Library / Tipiṭaka / ཏིཔིཊཀ • Tipiṭaka / ཛཱཏཀ-ཨཊྛཀཐཱ • Jātaka-aṭṭhakathā |
[༣༤༤] ༤. ཨམྦཛཱཏཀཝཎྞནཱ
[344] 4. Ambajātakavaṇṇanā
ཡོ ནཱིལིཡཾ མཎྜཡཏཱིཏི ཨིདཾ སཏྠཱ ཛེཏཝནེ ཝིཧརནྟོ ཨེཀཾ ཨམྦགོཔཀཏྠེརཾ ཨཱརབྦྷ ཀཐེསི། སོ ཀིར མཧལླཀཀཱལེ པབྦཛིཏྭཱ ཛེཏཝནཔཙྩནྟེ ཨམྦཝནེ པཎྞསཱལཾ ཀཱརེཏྭཱ ཨམྦེ རཀྑནྟོ པཏིཏཱནི ཨམྦཔཀྐཱནི ཁཱདནྟོ ཝིཙརཏི, ཨཏྟནོ སམྦནྡྷམནུསྶཱནམྤི དེཏི། ཏསྨིཾ བྷིཀྑཱཙཱརཾ པཝིཊྛེ ཨམྦཙོརཀཱ ཨམྦཱནི པཱཏེཏྭཱ ཁཱདིཏྭཱ ཙ གཧེཏྭཱ ཙ གཙྪནྟི། ཏསྨིཾ ཁཎེ ཙཏསྶོ སེཊྛིདྷཱིཏརོ ཨཙིརཝཏིཡཾ ནྷཱཡིཏྭཱ ཝིཙརནྟིཡོ ཏཾ ཨམྦཝནཾ པཝིསིཾསུ། མཧལླཀོ ཨཱགནྟྭཱ ཏཱ དིསྭཱ ‘‘ཏུམྷེཧི མེ ཨམྦཱནི ཁཱདིཏཱནཱི’’ཏི ཨཱཧ། ‘‘བྷནྟེ, མཡཾ ཨིདཱནེཝ ཨཱགཏཱ, ན ཏུམྷཱཀཾ ཨམྦཱནི ཁཱདཱམཱ’’ཏི། ‘‘ཏེན ཧི སཔཐཾ ཀརོཐཱ’’ཏི? ‘‘ཀརོམ, བྷནྟེ’’ཏི སཔཐཾ ཀརིཾསུ། མཧལླཀོ ཏཱ སཔཐཾ ཀཱརེཏྭཱ ལཛྫཱཔེཏྭཱ ཝིསྶཛྫེསི། ཏསྶ ཏཾ ཀིརིཡཾ སུཏྭཱ བྷིཀྑཱུ དྷམྨསབྷཱཡཾ ཀཐཾ སམུཊྛཱཔེསུཾ ‘‘ཨཱཝུསོ, ཨསུཀོ ཀིར མཧལླཀོ ཨཏྟནོ ཝསནཀཾ ཨམྦཝནཾ པཝིཊྛཱ སེཊྛིདྷཱིཏརོ སཔཐཾ ཀཱརེཏྭཱ ལཛྫཱཔེཏྭཱ ཝིསྶཛྫེསཱི’’ཏི། སཏྠཱ ཨཱགནྟྭཱ ‘‘ཀཱཡ ནུཏྠ, བྷིཀྑཝེ, ཨེཏརཧི ཀཐཱཡ སནྣིསིནྣཱ’’ཏི པུཙྪིཏྭཱ ‘‘ཨིམཱཡ ནཱམཱ’’ཏི ཝུཏྟེ ‘‘ན, བྷིཀྑཝེ, ཨིདཱནེཝ, པུབྦེཔེས ཨམྦགོཔཀོ ཧུཏྭཱ ཙཏསྶོ སེཊྛིདྷཱིཏརོ སཔཐཾ ཀཱརེཏྭཱ ལཛྫཱཔེཏྭཱ ཝིསྶཛྫེསཱི’’ཏི ཝཏྭཱ ཨཏཱིཏཾ ཨཱཧརི།
Yonīliyaṃ maṇḍayatīti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ ambagopakattheraṃ ārabbha kathesi. So kira mahallakakāle pabbajitvā jetavanapaccante ambavane paṇṇasālaṃ kāretvā ambe rakkhanto patitāni ambapakkāni khādanto vicarati, attano sambandhamanussānampi deti. Tasmiṃ bhikkhācāraṃ paviṭṭhe ambacorakā ambāni pātetvā khāditvā ca gahetvā ca gacchanti. Tasmiṃ khaṇe catasso seṭṭhidhītaro aciravatiyaṃ nhāyitvā vicarantiyo taṃ ambavanaṃ pavisiṃsu. Mahallako āgantvā tā disvā ‘‘tumhehi me ambāni khāditānī’’ti āha. ‘‘Bhante, mayaṃ idāneva āgatā, na tumhākaṃ ambāni khādāmā’’ti. ‘‘Tena hi sapathaṃ karothā’’ti? ‘‘Karoma, bhante’’ti sapathaṃ kariṃsu. Mahallako tā sapathaṃ kāretvā lajjāpetvā vissajjesi. Tassa taṃ kiriyaṃ sutvā bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ ‘‘āvuso, asuko kira mahallako attano vasanakaṃ ambavanaṃ paviṭṭhā seṭṭhidhītaro sapathaṃ kāretvā lajjāpetvā vissajjesī’’ti. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepesa ambagopako hutvā catasso seṭṭhidhītaro sapathaṃ kāretvā lajjāpetvā vissajjesī’’ti vatvā atītaṃ āhari.
ཨཏཱིཏེ བཱརཱཎསིཡཾ བྲཧྨདཏྟེ རཛྫཾ ཀཱརེནྟེ བོདྷིསཏྟོ སཀྐཏྟཾ ཀཱརེསི། ཏདཱ ཨེཀོ ཀཱུཊཛཊིལོ བཱརཱཎསིཾ ཨུཔནིསྶཱཡ ནདཱིཏཱིརེ ཨམྦཝནེ པཎྞསཱལཾ མཱཔེཏྭཱ ཨམྦེ རཀྑནྟོ པཏིཏཱནི ཨམྦཔཀྐཱནི ཁཱདནྟོ སམྦནྡྷམནུསྶཱནམྤི དེནྟོ ནཱནཔྤཀཱརེན མིཙྪཱཛཱིཝེན ཛཱིཝིཀཾ ཀཔྤེནྟོ ཝིཙརཏི། ཏདཱ སཀྐོ དེཝརཱཛཱ ‘‘ཀེ ནུ ཁོ ལོཀེ མཱཏཱཔིཏརོ ཨུཔཊྛཧནྟི, ཀུལེ ཛེཊྛཱཔཙཡནཀམྨཾ ཀརོནྟི, དཱནཾ དེནྟི, སཱིལཾ རཀྑནྟི, ཨུཔོསཐཀམྨཾ ཀརོནྟི, ཀེ པབྦཛིཏཱ སམཎདྷམྨེ ཡུཏྟཔཡུཏྟཱ ཝིཧརནྟི, ཀེ ཨནཱཙཱརཾ ཙརནྟཱི’’ཏི ལོཀཾ ཝོལོཀེནྟོ ཨིམཾ ཨམྦགོཔཀཾ ཨནཱཙཱརཾ ཀཱུཊཛཊིལཾ དིསྭཱ ‘‘ཨཡཾ ཀཱུཊཛཊིལོ ཀསིཎཔརིཀམྨཱདིཾ ཨཏྟནོ སམཎདྷམྨཾ པཧཱཡ ཨམྦཝནཾ རཀྑནྟོ ཝིཙརཏི, སཾཝེཛེསྶཱམི ན’’ནྟི ཏསྶ གཱམཾ བྷིཀྑཱཡ པཝིཊྛཀཱལེ ཨཏྟནོ ཨཱནུབྷཱཝེན ཨམྦེ པཱཏེཏྭཱ ཙོརེཧི ཝིལུམྦིཏེ ཝིཡ ཨཀཱསི།
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto sakkattaṃ kāresi. Tadā eko kūṭajaṭilo bārāṇasiṃ upanissāya nadītīre ambavane paṇṇasālaṃ māpetvā ambe rakkhanto patitāni ambapakkāni khādanto sambandhamanussānampi dento nānappakārena micchājīvena jīvikaṃ kappento vicarati. Tadā sakko devarājā ‘‘ke nu kho loke mātāpitaro upaṭṭhahanti, kule jeṭṭhāpacayanakammaṃ karonti, dānaṃ denti, sīlaṃ rakkhanti, uposathakammaṃ karonti, ke pabbajitā samaṇadhamme yuttapayuttā viharanti, ke anācāraṃ carantī’’ti lokaṃ volokento imaṃ ambagopakaṃ anācāraṃ kūṭajaṭilaṃ disvā ‘‘ayaṃ kūṭajaṭilo kasiṇaparikammādiṃ attano samaṇadhammaṃ pahāya ambavanaṃ rakkhanto vicarati, saṃvejessāmi na’’nti tassa gāmaṃ bhikkhāya paviṭṭhakāle attano ānubhāvena ambe pātetvā corehi vilumbite viya akāsi.
ཏདཱ བཱརཱཎསིཏོ ཙཏསྶོ སེཊྛིདྷཱིཏརོ ཏཾ ཨམྦཝནཾ པཝིསིཾསུ། ཀཱུཊཛཊིལོ ཏཱ དིསྭཱ ‘‘ཏུམྷེཧི མེ ཨམྦཱནི ཁཱདིཏཱནཱི’’ཏི པལིབུདྡྷི། ‘‘བྷནྟེ, མཡཾ ཨིདཱནེཝ ཨཱགཏཱ, ན ཏེ ཨམྦཱནི ཁཱདཱམཱ’’ཏི། ‘‘ཏེན ཧི སཔཐཾ ཀརོཐཱ’’ཏི? ‘‘ཀཏྭཱ ཙ པན གནྟུཾ ལབྷིསྶཱམཱ’’ཏི? ‘‘ཨཱམ, ལབྷིསྶཐཱ’’ཏི། ‘‘སཱདྷུ, བྷནྟེ’’ཏི ཏཱསུ ཛེཊྛིཀཱ སཔཐཾ ཀརོནྟཱི པཋམཾ གཱཐམཱཧ –
Tadā bārāṇasito catasso seṭṭhidhītaro taṃ ambavanaṃ pavisiṃsu. Kūṭajaṭilo tā disvā ‘‘tumhehi me ambāni khāditānī’’ti palibuddhi. ‘‘Bhante, mayaṃ idāneva āgatā, na te ambāni khādāmā’’ti. ‘‘Tena hi sapathaṃ karothā’’ti? ‘‘Katvā ca pana gantuṃ labhissāmā’’ti? ‘‘Āma, labhissathā’’ti. ‘‘Sādhu, bhante’’ti tāsu jeṭṭhikā sapathaṃ karontī paṭhamaṃ gāthamāha –
༡༦༩.
169.
‘‘ཡོ ནཱིལིཡཾ མཎྜཡཏི, སཎྜཱསེན ཝིཧཉྙཏི།
‘‘Yo nīliyaṃ maṇḍayati, saṇḍāsena vihaññati;
ཏསྶ སཱ ཝསམནྭེཏུ, ཡཱ ཏེ ཨམྦེ ཨཝཱཧརཱི’’ཏི༎
Tassa sā vasamanvetu, yā te ambe avāharī’’ti.
ཏསྶཏྠོ – ཡོ པུརིསོ པལིཏཱནཾ ཀཱལ༹ཝཎྞཀརཎཏྠཱཡ ནཱིལཕལཱདཱིནི ཡོཛེཏྭཱ ཀཏཾ ནཱིལིཡཾ མཎྜཡཏི, ནཱིལཀེསནྟརེ ཙ ཨུཊྛིཏཾ པལིཏཾ ཨུདྡྷརནྟོ སཎྜཱསེན ཝིཧཉྙཏི ཀིལམཏི, ཏསྶ ཨེཝརཱུཔསྶ མཧལླཀསྶ སཱ ཝསཾ ཨནྭེཏུ, ཏཐཱརཱུཔཾ པཏིཾ ལབྷཏུ, ཡཱ ཏེ ཨམྦེ ཨཝཱཧརཱིཏི།
Tassattho – yo puriso palitānaṃ kāḷavaṇṇakaraṇatthāya nīlaphalādīni yojetvā kataṃ nīliyaṃ maṇḍayati, nīlakesantare ca uṭṭhitaṃ palitaṃ uddharanto saṇḍāsena vihaññati kilamati, tassa evarūpassa mahallakassa sā vasaṃ anvetu, tathārūpaṃ patiṃ labhatu, yā te ambe avāharīti.
ཏཱཔསོ ‘‘ཏྭཾ ཨེཀམནྟཾ ཏིཊྛཱཧཱི’’ཏི ཝཏྭཱ དུཏིཡཾ སེཊྛིདྷཱིཏརཾ སཔཐཾ ཀཱརེསི། སཱ སཔཐཾ ཀརོནྟཱི དུཏིཡཾ གཱཐམཱཧ –
Tāpaso ‘‘tvaṃ ekamantaṃ tiṭṭhāhī’’ti vatvā dutiyaṃ seṭṭhidhītaraṃ sapathaṃ kāresi. Sā sapathaṃ karontī dutiyaṃ gāthamāha –
༡༧༠.
170.
‘‘ཝཱིསཾ ཝཱ པཉྩཝཱིསཾ ཝཱ, ཨཱུནཏིཾསཾཝ ཛཱཏིཡཱ།
‘‘Vīsaṃ vā pañcavīsaṃ vā, ūnatiṃsaṃva jātiyā;
ཏཱདིསཱ པཏི མཱ ལདྡྷཱ, ཡཱ ཏེ ཨམྦེ ཨཝཱཧརཱི’’ཏི༎
Tādisā pati mā laddhā, yā te ambe avāharī’’ti.
ཏསྶཏྠོ – ནཱརིཡོ ནཱམ པནྣརསསོལ༹སཝསྶིཀཀཱལེ པུརིསཱནཾ པིཡཱ ཧོནྟི། ཡཱ པན ཏཝ ཨམྦཱནི ཨཝཱཧརི, སཱ ཨེཝརཱུཔེ ཡོབྦནེ པཏིཾ ཨལབྷིཏྭཱ ཛཱཏིཡཱ ཝཱིསཾ ཝཱ པཉྩཝཱིསཾ ཝཱ ཨེཀེན དྭཱིཧི ཨཱུནཏཱཡ ཨཱུནཏིཾསཾ ཝཱ ཝསྶཱནི པཏྭཱ ཏཱདིསཱ པརིཔཀྐཝཡཱ ཧུཏྭཱཔི པཏིཾ མཱ ལདྡྷཱཏི།
Tassattho – nāriyo nāma pannarasasoḷasavassikakāle purisānaṃ piyā honti. Yā pana tava ambāni avāhari, sā evarūpe yobbane patiṃ alabhitvā jātiyā vīsaṃ vā pañcavīsaṃ vā ekena dvīhi ūnatāya ūnatiṃsaṃ vā vassāni patvā tādisā paripakkavayā hutvāpi patiṃ mā laddhāti.
ཏཱཡཔི སཔཐཾ ཀཏྭཱ ཨེཀམནྟཾ ཋིཏཱཡ ཏཏིཡཱ ཏཏིཡཾ གཱཐམཱཧ –
Tāyapi sapathaṃ katvā ekamantaṃ ṭhitāya tatiyā tatiyaṃ gāthamāha –
༡༧༡.
171.
‘‘དཱིགྷཾ གཙྪཏུ ཨདྡྷཱནཾ, ཨེཀིཀཱ ཨབྷིསཱརིཀཱ།
‘‘Dīghaṃ gacchatu addhānaṃ, ekikā abhisārikā;
སངྐེཏེ པཏི མཱ ཨདྡ, ཡཱ ཏེ ཨམྦེ ཨཝཱཧརཱི’’ཏི༎
Saṅkete pati mā adda, yā te ambe avāharī’’ti.
ཏསྶཏྠོ – ཡཱ ཏེ ཨམྦེ ཨཝཱཧརི, སཱ པཏིཾ པཏྠཡམཱནཱ ཏསྶ སནྟིཀཾ ཨབྷིསརཎཏཱཡ ཨབྷིསཱརིཀཱ ནཱམ ཧུཏྭཱ ཨེཀིཀཱ ཨདུཏིཡཱ གཱཝུཏདྭིགཱཝུཏམཏྟཾ དཱིགྷཾ ཨདྡྷཱནཾ གཙྪཏུ, གནྟྭཱཔི ཙ ཏསྨིཾ ཨསུཀཊྛཱནཾ ནཱམ ཨཱགཙྪེཡྻཱསཱིཏི ཀཏེ སངྐེཏེ ཏཾ པཏིཾ མཱ ཨདྡསཱཏི།
Tassattho – yā te ambe avāhari, sā patiṃ patthayamānā tassa santikaṃ abhisaraṇatāya abhisārikā nāma hutvā ekikā adutiyā gāvutadvigāvutamattaṃ dīghaṃ addhānaṃ gacchatu, gantvāpi ca tasmiṃ asukaṭṭhānaṃ nāma āgaccheyyāsīti kate saṅkete taṃ patiṃ mā addasāti.
ཏཱཡཔི སཔཐཾ ཀཏྭཱ ཨེཀམནྟཾ ཋིཏཱཡ ཙཏུཏྠཱ ཙཏུཏྠཾ གཱཐམཱཧ –
Tāyapi sapathaṃ katvā ekamantaṃ ṭhitāya catutthā catutthaṃ gāthamāha –
༡༧༢.
172.
‘‘ཨལངྐཏཱ སུཝསནཱ, མཱལིནཱི ཙནྡནུསྶདཱ།
‘‘Alaṅkatā suvasanā, mālinī candanussadā;
ཨེཀིཀཱ སཡནེ སེཏུ, ཡཱ ཏེ ཨམྦེ ཨཝཱཧརཱི’’ཏི༎ – སཱ ཨུཏྟཱནཏྠཱཡེཝ།
Ekikā sayane setu, yā te ambe avāharī’’ti. – sā uttānatthāyeva;
ཏཱཔསོ ‘‘ཏུམྷེཧི ཨཏིབྷཱརིཡཱ སཔཐཱ ཀཏཱ, ཨཉྙེཧི ཨམྦཱནི ཁཱདིཏཱནི བྷཝིསྶནྟི, གཙྪཐ དཱནི ཏུམྷེ’’ཏི ཏཱ ཨུཡྻོཛེསི། སཀྐོ བྷེརཝརཱུཔཱརམྨཎཾ དསྶེཏྭཱ ཀཱུཊཏཱཔསཾ ཏཏོ པལཱཔེསི།
Tāpaso ‘‘tumhehi atibhāriyā sapathā katā, aññehi ambāni khāditāni bhavissanti, gacchatha dāni tumhe’’ti tā uyyojesi. Sakko bheravarūpārammaṇaṃ dassetvā kūṭatāpasaṃ tato palāpesi.
སཏྠཱ ཨིམཾ དྷམྨདེསནཾ ཨཱཧརིཏྭཱ ཛཱཏཀཾ སམོདྷཱནེསི – ‘‘ཏདཱ ཀཱུཊཛཊིལོ ཨཡཾ ཨམྦགོཔཀོ མཧལླཀོ ཨཧོསི, ཙཏསྶོ སེཊྛིདྷཱིཏརོ ཨེཏཱཡེཝ, སཀྐོ པན ཨཧམེཝ ཨཧོསི’’ནྟི།
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā kūṭajaṭilo ayaṃ ambagopako mahallako ahosi, catasso seṭṭhidhītaro etāyeva, sakko pana ahameva ahosi’’nti.
ཨམྦཛཱཏཀཝཎྞནཱ ཙཏུཏྠཱ།
Ambajātakavaṇṇanā catutthā.
Related texts:
ཏིཔིཊཀ (མཱུལ) • Tipiṭaka (Mūla) / སུཏྟཔིཊཀ • Suttapiṭaka / ཁུདྡཀནིཀཱཡ • Khuddakanikāya / ཛཱཏཀཔཱལི༹ • Jātakapāḷi / ༣༤༤. ཨམྦཛཱཏཀཾ • 344. Ambajātakaṃ