಯಾ॥

    Etesaṃ antarā kappā, gaṇanāto asaṅkhiyā.

    ‘‘ಕೋಣ್ಡಞ್ಞಸ್ಸ ಅಪರೇನ, ಮಙ್ಗಲೋ ನಾಮ ನಾಯಕೋ।

    ‘‘Koṇḍaññassa aparena, maṅgalo nāma nāyako;

    ತೇಸಮ್ಪಿ ಅನ್ತರಾ ಕಪ್ಪಾ, ಗಣನಾತೋ ಅಸಙ್ಖಿಯಾ॥

    Tesampi antarā kappā, gaṇanāto asaṅkhiyā.

    ‘‘ಸೋಭಿತಸ್ಸ ಅಪರೇನ, ಅನೋಮದಸ್ಸೀ ಮಹಾಯಸೋ।

    ‘‘Sobhitassa aparena, anomadassī mahāyaso;

    ತೇಸಮ್ಪಿ ಅನ್ತರಾ ಕಪ್ಪಾ, ಗಣನಾತೋ ಅಸಙ್ಖಿಯಾ॥

    Tesampi antarā kappā, gaṇanāto asaṅkhiyā.

    ‘‘ನಾರದಸ್ಸ ಭಗವತೋ, ಪದುಮುತ್ತರಸ್ಸ ಸತ್ಥುನೋ।

    ‘‘Nāradassa bhagavato, padumuttarassa satthuno;

    ತೇಸಮ್ಪಿ ಅನ್ತರಾ ಕಪ್ಪಾ, ಗಣನಾತೋ ಅಸಙ್ಖಿಯಾ’’ತಿ॥

    Tesampi antarā kappā, gaṇanāto asaṅkhiyā’’ti.

    ಏವಂ ಗಣನಾತೀತತಾಯ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯತ್ತೇಪಿ ಚತೂಸು ಠಾನೇಸು ಮಹಾಕಪ್ಪಾನಂ ಗಣನಾತಿಕ್ಕಮೇನ ‘‘ಚತುರೋ ಚ ಅಸಙ್ಖಿಯೇ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ನ ಸಙ್ಖ್ಯಾವಿಸೇಸೇನಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಪದುಮುತ್ತರದಸಬಲಸ್ಸ ಚ ಸುಮೇಧದಸಬಲಸ್ಸ ಚ ಅನ್ತರೇ ತಿಂಸಕಪ್ಪಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಸುಜಾತದಸಬಲಸ್ಸ ಚ ಪಿಯದಸ್ಸೀದಸಬಲಸ್ಸ ಚ ಅನ್ತರೇ ನವಸಹಸ್ಸಾಧಿಕಾನಂ ಕಪ್ಪಾನಂ ಸಟ್ಠಿಸಹಸ್ಸಾನಿ ದ್ವಾಸೀತುತ್ತರಾನಿ ಅಟ್ಠ ಚ ಸತಾನಿ, ಧಮ್ಮದಸ್ಸೀದಸಬಲಸ್ಸ ಚ ಸಿದ್ಧತ್ಥದಸಬಲಸ್ಸ ಚ ಅನ್ತರೇ ವೀಸತಿ ಕಪ್ಪಾ, ಸಿದ್ಧತ್ಥದಸಬಲಸ್ಸ ಚ ತಿಸ್ಸದಸಬಲಸ್ಸ ಚ ಅನ್ತರೇ ಏಕೋ ಕಪ್ಪೋ , ಭಗವತೋ ವಿಪಸ್ಸಿಸ್ಸ ಚ ಭಗವತೋ ಸಿಖಿಸ್ಸ ಚ ಅನ್ತರೇ ಸಟ್ಠಿ ಕಪ್ಪಾ, ಭಗವತೋ ಚ ವೇಸ್ಸಭುಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಚ ಕಕುಸನ್ಧಸ್ಸ ಅನ್ತರೇ ತಿಂಸ ಕಪ್ಪಾ, ಇತಿ ಪದುಮುತ್ತರದಸಬಲಸ್ಸ ಉಪ್ಪನ್ನಕಪ್ಪತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಹೇಟ್ಠಾ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ಉಪ್ಪನ್ನಕಪ್ಪೇಹಿ ಇಮಿನಾ ಚ ಭದ್ದಕಪ್ಪೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸತಸಹಸ್ಸಮಹಾಕಪ್ಪಾ। ತೇ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ಕಪ್ಪೇ ಚ ಸತಸಹಸ್ಸೇ’’ತಿ। ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನತ್ಥೇ ವಿತ್ಥಾರಿಯಮಾನೇ ಸಬ್ಬಂ ಬುದ್ಧವಂಸಪಾಳಿಂ ಆಹರಿತ್ವಾ ಸಂವಣ್ಣೇತಬ್ಬಂ ಹೋತೀತಿ ಅತಿವಿತ್ಥಾರಭೀರುಕಸ್ಸ ಮಹಾಜನಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ಅನುರಕ್ಖನ್ತಾ ನ ವಿತ್ಥಾರಯಿಮ್ಹ। ಅತ್ಥಿಕೇಹಿ ಬುದ್ಧವಂಸತೋ (ಬು॰ ವಂ॰ ೧.೧ ಆದಯೋ) ಗಹೇತಬ್ಬೋ। ಯೋಪಿ ಚೇತ್ಥ ವತ್ತಬ್ಬೋ ಕಥಾಮಗ್ಗೋ, ಸೋಪಿ ಅಟ್ಠಸಾಲಿನಿಯಾ (ಧ॰ ಸ॰ ಅಟ್ಠ॰ ಸುಮೇಧಕಥಾ) ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಹವಣ್ಣನಾಯ ಜಾತಕಟ್ಠಕಥಾಯ (ಜಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.ದೂರೇನಿದಾನಕಥಾ) ಚ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    Evaṃ gaṇanātītatāya asaṅkhyeyyattepi catūsu ṭhānesu mahākappānaṃ gaṇanātikkamena ‘‘caturo ca asaṅkhiye’’ti vuttaṃ, na saṅkhyāvisesenāti veditabbaṃ. Yasmā pana padumuttaradasabalassa ca sumedhadasabalassa ca antare tiṃsakappasahassāni, sujātadasabalassa ca piyadassīdasabalassa ca antare navasahassādhikānaṃ kappānaṃ saṭṭhisahassāni dvāsītuttarāni aṭṭha ca satāni, dhammadassīdasabalassa ca siddhatthadasabalassa ca antare vīsati kappā, siddhatthadasabalassa ca tissadasabalassa ca antare eko kappo , bhagavato vipassissa ca bhagavato sikhissa ca antare saṭṭhi kappā, bhagavato ca vessabhussa bhagavato ca kakusandhassa antare tiṃsa kappā, iti padumuttaradasabalassa uppannakappato paṭṭhāya heṭṭhā tesaṃ tesaṃ buddhānaṃ uppannakappehi iminā ca bhaddakappena saddhiṃ satasahassamahākappā. Te sandhāya vuttaṃ ‘‘kappe ca satasahasse’’ti. Imasmiṃ panatthe vitthāriyamāne sabbaṃ buddhavaṃsapāḷiṃ āharitvā saṃvaṇṇetabbaṃ hotīti ativitthārabhīrukassa mahājanassa cittaṃ anurakkhantā na vitthārayimha. Atthikehi buddhavaṃsato (bu. vaṃ. 1.1 ādayo) gahetabbo. Yopi cettha vattabbo kathāmaggo, sopi aṭṭhasāliniyā (dha. sa. aṭṭha. sumedhakathā) dhammasaṅgahavaṇṇanāya jātakaṭṭhakathāya (jā. aṭṭha. 1.dūrenidānakathā) ca vuttanayeneva veditabbo.

    ಏತ್ಥನ್ತರೇತಿ ಏತ್ಥ ಅನ್ತರಸದ್ದೋ –

    Etthantareti ettha antarasaddo –

    ‘‘ನದೀತೀರೇಸು ಸಣ್ಠಾನೇ, ಸಭಾಸು ರಥಿಯಾಸು ಚ।

    ‘‘Nadītīresu saṇṭhāne, sabhāsu rathiyāsu ca;

    ಜನಾ ಸಙ್ಗಮ್ಮ ಮನ್ತೇನ್ತಿ, ಮಞ್ಚ ತಞ್ಚ ಕಿಮನ್ತರ’’ನ್ತಿ॥ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೨೨೮) –

    Janā saṅgamma mantenti, mañca tañca kimantara’’nti. (saṃ. ni. 1.228) –

    ಆದೀಸು ಕಾರಣೇ ಆಗತೋ। ‘‘ಅದ್ದಸಾ ಖೋ ಮಂ, ಭನ್ತೇ, ಅಞ್ಞತರಾ ಇತ್ಥೀ ವಿಜ್ಜನ್ತರಿಕಾಯ ಭಾಜನಂ ಧೋವನ್ತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೧೪೯) ಖಣೇ, ವಿಜ್ಜುನಿಚ್ಛರಣಕ್ಖಣೇತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಯಸ್ಸನ್ತರತೋ ನ ಸನ್ತಿ ಕೋಪಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಉದಾ॰ ೨೦) ಚಿತ್ತೇ। ‘‘ಅನ್ತರಾ ಚ ಗಯಂ ಅನ್ತರಾ ಚ ಬೋಧಿ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೮೫; ಮಹಾವ॰ ೧೧) ವಿವರೇ। ‘‘ನ ಉಪಜ್ಝಾಯಸ್ಸ ಭಣಮಾನಸ್ಸ ಅನ್ತರನ್ತರಾ ಕಥಾ ಓಪಾತೇತಬ್ಬಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಮಹಾವ॰ ೬೬) ವೇಮಜ್ಝೇ। ಇಧಾಪಿ ವೇಮಜ್ಝೇಯೇವ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧; ಅ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೪.೩೬), ತಸ್ಮಾ ಏತಸ್ಮಿಂ ಅನ್ತರೇ ವೇಮಜ್ಝೇತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯಸ್ಮಿಂ ಮಹಾಕಪ್ಪೇ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಭಗವಾ ಸುಮೇಧಪಣ್ಡಿತೋ ಹುತ್ವಾ ದೀಪಙ್ಕರಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಪಾದಮೂಲೇ –

    Ādīsu kāraṇe āgato. ‘‘Addasā kho maṃ, bhante, aññatarā itthī vijjantarikāya bhājanaṃ dhovantī’’tiādīsu (ma. ni. 2.149) khaṇe, vijjuniccharaṇakkhaṇeti attho. ‘‘Yassantarato na santi kopā’’tiādīsu (udā. 20) citte. ‘‘Antarā ca gayaṃ antarā ca bodhi’’ntiādīsu (ma. ni. 1.285; mahāva. 11) vivare. ‘‘Na upajjhāyassa bhaṇamānassa antarantarā kathā opātetabbā’’tiādīsu (mahāva. 66) vemajjhe. Idhāpi vemajjheyeva daṭṭhabbo (dī. ni. aṭṭha. 1.1; a. ni. aṭṭha. 2.4.36), tasmā etasmiṃ antare vemajjheti attho. Idaṃ vuttaṃ hoti – yasmiṃ mahākappe amhākaṃ bhagavā sumedhapaṇḍito hutvā dīpaṅkarassa bhagavato pādamūle –

    ‘‘ಮನುಸ್ಸತ್ತಂ ಲಿಙ್ಗಸಮ್ಪತ್ತಿ, ಹೇತು ಸತ್ಥಾರದಸ್ಸನಂ।

    ‘‘Manussattaṃ liṅgasampatti, hetu satthāradassanaṃ;

    ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ ಗುಣಸಮ್ಪತ್ತಿ, ಅಧಿಕಾರೋ ಚ ಛನ್ದತಾ’’ತಿ॥ (ಬು॰ ವಂ॰ ೨.೫೯) –

    Pabbajjā guṇasampatti, adhikāro ca chandatā’’ti. (bu. vaṃ. 2.59) –

    ಏವಂ ವುತ್ತೇಹಿ ಅಟ್ಠಹಿ ಅಙ್ಗೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಂ ಮಹಾಭಿನೀಹಾರಂ ಅಕಾಸಿ, ಸಮತ್ತಿಂಸ ಪಾರಮಿಯೋ ಪವಿಚಿನಿ ಸಮಾದಿಯಿ, ಸಬ್ಬೇಪಿ ಬುದ್ಧಕಾರಕೇ ಧಮ್ಮೇ ಸಮ್ಪಾದೇತುಂ ಆರಭಿ, ಯಮ್ಹಿ ಚೇತಸ್ಮಿಂ ಭದ್ದಕಪ್ಪೇ ಸಬ್ಬಸೋ ಪೂರಿತಪಾರಮೀ ಹುತ್ವಾ ಅನುತ್ತರಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಅಭಿಸಮ್ಬುಜ್ಝಿ। ಇಮೇಸಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಮಹಾಕಪ್ಪಾನಂ ಅನ್ತರೇ ಯಥಾವುತ್ತಪರಿಚ್ಛೇದೇ ಕಾಲವಿಸೇಸೇತಿ। ಕಥಂ ಪನೇತಂ ವಿಞ್ಞಾಯತೀತಿ? ‘‘ಕಪ್ಪೇ ಚ ಸತಸಹಸ್ಸೇ, ಚತುರೋ ಚ ಅಸಙ್ಖಿಯೇ’’ತಿ ಇದಞ್ಹಿ ಮಹಾಕಪ್ಪಾನಂ ಪರಿಚ್ಛೇದತೋ ಅಪರಿಚ್ಛೇದತೋ ಚ ಸಙ್ಖ್ಯಾದಸ್ಸನಂ। ಸಾ ಖೋ ಪನಾಯಂ ಸಙ್ಖ್ಯಾ ಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಸ್ಸ ಆದಿಪರಿಯೋಸಾನಗ್ಗಹಣಂ ವಿನಾ ನ ಸಮ್ಭವತೀತಿ ಯತ್ಥ ಬೋಧಿಸಮ್ಭಾರಾನಮಾರಮ್ಭೋ ಯತ್ಥ ಚ ತೇ ಪರಿಯೋಸಿತಾ ತದುಭಯಮ್ಪಿ ಅವಧಿಭಾವೇನ ‘‘ಏತ್ಥನ್ತರೇ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಅತ್ಥತೋ ದಸ್ಸಿತನ್ತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ। ಅವಧಿ ಚ ಪನಾಯಂ ಅಭಿವಿಧಿವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ನ ಮರಿಯಾದಾವಸೇನ, ಆರಮ್ಭೋಸಾನಕಪ್ಪಾನಂ ಏಕದೇಸೇನ ಅನ್ತೋಗಧತ್ತಾ। ನನು ಚ ನಿಪ್ಪದೇಸೇನ ತೇಸಂ ಅಪರಿಯಾದಾನತೋ ಅಭಿವಿಧಿ ಚ ಇಧ ನ ಸಮ್ಭವತೀತಿ? ನ ಇದಮೇವಂ ತದೇಕದೇಸೇಪಿ ತಬ್ಬೋಹಾರತೋ। ಯೋ ಹಿ ತದೇಕದೇಸಭೂತೋ ಕಪ್ಪೋ, ಸೋ ನಿಪ್ಪದೇಸತೋ ಪರಿಯಾದಿನ್ನೋತಿ।

    Evaṃ vuttehi aṭṭhahi aṅgehi samannāgataṃ mahābhinīhāraṃ akāsi, samattiṃsa pāramiyo pavicini samādiyi, sabbepi buddhakārake dhamme sampādetuṃ ārabhi, yamhi cetasmiṃ bhaddakappe sabbaso pūritapāramī hutvā anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambujjhi. Imesaṃ dvinnaṃ mahākappānaṃ antare yathāvuttaparicchede kālaviseseti. Kathaṃ panetaṃ viññāyatīti? ‘‘Kappe ca satasahasse, caturo ca asaṅkhiye’’ti idañhi mahākappānaṃ paricchedato aparicchedato ca saṅkhyādassanaṃ. Sā kho panāyaṃ saṅkhyā saṅkhyeyyassa ādipariyosānaggahaṇaṃ vinā na sambhavatīti yattha bodhisambhārānamārambho yattha ca te pariyositā tadubhayampi avadhibhāvena ‘‘etthantare’’ti ettha atthato dassitanti viññāyati. Avadhi ca panāyaṃ abhividhivasena veditabbo, na mariyādāvasena, ārambhosānakappānaṃ ekadesena antogadhattā. Nanu ca nippadesena tesaṃ apariyādānato abhividhi ca idha na sambhavatīti? Na idamevaṃ tadekadesepi tabbohārato. Yo hi tadekadesabhūto kappo, so nippadesato pariyādinnoti.

    ಯಂ ಚರಿತಂ, ಸಬ್ಬಂ ತಂ ಬೋಧಿಪಾಚನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಚರಿತನ್ತಿ ಚರಿಯಾ, ಸಮತ್ತಿಂಸಪಾರಮಿಸಙ್ಗಹಾ ದಾನಸೀಲಾದಿಪಟಿಪತ್ತಿ, ಞಾತತ್ಥಚರಿಯಾಲೋಕತ್ಥಚರಿಯಾಬುದ್ಧತ್ಥಚರಿಯಾನಂ ತದನ್ತೋಗಧತ್ತಾ। ತಥಾ ಯಾ ಚಿಮಾ ಅಟ್ಠ ಚರಿಯಾ, ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ – ಪಣಿಧಿಸಮ್ಪನ್ನಾನಂ ಚತೂಸು ಇರಿಯಾಪಥೇಸು ಇರಿಯಾಪಥಚರಿಯಾ, ಇನ್ದ್ರಿಯೇಸು ಗುತ್ತದ್ವಾರಾನಂ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಾಯತನೇಸು ಆಯತನಚರಿಯಾ, ಅಪ್ಪಮಾದವಿಹಾರೀನಂ ಚತೂಸು ಸತಿಪಟ್ಠಾನೇಸು ಸತಿಚರಿಯಾ, ಅಧಿಚಿತ್ತಮನುಯುತ್ತಾನಂ ಚತೂಸು ಝಾನೇಸು ಸಮಾಧಿಚರಿಯಾ, ಬುದ್ಧಿಸಮ್ಪನ್ನಾನಂ ಚತೂಸು ಅರಿಯಸಚ್ಚೇಸು ಞಾಣಚರಿಯಾ, ಸಮ್ಮಾ ಪಟಿಪನ್ನಾನಂ ಚತೂಸು ಅರಿಯಮಗ್ಗೇಸು ಮಗ್ಗಚರಿಯಾ, ಅಧಿಗತಫಲಾನಂ ಚತೂಸು ಸಾಮಞ್ಞಫಲೇಸು ಪತ್ತಿಚರಿಯಾ, ತಿಣ್ಣಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ಸಬ್ಬಸತ್ತೇಸು ಲೋಕತ್ಥಚರಿಯಾತಿ। ತತ್ಥ ಪದೇಸತೋ ದ್ವಿನ್ನಂ ಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಬುದ್ಧಸಾವಕಾನಞ್ಚ ಲೋಕತ್ಥಚರಿಯಾ, ಮಹಾಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ ಪನ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾನಞ್ಚ ನಿಪ್ಪದೇಸತೋ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ನಿದ್ದೇಸೇ (ಚೂಳನಿ॰ ಖಗ್ಗವಿಸಾಣಸುತ್ತನಿದ್ದೇಸ ೧೨೧; ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೧.೧೯೭) ‘‘ಚರಿಯಾತಿ ಅಟ್ಠ ಚರಿಯಾಯೋ ಇರಿಯಾಪಥಚರಿಯಾ ಆಯತನಚರಿಯಾ’’ತಿ ವಿತ್ಥಾರೋ। ‘‘ಅಧಿಮುಚ್ಚನ್ತೋ ಸದ್ಧಾಯ ಚರತಿ, ಪಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ ವೀರಿಯೇನ ಚರತಿ, ಉಪಟ್ಠಹನ್ತೋ ಸತಿಯಾ ಚರತಿ, ಅವಿಕ್ಖಿಪನ್ತೋ ಸಮಾಧಿನಾ ಚರತಿ, ಪಜಾನನ್ತೋ ಪಞ್ಞಾಯ ಚರತಿ, ವಿಜಾನನ್ತೋ ವಿಞ್ಞಾಣೇನ ಚರತಿ, ಏವಮ್ಪಿ ಪಟಿಪನ್ನಸ್ಸ ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಆಯತನ್ತೀತಿ ಆಯತನಚರಿಯಾಯ ಚರತಿ, ಏವಮ್ಪಿ ಪಟಿಪನ್ನೋ ವಿಸೇಸಮಧಿಗಚ್ಛತೀತಿ ವಿಸೇಸಚರಿಯಾಯ ಚರತೀ’’ತಿ ಯಾ ಇಮಾ ಅಪರಾಪಿ ಅಟ್ಠ ಚರಿಯಾ ವುತ್ತಾ, ತಾಸಂ ಸಬ್ಬಾಸಂ ಪಾರಮಿತಾಸ್ವೇವ ಸಮೋರೋಧೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಚರಿತನ್ತಿ ಚರಿಯಾ, ಸಮತ್ತಿಂಸಪಾರಮಿಸಙ್ಗಹಾ ದಾನಸೀಲಾದಿಪಟಿಪತ್ತೀ’’ತಿ। ಹೇತುಚರಿಯಾಯ ಏವ ಪನ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ ಮಗ್ಗಚರಿಯಾಪತ್ತಿಚರಿಯಾನಂ ಇಧ ಅನವರೋಧೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಬ್ಬಂ ತಂ ಬೋಧಿಪಾಚನ’’ನ್ತಿ।

    Yaṃ caritaṃ, sabbaṃ taṃ bodhipācananti ettha caritanti cariyā, samattiṃsapāramisaṅgahā dānasīlādipaṭipatti, ñātatthacariyālokatthacariyābuddhatthacariyānaṃ tadantogadhattā. Tathā yā cimā aṭṭha cariyā, seyyathidaṃ – paṇidhisampannānaṃ catūsu iriyāpathesu iriyāpathacariyā, indriyesu guttadvārānaṃ ajjhattikāyatanesu āyatanacariyā, appamādavihārīnaṃ catūsu satipaṭṭhānesu saticariyā, adhicittamanuyuttānaṃ catūsu jhānesu samādhicariyā, buddhisampannānaṃ catūsu ariyasaccesu ñāṇacariyā, sammā paṭipannānaṃ catūsu ariyamaggesu maggacariyā, adhigataphalānaṃ catūsu sāmaññaphalesu patticariyā, tiṇṇaṃ buddhānaṃ sabbasattesu lokatthacariyāti. Tattha padesato dvinnaṃ bodhisattānaṃ paccekabuddhabuddhasāvakānañca lokatthacariyā, mahābodhisattānaṃ pana sammāsambuddhānañca nippadesato. Vuttañhetaṃ niddese (cūḷani. khaggavisāṇasuttaniddesa 121; paṭi. ma. 1.197) ‘‘cariyāti aṭṭha cariyāyo iriyāpathacariyā āyatanacariyā’’ti vitthāro. ‘‘Adhimuccanto saddhāya carati, paggaṇhanto vīriyena carati, upaṭṭhahanto satiyā carati, avikkhipanto samādhinā carati, pajānanto paññāya carati, vijānanto viññāṇena carati, evampi paṭipannassa kusalā dhammā āyatantīti āyatanacariyāya carati, evampi paṭipanno visesamadhigacchatīti visesacariyāya caratī’’ti yā imā aparāpi aṭṭha cariyā vuttā, tāsaṃ sabbāsaṃ pāramitāsveva samorodho veditabbo. Tena vuttaṃ ‘‘caritanti cariyā, samattiṃsapāramisaṅgahā dānasīlādipaṭipattī’’ti. Hetucariyāya eva pana idhādhippetattā maggacariyāpatticariyānaṃ idha anavarodho veditabbo. Tena vuttaṃ ‘‘sabbaṃ taṃ bodhipācana’’nti.

    ತತ್ಥ ಸಬ್ಬ-ಸದ್ದೋ ಸಬ್ಬಸಬ್ಬಂ ಆಯತನಸಬ್ಬಂ ಸಕ್ಕಾಯಸಬ್ಬಂ ಪದೇಸಸಬ್ಬನ್ತಿ ಚತೂಸು ಅತ್ಥೇಸು ದಿಸ್ಸತಿ। ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಸಬ್ಬೇ ಧಮ್ಮಾ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಞಾಣಮುಖೇ ಆಪಾಥಮಾಗಚ್ಛನ್ತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಮಹಾನಿ॰ ೧೫೬; ಚೂಳನಿ॰ ಮೋಘರಾಜಮಾಣವಪುಚ್ಛಾನಿದ್ದೇಸ ೮೫) ಸಬ್ಬಸಬ್ಬಸ್ಮಿಂ। ‘‘ಸಬ್ಬಂ ವೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ದೇಸೇಸ್ಸಾಮಿ ತಂ ಸುಣಾಥ, ಕಿಞ್ಚ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಬ್ಬಂ ಚಕ್ಖುಞ್ಚೇವ ರೂಪಾ ಚ…ಪೇ॰… ಮನೋ ಚೇವ ಧಮ್ಮಾ ಚಾ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೪.೨೩) ಏತ್ಥ ಆಯತನಸಬ್ಬಸ್ಮಿಂ। ‘‘ಸಬ್ಬಂ ಸಬ್ಬತೋ ಸಞ್ಜಾನಾತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೬) ಸಕ್ಕಾಯಸಬ್ಬಸ್ಮಿಂ। ‘‘ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ವೋ, ಸಾರಿಪುತ್ತ, ಸುಭಾಸಿತಂ ಪರಿಯಾಯೇನಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೩೪೫) ಪದೇಸಸಬ್ಬಸ್ಮಿಂ। ಇಧಾಪಿ ಪದೇಸಸಬ್ಬಸ್ಮಿಂ ಏವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ಬೋಧಿಸಮ್ಭಾರಭೂತಸ್ಸ ಚರಿತಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ।

    Tattha sabba-saddo sabbasabbaṃ āyatanasabbaṃ sakkāyasabbaṃ padesasabbanti catūsu atthesu dissati. Tathā hi ‘‘sabbe dhammā sabbākārena buddhassa bhagavato ñāṇamukhe āpāthamāgacchantī’’tiādīsu (mahāni. 156; cūḷani. mogharājamāṇavapucchāniddesa 85) sabbasabbasmiṃ. ‘‘Sabbaṃ vo, bhikkhave, desessāmi taṃ suṇātha, kiñca, bhikkhave, sabbaṃ cakkhuñceva rūpā ca…pe… mano ceva dhammā cā’’ti (saṃ. ni. 4.23) ettha āyatanasabbasmiṃ. ‘‘Sabbaṃ sabbato sañjānātī’’tiādīsu (ma. ni. 1.6) sakkāyasabbasmiṃ. ‘‘Sabbesampi vo, sāriputta, subhāsitaṃ pariyāyenā’’tiādīsu (ma. ni. 1.345) padesasabbasmiṃ. Idhāpi padesasabbasmiṃ eva veditabbo, bodhisambhārabhūtassa caritassa adhippetattā.

    ಬೋಧೀತಿ ರುಕ್ಖೋಪಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋಪಿ ನಿಬ್ಬಾನಮ್ಪಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಮ್ಪಿ। ‘‘ಬೋಧಿರುಕ್ಖಮೂಲೇ ಪಠಮಾಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋ’’ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೧; ಉದಾ॰ ೧) ಚ ‘‘ಅನ್ತರಾ ಚ ಗಯಂ ಅನ್ತರಾ ಚ ಬೋಧಿ’’ನ್ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೮೫; ಮಹಾವ॰ ೧೧) ಚ ಆಗತಟ್ಠಾನೇ ಬುಜ್ಝತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ರುಕ್ಖೋ ಬೋಧಿ। ‘‘ಬೋಧಿ ವುಚ್ಚತಿ ಚತೂಸು ಮಗ್ಗೇಸು ಞಾಣ’’ನ್ತಿ (ಚೂಳನಿ॰ ಖಗ್ಗವಿಸಾಣಸುತ್ತನಿದ್ದೇಸ ೧೨೧) ಆಗತಟ್ಠಾನೇ ಚತ್ತಾರಿ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಿ ಬುಜ್ಝತಿ ಏತೇನಾತಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ಬೋಧಿ। ‘‘ಪತ್ವಾನ ಬೋಧಿಂ ಅಮತಂ ಅಸಙ್ಖತ’’ನ್ತಿ ಆಗತಟ್ಠಾನೇ ಬುಜ್ಝತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ನಿಮಿತ್ತಭೂತೇತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಬೋಧಿ। ‘‘ಪಪ್ಪೋತಿ ಬೋಧಿಂ ವರಭೂರಿಮೇಧಸೋ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೩.೨೧೭) ಆಗತಟ್ಠಾನೇ ಸಬ್ಬೇ ಧಮ್ಮೇ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ಬುಜ್ಝತಿ ಏತೇನಾತಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ ಬೋಧಿ। ಇಧಾಪಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ। ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಾನಿ ವಾ ಇಧ ಬೋಧೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ (ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧೧), ಮಹಾಬೋಧಿಯಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ ಭಗವತೋ। ಆಸವಕ್ಖಯಞಾಣಪದಟ್ಠಾನಞ್ಹಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಪದಟ್ಠಾನಞ್ಚ ಆಸವಕ್ಖಯಞಾಣಂ ‘‘ಮಹಾಬೋಧೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಏತ್ಥಾಯಂ ಸಙ್ಖೇಪತ್ಥೋ – ಯಥಾವುತ್ತಕಾಲಪರಿಚ್ಛೇದೇ ಯಂ ಮಮ ದಾನಾಸೀಲಾದಿಪಟಿಪತ್ತಿಸಙ್ಖಾತಂ ಚರಿತಂ, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಅನವಸೇಸಂ ಮಹಾಬೋಧಿಯಾ ಪಾಚನಂ ಸಾಧಕಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಕನ್ತಿ। ಏತೇನ ಬೋಧಿಸಮ್ಭಾರಾನಂ ನಿರನ್ತರಭಾವನಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಅಥ ವಾ ಸಬ್ಬನ್ತಿ ಏತ್ಥನ್ತರೇ ಯಥಾವುತ್ತಕಾಲಪರಿಚ್ಛೇದೇ ಯಂ ಚರಿತಂ, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಸಕಲಮೇವ ಅನವಸೇಸಂ ಬೋಧಿಸಮ್ಭಾರಭೂತಮೇವ। ಏತೇನ ಸಬ್ಬಸಮ್ಭಾರಭಾವನಂ ದಸ್ಸೇತಿ।

    Bodhīti rukkhopi ariyamaggopi nibbānampi sabbaññutaññāṇampi. ‘‘Bodhirukkhamūle paṭhamābhisambuddho’’ti (mahāva. 1; udā. 1) ca ‘‘antarā ca gayaṃ antarā ca bodhi’’nti (ma. ni. 1.285; mahāva. 11) ca āgataṭṭhāne bujjhati etthāti rukkho bodhi. ‘‘Bodhi vuccati catūsu maggesu ñāṇa’’nti (cūḷani. khaggavisāṇasuttaniddesa 121) āgataṭṭhāne cattāri ariyasaccāni bujjhati etenāti ariyamaggo bodhi. ‘‘Patvāna bodhiṃ amataṃ asaṅkhata’’nti āgataṭṭhāne bujjhati etasmiṃ nimittabhūteti nibbānaṃ bodhi. ‘‘Pappoti bodhiṃ varabhūrimedhaso’’ti (dī. ni. 3.217) āgataṭṭhāne sabbe dhamme sabbākārena bujjhati etenāti sabbaññutaññāṇaṃ bodhi. Idhāpi sabbaññutaññāṇaṃ adhippetaṃ. Arahattamaggasabbaññutaññāṇāni vā idha bodhīti veditabbāni (pārā. aṭṭha. 1.11), mahābodhiyā adhippetattā bhagavato. Āsavakkhayañāṇapadaṭṭhānañhi sabbaññutaññāṇaṃ sabbaññutaññāṇapadaṭṭhānañca āsavakkhayañāṇaṃ ‘‘mahābodhī’’ti vuccati. Etthāyaṃ saṅkhepattho – yathāvuttakālaparicchede yaṃ mama dānāsīlādipaṭipattisaṅkhātaṃ caritaṃ, taṃ sabbaṃ anavasesaṃ mahābodhiyā pācanaṃ sādhakaṃ nibbattakanti. Etena bodhisambhārānaṃ nirantarabhāvanaṃ dasseti. Atha vā sabbanti etthantare yathāvuttakālaparicchede yaṃ caritaṃ, taṃ sabbaṃ sakalameva anavasesaṃ bodhisambhārabhūtameva. Etena sabbasambhārabhāvanaṃ dasseti.

    ತಸ್ಸೋ ಹಿ ಬೋಧಿಸಮ್ಭಾರೇಸು ಭಾವನಾ ಸಬ್ಬಸಮ್ಭಾರಭಾವನಾ ನಿರನ್ತರಭಾವನಾ ಚಿರಕಾಲಭಾವನಾ ಸಕ್ಕಚ್ಚಭಾವನಾ ಚಾತಿ। ತಾಸು ‘‘ಕಪ್ಪೇ ಚ ಸತಸಹಸ್ಸೇ, ಚತುರೋ ಚ ಅಸಙ್ಖಿಯೇ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಚಿರಕಾಲಭಾವನಾ ವುತ್ತಾ। ಯೋ ಚೇತ್ಥ ಅಚ್ಚನ್ತಸಂಯೋಗೋ, ತೇನ ಪಠಮೇ ಅತ್ಥವಿಕಪ್ಪೇ ಸಬ್ಬಗ್ಗಹಣೇನ ಚ ನಿರನ್ತರಭಾವನಾ, ದುತಿಯೇ ಅತ್ಥವಿಕಪ್ಪೇ ಸಬ್ಬಂ ಚರಿತ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಬ್ಬಸಮ್ಭಾರಭಾವನಾ, ಬೋಧಿಪಾಚನ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಕ್ಕಚ್ಚಭಾವನಾ ವುತ್ತಾ ಹೋತಿ, ಯಥಾ ತಂ ಚರಿತಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಪಾಚೇತಿ ಏವಂಭೂತಭಾವದೀಪನತೋ। ತಥಾ ಹಿ ತಂ ‘‘ಬೋಧಿಪಾಚನ’’ನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಅರಹತಿ, ನ ಅಞ್ಞಥಾತಿ। ಕಥಂ ಪನೇತ್ಥ ಬೋಧಿಚರಿಯಾಯ ನಿರನ್ತರಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ? ಯದಿ ಚಿತ್ತನಿರನ್ತರತಾಯ ತಂ ನ ಯುಜ್ಜತಿ, ನ ಹಿ ಮಹಾಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ ಮಹಾಭಿನೀಹಾರತೋ ಉದ್ಧಂ ಬೋಧಿಸಮ್ಭಾರಸಮ್ಭರಣಚಿತ್ತತೋ ಅಞ್ಞಂ ಚಿತ್ತಂ ನಪ್ಪವತ್ತತೀತಿ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುಂ। ಅಥ ಕಿರಿಯಮಯಚಿತ್ತಪ್ಪವತ್ತಿಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುಚ್ಚೇಯ್ಯ, ಏವಮ್ಪಿ ನ ಯುಜ್ಜತಿ, ನ ಹಿ ಸಬ್ಬಾನಿ ತೇಸಂ ಕಿರಿಯಮಯಚಿತ್ತಾನಿ ಬೋಧಿಸಮ್ಭಾರಸಮ್ಭರಣವಸೇನೇವ ಪವತ್ತನ್ತಿ। ಏತೇನೇವ ಪಯೋಗನಿರನ್ತರತಾಪಿ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ಜಾತಿನಿರನ್ತರತಾಯ ಪನ ನಿರನ್ತರಭಾವನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಯಸ್ಸಞ್ಹಿ ಜಾತಿಯಂ ಮಹಾಬೋಧಿಸತ್ತೇನ ಮಹಾಪಣಿಧಾನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತಂ, ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಚರಿಮತ್ತಭಾವಾ ನ ಸಾ ನಾಮ ಜಾತಿ ಉಪಲಬ್ಭತಿ, ಯಾ ಸಬ್ಬೇನ ಸಬ್ಬಂ ಬೋಧಿಸಮ್ಭಾರಸಮ್ಭತಾ ನ ಸಿಯಾ ಅನ್ತಮಸೋ ದಾನಪಾರಮಿಮತ್ತಂ ಉಪಾದಾಯ। ಅಯಞ್ಹಿ ನಿಯತಿಪತ್ಥಿತಾನಂ ಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ ಧಮ್ಮತಾ। ಯಾವ ಚ ತೇ ಕಮ್ಮಾದೀಸು ವಸೀಭಾವಂ ನ ಪಾಪುಣನ್ತಿ, ತಾವ ಸಪ್ಪದೇಸಮ್ಪಿ ಸಮ್ಭಾರೇಸು ಪಯೋಗಮಾಪಜ್ಜನ್ತಿ। ಯದಾ ಪನ ಸಬ್ಬಸೋ ಕಮ್ಮಾದೀಸು ವಸೀಭಾವಪ್ಪತ್ತಾ ಹೋನ್ತಿ, ಅಥ ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ನಿಪ್ಪದೇಸತೋ ಏವ ಬೋಧಿಸಮ್ಭಾರೇಸು ಸಮೀಹನಂ ಸಾತಚ್ಚಕಿರಿಯಾ ಚ ಸಮ್ಪಜ್ಜತಿ। ಸಕ್ಕಚ್ಚಕಾರಿತಾ ಪನ ಸಬ್ಬಕಾಲಂ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಯೇನ ಯೇನ ಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಯಥಾಧಿಪ್ಪಾಯಂ ಸಮಿಜ್ಝನಂ ಸಮ್ಪಜ್ಜತೀತಿ। ಏವಮೇತಾಯ ಗಾಥಾಯ ಬೋಧಿಸಮ್ಭಾರೇಸು ಸಬ್ಬಸಮ್ಭಾರಭಾವನಾ ಚಿರಕಾಲಭಾವನಾ ನಿರನ್ತರಭಾವನಾ ಸಕ್ಕಚ್ಚಭಾವನಾ ಚಾತಿ ಚತಸ್ಸೋಪಿ ಭಾವನಾ ಪಕಾಸಿತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।

    Tasso hi bodhisambhāresubhāvanā sabbasambhārabhāvanā nirantarabhāvanā cirakālabhāvanā sakkaccabhāvanā cāti. Tāsu ‘‘kappe ca satasahasse, caturo ca asaṅkhiye’’ti iminā cirakālabhāvanā vuttā. Yo cettha accantasaṃyogo, tena paṭhame atthavikappe sabbaggahaṇena ca nirantarabhāvanā, dutiye atthavikappe sabbaṃ carita’’nti iminā sabbasambhārabhāvanā, bodhipācana’’nti iminā sakkaccabhāvanā vuttā hoti, yathā taṃ caritaṃ sammāsambodhiṃ pāceti evaṃbhūtabhāvadīpanato. Tathā hi taṃ ‘‘bodhipācana’’nti vattabbataṃ arahati, na aññathāti. Kathaṃ panettha bodhicariyāya nirantarabhāvo veditabbo? Yadi cittanirantaratāya taṃ na yujjati, na hi mahābodhisattānaṃ mahābhinīhārato uddhaṃ bodhisambhārasambharaṇacittato aññaṃ cittaṃ nappavattatīti sakkā vattuṃ. Atha kiriyamayacittappavattiṃ sandhāya vucceyya, evampi na yujjati, na hi sabbāni tesaṃ kiriyamayacittāni bodhisambhārasambharaṇavaseneva pavattanti. Eteneva payoganirantaratāpi paṭikkhittāti daṭṭhabbā. Jātinirantaratāya pana nirantarabhāvanā veditabbā. Yassañhi jātiyaṃ mahābodhisattena mahāpaṇidhānaṃ nibbattitaṃ, tato paṭṭhāya yāva carimattabhāvā na sā nāma jāti upalabbhati, yā sabbena sabbaṃ bodhisambhārasambhatā na siyā antamaso dānapāramimattaṃ upādāya. Ayañhi niyatipatthitānaṃ bodhisattānaṃ dhammatā. Yāva ca te kammādīsu vasībhāvaṃ na pāpuṇanti, tāva sappadesampi sambhāresu payogamāpajjanti. Yadā pana sabbaso kammādīsu vasībhāvappattā honti, atha tato paṭṭhāya nippadesato eva bodhisambhāresu samīhanaṃ sātaccakiriyā ca sampajjati. Sakkaccakāritā pana sabbakālaṃ hoti, evaṃ yena yena bodhisattānaṃ tattha tattha yathādhippāyaṃ samijjhanaṃ sampajjatīti. Evametāya gāthāya bodhisambhāresu sabbasambhārabhāvanā cirakālabhāvanā nirantarabhāvanā sakkaccabhāvanā cāti catassopi bhāvanā pakāsitāti veditabbā.

    ತತ್ರ ಯಸ್ಮಾ ಬೋಧಿಸತ್ತಚರಿತಂ ಬೋಧಿಸಮ್ಭಾರಾ ಬೋಧಿಚರಿಯಾ ಅಗ್ಗಯಾನಂ ಪಾರಮಿಯೋತಿ ಅತ್ಥತೋ ಏಕಂ, ಬ್ಯಞ್ಜನಮೇವ ನಾನಂ, ಯಸ್ಮಾ ಚ ಪರತೋ ವಿಭಾಗೇನ ವಕ್ಖಮಾನಾನಂ ದಾನಪಾರಮಿಆದೀನಂ ಚರಿತನ್ತಿ ಇದಂ ಅವಿಸೇಸವಚನಂ, ತಸ್ಮಾ ಸಬ್ಬಬೋಧಿಸಮ್ಭಾರೇಸು ಕೋಸಲ್ಲಜನನತ್ಥಂ ಪಾರಮಿಯೋ ಇಧ ಸಂವಣ್ಣೇತಬ್ಬಾ। ತಾ ಪರತೋ ಪಕಿಣ್ಣಕಕಥಾಯಂ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ಸಂವಣ್ಣಯಿಸ್ಸಾಮ।

    Tatra yasmā bodhisattacaritaṃ bodhisambhārā bodhicariyā aggayānaṃ pāramiyoti atthato ekaṃ, byañjanameva nānaṃ, yasmā ca parato vibhāgena vakkhamānānaṃ dānapāramiādīnaṃ caritanti idaṃ avisesavacanaṃ, tasmā sabbabodhisambhāresu kosallajananatthaṃ pāramiyo idha saṃvaṇṇetabbā. Tā parato pakiṇṇakakathāyaṃ sabbākārena saṃvaṇṇayissāma.

    ೨. ಇತಿ ಭಗವಾ ಅತ್ತನೋ ಬೋಧಿಸತ್ತಭೂಮಿಯಂ ಚರಿತಂ ಆರಮ್ಭತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಪರಿಯೋಸಾನಾ ಮಹಾಬೋಧಿಯಾ ಪರಿಪಾಚನಮೇವಾತಿ ಅವಿಸೇಸತೋ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ತಸ್ಸ ಪರಮುಕ್ಕಂಸಗಮನೇನ ಅತಿಸಯತೋ ಬೋಧಿಪರಿಪಾಚನಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಭದ್ದಕಪ್ಪೇ ಕತಿಪಯಾ ಪುಬ್ಬಚರಿಯಾ ವಿಭಾಗತೋ ವಿಭಾವೇನ್ತೋ ‘‘ಅತೀತಕಪ್ಪೇ’’ತಿಆದಿಮಾಹ।

    2. Iti bhagavā attano bodhisattabhūmiyaṃ caritaṃ ārambhato paṭṭhāya yāva pariyosānā mahābodhiyā paripācanamevāti avisesato dassetvā idāni tassa paramukkaṃsagamanena atisayato bodhiparipācanabhāvaṃ dassetuṃ imasmiṃ bhaddakappe katipayā pubbacariyā vibhāgato vibhāvento ‘‘atītakappe’’tiādimāha.

    ತತ್ಥ ಅತೀತಕಪ್ಪೇತಿ ಇತೋ ಪುರಿಮೇ ಪುರಿಮತರೇ ವಾ ಸಬ್ಬಸ್ಮಿಂ ಅತಿಕ್ಕನ್ತೇ ಯಥಾವುತ್ತಪರಿಚ್ಛೇದೇ ಮಹಾಕಪ್ಪೇ, ಕಪ್ಪಾನಂ ಸತಸಹಸ್ಸಾಧಿಕೇಸು ಚತೂಸು ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯೇಸೂತಿ ಅತ್ಥೋ। ಚರಿತನ್ತಿ ಚಿಣ್ಣಂ ದಾನಾದಿಪಟಿಪತ್ತಿಂ। ಠಪಯಿತ್ವಾತಿ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ, ಅವತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಭವಾಭವೇತಿ ಭವೇ ಚ ಅಭವೇ ಚ, ‘‘ಇತಿಭವಾಭವಕಥ’’ನ್ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೧೭) ಏತ್ಥ ಹಿ ವುದ್ಧಿಹಾನಿಯೋ ಭವಾಭವಾತಿ ವುತ್ತಾ। ‘‘ಇತಿಭವಾಭವತಞ್ಚ ವೀತಿವತ್ತೋ’’ತಿ (ಉದಾ॰ ೨೦) ಏತ್ಥ ಸಮ್ಪತ್ತಿವಿಪತ್ತಿವುದ್ಧಿಹಾನಿಸಸ್ಸತುಚ್ಛೇದಪುಞ್ಞಪಾಪಾನಿಭವಾಭವಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾನಿ। ‘‘ಇತಿಭವಾಭವಹೇತು ವಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖುನೋ ತಣ್ಹಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೯; ಇತಿವು॰ ೧೦೫) ಏತ್ಥ ಪನ ಪಣೀತಪಣೀತತರಾನಿ ಸಪ್ಪಿನವನೀತಾದಿಭೇಸಜ್ಜಾನಿ ಭವಾಭವಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾನಿ। ಸಮ್ಪತ್ತಿಭವೇಸು ಪಣೀತತರಾ ಪಣೀತತಮಾ ಭವಾಭವಾತಿಪಿ ವದನ್ತಿ ಏವ, ತಸ್ಮಾ ಇಧಾಪಿ ಸೋ ಏವ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ಖುದ್ದಕೇ ಚೇವ ಮಹನ್ತೇ ಚ ಭವಸ್ಮಿನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಇಮಮ್ಹಿ ಕಪ್ಪೇತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಭದ್ದಕಪ್ಪೇ। ಪವಕ್ಖಿಸ್ಸನ್ತಿ ಕಥಯಿಸ್ಸಂ। ಸುಣೋಹೀತಿ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿಂ ಸವನೇ ನಿಯೋಜೇತಿ। ಮೇತಿ ಮಮ ಸನ್ತಿಕೇ, ಮಮ ಭಾಸತೋತಿ ಅತ್ಥೋ।

    Tattha atītakappeti ito purime purimatare vā sabbasmiṃ atikkante yathāvuttaparicchede mahākappe, kappānaṃ satasahassādhikesu catūsu asaṅkhyeyyesūti attho. Caritanti ciṇṇaṃ dānādipaṭipattiṃ. Ṭhapayitvāti muñcitvā aggahetvā, avatvāti attho. Bhavābhaveti bhave ca abhave ca, ‘‘itibhavābhavakatha’’nti (dī. ni. 1.17) ettha hi vuddhihāniyo bhavābhavāti vuttā. ‘‘Itibhavābhavatañca vītivatto’’ti (udā. 20) ettha sampattivipattivuddhihānisassatucchedapuññapāpānibhavābhavāti adhippetāni. ‘‘Itibhavābhavahetu vā, bhikkhave, bhikkhuno taṇhā uppajjamānā uppajjatī’’ti (a. ni. 4.9; itivu. 105) ettha pana paṇītapaṇītatarāni sappinavanītādibhesajjāni bhavābhavāti adhippetāni. Sampattibhavesu paṇītatarā paṇītatamā bhavābhavātipi vadanti eva, tasmā idhāpi so eva attho veditabbo, khuddake ceva mahante ca bhavasminti vuttaṃ hoti. Imamhi kappeti imasmiṃ bhaddakappe. Pavakkhissanti kathayissaṃ. Suṇohīti dhammasenāpatiṃ savane niyojeti. Meti mama santike, mama bhāsatoti attho.

    ನಿದಾನಕಥಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Nidānakathā niṭṭhitā.

    ೧. ಅಕಿತ್ತಿವಗ್ಗೋ

    1. Akittivaggo

    ೧. ಅಕಿತ್ತಿಚರಿಯಾವಣ್ಣನಾ

    1. Akitticariyāvaṇṇanā

    ೩. ಏವಂ ಭಗವಾ ಆಯಸ್ಮತೋ ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರಸ್ಸ ಸದೇವಮನುಸ್ಸಾಯ ಚ ಪರಿಸಾಯ ಅತ್ತನೋ ಪುಬ್ಬಚರಿಯಾಯ ಸವನೇ ಉಸ್ಸಾಹಂ ಜನೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ತಂ ಪುಬ್ಬಚರಿತಂ ಭವನ್ತರಪಟಿಚ್ಛನ್ನಂ ಹತ್ಥತಲೇ ಆಮಲಕಂ ವಿಯ ಪಚ್ಚಕ್ಖಂ ಕರೋನ್ತೋ ‘‘ಯದಾ ಅಹಂ ಬ್ರಹಾರಞ್ಞೇ’’ತಿಆದಿಮಾಹ।

    3. Evaṃ bhagavā āyasmato sāriputtattherassa sadevamanussāya ca parisāya attano pubbacariyāya savane ussāhaṃ janetvā idāni taṃ pubbacaritaṃ bhavantarapaṭicchannaṃ hatthatale āmalakaṃ viya paccakkhaṃ karonto ‘‘yadā ahaṃ brahāraññe’’tiādimāha.

    ತತ್ಥ ಯದಾತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ। ಬ್ರಹಾರಞ್ಞೇತಿ ಮಹಾಅರಞ್ಞೇ, ಅರಞ್ಞಾನಿಯಂ, ಮಹನ್ತೇ ವನೇತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸುಞ್ಞೇತಿ ಜನವಿವಿತ್ತೇ। ವಿಪಿನಕಾನನೇತಿ ವಿಪಿನಭೂತೇ ಕಾನನೇ, ಪದದ್ವಯೇನಾಪಿ ತಸ್ಸ ಅರಞ್ಞಸ್ಸ ಗಹನಭಾವಮೇವ ದೀಪೇತಿ, ಸಬ್ಬಮೇತಂ ಕಾರದೀಪಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ಅಜ್ಝೋಗಾಹೇತ್ವಾತಿ ಅನುಪವಿಸಿತ್ವಾ। ವಿಹರಾಮೀತಿ ದಿಬ್ಬಬ್ರಹ್ಮಅರಿಯಆನೇಞ್ಜವಿಹಾರೇಹಿ ಸಮುಪ್ಪಾದಿತಸುಖವಿಸೇಸೇನ ಇರಿಯಾಪಥವಿಹಾರೇನ ಸರೀರದುಕ್ಖಂ ವಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಹರಾಮಿ ಅತ್ತಭಾವಂ ಪವತ್ತೇಮಿ। ಅಕಿತ್ತಿ ನಾಮ ತಾಪಸೋತಿ ಏವಂನಾಮಕೋ ತಾಪಸೋ ಹುತ್ವಾ ಯದಾ ಅಹಂ ತಸ್ಮಿಂ ಅರಞ್ಞೇ ವಿಹರಾಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸತ್ಥಾ ತದಾ ಅತ್ತನೋ ಅಕಿತ್ತಿತಾಪಸಭಾವಂ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿಸ್ಸ ವದತಿ। ತತ್ರಾಯಂ ಅನುಪುಬ್ಬಿಕಥಾ –

    Tattha yadāti yasmiṃ kāle. Brahāraññeti mahāaraññe, araññāniyaṃ, mahante vaneti attho. Suññeti janavivitte. Vipinakānaneti vipinabhūte kānane, padadvayenāpi tassa araññassa gahanabhāvameva dīpeti, sabbametaṃ kāradīpaṃ sandhāya vuttaṃ. Ajjhogāhetvāti anupavisitvā. Viharāmīti dibbabrahmaariyaāneñjavihārehi samuppāditasukhavisesena iriyāpathavihārena sarīradukkhaṃ vicchinditvā harāmi attabhāvaṃ pavattemi. Akitti nāma tāpasoti evaṃnāmako tāpaso hutvā yadā ahaṃ tasmiṃ araññe viharāmīti attho. Satthā tadā attano akittitāpasabhāvaṃ dhammasenāpatissa vadati. Tatrāyaṃ anupubbikathā –

    ಅತೀತೇ ಕಿರ ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಭದ್ದಕಪ್ಪೇ ಬಾರಾಣಸಿಯಂ ಬ್ರಹ್ಮದತ್ತೇ ನಾಮ ರಾಜಿನಿ ರಜ್ಜಂ ಕಾರೇನ್ತೇ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ಅಸೀತಿಕೋಟಿವಿಭವಸ್ಸ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮಹಾಸಾಲಸ್ಸ ಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ, ‘‘ಅಕಿತ್ತೀ’’ತಿಸ್ಸ ನಾಮಂ ಕರಿಂಸು। ತಸ್ಸ ಪದಸಾ ಗಮನಕಾಲೇ ಭಗಿನೀಪಿ ಜಾಯಿ। ‘‘ಯಸವತೀ’’ತಿಸ್ಸಾ ನಾಮಂ ಕರಿಂಸು। ಸೋ ಸೋಳಸವಸ್ಸಕಾಲೇ ತಕ್ಕಸಿಲಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಸಬ್ಬಸಿಪ್ಪಾನಿ ಉಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಪಚ್ಚಾಗಮಾಸಿ। ಅಥಸ್ಸ ಮಾತಾಪಿತರೋ ಕಾಲಮಕಂಸು। ಸೋ ತೇಸಂ ಪೇತಕಿಚ್ಚಾನಿ ಕಾರೇತ್ವಾ ಕತಿಪಯದಿವಸಾತಿಕ್ಕಮೇನ ರತನಾವಲೋಕನಂ ಆಯುತ್ತಕಪುರಿಸೇಹಿ ಕಾರಯಮಾನೋ ‘‘ಏತ್ತಕಂ ಮತ್ತಿಕಂ, ಏತ್ತಕಂ ಪೇತ್ತಿಕಂ, ಏತ್ತಕಂ ಪಿತಾಮಹ’’ನ್ತಿ ಸುತ್ವಾ ಸಂವಿಗ್ಗಮಾನಸೋ ಹುತ್ವಾ ‘‘ಇದಂ ಧನಮೇವ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ನ ಧನಸ್ಸ ಸಂಹಾರಕಾ, ಸಬ್ಬೇ ಇಮಂ ಧನಂ ಪಹಾಯೇವ ಗತಾ, ಅಹಂ ಪನ ನಂ ಆದಾಯ ಗಮಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ರಾಜಾನಂ ಆಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಭೇರಿಂ ಚರಾಪೇಸಿ – ‘‘ಧನೇನ ಅತ್ಥಿಕಾ ಅಕಿತ್ತಿಪಣ್ಡಿತಸ್ಸ ಗೇಹಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತೂ’’ತಿ।

    Atīte kira imasmiṃyeva bhaddakappe bārāṇasiyaṃ brahmadatte nāma rājini rajjaṃ kārente bodhisatto asītikoṭivibhavassa brāhmaṇamahāsālassa kule nibbatti, ‘‘akittī’’tissa nāmaṃ kariṃsu. Tassa padasā gamanakāle bhaginīpi jāyi. ‘‘Yasavatī’’tissā nāmaṃ kariṃsu. So soḷasavassakāle takkasilaṃ gantvā sabbasippāni uggahetvā paccāgamāsi. Athassa mātāpitaro kālamakaṃsu. So tesaṃ petakiccāni kāretvā katipayadivasātikkamena ratanāvalokanaṃ āyuttakapurisehi kārayamāno ‘‘ettakaṃ mattikaṃ, ettakaṃ pettikaṃ, ettakaṃ pitāmaha’’nti sutvā saṃviggamānaso hutvā ‘‘idaṃ dhanameva paññāyati, na dhanassa saṃhārakā, sabbe imaṃ dhanaṃ pahāyeva gatā, ahaṃ pana naṃ ādāya gamissāmī’’ti rājānaṃ āpucchitvā bheriṃ carāpesi – ‘‘dhanena atthikā akittipaṇḍitassa gehaṃ āgacchantū’’ti.

    ಸೋ ಸತ್ತಾಹಂ ಮಹಾದಾನಂ ಪವತ್ತೇತ್ವಾ ಧನೇ ಅಖೀಯಮಾನೇ ‘‘ಕಿಂ ಮೇ ಇಮಾಯ ಧನಕೀಳಾಯ, ಅತ್ಥಿಕಾ ಗಣ್ಹಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ನಿವೇಸನದ್ವಾರಂ ವಿವರಿತ್ವಾ ಹಿರಞ್ಞಸುವಣ್ಣಾದಿಭರಿತೇ ಸಾರಗಬ್ಭೇ ವಿವರಾಪೇತ್ವಾ ‘‘ದಿನ್ನಂಯೇವ ಹರನ್ತೂ’’ತಿ ಗೇಹಂ ಪಹಾಯ ಞಾತಿಪರಿವಟ್ಟಸ್ಸ ಪರಿದೇವನ್ತಸ್ಸ ಭಗಿನಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಬಾರಾಣಸಿತೋ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ನದಿಂ ಉತ್ತರಿತ್ವಾ ದ್ವೇ ತೀಣಿ ಯೋಜನಾನಿ ಗನ್ತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ರಮಣೀಯೇ ಭೂಮಿಭಾಗೇ ಪಣ್ಣಸಾಲಂ ಕರಿತ್ವಾ ವಸತಿ। ಯೇನ ಪನ ದ್ವಾರೇನ ತದಾ ನಿಕ್ಖಮಿ, ತಂ ಅಕಿತ್ತಿದ್ವಾರಂ ನಾಮ ಜಾತಂ। ಯೇನ ತಿತ್ಥೇನ ನದಿಂ ಓತಿಣ್ಣೋ, ತಂ ಅಕಿತ್ತಿತಿತ್ಥಂ ನಾಮ ಜಾತಂ। ತಸ್ಸ ಪಬ್ಬಜಿತಭಾವಂ ಸುತ್ವಾ ಬಹೂ ಮನುಸ್ಸಾ ಗಾಮನಿಗಮರಾಜಧಾನಿವಾಸಿನೋ ತಸ್ಸ ಗುಣೇಹಿ ಆಕಡ್ಢಿಯಮಾನಹದಯಾ ಅನುಪಬ್ಬಜಿಂಸು। ಮಹಾಪರಿವಾರೋ ಅಹೋಸಿ, ಮಹಾಲಾಭಸಕ್ಕಾರೋ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ, ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೋ ವಿಯ ಅಹೋಸಿ। ಅಥ ಮಹಾಸತ್ತೋ ‘‘ಅಯಂ ಲಾಭಸಕ್ಕಾರೋ ಮಹಾ, ಪರಿವಾರೋಪಿ ಮಹನ್ತೋ, ಕಾಯವಿವೇಕಮತ್ತಮ್ಪಿ ಇಧ ನ ಲಭತಿ, ಮಯಾ ಏಕಾಕಿನಾ ವಿಹರಿತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಪರಮಪ್ಪಿಚ್ಛಭಾವತೋ ವಿವೇಕನಿನ್ನತಾಯ ಚ ಕಸ್ಸಚಿ ಅಜಾನಾಪೇತ್ವಾ ಏಕಕೋವ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ದಮಿಳರಟ್ಠಂ ಪತ್ವಾ ಕಾವೀರಪಟ್ಟನಸಮೀಪೇ ಉಯ್ಯಾನೇ ವಿಹರನ್ತೋ ಝಾನಾಭಿಞ್ಞಾಯೋ ನಿಬ್ಬತ್ತೇಸಿ। ತತ್ರಾಪಿಸ್ಸ ಮಹಾಲಾಭಸಕ್ಕಾರೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ। ಸೋ ತಂ ಜಿಗುಚ್ಛನ್ತೋ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ ಆಕಾಸೇನ ಗನ್ತ್ವಾ ಕಾರದೀಪೇ ಓತರಿ। ತದಾ ಕಾರದೀಪೋ ಅಹಿದೀಪೋ ನಾಮ। ಸೋ ತತ್ಥ ಮಹನ್ತಂ ಕಾರರುಕ್ಖಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ಪಣ್ಣಸಾಲಂ ಮಾಪೇತ್ವಾ ವಾಸಂ ಕಪ್ಪೇಸಿ। ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾಯ ಪನ ಕತ್ಥಚಿ ಅಗನ್ತ್ವಾ ತಸ್ಸ ರುಕ್ಖಸ್ಸ ಫಲಕಾಲೇ ಫಲಾನಿ ಖಾದನ್ತೋ ಫಲೇ ಅಸತಿ ಪತ್ತಾನಿ ಉದಕಸಿತ್ತಾನಿ ಖಾದನ್ತೋ ಝಾನಸಮಾಪತ್ತೀಹಿ ವೀತಿನಾಮೇಸಿ।

    So sattāhaṃ mahādānaṃ pavattetvā dhane akhīyamāne ‘‘kiṃ me imāya dhanakīḷāya, atthikā gaṇhissantī’’ti nivesanadvāraṃ vivaritvā hiraññasuvaṇṇādibharite sāragabbhe vivarāpetvā ‘‘dinnaṃyeva harantū’’ti gehaṃ pahāya ñātiparivaṭṭassa paridevantassa bhaginiṃ gahetvā bārāṇasito nikkhamitvā nadiṃ uttaritvā dve tīṇi yojanāni gantvā pabbajitvā ramaṇīye bhūmibhāge paṇṇasālaṃ karitvā vasati. Yena pana dvārena tadā nikkhami, taṃ akittidvāraṃ nāma jātaṃ. Yena titthena nadiṃ otiṇṇo, taṃ akittititthaṃ nāma jātaṃ. Tassa pabbajitabhāvaṃ sutvā bahū manussā gāmanigamarājadhānivāsino tassa guṇehi ākaḍḍhiyamānahadayā anupabbajiṃsu. Mahāparivāro ahosi, mahālābhasakkāro nibbatti, buddhuppādo viya ahosi. Atha mahāsatto ‘‘ayaṃ lābhasakkāro mahā, parivāropi mahanto, kāyavivekamattampi idha na labhati, mayā ekākinā viharituṃ vaṭṭatī’’ti cintetvā paramappicchabhāvato vivekaninnatāya ca kassaci ajānāpetvā ekakova nikkhamitvā anupubbena damiḷaraṭṭhaṃ patvā kāvīrapaṭṭanasamīpe uyyāne viharanto jhānābhiññāyo nibbattesi. Tatrāpissa mahālābhasakkāro uppajji. So taṃ jigucchanto chaḍḍetvā ākāsena gantvā kāradīpe otari. Tadā kāradīpo ahidīpo nāma. So tattha mahantaṃ kārarukkhaṃ upanissāya paṇṇasālaṃ māpetvā vāsaṃ kappesi. Appicchatāya pana katthaci agantvā tassa rukkhassa phalakāle phalāni khādanto phale asati pattāni udakasittāni khādanto jhānasamāpattīhi vītināmesi.

    ತಸ್ಸ ಸೀಲತೇಜೇನ ಸಕ್ಕಸ್ಸ ಪಣ್ಡುಕಮ್ಬಲಸಿಲಾಸನಂ ಉಣ್ಹಾಕಾರಂ ದಸ್ಸೇಸಿ। ಸಕ್ಕೋ ‘‘ಕೋ ನು ಖೋ ಮಂ ಇಮಮ್ಹಾ ಠಾನಾ ಚಾವೇತುಕಾಮೋ’’ತಿ ಆವಜ್ಜೇನ್ತೋ ಪಣ್ಡಿತಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಕಿಮತ್ಥಂ ನು ಖೋ ಅಯಂ ತಾಪಸೋ ಏವಂ ದುಕ್ಕರಂ ತಪಂ ಚರತಿ, ಸಕ್ಕತ್ತಂ ನು ಖೋ ಪತ್ಥೇತಿ, ಉದಾಹು ಅಞ್ಞಂ, ವೀಮಂಸಿಸ್ಸಾಮಿ ನಂ। ಅಯಞ್ಹಿ ಸುವಿಸುದ್ಧಕಾಯವಚೀಮನೋಸಮಾಚಾರೋ ಜೀವಿತೇ ನಿರಪೇಕ್ಖೋ ಉದಕಸಿತ್ತಾನಿ ಕಾರಪತ್ತಾನಿ ಖಾದತಿ, ಸಚೇ ಸಕ್ಕತ್ತಂ ಪತ್ಥೇತಿ ಅತ್ತನೋ ಸಿತ್ತಾನಿ ಕಾರಪತ್ತಾನಿ ಮಯ್ಹಂ ದಸ್ಸತಿ, ನೋ ಚೇ, ನ ದಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣವಣ್ಣೇನ ತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಅಗಮಾಸಿ । ಬೋಧಿಸತ್ತೋಪಿ ಕಾರಪತ್ತಾನಿ ಸೇದೇತ್ವಾ ‘‘ಸೀತಲೀಭೂತಾನಿ ಖಾದಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಪಣ್ಣಸಾಲದ್ವಾರೇ ನಿಸೀದಿ। ಅಥಸ್ಸ ಪುರತೋ ಸಕ್ಕೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣರೂಪೇನ ಭಿಕ್ಖಾಯ ಅತ್ಥಿಕೋ ಹುತ್ವಾ ಅಟ್ಠಾಸಿ। ಮಹಾಸತ್ತೋ ತಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಲಾಭಾ ವತ ಮೇ, ಸುಲದ್ಧಂ ವತ ಮೇ, ಚಿರಸ್ಸಂ ವತ ಮೇ ಯಾಚಕೋ ದಿಟ್ಠೋ’’ತಿ ಸೋಮನಸ್ಸಪ್ಪತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ‘‘ಅಜ್ಜ ಮಮ ಮನೋರಥಂ ಮತ್ಥಕಂ ಪಾಪೇತ್ವಾ ದಾನಂ ದಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಪಕ್ಕಭಾಜನೇನೇವ ಆದಾಯ ಗನ್ತ್ವಾ ದಾನಪಾರಮಿಂ ಆವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಅಸೇಸೇತ್ವಾವ ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖಾಭಾಜನೇ ಪಕ್ಖಿಪಿ। ಸಕ್ಕೋ ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಥೋಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಅನ್ತರಧಾಯಿ। ಮಹಾಸತ್ತೋಪಿ ತಸ್ಸ ದತ್ವಾ ಪುನ ಪರಿಯೇಟ್ಠಿಂ ಅನಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ತೇನೇವ ಪೀತಿಸುಖೇನ ವೀತಿನಾಮೇಸಿ।

    Tassa sīlatejena sakkassa paṇḍukambalasilāsanaṃ uṇhākāraṃ dassesi. Sakko ‘‘ko nu kho maṃ imamhā ṭhānā cāvetukāmo’’ti āvajjento paṇḍitaṃ disvā ‘‘kimatthaṃ nu kho ayaṃ tāpaso evaṃ dukkaraṃ tapaṃ carati, sakkattaṃ nu kho pattheti, udāhu aññaṃ, vīmaṃsissāmi naṃ. Ayañhi suvisuddhakāyavacīmanosamācāro jīvite nirapekkho udakasittāni kārapattāni khādati, sace sakkattaṃ pattheti attano sittāni kārapattāni mayhaṃ dassati, no ce, na dassatī’’ti brāhmaṇavaṇṇena tassa santikaṃ agamāsi . Bodhisattopi kārapattāni sedetvā ‘‘sītalībhūtāni khādissāmī’’ti paṇṇasāladvāre nisīdi. Athassa purato sakko brāhmaṇarūpena bhikkhāya atthiko hutvā aṭṭhāsi. Mahāsatto taṃ disvā ‘‘lābhā vata me, suladdhaṃ vata me, cirassaṃ vata me yācako diṭṭho’’ti somanassappatto hutvā ‘‘ajja mama manorathaṃ matthakaṃ pāpetvā dānaṃ dassāmī’’ti pakkabhājaneneva ādāya gantvā dānapāramiṃ āvajjetvā attano asesetvāva tassa bhikkhābhājane pakkhipi. Sakko taṃ gahetvā thokaṃ gantvā antaradhāyi. Mahāsattopi tassa datvā puna pariyeṭṭhiṃ anāpajjitvā teneva pītisukhena vītināmesi.

    ದುತಿಯದಿವಸೇ ಪನ ಕಾರಪತ್ತಾನಿ ಪಚಿತ್ವಾ ‘‘ಹಿಯ್ಯೋ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಂ ಅಲಭಿಂ, ಅಜ್ಜ ನು ಖೋ ಕಥ’’ನ್ತಿ ಪಣ್ಣಸಾಲದ್ವಾರೇ ನಿಸೀದಿ। ಸಕ್ಕೋಪಿ ತಥೇವ ಆಗಮಿ। ಮಹಾಸತ್ತೋ ಪುನಪಿ ತಥೇವ ದತ್ವಾ ವೀತಿನಾಮೇಸಿ। ತತಿಯದಿವಸೇ ಚ ತಥೇವ ದತ್ವಾ ‘‘ಅಹೋ ವತ ಮೇ ಲಾಭಾ, ಬಹುಂ ವತ ಪುಞ್ಞಂ ಪಸವಾಮಿ, ಸಚಾಹಂ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಂ ಲಭೇಯ್ಯಂ, ಏವಮೇವ ಮಾಸಮ್ಪಿ ದ್ವೇಮಾಸಮ್ಪಿ ದಾನಂ ದದೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಚಿನ್ತೇಸಿ। ತೀಸುಪಿ ದಿವಸೇಸು ‘‘ತೇನ ದಾನೇನ ನ ಲಾಭಸಕ್ಕಾರಸಿಲೋಕಂ ನ ಚಕ್ಕವತ್ತಿಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ನ ಸಕ್ಕಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ನ ಬ್ರಹ್ಮಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ನ ಸಾವಕಬೋಧಿಂ ನ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಂ ಪತ್ಥೇಮಿ, ಅಪಿ ಚ ಇದಂ ಮೇ ದಾನಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತೂ’’ತಿ ಯಥಾಧಿಕಾರಂ ಚಿತ್ತಂ ಠಪೇಸಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ –

    Dutiyadivase pana kārapattāni pacitvā ‘‘hiyyo dakkhiṇeyyaṃ alabhiṃ, ajja nu kho katha’’nti paṇṇasāladvāre nisīdi. Sakkopi tatheva āgami. Mahāsatto punapi tatheva datvā vītināmesi. Tatiyadivase ca tatheva datvā ‘‘aho vata me lābhā, bahuṃ vata puññaṃ pasavāmi, sacāhaṃ dakkhiṇeyyaṃ labheyyaṃ, evameva māsampi dvemāsampi dānaṃ dadeyya’’nti cintesi. Tīsupi divasesu ‘‘tena dānena na lābhasakkārasilokaṃ na cakkavattisampattiṃ na sakkasampattiṃ na brahmasampattiṃ na sāvakabodhiṃ na paccekabodhiṃ patthemi, api ca idaṃ me dānaṃ sabbaññutaññāṇassa paccayo hotū’’ti yathādhikāraṃ cittaṃ ṭhapesi. Tena vuttaṃ –

    ೪.

    4.

    ‘‘ತದಾ ಮಂ ತಪತೇಜೇನ, ಸನ್ತತ್ತೋ ತಿದಿವಾಭಿಭೂ।

    ‘‘Tadā maṃ tapatejena, santatto tidivābhibhū;

    ಧಾರೇನ್ತೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣವಣ್ಣಂ, ಭಿಕ್ಖಾಯ ಮಂ ಉಪಾಗಮಿ॥

    Dhārento brāhmaṇavaṇṇaṃ, bhikkhāya maṃ upāgami.

    ೫.

    5.

    ‘‘ಪವನಾ ಆಭತಂ ಪಣ್ಣಂ, ಅತೇಲಞ್ಚ ಅಲೋಣಿಕಂ।

    ‘‘Pavanā ābhataṃ paṇṇaṃ, atelañca aloṇikaṃ;

    ಮಮ ದ್ವಾರೇ ಠಿತಂ ದಿಸ್ವಾ, ಸಕಟಾಹೇನ ಆಕಿರಿಂ॥

    Mama dvāre ṭhitaṃ disvā, sakaṭāhena ākiriṃ.

    ೬.

    6.

    ‘‘ತಸ್ಸ ದತ್ವಾನಹಂ ಪಣ್ಣಂ, ನಿಕುಜ್ಜಿತ್ವಾನ ಭಾಜನಂ।

    ‘‘Tassa datvānahaṃ paṇṇaṃ, nikujjitvāna bhājanaṃ;

    ಪುನೇಸನಂ ಜಹಿತ್ವಾನ, ಪಾವಿಸಿಂ ಪಣ್ಣಸಾಲಕಂ॥

    Punesanaṃ jahitvāna, pāvisiṃ paṇṇasālakaṃ.

    ೭.

    7.

    ‘‘ದುತಿಯಮ್ಪಿ ತತಿಯಮ್ಪಿ, ಉಪಗಞ್ಛಿ ಮಮನ್ತಿಕಂ।

    ‘‘Dutiyampi tatiyampi, upagañchi mamantikaṃ;

    ಅಕಮ್ಪಿತೋ ಅನೋಲಗ್ಗೋ, ಏವಮೇವಮದಾಸಹಂ॥

    Akampito anolaggo, evamevamadāsahaṃ.

    ೮.

    8.

    ‘‘ನ ಮೇ ತಪ್ಪಚ್ಚಯಾ ಅತ್ಥಿ, ಸರೀರಸ್ಮಿಂ ವಿವಣ್ಣಿಯಂ।

    ‘‘Na me tappaccayā atthi, sarīrasmiṃ vivaṇṇiyaṃ;

    ಪೀತಿಸುಖೇನ ರತಿಯಾ, ವೀತಿನಾಮೇಮಿ ತಂ ದಿವಂ॥

    Pītisukhena ratiyā, vītināmemi taṃ divaṃ.

    ೯.

    9.

    ‘‘ಯದಿ ಮಾಸಮ್ಪಿ ದ್ವೇಮಾಸಂ, ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಂ ವರಂ ಲಭೇ।

    ‘‘Yadi māsampi dvemāsaṃ, dakkhiṇeyyaṃ varaṃ labhe;

    ಅಕಮ್ಪಿತೋ ಅನೋಲೀನೋ, ದದೇಯ್ಯಂ ದಾನಮುತ್ತಮಂ॥

    Akampito anolīno, dadeyyaṃ dānamuttamaṃ.

    ೧೦.

    10.

    ‘‘ನ ತಸ್ಸ ದಾನಂ ದದಮಾನೋ, ಯಸಂ ಲಾಭಞ್ಚ ಪತ್ಥಯಿಂ।

    ‘‘Na tassa dānaṃ dadamāno, yasaṃ lābhañca patthayiṃ;

    ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ಪತ್ಥಯಾನೋ, ತಾನಿ ಕಮ್ಮಾನಿ ಆಚರಿ’’ನ್ತಿ॥

    Sabbaññutaṃ patthayāno, tāni kammāni ācari’’nti.

    ತತ್ಥ ತದಾತಿ ಯದಾ ಅಹಂ ಅಕಿತ್ತಿನಾಮಕೋ ತಾಪಸೋ ಹುತ್ವಾ ತಸ್ಮಿಂ ದೀಪೇ ಕಾರಾರಞ್ಞೇ ವಿಹರಾಮಿ, ತದಾ । ಮನ್ತಿ ಮಮ। ತಪತೇಜೇನಾತಿ ಸೀಲಪಾರಮಿತಾನುಭಾವೇನ। ಸೀಲಞ್ಹಿ ದುಚ್ಚರಿತಸಂಕಿಲೇಸಸ್ಸ ತಪನತೋ ‘‘ತಪೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ನೇಕ್ಖಮ್ಮವೀರಿಯಪಾರಮಿತಾನುಭಾವೇನ ವಾ। ತಾಪಿ ಹಿ ತಣ್ಹಾಸಂಕಿಲೇಸಸ್ಸ ಕೋಸಜ್ಜಸ್ಸ ಚ ತಪನತೋ ‘‘ತಪೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಉಕ್ಕಂಸಗತಾ ಚ ತಾ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ತಭಾವೇತಿ। ಖನ್ತಿಸಂವರಸ್ಸ ಚಾಪಿ ಪರಮುಕ್ಕಂಸಗಮನತೋ ‘‘ಖನ್ತಿಪಾರಮಿತಾನುಭಾವೇನಾ’’ತಿಪಿ ವತ್ತುಂ ವಟ್ಟತೇವ। ‘‘ಖನ್ತೀ ಪರಮಂ ತಪೋ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೯೦; ಧ॰ ಪ॰ ೧೮೪) ಹಿ ವುತ್ತಂ। ಸನ್ತತ್ತೋತಿ ಯಥಾವುತ್ತಗುಣಾನುಭಾವಜನಿತೇನ ಧಮ್ಮತಾಸಿದ್ಧೇನ ಪಣ್ಡುಕಮ್ಬಲಸಿಲಾಸನಸ್ಸ ಉಣ್ಹಾಕಾರೇನ ಸನ್ತಾಪಿತೋ। ತಿದಿವಾಭಿಭೂತಿ ದೇವಲೋಕಾಧಿಪತಿ, ಸಕ್ಕೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪಣ್ಣಸಾಲಾಯ ಸಮೀಪೇ ಗಹಿತಮ್ಪಿ ಕಾರಪಣ್ಣಂ ಪಣ್ಣಸಾಲಾಯ ಅರಞ್ಞಮಜ್ಝಗತತ್ತಾ ‘‘ಪವನಾ ಆಭತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ।

    Tattha tadāti yadā ahaṃ akittināmako tāpaso hutvā tasmiṃ dīpe kārāraññe viharāmi, tadā . Manti mama. Tapatejenāti sīlapāramitānubhāvena. Sīlañhi duccaritasaṃkilesassa tapanato ‘‘tapo’’ti vuccati, nekkhammavīriyapāramitānubhāvena vā. Tāpi hi taṇhāsaṃkilesassa kosajjassa ca tapanato ‘‘tapo’’ti vuccati, ukkaṃsagatā ca tā bodhisattassa imasmiṃ attabhāveti. Khantisaṃvarassa cāpi paramukkaṃsagamanato ‘‘khantipāramitānubhāvenā’’tipi vattuṃ vaṭṭateva. ‘‘Khantī paramaṃ tapo’’ti (dī. ni. 2.90; dha. pa. 184) hi vuttaṃ. Santattoti yathāvuttaguṇānubhāvajanitena dhammatāsiddhena paṇḍukambalasilāsanassa uṇhākārena santāpito. Tidivābhibhūti devalokādhipati, sakkoti attho. Paṇṇasālāya samīpe gahitampi kārapaṇṇaṃ paṇṇasālāya araññamajjhagatattā ‘‘pavanā ābhata’’nti vuttaṃ.

    ಅತೇಲಞ್ಚ ಅಲೋಣಿಕನ್ತಿ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅನುಳಾರಭಾವೇಪಿ ಅಜ್ಝಾಸಯಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ದಾನಧಮ್ಮಸ್ಸ ಮಹಾಜುತಿಕಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ವುತ್ತಂ। ಮಮ ದ್ವಾರೇತಿ ಮಯ್ಹಂ ಪಣ್ಣಸಾಲಾಯ ದ್ವಾರೇ। ಸಕಟಾಹೇನ ಆಕಿರಿನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಅತ್ತನೋ ಕಿಞ್ಚಿಪಿ ಅಸೇಸೇತ್ವಾ ದಿನ್ನಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ।

    Atelañca aloṇikanti deyyadhammassa anuḷārabhāvepi ajjhāsayasampattiyā dānadhammassa mahājutikabhāvaṃ dassetuṃ vuttaṃ. Mama dvāreti mayhaṃ paṇṇasālāya dvāre. Sakaṭāhena ākirinti iminā attano kiñcipi asesetvā dinnabhāvaṃ dasseti.

    ಪುನೇಸನಂ ಜಹಿತ್ವಾನಾತಿ ‘‘ಏಕದಿವಸಂ ದ್ವಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಘಾಸೇಸನಂ ನ ಸಲ್ಲೇಖ’’ನ್ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ದಾನಪೀತಿಯಾ ತಿತ್ತೋ ವಿಯ ಹುತ್ವಾ ತಸ್ಮಿಂ ದಿವಸೇ ಪುನ ಆಹಾರಪರಿಯೇಟ್ಠಿಂ ಅಕತ್ವಾ।

    Punesanaṃ jahitvānāti ‘‘ekadivasaṃ dvikkhattuṃ ghāsesanaṃ na sallekha’’nti cintetvā dānapītiyā titto viya hutvā tasmiṃ divase puna āhārapariyeṭṭhiṃ akatvā.

    ಅಕಮ್ಪಿತೋತಿ ಸುದೂರವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತತ್ತಾ ಮಚ್ಛರಿಯೇನ ಅಚಲಿತೋ ದಾನಜ್ಝಾಸಯತೋ ಚಲನಮತ್ತಮ್ಪಿ ಅಕಾರಿತೋ। ಅನೋಲಗ್ಗೋತಿ ಲೋಭವಸೇನ ಈಸಕಮ್ಪಿ ಅಲಗ್ಗೋ। ತತಿಯಮ್ಪೀತಿ ಪಿ-ಸದ್ದೇನ ದುತಿಯಮ್ಪೀತಿ ಇಮಂ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇತಿ। ಏವಮೇವಮದಾಸಹನ್ತಿ ಯಥಾ ಪಠಮಂ, ಏವಮೇವಂ ದುತಿಯಮ್ಪಿ, ತತಿಯಮ್ಪಿ ಅದಾಸಿಂ ಅಹಂ।

    Akampitoti sudūravikkhambhitattā macchariyena acalito dānajjhāsayato calanamattampi akārito. Anolaggoti lobhavasena īsakampi alaggo. Tatiyampīti pi-saddena dutiyampīti imaṃ sampiṇḍeti. Evamevamadāsahanti yathā paṭhamaṃ, evamevaṃ dutiyampi, tatiyampi adāsiṃ ahaṃ.

    ನ ಮೇ ತಪ್ಪಚ್ಚಯಾತಿ ಗಾಥಾಯ ವುತ್ತಮೇವತ್ಥಂ ಪಾಕಟಂ ಕರೋತಿ। ತತ್ಥ ತಪ್ಪಚ್ಚಯಾತಿ ದಾನಪಚ್ಚಯಾ ತೀಸು ದಿವಸೇಸು ಛಿನ್ನಾಹಾರತಾಯ ಸರೀರಸ್ಮಿಂ ಯೇನ ವೇವಣ್ಣಿಯೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ತಮ್ಪಿ ಮೇ ಸರೀರಸ್ಮಿಂ ವಿವಣ್ಣಿಯಂ ದಾನಪಚ್ಚಯಾಯೇವ ನತ್ಥಿ । ಕಸ್ಮಾ? ದಾನವಿಸಯೇನ ಪೀತಿಸುಖೇನ ದಾನವಿಸಯಾಯ ಏವ ಚ ರತಿಯಾ। ವೀತಿನಾಮೇಮಿ ತಂ ದಿವನ್ತಿ ತಂ ಸಕಲಂ ತಿಮತ್ತದಿವಸಂ ವೀತಿನಾಮೇಮಿ, ನ ಕೇವಲಞ್ಚ ತೀಣಿ ಏವ ದಿವಸಾನಿ, ಅಥ ಖೋ ಮಾಸದ್ವಿಮಾಸಮತ್ತಮ್ಪಿ ಕಾಲಂ, ಏವಮೇವ ದಾತುಂ ಪಹೋಮೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯದಿ ಮಾಸಮ್ಪೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಅನೋಲೀನೋತಿ ಅಲೀನಚಿತ್ತೋ, ದಾನೇ ಅಸಙ್ಕುಚಿತಚಿತ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ।

    Na me tappaccayāti gāthāya vuttamevatthaṃ pākaṭaṃ karoti. Tattha tappaccayāti dānapaccayā tīsu divasesu chinnāhāratāya sarīrasmiṃ yena vevaṇṇiyena bhavitabbaṃ, tampi me sarīrasmiṃ vivaṇṇiyaṃ dānapaccayāyeva natthi . Kasmā? Dānavisayena pītisukhena dānavisayāya eva ca ratiyā. Vītināmemi taṃ divanti taṃ sakalaṃ timattadivasaṃ vītināmemi, na kevalañca tīṇi eva divasāni, atha kho māsadvimāsamattampi kālaṃ, evameva dātuṃ pahomīti dassetuṃ ‘‘yadi māsampī’’tiādi vuttaṃ. Anolīnoti alīnacitto, dāne asaṅkucitacittoti attho.

    ತಸ್ಸಾತಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣರೂಪೇನ ಆಗತಸ್ಸ ಸಕ್ಕಸ್ಸ। ಯಸನ್ತಿ ಕಿತ್ತಿಂ, ಪರಿವಾರಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ವಾ। ಲಾಭಞ್ಚಾತಿ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಚಕ್ಕವತ್ತಿಆದಿಭಾವೇನ ಲದ್ಧಬ್ಬಂ ಲಾಭಂ ವಾ ನ ಪತ್ಥಯಿಂ। ಅಥ ಖೋ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಪತ್ಥಯಾನೋ ಆಕಙ್ಖಮಾನೋ ತಾನಿ ತೀಸು ದಿವಸೇಸು ಅನೇಕವಾರಂ ಉಪ್ಪನ್ನಾನಿ ದಾನಮಯಾನಿ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮಾನಿ ದಾನಸ್ಸ ವಾ ಪರಿವಾರಭೂತಾನಿ ಕಾಯಸುಚರಿತಾದೀನಿ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮಾನಿ ಆಚರಿಂ ಅಕಾಸಿನ್ತಿ।

    Tassāti brāhmaṇarūpena āgatassa sakkassa. Yasanti kittiṃ, parivārasampattiṃ vā. Lābhañcāti devamanussesu cakkavattiādibhāvena laddhabbaṃ lābhaṃ vā na patthayiṃ. Atha kho sabbaññutaṃ sammāsambodhiṃ patthayāno ākaṅkhamāno tāni tīsu divasesu anekavāraṃ uppannāni dānamayāni puññakammāni dānassa vā parivārabhūtāni kāyasucaritādīni puññakammāni ācariṃ akāsinti.

    ಇತಿ ಭಗವಾ ತಸ್ಮಿಂ ಅತ್ತಭಾವೇ ಅತ್ತನೋ ಸುದುಕ್ಕರಂ ಪುಞ್ಞಚರಿತಮತ್ತಮೇವ ಇಧ ಮಹಾಥೇರಸ್ಸ ಪಕಾಸೇಸಿ। ಜಾತಕದೇಸನಾಯಂ ಪನ ಚತುತ್ಥದಿವಸೇ ಸಕ್ಕಸ್ಸ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಅಜ್ಝಾಸಯಜಾನನಂ ವರೇನ ಉಪನಿಮನ್ತನಾ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ವರಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನಸೀಸೇನ ಧಮ್ಮದೇಸನಾ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಾನಂ ಪುನ ಸಕ್ಕಸ್ಸ ಅನಾಗಮನಸ್ಸ ಚ ಆಕಙ್ಖಮಾನತಾ ಚ ಪಕಾಸಿತಾ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ –

    Iti bhagavā tasmiṃ attabhāve attano sudukkaraṃ puññacaritamattameva idha mahātherassa pakāsesi. Jātakadesanāyaṃ pana catutthadivase sakkassa upasaṅkamitvā bodhisattassa ajjhāsayajānanaṃ varena upanimantanā bodhisattassa varasampaṭicchanasīsena dhammadesanā deyyadhammadakkhiṇeyyānaṃ puna sakkassa anāgamanassa ca ākaṅkhamānatā ca pakāsitā. Vuttañhetaṃ –

    ‘‘ಅಕಿತ್ತಿಂ ದಿಸ್ವಾನ ಸಮ್ಮನ್ತಂ, ಸಕ್ಕೋ ಭೂತಪತೀ ಬ್ರವಿ।

    ‘‘Akittiṃ disvāna sammantaṃ, sakko bhūtapatī bravi;

    ಕಿಂ ಪತ್ಥಯಂ ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮೇ, ಏಕೋ ಸಮ್ಮಸಿ ಘಮ್ಮನಿ॥

    Kiṃ patthayaṃ mahābrahme, eko sammasi ghammani.

    ‘‘ದುಕ್ಖೋ ಪುನಬ್ಭವೋ ಸಕ್ಕ, ಸರೀರಸ್ಸ ಚ ಭೇದನಂ।

    ‘‘Dukkho punabbhavo sakka, sarīrassa ca bhedanaṃ;

    ಸಮ್ಮೋಹಮರಣಂ ದುಕ್ಖಂ, ತಸ್ಮಾ ಸಮ್ಮಾಮಿ, ವಾಸವ॥

    Sammohamaraṇaṃ dukkhaṃ, tasmā sammāmi, vāsava.

    ‘‘ಏತಸ್ಮಿಂ ತೇ ಸುಲಪಿತೇ, ಪತಿರೂಪೇ ಸುಭಾಸಿತೇ।

    ‘‘Etasmiṃ te sulapite, patirūpe subhāsite;

    ವರಂ ಕಸ್ಸಪ ತೇ ದಮ್ಮಿ, ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಮನಸಿಚ್ಛಸಿ॥

    Varaṃ kassapa te dammi, yaṃ kiñci manasicchasi.

    ‘‘ವರಞ್ಚೇ ಮೇ ಅದೋ ಸಕ್ಕ, ಸಬ್ಬಭೂತಾನಮಿಸ್ಸರ।

    ‘‘Varañce me ado sakka, sabbabhūtānamissara;

    ಯೇನ ಪುತ್ತೇ ಚ ದಾರೇ ಚ, ಧನಧಞ್ಞಂ ಪಿಯಾನಿ ಚ।

    Yena putte ca dāre ca, dhanadhaññaṃ piyāni ca;

    ಲದ್ಧಾ ನರಾ ನ ತಪ್ಪನ್ತಿ, ಸೋ ಲೋಭೋ ನ ಮಯೀ ವಸೇ॥

    Laddhā narā na tappanti, so lobho na mayī vase.

    ಏತಸ್ಮಿಂ ತೇ ಸುಲಪಿತೇ…ಪೇ॰… ಮನಸಿಚ್ಛಸಿ॥

    Etasmiṃ te sulapite…pe… manasicchasi.

    ‘‘ವರಞ್ಚೇ ಮೇ ಅದೋ ಸಕ್ಕ, ಸಬ್ಬಭೂತಾನಮಿಸ್ಸರ।

    ‘‘Varañce me ado sakka, sabbabhūtānamissara;

    ಖೇತ್ತಂ ವತ್ಥುಂ ಹಿರಞ್ಞಞ್ಚ, ಗವಾಸ್ಸಂ ದಾಸಪೋರಿಸಂ।

    Khettaṃ vatthuṃ hiraññañca, gavāssaṃ dāsaporisaṃ;

    ಯೇನ ಜಾತೇನ ಜೀಯನ್ತಿ, ಸೋ ದೋಸೋ ನ ಮಯೀ ವಸೇ॥

    Yena jātena jīyanti, so doso na mayī vase.

    ‘‘ಏತಸ್ಮಿಂ ತೇ ಸುಲಪಿತೇ…ಪೇ॰… ಮನಸಿಚ್ಛಸಿ॥

    ‘‘Etasmiṃ te sulapite…pe… manasicchasi.

    ‘‘ವರಞ್ಚೇ ಮೇ ಅದೋ ಸಕ್ಕ, ಸಬ್ಬಭೂತಾನಮಿಸ್ಸರ।

    ‘‘Varañce me ado sakka, sabbabhūtānamissara;

    ಬಾಲಂ ನ ಪಸ್ಸೇ ನ ಸುಣೇ, ನ ಚ ಬಾಲೇನ ಸಂವಸೇ।

    Bālaṃ na passe na suṇe, na ca bālena saṃvase;

    ಬಾಲೇನಲ್ಲಾಪಸಲ್ಲಾಪಂ, ನ ಕರೇ ನ ಚ ರೋಚಯೇ॥

    Bālenallāpasallāpaṃ, na kare na ca rocaye.

    ‘‘ಕಿಂ ನು ತೇ ಅಕರಂ ಬಾಲೋ, ವದ ಕಸ್ಸಪ ಕಾರಣಂ।

    ‘‘Kiṃ nu te akaraṃ bālo, vada kassapa kāraṇaṃ;

    ಕೇನ ಕಸ್ಸಪ ಬಾಲಸ್ಸ, ದಸ್ಸನಂ ನಾಭಿಕಙ್ಖಸಿ॥

    Kena kassapa bālassa, dassanaṃ nābhikaṅkhasi.

    ‘‘ಅನಯಂ ನಯತಿ ದುಮ್ಮೇಧೋ, ಅಧುರಾಯಂ ನಿಯುಞ್ಜತಿ।

    ‘‘Anayaṃ nayati dummedho, adhurāyaṃ niyuñjati;

    ದುನ್ನಯೋ ಸೇಯ್ಯಸೋ ಹೋತಿ, ಸಮ್ಮಾ ವುತ್ತೋ ಪಕುಪ್ಪತಿ।

    Dunnayo seyyaso hoti, sammā vutto pakuppati;

    ವಿನಯಂ ಸೋ ನ ಜಾನಾತಿ, ಸಾಧು ತಸ್ಸ ಅದಸ್ಸನಂ॥

    Vinayaṃ so na jānāti, sādhu tassa adassanaṃ.

    ‘‘ಏತಸ್ಮಿಂ ತೇ ಸುಲಪಿತೇ…ಪೇ॰… ಮನಸಿಚ್ಛಸಿ॥

    ‘‘Etasmiṃ te sulapite…pe… manasicchasi.

    ‘‘ವರಞ್ಚೇ ಮೇ ಅದೋ ಸಕ್ಕ, ಸಬ್ಬಭೂತಾನಮಿಸ್ಸರ।

    ‘‘Varañce me ado sakka, sabbabhūtānamissara;

    ಧೀರಂ ಪಸ್ಸೇ ಸುಣೇ ಧೀರಂ, ಧೀರೇನ ಸಹ ಸಂವಸೇ।

    Dhīraṃ passe suṇe dhīraṃ, dhīrena saha saṃvase;

    ಧೀರೇನಲ್ಲಾಪಸಲ್ಲಾಪಂ, ತಂ ಕರೇ ತಞ್ಚ ರೋಚಯೇ॥

    Dhīrenallāpasallāpaṃ, taṃ kare tañca rocaye.

    ‘‘ಕಿಂ ನು ತೇ ಅಕರಂ ಧೀರೋ, ವದ ಕಸ್ಸಪ ಕಾರಣಂ।

    ‘‘Kiṃ nu te akaraṃ dhīro, vada kassapa kāraṇaṃ;

    ಕೇನ ಕಸ್ಸಪ ಧೀರಸ್ಸ, ದಸ್ಸನಂ ಅಭಿಕಙ್ಖಸಿ॥

    Kena kassapa dhīrassa, dassanaṃ abhikaṅkhasi.

    ‘‘ನಯಂ ನಯತಿ ಮೇಧಾವೀ, ಅಧುರಾಯಂ ನ ಯುಞ್ಜತಿ।

    ‘‘Nayaṃ nayati medhāvī, adhurāyaṃ na yuñjati;

    ಸುನಯೋ ಸೇಯ್ಯಸೋ ಹೋತಿ, ಸಮ್ಮಾ ವುತ್ತೋ ನ ಕುಪ್ಪತಿ।

    Sunayo seyyaso hoti, sammā vutto na kuppati;

    ವಿನಯಂ ಸೋ ಪಜಾನಾತಿ, ಸಾಧು ತೇನ ಸಮಾಗಮೋ॥

    Vinayaṃ so pajānāti, sādhu tena samāgamo.

    ‘‘ಏತಸ್ಮಿಂ ತೇ ಸುಲಪಿತೇ…ಪೇ॰… ಮನಸಿಚ್ಛಸಿ॥

    ‘‘Etasmiṃ te sulapite…pe… manasicchasi.

    ‘‘ವರಞ್ಚೇ ಮೇ ಅದೋ ಸಕ್ಕ, ಸಬ್ಬಭೂತಾನಮಿಸ್ಸರ।

    ‘‘Varañce me ado sakka, sabbabhūtānamissara;

    ತತೋ ರತ್ಯಾ ವಿವಸಾನೇ, ಸೂರಿಯುಗ್ಗಮನಂ ಪತಿ।

    Tato ratyā vivasāne, sūriyuggamanaṃ pati;

    ದಿಬ್ಬಾ ಭಕ್ಖಾ ಪಾತುಭವೇಯ್ಯುಂ, ಸೀಲವನ್ತೋ ಚ ಯಾಚಕಾ॥

    Dibbā bhakkhā pātubhaveyyuṃ, sīlavanto ca yācakā.

    ‘‘ದದತೋ ಮೇ ನ ಖೀಯೇಥ, ದತ್ವಾ ನಾನುತಪೇಯ್ಯಹಂ।

    ‘‘Dadato me na khīyetha, datvā nānutapeyyahaṃ;

    ದದಂ ಚಿತ್ತಂ ಪಸಾದೇಯ್ಯಂ, ಏತಂ ಸಕ್ಕ ವರಂ ವರೇ॥

    Dadaṃ cittaṃ pasādeyyaṃ, etaṃ sakka varaṃ vare.

    ‘‘ಏತಸ್ಮಿಂ ತೇ ಸುಲಪಿತೇ…ಪೇ॰… ಮನಸಿಚ್ಛಸಿ॥

    ‘‘Etasmiṃ te sulapite…pe… manasicchasi.

    ‘‘ವರಞ್ಚೇ ಮೇ ಅದೋ ಸಕ್ಕ, ಸಬ್ಬಭೂತಾನಮಿಸ್ಸರ।

    ‘‘Varañce me ado sakka, sabbabhūtānamissara;

    ನ ಮಂ ಪುನ ಉಪೇಯ್ಯಾಸಿ, ಏತಂ ಸಕ್ಕ ವರಂ ವರೇ॥

    Na maṃ puna upeyyāsi, etaṃ sakka varaṃ vare.

    ‘‘ಬಹೂಹಿ ವತಚರಿಯಾಹಿ, ನರಾ ಚ ಅಥ ನಾರಿಯೋ।

    ‘‘Bahūhi vatacariyāhi, narā ca atha nāriyo;

    ದಸ್ಸನಂ ಅಭಿಕಙ್ಖನ್ತಿ, ಕಿಂ ನು ಮೇ ದಸ್ಸನೇ ಭಯಂ॥

    Dassanaṃ abhikaṅkhanti, kiṃ nu me dassane bhayaṃ.

    ‘‘ತಂ ತಾದಿಸಂ ದೇವವಣ್ಣಂ, ಸಬ್ಬಕಾಮಸಮಿದ್ಧಿನಂ।

    ‘‘Taṃ tādisaṃ devavaṇṇaṃ, sabbakāmasamiddhinaṃ;

    ದಿಸ್ವಾ ತಪೋ ಪಮಜ್ಜೇಯ್ಯಂ, ಏತಂ ತೇ ದಸ್ಸನೇ ಭಯ’’ನ್ತಿ॥ (ಜಾ॰ ೧.೧೩.೮೩-೧೦೩)।

    Disvā tapo pamajjeyyaṃ, etaṃ te dassane bhaya’’nti. (jā. 1.13.83-103);

    ಅಥ ಸಕ್ಕೋ ‘‘ಸಾಧು, ಭನ್ತೇ, ನ ತೇ ಇತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಸನ್ತಿಕಂ ಆಗಮಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ತಂ ಅಭಿವಾದೇತ್ವಾ ಪಕ್ಕಾಮಿ। ಮಹಾಸತ್ತೋ ಯಾವಜೀವಂ ತತ್ಥೇವ ವಸನ್ತೋ ಆಯುಪರಿಯೋಸಾನೇ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ।

    Atha sakko ‘‘sādhu, bhante, na te ito paṭṭhāya santikaṃ āgamissāmī’’ti taṃ abhivādetvā pakkāmi. Mahāsatto yāvajīvaṃ tattheva vasanto āyupariyosāne brahmaloke nibbatti.

    ಅನುರುದ್ಧತ್ಥೇರೋ ತದಾ ಸಕ್ಕೋ ಅಹೋಸಿ, ಲೋಕನಾಥೋ ಅಕಿತ್ತಿಪಣ್ಡಿತೋ।

    Anuruddhatthero tadā sakko ahosi, lokanātho akittipaṇḍito.

    ತಸ್ಸ ಮಹಾಭಿನಿಕ್ಖಮನಸದಿಸಂ ನಿಕ್ಖನ್ತತ್ತಾ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಪಾರಮೀ। ಸುವಿಸುದ್ಧಸೀಲಾಚಾರತಾಯ ಸೀಲಪಾರಮೀ। ಕಾಮವಿತಕ್ಕಾದೀನಂ ಸುಟ್ಠು ವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತತ್ತಾ ವೀರಿಯಪಾರಮೀ। ಖನ್ತಿಸಂವರಸ್ಸ ಪರಮುಕ್ಕಂಸಗಮನತೋ ಖನ್ತಿಪಾರಮೀ। ಪಟಿಞ್ಞಾನುರೂಪಂ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಸಚ್ಚಪಾರಮೀ। ಸಬ್ಬತ್ಥ ಅಚಲಸಮಾದಾನಾಧಿಟ್ಠಾನೇನ ಅಧಿಟ್ಠಾನಪಾರಮೀ। ಸಬ್ಬಸತ್ತೇಸು ಹಿತಜ್ಝಾಸಯೇನ ಮೇತ್ತಾಪಾರಮೀ। ಸತ್ತಸಙ್ಖಾರಕತವಿಪ್ಪಕಾರೇಸು ಮಜ್ಝತ್ತಭಾವಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಉಪೇಕ್ಖಾಪಾರಮೀ। ತಾಸಂ ಉಪಕಾರಾನುಪಕಾರೇ ಧಮ್ಮೇ ಜಾನಿತ್ವಾ ಅನುಪಕಾರೇ ಧಮ್ಮೇ ಪಹಾಯ ಉಪಕಾರಧಮ್ಮೇಸು ಪವತ್ತಾಪನಪುರೇಚರಾ ಸಹಜಾತಾ ಚ ಉಪಾಯಕೋಸಲ್ಲಭೂತಾ ಅತಿಸಲ್ಲೇಖವುತ್ತಿಸಾಧನೀ ಚ ಪಞ್ಞಾ ಪಞ್ಞಾಪಾರಮೀತಿ ಇಮಾಪಿ ದಸ ಪಾರಮಿಯೋ ಲಬ್ಭನ್ತಿ।

    Tassa mahābhinikkhamanasadisaṃ nikkhantattā nekkhammapāramī. Suvisuddhasīlācāratāya sīlapāramī. Kāmavitakkādīnaṃ suṭṭhu vikkhambhitattā vīriyapāramī. Khantisaṃvarassa paramukkaṃsagamanato khantipāramī. Paṭiññānurūpaṃ paṭipattiyā saccapāramī. Sabbattha acalasamādānādhiṭṭhānena adhiṭṭhānapāramī. Sabbasattesu hitajjhāsayena mettāpāramī. Sattasaṅkhārakatavippakāresu majjhattabhāvappattiyā upekkhāpāramī. Tāsaṃ upakārānupakāre dhamme jānitvā anupakāre dhamme pahāya upakāradhammesu pavattāpanapurecarā sahajātā ca upāyakosallabhūtā atisallekhavuttisādhanī ca paññā paññāpāramīti imāpi dasa pāramiyo labbhanti.

    ದಾನಜ್ಝಾಸಯಸ್ಸ ಪನ ಅತಿಉಳಾರಭಾವೇನ ದಾನಮುಖೇನ ದೇಸನಾ ಪವತ್ತಾ। ತಸ್ಮಾ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಸಮಕಾ ಮಹಾಕರುಣಾ, ದ್ವೇಪಿ ಪುಞ್ಞಞಾಣಸಮ್ಭಾರಾ, ಕಾಯಸುಚರಿತಾದೀನಿ ತೀಣಿ ಬೋಧಿಸತ್ತಸುಚರಿತಾನಿ, ಸಚ್ಚಾಧಿಟ್ಠಾನಾದೀನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಅಧಿಟ್ಠಾನಾನಿ, ಉಸ್ಸಾಹಾದಯೋ ಚತಸ್ಸೋ ಬುದ್ಧಭೂಮಿಯೋ, ಸದ್ಧಾದಯೋ ಪಞ್ಚ ಮಹಾಬೋಧಿಪರಿಪಾಚನೀಯಾ ಧಮ್ಮಾ, ಅಲೋಭಜ್ಝಾಸಯಾದಯೋ ಛ ಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ ಅಜ್ಝಾಸಯಾ, ತಿಣ್ಣೋ ತಾರೇಸ್ಸಾಮೀತಿಆದಯೋ ಸತ್ತ ಪಟಿಞ್ಞಾ ಧಮ್ಮಾ, ಅಪ್ಪಿಚ್ಛಸ್ಸಾಯಂ ಧಮ್ಮೋ, ನಾಯಂ ಧಮ್ಮೋ ಮಹಿಚ್ಛಸ್ಸಾತಿಆದಯೋ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೩.೩೫೮; ಅ॰ ನಿ॰ ೮.೩೦) ಅಟ್ಠ ಮಹಾಪುರಿಸವಿತಕ್ಕಾ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೩.೩೫೮), ನವ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಮೂಲಕಾ ಧಮ್ಮಾ, ದಾನಜ್ಝಾಸಯಾದಯೋ ದಸ ಮಹಾಪುರಿಸಜ್ಝಾಸಯಾ, ದಾನಸೀಲಾದಯೋ ದಸ ಪುಞ್ಞಕಿರಿಯವತ್ಥೂನೀತಿ ಏವಮಾದಯೋ ಯೇ ಅನೇಕಸತಅನೇಕಸಹಸ್ಸಪ್ಪಭೇದಾ ಬೋಧಿಸಮ್ಭಾರಭೂತಾ ಮಹಾಬೋಧಿಸತ್ತಗುಣಾ। ತೇ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಯಥಾರಹಂ ಇಧ ನಿದ್ಧಾರೇತ್ವಾ ವತ್ತಬ್ಬಾ।

    Dānajjhāsayassa pana atiuḷārabhāvena dānamukhena desanā pavattā. Tasmā sabbattha samakā mahākaruṇā, dvepi puññañāṇasambhārā, kāyasucaritādīni tīṇi bodhisattasucaritāni, saccādhiṭṭhānādīni cattāri adhiṭṭhānāni, ussāhādayo catasso buddhabhūmiyo, saddhādayo pañca mahābodhiparipācanīyā dhammā, alobhajjhāsayādayo cha bodhisattānaṃ ajjhāsayā, tiṇṇo tāressāmītiādayo satta paṭiññā dhammā, appicchassāyaṃ dhammo, nāyaṃ dhammo mahicchassātiādayo (dī. ni. 3.358; a. ni. 8.30) aṭṭha mahāpurisavitakkā (dī. ni. 3.358), nava yonisomanasikāramūlakā dhammā, dānajjhāsayādayo dasa mahāpurisajjhāsayā, dānasīlādayo dasa puññakiriyavatthūnīti evamādayo ye anekasataanekasahassappabhedā bodhisambhārabhūtā mahābodhisattaguṇā. Te sabbepi yathārahaṃ idha niddhāretvā vattabbā.

    ಅಪಿ ಚೇತ್ಥ ಮಹನ್ತಂ ಭೋಗಕ್ಖನ್ಧಂ ಮಹನ್ತಞ್ಚ ಞಾತಿಪರಿವಟ್ಟಂ ಪಹಾಯ ಮಹಾಭಿನಿಕ್ಖಮನಸದಿಸಂ ಗೇಹತೋ ನಿಕ್ಖಮನಂ, ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತಸ್ಸ ಬಹುಜನಸಮ್ಮತಸ್ಸ ಸತೋ ಪರಮಪ್ಪಿಚ್ಛಭಾವೇನ ಕುಲೇಸು ಗಣೇಸು ಚ ಅಲಗ್ಗತಾ, ಅಚ್ಚನ್ತಮೇವ ಲಾಭಸಕ್ಕಾರಸಿಲೋಕಜಿಗುಚ್ಛಾ, ಪವಿವೇಕಾಭಿರತಿ, ಕಾಯಜೀವಿತನಿರಪೇಕ್ಖೋ ಪರಿಚ್ಚಾಗೋ, ಅನಾಹಾರಸ್ಸೇವ ಸತೋ ದಿವಸತ್ತಯಮ್ಪಿ ದಾನಪೀತಿಯಾ ಪರಿತುಟ್ಠಸ್ಸ ನಿಬ್ಬಿಕಾರಸರೀರಯಾಪನಂ, ಮಾಸದ್ವಿಮಾಸಮತ್ತಮ್ಪಿ ಕಾಲಂ ಯಾಚಕೇ ಸತಿ ಆಹಾರಂ ತಥೇವ ದತ್ವಾ ‘‘ದಾನಗತೇನೇವ ಪೀತಿಸುಖೇನ ಸರೀರಂ ಯಾಪೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಪರಿಚ್ಚಾಗೇ ಅನೋಲೀನವುತ್ತಿಸಾಧಕೋ ಉಳಾರೋ ದಾನಜ್ಝಾಸಯೋ, ದಾನಂ ದತ್ವಾ ಪುನ ಆಹಾರಪರಿಯೇಟ್ಠಿಯಾ ಅಕರಣಹೇತುಭೂತಾ ಪರಮಸಲ್ಲೇಖವುತ್ತೀತಿ ಏವಮಾದಯೋ ಮಹಾಸತ್ತಸ್ಸ ಗುಣಾನುಭಾವಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ತೇನೇತಂ ವುಚ್ಚತಿ –

    Api cettha mahantaṃ bhogakkhandhaṃ mahantañca ñātiparivaṭṭaṃ pahāya mahābhinikkhamanasadisaṃ gehato nikkhamanaṃ, nikkhamitvā pabbajitassa bahujanasammatassa sato paramappicchabhāvena kulesu gaṇesu ca alaggatā, accantameva lābhasakkārasilokajigucchā, pavivekābhirati, kāyajīvitanirapekkho pariccāgo, anāhārasseva sato divasattayampi dānapītiyā parituṭṭhassa nibbikārasarīrayāpanaṃ, māsadvimāsamattampi kālaṃ yācake sati āhāraṃ tatheva datvā ‘‘dānagateneva pītisukhena sarīraṃ yāpessāmī’’ti pariccāge anolīnavuttisādhako uḷāro dānajjhāsayo, dānaṃ datvā puna āhārapariyeṭṭhiyā akaraṇahetubhūtā paramasallekhavuttīti evamādayo mahāsattassa guṇānubhāvā veditabbā. Tenetaṃ vuccati –

    ‘‘ಏವಂ ಅಚ್ಛರಿಯಾ ಹೇತೇ, ಅಬ್ಭುತಾ ಚ ಮಹೇಸಿನೋ।

    ‘‘Evaṃ acchariyā hete, abbhutā ca mahesino;

    ಮಹಾಕಾರುಣಿಕಾ ಧೀರಾ, ಸಬ್ಬಲೋಕೇಕಬನ್ಧವಾ॥

    Mahākāruṇikā dhīrā, sabbalokekabandhavā.

    ‘‘ಅಚಿನ್ತೇಯ್ಯಾನುಭಾವಾ ಚ, ಸದಾ ಸದ್ಧಮ್ಮಗೋಚರಾ।

    ‘‘Acinteyyānubhāvā ca, sadā saddhammagocarā;

    ಬೋಧಿಸತ್ತಾ ಮಹಾಸತ್ತಾ, ಸುಚಿಸಲ್ಲೇಖವುತ್ತಿನೋ॥

    Bodhisattā mahāsattā, sucisallekhavuttino.

    ‘‘ಮಹಾವಾತಸಮುದ್ಧತ-ವೀಚಿಮಾಲೋ ಮಹೋದಧಿ।

    ‘‘Mahāvātasamuddhata-vīcimālo mahodadhi;

    ಅಪಿ ಲಙ್ಘೇಯ್ಯ ವೇಲನ್ತಂ, ಬೋಧಿಸತ್ತಾ ನ ಧಮ್ಮತಂ॥

    Api laṅgheyya velantaṃ, bodhisattā na dhammataṃ.

    ‘‘ಲೋಕೇ ಸಞ್ಜಾತವದ್ಧಾಪಿ, ನ ತೇ ಭಾವಿತಭಾವಿನೋ।

    ‘‘Loke sañjātavaddhāpi, na te bhāvitabhāvino;

    ಲಿಮ್ಪನ್ತಿ ಲೋಕಧಮ್ಮೇಹಿ, ತೋಯೇನ ಪದುಮಂ ಯಥಾ॥

    Limpanti lokadhammehi, toyena padumaṃ yathā.

    ‘‘ಯೇಸಂ ವೇ ಅತ್ತನಿ ಸ್ನೇಹೋ, ನಿಹೀಯತಿ ಯಥಾ ಯಥಾ।

    ‘‘Yesaṃ ve attani sneho, nihīyati yathā yathā;

    ಸತ್ತೇಸು ಕರುಣಾಸ್ನೇಹೋ, ವಡ್ಢತೇವ ತಥಾ ತಥಾ॥

    Sattesu karuṇāsneho, vaḍḍhateva tathā tathā.

    ‘‘ಯಥಾ ಚಿತ್ತಂ ವಸೇ ಹೋತಿ, ನ ಚ ಚಿತ್ತವಸಾನುಗಾ।

    ‘‘Yathā cittaṃ vase hoti, na ca cittavasānugā;

    ತಥಾ ಕಮ್ಮಂ ವಸೇ ಹೋತಿ, ನ ಚ ಕಮ್ಮವಸಾನುಗಾ॥

    Tathā kammaṃ vase hoti, na ca kammavasānugā.

    ‘‘ದೋಸೇಹಿ ನಾಭಿಭೂಯನ್ತಿ, ಸಮುಗ್ಘಾತೇನ್ತಿ ವಾ ನ ತೇ।

    ‘‘Dosehi nābhibhūyanti, samugghātenti vā na te;

    ಚರನ್ತಾ ಬೋಧಿಪರಿಯೇಟ್ಠಿಂ, ಪುರಿಸಾಜಾನಿಯಾ ಬುಧಾ॥

    Carantā bodhipariyeṭṭhiṃ, purisājāniyā budhā.

    ‘‘ತೇಸು ಚಿತ್ತಪ್ಪಸಾದೋಪಿ, ದುಕ್ಖತೋ ಪರಿಮೋಚಯೇ।

    ‘‘Tesu cittappasādopi, dukkhato parimocaye;

    ಪಗೇವಾನುಕಿರಿಯಾ ತೇಸಂ, ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅನುಧಮ್ಮತೋ’’ತಿ॥

    Pagevānukiriyā tesaṃ, dhammassa anudhammato’’ti.

    ಪರಮತ್ಥದೀಪನಿಯಾ ಚರಿಯಾಪಿಟಕಸಂವಣ್ಣನಾಯ

    Paramatthadīpaniyā cariyāpiṭakasaṃvaṇṇanāya

    ಅಕಿತ್ತಿಚರಿಯಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Akitticariyāvaṇṇanā niṭṭhitā.




    Next: ೨. ಸಙ್ಖಬ್ರಾಹ್ಮಣಚರಿಯಾವಣ್ಣನಾ • 2. Saṅkhabrāhmaṇacariyāvaṇṇanā




    Related texts:



    ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯ • Khuddakanikāya / ಚರಿಯಾಪಿಟಕಪಾಳಿ • Cariyāpiṭakapāḷi / ೧. ಅಕಿತ್ತಿಚರಿಯಾ • 1. Akitticariyā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact