Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / దీఘ నికాయ (అట్ఠకథా) • Dīgha nikāya (aṭṭhakathā)

    ౩. అమ్బట్ఠసుత్తవణ్ణనా

    3. Ambaṭṭhasuttavaṇṇanā

    అద్ధానగమనవణ్ణనా

    Addhānagamanavaṇṇanā

    ౨౫౪. ఏవం మే సుతం…పే॰… కోసలేసూతి అమ్బట్ఠసుత్తం. తత్రాయం అపుబ్బపదవణ్ణనా. కోసలేసూతి కోసలా నామ జానపదినో రాజకుమారా. తేసం నివాసో ఏకోపి జనపదో రూళ్హీసద్దేన కోసలాతి వుచ్చతి, తస్మిం కోసలేసు జనపదే. పోరాణా పనాహు – యస్మా పుబ్బే మహాపనాదం రాజకుమారం నానానాటకాదీని దిస్వా సితమత్తమ్పి అకరోన్తం సుత్వా రాజా ఆహ – ‘‘యో మమ పుత్తం హసాపేతి, సబ్బాలఙ్కారేన నం అలఙ్కరోమీ’’తి. తతో నఙ్గలానిపి ఛడ్డేత్వా మహాజనకాయే సన్నిపతితే మనుస్సా సాతిరేకాని సత్తవస్సాని నానాకీళాయో దస్సేత్వాపి తం హసాపేతుం నాసక్ఖింసు, తతో సక్కో దేవరాజా నాటకం పేసేసి, సో దిబ్బనాటకం దస్సేత్వా హసాపేసి. అథ తే మనుస్సా అత్తనో అత్తనో వసనోకాసాభిముఖా పక్కమింసు. తే పటిపథే మిత్తసుహజ్జాదయో దిస్వా పటిసన్థారం కరోన్తా – ‘‘కచ్చి భో కుసలం, కచ్చి భో కుసల’’న్తి ఆహంసు. తస్మా తం ‘‘కుసల’’న్తి వచనం ఉపాదాయ సో పదేసో కోసలాతి వుచ్చతీతి.

    254. Evaṃ me sutaṃ…pe… kosalesūti ambaṭṭhasuttaṃ. Tatrāyaṃ apubbapadavaṇṇanā. Kosalesūti kosalā nāma jānapadino rājakumārā. Tesaṃ nivāso ekopi janapado rūḷhīsaddena kosalāti vuccati, tasmiṃ kosalesu janapade. Porāṇā panāhu – yasmā pubbe mahāpanādaṃ rājakumāraṃ nānānāṭakādīni disvā sitamattampi akarontaṃ sutvā rājā āha – ‘‘yo mama puttaṃ hasāpeti, sabbālaṅkārena naṃ alaṅkaromī’’ti. Tato naṅgalānipi chaḍḍetvā mahājanakāye sannipatite manussā sātirekāni sattavassāni nānākīḷāyo dassetvāpi taṃ hasāpetuṃ nāsakkhiṃsu, tato sakko devarājā nāṭakaṃ pesesi, so dibbanāṭakaṃ dassetvā hasāpesi. Atha te manussā attano attano vasanokāsābhimukhā pakkamiṃsu. Te paṭipathe mittasuhajjādayo disvā paṭisanthāraṃ karontā – ‘‘kacci bho kusalaṃ, kacci bho kusala’’nti āhaṃsu. Tasmā taṃ ‘‘kusala’’nti vacanaṃ upādāya so padeso kosalāti vuccatīti.

    చారికం చరమానోతి అద్ధానగమనం గచ్ఛన్తో. చారికా చ నామేసా భగవతో దువిధా హోతి – తురితచారికా చ, అతురితచారికా చ. తత్థ దూరేపి బోధనేయ్యపుగ్గలం దిస్వా తస్స బోధనత్థాయ సహసా గమనం తురితచారికా నామ, సా మహాకస్సపస్స పచ్చుగ్గమనాదీసు దట్ఠబ్బా. భగవా హి మహాకస్సపత్థేరం పచ్చుగ్గచ్ఛన్తో ముహుత్తేన తిగావుతం మగ్గం అగమాసి. ఆళవకస్సత్థాయ తింసయోజనం, తథా అఙ్గులిమాలస్స. పక్కుసాతిస్స పన పఞ్చచత్తాలీసయోజనం. మహాకప్పినస్స వీసయోజనసతం. ధనియస్సత్థాయ సత్తయోజనసతాని అగమాసి. ధమ్మసేనాపతినో సద్ధివిహారికస్స వనవాసీతిస్ససామణేరస్స తిగావుతాధికం వీసయోజనసతం.

    Cārikaṃ caramānoti addhānagamanaṃ gacchanto. Cārikā ca nāmesā bhagavato duvidhā hoti – turitacārikā ca, aturitacārikā ca. Tattha dūrepi bodhaneyyapuggalaṃ disvā tassa bodhanatthāya sahasā gamanaṃ turitacārikā nāma, sā mahākassapassa paccuggamanādīsu daṭṭhabbā. Bhagavā hi mahākassapattheraṃ paccuggacchanto muhuttena tigāvutaṃ maggaṃ agamāsi. Āḷavakassatthāya tiṃsayojanaṃ, tathā aṅgulimālassa. Pakkusātissa pana pañcacattālīsayojanaṃ. Mahākappinassa vīsayojanasataṃ. Dhaniyassatthāya sattayojanasatāni agamāsi. Dhammasenāpatino saddhivihārikassa vanavāsītissasāmaṇerassa tigāvutādhikaṃ vīsayojanasataṃ.

    ఏకదివసం కిర థేరో – ‘‘తిస్ససామణేరస్స సన్తికం, భన్తే, గచ్ఛామీ’’తి ఆహ. భగవా – ‘‘అహమ్పి గమిస్సామీ’’తి వత్వా ఆయస్మన్తం ఆనన్దం ఆమన్తేసి – ‘‘ఆనన్ద, వీసతిసహస్సానం ఛళభిఞ్ఞానం ఆరోచేహి, భగవా కిర వనవాసిస్స తిస్ససామణేరస్స సన్తికం గమిస్సతీ’’తి. తతో దుతియదివసే వీసతిసహస్సఖీణాసవపరివారో ఆకాసే ఉప్పతిత్వా వీసతియోజనసతమత్థకే తస్స గోచరగామద్వారే ఓతరిత్వా చీవరం పారుపి. తం కమ్మన్తం గచ్ఛమానా మనుస్సా దిస్వా – ‘‘సత్థా నో ఆగతో, మా కమ్మన్తం అగమిత్థా’’తి వత్వా ఆసనాని పఞ్ఞపేత్వా యాగుం దత్వా పాతరాసభత్తం కరోన్తా – ‘‘కుహిం, భన్తే, భగవా గచ్ఛతీ’’తి దహరభిక్ఖూ పుచ్ఛింసు. ఉపాసకా న భగవా అఞ్ఞత్థ గచ్ఛతి, ఇధేవ తిస్ససామణేరస్స దస్సనత్థాయాగతోతి. తే – ‘‘అమ్హాకం కులూపకస్స కిర థేరస్స దస్సనత్థాయ సత్థా ఆగతో, నో వత నో థేరో ఓరమత్తకో’’తి సోమనస్సజాతా అహేసుం.

    Ekadivasaṃ kira thero – ‘‘tissasāmaṇerassa santikaṃ, bhante, gacchāmī’’ti āha. Bhagavā – ‘‘ahampi gamissāmī’’ti vatvā āyasmantaṃ ānandaṃ āmantesi – ‘‘ānanda, vīsatisahassānaṃ chaḷabhiññānaṃ ārocehi, bhagavā kira vanavāsissa tissasāmaṇerassa santikaṃ gamissatī’’ti. Tato dutiyadivase vīsatisahassakhīṇāsavaparivāro ākāse uppatitvā vīsatiyojanasatamatthake tassa gocaragāmadvāre otaritvā cīvaraṃ pārupi. Taṃ kammantaṃ gacchamānā manussā disvā – ‘‘satthā no āgato, mā kammantaṃ agamitthā’’ti vatvā āsanāni paññapetvā yāguṃ datvā pātarāsabhattaṃ karontā – ‘‘kuhiṃ, bhante, bhagavā gacchatī’’ti daharabhikkhū pucchiṃsu. Upāsakā na bhagavā aññattha gacchati, idheva tissasāmaṇerassa dassanatthāyāgatoti. Te – ‘‘amhākaṃ kulūpakassa kira therassa dassanatthāya satthā āgato, no vata no thero oramattako’’ti somanassajātā ahesuṃ.

    అథ ఖో భగవతో భత్తకిచ్చపరియోసానే సామణేరో గామే పిణ్డాయ చరిత్వా – ‘‘ఉపాసకా, మహాభిక్ఖుసఙ్ఘో’’తి పుచ్ఛి. అథస్స తే ‘‘సత్థా, భన్తే, ఆగతో’’తి ఆరోచేసుం. సో భగవన్తం ఉపసఙ్కమిత్వా పిణ్డపాతేన ఆపుచ్ఛి. సత్థా తస్స పత్తం హత్థేన గహేత్వా – ‘‘అలం, తిస్స, నిట్ఠితం భత్తకిచ్చ’’న్తి ఆహ. తతో ఉపజ్ఝాయం ఆపుచ్ఛిత్వా అత్తనో పత్తాసనే నిసీదిత్వా భత్తకిచ్చమకాసి. అథస్స భత్తకిచ్చపరియోసానే సత్థా మఙ్గలం వత్వా నిక్ఖమిత్వా గామద్వారే ఠత్వా – ‘‘కతరో తే, తిస్స, వసనట్ఠానం గతమగ్గో’’తి ఆహ. అయం భగవాతి. మగ్గం దేసయమానో పురతో యాహి తిస్సాతి. భగవా కిర సదేవకస్స లోకస్స మగ్గదేసకోపి సమానో సకలే తిగావుతే మగ్గే ‘సామణేరం దట్ఠుం లచ్ఛామీ’తి తం మగ్గదేసకం అకాసి.

    Atha kho bhagavato bhattakiccapariyosāne sāmaṇero gāme piṇḍāya caritvā – ‘‘upāsakā, mahābhikkhusaṅgho’’ti pucchi. Athassa te ‘‘satthā, bhante, āgato’’ti ārocesuṃ. So bhagavantaṃ upasaṅkamitvā piṇḍapātena āpucchi. Satthā tassa pattaṃ hatthena gahetvā – ‘‘alaṃ, tissa, niṭṭhitaṃ bhattakicca’’nti āha. Tato upajjhāyaṃ āpucchitvā attano pattāsane nisīditvā bhattakiccamakāsi. Athassa bhattakiccapariyosāne satthā maṅgalaṃ vatvā nikkhamitvā gāmadvāre ṭhatvā – ‘‘kataro te, tissa, vasanaṭṭhānaṃ gatamaggo’’ti āha. Ayaṃ bhagavāti. Maggaṃ desayamāno purato yāhi tissāti. Bhagavā kira sadevakassa lokassa maggadesakopi samāno sakale tigāvute magge ‘sāmaṇeraṃ daṭṭhuṃ lacchāmī’ti taṃ maggadesakaṃ akāsi.

    సో అత్తనో వసనట్ఠానం గన్త్వా భగవతో వత్తమకాసి. అథ నం భగవా – ‘‘కతరో తే, తిస్స, చఙ్కమో’’తి పుచ్ఛిత్వా తత్థ గన్త్వా సామణేరస్స నిసీదనపాసాణే నిసీదిత్వా – ‘‘తిస్స, ఇమస్మిం ఠానే సుఖం వసీ’’తి పుచ్ఛి. సో ఆహ – ‘‘ఆమ, భన్తే, ఇమస్మిం ఠానే వసన్తస్స సీహబ్యగ్ఘహత్థిమిగమోరాదీనం సద్దం సుణతో అరఞ్ఞసఞ్ఞా ఉప్పజ్జతి, తాయ సుఖం వసామీ’’తి. అథ నం భగవా – ‘‘తిస్స, భిక్ఖుసఙ్ఘం సన్నిపాతేహి, బుద్ధదాయజ్జం తే దస్సామీ’’తి వత్వా సన్నిపతితే భిక్ఖుసఙ్ఘే ఉపసమ్పాదేత్వా అత్తనో వసనట్ఠానమేవ అగమాసీతి. అయం తురితచారికా నామ. యం పన గామనిగమపటిపాటియా దేవసికం యోజనద్వియోజనవసేన పిణ్డపాతచరియాదీహి లోకం అనుగ్గణ్హన్తస్స గమనం, అయం అతురితచారికా నామ.

    So attano vasanaṭṭhānaṃ gantvā bhagavato vattamakāsi. Atha naṃ bhagavā – ‘‘kataro te, tissa, caṅkamo’’ti pucchitvā tattha gantvā sāmaṇerassa nisīdanapāsāṇe nisīditvā – ‘‘tissa, imasmiṃ ṭhāne sukhaṃ vasī’’ti pucchi. So āha – ‘‘āma, bhante, imasmiṃ ṭhāne vasantassa sīhabyagghahatthimigamorādīnaṃ saddaṃ suṇato araññasaññā uppajjati, tāya sukhaṃ vasāmī’’ti. Atha naṃ bhagavā – ‘‘tissa, bhikkhusaṅghaṃ sannipātehi, buddhadāyajjaṃ te dassāmī’’ti vatvā sannipatite bhikkhusaṅghe upasampādetvā attano vasanaṭṭhānameva agamāsīti. Ayaṃ turitacārikā nāma. Yaṃ pana gāmanigamapaṭipāṭiyā devasikaṃ yojanadviyojanavasena piṇḍapātacariyādīhi lokaṃ anuggaṇhantassa gamanaṃ, ayaṃ aturitacārikā nāma.

    ఇమం పన చారికం చరన్తో భగవా మహామణ్డలం, మజ్ఝిమమణ్డలం, అన్తోమణ్డలన్తి ఇమేసం తిణ్ణం మణ్డలానం అఞ్ఞతరస్మిం చరతి. తత్థ మహామణ్డలం నవయోజనసతికం, మజ్ఝిమమణ్డలం ఛయోజనసతికం , అన్తోమణ్డలం తియోజనసతికం. యదా మహామణ్డలే చారికం చరితుకామో హోతి, మహాపవారణాయ పవారేత్వా పాటిపదదివసే మహాభిక్ఖుసఙ్ఘపరివారో నిక్ఖమతి. సమన్తా యోజనసతం ఏకకోలాహలం హోతి. పురిమం పురిమం ఆగతా నిమన్తేతుం లభన్తి. ఇతరేసు ద్వీసు మణ్డలేసు సక్కారో మహామణ్డలే ఓసరతి. తత్థ భగవా తేసు తేసు గామనిగమేసు ఏకాహం ద్వీహం వసన్తో మహాజనం ఆమిసప్పటిగ్గహేన అనుగ్గణ్హన్తో ధమ్మదానేన చస్స వివట్టసన్నిస్సితం కుసలం వడ్ఢేన్తో నవహి మాసేహి చారికం పరియోసాపేతి. సచే పన అన్తోవస్సే భిక్ఖూనం సమథవిపస్సనా తరుణా హోన్తి, మహాపవారణాయ అపవారేత్వా పవారణాసఙ్గహం దత్వా కత్తికపుణ్ణమాయం పవారేత్వా మిగసిరస్స పఠమపాటిపదదివసే మహాభిక్ఖుసఙ్ఘపరివారో నిక్ఖమిత్వా మజ్ఝిమమణ్డలే ఓసరతి. అఞ్ఞేనపి కారణేన మజ్ఝిమమణ్డలే చారికం చరితుకామో చతుమాసం వసిత్వావ నిక్ఖమతి. వుత్తనయేనేవ ఇతరేసు ద్వీసు మణ్డలేసు సక్కారో మజ్ఝిమమణ్డలే ఓసరతి. భగవా పురిమనయేనేవ లోకం అనుగ్గణ్హన్తో అట్ఠహి మాసేహి చారికం పరియోసాపేతి. సచే పన చతుమాసం వుత్థవస్సస్సాపి భగవతో వేనేయ్యసత్తా అపరిపక్కిన్ద్రియా హోన్తి, తేసం ఇన్ద్రియపరిపాకం ఆగమయమానో అపరమ్పి ఏకమాసం వా ద్వితిచతుమాసం వా తత్థేవ వసిత్వా మహాభిక్ఖుసఙ్ఘపరివారో నిక్ఖమతి. వుత్తనయేనేవ ఇతరేసు ద్వీసు మణ్డలేసు సక్కారో అన్తోమణ్డలే ఓసరతి. భగవా పురిమనయేనేవ లోకం అనుగ్గణ్హన్తో సత్తహి వా ఛహి వా పఞ్చహి వా చతూహి వా మాసేహి చారికం పరియోసాపేతి. ఇతి ఇమేసు తీసు మణ్డలేసు యత్థ కత్థచి చారికం చరన్తో న చీవరాదిహేతు చరతి. అథ ఖో యే దుగ్గతబాలజిణ్ణబ్యాధితా, తే కదా తథాగతం ఆగన్త్వా పస్సిస్సన్తి. మయి పన చారికం చరన్తే మహాజనో తథాగతస్స దస్సనం లభిస్సతి. తత్థ కేచి చిత్తాని పసాదేస్సన్తి , కేచి మాలాదీహి పూజేస్సన్తి, కేచి కటచ్ఛుభిక్ఖం దస్సన్తి, కేచి మిచ్ఛాదస్సనం పహాయ సమ్మాదిట్ఠికా భవిస్సన్తి. తం నేసం భవిస్సతి దీఘరత్తం హితాయ సుఖాయాతి. ఏవం లోకానుకమ్పకాయ చారికం చరతి.

    Imaṃ pana cārikaṃ caranto bhagavā mahāmaṇḍalaṃ, majjhimamaṇḍalaṃ, antomaṇḍalanti imesaṃ tiṇṇaṃ maṇḍalānaṃ aññatarasmiṃ carati. Tattha mahāmaṇḍalaṃ navayojanasatikaṃ, majjhimamaṇḍalaṃ chayojanasatikaṃ , antomaṇḍalaṃ tiyojanasatikaṃ. Yadā mahāmaṇḍale cārikaṃ caritukāmo hoti, mahāpavāraṇāya pavāretvā pāṭipadadivase mahābhikkhusaṅghaparivāro nikkhamati. Samantā yojanasataṃ ekakolāhalaṃ hoti. Purimaṃ purimaṃ āgatā nimantetuṃ labhanti. Itaresu dvīsu maṇḍalesu sakkāro mahāmaṇḍale osarati. Tattha bhagavā tesu tesu gāmanigamesu ekāhaṃ dvīhaṃ vasanto mahājanaṃ āmisappaṭiggahena anuggaṇhanto dhammadānena cassa vivaṭṭasannissitaṃ kusalaṃ vaḍḍhento navahi māsehi cārikaṃ pariyosāpeti. Sace pana antovasse bhikkhūnaṃ samathavipassanā taruṇā honti, mahāpavāraṇāya apavāretvā pavāraṇāsaṅgahaṃ datvā kattikapuṇṇamāyaṃ pavāretvā migasirassa paṭhamapāṭipadadivase mahābhikkhusaṅghaparivāro nikkhamitvā majjhimamaṇḍale osarati. Aññenapi kāraṇena majjhimamaṇḍale cārikaṃ caritukāmo catumāsaṃ vasitvāva nikkhamati. Vuttanayeneva itaresu dvīsu maṇḍalesu sakkāro majjhimamaṇḍale osarati. Bhagavā purimanayeneva lokaṃ anuggaṇhanto aṭṭhahi māsehi cārikaṃ pariyosāpeti. Sace pana catumāsaṃ vutthavassassāpi bhagavato veneyyasattā aparipakkindriyā honti, tesaṃ indriyaparipākaṃ āgamayamāno aparampi ekamāsaṃ vā dviticatumāsaṃ vā tattheva vasitvā mahābhikkhusaṅghaparivāro nikkhamati. Vuttanayeneva itaresu dvīsu maṇḍalesu sakkāro antomaṇḍale osarati. Bhagavā purimanayeneva lokaṃ anuggaṇhanto sattahi vā chahi vā pañcahi vā catūhi vā māsehi cārikaṃ pariyosāpeti. Iti imesu tīsu maṇḍalesu yattha katthaci cārikaṃ caranto na cīvarādihetu carati. Atha kho ye duggatabālajiṇṇabyādhitā, te kadā tathāgataṃ āgantvā passissanti. Mayi pana cārikaṃ carante mahājano tathāgatassa dassanaṃ labhissati. Tattha keci cittāni pasādessanti , keci mālādīhi pūjessanti, keci kaṭacchubhikkhaṃ dassanti, keci micchādassanaṃ pahāya sammādiṭṭhikā bhavissanti. Taṃ nesaṃ bhavissati dīgharattaṃ hitāya sukhāyāti. Evaṃ lokānukampakāya cārikaṃ carati.

    అపి చ చతూహి కారణేహి బుద్ధా భగవన్తో చారికం చరన్తి, జఙ్ఘవిహారవసేన సరీరఫాసుకత్థాయ, అత్థుప్పత్తికాలాభికఙ్ఖనత్థాయ, భిక్ఖూనం సిక్ఖాపదపఞ్ఞాపనత్థాయ, తత్థ తత్థ పరిపాకగతిన్ద్రియే బోధనేయ్యసత్తే బోధనత్థాయాతి. అపరేహిపి చతూహి కారణేహి బుద్ధా భగవన్తో చారికం చరన్తి బుద్ధం సరణం గచ్ఛిస్సన్తీతి వా, ధమ్మం, సఙ్ఘం సరణం గచ్ఛిస్సన్తీతి వా, మహతా ధమ్మవస్సేన చతస్సో పరిసా సన్తప్పేస్సామీతి వా. అపరేహిపి పఞ్చహి కారణేహి బుద్ధా భగవన్తో చారికం చరన్తి పాణాతిపాతా విరమిస్సన్తీతి వా, అదిన్నాదానా , కామేసుమిచ్ఛాచారా, ముసావాదా, సురామేరయమజ్జపమాదట్ఠానా విరమిస్సన్తీతి వా. అపరేహిపి అట్ఠహి కారణేహి బుద్ధా భగవన్తో చారికం చరన్తి – పఠమం ఝానం పటిలభిస్సన్తీతి వా, దుతియం ఝానం…పే॰… నేవసఞ్ఞానాసఞ్ఞాయతనసమాపత్తిం పటిలభిస్సన్తీతి వా. అపరేహిపి అట్ఠహి కారణేహి బుద్ధా భగవన్తో చారికం చరన్తి – సోతాపత్తిమగ్గం అధిగమిస్సన్తీతి వా, సోతాపత్తిఫలం…పే॰… అరహత్తఫలం సచ్ఛికరిస్సన్తీతి వాతి. అయం అతురితచారికా, ఇధ చారికాతి అధిప్పేతా. సా పనేసా దువిధా హోతి – అనిబద్ధచారికా చ నిబద్ధచారికా చ. తత్థ యం గామనిగమనగరపటిపాటివసేన చరతి, అయం అనిబద్ధచారికా నామ. యం పనేకస్సేవ బోధనేయ్యసత్తస్సత్థాయ గచ్ఛతి, అయం నిబద్ధచారికా నామ. ఏసా ఇధ అధిప్పేతా.

    Api ca catūhi kāraṇehi buddhā bhagavanto cārikaṃ caranti, jaṅghavihāravasena sarīraphāsukatthāya, atthuppattikālābhikaṅkhanatthāya, bhikkhūnaṃ sikkhāpadapaññāpanatthāya, tattha tattha paripākagatindriye bodhaneyyasatte bodhanatthāyāti. Aparehipi catūhi kāraṇehi buddhā bhagavanto cārikaṃ caranti buddhaṃ saraṇaṃ gacchissantīti vā, dhammaṃ, saṅghaṃ saraṇaṃ gacchissantīti vā, mahatā dhammavassena catasso parisā santappessāmīti vā. Aparehipi pañcahi kāraṇehi buddhā bhagavanto cārikaṃ caranti pāṇātipātā viramissantīti vā, adinnādānā , kāmesumicchācārā, musāvādā, surāmerayamajjapamādaṭṭhānā viramissantīti vā. Aparehipi aṭṭhahi kāraṇehi buddhā bhagavanto cārikaṃ caranti – paṭhamaṃ jhānaṃ paṭilabhissantīti vā, dutiyaṃ jhānaṃ…pe… nevasaññānāsaññāyatanasamāpattiṃ paṭilabhissantīti vā. Aparehipi aṭṭhahi kāraṇehi buddhā bhagavanto cārikaṃ caranti – sotāpattimaggaṃ adhigamissantīti vā, sotāpattiphalaṃ…pe… arahattaphalaṃ sacchikarissantīti vāti. Ayaṃ aturitacārikā, idha cārikāti adhippetā. Sā panesā duvidhā hoti – anibaddhacārikā ca nibaddhacārikā ca. Tattha yaṃ gāmanigamanagarapaṭipāṭivasena carati, ayaṃ anibaddhacārikā nāma. Yaṃ panekasseva bodhaneyyasattassatthāya gacchati, ayaṃ nibaddhacārikā nāma. Esā idha adhippetā.

    తదా కిర భగవతో పచ్ఛిమయామకిచ్చపరియోసానే దససహస్సిలోకధాతుయా ఞాణజాలం పత్థరిత్వా బోధనేయ్యబన్ధవే ఓలోకేన్తస్స పోక్ఖరసాతిబ్రాహ్మణో సబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణజాలస్స అన్తో పవిట్ఠో. అథ భగవా అయం బ్రాహ్మణో మయ్హం ఞాణజాలే పఞ్ఞాయతి, ‘‘అత్థి ను ఖ్వస్స ఉపనిస్సయో’’తి వీమంసన్తో సోతాపత్తిమగ్గస్స ఉపనిస్సయం దిస్వా – ‘‘ఏసో మయి ఏతం జనపదం గతే లక్ఖణపరియేసనత్థం అమ్బట్ఠం అన్తేవాసిం పహిణిస్సతి, సో మయా సద్ధిం వాదపటివాదం కత్వా నానప్పకారం అసబ్భివాక్యం వక్ఖతి, తమహం దమేత్వా నిబ్బిసేవనం కరిస్సామి. సో ఆచరియస్స కథేస్సతి, అథస్సాచరియో తం కథం సుత్వా ఆగమ్మ మమ లక్ఖణాని పరియేసిస్సతి, తస్సాహం ధమ్మం దేసేస్సామి. సో దేసనాపరియోసానే సోతాపత్తిఫలే పతిట్ఠహిస్సతి. దేసనా మహాజనస్స సఫలా భవిస్సతీ’’తి పఞ్చభిక్ఖుసతపరివారో తం జనపదం పటిపన్నో. తేన వుత్తం – ‘‘కోసలేసు చారికం చరమానో మహతా భిక్ఖుసఙ్ఘేన సద్ధిం పఞ్చమత్తేహి భిక్ఖుసతేహీ’’తి.

    Tadā kira bhagavato pacchimayāmakiccapariyosāne dasasahassilokadhātuyā ñāṇajālaṃ pattharitvā bodhaneyyabandhave olokentassa pokkharasātibrāhmaṇo sabbaññutaññāṇajālassa anto paviṭṭho. Atha bhagavā ayaṃ brāhmaṇo mayhaṃ ñāṇajāle paññāyati, ‘‘atthi nu khvassa upanissayo’’ti vīmaṃsanto sotāpattimaggassa upanissayaṃ disvā – ‘‘eso mayi etaṃ janapadaṃ gate lakkhaṇapariyesanatthaṃ ambaṭṭhaṃ antevāsiṃ pahiṇissati, so mayā saddhiṃ vādapaṭivādaṃ katvā nānappakāraṃ asabbhivākyaṃ vakkhati, tamahaṃ dametvā nibbisevanaṃ karissāmi. So ācariyassa kathessati, athassācariyo taṃ kathaṃ sutvā āgamma mama lakkhaṇāni pariyesissati, tassāhaṃ dhammaṃ desessāmi. So desanāpariyosāne sotāpattiphale patiṭṭhahissati. Desanā mahājanassa saphalā bhavissatī’’ti pañcabhikkhusataparivāro taṃ janapadaṃ paṭipanno. Tena vuttaṃ – ‘‘kosalesu cārikaṃ caramāno mahatā bhikkhusaṅghena saddhiṃ pañcamattehi bhikkhusatehī’’ti.

    యేన ఇచ్ఛానఙ్గలన్తి యేన దిసాభాగేన ఇచ్ఛానఙ్గలం అవసరితబ్బం. యస్మిం వా పదేసే ఇచ్ఛానఙ్గలం. ఇజ్ఝానఙ్గలన్తిపి పాఠో. తదవసరీతి తేన అవసరి, తం వా అవసరి. తేన దిసాభాగేన గతో, తం వా పదేసం గతోతి అత్థో. ఇచ్ఛానఙ్గలే విహరతి ఇచ్ఛానఙ్గలవనసణ్డేతి ఇచ్ఛానఙ్గలం ఉపనిస్సాయ ఇచ్ఛానఙ్గలవనసణ్డే సీలఖన్ధావారం బన్ధిత్వా సమాధికోన్తం ఉస్సాపేత్వా సబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణసరం పరివత్తయమానో ధమ్మరాజా యథాభిరుచితేన విహారేన విహరతి.

    Yena icchānaṅgalanti yena disābhāgena icchānaṅgalaṃ avasaritabbaṃ. Yasmiṃ vā padese icchānaṅgalaṃ. Ijjhānaṅgalantipi pāṭho. Tadavasarīti tena avasari, taṃ vā avasari. Tena disābhāgena gato, taṃ vā padesaṃ gatoti attho. Icchānaṅgale viharati icchānaṅgalavanasaṇḍeti icchānaṅgalaṃ upanissāya icchānaṅgalavanasaṇḍe sīlakhandhāvāraṃ bandhitvā samādhikontaṃ ussāpetvā sabbaññutaññāṇasaraṃ parivattayamāno dhammarājā yathābhirucitena vihārena viharati.

    పోక్ఖరసాతివత్థువణ్ణనా

    Pokkharasātivatthuvaṇṇanā

    ౨౫౫. తేన ఖో పన సమయేనాతి యేన సమయేన భగవా తత్థ విహరతి, తేన సమయేన, తస్మిం సమయేతి అయమత్థో. బ్రహ్మం అణతీతి బ్రాహ్మణో, మన్తే సజ్ఝాయతీతి అత్థో. ఇదమేవ హి జాతిబ్రాహ్మణానం నిరుత్తివచనం. అరియా పన బాహితపాపత్తా బ్రాహ్మణాతి వుచ్చన్తి. పోక్ఖరసాతీతి ఇదం తస్స నామం. కస్మా పోక్ఖరసాతీతి వుచ్చతి. తస్స కిర కాయో సేతపోక్ఖరసదిసో, దేవనగరే ఉస్సాపితరజతతోరణం వియ సోభతి. సీసం పనస్స కాళవణ్ణం ఇన్దనీలమణిమయం వియ. మస్సుపి చన్దమణ్డలే కాళమేఘరాజి వియ ఖాయతి. అక్ఖీని నీలుప్పలసదిసాని. నాసా రజతపనాళికా వియ సువట్టితా సుపరిసుద్ధా. హత్థపాదతలాని చేవ ముఖద్వారఞ్చ కతలాఖారసపరికమ్మం వియ సోభతి, అతివియ సోభగ్గప్పత్తో బ్రాహ్మణస్స అత్తభావో. అరాజకే ఠానే రాజానం కాతుం యుత్తమిమం బ్రాహ్మణం. ఏవమేస సస్సిరికో. ఇతి నం పోక్ఖరసదిసత్తా పోక్ఖరసాతీతి సఞ్జానన్తి.

    255.Tena kho pana samayenāti yena samayena bhagavā tattha viharati, tena samayena, tasmiṃ samayeti ayamattho. Brahmaṃ aṇatīti brāhmaṇo, mante sajjhāyatīti attho. Idameva hi jātibrāhmaṇānaṃ niruttivacanaṃ. Ariyā pana bāhitapāpattā brāhmaṇāti vuccanti. Pokkharasātīti idaṃ tassa nāmaṃ. Kasmā pokkharasātīti vuccati. Tassa kira kāyo setapokkharasadiso, devanagare ussāpitarajatatoraṇaṃ viya sobhati. Sīsaṃ panassa kāḷavaṇṇaṃ indanīlamaṇimayaṃ viya. Massupi candamaṇḍale kāḷamegharāji viya khāyati. Akkhīni nīluppalasadisāni. Nāsā rajatapanāḷikā viya suvaṭṭitā suparisuddhā. Hatthapādatalāni ceva mukhadvārañca katalākhārasaparikammaṃ viya sobhati, ativiya sobhaggappatto brāhmaṇassa attabhāvo. Arājake ṭhāne rājānaṃ kātuṃ yuttamimaṃ brāhmaṇaṃ. Evamesa sassiriko. Iti naṃ pokkharasadisattā pokkharasātīti sañjānanti.

    అయం పన కస్సపసమ్మాసమ్బుద్ధకాలే తిణ్ణం వేదానం పారగూ దసబలస్స దానం దత్వా ధమ్మదేసనం సుత్వా దేవలోకే నిబ్బత్తి. సో తతో మనుస్సలోకమాగచ్ఛన్తో మాతుకుచ్ఛివాసం జిగుచ్ఛిత్వా హిమవన్తపదేసే మహాసరే పదుమగబ్భే నిబ్బత్తి. తస్స చ సరస్స అవిదూరే తాపసో పణ్ణసాలాయ వసతి. సో తీరే ఠితో తం పదుమం దిస్వా – ‘‘ఇదం పదుమం అవసేసపదుమేహి మహన్తతరం. పుప్ఫితకాలే నం గహేస్సామీ’’తి చిన్తేసి. తం సత్తాహేనాపి న పుప్ఫతి. తాపసో కస్మా ను ఖో ఇదం సత్తాహేనాపి న పుప్ఫతి. హన్ద నం గహేస్సామీతి ఓతరిత్వా గణ్హి. తం తేన నాళతో ఛిన్నమత్తంయేవ పుప్ఫితం. అథస్సబ్భన్తరే సువణ్ణచుణ్ణపిఞ్జరం వియ రజతబిమ్బకం పదుమరేణుపిఞ్జరం సేతవణ్ణం దారకం అద్దస. సో మహాపుఞ్ఞో ఏస భవిస్సతి. హన్ద నం పటిజగ్గామీతి పణ్ణసాలం నేత్వా పటిజగ్గిత్వా సత్తవస్సకాలతో పట్ఠాయ తయో వేదే ఉగ్గణ్హాపేసి. దారకో తిణ్ణం వేదానం పారం గన్త్వా పణ్డితో బ్యత్తో జమ్బుదీపే అగ్గబ్రాహ్మణో అహోసి. సో అపరేన సమయేన రఞ్ఞో కోసలస్స సిప్పం దస్సేసి. అథస్స సిప్పే పసన్నో రాజా ఉక్కట్ఠం నామ మహానగరం బ్రహ్మదేయ్యం అదాసి. ఇతి నం పోక్ఖరే సయితత్తా పోక్ఖరసాతీతి సఞ్జానన్తి.

    Ayaṃ pana kassapasammāsambuddhakāle tiṇṇaṃ vedānaṃ pāragū dasabalassa dānaṃ datvā dhammadesanaṃ sutvā devaloke nibbatti. So tato manussalokamāgacchanto mātukucchivāsaṃ jigucchitvā himavantapadese mahāsare padumagabbhe nibbatti. Tassa ca sarassa avidūre tāpaso paṇṇasālāya vasati. So tīre ṭhito taṃ padumaṃ disvā – ‘‘idaṃ padumaṃ avasesapadumehi mahantataraṃ. Pupphitakāle naṃ gahessāmī’’ti cintesi. Taṃ sattāhenāpi na pupphati. Tāpaso kasmā nu kho idaṃ sattāhenāpi na pupphati. Handa naṃ gahessāmīti otaritvā gaṇhi. Taṃ tena nāḷato chinnamattaṃyeva pupphitaṃ. Athassabbhantare suvaṇṇacuṇṇapiñjaraṃ viya rajatabimbakaṃ padumareṇupiñjaraṃ setavaṇṇaṃ dārakaṃ addasa. So mahāpuñño esa bhavissati. Handa naṃ paṭijaggāmīti paṇṇasālaṃ netvā paṭijaggitvā sattavassakālato paṭṭhāya tayo vede uggaṇhāpesi. Dārako tiṇṇaṃ vedānaṃ pāraṃ gantvā paṇḍito byatto jambudīpe aggabrāhmaṇo ahosi. So aparena samayena rañño kosalassa sippaṃ dassesi. Athassa sippe pasanno rājā ukkaṭṭhaṃ nāma mahānagaraṃ brahmadeyyaṃ adāsi. Iti naṃ pokkhare sayitattā pokkharasātīti sañjānanti.

    ఉక్కట్ఠం అజ్ఝావసతీతి ఉక్కట్ఠనామకే నగరే వసతి. అభిభవిత్వా వా ఆవసతి. తస్స నగరస్స సామికో హుత్వా యాయ మరియాదాయ తత్థ వసితబ్బం, తాయ మరియాదాయ వసి. తస్స కిర నగరస్స వత్థుం ఉక్కా ఠపేత్వా ఉక్కాసు జలమానాసు అగ్గహేసుం, తస్మా తం ఉక్కట్ఠన్తి వుచ్చతి. ఓక్కట్ఠన్తిపి పాఠో, సోయేవత్థో. ఉపసగ్గవసేన పనేత్థ భుమ్మత్థే ఉపయోగవచనం వేదితబ్బం. తస్స అనుపయోగత్తా చ సేసపదేసు. తత్థ లక్ఖణం సద్దసత్థతో పరియేసితబ్బం.

    Ukkaṭṭhaṃ ajjhāvasatīti ukkaṭṭhanāmake nagare vasati. Abhibhavitvā vā āvasati. Tassa nagarassa sāmiko hutvā yāya mariyādāya tattha vasitabbaṃ, tāya mariyādāya vasi. Tassa kira nagarassa vatthuṃ ukkā ṭhapetvā ukkāsu jalamānāsu aggahesuṃ, tasmā taṃ ukkaṭṭhanti vuccati. Okkaṭṭhantipi pāṭho, soyevattho. Upasaggavasena panettha bhummatthe upayogavacanaṃ veditabbaṃ. Tassa anupayogattā ca sesapadesu. Tattha lakkhaṇaṃ saddasatthato pariyesitabbaṃ.

    సత్తుస్సదన్తి సత్తేహి ఉస్సదం, ఉస్సన్నం బహుజనం ఆకిణ్ణమనుస్సం. పోసావనియహత్థిఅస్సమోరమిగాదిఅనేకసత్తసమాకిణ్ణఞ్చాతి అత్థో. యస్మా పనేతం నగరం బహి ఆవిజ్ఝిత్వా జాతేన హత్థిఅస్సాదీనం ఘాసతిణేన చేవ గేహచ్ఛాదనతిణేన చ సమ్పన్నం. తథా దారుకట్ఠేహి చేవ గేహసమ్భారకట్ఠేహి చ. యస్మా చస్సబ్భన్తరే వట్టచతురస్సాదిసణ్ఠానా బహూ పోక్ఖరణియో జలజకుసుమవిచిత్తాని చ బహూని అనేకాని తళాకాని ఉదకస్స నిచ్చభరితానేవ హోన్తి, తస్మా సతిణకట్ఠోదకన్తి వుత్తం. సహ ధఞ్ఞేనాతి సధఞ్ఞం పుబ్బణ్ణాపరణ్ణాదిభేదం బహుధఞ్ఞసన్నిచయన్తి అత్థో . ఏత్తావతా యస్మిం నగరే బ్రాహ్మణో సేతచ్ఛత్తం ఉస్సాపేత్వా రాజలీలాయ వసతి, తస్స సమిద్ధిసమ్పత్తి దీపితా హోతి.

    Sattussadanti sattehi ussadaṃ, ussannaṃ bahujanaṃ ākiṇṇamanussaṃ. Posāvaniyahatthiassamoramigādianekasattasamākiṇṇañcāti attho. Yasmā panetaṃ nagaraṃ bahi āvijjhitvā jātena hatthiassādīnaṃ ghāsatiṇena ceva gehacchādanatiṇena ca sampannaṃ. Tathā dārukaṭṭhehi ceva gehasambhārakaṭṭhehi ca. Yasmā cassabbhantare vaṭṭacaturassādisaṇṭhānā bahū pokkharaṇiyo jalajakusumavicittāni ca bahūni anekāni taḷākāni udakassa niccabharitāneva honti, tasmā satiṇakaṭṭhodakanti vuttaṃ. Saha dhaññenāti sadhaññaṃ pubbaṇṇāparaṇṇādibhedaṃ bahudhaññasannicayanti attho . Ettāvatā yasmiṃ nagare brāhmaṇo setacchattaṃ ussāpetvā rājalīlāya vasati, tassa samiddhisampatti dīpitā hoti.

    రాజతో లద్ధం భోగ్గం రాజభోగ్గం. కేన దిన్నన్తి చే? రఞ్ఞా పసేనదినా కోసలేన దిన్నం. రాజదాయన్తి రఞ్ఞో దాయభూతం, దాయజ్జన్తి అత్థో. బ్రహ్మదేయ్యన్తి సేట్ఠదేయ్యం, ఛత్తం ఉస్సాపేత్వా రాజసఙ్ఖేపేన భుఞ్జితబ్బన్తి అత్థో. అథ వా రాజభోగ్గన్తి సబ్బం ఛేజ్జభేజ్జం అనుసాసన్తేన నదీతిత్థపబ్బతాదీసు సుఙ్కం గణ్హన్తేన సేతచ్ఛత్తం ఉస్సాపేత్వా రఞ్ఞా హుత్వా భుఞ్జితబ్బం. రఞ్ఞా పసేనదినా కోసలేన దిన్నం రాజదాయన్తి ఏత్థ తం నగరం రఞ్ఞా దిన్నత్తా రాజదాయం దాయకరాజదీపనత్థం పనస్స ‘‘రఞ్ఞా పసేనదినా కోసలేన దిన్న’’న్తి ఇదం వుత్తం. బ్రహ్మదేయ్యన్తి సేట్ఠదేయ్యం. యథా దిన్నం న పున గహేతబ్బం హోతి, నిస్సట్ఠం పరిచ్చత్తం. ఏవం దిన్నన్తి అత్థో.

    Rājato laddhaṃ bhoggaṃ rājabhoggaṃ. Kena dinnanti ce? Raññā pasenadinā kosalena dinnaṃ. Rājadāyanti rañño dāyabhūtaṃ, dāyajjanti attho. Brahmadeyyanti seṭṭhadeyyaṃ, chattaṃ ussāpetvā rājasaṅkhepena bhuñjitabbanti attho. Atha vā rājabhogganti sabbaṃ chejjabhejjaṃ anusāsantena nadītitthapabbatādīsu suṅkaṃ gaṇhantena setacchattaṃ ussāpetvā raññā hutvā bhuñjitabbaṃ. Raññā pasenadinā kosalena dinnaṃ rājadāyanti ettha taṃ nagaraṃ raññā dinnattā rājadāyaṃ dāyakarājadīpanatthaṃ panassa ‘‘raññā pasenadinā kosalena dinna’’nti idaṃ vuttaṃ. Brahmadeyyanti seṭṭhadeyyaṃ. Yathā dinnaṃ na puna gahetabbaṃ hoti, nissaṭṭhaṃ pariccattaṃ. Evaṃ dinnanti attho.

    అస్సోసీతి సుణి ఉపలభి, సోతద్వారసమ్పత్తవచననిగ్ఘోసానుసారేన అఞ్ఞాసి. ఖోతి అవధారణత్థే పదపూరణమత్తే వా నిపాతో. తత్థ అవధారణత్థేన అస్సోసి ఏవ, నాస్స కోచి సవనన్తరాయో అహోసీతి అయమత్థో వేదితబ్బో. పదపూరణేన పన పదబ్యఞ్జనసిలిట్ఠతామత్తమేవ.

    Assosīti suṇi upalabhi, sotadvārasampattavacananigghosānusārena aññāsi. Khoti avadhāraṇatthe padapūraṇamatte vā nipāto. Tattha avadhāraṇatthena assosi eva, nāssa koci savanantarāyo ahosīti ayamattho veditabbo. Padapūraṇena pana padabyañjanasiliṭṭhatāmattameva.

    ఇదాని యమత్థం బ్రాహ్మణో పోక్ఖరసాతి అస్సోసి, తం పకాసేన్తో – ‘‘సమణో ఖలు భో గోతమో’’తిఆదిమాహ. తత్థ సమితపాపత్తా సమణోతి వేదితబ్బో. వుత్తఞ్హేతం – ‘‘సమితాస్స హోన్తి పాపకా అకుసలా ధమ్మా’’తిఆది (మ॰ ని॰ ౧.౪౩౪). భగవా చ అనుత్తరేన అరియమగ్గేన సమితపాపో. తేనస్స యథాభూతగుణాధిగతమేతం నామం, యదిదం సమణోతి. ఖలూతి అనుస్సవనత్థే నిపాతో. భోతి బ్రాహ్మణజాతిసముదాగతం ఆలపనమత్తం. వుత్తమ్పి చేతం – ‘‘భోవాదీ నామ సో హోతి, సచే హోతి సకిఞ్చనో’’తి (ధ॰ ప॰ ౫౫). గోతమోతి భగవన్తం గోత్తవసేన పరికిత్తేతి. తస్మా సమణో ఖలు భో గోతమోతి ఏత్థ సమణో కిర భో గోతమగోత్తోతి ఏవమత్థో దట్ఠబ్బో.

    Idāni yamatthaṃ brāhmaṇo pokkharasāti assosi, taṃ pakāsento – ‘‘samaṇo khalu bho gotamo’’tiādimāha. Tattha samitapāpattā samaṇoti veditabbo. Vuttañhetaṃ – ‘‘samitāssa honti pāpakā akusalā dhammā’’tiādi (ma. ni. 1.434). Bhagavā ca anuttarena ariyamaggena samitapāpo. Tenassa yathābhūtaguṇādhigatametaṃ nāmaṃ, yadidaṃ samaṇoti. Khalūti anussavanatthe nipāto. Bhoti brāhmaṇajātisamudāgataṃ ālapanamattaṃ. Vuttampi cetaṃ – ‘‘bhovādī nāma so hoti, sace hoti sakiñcano’’ti (dha. pa. 55). Gotamoti bhagavantaṃ gottavasena parikitteti. Tasmā samaṇo khalu bho gotamoti ettha samaṇo kira bho gotamagottoti evamattho daṭṭhabbo.

    సక్యపుత్తోతి ఇదం పన భగవతో ఉచ్చాకులపరిదీపనం . సక్యకులా పబ్బజితోతి సద్ధాపబ్బజితభావపరిదీపనం. కేనచి పారిజుఞ్ఞేన అనభిభూతో అపరిక్ఖీణంయేవ తం కులం పహాయ సద్ధాయ పబ్బజితోతి వుత్తం హోతి. తతో పరం వుత్తత్థమేవ. తం ఖో పనాతిఆది సామఞ్ఞఫలే వుత్తమేవ. సాధు ఖో పనాతి సున్దరం ఖో పన. అత్థావహం సుఖావహన్తి వుత్తం హోతి. తథారూపానం అరహతన్తి యథారూపో సో భవం గోతమో, ఏవరూపానం యథాభూతగుణాధిగమేన లోకే అరహన్తోతి లద్ధసద్ధానం అరహతం. దస్సనం హోతీతి పసాదసోమ్మాని అక్ఖీని ఉమ్మీలేత్వా దస్సనమత్తమ్పి సాధు హోతీతి, ఏవం అజ్ఝాసయం కత్వా.

    Sakyaputtoti idaṃ pana bhagavato uccākulaparidīpanaṃ . Sakyakulā pabbajitoti saddhāpabbajitabhāvaparidīpanaṃ. Kenaci pārijuññena anabhibhūto aparikkhīṇaṃyeva taṃ kulaṃ pahāya saddhāya pabbajitoti vuttaṃ hoti. Tato paraṃ vuttatthameva. Taṃ kho panātiādi sāmaññaphale vuttameva. Sādhu kho panāti sundaraṃ kho pana. Atthāvahaṃ sukhāvahanti vuttaṃ hoti. Tathārūpānaṃ arahatanti yathārūpo so bhavaṃ gotamo, evarūpānaṃ yathābhūtaguṇādhigamena loke arahantoti laddhasaddhānaṃ arahataṃ. Dassanaṃ hotīti pasādasommāni akkhīni ummīletvā dassanamattampi sādhu hotīti, evaṃ ajjhāsayaṃ katvā.

    అమ్బట్ఠమాణవకథా

    Ambaṭṭhamāṇavakathā

    ౨౫౬. అజ్ఝాయకోతి ఇదం – ‘‘న దానిమే ఝాయన్తి, న దానిమే ఝాయన్తీతి ఖో, వాసేట్ఠ, అజ్ఝాయకా అజ్ఝాయకా త్వేవ తతియం అక్ఖరం ఉపనిబ్బత్త’’న్తి, ఏవం పఠమకప్పికకాలే ఝానవిరహితానం బ్రాహ్మణానం గరహవచనం. ఇదాని పన తం అజ్ఝాయతీతి అజ్ఝాయకో. మన్తే పరివత్తేతీతి ఇమినా అత్థేన పసంసావచనం కత్వా వోహరన్తి. మన్తే ధారేతీతి మన్తధరో.

    256.Ajjhāyakoti idaṃ – ‘‘na dānime jhāyanti, na dānime jhāyantīti kho, vāseṭṭha, ajjhāyakā ajjhāyakā tveva tatiyaṃ akkharaṃ upanibbatta’’nti, evaṃ paṭhamakappikakāle jhānavirahitānaṃ brāhmaṇānaṃ garahavacanaṃ. Idāni pana taṃ ajjhāyatīti ajjhāyako. Mante parivattetīti iminā atthena pasaṃsāvacanaṃ katvā voharanti. Mante dhāretīti mantadharo.

    తిణ్ణం వేదానన్తి ఇరువేదయజువేదసామవేదానం. ఓట్ఠపహతకరణవసేన పారం గతోతి పారగూ. సహ నిఘణ్డునా చ కేటుభేన చ సనిఘణ్డుకేటుభానం. నిఘణ్డూతి నిఘణ్డురుక్ఖాదీనం వేవచనపకాసకం సత్థం. కేటుభన్తి కిరియాకప్పవికప్పో కవీనం ఉపకారావహం సత్థం. సహ అక్ఖరప్పభేదేన సాక్ఖరప్పభేదానం. అక్ఖరప్పభేదోతి సిక్ఖా చ నిరుత్తి చ. ఇతిహాసపఞ్చమానన్తి ఆథబ్బణవేదం చతుత్థం కత్వా ఇతిహ ఆస, ఇతిహ ఆసాతి ఈదిసవచనపటిసంయుత్తో పురాణకథాసఙ్ఖాతో ఇతిహాసో పఞ్చమో ఏతేసన్తి ఇతిహాసపఞ్చమా, తేసం ఇతిహాసపఞ్చమానం వేదానం.

    Tiṇṇaṃ vedānanti iruvedayajuvedasāmavedānaṃ. Oṭṭhapahatakaraṇavasena pāraṃ gatoti pāragū. Saha nighaṇḍunā ca keṭubhena ca sanighaṇḍukeṭubhānaṃ. Nighaṇḍūti nighaṇḍurukkhādīnaṃ vevacanapakāsakaṃ satthaṃ. Keṭubhanti kiriyākappavikappo kavīnaṃ upakārāvahaṃ satthaṃ. Saha akkharappabhedena sākkharappabhedānaṃ. Akkharappabhedoti sikkhā ca nirutti ca. Itihāsapañcamānanti āthabbaṇavedaṃ catutthaṃ katvā itiha āsa, itiha āsāti īdisavacanapaṭisaṃyutto purāṇakathāsaṅkhāto itihāso pañcamo etesanti itihāsapañcamā, tesaṃ itihāsapañcamānaṃ vedānaṃ.

    పదం తదవసేసఞ్చ బ్యాకరణం అధీయతి వేదేతి చాతి పదకో వేయ్యాకరణో. లోకాయతం వుచ్చతి వితణ్డవాదసత్థం. మహాపురిసలక్ఖణన్తి మహాపురిసానం బుద్ధాదీనం లక్ఖణదీపకం ద్వాదససహస్సగన్థపమాణం సత్థం. యత్థ సోళససహస్సగాథాపరిమాణా బుద్ధమన్తా నామ అహేసుం, యేసం వసేన ఇమినా లక్ఖణేన సమన్నాగతా బుద్ధా నామ హోన్తి, ఇమినా పచ్చేకబుద్ధా, ఇమినా ద్వే అగ్గసావకా, అసీతి మహాసావకా , బుద్ధమాతా, బుద్ధపితా, అగ్గుపట్ఠాకో, అగ్గుపట్ఠాయికా, రాజా చక్కవత్తీతి అయం విసేసో పఞ్ఞాయతి.

    Padaṃ tadavasesañca byākaraṇaṃ adhīyati vedeti cāti padako veyyākaraṇo. Lokāyataṃ vuccati vitaṇḍavādasatthaṃ. Mahāpurisalakkhaṇanti mahāpurisānaṃ buddhādīnaṃ lakkhaṇadīpakaṃ dvādasasahassaganthapamāṇaṃ satthaṃ. Yattha soḷasasahassagāthāparimāṇā buddhamantā nāma ahesuṃ, yesaṃ vasena iminā lakkhaṇena samannāgatā buddhā nāma honti, iminā paccekabuddhā, iminā dve aggasāvakā, asīti mahāsāvakā , buddhamātā, buddhapitā, aggupaṭṭhāko, aggupaṭṭhāyikā, rājā cakkavattīti ayaṃ viseso paññāyati.

    అనవయోతి ఇమేసు లోకాయతమహాపురిసలక్ఖణేసు అనూనో పరిపూరకారీ, అవయో న హోతీతి వుత్తం హోతి. అవయో నామ యో తాని అత్థతో చ గన్థతో చ సన్ధారేతుం న సక్కోతి. అనుఞ్ఞాతపటిఞ్ఞాతోతి అనుఞ్ఞాతో చేవ పటిఞ్ఞాతో చ. ఆచరియేనస్స ‘‘యం అహం జానామి, తం త్వం జానాసీ’’తిఆదినా అనుఞ్ఞాతో. ‘‘ఆమ ఆచరియా’’తి అత్తనా తస్స పటివచనదానపటిఞ్ఞాయ పటిఞ్ఞాతోతి అత్థో. కతరస్మిం అధికారే? సకే ఆచరియకే తేవిజ్జకే పావచనే. ఏస కిర బ్రాహ్మణో చిన్తేసి ‘‘ఇమస్మిం లోకే ‘అహం బుద్ధో, అహం బుద్ధో’తి ఉగ్గతస్స నామం గహేత్వా బహూ జనా విచరన్తి. తస్మా న మే అనుస్సవమత్తేనేవ ఉపసఙ్కమితుం యుత్తం. ఏకచ్చఞ్హి ఉపసఙ్కమన్తస్స అపక్కమనమ్పి గరు హోతి, అనత్థోపి ఉప్పజ్జతి. యంనూనాహం మమ అన్తేవాసికం పేసేత్వా – ‘బుద్ధో వా, నో వా’తి జానిత్వావ ఉపసఙ్కమేయ్య’’న్తి, తస్మా మాణవం ఆమన్తేత్వా అయం తాతాతిఆదిమాహ.

    Anavayoti imesu lokāyatamahāpurisalakkhaṇesu anūno paripūrakārī, avayo na hotīti vuttaṃ hoti. Avayo nāma yo tāni atthato ca ganthato ca sandhāretuṃ na sakkoti. Anuññātapaṭiññātoti anuññāto ceva paṭiññāto ca. Ācariyenassa ‘‘yaṃ ahaṃ jānāmi, taṃ tvaṃ jānāsī’’tiādinā anuññāto. ‘‘Āma ācariyā’’ti attanā tassa paṭivacanadānapaṭiññāya paṭiññātoti attho. Katarasmiṃ adhikāre? Sake ācariyake tevijjake pāvacane. Esa kira brāhmaṇo cintesi ‘‘imasmiṃ loke ‘ahaṃ buddho, ahaṃ buddho’ti uggatassa nāmaṃ gahetvā bahū janā vicaranti. Tasmā na me anussavamatteneva upasaṅkamituṃ yuttaṃ. Ekaccañhi upasaṅkamantassa apakkamanampi garu hoti, anatthopi uppajjati. Yaṃnūnāhaṃ mama antevāsikaṃ pesetvā – ‘buddho vā, no vā’ti jānitvāva upasaṅkameyya’’nti, tasmā māṇavaṃ āmantetvā ayaṃ tātātiādimāha.

    ౨౫౭. తం భవన్తన్తి తస్స భోతో గోతమస్స. తథా సన్తం యేవాతి తథా సతోయేవ. ఇధాపి హి ఇత్థమ్భూతాఖ్యానత్థవసేనేవ ఉపయోగవచనం.

    257.Taṃ bhavantanti tassa bhoto gotamassa. Tathā santaṃ yevāti tathā satoyeva. Idhāpi hi itthambhūtākhyānatthavaseneva upayogavacanaṃ.

    ౨౫౮. యథా కథం పనాహం, భో, తన్తి ఏత్థ కథం పనాహం భో తం భవన్తం గోతమం జానిస్సామి, యథా సక్కా సో ఞాతుం, తథా మే ఆచిక్ఖాహీతి అత్థో. యథాతి వా నిపాతమత్తమేవేతం. కథన్తి అయం ఆకారపుచ్ఛా. కేనాకారేనాహం తం భవన్తం గోతమం జానిస్సామీతి అత్థో. ఏవం వుత్తే కిర నం ఉపజ్ఝాయో ‘‘కిం త్వం, తాత, పథవియం ఠితో, పథవిం న పస్సామీతి వియ; చన్దిమసూరియానం ఓభాసే ఠితో, చన్దిమసూరియే న పస్సామీతి వియ వదసీ’’తిఆదీని వత్వా జాననాకారం దస్సేన్తో ఆగతాని ఖో, తాతాతిఆదిమాహ.

    258.Yathā kathaṃ panāhaṃ, bho, tanti ettha kathaṃ panāhaṃ bho taṃ bhavantaṃ gotamaṃ jānissāmi, yathā sakkā so ñātuṃ, tathā me ācikkhāhīti attho. Yathāti vā nipātamattamevetaṃ. Kathanti ayaṃ ākārapucchā. Kenākārenāhaṃ taṃ bhavantaṃ gotamaṃ jānissāmīti attho. Evaṃ vutte kira naṃ upajjhāyo ‘‘kiṃ tvaṃ, tāta, pathaviyaṃ ṭhito, pathaviṃ na passāmīti viya; candimasūriyānaṃ obhāse ṭhito, candimasūriye na passāmīti viya vadasī’’tiādīni vatvā jānanākāraṃ dassento āgatāni kho, tātātiādimāha.

    తత్థ మన్తేసూతి వేదేసు. తథాగతో కిర ఉప్పజ్జిస్సతీతి పటికచ్చేవ సుద్ధావాసా దేవా వేదేసు లక్ఖణాని పక్ఖిపిత్వా బుద్ధమన్తా నామేతేతి బ్రాహ్మణవేసేనేవ వేదే వాచేన్తి. తదనుసారేన మహేసక్ఖా సత్తా తథాగతం జానిస్సన్తీతి. తేన పుబ్బే వేదేసు మహాపురిసలక్ఖణాని ఆగచ్ఛన్తి. పరినిబ్బుతే పన తథాగతే అనుక్కమేన అన్తరధాయన్తి. తేనేతరహి నత్థీతి. మహాపురిసస్సాతి పణిధిసమాదానఞాణకరుణాదిగుణమహతో పురిసస్స. ద్వేయేవ గతియోతి ద్వేయేవ నిట్ఠా. కామఞ్చాయం గతిసద్దో ‘‘పఞ్చ ఖో ఇమా, సారిపుత్త, గతియో’’తిఆదీసు (మ॰ ని॰ ౧.౧౫౩) భవభేదే వత్తతి. ‘‘గతి మిగానం పవన’’న్తిఆదీసు (పరి॰ ౩౯౯) నివాసట్ఠానే. ‘‘ఏవం అధిమత్తగతిమన్తో’’తిఆదీసు పఞ్ఞాయం. ‘‘గతిగత’’న్తిఆదీసు విసటభావే. ఇధ పన నిట్ఠాయం వత్తతీతి వేదితబ్బో.

    Tattha mantesūti vedesu. Tathāgato kira uppajjissatīti paṭikacceva suddhāvāsā devā vedesu lakkhaṇāni pakkhipitvā buddhamantā nāmeteti brāhmaṇaveseneva vede vācenti. Tadanusārena mahesakkhā sattā tathāgataṃ jānissantīti. Tena pubbe vedesu mahāpurisalakkhaṇāni āgacchanti. Parinibbute pana tathāgate anukkamena antaradhāyanti. Tenetarahi natthīti. Mahāpurisassāti paṇidhisamādānañāṇakaruṇādiguṇamahato purisassa. Dveyeva gatiyoti dveyeva niṭṭhā. Kāmañcāyaṃ gatisaddo ‘‘pañca kho imā, sāriputta, gatiyo’’tiādīsu (ma. ni. 1.153) bhavabhede vattati. ‘‘Gati migānaṃ pavana’’ntiādīsu (pari. 399) nivāsaṭṭhāne. ‘‘Evaṃ adhimattagatimanto’’tiādīsu paññāyaṃ. ‘‘Gatigata’’ntiādīsu visaṭabhāve. Idha pana niṭṭhāyaṃ vattatīti veditabbo.

    తత్థ కిఞ్చాపి యేహి లక్ఖణేహి సమన్నాగతో రాజా చక్కవత్తీ హోతి, న తేహేవ బుద్ధో హోతి; జాతిసామఞ్ఞతో పన తానియేవ తానీతి వుచ్చన్తి. తేన వుత్తం – ‘‘యేహి సమన్నాగతస్సా’’తి. సచే అగారం అజ్ఝావసతీతి యది అగారే వసతి. రాజా హోతి చక్కవత్తీతి చతూహి అచ్ఛరియధమ్మేహి, సఙ్గహవత్థూహి చ లోకం రఞ్జనతో రాజా, చక్కరతనం వత్తేతి, చతూహి సమ్పత్తిచక్కేహి వత్తతి, తేహి చ పరం వత్తేతి, పరహితాయ చ ఇరియాపథచక్కానం వత్తో ఏతస్మిం అత్థీతి చక్కవత్తీ. ఏత్థ చ రాజాతి సామఞ్ఞం. చక్కవత్తీతి విసేసం. ధమ్మేన చరతీతి ధమ్మికో. ఞాయేన సమేన వత్తతీతి అత్థో. ధమ్మేన రజ్జం లభిత్వా రాజా జాతోతి ధమ్మరాజా. పరహితధమ్మకరణేన వా ధమ్మికో. అత్తహితధమ్మకరణేన ధమ్మరాజా. చతురన్తాయ ఇస్సరోతి చాతురన్తో, చతుసముద్దఅన్తాయ, చతుబ్బిధదీపవిభూసితాయ పథవియా ఇస్సరోతి అత్థో. అజ్ఝత్తం కోపాదిపచ్చత్థికే బహిద్ధా చ సబ్బరాజానో విజేతీతి విజితావీ. జనపదత్థావరియప్పత్తోతి జనపదే ధువభావం థావరభావం పత్తో, న సక్కా కేనచి చాలేతుం. జనపదో వా తమ్హి థావరియప్పత్తో అనుయుత్తో సకమ్మనిరతో అచలో అసమ్పవేధీతి జనపదత్థావరియప్పత్తో.

    Tattha kiñcāpi yehi lakkhaṇehi samannāgato rājā cakkavattī hoti, na teheva buddho hoti; jātisāmaññato pana tāniyeva tānīti vuccanti. Tena vuttaṃ – ‘‘yehi samannāgatassā’’ti. Sace agāraṃ ajjhāvasatīti yadi agāre vasati. Rājā hoti cakkavattīti catūhi acchariyadhammehi, saṅgahavatthūhi ca lokaṃ rañjanato rājā, cakkaratanaṃ vatteti, catūhi sampatticakkehi vattati, tehi ca paraṃ vatteti, parahitāya ca iriyāpathacakkānaṃ vatto etasmiṃ atthīti cakkavattī. Ettha ca rājāti sāmaññaṃ. Cakkavattīti visesaṃ. Dhammena caratīti dhammiko. Ñāyena samena vattatīti attho. Dhammena rajjaṃ labhitvā rājā jātoti dhammarājā. Parahitadhammakaraṇena vā dhammiko. Attahitadhammakaraṇena dhammarājā. Caturantāya issaroti cāturanto, catusamuddaantāya, catubbidhadīpavibhūsitāya pathaviyā issaroti attho. Ajjhattaṃ kopādipaccatthike bahiddhā ca sabbarājāno vijetīti vijitāvī. Janapadatthāvariyappattoti janapade dhuvabhāvaṃ thāvarabhāvaṃ patto, na sakkā kenaci cāletuṃ. Janapado vā tamhi thāvariyappatto anuyutto sakammanirato acalo asampavedhīti janapadatthāvariyappatto.

    సేయ్యథిదన్తి నిపాతో, తస్స చేతాని కతమానీతి అత్థో. చక్కరతనన్తిఆదీసు చక్కఞ్చ, తం రతిజననట్ఠేన రతనఞ్చాతి చక్కరతనం. ఏస నయో సబ్బత్థ. ఇమేసు పన రతనేసు అయం చక్కవత్తిరాజా చక్కరతనేన అజితం జినాతి, హత్థిఅస్సరతనేహి విజితే యథాసుఖం అనుచరతి, పరిణాయకరతనేన విజితమనురక్ఖతి, అవసేసేహి ఉపభోగసుఖమనుభవతి. పఠమేన చస్స ఉస్సాహసత్తియోగో, పచ్ఛిమేన మన్తసత్తియోగో, హత్థిఅస్సగహపతిరతనేహి పభుసత్తియోగో సుపరిపుణ్ణో హోతి, ఇత్థిమణిరతనేహి తివిధసత్తియోగఫలం. సో ఇత్థిమణిరతనేహి భోగసుఖమనుభవతి, సేసేహి ఇస్సరియసుఖం. విసేసతో చస్స పురిమాని తీణి అదోసకుసలమూలజనితకమ్మానుభావేన సమ్పజ్జన్తి, మజ్ఝిమాని అలోభకుసలమూలజనితకమ్మానుభావేన, పచ్ఛిమమేకం అమోహకుసలమూలజనితకమ్మానుభావేనాతి వేదితబ్బం. అయమేత్థ సఙ్ఖేపో. విత్థారో పన బోజ్ఝఙ్గసంయుత్తే రతనసుత్తస్స ఉపదేసతో గహేతబ్బో.

    Seyyathidanti nipāto, tassa cetāni katamānīti attho. Cakkaratanantiādīsu cakkañca, taṃ ratijananaṭṭhena ratanañcāti cakkaratanaṃ. Esa nayo sabbattha. Imesu pana ratanesu ayaṃ cakkavattirājā cakkaratanena ajitaṃ jināti, hatthiassaratanehi vijite yathāsukhaṃ anucarati, pariṇāyakaratanena vijitamanurakkhati, avasesehi upabhogasukhamanubhavati. Paṭhamena cassa ussāhasattiyogo, pacchimena mantasattiyogo, hatthiassagahapatiratanehi pabhusattiyogo suparipuṇṇo hoti, itthimaṇiratanehi tividhasattiyogaphalaṃ. So itthimaṇiratanehi bhogasukhamanubhavati, sesehi issariyasukhaṃ. Visesato cassa purimāni tīṇi adosakusalamūlajanitakammānubhāvena sampajjanti, majjhimāni alobhakusalamūlajanitakammānubhāvena, pacchimamekaṃ amohakusalamūlajanitakammānubhāvenāti veditabbaṃ. Ayamettha saṅkhepo. Vitthāro pana bojjhaṅgasaṃyutte ratanasuttassa upadesato gahetabbo.

    పరోసహస్సన్తి అతిరేకసహస్సం. సూరాతి అభీరుకజాతికా. వీరఙ్గరూపాతి దేవపుత్తసదిసకాయా. ఏవం తావ ఏకే వణ్ణయన్తి. అయం పనేత్థ సబ్భావో. వీరాతి ఉత్తమసూరా వుచ్చన్తి, వీరానం అఙ్గం వీరఙ్గం, వీరకారణం వీరియన్తి వుత్తం హోతి. వీరఙ్గరూపం ఏతేసన్తి వీరఙ్గరూపా, వీరియమయసరీరా వియాతి వుత్తం హోతి. పరసేనప్పమద్దనాతి సచే పటిముఖం తిట్ఠేయ్య పరసేనా తం పరిమద్దితుం సమత్థాతి అధిప్పాయో. ధమ్మేనాతి ‘‘పాణో న హన్తబ్బో’’తిఆదినా పఞ్చసీలధమ్మేన . అరహం హోతి సమ్మాసమ్బుద్ధో లోకే వివట్టచ్ఛదోతి ఏత్థ రాగదోసమోహమానదిట్ఠిఅవిజ్జాదుచ్చరితఛదనేహి సత్తహి పటిచ్ఛన్నే కిలేసన్ధకారే లోకే తం ఛదనం వివట్టేత్వా సమన్తతో సఞ్జాతాలోకో హుత్వా ఠితోతి వివట్టచ్ఛదో. తత్థ పఠమేన పదేన పూజారహతా. దుతియేన తస్సా హేతు, యస్మా సమ్మాసమ్బుద్ధోతి, తతియేన బుద్ధత్తహేతుభూతా వివట్టచ్ఛదతా వుత్తాతి వేదితబ్బా. అథ వా వివట్టో చ విచ్ఛదో చాతి వివట్టచ్ఛదో, వట్టరహితో ఛదనరహితో చాతి వుత్తం హోతి. తేన అరహం వట్టాభావేన, సమ్మాసమ్బుద్ధో ఛదనాభావేనాతి ఏవం పురిమపదద్వయస్సేవ హేతుద్వయం వుత్తం హోతి, దుతియేన వేసారజ్జేన చేత్థ పురిమసిద్ధి, పఠమేన దుతియసిద్ధి, తతియచతుత్థేహి తతియసిద్ధి హోతి. పురిమఞ్చ ధమ్మచక్ఖుం, దుతియం బుద్ధచక్ఖుం, తతియం సమన్తచక్ఖుం సాధేతీతి వేదితబ్బం. త్వం మన్తానం పటిగ్గహేతాతి ఇమినా’స్స మన్తేసు సూరభావం జనేతి.

    Parosahassanti atirekasahassaṃ. Sūrāti abhīrukajātikā. Vīraṅgarūpāti devaputtasadisakāyā. Evaṃ tāva eke vaṇṇayanti. Ayaṃ panettha sabbhāvo. Vīrāti uttamasūrā vuccanti, vīrānaṃ aṅgaṃ vīraṅgaṃ, vīrakāraṇaṃ vīriyanti vuttaṃ hoti. Vīraṅgarūpaṃ etesanti vīraṅgarūpā, vīriyamayasarīrā viyāti vuttaṃ hoti. Parasenappamaddanāti sace paṭimukhaṃ tiṭṭheyya parasenā taṃ parimaddituṃ samatthāti adhippāyo. Dhammenāti ‘‘pāṇo na hantabbo’’tiādinā pañcasīladhammena . Arahaṃ hoti sammāsambuddho loke vivaṭṭacchadoti ettha rāgadosamohamānadiṭṭhiavijjāduccaritachadanehi sattahi paṭicchanne kilesandhakāre loke taṃ chadanaṃ vivaṭṭetvā samantato sañjātāloko hutvā ṭhitoti vivaṭṭacchado. Tattha paṭhamena padena pūjārahatā. Dutiyena tassā hetu, yasmā sammāsambuddhoti, tatiyena buddhattahetubhūtā vivaṭṭacchadatā vuttāti veditabbā. Atha vā vivaṭṭo ca vicchado cāti vivaṭṭacchado, vaṭṭarahito chadanarahito cāti vuttaṃ hoti. Tena arahaṃ vaṭṭābhāvena, sammāsambuddho chadanābhāvenāti evaṃ purimapadadvayasseva hetudvayaṃ vuttaṃ hoti, dutiyena vesārajjena cettha purimasiddhi, paṭhamena dutiyasiddhi, tatiyacatutthehi tatiyasiddhi hoti. Purimañca dhammacakkhuṃ, dutiyaṃ buddhacakkhuṃ, tatiyaṃ samantacakkhuṃ sādhetīti veditabbaṃ. Tvaṃ mantānaṃ paṭiggahetāti iminā’ssa mantesu sūrabhāvaṃ janeti.

    ౨౫౯. సోపి తాయ ఆచరియకథాయ లక్ఖణేసు విగతసమ్మోహో ఏకోభాసజాతే వియ బుద్ధమన్తే సమ్పస్సమానో ఏవం భోతి ఆహ. తస్సత్థో – ‘యథా, భో, త్వం వదసి, ఏవం కరిస్సామీ’తి. వళవారథమారుయ్హాతి వళవాయుత్తం రథం అభిరూహిత్వా. బ్రాహ్మణో కిర యేన రథేన సయం విచరతి, తమేవ రథం దత్వా మాణవం పేసేసి. మాణవాపి పోక్ఖరసాతిస్సేవ అన్తేవాసికా. సో కిర తేసం – ‘‘అమ్బట్ఠేన సద్ధిం గచ్ఛథా’’తి సఞ్ఞం అదాసి.

    259. Sopi tāya ācariyakathāya lakkhaṇesu vigatasammoho ekobhāsajāte viya buddhamante sampassamāno evaṃ bhoti āha. Tassattho – ‘yathā, bho, tvaṃ vadasi, evaṃ karissāmī’ti. Vaḷavārathamāruyhāti vaḷavāyuttaṃ rathaṃ abhirūhitvā. Brāhmaṇo kira yena rathena sayaṃ vicarati, tameva rathaṃ datvā māṇavaṃ pesesi. Māṇavāpi pokkharasātisseva antevāsikā. So kira tesaṃ – ‘‘ambaṭṭhena saddhiṃ gacchathā’’ti saññaṃ adāsi.

    యావతికా యానస్స భూమీతి యత్తకం సక్కా హోతి యానేన గన్తుం, అయం యానస్స భూమి నామ. యానా పచ్చోరోహిత్వాతి అయానభూమిం, ద్వారకోట్ఠకసమీపం గన్త్వా యానతో పటిఓరోహిత్వా.

    Yāvatikā yānassa bhūmīti yattakaṃ sakkā hoti yānena gantuṃ, ayaṃ yānassa bhūmi nāma. Yānā paccorohitvāti ayānabhūmiṃ, dvārakoṭṭhakasamīpaṃ gantvā yānato paṭiorohitvā.

    తేన ఖో పన సమయేనాతి యస్మిం సమయే అమ్బట్ఠో ఆరామం పావిసి. తస్మిం పన సమయే, ఠితమజ్ఝన్హికసమయే. కస్మా పన తస్మిం సమయే చఙ్కమన్తీతి? పణీతభోజనపచ్చయస్స థినమిద్ధస్స వినోదనత్థం, దివాపధానికా వా తే. తాదిసానఞ్హి పచ్ఛాభత్తం చఙ్కమిత్వా న్హాయిత్వా సరీరం ఉతుం గాహాపేత్వా నిసజ్జ సమణధమ్మం కరోన్తానం చిత్తం ఏకగ్గం హోతి. యేన తే భిక్ఖూతి సో కిర – ‘‘కుహిం సమణో గోతమో’’తి పరివేణతో పరివేణం అనాగన్త్వా ‘‘పుచ్ఛిత్వావ పవిసిస్సామీ’’తి విలోకేన్తో అరఞ్ఞహత్థీ వియ మహాచఙ్కమే చఙ్కమమానే పంసుకూలికే భిక్ఖూ దిస్వా తేసం సన్తికం అగమాసి. తం సన్ధాయ యేన తే భిక్ఖూతిఆది వుత్తం. దస్సనాయాతి దట్ఠుం, పస్సితుకామా హుత్వాతి అత్థో.

    Tena kho pana samayenāti yasmiṃ samaye ambaṭṭho ārāmaṃ pāvisi. Tasmiṃ pana samaye, ṭhitamajjhanhikasamaye. Kasmā pana tasmiṃ samaye caṅkamantīti? Paṇītabhojanapaccayassa thinamiddhassa vinodanatthaṃ, divāpadhānikā vā te. Tādisānañhi pacchābhattaṃ caṅkamitvā nhāyitvā sarīraṃ utuṃ gāhāpetvā nisajja samaṇadhammaṃ karontānaṃ cittaṃ ekaggaṃ hoti. Yena te bhikkhūti so kira – ‘‘kuhiṃ samaṇo gotamo’’ti pariveṇato pariveṇaṃ anāgantvā ‘‘pucchitvāva pavisissāmī’’ti vilokento araññahatthī viya mahācaṅkame caṅkamamāne paṃsukūlike bhikkhū disvā tesaṃ santikaṃ agamāsi. Taṃ sandhāya yena te bhikkhūtiādi vuttaṃ. Dassanāyāti daṭṭhuṃ, passitukāmā hutvāti attho.

    ౨౬౦. అభిఞ్ఞాతకోలఞ్ఞోతి పాకటకులజో. తదా కిర జమ్బుదీపే అమ్బట్ఠకులం నామ పాకటకులమహోసి . అభిఞ్ఞాతస్సాతి రూపజాతిమన్తకులాపదేసేహి పాకటస్స. అగరూతి అభారికో. యో హి అమ్బట్ఠం ఞాపేతుం న సక్కుణేయ్య, తస్స తేన సద్ధిం కథాసల్లాపో గరు భవేయ్య. భగవతో పన తాదిసానం మాణవానం సతేనాపి సహస్సేనాపి పఞ్హం పుట్ఠస్స విస్సజ్జనే దన్ధాయితత్తం నత్థీతి మఞ్ఞమానా – ‘‘అగరు ఖో పనా’’తి చిన్తయింసు. విహారోతి గన్ధకుటిం సన్ధాయ ఆహంసు.

    260.Abhiññātakolaññoti pākaṭakulajo. Tadā kira jambudīpe ambaṭṭhakulaṃ nāma pākaṭakulamahosi . Abhiññātassāti rūpajātimantakulāpadesehi pākaṭassa. Agarūti abhāriko. Yo hi ambaṭṭhaṃ ñāpetuṃ na sakkuṇeyya, tassa tena saddhiṃ kathāsallāpo garu bhaveyya. Bhagavato pana tādisānaṃ māṇavānaṃ satenāpi sahassenāpi pañhaṃ puṭṭhassa vissajjane dandhāyitattaṃ natthīti maññamānā – ‘‘agaru kho panā’’ti cintayiṃsu. Vihāroti gandhakuṭiṃ sandhāya āhaṃsu.

    అతరమానోతి అతురితో, సణికం పదప్పమాణట్ఠానే పదం నిక్ఖిపన్తో వత్తం కత్వా సుసమ్మట్ఠం ముత్తాదలసిన్దువారసన్థరసదిసం వాలికం అవినాసేన్తోతి అత్థో. ఆళిన్దన్తి పముఖం. ఉక్కాసిత్వాతి ఉక్కాసితసద్దం కత్వా. అగ్గళన్తి ద్వారకవాటం. ఆకోటేహీతి అగ్గనఖేహి సణికం కుఞ్చికచ్ఛిద్దసమీపే ఆకోటేహీతి వుత్తం హోతి. ద్వారం కిర అతిఉపరి అమనుస్సా, అతిహేట్ఠా దీఘజాతికా కోటేన్తి. తథా అనాకోటేత్వా మజ్ఝే ఛిద్దసమీపే కోటేతబ్బన్తి ఇదం ద్వారాకోటనవత్తన్తి దీపేన్తా వదన్తి.

    Ataramānoti aturito, saṇikaṃ padappamāṇaṭṭhāne padaṃ nikkhipanto vattaṃ katvā susammaṭṭhaṃ muttādalasinduvārasantharasadisaṃ vālikaṃ avināsentoti attho. Āḷindanti pamukhaṃ. Ukkāsitvāti ukkāsitasaddaṃ katvā. Aggaḷanti dvārakavāṭaṃ. Ākoṭehīti agganakhehi saṇikaṃ kuñcikacchiddasamīpe ākoṭehīti vuttaṃ hoti. Dvāraṃ kira atiupari amanussā, atiheṭṭhā dīghajātikā koṭenti. Tathā anākoṭetvā majjhe chiddasamīpe koṭetabbanti idaṃ dvārākoṭanavattanti dīpentā vadanti.

    ౨౬౧. వివరి భగవా ద్వారన్తి న భగవా ఉట్ఠాయ ద్వారం వివరి. వివరియతూతి పన హత్థం పసారేసి. తతో ‘‘భగవా తుమ్హేహి అనేకాసు కప్పకోటీసు దానం దదమానేహి న సహత్థా ద్వారవివరణకమ్మం కత’’న్తి సయమేవ ద్వారం వివటం. తం పన యస్మా భగవతో మనేన వివటం, తస్మా వివరి భగవా ద్వారన్తి వత్తుం వట్టతి.

    261.Vivari bhagavā dvāranti na bhagavā uṭṭhāya dvāraṃ vivari. Vivariyatūti pana hatthaṃ pasāresi. Tato ‘‘bhagavā tumhehi anekāsu kappakoṭīsu dānaṃ dadamānehi na sahatthā dvāravivaraṇakammaṃ kata’’nti sayameva dvāraṃ vivaṭaṃ. Taṃ pana yasmā bhagavato manena vivaṭaṃ, tasmā vivari bhagavā dvāranti vattuṃ vaṭṭati.

    భగవతా సద్ధిం సమ్మోదింసూతి యథా ఖమనీయాదీని పుచ్ఛన్తో భగవా తేహి, ఏవం తేపి భగవతా సద్ధిం సమప్పవత్తమోదా అహేసుం. సీతోదకం వియ ఉణ్హోదకేన సమ్మోదితం ఏకీభావం అగమంసు. యాయ చ ‘‘కచ్చి, భో గోతమ, ఖమనీయం; కచ్చి యాపనీయం, కచ్చి భోతో చ గోతమస్స సావకానఞ్చ అప్పాబాధం, అప్పాతఙ్కం, లహుట్ఠానం, బలం, ఫాసువిహారో’’తిఆదికాయ కథాయ సమ్మోదింసు, తం పీతిపామోజ్జసఙ్ఖాతసమ్మోదజననతో సమ్మోదితుం యుత్తభావతో చ సమ్మోదనీయం, అత్థబ్యఞ్జనమధురతాయ సుచిరమ్పి కాలం సారేతుం నిరన్తరం పవత్తేతుం అరహభావతో సరితబ్బభావతో చ సారణీయం. సుయ్యమానసుఖతో సమ్మోదనీయం, అనుస్సరియమానసుఖతో చ సారణీయం. తథా బ్యఞ్జనపరిసుద్ధతాయ సమ్మోదనీయం, అత్థపరిసుద్ధతాయ సారణీయం. ఏవం అనేకేహి పరియాయేహి సమ్మోదనీయం కథం సారణీయం వీతిసారేత్వా పరియోసాపేత్వా నిట్ఠపేత్వా ఏకమన్తం నిసీదింసు.

    Bhagavatā saddhiṃ sammodiṃsūti yathā khamanīyādīni pucchanto bhagavā tehi, evaṃ tepi bhagavatā saddhiṃ samappavattamodā ahesuṃ. Sītodakaṃ viya uṇhodakena sammoditaṃ ekībhāvaṃ agamaṃsu. Yāya ca ‘‘kacci, bho gotama, khamanīyaṃ; kacci yāpanīyaṃ, kacci bhoto ca gotamassa sāvakānañca appābādhaṃ, appātaṅkaṃ, lahuṭṭhānaṃ, balaṃ, phāsuvihāro’’tiādikāya kathāya sammodiṃsu, taṃ pītipāmojjasaṅkhātasammodajananato sammodituṃ yuttabhāvato ca sammodanīyaṃ, atthabyañjanamadhuratāya sucirampi kālaṃ sāretuṃ nirantaraṃ pavattetuṃ arahabhāvato saritabbabhāvato ca sāraṇīyaṃ. Suyyamānasukhato sammodanīyaṃ, anussariyamānasukhato ca sāraṇīyaṃ. Tathā byañjanaparisuddhatāya sammodanīyaṃ, atthaparisuddhatāya sāraṇīyaṃ. Evaṃ anekehi pariyāyehi sammodanīyaṃ kathaṃ sāraṇīyaṃ vītisāretvā pariyosāpetvā niṭṭhapetvā ekamantaṃ nisīdiṃsu.

    అమ్బట్ఠో పన మాణవోతి సో కిర భగవతో రూపసమ్పత్తియం చిత్తప్పసాదమత్తమ్పి అకత్వా ‘‘దసబలం అపసాదేస్సామీ’’తి ఉదరే బద్ధసాటకం ముఞ్చిత్వా కణ్ఠే ఓలమ్బేత్వా ఏకేన హత్థేన దుస్సకణ్ణం గహేత్వా చఙ్కమం అభిరూహిత్వా కాలేన బాహుం, కాలేన ఉదరం, కాలేన పిట్ఠిం దస్సేన్తో, కాలేన హత్థవికారం, కాలేన భముకవికారం కరోన్తో, ‘‘కచ్చి తే భో, గోతమ, ధాతుసమతా, కచ్చి భిక్ఖాహారేన న కిలమథ, అకిలమథాకారోయేవ పన తే పఞ్ఞాయతి; థూలాని హి తే అఙ్గపచ్చఙ్గాని, పాసాదికత్థ గతగతట్ఠానే. ‘తే బహుజనా రాజపబ్బజితోతి చ బుద్ధో’తి చ ఉప్పన్నబహుమానా పణీతం ఓజవన్తమాహారం దేన్తి. పస్సథ, భో, గేహం, చిత్తసాలా వియ, దిబ్బపాసాదో వియ. ఇమం మఞ్చం పస్సథ, బిమ్బోహనం పస్సథ, కిం ఏవరూపే ఠానే వసన్తస్స సమణధమ్మం కాతుం దుక్కర’’న్తి ఏవరూపం ఉప్పణ్డనకథం అనాచారభావసారణీయం కథేతి, తేన వుత్తం – ‘‘అమ్బట్ఠో పన మాణవో చఙ్కమన్తోపి నిసిన్నేన భగవతా కిఞ్చి కిఞ్చి కథం సారణీయం వీతిసారేతి, ఠితోపి నిసిన్నేన భగవతా కిఞ్చి కిఞ్చి కథం సారణీయం వీతిసారేతీ’’తి.

    Ambaṭṭhopana māṇavoti so kira bhagavato rūpasampattiyaṃ cittappasādamattampi akatvā ‘‘dasabalaṃ apasādessāmī’’ti udare baddhasāṭakaṃ muñcitvā kaṇṭhe olambetvā ekena hatthena dussakaṇṇaṃ gahetvā caṅkamaṃ abhirūhitvā kālena bāhuṃ, kālena udaraṃ, kālena piṭṭhiṃ dassento, kālena hatthavikāraṃ, kālena bhamukavikāraṃ karonto, ‘‘kacci te bho, gotama, dhātusamatā, kacci bhikkhāhārena na kilamatha, akilamathākāroyeva pana te paññāyati; thūlāni hi te aṅgapaccaṅgāni, pāsādikattha gatagataṭṭhāne. ‘te bahujanā rājapabbajitoti ca buddho’ti ca uppannabahumānā paṇītaṃ ojavantamāhāraṃ denti. Passatha, bho, gehaṃ, cittasālā viya, dibbapāsādo viya. Imaṃ mañcaṃ passatha, bimbohanaṃ passatha, kiṃ evarūpe ṭhāne vasantassa samaṇadhammaṃ kātuṃ dukkara’’nti evarūpaṃ uppaṇḍanakathaṃ anācārabhāvasāraṇīyaṃ katheti, tena vuttaṃ – ‘‘ambaṭṭho pana māṇavo caṅkamantopi nisinnena bhagavatā kiñci kiñci kathaṃ sāraṇīyaṃ vītisāreti, ṭhitopi nisinnena bhagavatā kiñci kiñci kathaṃ sāraṇīyaṃ vītisāretī’’ti.

    ౨౬౨. అథ ఖో భగవాతి అథ భగవా – ‘‘అయం మాణవో హత్థం పసారేత్వా భవగ్గం గహేతుకామో వియ, పాదం పసారేత్వా అవీచిం విచరితుకామో వియ, మహాసముద్దం తరితుకామో వియ, సినేరుం ఆరోహితుకామో వియ చ అట్ఠానే వాయమతి, హన్ద, తేన సద్ధిం మన్తేమీ’’తి అమ్బట్ఠం మాణవం ఏతదవోచ. ఆచరియపాచరియేహీతి ఆచరియేహి చ తేసం ఆచరియేహి చ.

    262.Atha kho bhagavāti atha bhagavā – ‘‘ayaṃ māṇavo hatthaṃ pasāretvā bhavaggaṃ gahetukāmo viya, pādaṃ pasāretvā avīciṃ vicaritukāmo viya, mahāsamuddaṃ taritukāmo viya, sineruṃ ārohitukāmo viya ca aṭṭhāne vāyamati, handa, tena saddhiṃ mantemī’’ti ambaṭṭhaṃ māṇavaṃ etadavoca. Ācariyapācariyehīti ācariyehi ca tesaṃ ācariyehi ca.

    పఠమఇబ్భవాదవణ్ణనా

    Paṭhamaibbhavādavaṇṇanā

    ౨౬౩. గచ్ఛన్తో వాతి ఏత్థ కామం తీసు ఇరియాపథేసు బ్రాహ్మణో ఆచరియబ్రాహ్మణేన సద్ధిం సల్లపితుమరహతి. అయం పన మాణవో మానథద్ధతాయ కథాసల్లాపం కరోన్తో చత్తారోపి ఇరియాపథే యోజేస్సామీతి ‘‘సయానో వా హి, భో గోతమ, సయానేనా’’తి ఆహ.

    263.Gacchanto vāti ettha kāmaṃ tīsu iriyāpathesu brāhmaṇo ācariyabrāhmaṇena saddhiṃ sallapitumarahati. Ayaṃ pana māṇavo mānathaddhatāya kathāsallāpaṃ karonto cattāropi iriyāpathe yojessāmīti ‘‘sayāno vā hi, bho gotama, sayānenā’’ti āha.

    తతో కిర తం భగవా – ‘‘అమ్బట్ఠ, గచ్ఛన్తస్స వా గచ్ఛన్తేన, ఠితస్స వా ఠితేన, నిసిన్నస్స వా నిసిన్నేనాచరియేన సద్ధిం కథా నామ సబ్బాచరియేసు లబ్భతి. త్వం పన సయానో సయానేనాచరియేన సద్ధిం కథేసి, కిం తే ఆచరియో గోరూపం, ఉదాహు త్వ’’న్తి ఆహ. సో కుజ్ఝిత్వా – ‘‘యే చ ఖో తే, భో గోతమ, ముణ్డకా’’తిఆదిమాహ. తత్థ ముణ్డే ముణ్డాతి సమణే చ సమణాతి వత్తుం వట్టేయ్య. అయం పన హీళేన్తో ముణ్డకా సమణకాతి ఆహ. ఇబ్భాతి గహపతికా. కణ్హాతి కణ్హా, కాళకాతి అత్థో. బన్ధుపాదాపచ్చాతి ఏత్థ బన్ధూతి బ్రహ్మా అధిప్పేతో. తఞ్హి బ్రాహ్మణా పితామహోతి వోహరన్తి. పాదానం అపచ్చా పాదాపచ్చా, బ్రహ్మునో పిట్ఠిపాదతో జాతాతి అధిప్పాయో. తస్స కిర అయం లద్ధి – బ్రాహ్మణా బ్రహ్మునో ముఖతో నిక్ఖన్తా, ఖత్తియా ఉరతో, వేస్సా నాభితో, సుద్దా జాణుతో, సమణా పిట్ఠిపాదతోతి. ఏవం కథేన్తో చ పనేస కిఞ్చాపి అనియమేత్వా కథేతి. అథ ఖో భగవన్తమేవ వదామీతి కథేతి.

    Tato kira taṃ bhagavā – ‘‘ambaṭṭha, gacchantassa vā gacchantena, ṭhitassa vā ṭhitena, nisinnassa vā nisinnenācariyena saddhiṃ kathā nāma sabbācariyesu labbhati. Tvaṃ pana sayāno sayānenācariyena saddhiṃ kathesi, kiṃ te ācariyo gorūpaṃ, udāhu tva’’nti āha. So kujjhitvā – ‘‘ye ca kho te, bho gotama, muṇḍakā’’tiādimāha. Tattha muṇḍe muṇḍāti samaṇe ca samaṇāti vattuṃ vaṭṭeyya. Ayaṃ pana hīḷento muṇḍakā samaṇakāti āha. Ibbhāti gahapatikā. Kaṇhāti kaṇhā, kāḷakāti attho. Bandhupādāpaccāti ettha bandhūti brahmā adhippeto. Tañhi brāhmaṇā pitāmahoti voharanti. Pādānaṃ apaccā pādāpaccā, brahmuno piṭṭhipādato jātāti adhippāyo. Tassa kira ayaṃ laddhi – brāhmaṇā brahmuno mukhato nikkhantā, khattiyā urato, vessā nābhito, suddā jāṇuto, samaṇā piṭṭhipādatoti. Evaṃ kathento ca panesa kiñcāpi aniyametvā katheti. Atha kho bhagavantameva vadāmīti katheti.

    అథ ఖో భగవా – ‘‘అయం అమ్బట్ఠో ఆగతకాలతో పట్ఠాయ మయా సద్ధిం కథయమానో మానమేవ నిస్సాయ కథేసి, ఆసీవిసం గీవాయం గణ్హన్తో వియ, అగ్గిక్ఖన్ధం ఆలిఙ్గన్తో వియ, మత్తవారణం సోణ్డాయ పరామసన్తో వియ, అత్తనో పమాణం న జానాతి. హన్ద నం జానాపేస్సామీ’’తి చిన్తేత్వా ‘‘అత్థికవతో ఖో పన తే, అమ్బట్ఠా’’తిఆదిమాహ. తత్థ ఆగన్త్వా కత్తబ్బకిచ్చసఙ్ఖాతో అత్థో, ఏతస్స అత్థీతి అత్థికం, తస్స మాణవస్స చిత్తం. అత్థికమస్స అత్థీతి అత్థికవా, తస్స అత్థికవతో తవ ఇధాగమనం అహోసీతి అత్థో.

    Atha kho bhagavā – ‘‘ayaṃ ambaṭṭho āgatakālato paṭṭhāya mayā saddhiṃ kathayamāno mānameva nissāya kathesi, āsīvisaṃ gīvāyaṃ gaṇhanto viya, aggikkhandhaṃ āliṅganto viya, mattavāraṇaṃ soṇḍāya parāmasanto viya, attano pamāṇaṃ na jānāti. Handa naṃ jānāpessāmī’’ti cintetvā ‘‘atthikavato kho pana te, ambaṭṭhā’’tiādimāha. Tattha āgantvā kattabbakiccasaṅkhāto attho, etassa atthīti atthikaṃ, tassa māṇavassa cittaṃ. Atthikamassa atthīti atthikavā, tassa atthikavato tava idhāgamanaṃ ahosīti attho.

    ఖో పనాతి నిపాతమత్తం. యాయేవ ఖో పనత్థాయాతి యేనేవ ఖో పనత్థేన. ఆగచ్ఛేయ్యాథాతి మమ వా అఞ్ఞేసం వా సన్తికం యదా కదాచి ఆగచ్ఛేయ్యాథ. తమేవ అత్థన్తి ఇదం పురిసలిఙ్గవసేనేవ వుత్తం. మనసి కరేయ్యాథాతి చిత్తే కరేయ్యాథ. ఇదం వుత్తం హోతి – త్వం ఆచరియేన అత్తనో కరణీయేన పేసితో, న అమ్హాకం పరిభవనత్థాయ, తస్మా తమేవ కిచ్చం మనసి కరోహీతి. ఏవమస్స అఞ్ఞేసం సన్తికం ఆగతానం వత్తం దస్సేత్వా మాననిగ్గణ్హనత్థం ‘‘అవుసితవాయేవ ఖో పనా’’తిఆదిమాహ. తస్సత్థో పస్సథ భో అయం అమ్బట్ఠో మాణవో ఆచరియకులే అవుసితవా అసిక్ఖితో అప్పస్సుతోవ సమానో. వుసితమానీతి ‘‘అహం వుసితవా సిక్ఖితో బహుస్సుతో’’తి అత్తానం మఞ్ఞతి. ఏతస్స హి ఏవం ఫరుసవచనసముదాచారే కారణం కిమఞ్ఞత్ర అవుసితత్తాతి ఆచరియకులే అసంవుద్ధా అసిక్ఖితా అప్పస్సుతాయేవ హి ఏవం వదన్తీతి.

    Kho panāti nipātamattaṃ. Yāyeva kho panatthāyāti yeneva kho panatthena. Āgaccheyyāthāti mama vā aññesaṃ vā santikaṃ yadā kadāci āgaccheyyātha. Tameva atthanti idaṃ purisaliṅgavaseneva vuttaṃ. Manasi kareyyāthāti citte kareyyātha. Idaṃ vuttaṃ hoti – tvaṃ ācariyena attano karaṇīyena pesito, na amhākaṃ paribhavanatthāya, tasmā tameva kiccaṃ manasi karohīti. Evamassa aññesaṃ santikaṃ āgatānaṃ vattaṃ dassetvā mānaniggaṇhanatthaṃ ‘‘avusitavāyeva kho panā’’tiādimāha. Tassattho passatha bho ayaṃ ambaṭṭho māṇavo ācariyakule avusitavā asikkhito appassutova samāno. Vusitamānīti ‘‘ahaṃ vusitavā sikkhito bahussuto’’ti attānaṃ maññati. Etassa hi evaṃ pharusavacanasamudācāre kāraṇaṃ kimaññatra avusitattāti ācariyakule asaṃvuddhā asikkhitā appassutāyeva hi evaṃ vadantīti.

    ౨౬౪. కుపితోతి కుద్ధో. అనత్తమనోతి అసకమనో, కిం పన భగవా తస్స కుజ్ఝనభావం ఞత్వా ఏవమాహ ఉదాహు అఞత్వాతి? ఞత్వా ఆహాతి. కస్మా ఞత్వా ఆహాతి? తస్స మాననిమ్మదనత్థం. భగవా హి అఞ్ఞాసి – ‘‘అయం మయా ఏవం వుత్తే కుజ్ఝిత్వా మమ ఞాతకే అక్కోసిస్సతి. అథస్సాహం యథా నామ కుసలో భిసక్కో దోసం ఉగ్గిలేత్వా నీహరతి, ఏవమేవ గోత్తేన గోత్తం, కులాపదేసేన కులాపదేసం , ఉట్ఠాపేత్వా భవగ్గప్పమాణేన వియ ఉట్ఠితం మానద్ధజం మూలే ఛేత్వా నిపాతేస్సామీ’’తి. ఖుంసేన్తోతి ఘట్టేన్తో. వమ్భేన్తోతి హీళేన్తో. పాపితో భవిస్సతీతి చణ్డభావాదిదోసం పాపితో భవిస్సతి.

    264.Kupitoti kuddho. Anattamanoti asakamano, kiṃ pana bhagavā tassa kujjhanabhāvaṃ ñatvā evamāha udāhu añatvāti? Ñatvā āhāti. Kasmā ñatvā āhāti? Tassa mānanimmadanatthaṃ. Bhagavā hi aññāsi – ‘‘ayaṃ mayā evaṃ vutte kujjhitvā mama ñātake akkosissati. Athassāhaṃ yathā nāma kusalo bhisakko dosaṃ uggiletvā nīharati, evameva gottena gottaṃ, kulāpadesena kulāpadesaṃ , uṭṭhāpetvā bhavaggappamāṇena viya uṭṭhitaṃ mānaddhajaṃ mūle chetvā nipātessāmī’’ti. Khuṃsentoti ghaṭṭento. Vambhentoti hīḷento. Pāpito bhavissatīti caṇḍabhāvādidosaṃ pāpito bhavissati.

    చణ్డాతి మాననిస్సితకోధయుత్తా. ఫరుసాతి ఖరా. లహుసాతి లహుకా. అప్పకేనేవ తుస్సన్తి వా దుస్సన్తి వా ఉదకపిట్ఠే అలాబుకటాహం వియ అప్పకేనేవ ఉప్లవన్తి. భస్సాతి బహుభాణినో. సక్యానం ముఖే వివటే అఞ్ఞస్స వచనోకాసో నత్థీతి అధిప్పాయేనేవ వదతి. సమానాతి ఇదం సన్తాతి పురిమపదస్స వేవచనం. న సక్కరోన్తీతి న బ్రాహ్మణానం సున్దరేనాకారేన కరోన్తి. న గరుం కరోన్తీతి బ్రాహ్మణేసు గారవం న కరోన్తి. న మానేన్తీతి న మనేన పియాయన్తి. న పూజేన్తీతి మాలాదీహి నేసం పూజం న కరోన్తి. న అపచాయన్తీతి అభివాదనాదీహి నేసం అపచితికమ్మం నీచవుత్తిం న దస్సేన్తి తయిదన్తి తం ఇదం. యదిమే సక్యాతి యం ఇమే సక్యా న బ్రాహ్మణే సక్కరోన్తి…పే॰… న అపచాయన్తి, తం తేసం అసక్కారకరణాది సబ్బం న యుత్తం, నానులోమన్తి అత్థో.

    Caṇḍāti mānanissitakodhayuttā. Pharusāti kharā. Lahusāti lahukā. Appakeneva tussanti vā dussanti vā udakapiṭṭhe alābukaṭāhaṃ viya appakeneva uplavanti. Bhassāti bahubhāṇino. Sakyānaṃ mukhe vivaṭe aññassa vacanokāso natthīti adhippāyeneva vadati. Samānāti idaṃ santāti purimapadassa vevacanaṃ. Na sakkarontīti na brāhmaṇānaṃ sundarenākārena karonti. Na garuṃ karontīti brāhmaṇesu gāravaṃ na karonti. Na mānentīti na manena piyāyanti. Na pūjentīti mālādīhi nesaṃ pūjaṃ na karonti. Na apacāyantīti abhivādanādīhi nesaṃ apacitikammaṃ nīcavuttiṃ na dassenti tayidanti taṃ idaṃ. Yadime sakyāti yaṃ ime sakyā na brāhmaṇe sakkaronti…pe… na apacāyanti, taṃ tesaṃ asakkārakaraṇādi sabbaṃ na yuttaṃ, nānulomanti attho.

    దుతియఇబ్భవాదవణ్ణనా

    Dutiyaibbhavādavaṇṇanā

    ౨౬౫. అపరద్ధున్తి అపరజ్ఝింసు. ఏకమిదాహన్తి ఏత్థ ఇదన్తి నిపాతమత్తం. ఏకం అహన్తి అత్థో. సన్ధాగారన్తి రజ్జఅనుసాసనసాలా. సక్యాతి అభిసిత్తరాజానో . సక్యకుమారాతి అనభిసిత్తా. ఉచ్చేసూతి యథానురూపేసు పల్లఙ్కపీఠకవేత్తాసనఫలకచిత్తత్థరణాదిభేదేసు. సఞ్జగ్ఘన్తాతి ఉప్పణ్డనవసేన మహాహసితం హసన్తా. సంకీళన్తాతి హసితమత్త కరణఅఙ్గులిసఙ్ఘట్టనపాణిప్పహారదానాదీని కరోన్తా. మమఞ్ఞేవ మఞ్ఞేతి ఏవమహం మఞ్ఞామి, మమఞ్ఞేవ అనుహసన్తి, న అఞ్ఞన్తి.

    265.Aparaddhunti aparajjhiṃsu. Ekamidāhanti ettha idanti nipātamattaṃ. Ekaṃ ahanti attho. Sandhāgāranti rajjaanusāsanasālā. Sakyāti abhisittarājāno . Sakyakumārāti anabhisittā. Uccesūti yathānurūpesu pallaṅkapīṭhakavettāsanaphalakacittattharaṇādibhedesu. Sañjagghantāti uppaṇḍanavasena mahāhasitaṃ hasantā. Saṃkīḷantāti hasitamatta karaṇaaṅgulisaṅghaṭṭanapāṇippahāradānādīni karontā. Mamaññeva maññeti evamahaṃ maññāmi, mamaññeva anuhasanti, na aññanti.

    కస్మా పన తే ఏవమకంసూతి? తే కిర అమ్బట్ఠస్స కులవంసం జానన్తి. అయఞ్చ తస్మిం సమయే యావ పాదన్తా ఓలమ్బేత్వా నివత్థసాటకస్స ఏకేన హత్థేన దుస్సకణ్ణం గహేత్వా ఖన్ధట్ఠికం నామేత్వా మానమదేన మత్తో వియ ఆగచ్ఛతి. తతో – ‘‘పస్సథ భో అమ్హాకం దాసస్స కణ్హాయనగోత్తస్స అమ్బట్ఠస్స ఆగమనకారణ’’న్తి వదన్తా ఏవమకంసు. సోపి అత్తనో కులవంసం జానాతి. తస్మా ‘‘మమఞ్ఞేవ మఞ్ఞే’’తి తక్కయిత్థ.

    Kasmā pana te evamakaṃsūti? Te kira ambaṭṭhassa kulavaṃsaṃ jānanti. Ayañca tasmiṃ samaye yāva pādantā olambetvā nivatthasāṭakassa ekena hatthena dussakaṇṇaṃ gahetvā khandhaṭṭhikaṃ nāmetvā mānamadena matto viya āgacchati. Tato – ‘‘passatha bho amhākaṃ dāsassa kaṇhāyanagottassa ambaṭṭhassa āgamanakāraṇa’’nti vadantā evamakaṃsu. Sopi attano kulavaṃsaṃ jānāti. Tasmā ‘‘mamaññeva maññe’’ti takkayittha.

    ఆసనేనాతి ‘‘ఇదమాసనం, ఏత్థ నిసీదాహీ’’తి ఏవం ఆసనేన నిమన్తనం నామ హోతి, తథా న కోచి అకాసి.

    Āsanenāti ‘‘idamāsanaṃ, ettha nisīdāhī’’ti evaṃ āsanena nimantanaṃ nāma hoti, tathā na koci akāsi.

    తతియఇబ్భవాదవణ్ణనా

    Tatiyaibbhavādavaṇṇanā

    ౨౬౬. లటుకికాతి ఖేత్తలేడ్డూనం అన్తరేనివాసినీ ఖుద్దకసకుణికా. కులావకేతి నివాసనట్ఠానే. కామలాపినీతి యదిచ్ఛకభాణినీ, యం యం ఇచ్ఛతి తం తం లపతి, న తం కోచి హంసో వా కోఞ్చో వా మోరో వా ఆగన్త్వా ‘‘కిం త్వం లపసీ’తి నిసేధేతి. అభిసజ్జితున్తి కోధవసేన లగ్గితుం.

    266.Laṭukikāti khettaleḍḍūnaṃ antarenivāsinī khuddakasakuṇikā. Kulāvaketi nivāsanaṭṭhāne. Kāmalāpinīti yadicchakabhāṇinī, yaṃ yaṃ icchati taṃ taṃ lapati, na taṃ koci haṃso vā koñco vā moro vā āgantvā ‘‘kiṃ tvaṃ lapasī’ti nisedheti. Abhisajjitunti kodhavasena laggituṃ.

    ఏవం వుత్తే మాణవో – ‘‘అయం సమణో గోతమో అత్తనో ఞాతకే లటుకికసదిసే కత్వా అమ్హే హంసకోఞ్చమోరసదిసే కరోతి, నిమ్మానో దాని జాతో’’తి మఞ్ఞమానో ఉత్తరి చత్తారో వణ్ణే దస్సేతి.

    Evaṃ vutte māṇavo – ‘‘ayaṃ samaṇo gotamo attano ñātake laṭukikasadise katvā amhe haṃsakoñcamorasadise karoti, nimmāno dāni jāto’’ti maññamāno uttari cattāro vaṇṇe dasseti.

    దాసిపుత్తవాదవణ్ణనా

    Dāsiputtavādavaṇṇanā

    ౨౬౭. నిమ్మాదేతీతి నిమ్మదేతి నిమ్మానే కరోతి. యంనూనాహన్తి యది పనాహం. ‘‘కణ్హాయనోహమస్మి, భో గోతమా’’తి ఇదం కిర వచనం అమ్బట్ఠో తిక్ఖత్తుం మహాసద్దేన అవోచ. కస్మా అవోచ? కిం అసుద్ధభావం న జానాతీతి? ఆమ జానాతి. జానన్తోపి భవపటిచ్ఛన్నమేతం కారణం, తం అనేన న దిట్ఠం. అపస్సన్తో మహాసమణో కిం వక్ఖతీతి మఞ్ఞమానో మానథద్ధతాయ అవోచ. మాతాపేత్తికన్తి మాతాపితూనం సన్తకం. నామగోత్తన్తి పణ్ణత్తివసేన నామం, పవేణీవసేన గోత్తం. అనుస్సరతోతి అనుస్సరన్తస్స కులకోటిం సోధేన్తస్స. అయ్యపుత్తాతి సామినో పుత్తా. దాసిపుత్తోతి ఘరదాసియావ పుత్తో. తస్మా యథా దాసేన సామినో ఉపసఙ్కమితబ్బా, ఏవం అనుపసఙ్కమన్తం తం దిస్వా సక్యా అనుజగ్ఘింసూతి దస్సేతి.

    267.Nimmādetīti nimmadeti nimmāne karoti. Yaṃnūnāhanti yadi panāhaṃ. ‘‘Kaṇhāyanohamasmi, bho gotamā’’ti idaṃ kira vacanaṃ ambaṭṭho tikkhattuṃ mahāsaddena avoca. Kasmā avoca? Kiṃ asuddhabhāvaṃ na jānātīti? Āma jānāti. Jānantopi bhavapaṭicchannametaṃ kāraṇaṃ, taṃ anena na diṭṭhaṃ. Apassanto mahāsamaṇo kiṃ vakkhatīti maññamāno mānathaddhatāya avoca. Mātāpettikanti mātāpitūnaṃ santakaṃ. Nāmagottanti paṇṇattivasena nāmaṃ, paveṇīvasena gottaṃ. Anussaratoti anussarantassa kulakoṭiṃ sodhentassa. Ayyaputtāti sāmino puttā. Dāsiputtoti gharadāsiyāva putto. Tasmā yathā dāsena sāmino upasaṅkamitabbā, evaṃ anupasaṅkamantaṃ taṃ disvā sakyā anujagghiṃsūti dasseti.

    ఇతో పరం తస్స దాసభావం సక్యానఞ్చ సామిభావం పకాసేత్వా అత్తనో చ అమ్బట్ఠస్స చ కులవంసం ఆహరన్తో సక్యా ఖో పనాతిఆదిమాహ. తత్థ దహన్తీతి ఠపేన్తి, ఓక్కాకో నో పుబ్బపురిసోతి, ఏవం కరోన్తీతి అత్థో. తస్స కిర రఞ్ఞో కథనకాలే ఉక్కా వియ ముఖతో పభా నిచ్ఛరతి, తస్మా తం ‘‘ఓక్కాకో’’తి సఞ్జానింసూతి. పబ్బాజేసీతి నీహరి.

    Ito paraṃ tassa dāsabhāvaṃ sakyānañca sāmibhāvaṃ pakāsetvā attano ca ambaṭṭhassa ca kulavaṃsaṃ āharanto sakyā kho panātiādimāha. Tattha dahantīti ṭhapenti, okkāko no pubbapurisoti, evaṃ karontīti attho. Tassa kira rañño kathanakāle ukkā viya mukhato pabhā niccharati, tasmā taṃ ‘‘okkāko’’ti sañjāniṃsūti. Pabbājesīti nīhari.

    ఇదాని తే నామవసేన దస్సేన్తో – ‘‘ఓక్కాముఖ’’న్తిఆదిమాహ. తత్రాయం అనుపుబ్బీ కథా – పఠమకప్పికానం కిర రఞ్ఞో మహాసమ్మతస్స రోజో నామ పుత్తో అహోసి. రోజస్స వరరోజో, వరరోజస్స కల్యాణో, కల్యాణస్స వరకల్యాణో, వరకల్యాణస్స మన్ధాతా, మన్ధాతుస్స వరమన్ధాతా , వరమన్ధాతుస్స ఉపోసథో, ఉపోసథస్స వరో, వరస్స ఉపవరో, ఉపవరస్స మఘదేవో, మఘదేవస్స పరమ్పరాయ చతురాసీతిఖత్తియసహస్సాని అహేసుం. తేసం పచ్ఛతో తయో ఓక్కాకవంసా అహేసుం. తేసు తతియఓక్కాకస్స పఞ్చ మహేసియో అహేసుం – హత్థా, చిత్తా, జన్తు, జాలినీ, విసాఖాతి. ఏకేకిస్సా పఞ్చపఞ్చఇత్థిసతపరివారా. సబ్బజేట్ఠాయ చత్తారో పుత్తా – ఓక్కాముఖో, కరకణ్డు, హత్థినికో, సినిసూరోతి. పఞ్చ ధీతరో – పియా, సుప్పియా, ఆనన్దా, విజితా, విజితసేనాతి. ఇతి సా నవ పుత్తే విజాయిత్వా కాలమకాసి.

    Idāni te nāmavasena dassento – ‘‘okkāmukha’’ntiādimāha. Tatrāyaṃ anupubbī kathā – paṭhamakappikānaṃ kira rañño mahāsammatassa rojo nāma putto ahosi. Rojassa vararojo, vararojassa kalyāṇo, kalyāṇassa varakalyāṇo, varakalyāṇassa mandhātā, mandhātussa varamandhātā , varamandhātussa uposatho, uposathassa varo, varassa upavaro, upavarassa maghadevo, maghadevassa paramparāya caturāsītikhattiyasahassāni ahesuṃ. Tesaṃ pacchato tayo okkākavaṃsā ahesuṃ. Tesu tatiyaokkākassa pañca mahesiyo ahesuṃ – hatthā, cittā, jantu, jālinī, visākhāti. Ekekissā pañcapañcaitthisataparivārā. Sabbajeṭṭhāya cattāro puttā – okkāmukho, karakaṇḍu, hatthiniko, sinisūroti. Pañca dhītaro – piyā, suppiyā, ānandā, vijitā, vijitasenāti. Iti sā nava putte vijāyitvā kālamakāsi.

    అథ రాజా అఞ్ఞం దహరిం అభిరూపం రాజధీతరం ఆనేత్వా అగ్గమహేసిట్ఠానే ఠపేసి. సా జన్తుం నామ పుత్తం విజాయి. అథ నం పఞ్చమదివసే అలఙ్కరిత్వా రఞ్ఞో దస్సేసి. రాజా తుట్ఠో తస్సా వరం అదాసి. సా ఞాతకేహి సద్ధిం మన్తేత్వా పుత్తస్స రజ్జం యాచి. రాజా – ‘‘నస్స, వసలి, మమ పుత్తానం అన్తరాయం ఇచ్ఛసీ’’తి తజ్జేసి. సా పునప్పునం రహో రాజానం పరితోసేత్వా – ‘‘మహారాజ, ముసావాదో నామ న వట్టతీ’’తిఆదీని వత్వా యాచతియేవ. అథ రాజా పుత్తే ఆమన్తేసి – ‘‘అహం తాతా, తుమ్హాకం కనిట్ఠం జన్తుకుమారం దిస్వా తస్స మాతుయా సహసా వరం అదాసిం , సా పుత్తస్స రజ్జం పరిణామేతుం ఇచ్ఛతి. తుమ్హే ఠపేత్వా మఙ్గలహత్థిం మఙ్గలఅస్సం మఙ్గలరథఞ్చ యత్తకే ఇచ్ఛథ, తత్తకే హత్థిఅస్సరథే గహేత్వా గచ్ఛథ. మమచ్చయేన ఆగన్త్వా రజ్జం కరేయ్యాథా’’తి, అట్ఠహి అమచ్చేహి సద్ధిం ఉయ్యోజేసి.

    Atha rājā aññaṃ dahariṃ abhirūpaṃ rājadhītaraṃ ānetvā aggamahesiṭṭhāne ṭhapesi. Sā jantuṃ nāma puttaṃ vijāyi. Atha naṃ pañcamadivase alaṅkaritvā rañño dassesi. Rājā tuṭṭho tassā varaṃ adāsi. Sā ñātakehi saddhiṃ mantetvā puttassa rajjaṃ yāci. Rājā – ‘‘nassa, vasali, mama puttānaṃ antarāyaṃ icchasī’’ti tajjesi. Sā punappunaṃ raho rājānaṃ paritosetvā – ‘‘mahārāja, musāvādo nāma na vaṭṭatī’’tiādīni vatvā yācatiyeva. Atha rājā putte āmantesi – ‘‘ahaṃ tātā, tumhākaṃ kaniṭṭhaṃ jantukumāraṃ disvā tassa mātuyā sahasā varaṃ adāsiṃ , sā puttassa rajjaṃ pariṇāmetuṃ icchati. Tumhe ṭhapetvā maṅgalahatthiṃ maṅgalaassaṃ maṅgalarathañca yattake icchatha, tattake hatthiassarathe gahetvā gacchatha. Mamaccayena āgantvā rajjaṃ kareyyāthā’’ti, aṭṭhahi amaccehi saddhiṃ uyyojesi.

    తే నానప్పకారం రోదిత్వా కన్దిత్వా – ‘‘తాత, అమ్హాకం దోసం ఖమథా’’తి రాజానఞ్చేవ రాజోరోధే చ ఖమాపేత్వా, ‘‘మయమ్పి భాతూహి సద్ధిం గచ్ఛామా’’తి రాజానం ఆపుచ్ఛిత్వా నగరా నిక్ఖన్తా భగినియో ఆదాయ చతురఙ్గినియా సేనాయ పరివుతా నగరా నిక్ఖమింసు. ‘‘కుమారా పితుఅచ్చయేన ఆగన్త్వా రజ్జం కారేస్సన్తి, గచ్ఛామ నే ఉపట్ఠహామా’’తి చిన్తేత్వా బహూ మనుస్సా అనుబన్ధింసు. పఠమదివసే యోజనమత్తా సేనా అహోసి, దుతియే ద్వియోజనమత్తా, తతియే తియోజనమత్తా. కుమారా మన్తయింసు – ‘‘మహా బలకాయో, సచే మయం కఞ్చి సామన్తరాజానం మద్దిత్వా జనపదం గణ్హేయ్యామ, సోపి నో నప్పసహేయ్య. కిం పరేసం పీళాయ కతాయ, మహా అయం జమ్బుదీపో, అరఞ్ఞే నగరం మాపేస్సామా’’తి హిమవన్తాభిముఖా గన్త్వా నగరవత్థుం పరియేసింసు.

    Te nānappakāraṃ roditvā kanditvā – ‘‘tāta, amhākaṃ dosaṃ khamathā’’ti rājānañceva rājorodhe ca khamāpetvā, ‘‘mayampi bhātūhi saddhiṃ gacchāmā’’ti rājānaṃ āpucchitvā nagarā nikkhantā bhaginiyo ādāya caturaṅginiyā senāya parivutā nagarā nikkhamiṃsu. ‘‘Kumārā pituaccayena āgantvā rajjaṃ kāressanti, gacchāma ne upaṭṭhahāmā’’ti cintetvā bahū manussā anubandhiṃsu. Paṭhamadivase yojanamattā senā ahosi, dutiye dviyojanamattā, tatiye tiyojanamattā. Kumārā mantayiṃsu – ‘‘mahā balakāyo, sace mayaṃ kañci sāmantarājānaṃ madditvā janapadaṃ gaṇheyyāma, sopi no nappasaheyya. Kiṃ paresaṃ pīḷāya katāya, mahā ayaṃ jambudīpo, araññe nagaraṃ māpessāmā’’ti himavantābhimukhā gantvā nagaravatthuṃ pariyesiṃsu.

    తస్మిఞ్చ సమయే అమ్హాకం బోధిసత్తో బ్రాహ్మణమహాసాలకులే నిబ్బత్తిత్వా కపిలబ్రాహ్మణో నామ హుత్వా నిక్ఖమ్మ ఇసిపబ్బజ్జం పబ్బజిత్వా హిమవన్తపస్సే పోక్ఖరణియా తీరే సాకవనసణ్డే పణ్ణసాలం మాపేత్వా వసతి. సో కిర భుమ్మజాలం నామ విజ్జం జానాతి, యాయ ఉద్ధం అసీతిహత్థే ఆకాసే, హేట్ఠా చ భూమియమ్పి గుణదోసం పస్సతి. ఏతస్మిం పదేసే తిణగుమ్బలతా దక్ఖిణావట్టా పాచీనాభిముఖా జాయన్తి. సీహబ్యగ్ఘాదయో మిగసూకరే సప్పబిళారా చ మణ్డూకమూసికే అనుబన్ధమానా తం పదేసం పత్వా న సక్కోన్తి తే అనుబన్ధితుం. తేహి తే అఞ్ఞదత్థు సన్తజ్జితా నివత్తన్తియేవ. సో – ‘‘అయం పథవియా అగ్గపదేసో’’తి ఞత్వా తత్థ అత్తనో పణ్ణసాలం మాపేసి.

    Tasmiñca samaye amhākaṃ bodhisatto brāhmaṇamahāsālakule nibbattitvā kapilabrāhmaṇo nāma hutvā nikkhamma isipabbajjaṃ pabbajitvā himavantapasse pokkharaṇiyā tīre sākavanasaṇḍe paṇṇasālaṃ māpetvā vasati. So kira bhummajālaṃ nāma vijjaṃ jānāti, yāya uddhaṃ asītihatthe ākāse, heṭṭhā ca bhūmiyampi guṇadosaṃ passati. Etasmiṃ padese tiṇagumbalatā dakkhiṇāvaṭṭā pācīnābhimukhā jāyanti. Sīhabyagghādayo migasūkare sappabiḷārā ca maṇḍūkamūsike anubandhamānā taṃ padesaṃ patvā na sakkonti te anubandhituṃ. Tehi te aññadatthu santajjitā nivattantiyeva. So – ‘‘ayaṃ pathaviyā aggapadeso’’ti ñatvā tattha attano paṇṇasālaṃ māpesi.

    అథ తే కుమారే నగరవత్థుం పరియేసమానే అత్తనో వసనోకాసం ఆగతే దిస్వా పుచ్ఛిత్వా తం పవత్తిం ఞత్వా తేసు అనుకమ్పం జనేత్వా అవోచ – ‘‘ఇమస్మిం పణ్ణసాలట్ఠానే మాపితం నగరం జమ్బుదీపే అగ్గనగరం భవిస్సతి. ఏత్థ జాతపురిసేసు ఏకేకో పురిససతమ్పి పురిససహస్సమ్పి అభిభవితుం సక్ఖిస్సతి. ఏత్థ నగరం మాపేథ, పణ్ణసాలట్ఠానే రఞ్ఞో ఘరం కరోథ. ఇమస్మిఞ్హి ఓకాసే ఠత్వా చణ్డాలపుత్తోపి చక్కవత్తిబలేన అతిసేయ్యో’’తి. నను, భన్తే, అయ్యస్స వసనోకాసోతి? ‘‘మమ వసనోకాసో’’తి మా చిన్తయిత్థ. మయ్హం ఏకపస్సే పణ్ణసాలం కత్వా నగరం మాపేత్వా కపిలవత్థున్తి నామం కరోథా’’తి. తే తథా కత్వా తత్థ నివాసం కప్పేసుం.

    Atha te kumāre nagaravatthuṃ pariyesamāne attano vasanokāsaṃ āgate disvā pucchitvā taṃ pavattiṃ ñatvā tesu anukampaṃ janetvā avoca – ‘‘imasmiṃ paṇṇasālaṭṭhāne māpitaṃ nagaraṃ jambudīpe agganagaraṃ bhavissati. Ettha jātapurisesu ekeko purisasatampi purisasahassampi abhibhavituṃ sakkhissati. Ettha nagaraṃ māpetha, paṇṇasālaṭṭhāne rañño gharaṃ karotha. Imasmiñhi okāse ṭhatvā caṇḍālaputtopi cakkavattibalena atiseyyo’’ti. Nanu, bhante, ayyassa vasanokāsoti? ‘‘Mama vasanokāso’’ti mā cintayittha. Mayhaṃ ekapasse paṇṇasālaṃ katvā nagaraṃ māpetvā kapilavatthunti nāmaṃ karothā’’ti. Te tathā katvā tattha nivāsaṃ kappesuṃ.

    అథామచ్చా – ‘‘ఇమే దారకా వయప్పత్తా, సచే నేసం పితా సన్తికే భవేయ్య, సో ఆవాహవివాహం కరేయ్య. ఇదాని పన అమ్హాకం భారో’’తి చిన్తేత్వా కుమారేహి సద్ధిం మన్తయింసు. కుమారా అమ్హాకం సదిసా ఖత్తియధీతరో నామ న పస్సామ, నాపి భగినీనం సదిసే ఖత్తియకుమారకే, అసదిససంయోగే చ నో ఉప్పన్నా పుత్తా మాతితో వా పితితో వా అపరిసుద్ధా జాతిసమ్భేదం పాపుణిస్సన్తి. తస్మా మయం భగినీహియేవ సద్ధిం సంవాసం రోచేమాతి. తే జాతిసమ్భేదభయేన జేట్ఠకభగినిం మాతుట్ఠానే ఠపేత్వా అవసేసాహి సంవాసం కప్పేసుం.

    Athāmaccā – ‘‘ime dārakā vayappattā, sace nesaṃ pitā santike bhaveyya, so āvāhavivāhaṃ kareyya. Idāni pana amhākaṃ bhāro’’ti cintetvā kumārehi saddhiṃ mantayiṃsu. Kumārā amhākaṃ sadisā khattiyadhītaro nāma na passāma, nāpi bhaginīnaṃ sadise khattiyakumārake, asadisasaṃyoge ca no uppannā puttā mātito vā pitito vā aparisuddhā jātisambhedaṃ pāpuṇissanti. Tasmā mayaṃ bhaginīhiyeva saddhiṃ saṃvāsaṃ rocemāti. Te jātisambhedabhayena jeṭṭhakabhaginiṃ mātuṭṭhāne ṭhapetvā avasesāhi saṃvāsaṃ kappesuṃ.

    తేసం పుత్తేహి చ ధీతాహి చ వడ్ఢమానానం అపరేన సమయేన జేట్ఠకభగినియా కుట్ఠరోగో ఉదపాది, కోవిళారపుప్ఫసదిసాని గత్తాని అహేసుం. రాజకుమారా ఇమాయ సద్ధిం ఏకతో నిసజ్జట్ఠానభోజనాదీని కరోన్తానమ్పి ఉపరి అయం రోగో సఙ్కమతీతి చిన్తేత్వా ఏకదివసం ఉయ్యానకీళం గచ్ఛన్తా వియ తం యానే ఆరోపేత్వా అరఞ్ఞం పవిసిత్వా భూమియం పోక్ఖరణిం ఖణాపేత్వా తత్థ ఖాదనీయభోజనీయేన సద్ధిం తం పక్ఖిపిత్వా ఘరసఙ్ఖేపేన ఉపరి పదరం పటిచ్ఛాదేత్వా పంసుం దత్వా పక్కమింసు.

    Tesaṃ puttehi ca dhītāhi ca vaḍḍhamānānaṃ aparena samayena jeṭṭhakabhaginiyā kuṭṭharogo udapādi, koviḷārapupphasadisāni gattāni ahesuṃ. Rājakumārā imāya saddhiṃ ekato nisajjaṭṭhānabhojanādīni karontānampi upari ayaṃ rogo saṅkamatīti cintetvā ekadivasaṃ uyyānakīḷaṃ gacchantā viya taṃ yāne āropetvā araññaṃ pavisitvā bhūmiyaṃ pokkharaṇiṃ khaṇāpetvā tattha khādanīyabhojanīyena saddhiṃ taṃ pakkhipitvā gharasaṅkhepena upari padaraṃ paṭicchādetvā paṃsuṃ datvā pakkamiṃsu.

    తేన చ సమయేన రామో నామ బారాణసిరాజా కుట్ఠరోగో నాటకిత్థీహి చ ఓరోధేహి చ జిగుచ్ఛియమానో తేన సంవేగేన జేట్ఠపుత్తస్స రజ్జం దత్వా అరఞ్ఞం పవిసిత్వా తత్థ పణ్ణసాలం మాపేత్వా మూలఫలాని పరిభుఞ్జన్తో నచిరస్సేవ అరోగో సువణ్ణవణ్ణో హుత్వా ఇతో చితో చ విచరన్తో మహన్తం సుసిరరుక్ఖం దిస్వా తస్సబ్భన్తరే సోళసహత్థప్పమాణం ఓకాసం సోధేత్వా ద్వారఞ్చ వాతపానఞ్చ యోజేత్వా నిస్సేణిం బన్ధిత్వా తత్థ వాసం కప్పేసి. సో అఙ్గారకటాహే అగ్గిం కత్వా రత్తిం మిగసూకరాదీనం సద్దే సుణన్తో సయతి. సో – ‘‘అసుకస్మిం పదేసే సీహో సద్దమకాసి, అసుకస్మిం బ్యగ్ఘో’’తి సల్లక్ఖేత్వా పభాతే తత్థ గన్త్వా విఘాసమంసం ఆదాయ పచిత్వా ఖాదతి.

    Tena ca samayena rāmo nāma bārāṇasirājā kuṭṭharogo nāṭakitthīhi ca orodhehi ca jigucchiyamāno tena saṃvegena jeṭṭhaputtassa rajjaṃ datvā araññaṃ pavisitvā tattha paṇṇasālaṃ māpetvā mūlaphalāni paribhuñjanto nacirasseva arogo suvaṇṇavaṇṇo hutvā ito cito ca vicaranto mahantaṃ susirarukkhaṃ disvā tassabbhantare soḷasahatthappamāṇaṃ okāsaṃ sodhetvā dvārañca vātapānañca yojetvā nisseṇiṃ bandhitvā tattha vāsaṃ kappesi. So aṅgārakaṭāhe aggiṃ katvā rattiṃ migasūkarādīnaṃ sadde suṇanto sayati. So – ‘‘asukasmiṃ padese sīho saddamakāsi, asukasmiṃ byaggho’’ti sallakkhetvā pabhāte tattha gantvā vighāsamaṃsaṃ ādāya pacitvā khādati.

    అథేకదివసం తస్మిం పచ్చూససమయే అగ్గిం జాలేత్వా నిసిన్నే రాజధీతాయ సరీరగన్ధేన ఆగన్త్వా బ్యగ్ఘో తస్మిం పదేసే పంసుం వియూహన్తో పదరే వివరమకాసి, తేన చ వివరేన సా బ్యగ్ఘం దిస్వా భీతా విస్సరమకాసి. సో తం సద్దం సుత్వా – ‘‘ఇత్థిసద్దో ఏసో’’తి చ సల్లక్ఖేత్వా పాతోవ తత్థ గన్త్వా – ‘‘కో ఏత్థా’’తి ఆహ. మాతుగామో సామీతి. కిం జాతికాసీతి? ఓక్కాకమహారాజస్స ధీతా సామీతి. నిక్ఖమాతి? న సక్కా సామీతి. కిం కారణాతి? ఛవిరోగో మే అత్థీతి. సో సబ్బం పవత్తిం పుచ్ఛిత్వా ఖత్తియమానేన అనిక్ఖమన్తిం – ‘‘అహమ్పి ఖత్తియో’’తి అత్తనో ఖత్తియభావం జానాపేత్వా నిస్సేణిం దత్వా ఉద్ధరిత్వా అత్తనో వసనోకాసం నేత్వా సయం పరిభుత్తభేసజ్జానియేవ దత్వా నచిరస్సేవ అరోగం సువణ్ణవణ్ణం కత్వా తాయ సద్ధిం సంవాసం కప్పేసి. సా పఠమసంవాసేనేవ గబ్భం గణ్హిత్వా ద్వే పుత్తే విజాయి, పునపి ద్వేతి, ఏవం సోళసక్ఖత్తుమ్పి విజాయి. ఏవం ద్వత్తింస భాతరో అహేసుం. తే అనుపుబ్బేన వుడ్ఢిప్పత్తే పితా సబ్బసిప్పాని సిక్ఖాపేసి.

    Athekadivasaṃ tasmiṃ paccūsasamaye aggiṃ jāletvā nisinne rājadhītāya sarīragandhena āgantvā byaggho tasmiṃ padese paṃsuṃ viyūhanto padare vivaramakāsi, tena ca vivarena sā byagghaṃ disvā bhītā vissaramakāsi. So taṃ saddaṃ sutvā – ‘‘itthisaddo eso’’ti ca sallakkhetvā pātova tattha gantvā – ‘‘ko etthā’’ti āha. Mātugāmo sāmīti. Kiṃ jātikāsīti? Okkākamahārājassa dhītā sāmīti. Nikkhamāti? Na sakkā sāmīti. Kiṃ kāraṇāti? Chavirogo me atthīti. So sabbaṃ pavattiṃ pucchitvā khattiyamānena anikkhamantiṃ – ‘‘ahampi khattiyo’’ti attano khattiyabhāvaṃ jānāpetvā nisseṇiṃ datvā uddharitvā attano vasanokāsaṃ netvā sayaṃ paribhuttabhesajjāniyeva datvā nacirasseva arogaṃ suvaṇṇavaṇṇaṃ katvā tāya saddhiṃ saṃvāsaṃ kappesi. Sā paṭhamasaṃvāseneva gabbhaṃ gaṇhitvā dve putte vijāyi, punapi dveti, evaṃ soḷasakkhattumpi vijāyi. Evaṃ dvattiṃsa bhātaro ahesuṃ. Te anupubbena vuḍḍhippatte pitā sabbasippāni sikkhāpesi.

    అథేకదివసం ఏకో రామరఞ్ఞో నగరవాసీ వనచరకో పబ్బతే రతనాని గవేసన్తో రాజానం దిస్వా సఞ్జానిత్వా ఆహ – ‘‘జానామహం, దేవ, తుమ్హే’’తి. తతో నం రాజా సబ్బం పవత్తిం పుచ్ఛి. తస్మింయేవ చ ఖణే తే దారకా ఆగమింసు. సో తే దిస్వా – ‘‘కే ఇమే’’తి ఆహ. ‘‘పుత్తా మే’’తి చ వుత్తే తేసం మాతికవంసం పుచ్ఛిత్వా – ‘‘లద్ధం దాని మే పాభత’’న్తి నగరం గన్త్వా రఞ్ఞో ఆరోచేసి. సో ‘పితరం ఆనయిస్సామీ’తి చతురఙ్గినియా సేనాయ తత్థ గన్త్వా పితరం వన్దిత్వా – ‘‘రజ్జం, దేవ, సమ్పటిచ్ఛా’’తి యాచి. సో – ‘‘అలం, తాత, న తత్థ గచ్ఛామి, ఇధేవ మే ఇమం రుక్ఖం అపనేత్వా నగరం మాపేహీ’’తి ఆహ. సో తథా కత్వా తస్స నగరస్స కోలరుక్ఖం అపనేత్వా కతత్తా కోలనగరన్తి చ బ్యగ్ఘపథే కతత్తా బ్యగ్ఘపథన్తి చాతి ద్వే నామాని ఆరోపేత్వా పితరం వన్దిత్వా అత్తనో నగరం అగమాసి.

    Athekadivasaṃ eko rāmarañño nagaravāsī vanacarako pabbate ratanāni gavesanto rājānaṃ disvā sañjānitvā āha – ‘‘jānāmahaṃ, deva, tumhe’’ti. Tato naṃ rājā sabbaṃ pavattiṃ pucchi. Tasmiṃyeva ca khaṇe te dārakā āgamiṃsu. So te disvā – ‘‘ke ime’’ti āha. ‘‘Puttā me’’ti ca vutte tesaṃ mātikavaṃsaṃ pucchitvā – ‘‘laddhaṃ dāni me pābhata’’nti nagaraṃ gantvā rañño ārocesi. So ‘pitaraṃ ānayissāmī’ti caturaṅginiyā senāya tattha gantvā pitaraṃ vanditvā – ‘‘rajjaṃ, deva, sampaṭicchā’’ti yāci. So – ‘‘alaṃ, tāta, na tattha gacchāmi, idheva me imaṃ rukkhaṃ apanetvā nagaraṃ māpehī’’ti āha. So tathā katvā tassa nagarassa kolarukkhaṃ apanetvā katattā kolanagaranti ca byagghapathe katattā byagghapathanti cāti dve nāmāni āropetvā pitaraṃ vanditvā attano nagaraṃ agamāsi.

    తతో వయప్పత్తే కుమారే మాతా ఆహ – ‘‘తాతా, తుమ్హాకం కపిలవత్థువాసినో సక్యా మాతులా సన్తి. మాతులధీతానం పన వో ఏవరూపం నామ కేసగ్గహణం హోతి, ఏవరూపం దుస్సగహణం. యదా తా న్హానతిత్థం ఆగచ్ఛన్తి, తదా గన్త్వా యస్స యా రుచ్చతి, సో తం గణ్హతూ’’తి. తే తథేవ గన్త్వా తాసు న్హత్వా సీసం సుక్ఖాపయమానాసు యం యం ఇచ్ఛింసు, తం తం గహేత్వా నామం సావేత్వా అగమింసు. సక్యరాజానో సుత్వా ‘‘హోతు, భణే, అమ్హాకం ఞాతకా ఏవ తే’’తి తుణ్హీ అహేసుం. అయం సక్యకోలియానం ఉప్పత్తి. ఏవం తేసం సక్యకోలియానం అఞ్ఞమఞ్ఞం ఆవాహవివాహం కరోన్తానం యావ బుద్ధకాలా అనుపచ్ఛిన్నోవ వంసో ఆగతో. తత్థ భగవా సక్యవంసం దస్సేతుం – ‘‘తే రట్ఠస్మా పబ్బాజితా హిమవన్తపస్సే పోక్ఖరణియా తీరే’’తిఆదిమాహ. తత్థ సమ్మన్తీతి వసన్తి. సక్యా వత భోతి రట్ఠస్మా పబ్బాజితా అరఞ్ఞే వసన్తాపి జాతిసమ్భేదమకత్వా కులవంసం అనురక్ఖితుం సక్యా, సమత్థా, పటిబలాతి అత్థో. తదగ్గేతి తం అగ్గం కత్వా, తతో పట్ఠాయాతి అత్థో. సో చ నేసం పుబ్బపురిసోతి సో ఓక్కాకో రాజా ఏతేసం పుబ్బపురిసో. నత్థి ఏతేసం గహపతివంసేన సమ్భేదమత్తమ్పీతి.

    Tato vayappatte kumāre mātā āha – ‘‘tātā, tumhākaṃ kapilavatthuvāsino sakyā mātulā santi. Mātuladhītānaṃ pana vo evarūpaṃ nāma kesaggahaṇaṃ hoti, evarūpaṃ dussagahaṇaṃ. Yadā tā nhānatitthaṃ āgacchanti, tadā gantvā yassa yā ruccati, so taṃ gaṇhatū’’ti. Te tatheva gantvā tāsu nhatvā sīsaṃ sukkhāpayamānāsu yaṃ yaṃ icchiṃsu, taṃ taṃ gahetvā nāmaṃ sāvetvā agamiṃsu. Sakyarājāno sutvā ‘‘hotu, bhaṇe, amhākaṃ ñātakā eva te’’ti tuṇhī ahesuṃ. Ayaṃ sakyakoliyānaṃ uppatti. Evaṃ tesaṃ sakyakoliyānaṃ aññamaññaṃ āvāhavivāhaṃ karontānaṃ yāva buddhakālā anupacchinnova vaṃso āgato. Tattha bhagavā sakyavaṃsaṃ dassetuṃ – ‘‘te raṭṭhasmā pabbājitā himavantapasse pokkharaṇiyā tīre’’tiādimāha. Tattha sammantīti vasanti. Sakyā vata bhoti raṭṭhasmā pabbājitā araññe vasantāpi jātisambhedamakatvā kulavaṃsaṃ anurakkhituṃ sakyā, samatthā, paṭibalāti attho. Tadaggeti taṃ aggaṃ katvā, tato paṭṭhāyāti attho. So ca nesaṃ pubbapurisoti so okkāko rājā etesaṃ pubbapuriso. Natthi etesaṃ gahapativaṃsena sambhedamattampīti.

    ఏవం సక్యవంసం పకాసేత్వా ఇదాని అమ్బట్ఠవంసం పకాసేన్తో – ‘‘రఞ్ఞో ఖో పనా’’తిఆదిమాహ. కణ్హం నామ జనేసీతి కాళవణ్ణం అన్తోకుచ్ఛియంయేవ సఞ్జాతదన్తం పరూళ్హమస్సుదాఠికం పుత్తం విజాయి. పబ్యాహాసీతి యక్ఖో జాతోతి భయేన పలాయిత్వా ద్వారం పిధాయ ఠితేసు ఘరమానుసకేసు ఇతో చితో చ విచరన్తో ధోవథ మన్తిఆదీని వదన్తో ఉచ్చాసద్దమకాసి.

    Evaṃ sakyavaṃsaṃ pakāsetvā idāni ambaṭṭhavaṃsaṃ pakāsento – ‘‘rañño kho panā’’tiādimāha. Kaṇhaṃnāma janesīti kāḷavaṇṇaṃ antokucchiyaṃyeva sañjātadantaṃ parūḷhamassudāṭhikaṃ puttaṃ vijāyi. Pabyāhāsīti yakkho jātoti bhayena palāyitvā dvāraṃ pidhāya ṭhitesu gharamānusakesu ito cito ca vicaranto dhovatha mantiādīni vadanto uccāsaddamakāsi.

    ౨౬౮. తే మాణవకా భగవన్తం ఏతదవోచున్తి అత్తనో ఉపారమ్భమోచనత్థాయ – ‘‘ఏతం మా భవ’’న్తిఆదివచనం అవోచుం. తేసం కిర ఏతదహోసి – ‘‘అమ్బట్ఠో అమ్హాకం ఆచరియస్స జేట్ఠన్తేవాసీ, సచే మయం ఏవరూపే ఠానే ఏకద్వేవచనమత్తమ్పి న వక్ఖామ, అయం నో ఆచరియస్స సన్తికే అమ్హే పరిభిన్దిస్సతీ’’తి ఉపారమ్భమోచనత్థం ఏవం అవోచుం. చిత్తేన పనస్స నిమ్మదభావం ఆకఙ్ఖన్తి. అయం కిర మాననిస్సితత్తా తేసమ్పి అప్పియోవ. కల్యాణవాక్కరణోతి మధురవచనో. అస్మిం వచనేతి అత్తనా ఉగ్గహితే వేదత్తయవచనే. పటిమన్తేతున్తి పుచ్ఛితం పఞ్హం పటికథేతుం, విస్సజ్జేతున్తి అత్థో. ఏతస్మిం వా దాసిపుత్తవచనే. పటిమన్తేతున్తి ఉత్తరం కథేతుం.

    268.Temāṇavakā bhagavantaṃ etadavocunti attano upārambhamocanatthāya – ‘‘etaṃ mā bhava’’ntiādivacanaṃ avocuṃ. Tesaṃ kira etadahosi – ‘‘ambaṭṭho amhākaṃ ācariyassa jeṭṭhantevāsī, sace mayaṃ evarūpe ṭhāne ekadvevacanamattampi na vakkhāma, ayaṃ no ācariyassa santike amhe paribhindissatī’’ti upārambhamocanatthaṃ evaṃ avocuṃ. Cittena panassa nimmadabhāvaṃ ākaṅkhanti. Ayaṃ kira mānanissitattā tesampi appiyova. Kalyāṇavākkaraṇoti madhuravacano. Asmiṃ vacaneti attanā uggahite vedattayavacane. Paṭimantetunti pucchitaṃ pañhaṃ paṭikathetuṃ, vissajjetunti attho. Etasmiṃ vā dāsiputtavacane. Paṭimantetunti uttaraṃ kathetuṃ.

    ౨౬౯. అథ ఖో భగవాతి అథ ఖో భగవా – ‘‘సచే ఇమే మాణవకా ఏత్థ నిసిన్నా ఏవం ఉచ్చాసద్దం కరిస్సన్తి, అయం కథా పరియోసానం న గమిస్సతి. హన్ద, నే నిస్సద్దే కత్వా అమ్బట్ఠేనేవ సద్ధిం కథేమీ’’తి తే మాణవకే ఏతదవోచ. తత్థ మన్తవ్హోతి మన్తయథ. మయా సద్ధిం పటిమన్తేతూతి మయా సహ కథేతు. ఏవం వుత్తే మాణవకా చిన్తయింసు – ‘‘అమ్బట్ఠో తావ దాసిపుత్తోసీతి వుత్తే పున సీసం ఉక్ఖిపితుం నాసక్ఖి. అయం ఖో జాతి నామ దుజ్జానా, సచే అఞ్ఞమ్పి కిఞ్చి సమణో గోతమో ‘త్వం దాసో’తి వక్ఖతి, కో తేన సద్ధిం అడ్డం కరిస్సతి. అమ్బట్ఠో అత్తనా బద్ధం పుటకం అత్తనావ మోచేతూ’’తి అత్తానం పరిమోచేత్వా తస్సేవ ఉపరి ఖిపన్తా – ‘‘సుజాతో చ భో గోతమా’’తిఆదిమాహంసు.

    269.Atha kho bhagavāti atha kho bhagavā – ‘‘sace ime māṇavakā ettha nisinnā evaṃ uccāsaddaṃ karissanti, ayaṃ kathā pariyosānaṃ na gamissati. Handa, ne nissadde katvā ambaṭṭheneva saddhiṃ kathemī’’ti te māṇavake etadavoca. Tattha mantavhoti mantayatha. Mayā saddhiṃ paṭimantetūti mayā saha kathetu. Evaṃ vutte māṇavakā cintayiṃsu – ‘‘ambaṭṭho tāva dāsiputtosīti vutte puna sīsaṃ ukkhipituṃ nāsakkhi. Ayaṃ kho jāti nāma dujjānā, sace aññampi kiñci samaṇo gotamo ‘tvaṃ dāso’ti vakkhati, ko tena saddhiṃ aḍḍaṃ karissati. Ambaṭṭho attanā baddhaṃ puṭakaṃ attanāva mocetū’’ti attānaṃ parimocetvā tasseva upari khipantā – ‘‘sujāto ca bho gotamā’’tiādimāhaṃsu.

    ౨౭౦. సహధమ్మికోతి సహేతుకో సకారణో. అకామా బ్యాకాతబ్బోతి అత్తనా అనిచ్ఛన్తేనపి బ్యాకరితబ్బో, అవస్సం విస్సజ్జేతబ్బోతి అత్థో. అఞ్ఞేన వా అఞ్ఞం పటిచరిస్ససీతి అఞ్ఞేన వచనేన అఞ్ఞం వచనం పటిచరిస్ససి అజ్ఝోత్థరిస్ససి, పటిచ్ఛాదేస్ససీతి అత్థో. యో హి ‘‘కిం గోత్తో త్వ’’న్తి ఏవం పుట్ఠో – ‘‘అహం తయో వేదే జానామీ’’తిఆదీని వదతి, అయం అఞ్ఞేన అఞ్ఞం పటిచరతి నామ. పక్కమిస్ససి వాతి పుచ్ఛితం పఞ్హం జానన్తోవ అకథేతుకామతాయ ఉట్ఠాయాసనా పక్కమిస్ససి వా.

    270.Sahadhammikoti sahetuko sakāraṇo. Akāmā byākātabboti attanā anicchantenapi byākaritabbo, avassaṃ vissajjetabboti attho. Aññenavā aññaṃ paṭicarissasīti aññena vacanena aññaṃ vacanaṃ paṭicarissasi ajjhottharissasi, paṭicchādessasīti attho. Yo hi ‘‘kiṃ gotto tva’’nti evaṃ puṭṭho – ‘‘ahaṃ tayo vede jānāmī’’tiādīni vadati, ayaṃ aññena aññaṃ paṭicarati nāma. Pakkamissasi vāti pucchitaṃ pañhaṃ jānantova akathetukāmatāya uṭṭhāyāsanā pakkamissasi vā.

    తుణ్హీ అహోసీతి సమణో గోతమో మం సామంయేవ దాసిపుత్తభావం కథాపేతుకామో, సామం కథితే చ దాసో నామ జాతోయేవ హోతి. అయం పన ద్వతిక్ఖత్తుం చోదేత్వా తుణ్హీ భవిస్సతి, తతో అహం పరివత్తిత్వా పక్కమిస్సామీతి చిన్తేత్వా తుణ్హీ అహోసి.

    Tuṇhīahosīti samaṇo gotamo maṃ sāmaṃyeva dāsiputtabhāvaṃ kathāpetukāmo, sāmaṃ kathite ca dāso nāma jātoyeva hoti. Ayaṃ pana dvatikkhattuṃ codetvā tuṇhī bhavissati, tato ahaṃ parivattitvā pakkamissāmīti cintetvā tuṇhī ahosi.

    ౨౭౧. వజిరం పాణిమ్హి అస్సాతి వజిరపాణి. యక్ఖోతి న యో వా సో వా యక్ఖో, సక్కో దేవరాజాతి వేదితబ్బో. ఆదిత్తన్తి అగ్గివణ్ణం. సమ్పజ్జలితన్తి సుట్ఠు పజ్జలితం. సజోతిభూతన్తి సమన్తతో జోతిభూతం, ఏకగ్గిజాలభూతన్తి అత్థో. ఠితో హోతీతి మహన్తం సీసం, కన్దలమకుళసదిసా దాఠా భయానకాని అక్ఖినాసాదీని ఏవం విరూపరూపం మాపేత్వా ఠితో.

    271. Vajiraṃ pāṇimhi assāti vajirapāṇi. Yakkhoti na yo vā so vā yakkho, sakko devarājāti veditabbo. Ādittanti aggivaṇṇaṃ. Sampajjalitanti suṭṭhu pajjalitaṃ. Sajotibhūtanti samantato jotibhūtaṃ, ekaggijālabhūtanti attho. Ṭhito hotīti mahantaṃ sīsaṃ, kandalamakuḷasadisā dāṭhā bhayānakāni akkhināsādīni evaṃ virūparūpaṃ māpetvā ṭhito.

    కస్మా పనేస ఆగతోతి? దిట్ఠివిస్సజ్జాపనత్థం. అపి చ – ‘‘అహఞ్చేవ ఖో పన ధమ్మం దేసేయ్యం, పరే చ మే న ఆజానేయ్యు’’న్తి ఏవం ధమ్మదేసనాయ అప్పోస్సుక్కభావం ఆపన్నే భగవతి సక్కో మహాబ్రహ్మునా సద్ధిం ఆగన్త్వా – ‘‘భగవా ధమ్మం దేసేథ, తుమ్హాకం ఆణాయ అవత్తమానే మయం వత్తాపేస్సామ, తుమ్హాకం ధమ్మచక్కం హోతు, అమ్హాకం ఆణాచక్క’’న్తి పటిఞ్ఞం అకాసి. తస్మా – ‘‘అజ్జ అమ్బట్ఠం తాసేత్వా పఞ్హం విస్సజ్జాపేస్సామీ’’తి ఆగతో.

    Kasmā panesa āgatoti? Diṭṭhivissajjāpanatthaṃ. Api ca – ‘‘ahañceva kho pana dhammaṃ deseyyaṃ, pare ca me na ājāneyyu’’nti evaṃ dhammadesanāya appossukkabhāvaṃ āpanne bhagavati sakko mahābrahmunā saddhiṃ āgantvā – ‘‘bhagavā dhammaṃ desetha, tumhākaṃ āṇāya avattamāne mayaṃ vattāpessāma, tumhākaṃ dhammacakkaṃ hotu, amhākaṃ āṇācakka’’nti paṭiññaṃ akāsi. Tasmā – ‘‘ajja ambaṭṭhaṃ tāsetvā pañhaṃ vissajjāpessāmī’’ti āgato.

    భగవా చేవ పస్సతి అమ్బట్ఠో చాతి యది హి తం అఞ్ఞేపి పస్సేయ్యుం, తం కారణం అగరు అస్స, ‘‘అయం సమణో గోతమో అమ్బట్ఠం అత్తనో వాదే అనోతరన్తం ఞత్వా యక్ఖం ఆవాహేత్వా దస్సేసి, తతో అమ్బట్ఠో భయేన కథేసీ’’తి వదేయ్యుం. తస్మా భగవా చేవ పస్సతి అమ్బట్ఠో చ. తస్స తం దిస్వావ సకలసరీరతో సేదా ముచ్చింసు. అన్తోకుచ్ఛి విపరివత్తమానా మహారవం విరవి . సో ‘‘అఞ్ఞేపి ను ఖో పస్సన్తీ’’తి ఓలోకేన్తో కస్సచి లోమహంసమత్తమ్పి నాద్దస. తతో – ‘‘ఇదం భయం మమేవ ఉప్పన్నం, సచాహం యక్ఖోతి వక్ఖామి, ‘కిం తవమేవ అక్ఖీని అత్థి, త్వమేవ యక్ఖం పస్ససి, పఠమం యక్ఖం అదిస్వా సమణేన గోతమేన వాదసఙ్ఘట్టే పక్ఖిత్తోవ యక్ఖం పస్ససీ’తి వదేయ్యు’’న్తి చిన్తేత్వా ‘‘న దాని మే ఇధ అఞ్ఞం పటిసరణం అత్థి, అఞ్ఞత్ర సమణా గోతమా’’తి మఞ్ఞమానో అథ ఖో అమ్బట్ఠో మాణవో…పే॰… భగవన్తం ఏతదవోచ.

    Bhagavā ceva passati ambaṭṭho cāti yadi hi taṃ aññepi passeyyuṃ, taṃ kāraṇaṃ agaru assa, ‘‘ayaṃ samaṇo gotamo ambaṭṭhaṃ attano vāde anotarantaṃ ñatvā yakkhaṃ āvāhetvā dassesi, tato ambaṭṭho bhayena kathesī’’ti vadeyyuṃ. Tasmā bhagavā ceva passati ambaṭṭho ca. Tassa taṃ disvāva sakalasarīrato sedā mucciṃsu. Antokucchi viparivattamānā mahāravaṃ viravi . So ‘‘aññepi nu kho passantī’’ti olokento kassaci lomahaṃsamattampi nāddasa. Tato – ‘‘idaṃ bhayaṃ mameva uppannaṃ, sacāhaṃ yakkhoti vakkhāmi, ‘kiṃ tavameva akkhīni atthi, tvameva yakkhaṃ passasi, paṭhamaṃ yakkhaṃ adisvā samaṇena gotamena vādasaṅghaṭṭe pakkhittova yakkhaṃ passasī’ti vadeyyu’’nti cintetvā ‘‘na dāni me idha aññaṃ paṭisaraṇaṃ atthi, aññatra samaṇā gotamā’’ti maññamāno atha kho ambaṭṭho māṇavo…pe… bhagavantaṃ etadavoca.

    ౨౭౨. తాణం గవేసీతి తాణం గవేసమానో. లేణం గవేసీతి లేణం గవేసమానో. సరణం గవేసీతి సరణం గవేసమానో. ఏత్థ చ తాయతి రక్ఖతీతి తాణం. నిలీయన్తి ఏత్థాతి లేణం. సరతీతి సరణం, భయం హింసతి, విద్ధంసేతీతి అత్థో. ఉపనిసీదిత్వాతి ఉపగమ్మ హేట్ఠాసనే నిసీదిత్వా. బ్రవితూతి వదతు.

    272.Tāṇaṃ gavesīti tāṇaṃ gavesamāno. Leṇaṃ gavesīti leṇaṃ gavesamāno. Saraṇaṃ gavesīti saraṇaṃ gavesamāno. Ettha ca tāyati rakkhatīti tāṇaṃ. Nilīyanti etthāti leṇaṃ. Saratīti saraṇaṃ, bhayaṃ hiṃsati, viddhaṃsetīti attho. Upanisīditvāti upagamma heṭṭhāsane nisīditvā. Bravitūti vadatu.

    అమ్బట్ఠవంసకథా

    Ambaṭṭhavaṃsakathā

    ౨౭౩-౨౭౪. దక్ఖిణజనపదన్తి దక్ఖిణాపథోతి పాకటం. గఙ్గాయ దక్ఖిణతో పాకటజనపదం. తదా కిర దక్ఖిణాపథే బహూ బ్రాహ్మణతాపసా హోన్తి, సో తత్థ గన్త్వా ఏకం తాపసం వత్తపటిపత్తియా ఆరాధేసి. సో తస్స ఉపకారం దిస్వా ఆహ – ‘‘అమ్భో, పురిస, మన్తం తే దేమి, యం ఇచ్ఛసి, తం మన్తం గణ్హాహీ’’తి. సో ఆహ – ‘‘న మే ఆచరియ, అఞ్ఞేన మన్తేన, కిచ్చం అత్థి, యస్సానుభావేన ఆవుధం న పరివత్తతి, తం మే మన్తం దేహీ’’తి. సో – ‘‘భద్రం, భో’’తి తస్స ధనుఅగమనీయం అమ్బట్ఠం నామ విజ్జం అదాసి, సో తం విజ్జం గహేత్వా తత్థేవ వీమంసిత్వా – ‘‘ఇదాని మే మనోరథం పూరేస్సామీ’’తి ఇసివేసం గహేత్వా ఓక్కాకస్స సన్తికం గతో. తేన వుత్తం – ‘‘దక్ఖిణజనపదం గన్త్వా బ్రహ్మమన్తే అధీయిత్వా రాజానం ఓక్కాకం ఉపసఙ్కమిత్వా’’తి.

    273-274.Dakkhiṇajanapadanti dakkhiṇāpathoti pākaṭaṃ. Gaṅgāya dakkhiṇato pākaṭajanapadaṃ. Tadā kira dakkhiṇāpathe bahū brāhmaṇatāpasā honti, so tattha gantvā ekaṃ tāpasaṃ vattapaṭipattiyā ārādhesi. So tassa upakāraṃ disvā āha – ‘‘ambho, purisa, mantaṃ te demi, yaṃ icchasi, taṃ mantaṃ gaṇhāhī’’ti. So āha – ‘‘na me ācariya, aññena mantena, kiccaṃ atthi, yassānubhāvena āvudhaṃ na parivattati, taṃ me mantaṃ dehī’’ti. So – ‘‘bhadraṃ, bho’’ti tassa dhanuagamanīyaṃ ambaṭṭhaṃ nāma vijjaṃ adāsi, so taṃ vijjaṃ gahetvā tattheva vīmaṃsitvā – ‘‘idāni me manorathaṃ pūressāmī’’ti isivesaṃ gahetvā okkākassa santikaṃ gato. Tena vuttaṃ – ‘‘dakkhiṇajanapadaṃ gantvā brahmamante adhīyitvā rājānaṃ okkākaṃ upasaṅkamitvā’’ti.

    ఏత్థ బ్రహ్మమన్తేతి ఆనుభావసమ్పన్నతాయ సేట్ఠమన్తే. కో నేవం’రే అయం మయ్హం దాసిపుత్తోతి కో ను ఏవం అరే అయం మమ దాసిపుత్తో. సో తం ఖురప్పన్తి సో రాజా తం మారేతుకామతాయ సన్నహితం సరం తస్స మన్తానుభావేన నేవ ఖిపితుం న అపనేతుం సక్ఖి, తావదేవ సకలసరీరే సఞ్జాతసేదో భయేన వేధమానో అట్ఠాసి.

    Ettha brahmamanteti ānubhāvasampannatāya seṭṭhamante. Ko nevaṃ’re ayaṃ mayhaṃ dāsiputtoti ko nu evaṃ are ayaṃ mama dāsiputto. Sotaṃ khurappanti so rājā taṃ māretukāmatāya sannahitaṃ saraṃ tassa mantānubhāvena neva khipituṃ na apanetuṃ sakkhi, tāvadeva sakalasarīre sañjātasedo bhayena vedhamāno aṭṭhāsi.

    అమచ్చాతి మహామచ్చా. పారిసజ్జాతి ఇతరే పరిసావచరా. ఏతదవోచున్తి – ‘‘దణ్డకీరఞ్ఞో కిసవచ్ఛతాపసే అపరద్ధస్స ఆవుధవుట్ఠియా సకలరట్ఠం వినట్ఠం . నాళికేరో పఞ్చసు తాపససతేసు అజ్జునో చ అఙ్గీరసే అపరద్ధో పథవిం భిన్దిత్వా నిరయం పవిట్ఠో’’తి చిన్తయన్తా భయేన ఏతం సోత్థి, భద్దన్తేతిఆదివచనం అవోచుం.

    Amaccāti mahāmaccā. Pārisajjāti itare parisāvacarā. Etadavocunti – ‘‘daṇḍakīrañño kisavacchatāpase aparaddhassa āvudhavuṭṭhiyā sakalaraṭṭhaṃ vinaṭṭhaṃ . Nāḷikero pañcasu tāpasasatesu ajjuno ca aṅgīrase aparaddho pathaviṃ bhinditvā nirayaṃ paviṭṭho’’ti cintayantā bhayena etaṃ sotthi, bhaddantetiādivacanaṃ avocuṃ.

    సోత్థి భవిస్సతి రఞ్ఞోతి ఇదం వచనం కణ్హో చిరం తుణ్హీ హుత్వా తతో అనేకప్పకారం యాచీయమానో – ‘‘తుమ్హాకం రఞ్ఞా మాదిసస్స ఇసినో ఖురప్పం సన్నయ్హన్తేన భారియం కమ్మం కత’’న్తిఆదీని చ వత్వా పచ్ఛా అభాసి. ఉన్ద్రియిస్సతీతి భిజ్జిస్సతి, థుసముట్ఠి వియ విప్పకిరియిస్సతీతి. ఇదం సో ‘‘జనం తాసేస్సామీ’’తి ముసా భణతి. సరసన్థమ్భనమత్తేయేవ హిస్స విజ్జాయ ఆనుభావో, న అఞ్ఞత్ర. ఇతో పరేసుపి వచనేసు ఏసేవ నయో.

    Sotthi bhavissati raññoti idaṃ vacanaṃ kaṇho ciraṃ tuṇhī hutvā tato anekappakāraṃ yācīyamāno – ‘‘tumhākaṃ raññā mādisassa isino khurappaṃ sannayhantena bhāriyaṃ kammaṃ kata’’ntiādīni ca vatvā pacchā abhāsi. Undriyissatīti bhijjissati, thusamuṭṭhi viya vippakiriyissatīti. Idaṃ so ‘‘janaṃ tāsessāmī’’ti musā bhaṇati. Sarasanthambhanamatteyeva hissa vijjāya ānubhāvo, na aññatra. Ito paresupi vacanesu eseva nayo.

    పల్లోమోతి పన్నలోమో. లోమహంసనమత్తమ్పిస్స న భవిస్సతి. ఇదం కిర సో ‘‘సచే మే రాజా తం దారికం దస్సతీ’’తి పటిఞ్ఞం కారేత్వా అవచ. కుమారే ఖురప్పం పతిట్ఠపేసీతి తేన ‘‘సరో ఓతరతూ’’తి మన్తే పరివత్తి, తే కుమారస్స నాభియం పతిట్ఠపేసి. ధీతరం అదాసీతి సీసం ధోవిత్వా అదాసం భుజిస్సం కత్వా ధీతరం అదాసి, ఉళారే చ తం ఠానే ఠపేసి. మా ఖో తుమ్హే మాణవకాతి ఇదం పన భగవా – ‘‘ఏకేన పక్ఖేన అమ్బట్ఠో సక్యానం ఞాతి హోతీ’’తి పకాసేన్తో తస్స సమస్సాసనత్థం ఆహ. తతో అమ్బట్ఠో ఘటసతేన అభిసిత్తో వియ పస్సద్ధదరథో హుత్వా సమస్సాసేత్వా సమణో గోతమో మం ‘‘తోసేస్సామీ’’తి ఏకేన పక్ఖేన ఞాతిం కరోతి, ఖత్తియో కిరాహమస్మీ’’తి చిన్తేసి.

    Pallomoti pannalomo. Lomahaṃsanamattampissa na bhavissati. Idaṃ kira so ‘‘sace me rājā taṃ dārikaṃ dassatī’’ti paṭiññaṃ kāretvā avaca. Kumāre khurappaṃ patiṭṭhapesīti tena ‘‘saro otaratū’’ti mante parivatti, te kumārassa nābhiyaṃ patiṭṭhapesi. Dhītaraṃ adāsīti sīsaṃ dhovitvā adāsaṃ bhujissaṃ katvā dhītaraṃ adāsi, uḷāre ca taṃ ṭhāne ṭhapesi. Mā kho tumhe māṇavakāti idaṃ pana bhagavā – ‘‘ekena pakkhena ambaṭṭho sakyānaṃ ñāti hotī’’ti pakāsento tassa samassāsanatthaṃ āha. Tato ambaṭṭho ghaṭasatena abhisitto viya passaddhadaratho hutvā samassāsetvā samaṇo gotamo maṃ ‘‘tosessāmī’’ti ekena pakkhena ñātiṃ karoti, khattiyo kirāhamasmī’’ti cintesi.

    ఖత్తియసేట్ఠభావవణ్ణనా

    Khattiyaseṭṭhabhāvavaṇṇanā

    ౨౭౫. అథ ఖో భగవా – ‘‘అయం అమ్బట్ఠో ఖత్తియోస్మీ’’తి సఞ్ఞం కరోతి, అత్తనో అఖత్తియభావం న జానాతి, హన్ద నం జానాపేస్సామీతి ఖత్తియవంసం దస్సేతుం ఉత్తరిదేసనం వడ్ఢేన్తో – ‘‘తం కిం మఞ్ఞసి అమ్బట్ఠా’’తిఆదిమాహ. తత్థ ఇధాతి ఇమస్మిం లోకే. బ్రాహ్మణేసూతి బ్రాహ్మణానం అన్తరే. ఆసనం వా ఉదకం వాతి అగ్గాసనం వా అగ్గోదకం వా. సద్ధేతి మతకే ఉద్దిస్స కతభత్తే. థాలిపాకేతి మఙ్గలాదిభత్తే. యఞ్ఞేతి యఞ్ఞభత్తే. పాహునేతి పాహునకానం కతభత్తే పణ్ణాకారభత్తే వా. అపి నుస్సాతి అపి ను అస్స ఖత్తియపుత్తస్స. ఆవటం వా అస్స అనావటం వాతి , బ్రాహ్మణకఞ్ఞాసు నివారణం భవేయ్య వా నో వా, బ్రాహ్మణదారికం లభేయ్య వా న వా లభేయ్యాతి అత్థో. అనుపపన్నోతి ఖత్తియభావం అపత్తో, అపరిసుద్ధోతి అత్థో.

    275. Atha kho bhagavā – ‘‘ayaṃ ambaṭṭho khattiyosmī’’ti saññaṃ karoti, attano akhattiyabhāvaṃ na jānāti, handa naṃ jānāpessāmīti khattiyavaṃsaṃ dassetuṃ uttaridesanaṃ vaḍḍhento – ‘‘taṃ kiṃ maññasi ambaṭṭhā’’tiādimāha. Tattha idhāti imasmiṃ loke. Brāhmaṇesūti brāhmaṇānaṃ antare. Āsanaṃ vā udakaṃ vāti aggāsanaṃ vā aggodakaṃ vā. Saddheti matake uddissa katabhatte. Thālipāketi maṅgalādibhatte. Yaññeti yaññabhatte. Pāhuneti pāhunakānaṃ katabhatte paṇṇākārabhatte vā. Api nussāti api nu assa khattiyaputtassa. Āvaṭaṃ vā assa anāvaṭaṃ vāti , brāhmaṇakaññāsu nivāraṇaṃ bhaveyya vā no vā, brāhmaṇadārikaṃ labheyya vā na vā labheyyāti attho. Anupapannoti khattiyabhāvaṃ apatto, aparisuddhoti attho.

    ౨౭౬. ఇత్థియా వా ఇత్థిం కరిత్వాతి ఇత్థియా వా ఇత్థిం పరియేసిత్వా. కిస్మిఞ్చిదేవ పకరణేతి కిస్మిఞ్చిదేవ దోసే బ్రాహ్మణానం అయుత్తే అకత్తబ్బకరణే. భస్సపుటేనాతి భస్మపుటేన, సీసే ఛారికం ఓకిరిత్వాతి అత్థో.

    276.Itthiyāvā itthiṃ karitvāti itthiyā vā itthiṃ pariyesitvā. Kismiñcideva pakaraṇeti kismiñcideva dose brāhmaṇānaṃ ayutte akattabbakaraṇe. Bhassapuṭenāti bhasmapuṭena, sīse chārikaṃ okiritvāti attho.

    ౨౭౭. జనేతస్మిన్తి జనితస్మిం, పజాయాతి అత్థో. యే గోత్తపటిసారినోతి యే జనేతస్మిం గోత్తం పటిసరన్తి – ‘‘అహం గోతమో, అహం కస్సపో’’తి, తేసు లోకే గోత్తపటిసారీసు ఖత్తియో సేట్ఠో. అనుమతా మయాతి మమ సబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణేన సద్ధిం సంసన్దిత్వా దేసితా మయా అనుఞ్ఞాతా.

    277.Janetasminti janitasmiṃ, pajāyāti attho. Ye gottapaṭisārinoti ye janetasmiṃ gottaṃ paṭisaranti – ‘‘ahaṃ gotamo, ahaṃ kassapo’’ti, tesu loke gottapaṭisārīsu khattiyo seṭṭho. Anumatā mayāti mama sabbaññutaññāṇena saddhiṃ saṃsanditvā desitā mayā anuññātā.

    పఠమభాణవారవణ్ణనా నిట్ఠితా.

    Paṭhamabhāṇavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    విజ్జాచరణకథావణ్ణనా

    Vijjācaraṇakathāvaṇṇanā

    ౨౭౮. ఇమాయ పన గాథాయ విజ్జాచరణసమ్పన్నోతి ఇదం పదం సుత్వా అమ్బట్ఠో చిన్తేసి – ‘‘విజ్జా నామ తయో వేదా, చరణం పఞ్చ సీలాని, తయిదం అమ్హాకంయేవ అత్థి, విజ్జాచరణసమ్పన్నో చే సేట్ఠో, మయమేవ సేట్ఠా’’తి నిట్ఠం గన్త్వా విజ్జాచరణం పుచ్ఛన్తో – ‘‘కతమం పన తం, భో గోతమ, చరణం, కతమా చ పన సా విజ్జా’’తి ఆహ. అథస్స భగవా తం బ్రాహ్మణసమయే సిద్ధం జాతివాదాదిపటిసంయుత్తం విజ్జాచరణం పటిక్ఖిపిత్వా అనుత్తరం విజ్జాచరణం దస్సేతుకామో – ‘‘న ఖో అమ్బట్ఠా’’తిఆదిమాహ. తత్థ జాతివాదోతి జాతిం ఆరబ్భ వాదో, బ్రాహ్మణస్సేవిదం వట్టతి, న సుద్దస్సాతిఆది వచనన్తి అత్థో. ఏస నయో సబ్బత్థ. జాతివాదవినిబద్ధాతి జాతివాదే వినిబద్ధా. ఏస నయో సబ్బత్థ.

    278. Imāya pana gāthāya vijjācaraṇasampannoti idaṃ padaṃ sutvā ambaṭṭho cintesi – ‘‘vijjā nāma tayo vedā, caraṇaṃ pañca sīlāni, tayidaṃ amhākaṃyeva atthi, vijjācaraṇasampanno ce seṭṭho, mayameva seṭṭhā’’ti niṭṭhaṃ gantvā vijjācaraṇaṃ pucchanto – ‘‘katamaṃ pana taṃ, bho gotama, caraṇaṃ, katamā ca pana sā vijjā’’ti āha. Athassa bhagavā taṃ brāhmaṇasamaye siddhaṃ jātivādādipaṭisaṃyuttaṃ vijjācaraṇaṃ paṭikkhipitvā anuttaraṃ vijjācaraṇaṃ dassetukāmo – ‘‘na kho ambaṭṭhā’’tiādimāha. Tattha jātivādoti jātiṃ ārabbha vādo, brāhmaṇassevidaṃ vaṭṭati, na suddassātiādi vacananti attho. Esa nayo sabbattha. Jātivādavinibaddhāti jātivāde vinibaddhā. Esa nayo sabbattha.

    తతో అమ్బట్ఠో – ‘‘యత్థ దాని మయం లగ్గిస్సామాతి చిన్తయిమ్హ, తతో నో సమణో గోతమో మహావాతే థుసం ధునన్తో వియ దూరమేవ అవక్ఖిపి. యత్థ పన మయం న లగ్గామ, తత్థ నో నియోజేసి. అయం నో విజ్జాచరణసమ్పదా ఞాతుం వట్టతీ’’తి చిన్తేత్వా పున విజ్జాచరణసమ్పదం పుచ్ఛి. అథస్స భగవా సముదాగమతో పభుతి విజ్జాచరణం దస్సేతుం – ‘‘ఇధ అమ్బట్ఠ తథాగతో’’తిఆదిమాహ.

    Tato ambaṭṭho – ‘‘yattha dāni mayaṃ laggissāmāti cintayimha, tato no samaṇo gotamo mahāvāte thusaṃ dhunanto viya dūrameva avakkhipi. Yattha pana mayaṃ na laggāma, tattha no niyojesi. Ayaṃ no vijjācaraṇasampadā ñātuṃ vaṭṭatī’’ti cintetvā puna vijjācaraṇasampadaṃ pucchi. Athassa bhagavā samudāgamato pabhuti vijjācaraṇaṃ dassetuṃ – ‘‘idha ambaṭṭha tathāgato’’tiādimāha.

    ౨౭౯. ఏత్థ చ భగవా చరణపరియాపన్నమ్పి తివిధం సీలం విభజన్తో ‘‘ఇదమస్స హోతి చరణస్మి’’న్తి అనియ్యాతేత్వా ‘‘ఇదమ్పిస్స హోతి సీలస్మి’’న్తి సీలవసేనేవ నియ్యాతేసి. కస్మా? తస్సపి హి కిఞ్చి కిఞ్చి సీలం అత్థి, తస్మా చరణవసేన నియ్యాతియమానే ‘‘మయమ్పి చరణసమ్పన్నా’’తి తత్థ తత్థేవ లగ్గేయ్య. యం పన తేన సుపినేపి న దిట్ఠపుబ్బం, తస్సేవ వసేన నియ్యాతేన్తో పఠమం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి. ఇదమ్పిస్స హోతి చరణస్మిం…పే॰… చతుత్థం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతి, ఇదమ్పిస్స హోతి చరణస్మిన్తిఆదిమాహ. ఏత్తావతా అట్ఠపి సమాపత్తియో చరణన్తి నియ్యాతితా హోన్తి, విపస్సనా ఞాణతో పన పట్ఠాయ అట్ఠవిధాపి పఞ్ఞా విజ్జాతి నియ్యాతితా.

    279. Ettha ca bhagavā caraṇapariyāpannampi tividhaṃ sīlaṃ vibhajanto ‘‘idamassa hoti caraṇasmi’’nti aniyyātetvā ‘‘idampissa hoti sīlasmi’’nti sīlavaseneva niyyātesi. Kasmā? Tassapi hi kiñci kiñci sīlaṃ atthi, tasmā caraṇavasena niyyātiyamāne ‘‘mayampi caraṇasampannā’’ti tattha tattheva laggeyya. Yaṃ pana tena supinepi na diṭṭhapubbaṃ, tasseva vasena niyyātento paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja viharati. Idampissa hoti caraṇasmiṃ…pe… catutthaṃ jhānaṃ upasampajja viharati, idampissa hoti caraṇasmintiādimāha. Ettāvatā aṭṭhapi samāpattiyo caraṇanti niyyātitā honti, vipassanā ñāṇato pana paṭṭhāya aṭṭhavidhāpi paññā vijjāti niyyātitā.

    చతుఅపాయముఖకథావణ్ణనా

    Catuapāyamukhakathāvaṇṇanā

    ౨౮౦. అపాయముఖానీతి వినాసముఖాని. అనభిసమ్భుణమానోతి అసమ్పాపుణన్తో, అవిసహమానో వా. ఖారివిధమాదాయాతి ఏత్థ ఖారీతి అరణీ కమణ్డలు సుజాదయో తాపసపరిక్ఖారా. విధోతి కాజో. తస్మా ఖారిభరితం కాజమాదాయాతి అత్థో. యే పన ఖారివివిధన్తి పఠన్తి, తే ‘‘ఖారీతి కాజస్స నామం, వివిధన్తి బహుకమణ్డలుఆదిపరిక్ఖార’’న్తి వణ్ణయన్తి. పవత్తఫలభోజనోతి పతితఫలభోజనో. పరిచారకోతి కప్పియకరణపత్తపటిగ్గహణపాదధోవనాదివత్తకరణవసేన పరిచారకో. కామఞ్చ గుణాధికోపి ఖీణాసవసామణేరో పుథుజ్జనభిక్ఖునో వుత్తనయేన పరిచారకో హోతి, అయం పన న తాదిసో గుణవసేనపి వేయ్యావచ్చకరణవసేనపి లామకోయేవ.

    280.Apāyamukhānīti vināsamukhāni. Anabhisambhuṇamānoti asampāpuṇanto, avisahamāno vā. Khārividhamādāyāti ettha khārīti araṇī kamaṇḍalu sujādayo tāpasaparikkhārā. Vidhoti kājo. Tasmā khāribharitaṃ kājamādāyāti attho. Ye pana khārivividhanti paṭhanti, te ‘‘khārīti kājassa nāmaṃ, vividhanti bahukamaṇḍaluādiparikkhāra’’nti vaṇṇayanti. Pavattaphalabhojanoti patitaphalabhojano. Paricārakoti kappiyakaraṇapattapaṭiggahaṇapādadhovanādivattakaraṇavasena paricārako. Kāmañca guṇādhikopi khīṇāsavasāmaṇero puthujjanabhikkhuno vuttanayena paricārako hoti, ayaṃ pana na tādiso guṇavasenapi veyyāvaccakaraṇavasenapi lāmakoyeva.

    కస్మా పన తాపసపబ్బజ్జా సాసనస్స వినాసముఖన్తి వుత్తాతి? యస్మా గచ్ఛన్తం గచ్ఛన్తం సాసనం తాపసపబ్బజ్జావసేన ఓసక్కిస్సతి. ఇమస్మిఞ్హి సాసనే పబ్బజిత్వా తిస్సో సిక్ఖా పూరేతుం అసక్కోన్తం లజ్జినో సిక్ఖాకామా – ‘‘నత్థి తయా సద్ధిం ఉపోసథో వా పవారణా వా సఙ్ఘకమ్మం వా’’తి జిగుచ్ఛిత్వా పరివజ్జేన్తి. సో ‘‘దుక్కరం ఖురధారూపమం సాసనే పటిపత్తిపూరణం దుక్ఖం, తాపసపబ్బజ్జా పన సుకరా చేవ బహుజనసమ్మతా చా’’తి విబ్భమిత్వా తాపసో హోతి. అఞ్ఞే తం దిస్వా – ‘‘కిం తయా కత’’న్తి పుచ్ఛన్తి. సో – ‘‘భారియం తుమ్హాకం సాసనే కమ్మం, ఇధ పన సఛన్దచారినో మయ’’న్తి వదతి. సోపి, యది ఏవం అహమ్పి ఏత్థేవ పబ్బజామీతి తస్స అనుసిక్ఖన్తో తాపసో హోతి. ఏవమఞ్ఞేపి అఞ్ఞేపీతి కమేన తాపసావ బహుకా హోన్తి. తేసం ఉప్పన్నకాలే సాసనం ఓసక్కితం నామ భవిస్సతి. లోకే ఏవరూపో బుద్ధో నామ ఉప్పజ్జి, తస్స ఈదిసం నామ సాసనం అహోసీతి సుతమత్తమేవ భవిస్సతి. ఇదం సన్ధాయ భగవా తాపసపబ్బజ్జం సాసనస్స వినాసముఖన్తి ఆహ.

    Kasmā pana tāpasapabbajjā sāsanassa vināsamukhanti vuttāti? Yasmā gacchantaṃ gacchantaṃ sāsanaṃ tāpasapabbajjāvasena osakkissati. Imasmiñhi sāsane pabbajitvā tisso sikkhā pūretuṃ asakkontaṃ lajjino sikkhākāmā – ‘‘natthi tayā saddhiṃ uposatho vā pavāraṇā vā saṅghakammaṃ vā’’ti jigucchitvā parivajjenti. So ‘‘dukkaraṃ khuradhārūpamaṃ sāsane paṭipattipūraṇaṃ dukkhaṃ, tāpasapabbajjā pana sukarā ceva bahujanasammatā cā’’ti vibbhamitvā tāpaso hoti. Aññe taṃ disvā – ‘‘kiṃ tayā kata’’nti pucchanti. So – ‘‘bhāriyaṃ tumhākaṃ sāsane kammaṃ, idha pana sachandacārino maya’’nti vadati. Sopi, yadi evaṃ ahampi ettheva pabbajāmīti tassa anusikkhanto tāpaso hoti. Evamaññepi aññepīti kamena tāpasāva bahukā honti. Tesaṃ uppannakāle sāsanaṃ osakkitaṃ nāma bhavissati. Loke evarūpo buddho nāma uppajji, tassa īdisaṃ nāma sāsanaṃ ahosīti sutamattameva bhavissati. Idaṃ sandhāya bhagavā tāpasapabbajjaṃ sāsanassa vināsamukhanti āha.

    కుదాలపిటకన్తి కన్దమూలఫలగ్గహణత్థం కుదాలఞ్చేవ పిటకఞ్చ. గామసామన్తం వాతి విజ్జాచరణసమ్పదాదీని అనభిసమ్భుణన్తో, కసికమ్మాదీహి చ జీవితం నిప్ఫాదేతుం దుక్ఖన్తి మఞ్ఞమానో బహుజనకుహాపనత్థం గామసామన్తే వా నిగమసామన్తే వా అగ్గిసాలం కత్వా సప్పితేలదధిమధుఫాణితతిలతణ్డులాదీహి చేవ నానాదారూహి చ హోమకరణవసేన అగ్గిం పరిచరన్తో అచ్ఛతి.

    Kudālapiṭakanti kandamūlaphalaggahaṇatthaṃ kudālañceva piṭakañca. Gāmasāmantaṃ vāti vijjācaraṇasampadādīni anabhisambhuṇanto, kasikammādīhi ca jīvitaṃ nipphādetuṃ dukkhanti maññamāno bahujanakuhāpanatthaṃ gāmasāmante vā nigamasāmante vā aggisālaṃ katvā sappiteladadhimadhuphāṇitatilataṇḍulādīhi ceva nānādārūhi ca homakaraṇavasena aggiṃ paricaranto acchati.

    చతుద్వారం అగారం కరిత్వాతి చతుముఖం పానాగారం కత్వా తస్స ద్వారే మణ్డపం కత్వా తత్థ పానీయం ఉపట్ఠపేత్వా ఆగతాగతే పానీయేన ఆపుచ్ఛతి. యమ్పిస్స అద్ధికా కిలన్తా పానీయం పివిత్వా పరితుట్ఠా భత్తపుటం వా తణ్డులాదీని వా దేన్తి, తం సబ్బం గహేత్వా అమ్బిలయాగుఆదీని కత్వా బహుతరం ఆమిసగహణత్థం కేసఞ్చి అన్నం దేతి, కేసఞ్చి భత్తపచనభాజనాదీని. తేహిపి దిన్నం ఆమిసం వా పుబ్బణ్ణాదీని వా గణ్హతి, తాని వడ్ఢియా పయోజేతి. ఏవం వడ్ఢమానవిభవో గోమహింసదాసీదాసపరిగ్గహం కరోతి, మహన్తం కుటుమ్బం సణ్ఠపేతి. ఇమం సన్ధాయేతం వుత్తం – ‘‘చతుద్వారం అగారం కరిత్వా అచ్ఛతీ’’తి. ‘‘తమహం యథాసత్తి యథాబలం పటిపూజేస్సామీ’’తి ఇదం పనస్స పటిపత్తిముఖం. ఇమినా హి ముఖేన సో ఏవం పటిపజ్జతీతి. ఏత్తావతా చ భగవతా సబ్బాపి తాపసపబ్బజ్జా నిద్దిట్ఠా హోన్తి.

    Catudvāraṃ agāraṃ karitvāti catumukhaṃ pānāgāraṃ katvā tassa dvāre maṇḍapaṃ katvā tattha pānīyaṃ upaṭṭhapetvā āgatāgate pānīyena āpucchati. Yampissa addhikā kilantā pānīyaṃ pivitvā parituṭṭhā bhattapuṭaṃ vā taṇḍulādīni vā denti, taṃ sabbaṃ gahetvā ambilayāguādīni katvā bahutaraṃ āmisagahaṇatthaṃ kesañci annaṃ deti, kesañci bhattapacanabhājanādīni. Tehipi dinnaṃ āmisaṃ vā pubbaṇṇādīni vā gaṇhati, tāni vaḍḍhiyā payojeti. Evaṃ vaḍḍhamānavibhavo gomahiṃsadāsīdāsapariggahaṃ karoti, mahantaṃ kuṭumbaṃ saṇṭhapeti. Imaṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ – ‘‘catudvāraṃ agāraṃ karitvā acchatī’’ti. ‘‘Tamahaṃ yathāsatti yathābalaṃ paṭipūjessāmī’’ti idaṃ panassa paṭipattimukhaṃ. Iminā hi mukhena so evaṃ paṭipajjatīti. Ettāvatā ca bhagavatā sabbāpi tāpasapabbajjā niddiṭṭhā honti.

    కథం? అట్ఠవిధా హి తాపసా – సపుత్తభరియా, ఉఞ్ఛాచరియా, అనగ్గిపక్కికా, అసామపాకా, అస్మముట్ఠికా, దన్తవక్కలికా, పవత్తఫలభోజనా, పణ్డుపలాసికాతి. తత్థ యే కేణియజటిలో వియ కుటుమ్బం సణ్ఠపేత్వా వసన్తి, తే సపుత్తభరియా నామ.

    Kathaṃ? Aṭṭhavidhā hi tāpasā – saputtabhariyā, uñchācariyā, anaggipakkikā, asāmapākā, asmamuṭṭhikā, dantavakkalikā, pavattaphalabhojanā, paṇḍupalāsikāti. Tattha ye keṇiyajaṭilo viya kuṭumbaṃ saṇṭhapetvā vasanti, te saputtabhariyā nāma.

    యే పన ‘‘సపుత్తదారభావో నామ పబ్బజితస్స అయుత్తో’’తి లాయనమద్దనట్ఠానేసు వీహిముగ్గమాసతిలాదీని సఙ్కడ్ఢిత్వా పచిత్వా పరిభుఞ్జన్తి, తే ఉఞ్ఛాచరియా నామ.

    Ye pana ‘‘saputtadārabhāvo nāma pabbajitassa ayutto’’ti lāyanamaddanaṭṭhānesu vīhimuggamāsatilādīni saṅkaḍḍhitvā pacitvā paribhuñjanti, te uñchācariyā nāma.

    యే ‘‘ఖలేన ఖలం విచరిత్వా వీహిం ఆహరిత్వా కోట్టేత్వా పరిభుఞ్జనం నామ అయుత్త’’న్తి గామనిగమేసు తణ్డులభిక్ఖం గహేత్వా పచిత్వా పరిభుఞ్జన్తి, తే అనగ్గిపక్కికా నామ.

    Ye ‘‘khalena khalaṃ vicaritvā vīhiṃ āharitvā koṭṭetvā paribhuñjanaṃ nāma ayutta’’nti gāmanigamesu taṇḍulabhikkhaṃ gahetvā pacitvā paribhuñjanti, te anaggipakkikā nāma.

    యే పన ‘‘కిం పబ్బజితస్స సామపాకేనా’’తి గామం పవిసిత్వా పక్కభిక్ఖమేవ గణ్హన్తి , తే అసామపాకా నామ.

    Ye pana ‘‘kiṃ pabbajitassa sāmapākenā’’ti gāmaṃ pavisitvā pakkabhikkhameva gaṇhanti , te asāmapākā nāma.

    యే ‘‘దివసే దివసే భిక్ఖాపరియేట్ఠి నామ దుక్ఖా పబ్బజితస్సా’’తి ముట్ఠిపాసాణేన అమ్బాటకాదీనం రుక్ఖానం తచం కోట్టేత్వా ఖాదన్తి, తే అస్మముట్ఠికా నామ.

    Ye ‘‘divase divase bhikkhāpariyeṭṭhi nāma dukkhā pabbajitassā’’ti muṭṭhipāsāṇena ambāṭakādīnaṃ rukkhānaṃ tacaṃ koṭṭetvā khādanti, te asmamuṭṭhikā nāma.

    యే పన ‘‘పాసాణేన తచం కోట్టేత్వా విచరణం నామ దుక్ఖ’’న్తి దన్తేహేవ ఉబ్బాటేత్వా ఖాదన్తి, తే దన్తవక్కలికా నామ.

    Ye pana ‘‘pāsāṇena tacaṃ koṭṭetvā vicaraṇaṃ nāma dukkha’’nti danteheva ubbāṭetvā khādanti, te dantavakkalikā nāma.

    యే ‘‘దన్తేహి ఉబ్బాటేత్వా ఖాదనం నామ దుక్ఖం పబ్బజితస్సా’’తి లేడ్డుదణ్డాదీహి పహరిత్వా పతితాని ఫలాని పరిభుఞ్జన్తి, తే పవత్తఫలభోజనా నామ.

    Ye ‘‘dantehi ubbāṭetvā khādanaṃ nāma dukkhaṃ pabbajitassā’’ti leḍḍudaṇḍādīhi paharitvā patitāni phalāni paribhuñjanti, te pavattaphalabhojanā nāma.

    యే పన ‘‘లేడ్డుదణ్డాదీహి పాతేత్వా పరిభోగో నామ అసారుప్పో పబ్బజితస్సా’’తి సయం పతితానేవ పుప్ఫఫలపణ్డుపలాసాదీని ఖాదన్తా యాపేన్తి, తే పణ్డుపలాసికా నామ.

    Ye pana ‘‘leḍḍudaṇḍādīhi pātetvā paribhogo nāma asāruppo pabbajitassā’’ti sayaṃ patitāneva pupphaphalapaṇḍupalāsādīni khādantā yāpenti, te paṇḍupalāsikā nāma.

    తే తివిధా – ఉక్కట్ఠమజ్ఝిమముదుకవసేన. తత్థ యే నిసిన్నట్ఠానతో అనుట్ఠాయ హత్థేన పాపుణనట్ఠానేవ పతితం గహేత్వా ఖాదన్తి, తే ఉక్కట్ఠా. యే ఏకరుక్ఖతో అఞ్ఞం రుక్ఖం న గచ్ఛన్తి, తే మజ్ఝిమా. యే తం తం రుక్ఖమూలం గన్త్వా పరియేసిత్వా ఖాదన్తి, తే ముదుకా.

    Te tividhā – ukkaṭṭhamajjhimamudukavasena. Tattha ye nisinnaṭṭhānato anuṭṭhāya hatthena pāpuṇanaṭṭhāneva patitaṃ gahetvā khādanti, te ukkaṭṭhā. Ye ekarukkhato aññaṃ rukkhaṃ na gacchanti, te majjhimā. Ye taṃ taṃ rukkhamūlaṃ gantvā pariyesitvā khādanti, te mudukā.

    ఇమా పన అట్ఠపి తాపసపబ్బజ్జా ఇమాహి చతూహియేవ సఙ్గహం గచ్ఛన్తి. కథం? ఏతాసు హి సపుత్తభరియా చ ఉఞ్ఛాచరియా చ అగారం భజన్తి. అనగ్గిపక్కికా చ అసామపాకా చ అగ్యాగారం భజన్తి. అస్మముట్ఠికా చ దన్తవక్కలికా చ కన్దమూలఫలభోజనం భజన్తి. పవత్తఫలభోజనా చ పణ్డుపలాసికా చ పవత్తఫలభోజనం భజన్తి. తేన వుత్తం – ‘‘ఏత్తావతా చ భగవతా సబ్బాపి తాపసపబ్బజ్జా నిద్దిట్ఠా హోన్తీ’’తి.

    Imā pana aṭṭhapi tāpasapabbajjā imāhi catūhiyeva saṅgahaṃ gacchanti. Kathaṃ? Etāsu hi saputtabhariyā ca uñchācariyā ca agāraṃ bhajanti. Anaggipakkikā ca asāmapākā ca agyāgāraṃ bhajanti. Asmamuṭṭhikā ca dantavakkalikā ca kandamūlaphalabhojanaṃ bhajanti. Pavattaphalabhojanā ca paṇḍupalāsikā ca pavattaphalabhojanaṃ bhajanti. Tena vuttaṃ – ‘‘ettāvatā ca bhagavatā sabbāpi tāpasapabbajjā niddiṭṭhā hontī’’ti.

    ౨౮౧-౨౮౨. ఇదాని భగవా సాచరియకస్స అమ్బట్ఠస్స విజ్జాచరణసమ్పదాయ అపాయముఖమ్పి అప్పత్తభావం దస్సేతుం తం కిం మఞ్ఞసి అమ్బట్ఠాతిఆదిమాహ. తం ఉత్తానత్థమేవ. అత్తనా ఆపాయికోపి అపరిపూరమానోతి అత్తనా విజ్జాచరణసమ్పదాయ ఆపాయికేనాపి అపరిపూరమానేన.

    281-282. Idāni bhagavā sācariyakassa ambaṭṭhassa vijjācaraṇasampadāya apāyamukhampi appattabhāvaṃ dassetuṃ taṃ kiṃ maññasi ambaṭṭhātiādimāha. Taṃ uttānatthameva. Attanā āpāyikopi aparipūramānoti attanā vijjācaraṇasampadāya āpāyikenāpi aparipūramānena.

    పుబ్బకఇసిభావానుయోగవణ్ణనా

    Pubbakaisibhāvānuyogavaṇṇanā

    ౨౮౩. దత్తికన్తి దిన్నకం. సమ్ముఖీభావమ్పి న దదాతీతి కస్మా న దదాతి? సో కిర సమ్ముఖా ఆవట్టనిం నామ విజ్జం జానాతి. యదా రాజా మహారహేన అలఙ్కారేన అలఙ్కతో హోతి, తదా రఞ్ఞో సమీపే ఠత్వా తస్స అలఙ్కారస్స నామం గణ్హతి. తస్స రాజా నామే గహితే న దేమీతి వత్తుం న సక్కోతి. దత్వా పున ఛణదివసే అలఙ్కారం ఆహరథాతి వత్వా, నత్థి, దేవ, తుమ్హేహి బ్రాహ్మణస్స దిన్నోతి వుత్తో, ‘‘కస్మా మే దిన్నో’’తి పుచ్ఛి. తే అమచ్చా ‘సో బ్రాహ్మణో సమ్ముఖా ఆవట్టనిమాయం జానాతి. తాయ తుమ్హే ఆవట్టేత్వా గహేత్వా గచ్ఛతీ’తి ఆహంసు. అపరే రఞ్ఞా సహ తస్స అతిసహాయభావం అసహన్తా ఆహంసు – ‘‘దేవ, ఏతస్స బ్రాహ్మణస్స సరీరే సఙ్ఖఫలితకుట్ఠం నామ అత్థి. తుమ్హే ఏతం దిస్వావ ఆలిఙ్గథ పరామసథ, ఇదఞ్చ కుట్ఠం నామ కాయసంసగ్గవసేన అనుగచ్ఛతి, మా ఏవం కరోథా’’తి. తతో పట్ఠాయ తస్స రాజా సమ్ముఖీభావం న దేతి.

    283.Dattikanti dinnakaṃ. Sammukhībhāvampi na dadātīti kasmā na dadāti? So kira sammukhā āvaṭṭaniṃ nāma vijjaṃ jānāti. Yadā rājā mahārahena alaṅkārena alaṅkato hoti, tadā rañño samīpe ṭhatvā tassa alaṅkārassa nāmaṃ gaṇhati. Tassa rājā nāme gahite na demīti vattuṃ na sakkoti. Datvā puna chaṇadivase alaṅkāraṃ āharathāti vatvā, natthi, deva, tumhehi brāhmaṇassa dinnoti vutto, ‘‘kasmā me dinno’’ti pucchi. Te amaccā ‘so brāhmaṇo sammukhā āvaṭṭanimāyaṃ jānāti. Tāya tumhe āvaṭṭetvā gahetvā gacchatī’ti āhaṃsu. Apare raññā saha tassa atisahāyabhāvaṃ asahantā āhaṃsu – ‘‘deva, etassa brāhmaṇassa sarīre saṅkhaphalitakuṭṭhaṃ nāma atthi. Tumhe etaṃ disvāva āliṅgatha parāmasatha, idañca kuṭṭhaṃ nāma kāyasaṃsaggavasena anugacchati, mā evaṃ karothā’’ti. Tato paṭṭhāya tassa rājā sammukhībhāvaṃ na deti.

    యస్మా పన సో బ్రాహ్మణో పణ్డితో ఖత్తవిజ్జాయ కుసలో, తేన సహ మన్తేత్వా కతకమ్మం నామ న విరుజ్ఝతి, తస్మా సాణిపాకారస్స అన్తో ఠత్వా బహి ఠితేన తేన సద్ధిం మన్తేతి. తం సన్ధాయ వుత్తం ‘‘తిరో దుస్సన్తేన మన్తేతీ’’తి. తత్థ తిరోదుస్సన్తేనాతి తిరోదుస్సేన. అయమేవ వా పాఠో. ధమ్మికన్తి అనవజ్జం. పయాతన్తి అభిహరిత్వా దిన్నం. కథం తస్స రాజాతి యస్స రఞ్ఞో బ్రాహ్మణో ఈదిసం భిక్ఖం పటిగ్గణ్హేయ్య, కథం తస్స బ్రాహ్మణస్స సో రాజా సమ్ముఖీభావమ్పి న దదేయ్య. అయం పన అదిన్నకం మాయాయ గణ్హతి, తేనస్స సమ్ముఖీభావం రాజా న దేతీతి నిట్ఠమేత్థ గన్తబ్బన్తి అయమేత్థ అధిప్పాయో. ‘‘ఇదం పన కారణం ఠపేత్వా రాజానఞ్చేవ బ్రాహ్మణఞ్చ న అఞ్ఞో కోచి జానాతి. తదేతం ఏవం రహస్సమ్పి పటిచ్ఛన్నమ్పి అద్ధా సబ్బఞ్ఞూ సమణో గోతమోతి నిట్ఠం గమిస్సతీ’’తి భగవా పకాసేసి.

    Yasmā pana so brāhmaṇo paṇḍito khattavijjāya kusalo, tena saha mantetvā katakammaṃ nāma na virujjhati, tasmā sāṇipākārassa anto ṭhatvā bahi ṭhitena tena saddhiṃ manteti. Taṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘tiro dussantena mantetī’’ti. Tattha tirodussantenāti tirodussena. Ayameva vā pāṭho. Dhammikanti anavajjaṃ. Payātanti abhiharitvā dinnaṃ. Kathaṃ tassa rājāti yassa rañño brāhmaṇo īdisaṃ bhikkhaṃ paṭiggaṇheyya, kathaṃ tassa brāhmaṇassa so rājā sammukhībhāvampi na dadeyya. Ayaṃ pana adinnakaṃ māyāya gaṇhati, tenassa sammukhībhāvaṃ rājā na detīti niṭṭhamettha gantabbanti ayamettha adhippāyo. ‘‘Idaṃ pana kāraṇaṃ ṭhapetvā rājānañceva brāhmaṇañca na añño koci jānāti. Tadetaṃ evaṃ rahassampi paṭicchannampi addhā sabbaññū samaṇo gotamoti niṭṭhaṃ gamissatī’’ti bhagavā pakāsesi.

    ౨౮౪. ఇదాని అయఞ్చ అమ్బట్ఠో, ఆచరియో చస్స మన్తే నిస్సాయ అతిమానినో. తేన తేసం మన్తనిస్సితమాననిమ్మదనత్థం ఉత్తరి దేసనం వడ్ఢేన్తో తం కిం మఞ్ఞసి, అమ్బట్ఠ, ఇధ రాజాతిఆదిమాహ. తత్థ రథూపత్థరేతి రథమ్హి రఞ్ఞో ఠానత్థం అత్థరిత్వా సజ్జితపదేసే. ఉగ్గేహి వాతి ఉగ్గతుగ్గతేహి వా అమచ్చేహి. రాజఞ్ఞేహీతి అనభిసిత్తకుమారేహి. కిఞ్చిదేవ మన్తనన్తి అసుకస్మిం దేసే తళాకం వా మాతికం వా కాతుం వట్టతి, అసుకస్మిం గామం వా నిగమం వా నగరం వా నివేసేతున్తి ఏవరూపం పాకటమన్తనం. తదేవ మన్తనన్తి యం రఞ్ఞా మన్తితం తదేవ. తాదిసేహియేవ సీసుక్ఖేపభముక్ఖేపాదీహి ఆకారేహి మన్తేయ్య. రాజభణితన్తి యథా రఞ్ఞా భణితం, తస్సత్థస్స సాధనసమత్థం. సోపి తస్సత్థస్స సాధనసమత్థమేవ భణితం భణతీతి అత్థో.

    284. Idāni ayañca ambaṭṭho, ācariyo cassa mante nissāya atimānino. Tena tesaṃ mantanissitamānanimmadanatthaṃ uttari desanaṃ vaḍḍhento taṃ kiṃ maññasi, ambaṭṭha, idha rājātiādimāha. Tattha rathūpatthareti rathamhi rañño ṭhānatthaṃ attharitvā sajjitapadese. Uggehi vāti uggatuggatehi vā amaccehi. Rājaññehīti anabhisittakumārehi. Kiñcideva mantananti asukasmiṃ dese taḷākaṃ vā mātikaṃ vā kātuṃ vaṭṭati, asukasmiṃ gāmaṃ vā nigamaṃ vā nagaraṃ vā nivesetunti evarūpaṃ pākaṭamantanaṃ. Tadeva mantananti yaṃ raññā mantitaṃ tadeva. Tādisehiyeva sīsukkhepabhamukkhepādīhi ākārehi manteyya. Rājabhaṇitanti yathā raññā bhaṇitaṃ, tassatthassa sādhanasamatthaṃ. Sopi tassatthassa sādhanasamatthameva bhaṇitaṃ bhaṇatīti attho.

    ౨౮౫. పవత్తారోతి పవత్తయితారో. యేసన్తి యేసం సన్తకం. మన్తపదన్తి వేదసఙ్ఖాతం మన్తమేవ . గీతన్తి అట్ఠకాదీహి దసహి పోరాణకబ్రాహ్మణేహి సరసమ్పత్తివసేన సజ్ఝాయితం. పవుత్తన్తి అఞ్ఞేసం వుత్తం, వాచితన్తి అత్థో. సమిహితన్తి సముపబ్యూళ్హం రాసికతం, పిణ్డం కత్వా ఠపితన్తి అత్థో. తదనుగాయన్తీతి ఏతరహి బ్రాహ్మణా తం తేహి పుబ్బే గీతం అనుగాయన్తి అనుసజ్ఝాయన్తి. తదనుభాసన్తీతి తం అనుభాసన్తి, ఇదం పురిమస్సేవ వేవచనం. భాసితమనుభాసన్తీతి తేహి భాసితం సజ్ఝాయితం అనుసజ్ఝాయన్తి. వాచితమనువాచేన్తీతి తేహి అఞ్ఞేసం వాచితం అనువాచేన్తి.

    285.Pavattāroti pavattayitāro. Yesanti yesaṃ santakaṃ. Mantapadanti vedasaṅkhātaṃ mantameva . Gītanti aṭṭhakādīhi dasahi porāṇakabrāhmaṇehi sarasampattivasena sajjhāyitaṃ. Pavuttanti aññesaṃ vuttaṃ, vācitanti attho. Samihitanti samupabyūḷhaṃ rāsikataṃ, piṇḍaṃ katvā ṭhapitanti attho. Tadanugāyantīti etarahi brāhmaṇā taṃ tehi pubbe gītaṃ anugāyanti anusajjhāyanti. Tadanubhāsantīti taṃ anubhāsanti, idaṃ purimasseva vevacanaṃ. Bhāsitamanubhāsantīti tehi bhāsitaṃ sajjhāyitaṃ anusajjhāyanti. Vācitamanuvācentīti tehi aññesaṃ vācitaṃ anuvācenti.

    సేయ్యథిదన్తి తే కతమేహి అత్థో. అట్ఠకోతిఆదీని తేసం నామాని. తే కిర దిబ్బేన చక్ఖునా ఓలోకేత్వా పరూపఘాతం అకత్వా కస్సపసమ్మాసమ్బుద్ధస్స భగవతో పావచనేన సహ సంసన్దిత్వా మన్తే గన్థింసు. అపరాపరే పన బ్రాహ్మణా పాణాతిపాతాదీని పక్ఖిపిత్వా తయో వేదే భిన్దిత్వా బుద్ధవచనేన సద్ధిం విరుద్ధే అకంసు. నేతం ఠానం విజ్జతీతి యేన త్వం ఇసి భవేయ్యాసి, ఏతం కారణం న విజ్జతి. ఇధ భగవా యస్మా – ‘‘ఏస పుచ్ఛియమానోపి, అత్తనో అవత్థరణభావం ఞత్వా పటివచనం న దస్సతీ’’తి జానాతి, తస్మా పటిఞ్ఞం అగహేత్వావ తం ఇసిభావం పటిక్ఖిపి.

    Seyyathidanti te katamehi attho. Aṭṭhakotiādīni tesaṃ nāmāni. Te kira dibbena cakkhunā oloketvā parūpaghātaṃ akatvā kassapasammāsambuddhassa bhagavato pāvacanena saha saṃsanditvā mante ganthiṃsu. Aparāpare pana brāhmaṇā pāṇātipātādīni pakkhipitvā tayo vede bhinditvā buddhavacanena saddhiṃ viruddhe akaṃsu. Netaṃṭhānaṃ vijjatīti yena tvaṃ isi bhaveyyāsi, etaṃ kāraṇaṃ na vijjati. Idha bhagavā yasmā – ‘‘esa pucchiyamānopi, attano avattharaṇabhāvaṃ ñatvā paṭivacanaṃ na dassatī’’ti jānāti, tasmā paṭiññaṃ agahetvāva taṃ isibhāvaṃ paṭikkhipi.

    ౨౮౬. ఇదాని యస్మా తే పోరాణా దస బ్రాహ్మణా నిరామగన్ధా అనిత్థిగన్ధా రజోజల్లధరా బ్రహ్మచారినో అరఞ్ఞాయతనే పబ్బతపాదేసు వనమూలఫలాహారా వసింసు. యదా కత్థచి గన్తుకామా హోన్తి, ఇద్ధియా ఆకాసేనేవ గచ్ఛన్తి, నత్థి తేసం యానేన కిచ్చం. సబ్బదిసాసు చ నేసం మేత్తాదిబ్రహ్మవిహారభావనావ ఆరక్ఖా హోతి, నత్థి తేసం పాకారపురిసగుత్తీహి అత్థో. ఇమినా చ అమ్బట్ఠేన సుతపుబ్బా తేసం పటిపత్తి; తస్మా ఇమస్స సాచరియకస్స తేసం పటిపత్తితో ఆరకభావం దస్సేతుం – ‘‘తం కిం మఞ్ఞసి, అమ్బట్ఠా’’తిఆదిమాహ.

    286. Idāni yasmā te porāṇā dasa brāhmaṇā nirāmagandhā anitthigandhā rajojalladharā brahmacārino araññāyatane pabbatapādesu vanamūlaphalāhārā vasiṃsu. Yadā katthaci gantukāmā honti, iddhiyā ākāseneva gacchanti, natthi tesaṃ yānena kiccaṃ. Sabbadisāsu ca nesaṃ mettādibrahmavihārabhāvanāva ārakkhā hoti, natthi tesaṃ pākārapurisaguttīhi attho. Iminā ca ambaṭṭhena sutapubbā tesaṃ paṭipatti; tasmā imassa sācariyakassa tesaṃ paṭipattito ārakabhāvaṃ dassetuṃ – ‘‘taṃ kiṃ maññasi, ambaṭṭhā’’tiādimāha.

    తత్థ విచితకాళకన్తి విచినిత్వా అపనీతకాళకం. వేఠకనతపస్సాహీతి దుస్సపట్టదుస్సవేణి ఆదీహి వేఠకేహి నమితఫాసుకాహి. కుత్తవాలేహీతి సోభాకరణత్థం కప్పేతుం, యుత్తట్ఠానేసు కప్పితవాలేహి. ఏత్థ చ వళవానంయేవ వాలా కప్పితా, న రథానం, వళవపయుత్తత్తా పన రథాపి ‘‘కుత్తవాలా’’తి వుత్తా. ఉక్కిణ్ణపరిఖాసూతి ఖతపరిఖాసు. ఓక్ఖిత్తపలిఘాసూతి ఠపితపలిఘాసు. నగరూపకారికాసూతి ఏత్థ ఉపకారికాతి పరేసం ఆరోహనివారణత్థం సమన్తా నగరం పాకారస్స అధోభాగే కతసుధాకమ్మం వుచ్చతి. ఇధ పన తాహి ఉపకారికాహి యుత్తాని నగరానేవ ‘‘నగరూపకారికాయో’’తి అధిప్పేతాని. రక్ఖాపేన్తీతి తాదిసేసు నగరేసు వసన్తాపి అత్తానం రక్ఖాపేన్తి. కఙ్ఖాతి ‘‘సబ్బఞ్ఞూ, న సబ్బఞ్ఞూ’’తి ఏవం సంసయో. విమతీతి తస్సేవ వేవచనం, విరూపా మతి, వినిచ్ఛినితుం అసమత్థాతి అత్థో. ఇదం భగవా ‘‘అమ్బట్ఠస్స ఇమినా అత్తభావేన మగ్గపాతుభావో నత్థి, కేవలం దివసో వీతివత్తతి, అయం ఖో పన లక్ఖణపరియేసనత్థం ఆగతో, తమ్పి కిచ్చం నస్సరతి. హన్దస్స సతిజననత్థం నయం దేమీ’’తి ఆహ.

    Tattha vicitakāḷakanti vicinitvā apanītakāḷakaṃ. Veṭhakanatapassāhīti dussapaṭṭadussaveṇi ādīhi veṭhakehi namitaphāsukāhi. Kuttavālehīti sobhākaraṇatthaṃ kappetuṃ, yuttaṭṭhānesu kappitavālehi. Ettha ca vaḷavānaṃyeva vālā kappitā, na rathānaṃ, vaḷavapayuttattā pana rathāpi ‘‘kuttavālā’’ti vuttā. Ukkiṇṇaparikhāsūti khataparikhāsu. Okkhittapalighāsūti ṭhapitapalighāsu. Nagarūpakārikāsūti ettha upakārikāti paresaṃ ārohanivāraṇatthaṃ samantā nagaraṃ pākārassa adhobhāge katasudhākammaṃ vuccati. Idha pana tāhi upakārikāhi yuttāni nagarāneva ‘‘nagarūpakārikāyo’’ti adhippetāni. Rakkhāpentīti tādisesu nagaresu vasantāpi attānaṃ rakkhāpenti. Kaṅkhāti ‘‘sabbaññū, na sabbaññū’’ti evaṃ saṃsayo. Vimatīti tasseva vevacanaṃ, virūpā mati, vinicchinituṃ asamatthāti attho. Idaṃ bhagavā ‘‘ambaṭṭhassa iminā attabhāvena maggapātubhāvo natthi, kevalaṃ divaso vītivattati, ayaṃ kho pana lakkhaṇapariyesanatthaṃ āgato, tampi kiccaṃ nassarati. Handassa satijananatthaṃ nayaṃ demī’’ti āha.

    ద్వేలక్ఖణదస్సనవణ్ణనా

    Dvelakkhaṇadassanavaṇṇanā

    ౨౮౭. ఏవం వత్వా పన యస్మా బుద్ధానం నిసిన్నానం వా నిపన్నానం వా కోచి లక్ఖణం పరియేసితుం న సక్కోతి, ఠితానం పన చఙ్కమన్తానం వా సక్కోతి. ఆచిణ్ణఞ్చేతం బుద్ధానం లక్ఖణపరియేసనత్థం ఆగతభావం ఞత్వా ఉట్ఠాయాసనా చఙ్కమాధిట్ఠానం నామ, తేన భగవా ఉట్ఠాయాసనా బహి నిక్ఖన్తో. తస్మా అథ ఖో భగవాతిఆది వుత్తం.

    287. Evaṃ vatvā pana yasmā buddhānaṃ nisinnānaṃ vā nipannānaṃ vā koci lakkhaṇaṃ pariyesituṃ na sakkoti, ṭhitānaṃ pana caṅkamantānaṃ vā sakkoti. Āciṇṇañcetaṃ buddhānaṃ lakkhaṇapariyesanatthaṃ āgatabhāvaṃ ñatvā uṭṭhāyāsanā caṅkamādhiṭṭhānaṃ nāma, tena bhagavā uṭṭhāyāsanā bahi nikkhanto. Tasmā atha kho bhagavātiādi vuttaṃ.

    సమన్నేసీతి గవేసి, ఏకం ద్వేతి వా గణయన్తో సమానయి. యేభుయ్యేనాతి పాయేన, బహుకాని అద్దస, అప్పాని న అద్దసాతి అత్థో. తతో యాని న అద్దస తేసం దీపనత్థం వుత్తం – ‘‘ఠపేత్వా ద్వే’’తి. కఙ్ఖతీతి ‘‘అహో వత పస్సేయ్య’’న్తి పత్థనం ఉప్పాదేతి. విచికిచ్ఛతీతి తతో తతో తాని విచినన్తో కిచ్ఛతి న సక్కోతి దట్ఠుం. నాధిముచ్చతీతి తాయ విచికిచ్ఛాయ సన్నిట్ఠానం న గచ్ఛతి. న సమ్పసీదతీతి తతో – ‘‘పరిపుణ్ణలక్ఖణో అయ’’న్తి భగవతి పసాదం నాపజ్జతి. కఙ్ఖాయ వా దుబ్బలా విమతి వుత్తా, విచికిచ్ఛాయ మజ్ఝిమా, అనధిముచ్చనతాయ బలవతీ, అసమ్పసాదేన తేహి తీహి ధమ్మేహి చిత్తస్స కాలుసియభావో. కోసోహితేతి వత్థికోసేన పటిచ్ఛన్నే. వత్థగుయ్హేతి అఙ్గజాతే భగవతో హి వరవారణస్సేవ కోసోహితం వత్థగుయ్హం సువణ్ణవణ్ణం పదుమగబ్భసమానం. తం సో వత్థపటిచ్ఛన్నత్తా అపస్సన్తో, అన్తోముఖగతాయ చ జివ్హాయ పహూతభావం అసల్లక్ఖేన్తో తేసు ద్వీసు లక్ఖణేసు కఙ్ఖీ అహోసి విచికిచ్ఛీ.

    Samannesīti gavesi, ekaṃ dveti vā gaṇayanto samānayi. Yebhuyyenāti pāyena, bahukāni addasa, appāni na addasāti attho. Tato yāni na addasa tesaṃ dīpanatthaṃ vuttaṃ – ‘‘ṭhapetvā dve’’ti. Kaṅkhatīti ‘‘aho vata passeyya’’nti patthanaṃ uppādeti. Vicikicchatīti tato tato tāni vicinanto kicchati na sakkoti daṭṭhuṃ. Nādhimuccatīti tāya vicikicchāya sanniṭṭhānaṃ na gacchati. Na sampasīdatīti tato – ‘‘paripuṇṇalakkhaṇo aya’’nti bhagavati pasādaṃ nāpajjati. Kaṅkhāya vā dubbalā vimati vuttā, vicikicchāya majjhimā, anadhimuccanatāya balavatī, asampasādena tehi tīhi dhammehi cittassa kālusiyabhāvo. Kosohiteti vatthikosena paṭicchanne. Vatthaguyheti aṅgajāte bhagavato hi varavāraṇasseva kosohitaṃ vatthaguyhaṃ suvaṇṇavaṇṇaṃ padumagabbhasamānaṃ. Taṃ so vatthapaṭicchannattā apassanto, antomukhagatāya ca jivhāya pahūtabhāvaṃ asallakkhento tesu dvīsu lakkhaṇesu kaṅkhī ahosi vicikicchī.

    ౨౮౮. తథారూపన్తి తం రూపం. కిమేత్థ అఞ్ఞేన వత్తబ్బం? వుత్తమేతం నాగసేనత్థేరేనేవ మిలిన్దరఞ్ఞా పుట్ఠేన – ‘‘దుక్కరం, భన్తే, నాగసేన, భగవతా కతన్తి. కిం మహారాజాతి? మహాజనేన హిరికరణోకాసం బ్రహ్మాయు బ్రాహ్మణస్స చ అన్తేవాసి ఉత్తరస్స చ, బావరిస్స అన్తేవాసీనం సోళసబ్రాహ్మణానఞ్చ , సేలస్స బ్రాహ్మణస్స చ అన్తేవాసీనం తిసతమాణవానఞ్చ దస్సేసి, భన్తేతి. న, మహారాజ, భగవా గుయ్హం దస్సేసి. ఛాయం భగవా దస్సేసి. ఇద్ధియా అభిసఙ్ఖరిత్వా నివాసననివత్థం కాయబన్ధనబద్ధం చీవరపారుతం ఛాయారూపకమత్తం దస్సేసి మహారాజాతి. ఛాయం దిట్ఠే సతి దిట్ఠంయేవ నను, భన్తేతి? తిట్ఠతేతం, మహారాజ, హదయరూపం దిస్వా బుజ్ఝనకసత్తో భవేయ్య, హదయమంసం నీహరిత్వా దస్సేయ్య సమ్మాసమ్బుద్ధోతి. కల్లోసి, భన్తే, నాగసేనా’’తి.

    288.Tathārūpanti taṃ rūpaṃ. Kimettha aññena vattabbaṃ? Vuttametaṃ nāgasenatthereneva milindaraññā puṭṭhena – ‘‘dukkaraṃ, bhante, nāgasena, bhagavatā katanti. Kiṃ mahārājāti? Mahājanena hirikaraṇokāsaṃ brahmāyu brāhmaṇassa ca antevāsi uttarassa ca, bāvarissa antevāsīnaṃ soḷasabrāhmaṇānañca , selassa brāhmaṇassa ca antevāsīnaṃ tisatamāṇavānañca dassesi, bhanteti. Na, mahārāja, bhagavā guyhaṃ dassesi. Chāyaṃ bhagavā dassesi. Iddhiyā abhisaṅkharitvā nivāsananivatthaṃ kāyabandhanabaddhaṃ cīvarapārutaṃ chāyārūpakamattaṃ dassesi mahārājāti. Chāyaṃ diṭṭhe sati diṭṭhaṃyeva nanu, bhanteti? Tiṭṭhatetaṃ, mahārāja, hadayarūpaṃ disvā bujjhanakasatto bhaveyya, hadayamaṃsaṃ nīharitvā dasseyya sammāsambuddhoti. Kallosi, bhante, nāgasenā’’ti.

    నిన్నామేత్వాతి నీహరిత్వా. అనుమసీతి కథినసూచిం వియ కత్వా అనుమజ్జి, తథాకరణేన చేత్థ ముదుభావో, కణ్ణసోతానుమసనేన దీఘభావో, నాసికసోతానుమసనేన తనుభావో, నలాటచ్ఛాదనేన పుథులభావో పకాసితోతి వేదితబ్బో.

    Ninnāmetvāti nīharitvā. Anumasīti kathinasūciṃ viya katvā anumajji, tathākaraṇena cettha mudubhāvo, kaṇṇasotānumasanena dīghabhāvo, nāsikasotānumasanena tanubhāvo, nalāṭacchādanena puthulabhāvo pakāsitoti veditabbo.

    ౨౮౯. పటిమానేన్తోతి ఆగమేన్తో, ఆగమనమస్స పత్థేన్తో ఉదిక్ఖన్తోతి అత్థో.

    289.Paṭimānentoti āgamento, āgamanamassa patthento udikkhantoti attho.

    ౨౯౦. కథాసల్లాపోతి కథా చ సల్లాపో చ, కథనం పటికథనన్తి అత్థో.

    290.Kathāsallāpoti kathā ca sallāpo ca, kathanaṃ paṭikathananti attho.

    ౨౯౧. అహో వతాతి గరహవచనమేతం. రేతి ఇదం హీళనవసేన ఆమన్తనం. పణ్డితకాతి తమేవ జిగుచ్ఛన్తో ఆహ. సేసపదద్వయేపి ఏసేవ నయో. ఏవరూపేన కిర భో పురిసో అత్థచరకేనాతి ఇదం యాదిసో త్వం, ఏదిసే అత్థచరకే హితకారకే సతి పురిసో నిరయంయేవ గచ్ఛేయ్య, న అఞ్ఞత్రాతి ఇమమత్థం సన్ధాయ వదతి. ఆసజ్జ ఆసజ్జాతి ఘట్టేత్వా ఘట్టేత్వా. అమ్హేపి ఏవం ఉపనేయ్య ఉపనేయ్యాతి బ్రాహ్మణో ఖో పన అమ్బట్ఠ పోక్ఖరసాతీతిఆదీని వత్వా ఏవం ఉపనేత్వా ఉపనేత్వా పటిచ్ఛన్నం కారణం ఆవికరిత్వా సుట్ఠు దాసాదిభావం ఆరోపేత్వా అవచ, తయా అమ్హే అక్కోసాపితాతి అధిప్పాయో. పదసాయేవ పవత్తేసీతి పాదేన పహరిత్వా భూమియం పాతేసి. యఞ్చ సో పుబ్బే ఆచరియేన సద్ధిం రథం ఆరుహిత్వా సారథి హుత్వా అగమాసి , తమ్పిస్స ఠానం అచ్ఛిన్దిత్వా రథస్స పురతో పదసా యేవస్స గమనం అకాసి.

    291.Aho vatāti garahavacanametaṃ. Reti idaṃ hīḷanavasena āmantanaṃ. Paṇḍitakāti tameva jigucchanto āha. Sesapadadvayepi eseva nayo. Evarūpena kira bho puriso atthacarakenāti idaṃ yādiso tvaṃ, edise atthacarake hitakārake sati puriso nirayaṃyeva gaccheyya, na aññatrāti imamatthaṃ sandhāya vadati. Āsajja āsajjāti ghaṭṭetvā ghaṭṭetvā. Amhepi evaṃ upaneyya upaneyyāti brāhmaṇo kho pana ambaṭṭha pokkharasātītiādīni vatvā evaṃ upanetvā upanetvā paṭicchannaṃ kāraṇaṃ āvikaritvā suṭṭhu dāsādibhāvaṃ āropetvā avaca, tayā amhe akkosāpitāti adhippāyo. Padasāyeva pavattesīti pādena paharitvā bhūmiyaṃ pātesi. Yañca so pubbe ācariyena saddhiṃ rathaṃ āruhitvā sārathi hutvā agamāsi , tampissa ṭhānaṃ acchinditvā rathassa purato padasā yevassa gamanaṃ akāsi.

    పోక్ఖరసాతిబుద్ధూపసఙ్కమనవణ్ణనా

    Pokkharasātibuddhūpasaṅkamanavaṇṇanā

    ౨౯౨-౨౯౬. అతివికాలోతి సుట్ఠు వికాలో, సమ్మోదనీయకథాయపి కాలో నత్థి. ఆగమా ను ఖ్విధ భోతి ఆగమా ను ఖో ఇధ భో. అధివాసేతూతి సమ్పటిచ్ఛతు. అజ్జతనాయాతి యం మే తుమ్హేసు కారం కరోతో అజ్జ భవిస్సతి పుఞ్ఞఞ్చ పీతిపామోజ్జఞ్చ తదత్థాయ. అధివాసేసి భగవా తుణ్హీభావేనాతి భగవా కాయఙ్గం వా వాచఙ్గం వా అచోపేత్వా అబ్భన్తరేయేవ ఖన్తిం ధారేన్తో తుణ్హీభావేన అధివాసేసి. బ్రాహ్మణస్స అనుగ్గహణత్థం మనసావ సమ్పటిచ్ఛీతి వుత్తం హోతి.

    292-296.Ativikāloti suṭṭhu vikālo, sammodanīyakathāyapi kālo natthi. Āgamā nu khvidha bhoti āgamā nu kho idha bho. Adhivāsetūti sampaṭicchatu. Ajjatanāyāti yaṃ me tumhesu kāraṃ karoto ajja bhavissati puññañca pītipāmojjañca tadatthāya. Adhivāsesi bhagavā tuṇhībhāvenāti bhagavā kāyaṅgaṃ vā vācaṅgaṃ vā acopetvā abbhantareyeva khantiṃ dhārento tuṇhībhāvena adhivāsesi. Brāhmaṇassa anuggahaṇatthaṃ manasāva sampaṭicchīti vuttaṃ hoti.

    ౨౯౭. పణీతేనాతి ఉత్తమేన. సహత్థాతి సహత్థేన. సన్తప్పేసీతి సుట్ఠు తప్పేసి పరిపుణ్ణం సుహితం యావదత్థం అకాసి. సమ్పవారేసీతి సుట్ఠు పవారేసి, అలం అలన్తి హత్థసఞ్ఞాయ పటిక్ఖిపాపేసి. భుత్తావిన్తి భుత్తవన్తం. ఓనీతపత్తపాణిన్తి పత్తతో ఓనీతపాణిం, అపనీతహత్థన్తి వుత్తం హోతి. ఓనిత్తపత్తపాణిన్తిపి పాఠో. తస్సత్థో – ఓనిత్తం నానాభూతం వినాభూతం పత్తం పాణితో అస్సాతి ఓనిత్తపత్తపాణి, తం ఓనిత్తపత్తపాణిం. హత్థే చ పత్తఞ్చ ధోవిత్వా ఏకమన్తే పత్తం నిక్ఖిపిత్వా నిసిన్నన్తి అత్థో. ఏకమన్తం నిసీదీతి భగవన్తం ఏవం భూతం ఞత్వా ఏకస్మిం ఓకాసే నిసీదీతి అత్థో.

    297.Paṇītenāti uttamena. Sahatthāti sahatthena. Santappesīti suṭṭhu tappesi paripuṇṇaṃ suhitaṃ yāvadatthaṃ akāsi. Sampavāresīti suṭṭhu pavāresi, alaṃ alanti hatthasaññāya paṭikkhipāpesi. Bhuttāvinti bhuttavantaṃ. Onītapattapāṇinti pattato onītapāṇiṃ, apanītahatthanti vuttaṃ hoti. Onittapattapāṇintipi pāṭho. Tassattho – onittaṃ nānābhūtaṃ vinābhūtaṃ pattaṃ pāṇito assāti onittapattapāṇi, taṃ onittapattapāṇiṃ. Hatthe ca pattañca dhovitvā ekamante pattaṃ nikkhipitvā nisinnanti attho. Ekamantaṃ nisīdīti bhagavantaṃ evaṃ bhūtaṃ ñatvā ekasmiṃ okāse nisīdīti attho.

    ౨౯౮. అనుపుబ్బిం కథన్తి అనుపటిపాటికథం. ఆనుపుబ్బికథా నామ దానానన్తరం సీలం, సీలానన్తరం సగ్గో, సగ్గానన్తరం మగ్గోతి ఏతేసం అత్థానం దీపనకథా. తేనేవ – ‘‘సేయ్యథిదం దానకథ’’న్తిఆదిమాహ. ఓకారన్తి అవకారం లామకభావం. సాముక్కంసికాతి సామం ఉక్కంసికా, అత్తనాయేవ ఉద్ధరిత్వా గహితా, సయమ్భూఞాణేన దిట్ఠా, అసాధారణా అఞ్ఞేసన్తి అత్థో. కా పన సాతి? అరియసచ్చదేసనా. తేనేవాహ – ‘‘దుక్ఖం, సముదయం, నిరోధం, మగ్గ’’న్తి. ధమ్మచక్ఖున్తి ఏత్థ సోతాపత్తిమగ్గో అధిప్పేతో. తస్స ఉప్పత్తిఆకారదస్సనత్థం – ‘‘యం కిఞ్చి సముదయధమ్మం, సబ్బం తం నిరోధధమ్మ’’న్తి ఆహ. తఞ్హి నిరోధం ఆరమ్మణం కత్వా కిచ్చవసేన ఏవం సబ్బసఙ్ఖతం పటివిజ్ఝన్తం ఉప్పజ్జతి.

    298.Anupubbiṃ kathanti anupaṭipāṭikathaṃ. Ānupubbikathā nāma dānānantaraṃ sīlaṃ, sīlānantaraṃ saggo, saggānantaraṃ maggoti etesaṃ atthānaṃ dīpanakathā. Teneva – ‘‘seyyathidaṃ dānakatha’’ntiādimāha. Okāranti avakāraṃ lāmakabhāvaṃ. Sāmukkaṃsikāti sāmaṃ ukkaṃsikā, attanāyeva uddharitvā gahitā, sayambhūñāṇena diṭṭhā, asādhāraṇā aññesanti attho. Kā pana sāti? Ariyasaccadesanā. Tenevāha – ‘‘dukkhaṃ, samudayaṃ, nirodhaṃ, magga’’nti. Dhammacakkhunti ettha sotāpattimaggo adhippeto. Tassa uppattiākāradassanatthaṃ – ‘‘yaṃ kiñci samudayadhammaṃ, sabbaṃ taṃ nirodhadhamma’’nti āha. Tañhi nirodhaṃ ārammaṇaṃ katvā kiccavasena evaṃ sabbasaṅkhataṃ paṭivijjhantaṃ uppajjati.

    పోక్ఖరసాతిఉపాసకత్తపటివేదనావణ్ణనా

    Pokkharasātiupāsakattapaṭivedanāvaṇṇanā

    ౨౯౯. దిట్ఠో అరియసచ్చధమ్మో ఏతేనాతి దిట్ఠధమ్మో. ఏస నయో సేసపదేసుపి. తిణ్ణా విచికిచ్ఛా అనేనాతి తిణ్ణవిచికిచ్ఛో. విగతా కథంకథా అస్సాతి విగతకథంకథో. వేసారజ్జప్పత్తోతి విసారదభావం పత్తో. కత్థ? సత్థుసాసనే. నాస్స పరో పచ్చయో, న పరస్స సద్ధాయ ఏత్థ వత్తతీతి అపరప్పచ్చయో. సేసం సబ్బత్థ వుత్తనయత్తా ఉత్తానత్థత్తా చ పాకటమేవాతి.

    299. Diṭṭho ariyasaccadhammo etenāti diṭṭhadhammo. Esa nayo sesapadesupi. Tiṇṇā vicikicchā anenāti tiṇṇavicikiccho. Vigatā kathaṃkathā assāti vigatakathaṃkatho. Vesārajjappattoti visāradabhāvaṃ patto. Kattha? Satthusāsane. Nāssa paro paccayo, na parassa saddhāya ettha vattatīti aparappaccayo. Sesaṃ sabbattha vuttanayattā uttānatthattā ca pākaṭamevāti.

    ఇతి సుమఙ్గలవిలాసినియా దీఘనికాయట్ఠకథాయం

    Iti sumaṅgalavilāsiniyā dīghanikāyaṭṭhakathāyaṃ

    అమ్బట్ఠసుత్తవణ్ణనా నిట్ఠితా.

    Ambaṭṭhasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / దీఘనికాయ • Dīghanikāya / ౩. అమ్బట్ఠసుత్తం • 3. Ambaṭṭhasuttaṃ

    టీకా • Tīkā / సుత్తపిటక (టీకా) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / దీఘనికాయ (టీకా) • Dīghanikāya (ṭīkā) / ౩. అమ్బట్ఠసుత్తవణ్ణనా • 3. Ambaṭṭhasuttavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact