Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / ધમ્મસઙ્ગણી-અનુટીકા • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā

    અકુસલકમ્મપથકથાવણ્ણના

    Akusalakammapathakathāvaṇṇanā

    સરસેન અત્તનો સભાવેન. યાય ચેતનાય પવત્તમાનસ્સ જીવિતિન્દ્રિયસ્સ પચ્ચયભૂતેસુ મહાભૂતેસુ ઉપક્કમકરણહેતુ તંમહાભૂતપચ્ચયા ઉપ્પજ્જનકમહાભૂતા નુપ્પજ્જિસ્સન્તિ, સા તાદિસપયોગસમુટ્ઠાપિકા ચેતના પાણાતિપાતો નામ. લદ્ધુપક્કમાનિ હિ ભૂતાનિ ન પુરિમભૂતાનિ વિય વિસદાનીતિ સમાનજાતિયાનં ભૂતાનં કારણં ન હોન્તીતિ. એકસ્સપિ પયોગસ્સ સહસા નિપ્ફાદનવસેન કિચ્ચસાધિકાય બહુક્ખત્તું પવત્તજવનેહિ લદ્ધાસેવનાય ચ સન્નિટ્ઠાપકચેતનાય વસેન પયોગસ્સ મહન્તભાવો. સતિપિ કદાચિ ખુદ્દકે ચેવ મહન્તે ચ પાણે પયોગસ્સ સમભાવે મહન્તં હનન્તસ્સ ચેતના તિબ્બતરા ઉપ્પજ્જતીતિ વત્થુસ્સ મહન્તભાવોતિ તદુભયં ચેતનાય બલવભાવેનેવ હોતીતિ આહ ‘‘પયોગ…પે॰… ભાવતો’’તિ. યથાવુત્તપચ્ચયવિપરિયાયેપીતિ પયોગવત્થુઆદિપચ્ચયાનં અમહત્તેપિ. તંતંપચ્ચયેહીતિ ગુણવન્તતાદિપચ્ચયેહિ. એત્થ ચ હન્તબ્બસ્સ ગુણવન્તતાય મહાસાવજ્જતા વત્થુમહન્તતાય વિય દટ્ઠબ્બા. કિલેસાનં ઉપક્કમાનં દ્વિન્નઞ્ચ મુદુતાય તિબ્બતાય ચ અપ્પસાવજ્જતા મહાસાવજ્જતા ચ યોજેતબ્બા. પાણો પાણસઞ્ઞિતા વધકચિત્તઞ્ચ પુબ્બભાગસમ્ભારા, ઉપક્કમો વધકચેતનાસમુટ્ઠાપિતો, પઞ્ચસમ્ભારવતી પાણાતિપાતચેતનાતિ સા પઞ્ચસમ્ભારવિનિમુત્તા દટ્ઠબ્બા. એસ નયો અદિન્નાદાનાદીસુપિ.

    Sarasena attano sabhāvena. Yāya cetanāya pavattamānassa jīvitindriyassa paccayabhūtesu mahābhūtesu upakkamakaraṇahetu taṃmahābhūtapaccayā uppajjanakamahābhūtā nuppajjissanti, sā tādisapayogasamuṭṭhāpikā cetanā pāṇātipāto nāma. Laddhupakkamāni hi bhūtāni na purimabhūtāni viya visadānīti samānajātiyānaṃ bhūtānaṃ kāraṇaṃ na hontīti. Ekassapi payogassa sahasā nipphādanavasena kiccasādhikāya bahukkhattuṃ pavattajavanehi laddhāsevanāya ca sanniṭṭhāpakacetanāya vasena payogassa mahantabhāvo. Satipi kadāci khuddake ceva mahante ca pāṇe payogassa samabhāve mahantaṃ hanantassa cetanā tibbatarā uppajjatīti vatthussa mahantabhāvoti tadubhayaṃ cetanāya balavabhāveneva hotīti āha ‘‘payoga…pe… bhāvato’’ti. Yathāvuttapaccayavipariyāyepīti payogavatthuādipaccayānaṃ amahattepi. Taṃtaṃpaccayehīti guṇavantatādipaccayehi. Ettha ca hantabbassa guṇavantatāya mahāsāvajjatā vatthumahantatāya viya daṭṭhabbā. Kilesānaṃ upakkamānaṃ dvinnañca mudutāya tibbatāya ca appasāvajjatā mahāsāvajjatā ca yojetabbā. Pāṇo pāṇasaññitā vadhakacittañca pubbabhāgasambhārā, upakkamo vadhakacetanāsamuṭṭhāpito, pañcasambhāravatī pāṇātipātacetanāti sā pañcasambhāravinimuttā daṭṭhabbā. Esa nayo adinnādānādīsupi.

    મન્તપરિજપ્પનેન પરસ્સ સન્તકહરણં વિજ્જામયો, વિના મન્તેન પરસન્તકસ્સ કાયવચીપયોગેહિ આકડ્ઢનં તાદિસઇદ્ધિયોગેન ઇદ્ધિમયો પયોગોતિ અદિન્નાદાનસ્સપિ છ પયોગા સાહત્થિકાદયો વેદિતબ્બા.

    Mantaparijappanena parassa santakaharaṇaṃ vijjāmayo, vinā mantena parasantakassa kāyavacīpayogehi ākaḍḍhanaṃ tādisaiddhiyogena iddhimayo payogoti adinnādānassapi cha payogā sāhatthikādayo veditabbā.

    અભિભવિત્વા વીતિક્કમને મિચ્છાચારો મહાસાવજ્જો, ન તથા ઉભિન્નં સમાનચ્છન્દભાવે. ‘‘ચત્તારો સમ્ભારાતિ વુત્તત્તા અભિભવિત્વા વીતિક્કમને સતિપિ મગ્ગેનમગ્ગપટિપત્તિઅધિવાસને પુરિમુપ્પન્નસેવનાભિસન્ધિપયોગાભાવતો મિચ્છાચારો ન હોતિ અભિભુય્યમાનસ્સા’’તિ વદન્તિ. સેવનચિત્તે સતિ પયોગાભાવો ન પમાણં ઇત્થિયા સેવનપ્પયોગસ્સ યેભુય્યેન અભાવતો. પુરિસસ્સેવ હિ યેભુય્યેન સેવનપ્પયોગો હોતીતિ ઇત્થિયા પુરેતરં સેવનચિત્તં ઉપટ્ઠાપેત્વા નિપન્નાયપિ મિચ્છાચારો ન સિયાતિ આપજ્જતિ, તસ્મા પુરિસસ્સ વસેન ઉક્કંસતો ચત્તારો સમ્ભારા વુત્તાતિ દટ્ઠબ્બં. અઞ્ઞથા ઇત્થિયા પુરિસકિચ્ચકરણકાલે પુરિસસ્સપિ સેવનપ્પયોગાભાવતો મિચ્છાચારો ન સિયાતિ. કેચિ પન ‘‘અત્તનો રુચિયા પવત્તિતસ્સ તીણિ અઙ્ગાનિ, બલક્કારેન પવત્તિતસ્સ તીણીતિ સબ્બાનિ અગ્ગહિતગ્ગહણેન ચત્તારી’’તિ વદન્તિ, વીમંસિત્વા ગહેતબ્બં.

    Abhibhavitvā vītikkamane micchācāro mahāsāvajjo, na tathā ubhinnaṃ samānacchandabhāve. ‘‘Cattāro sambhārāti vuttattā abhibhavitvā vītikkamane satipi maggenamaggapaṭipattiadhivāsane purimuppannasevanābhisandhipayogābhāvato micchācāro na hoti abhibhuyyamānassā’’ti vadanti. Sevanacitte sati payogābhāvo na pamāṇaṃ itthiyā sevanappayogassa yebhuyyena abhāvato. Purisasseva hi yebhuyyena sevanappayogo hotīti itthiyā puretaraṃ sevanacittaṃ upaṭṭhāpetvā nipannāyapi micchācāro na siyāti āpajjati, tasmā purisassa vasena ukkaṃsato cattāro sambhārā vuttāti daṭṭhabbaṃ. Aññathā itthiyā purisakiccakaraṇakāle purisassapi sevanappayogābhāvato micchācāro na siyāti. Keci pana ‘‘attano ruciyā pavattitassa tīṇi aṅgāni, balakkārena pavattitassa tīṇīti sabbāni aggahitaggahaṇena cattārī’’ti vadanti, vīmaṃsitvā gahetabbaṃ.

    દુટ્ઠચિત્તસ્સ અમરણાધિપ્પાયસ્સ ફરુસકાયવચીપયોગસમુટ્ઠાપિકા ફરુસચેતના ફરુસવાચા. મરણાધિપ્પાયે પન સતિ અત્થસિદ્ધિતદભાવેસુ પાણાતિપાતા બ્યાપાદા ચ હોન્તીતિ. યં પતિ ફરુસવાચા પયુજ્જતિ, તસ્સ સમ્મુખાવ સીસં એતિ. ‘‘પરમ્મુખેપિ ફરુસવાચા હોતી’’તિ વદન્તિ.

    Duṭṭhacittassa amaraṇādhippāyassa pharusakāyavacīpayogasamuṭṭhāpikā pharusacetanā pharusavācā. Maraṇādhippāye pana sati atthasiddhitadabhāvesu pāṇātipātā byāpādā ca hontīti. Yaṃ pati pharusavācā payujjati, tassa sammukhāva sīsaṃ eti. ‘‘Parammukhepi pharusavācā hotī’’ti vadanti.

    યદિ ચેતનાય સબ્બદા કમ્મપથભાવાભાવતો અનિયતો કમ્મપથભાવોતિ કમ્મપથરાસિમ્હિ અવચનં, નનુ અભિજ્ઝાદીનમ્પિ કમ્મપથં અપ્પત્તાનં અત્થિતાય અનિયતો કમ્મપથભાવોતિ તેસમ્પિ કમ્મપથરાસિયં અવચનં આપજ્જતીતિ? નાપજ્જતિ, કમ્મપથતાતંસભાગતાહિ તેસં તત્થ વુત્તત્તા. યદિ એવં ચેતનાપિ તત્થ વત્તબ્બા સિયાતિ? સચ્ચમેતં, સા પન પાણાતિપાતાદિકાતિ પાકટો તસ્સા કમ્મપથભાવોતિ ન વુત્તં સિયા. ચેતનાય હિ ‘‘ચેતનાહં, ભિક્ખવે, કમ્મં વદામિ,’’‘‘તિવિધા, ભિક્ખવે, કાયસઞ્ચેતના અકુસલં કાયકમ્મ’’ન્તિઆદિવચનેહિ કમ્મભાવો દીપિતો. કમ્મંયેવ ચ સુગતિદુગ્ગતીનં તદુપ્પજ્જનસુખદુક્ખાનઞ્ચ પથભાવેન પવત્તં કમ્મપથોતિ વુચ્ચતીતિ પાકટો તસ્સા કમ્મપથભાવો. અભિજ્ઝાદીનં પન ચેતનાસમીહનભાવેન સુચરિતદુચ્ચરિતભાવો, ચેતનાજનિતતંબન્ધતિભાવેન સુગતિદુગ્ગતિતદુપ્પજ્જનસુખદુક્ખાનં પથભાવો ચાતિ ન તથા પાકટો કમ્મપથભાવોતિ તે એવ કમ્મપથરાસિભાવેન વુત્તા. અતથાજાતિયત્તા વા ચેતના તેહિ સદ્ધિં ન વુત્તા સિયા. વિચારેત્વા ગહેતબ્બં.

    Yadi cetanāya sabbadā kammapathabhāvābhāvato aniyato kammapathabhāvoti kammapatharāsimhi avacanaṃ, nanu abhijjhādīnampi kammapathaṃ appattānaṃ atthitāya aniyato kammapathabhāvoti tesampi kammapatharāsiyaṃ avacanaṃ āpajjatīti? Nāpajjati, kammapathatātaṃsabhāgatāhi tesaṃ tattha vuttattā. Yadi evaṃ cetanāpi tattha vattabbā siyāti? Saccametaṃ, sā pana pāṇātipātādikāti pākaṭo tassā kammapathabhāvoti na vuttaṃ siyā. Cetanāya hi ‘‘cetanāhaṃ, bhikkhave, kammaṃ vadāmi,’’‘‘tividhā, bhikkhave, kāyasañcetanā akusalaṃ kāyakamma’’ntiādivacanehi kammabhāvo dīpito. Kammaṃyeva ca sugatiduggatīnaṃ taduppajjanasukhadukkhānañca pathabhāvena pavattaṃ kammapathoti vuccatīti pākaṭo tassā kammapathabhāvo. Abhijjhādīnaṃ pana cetanāsamīhanabhāvena sucaritaduccaritabhāvo, cetanājanitataṃbandhatibhāvena sugatiduggatitaduppajjanasukhadukkhānaṃ pathabhāvo cāti na tathā pākaṭo kammapathabhāvoti te eva kammapatharāsibhāvena vuttā. Atathājātiyattā vā cetanā tehi saddhiṃ na vuttā siyā. Vicāretvā gahetabbaṃ.

    પાણાતિપાતાદીનં આરમ્મણાનેવ તબ્બિરતિઆરમ્મણાનીતિ પઞ્ચ સિક્ખાપદા પરિત્તારમ્મણા એવાતિ વચનેન અદિન્નાદાનાદીનં સત્તારમ્મણતાવચનસ્સ વિરોધં ચોદેતિ. તથા હિ વક્ખતિ ‘‘વીતિક્કમિતબ્બતોયેવ હિ વેરમણી નામ હોતી’’તિ. સયમેવ પરિહરિસ્સતીતિ સિક્ખાપદવિભઙ્ગે પઞ્હપુચ્છકવણ્ણનં સન્ધાય વદતિ. તત્થ હિ ‘‘યસ્મા સત્તોતિ સઙ્ખ્યં ગતે સઙ્ખારેયેવ આરમ્મણં કરોતિ, તસ્મા પરિત્તારમ્મણાતિ વુચ્ચન્તી’’તિ વુત્તં.

    Pāṇātipātādīnaṃ ārammaṇāneva tabbiratiārammaṇānīti pañca sikkhāpadā parittārammaṇā evāti vacanena adinnādānādīnaṃ sattārammaṇatāvacanassa virodhaṃ codeti. Tathā hi vakkhati ‘‘vītikkamitabbatoyeva hi veramaṇī nāma hotī’’ti. Sayameva pariharissatīti sikkhāpadavibhaṅge pañhapucchakavaṇṇanaṃ sandhāya vadati. Tattha hi ‘‘yasmā sattoti saṅkhyaṃ gate saṅkhāreyeva ārammaṇaṃ karoti, tasmā parittārammaṇāti vuccantī’’ti vuttaṃ.

    દુગ્ગતતાદીનીતિ આદિ-સદ્દેન ‘‘અલદ્ધાલાભો લદ્ધવિનાસો ઇચ્છિતાનં ભોગાનં કિચ્છપટિલાભો રાજાદીહિ સાધારણભોગતા દુક્ખવિહારો સાસઙ્કવિહારો’’તિ એવમાદયો સઙ્ગહિતા. કેચિ પન ‘‘દિટ્ઠેવ ધમ્મે ભોગજાનિઆદયો નિસ્સન્દફલ’’ન્તિ વદન્તિ.

    Duggatatādīnīti ādi-saddena ‘‘aladdhālābho laddhavināso icchitānaṃ bhogānaṃ kicchapaṭilābho rājādīhi sādhāraṇabhogatā dukkhavihāro sāsaṅkavihāro’’ti evamādayo saṅgahitā. Keci pana ‘‘diṭṭheva dhamme bhogajāniādayo nissandaphala’’nti vadanti.







    Related texts:



    ટીકા • Tīkā / અભિધમ્મપિટક (ટીકા) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ધમ્મસઙ્ગણી-મૂલટીકા • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / અકુસલકમ્મપથકથાવણ્ણના • Akusalakammapathakathāvaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact