Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਸਾਰਤ੍ਥਦੀਪਨੀ-ਟੀਕਾ • Sāratthadīpanī-ṭīkā

    ਆਨਾਪਾਨਸ੍ਸਤਿਸਮਾਧਿਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ

    Ānāpānassatisamādhikathāvaṇṇanā

    ੧੬੫. ਅਰਹਤ੍ਤਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾਤਿ ਅਰਹਤ੍ਤਪ੍ਪਤ੍ਤਿਅਤ੍ਥਾਯ। ਅਞ੍ਞਂ ਪਰਿਯਾਯਨ੍ਤਿ ਅਰਹਤ੍ਤਾਧਿਗਮਤ੍ਥਾਯ ਅਞ੍ਞਮ੍ਪਿ ਕਾਰਣਂ। ਆਚਿਕ੍ਖਨ੍ਤੋਤਿ ਪਸਂਸਾਪੁਬ੍ਬਕਂ ਦੇਸੇਨ੍ਤੋ, ਪਸਂਸਾ ਚ ਤਤ੍ਥ ਅਭਿਰੁਚਿਜਨਨੇਨ ਉਸ੍ਸਾਹਨਤ੍ਥਾ। ਤਞ੍ਹਿ ਸੁਤ੍વਾ ਭਿਕ੍ਖੂ ‘‘ਭਗવਾ ਇਮਂ ਸਮਾਧਿਂ ਅਨੇਕੇਹਿ ਆਕਾਰੇਹਿ ਪਸਂਸਤਿ, ਸਨ੍ਤੋ ਕਿਰਾਯਂ ਸਮਾਧਿ ਪਣੀਤੋ ਚ ਅਸੇਚਨਕੋ ਚ ਸੁਖੋ ਚ વਿਹਾਰੋ, ਪਾਪਧਮ੍ਮੇ ਚ ਠਾਨਸੋ ਅਨ੍ਤਰਧਾਪੇਤੀ’’ਤਿ ਸਞ੍ਜਾਤਾਭਿਰੁਚਿਨੋ ਉਸ੍ਸਾਹਜਾਤਾ ਸਕ੍ਕਚ੍ਚਂ ਅਨੁਯੁਞ੍ਜਿਤਬ੍ਬਂ ਪਟਿਪਜ੍ਜਿਤਬ੍ਬਂ ਮਞ੍ਞਨ੍ਤਿ।

    165.Arahattappattiyāti arahattappattiatthāya. Aññaṃ pariyāyanti arahattādhigamatthāya aññampi kāraṇaṃ. Ācikkhantoti pasaṃsāpubbakaṃ desento, pasaṃsā ca tattha abhirucijananena ussāhanatthā. Tañhi sutvā bhikkhū ‘‘bhagavā imaṃ samādhiṃ anekehi ākārehi pasaṃsati, santo kirāyaṃ samādhi paṇīto ca asecanako ca sukho ca vihāro, pāpadhamme ca ṭhānaso antaradhāpetī’’ti sañjātābhirucino ussāhajātā sakkaccaṃ anuyuñjitabbaṃ paṭipajjitabbaṃ maññanti.

    ਅਤ੍ਥਯੋਜਨਕ੍ਕਮਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥਞ੍ਚ ਯੋਜਨਕ੍ਕਮਞ੍ਚ। ਭਗવਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਭੂਤਂ ਸਮਾਧਿਂ ਦੇਸਨਾਨੁਭਾવੇਨ ਤੇਸਮ੍ਪਿ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਆਸਨ੍ਨਂ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਞ੍ਚ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਸਮ੍ਪਿਣ੍ਡਨવਸੇਨ ‘‘ਅਯਮ੍ਪਿ ਖੋ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਅਸ੍ਸਾਸਪਸ੍ਸਾਸਪਰਿਗ੍ਗਾਹਿਕਾਤਿ ਦੀਘਰਸ੍ਸਾਦਿવਿਸੇਸੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਅਸ੍ਸਾਸਪਸ੍ਸਾਸੇ ਪਰਿਚ੍ਛਿਜ੍ਜ ਗਾਹਿਕਾ, ਤੇ ਆਰਬ੍ਭ ਪવਤ੍ਤਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    Atthayojanakkamanti atthañca yojanakkamañca. Bhagavā attano paccakkhabhūtaṃ samādhiṃ desanānubhāvena tesampi bhikkhūnaṃ āsannaṃ paccakkhañca karonto sampiṇḍanavasena ‘‘ayampi kho’’tiādimāha. Assāsapassāsapariggāhikāti dīgharassādivisesehi saddhiṃ assāsapassāse paricchijja gāhikā, te ārabbha pavattāti attho.

    ਇਦਾਨਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਮਤ੍ਥਂ ਪਾਲ਼ਿਯਾ વਿਭਾવੇਨ੍ਤੋ ਆਹ ‘‘વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ। ਤਤ੍ਥ ਨੋ ਪਸ੍ਸਾਸੋ ਨੋ ਅਸ੍ਸਾਸੋਤਿ ਸੋ ਸੋਯੇવ ਅਤ੍ਥੋ ਪਟਿਸੇਧੇਨ વਿਸੇਸੇਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤੋ। ਅਸ੍ਸਾਸવਸੇਨਾਤਿ ਅਸ੍ਸਾਸਂ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਕਤ੍વਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਪਸ੍ਸਾਸવਸੇਨਾਤਿ ਏਤ੍ਥਾਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਉਪਟ੍ਠਾਨਂ ਸਤੀਤਿ ਅਸਮ੍ਮੁਸ੍ਸਨਤਾਯ ਤਮੇવ ਅਸ੍ਸਾਸਂ ਪਸ੍ਸਾਸਞ੍ਚ ਉਪਗਨ੍ਤ੍વਾ ਠਾਨਂ ਸਤਿ ਨਾਮਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ਆਨਾਪਾਨੇਸੁ ਸਤਿ ਆਨਾਪਾਨਸ੍ਸਤੀਤਿ ਅਯਮਤ੍ਥੋ વੁਤ੍ਤੋ ਹੋਤਿ। ਇਦਾਨਿ ਸਤਿવਸੇਨੇવ ਪੁਗ੍ਗਲਂ ਨਿਦ੍ਦਿਸਿਤੁਕਾਮੇਨ ‘‘ਯੋ ਅਸ੍ਸਸਤਿ, ਤਸ੍ਸੁਪਟ੍ਠਾਤਿ, ਯੋ ਪਸ੍ਸਸਤਿ, ਤਸ੍ਸੁਪਟ੍ਠਾਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਯੋ ਅਸ੍ਸਸਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਸਤਿ ਅਸ੍ਸਾਸਂ ਉਪਗਨ੍ਤ੍વਾ ਤਿਟ੍ਠਤਿ। ਯੋ ਪਸ੍ਸਸਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਸਤਿ ਪਸ੍ਸਾਸਂ ਉਪਗਨ੍ਤ੍વਾ ਤਿਟ੍ਠਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    Idāni yathāvuttamatthaṃ pāḷiyā vibhāvento āha ‘‘vuttañheta’’ntiādi. Tattha no passāsono assāsoti so soyeva attho paṭisedhena visesetvā vutto. Assāsavasenāti assāsaṃ ārammaṇaṃ katvāti vuttaṃ hoti. Passāsavasenāti etthāpi eseva nayo. Upaṭṭhānaṃ satīti asammussanatāya tameva assāsaṃ passāsañca upagantvā ṭhānaṃ sati nāmāti attho. Ettāvatā ānāpānesu sati ānāpānassatīti ayamattho vutto hoti. Idāni sativaseneva puggalaṃ niddisitukāmena ‘‘yo assasati, tassupaṭṭhāti, yo passasati, tassupaṭṭhātī’’ti vuttaṃ. Yo assasati, tassa sati assāsaṃ upagantvā tiṭṭhati. Yo passasati, tassa sati passāsaṃ upagantvā tiṭṭhatīti attho.

    ਯੁਤ੍ਤੋਤਿ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੋ। ਆਨਾਪਾਨਸ੍ਸਤਿਯਨ੍ਤਿ ਆਨਾਪਾਨਸ੍ਸਤਿਯਂ ਪਚ੍ਚਯਭੂਤਾਯਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਪੁਰਿਮਸ੍ਮਿਞ੍ਹਿ ਅਤ੍ਥੇ ਸਮਾਧਿਸ੍ਸ ਸਤਿਯਾ ਸਹਜਾਤਾਦਿਪਚ੍ਚਯਭਾવੋ વੁਤ੍ਤੋ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤવਚਨਤੋ, ਦੁਤਿਯਸ੍ਮਿਂ ਪਨ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਭਾવੋਪਿ। ਉਪਚਾਰਜ੍ਝਾਨਸਹਗਤਾ ਹਿ ਸਤਿ ਅਪ੍ਪਨਾਸਮਾਧਿਸ੍ਸ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯੋ ਹੋਤੀਤਿ ਉਭਯਥਾਪਿ ਸਹਜਾਤਾਦੀਨਂ ਸਤ੍ਤਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਪਚ੍ਚਯਾਨਂ વਸੇਨ ਪਚ੍ਚਯਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ‘‘ਪੁਨ ਚਪਰਂ, ਉਦਾਯਿ, ਅਕ੍ਖਾਤਾ ਮਯਾ ਸਾવਕਾਨਂ ਪਟਿਪਦਾ, ਯਥਾਪਟਿਪਨ੍ਨਾ ਮੇ ਸਾવਕਾ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨੇ ਭਾવੇਨ੍ਤੀ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੨.੨੪੭) ਉਪ੍ਪਾਦਨવਡ੍ਢਨਟ੍ਠੇਨ ਭਾવਨਾਤਿ વੁਚ੍ਚਤੀਤਿ ਤਦੁਭਯવਸੇਨ ਅਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਭਾવਿਤੋਤਿ ਉਪ੍ਪਾਦਿਤੋ વਡ੍ਢਿਤੋ ਚਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਤਤ੍ਥ ਭਾવਂ વਿਜ੍ਜਮਾਨਤਂ ਇਤੋ ਗਤੋਤਿ ਭਾવਿਤੋ, ਉਪ੍ਪਾਦਿਤੋ ਪਟਿਲਦ੍ਧਮਤ੍ਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੋ ਪਨ ਲਦ੍ਧਾਸੇવਨੋ ਭਾવਿਤੋ, ਪਗੁਣਭਾવਂ ਆਪਾਦਿਤੋ વਡ੍ਢਿਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਬਹੁਲੀਕਤੋਤਿ ਬਹੁਲਂ ਪવਤ੍ਤਿਤੋ। ਤੇਨ ਆવਜ੍ਜਨਾਦਿવਸੀਭਾવਪ੍ਪਤ੍ਤਿਮਾਹ। ਯੋ ਹਿ વਸੀਭਾવਂ ਆਪਾਦਿਤੋ, ਸੋ ਇਚ੍ਛਿਤਿਚ੍ਛਿਤਕ੍ਖਣੇ ਸਮਾਪਜ੍ਜਿਤਬ੍ਬਤੋ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਪવਤ੍ਤਿਸ੍ਸਤਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਕਤੋ’’ਤਿ। ਯਥਾ ‘‘ਇਧੇવ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਮਣੋ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੩੯; ਅ॰ ਨਿ॰ ੪.੨੪੧) વਿવਿਚ੍ਚੇવ ਕਾਮੇਹੀ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੨੬; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੨.੧੫੨) ਚ ਏવਮਾਦੀਸੁ ਪਠਮਪਦੇ વੁਤ੍ਤੋ ਏવ-ਸਦ੍ਦੋ ਦੁਤਿਯਾਦੀਸੁਪਿ વੁਤ੍ਤੋਯੇવ ਹੋਤਿ, ਏવਮਿਧਾਪੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਉਭਯਤ੍ਥ ਏવ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਨਿਯਮੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ’’ਤਿ।

    Yuttoti sampayutto. Ānāpānassatiyanti ānāpānassatiyaṃ paccayabhūtāyanti attho. Purimasmiñhi atthe samādhissa satiyā sahajātādipaccayabhāvo vutto sampayuttavacanato, dutiyasmiṃ pana upanissayabhāvopi. Upacārajjhānasahagatā hi sati appanāsamādhissa upanissayo hotīti ubhayathāpi sahajātādīnaṃ sattannampi paccayānaṃ vasena paccayabhāvaṃ dasseti. ‘‘Puna caparaṃ, udāyi, akkhātā mayā sāvakānaṃ paṭipadā, yathāpaṭipannā me sāvakā cattāro satipaṭṭhāne bhāventī’’tiādīsu (ma. ni. 2.247) uppādanavaḍḍhanaṭṭhena bhāvanāti vuccatīti tadubhayavasena atthaṃ dassento ‘‘bhāvitoti uppādito vaḍḍhito cā’’ti āha. Tattha bhāvaṃ vijjamānataṃ ito gatoti bhāvito, uppādito paṭiladdhamattoti attho. Uppanno pana laddhāsevano bhāvito, paguṇabhāvaṃ āpādito vaḍḍhitoti attho. Bahulīkatoti bahulaṃ pavattito. Tena āvajjanādivasībhāvappattimāha. Yo hi vasībhāvaṃ āpādito, so icchiticchitakkhaṇe samāpajjitabbato punappunaṃ pavattissati. Tena vuttaṃ ‘‘punappunaṃ kato’’ti. Yathā ‘‘idheva, bhikkhave, samaṇo (ma. ni. 1.139; a. ni. 4.241) vivicceva kāmehī’’ti (dī. ni. 1.226; saṃ. ni. 2.152) ca evamādīsu paṭhamapade vutto eva-saddo dutiyādīsupi vuttoyeva hoti, evamidhāpīti āha ‘‘ubhayattha eva-saddena niyamo veditabbo’’ti.

    ਉਭਯਪਦਨਿਯਮੇਨ ਲਦ੍ਧਗੁਣਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਅਯਂ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਸੁਭਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਨ੍ਤਿ ਅਸੁਭਾਰਮ੍ਮਣਂ ਝਾਨਮਾਹ। ਤਞ੍ਹਿ ਅਸੁਭੇਸੁ ਯੋਗਕਮ੍ਮਭਾવਤੋ ਯੋਗਿਨੋ ਸੁਖવਿਸੇਸਾਨਂ ਕਾਰਣਭਾવਤੋ ਚ ‘‘ਅਸੁਭਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨ’’ਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਕੇવਲਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਨਿવਤ੍ਤੇਤਿ। ਪਟਿવੇਧવਸੇਨਾਤਿ ਝਾਨਪਟਿવੇਧવਸੇਨ। ਝਾਨਞ੍ਹਿ ਭਾવਨਾવਿਸੇਸੇਨ ਇਜ੍ਝਨ੍ਤਂ ਅਤ੍ਤਨੋ વਿਸਯਂ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਨ੍ਤਮੇવ ਪવਤ੍ਤਤਿ ਯਥਾਸਭਾવਤੋ ਪਟਿવਿਜ੍ਝੀਯਤਿ ਚਾਤਿ ਪਟਿવੇਧੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਓਲ਼ਾਰਿਕਾਰਮ੍ਮਣਤ੍ਤਾਤਿ ਬੀਭਚ੍ਛਾਰਮ੍ਮਣਤ੍ਤਾ। ਪਟਿਕੂਲਾਰਮ੍ਮਣਤ੍ਤਾਤਿ ਜਿਗੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਾਰਮ੍ਮਣਤ੍ਤਾ। ਪਰਿਯਾਯੇਨਾਤਿ ਕਾਰਣੇਨ ਲੇਸਨ੍ਤਰੇਨ વਾ। ਆਰਮ੍ਮਣਸਨ੍ਤਤਾਯਪੀਤਿ ਅਨੁਕ੍ਕਮੇਨ વਿਚੇਤਬ੍ਬਤਂ ਪਤ੍ਤਾਰਮ੍ਮਣਸ੍ਸ ਪਰਮਸੁਖੁਮਤਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ। ਸਨ੍ਤੇ ਹਿ ਸਨ੍ਨਿਸਿਨ੍ਨੇ ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਪવਤ੍ਤਮਾਨੋ ਧਮ੍ਮੋ ਸਯਮ੍ਪਿ ਸਨ੍ਨਿਸਿਨ੍ਨੋવ ਹੋਤਿ। ਤੇਨਾਹ – ‘‘ਸਨ੍ਤੋ વੂਪਸਨ੍ਤੋ ਨਿਬ੍ਬੁਤੋ’’ਤਿ, ਨਿਬ੍ਬੁਤਸਬ੍ਬਪਰਿਲ਼ਾਹੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਆਰਮ੍ਮਣਸਨ੍ਤਤਾਯ ਤਦਾਰਮ੍ਮਣਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਸਨ੍ਤਤਾ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਧਮ੍ਮਾਰਮ੍ਮਣਾਹਿ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਾਹਿ ਦੀਪੇਤਬ੍ਬਾ।

    Ubhayapadaniyamena laddhaguṇaṃ dassetuṃ ‘‘ayaṃ hī’’tiādi vuttaṃ. Asubhakammaṭṭhānanti asubhārammaṇaṃ jhānamāha. Tañhi asubhesu yogakammabhāvato yogino sukhavisesānaṃ kāraṇabhāvato ca ‘‘asubhakammaṭṭhāna’’nti vuccati. Kevalanti iminā ārammaṇaṃ nivatteti. Paṭivedhavasenāti jhānapaṭivedhavasena. Jhānañhi bhāvanāvisesena ijjhantaṃ attano visayaṃ paṭivijjhantameva pavattati yathāsabhāvato paṭivijjhīyati cāti paṭivedhoti vuccati. Oḷārikārammaṇattāti bībhacchārammaṇattā. Paṭikūlārammaṇattāti jigucchitabbārammaṇattā. Pariyāyenāti kāraṇena lesantarena vā. Ārammaṇasantatāyapīti anukkamena vicetabbataṃ pattārammaṇassa paramasukhumataṃ sandhāyāha. Sante hi sannisinne ārammaṇe pavattamāno dhammo sayampi sannisinnova hoti. Tenāha – ‘‘santo vūpasanto nibbuto’’ti, nibbutasabbapariḷāhoti attho. Ārammaṇasantatāya tadārammaṇānaṃ dhammānaṃ santatā lokuttaradhammārammaṇāhi paccavekkhaṇāhi dīpetabbā.

    ਨਾਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤਪਣੀਤਭਾવਾવਹਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਸੇਚਨਨ੍ਤਿ ਅਸੇਚਨਕੋ, ਅਸੇਚਨਕਤ੍ਤਾ ਅਨਾਸਿਤ੍ਤਕੋ, ਅਨਾਸਿਤ੍ਤਕਤ੍ਤਾ ਏવ ਅਬ੍ਬੋਕਿਣ੍ਣੋ ਅਸਮ੍ਮਿਸ੍ਸੋ ਪਰਿਕਮ੍ਮਾਦਿਨਾ, ਤਤੋਯੇવ ਪਾਟਿਯੇਕ੍ਕੋ, વਿਸੁਂਯੇવੇਕੋ ਆવੇਣਿਕੋ ਅਸਾਧਾਰਣੋ। ਸਬ੍ਬਮੇਤਂ ਸਰਸਤੋ ਏવ ਸਨ੍ਤਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ વੁਤ੍ਤਂ, ਪਰਿਕਮ੍ਮਂ વਾ ਸਨ੍ਤਭਾવਨਿਮਿਤ੍ਤਂ। ਪਰਿਕਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਚ ਕਸਿਣਕਰਣਾਦਿਨਿਮਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦਪਰਿਯੋਸਾਨਂ, ਤਾਦਿਸਂ ਇਧ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਤਦਾ ਹਿ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ ਨਿਰਸ੍ਸਾਦਤ੍ਤਾ ਅਸਨ੍ਤਂ ਅਪ੍ਪਣੀਤਂ ਸਿਯਾ। ਉਪਚਾਰੇਨ વਾ ਨਤ੍ਥਿ ਏਤ੍ਥ ਸਨ੍ਤਤਾਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਯਥਾ ਉਪਚਾਰਕ੍ਖਣੇ ਨੀવਰਣવਿਗਮੇਨ ਅਙ੍ਗਪਾਤੁਭਾવੇਨ ਚ ਪਰੇਸਂ ਸਨ੍ਤਤਾ ਹੋਤਿ, ਨ ਏવਮਿਮਸ੍ਸ। ਅਯਂ ਪਨ ਆਦਿਮਨਸਿ…ਪੇ॰… ਪਣੀਤੋ ਚਾਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਕੇਚੀਤਿ ਉਤ੍ਤਰવਿਹਾਰવਾਸਿਕੇ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ। ਅਨਾਸਿਤ੍ਤਕੋਤਿ ਉਪਸੇਚਨੇਨ ਅਨਾਸਿਤ੍ਤਕੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਓਜવਨ੍ਤੋ’’ਤਿ, ਓਜવਨ੍ਤਸਦਿਸੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਮਧੁਰੋਤਿ ਇਟ੍ਠੋ। ਚੇਤਸਿਕਸੁਖਪ੍ਪਟਿਲਾਭਸਂવਤ੍ਤਨਂ ਤਿਕਚਤੁਕ੍ਕਜ੍ਝਾਨવਸੇਨ ਉਪੇਕ੍ਖਾਯ વਾ ਸਨ੍ਤਭਾવੇਨ ਸੁਖਗਤਿਕਤ੍ਤਾ ਸਬ੍ਬੇਸਮ੍ਪਿ વਸੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਝਾਨਸਮੁਟ੍ਠਾਨਪਣੀਤਰੂਪਫੁਟਸਰੀਰਤਾવਸੇਨ ਪਨ ਕਾਯਿਕਸੁਖਪ੍ਪਟਿਲਾਭਸਂવਤ੍ਤਨਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ, ਤਞ੍ਚ ਖੋ ਝਾਨਤੋ વੁਟ੍ਠਿਤਕਾਲੇ। ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਪਕ੍ਖੇ ਅਪ੍ਪਿਤਪ੍ਪਿਤਕ੍ਖਣੇਤਿ ਇਦਂ ਹੇਤੁਮ੍ਹਿ ਭੁਮ੍ਮવਚਨਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ।

    Nāssa santapaṇītabhāvāvahaṃ kiñci secananti asecanako, asecanakattā anāsittako, anāsittakattā eva abbokiṇṇo asammisso parikammādinā, tatoyeva pāṭiyekko, visuṃyeveko āveṇiko asādhāraṇo. Sabbametaṃ sarasato eva santabhāvaṃ dassetuṃ vuttaṃ, parikammaṃ vā santabhāvanimittaṃ. Parikammanti ca kasiṇakaraṇādinimittuppādapariyosānaṃ, tādisaṃ idha natthīti adhippāyo. Tadā hi kammaṭṭhānaṃ nirassādattā asantaṃ appaṇītaṃ siyā. Upacārena vā natthi ettha santatāti yojanā. Yathā upacārakkhaṇe nīvaraṇavigamena aṅgapātubhāvena ca paresaṃ santatā hoti, na evamimassa. Ayaṃ pana ādimanasi…pe… paṇīto cāti yojanā. Kecīti uttaravihāravāsike sandhāyāha. Anāsittakoti upasecanena anāsittako. Tenāha ‘‘ojavanto’’ti, ojavantasadisoti attho. Madhuroti iṭṭho. Cetasikasukhappaṭilābhasaṃvattanaṃ tikacatukkajjhānavasena upekkhāya vā santabhāvena sukhagatikattā sabbesampi vasena veditabbaṃ. Jhānasamuṭṭhānapaṇītarūpaphuṭasarīratāvasena pana kāyikasukhappaṭilābhasaṃvattanaṃ daṭṭhabbaṃ, tañca kho jhānato vuṭṭhitakāle. Imasmiṃ pakkhe appitappitakkhaṇeti idaṃ hetumhi bhummavacanaṃ daṭṭhabbaṃ.

    ਅવਿਕ੍ਖਮ੍ਭਿਤੇਤਿ ਝਾਨੇਨ ਸਕਸਨ੍ਤਾਨਤੋ ਅਨੀਹਟੇ ਅਪ੍ਪਹੀਨੇ। ਅਕੋਸਲ੍ਲਸਮ੍ਭੂਤੇਤਿ ਅਕੋਸਲ੍ਲਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਅવਿਜ੍ਜਾ, ਤਤੋ ਸਮ੍ਭੂਤੇ। ਅવਿਜ੍ਜਾਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਾ ਹਿ ਸਬ੍ਬੇ ਪਾਪਧਮ੍ਮਾ। ਖਣੇਨੇવਾਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪવਤ੍ਤਿਕ੍ਖਣੇਨੇવ। ਅਨ੍ਤਰਧਾਪੇਤੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ਅਨ੍ਤਰਧਾਪਨਂ વਿਨਾਸਨਂ। ਤਂ ਪਨ ਝਾਨਕਤ੍ਤੁਕਸ੍ਸ ਇਧਾਧਿਪ੍ਪੇਤਤ੍ਤਾ ਪਰਿਯੁਟ੍ਠਾਨਪ੍ਪਹਾਨਂ ਹੋਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘વਿਕ੍ਖਮ੍ਭੇਤੀ’’ਤਿ। વੂਪਸਮੇਤੀਤਿ વਿਸੇਸੇਨ ਉਪਸਮੇਤਿ। વਿਸੇਸੇਨ ਉਪਸਮਨਂ ਪਨ ਸਮ੍ਮਦੇવ ਉਪਸਮਨਂ ਹੋਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਸੁਟ੍ਠੁ ਉਪਸਮੇਤੀ’’ਤਿ।

    Avikkhambhiteti jhānena sakasantānato anīhaṭe appahīne. Akosallasambhūteti akosallaṃ vuccati avijjā, tato sambhūte. Avijjāpubbaṅgamā hi sabbe pāpadhammā. Khaṇenevāti attano pavattikkhaṇeneva. Antaradhāpetīti ettha antaradhāpanaṃ vināsanaṃ. Taṃ pana jhānakattukassa idhādhippetattā pariyuṭṭhānappahānaṃ hotīti āha ‘‘vikkhambhetī’’ti. Vūpasametīti visesena upasameti. Visesena upasamanaṃ pana sammadeva upasamanaṃ hotīti āha ‘‘suṭṭhu upasametī’’ti.

    ਨਨੁ ਚ ਅਞ੍ਞੋਪਿ ਸਮਾਧਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪવਤ੍ਤਿਕ੍ਖਣੇਨੇવ ਪਟਿਪਕ੍ਖਧਮ੍ਮੇ ਅਨ੍ਤਰਧਾਪੇਤਿ વੂਪਸਮੇਤਿ, ਅਥ ਕਸ੍ਮਾ ਅਯਮੇવ ਸਮਾਧਿ ਏવਂ વਿਸੇਸੇਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤੋਤਿ? ਪੁਬ੍ਬਭਾਗਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਨਾਨਾવਿਤਕ੍ਕવੂਪਸਮਨਸਬ੍ਭਾવਤੋ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ ‘‘ਆਨਾਪਾਨਸ੍ਸਤਿ ਭਾવੇਤਬ੍ਬਾ વਿਤਕ੍ਕੁਪਚ੍ਛੇਦਾਯਾ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੯.੧; ਉਦਾ॰ ੩੧)। ਅਪਿਚ ਤਿਕ੍ਖਪਞ੍ਞਸ੍ਸ ਞਾਣੁਤ੍ਤਰਸ੍ਸੇਤਂ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ, ਞਾਣੁਤ੍ਤਰਸ੍ਸ ਚ ਕਿਲੇਸਪ੍ਪਹਾਨਂ ਇਤਰੇਹਿ ਸਾਤਿਸਯਂ ਯਥਾ ਸਦ੍ਧਾਧਿਮੁਤ੍ਤੇਹਿ ਦਿਟ੍ਠਿਪ੍ਪਤ੍ਤਸ੍ਸ, ਤਸ੍ਮਾ ਇਮਂ વਿਸੇਸਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ‘‘ਠਾਨਸੋ ਅਨ੍ਤਰਧਾਪੇਤਿ વੂਪਸਮੇਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਥ વਾ ਨਿਮਿਤ੍ਤਪਾਤੁਭਾવੇ ਸਤਿ ਖਣੇਨੇવ ਅਙ੍ਗਪਾਤੁਭਾવਸਬ੍ਭਾવਤੋ ਅਯਮੇવ ਸਮਾਧਿ ‘‘ਠਾਨਸੋ ਅਨ੍ਤਰਧਾਪੇਤਿ વੂਪਸਮੇਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੋ ਯਥਾ ਤਂ ਮਹਤੋ ਅਕਾਲਮੇਘਸ੍ਸ ਉਟ੍ਠਿਤਸ੍ਸ ਧਾਰਾਨਿਪਾਤੇ ਖਣੇਨੇવ ਪਥવਿਯਂ ਰਜੋਜਲ੍ਲਸ੍ਸ વੂਪਸਮੋ। ਤੇਨੇવਾਹ ‘‘ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਮਹਾ ਅਕਾਲਮੇਘੋ ਉਟ੍ਠਿਤੋ’’ਤਿਆਦਿ। ਸਾਸਨਿਕਸ੍ਸ ਝਾਨਭਾવਨਾ ਯੇਭੁਯ੍ਯੇਨ ਨਿਬ੍ਬੇਧਭਾਗਿਯਾવ ਹੋਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਨਿਬ੍ਬੇਧਭਾਗਿਯਤ੍ਤਾ’’ਤਿ। ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਪਨ ਏਕਂਸੇਨ ਨਿਬ੍ਬੇਧਭਾਗਿਯਾવ ਹੋਤਿ। ਇਮਮੇવ ਹਿ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ ਭਾવੇਤ੍વਾ ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਾ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੋਧਿਂ ਅਧਿਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਪਾਦਕਭੂਤੋ ਅਯਂ ਸਮਾਧਿ ਅਨੁਕ੍ਕਮੇਨ વਡ੍ਢਿਤ੍વਾ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਭਾવਂ ਉਪਗਤੋ વਿਯ ਹੋਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਨੁਪੁਬ੍ਬੇਨ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗવੁਡ੍ਢਿਪ੍ਪਤ੍ਤੋ’’ਤਿ। ਅਯਂ ਪਨਤ੍ਥੋ વਿਰਾਗਨਿਰੋਧਪਟਿਨਿਸ੍ਸਗ੍ਗਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਨਂ વਸੇਨ ਸਮ੍ਮਦੇવ ਯੁਜ੍ਜਤਿ।

    Nanu ca aññopi samādhi attano pavattikkhaṇeneva paṭipakkhadhamme antaradhāpeti vūpasameti, atha kasmā ayameva samādhi evaṃ visesetvā vuttoti? Pubbabhāgato paṭṭhāya nānāvitakkavūpasamanasabbhāvato. Vuttañhetaṃ ‘‘ānāpānassati bhāvetabbā vitakkupacchedāyā’’ti (a. ni. 9.1; udā. 31). Apica tikkhapaññassa ñāṇuttarassetaṃ kammaṭṭhānaṃ, ñāṇuttarassa ca kilesappahānaṃ itarehi sātisayaṃ yathā saddhādhimuttehi diṭṭhippattassa, tasmā imaṃ visesaṃ sandhāya ‘‘ṭhānaso antaradhāpeti vūpasametī’’ti vuttaṃ. Atha vā nimittapātubhāve sati khaṇeneva aṅgapātubhāvasabbhāvato ayameva samādhi ‘‘ṭhānaso antaradhāpeti vūpasametī’’ti vutto yathā taṃ mahato akālameghassa uṭṭhitassa dhārānipāte khaṇeneva pathaviyaṃ rajojallassa vūpasamo. Tenevāha ‘‘seyyathāpi, bhikkhave, mahā akālamegho uṭṭhito’’tiādi. Sāsanikassa jhānabhāvanā yebhuyyena nibbedhabhāgiyāva hotīti āha ‘‘nibbedhabhāgiyattā’’ti. Buddhānaṃ pana ekaṃsena nibbedhabhāgiyāva hoti. Imameva hi kammaṭṭhānaṃ bhāvetvā sabbepi sammāsambuddhā sammāsambodhiṃ adhigacchanti, ariyamaggassa pādakabhūto ayaṃ samādhi anukkamena vaḍḍhitvā ariyamaggabhāvaṃ upagato viya hotīti āha ‘‘anupubbena ariyamaggavuḍḍhippatto’’ti. Ayaṃ panattho virāganirodhapaṭinissaggānupassanānaṃ vasena sammadeva yujjati.

    ਕਥਨ੍ਤਿ ਇਦਂ ਪੁਚ੍ਛਨਾਕਾਰવਿਭਾવਨਪਦਂ, ਪੁਚ੍ਛਾ ਚੇਤ੍ਥ ਕਥੇਤੁਕਮ੍ਯਤਾવਸੇਨ ਅਞ੍ਞੇਸਂ ਅਸਮ੍ਭવਤੋ, ਸਾ ਚ ਉਪਰਿ ਦੇਸਨਂ ਆਰੁਲ਼੍ਹਾਨਂ ਸਬ੍ਬੇਸਂ ਪਕਾਰવਿਸੇਸਾਨਂ ਆਮਸਨવਸੇਨਾਤਿ ਇਮਮਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਕਥਨ੍ਤਿ…ਪੇ॰… વਿਤ੍ਥਾਰੇਤੁਕਮ੍ਯਤਾਪੁਚ੍ਛਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਕਥਂ ਬਹੁਲੀਕਤੋਤਿ ਏਤ੍ਥਾਪਿ ਆਨਾਪਾਨਸ੍ਸਤਿਸਮਾਧੀਤਿ ਪਦਂ ਆਨੇਤ੍વਾ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਿਤਬ੍ਬਂ। ਤਤ੍ਥ ਕਥਨ੍ਤਿ ਆਨਾਪਾਨਸ੍ਸਤਿਸਮਾਧਿਬਹੁਲੀਕਾਰਂ ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰਤੋ વਿਤ੍ਥਾਰੇਤੁਕਮ੍ਯਤਾਪੁਚ੍ਛਾ। ਬਹੁਲੀਕਤੋ ਆਨਾਪਾਨਸ੍ਸਤਿਸਮਾਧੀਤਿ ਤਥਾ ਪੁਟ੍ਠਧਮ੍ਮਨਿਦਸ੍ਸਨਨ੍ਤਿ ਇਮਮਤ੍ਥਂ ‘‘ਏਸੇવ ਨਯੋ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾਯੇવ ਅਤਿਦਿਸ੍ਸਤਿ। ਹੇਟ੍ਠਾ ਪਪਞ੍ਚવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਮਤ੍ਥਂ ਸੁਖਗ੍ਗਹਣਤ੍ਥਂ ਸਙ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਅਯਂ ਪਨੇਤ੍ਥ ਸਙ੍ਖੇਪਤ੍ਥੋ’’ਤਿ ਆਹ, ਪਿਣ੍ਡਤ੍ਥੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ।

    Kathanti idaṃ pucchanākāravibhāvanapadaṃ, pucchā cettha kathetukamyatāvasena aññesaṃ asambhavato, sā ca upari desanaṃ āruḷhānaṃ sabbesaṃ pakāravisesānaṃ āmasanavasenāti imamatthaṃ dassento ‘‘kathanti…pe… vitthāretukamyatāpucchā’’ti āha. Kathaṃ bahulīkatoti etthāpi ānāpānassatisamādhīti padaṃ ānetvā sambandhitabbaṃ. Tattha kathanti ānāpānassatisamādhibahulīkāraṃ nānappakārato vitthāretukamyatāpucchā. Bahulīkato ānāpānassatisamādhīti tathā puṭṭhadhammanidassananti imamatthaṃ ‘‘eseva nayo’’ti imināyeva atidissati. Heṭṭhā papañcavasena vuttamatthaṃ sukhaggahaṇatthaṃ saṅgahetvā dassento ‘‘ayaṃ panettha saṅkhepattho’’ti āha, piṇḍatthoti vuttaṃ hoti.

    ਤਮਤ੍ਥਨ੍ਤਿ ਤਂ ‘‘ਕਥਂ ਭਾવਿਤੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਪੁਚ੍ਛਾવਸੇਨ ਸਙ੍ਖੇਪਤੋ વੁਤ੍ਤਮਤ੍ਥਂ। ‘‘ਇਧ ਤਥਾਗਤੋ ਲੋਕੇ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੯੧; ਅ॰ ਨਿ॰ ੩.੬੧) ਇਧ-ਸਦ੍ਦੋ ਲੋਕਂ ਉਪਾਦਾਯ વੁਤ੍ਤੋ। ‘‘ਇਧੇવ ਤਿਟ੍ਠਮਾਨਸ੍ਸਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੩੬੯) ਓਕਾਸਂ। ‘‘ਇਧਾਹਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭੁਤ੍ਤਾવੀ ਅਸ੍ਸਂ ਪવਾਰਿਤੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੩੦) ਪਦਪੂਰਣਮਤ੍ਤਂ। ‘‘ਇਧ ਭਿਕ੍ਖੁ ਧਮ੍ਮਂ ਪਰਿਯਾਪੁਣਾਤੀ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੫.੭੩) ਪਨ ਸਾਸਨਂ। ‘‘ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੂ’’ਤਿ ਇਧਾਪਿ ਸਾਸਨਮੇવਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਸਾਸਨੇ ਭਿਕ੍ਖੂ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਤਮੇવਤ੍ਥਂ ਪਾਕਟਂ ਕਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਅਯਂ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਸਬ੍ਬਪ੍ਪਕਾਰਆਨਾਪਾਨਸ੍ਸਤਿਸਮਾਧਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਕਸ੍ਸਾਤਿ ਸਬ੍ਬਪ੍ਪਕਾਰਗ੍ਗਹਣਂ ਸੋਲ਼ਸ ਪਕਾਰੇ ਸਨ੍ਧਾਯ। ਤੇ ਹਿ ਇਮਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਸਾਸਨੇ। ਬਾਹਿਰਕਾ ਹਿ ਜਾਨਨ੍ਤਾ ਆਦਿਤੋ ਚਤੁਪ੍ਪਕਾਰਮੇવ ਜਾਨਨ੍ਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਅਞ੍ਞਸਾਸਨਸ੍ਸ ਤਥਾਭਾવਪ੍ਪਟਿਸੇਧਨੋ’’ਤਿ, ਯਥਾવੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਨਿਸ੍ਸਯਭਾવਪ੍ਪਟਿਸੇਧਨੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏਤੇਨ ‘‘ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ’’ਤਿ ਇਦਂ ਅਨ੍ਤੋਗਧਏવ-ਸਦ੍ਦਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਸਨ੍ਤਿ ਹਿ ਏਕਪਦਾਨਿਪਿ ਅવਧਾਰਣਾਨਿ ਯਥਾ વਾਯੁਭਕ੍ਖੋਤਿ। ਤੇਨੇવਾਹ ‘‘ਇਧੇવ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਮਣੋ’’ਤਿਆਦਿ। ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਸਮਣਕਰਣਧਮ੍ਮੋ ਹਿ ਯੋ, ਸੋ ਸਬ੍ਬਪ੍ਪਕਾਰਆਨਾਪਾਨਸ੍ਸਤਿਸਮਾਧਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਕੋ। ਪਰਪ੍ਪવਾਦਾਤਿ ਪਰੇਸਂ ਅਞ੍ਞਤਿਤ੍ਥਿਯਾਨਂ ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰવਾਦਾ ਤਿਤ੍ਥਾਯਤਨਾਨਿ।

    Tamatthanti taṃ ‘‘kathaṃ bhāvito’’tiādinā pucchāvasena saṅkhepato vuttamatthaṃ. ‘‘Idha tathāgato loke uppajjatī’’tiādīsu (ma. ni. 1.291; a. ni. 3.61) idha-saddo lokaṃ upādāya vutto. ‘‘Idheva tiṭṭhamānassā’’tiādīsu (dī. ni. 2.369) okāsaṃ. ‘‘Idhāhaṃ, bhikkhave, bhuttāvī assaṃ pavārito’’tiādīsu (ma. ni. 1.30) padapūraṇamattaṃ. ‘‘Idha bhikkhu dhammaṃ pariyāpuṇātī’’tiādīsu (a. ni. 5.73) pana sāsanaṃ. ‘‘Idha, bhikkhave, bhikkhū’’ti idhāpi sāsanamevāti dassento ‘‘bhikkhave, imasmiṃ sāsane bhikkhū’’ti vatvā tamevatthaṃ pākaṭaṃ katvā dassetuṃ ‘‘ayaṃ hī’’tiādimāha. Tattha sabbappakāraānāpānassatisamādhinibbattakassāti sabbappakāraggahaṇaṃ soḷasa pakāre sandhāya. Te hi imasmiṃyeva sāsane. Bāhirakā hi jānantā ādito catuppakārameva jānanti. Tenāha ‘‘aññasāsanassa tathābhāvappaṭisedhano’’ti, yathāvuttassa puggalassa nissayabhāvappaṭisedhanoti attho. Etena ‘‘idha, bhikkhave’’ti idaṃ antogadhaeva-saddanti dasseti. Santi hi ekapadānipi avadhāraṇāni yathā vāyubhakkhoti. Tenevāha ‘‘idheva, bhikkhave, samaṇo’’tiādi. Paripuṇṇasamaṇakaraṇadhammo hi yo, so sabbappakāraānāpānassatisamādhinibbattako. Parappavādāti paresaṃ aññatitthiyānaṃ nānappakāravādā titthāyatanāni.

    ਅਰਞ੍ਞਾਦਿਕਸ੍ਸੇવ ਭਾવਨਾਨੁਰੂਪਸੇਨਾਸਨਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਇਮਸ੍ਸ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਦੁਦ੍ਦਮੋ ਦਮਥਂ ਅਨੁਪਗਤੋ ਗੋਣੋ ਕੂਟਗੋਣੋ। ਯਥਾ ਥਨੇਹਿ ਸਬ੍ਬਸੋ ਖੀਰਂ ਨ ਪਗ੍ਘਰਤਿ, ਏવਂ ਦੋਹਪਟਿਬਨ੍ਧਿਨੀ ਕੂਟਧੇਨੁ। ਅਸ੍ਸਾਤਿ ਗੋਪਸ੍ਸ। ਰੂਪਸਦ੍ਦਾਦਿਕੇ ਪਟਿਚ੍ਚ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਕਅਸ੍ਸਾਦੋ ਰੂਪਾਰਮ੍ਮਣਾਦਿਰਸੋ। ਪੁਬ੍ਬੇ ਆਚਿਣ੍ਣਾਰਮ੍ਮਣਨ੍ਤਿ ਪਬ੍ਬਜਿਤਤੋ ਪੁਬ੍ਬੇ, ਅਨਾਦਿਮਤਿ વਾ ਸਂਸਾਰੇ ਪਰਿਚਿਤਾਰਮ੍ਮਣਂ। ਉਪਚਾਰવਸੇਨ ਉਪਨਿਸੀਦਤਿ, ਅਪ੍ਪਨਾવਸੇਨ ਉਪਨਿਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ।

    Araññādikasseva bhāvanānurūpasenāsanataṃ dassetuṃ ‘‘imassa hī’’tiādi vuttaṃ. Duddamo damathaṃ anupagato goṇo kūṭagoṇo. Yathā thanehi sabbaso khīraṃ na paggharati, evaṃ dohapaṭibandhinī kūṭadhenu. Assāti gopassa. Rūpasaddādike paṭicca uppajjanakaassādo rūpārammaṇādiraso. Pubbe āciṇṇārammaṇanti pabbajitato pubbe, anādimati vā saṃsāre paricitārammaṇaṃ. Upacāravasena upanisīdati, appanāvasena upanipajjatīti yojetabbaṃ.

    ਇਧਾਤਿ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਸਾਸਨੇ। ਨਿਬਨ੍ਧੇਯ੍ਯਾਤਿ ਬਨ੍ਧੇਯ੍ਯ। ਸਤਿਯਾਤਿ ਸਮ੍ਮਦੇવ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਸਲ੍ਲਕ੍ਖਣવਸਪ੍ਪવਤ੍ਤਾਯ ਸਤਿਯਾ। ਆਰਮ੍ਮਣੇਤਿ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਾਰਮ੍ਮਣੇ। ਦਲ਼੍ਹਨ੍ਤਿ ਥਿਰਂ, ਯਥਾ ਸਤੋਕਾਰਿਸ੍ਸ ਉਪਚਾਰਪ੍ਪਨਾਭੇਦੋ ਸਮਾਧਿ ਇਜ੍ਝਤਿ, ਤਥਾ ਥਾਮਗਤਂ ਕਤ੍વਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    Idhāti imasmiṃ sāsane. Nibandheyyāti bandheyya. Satiyāti sammadeva kammaṭṭhānasallakkhaṇavasappavattāya satiyā. Ārammaṇeti kammaṭṭhānārammaṇe. Daḷhanti thiraṃ, yathā satokārissa upacārappanābhedo samādhi ijjhati, tathā thāmagataṃ katvāti attho.

    ਮੁਦ੍ਧਭੂਤਨ੍ਤਿ ਸਨ੍ਤਤਾਦਿવਿਸੇਸਗੁਣવਨ੍ਤਤਾਯ ਬੁਦ੍ਧਾਦੀਹਿ ਅਰਿਯੇਹਿ ਸਮਾਸੇવਿਤਭਾવਤੋ ਚ ਮੁਦ੍ਧਸਦਿਸਂ, ਉਤ੍ਤਮਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। વਿਸੇਸਾਧਿਗਮਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਸੁਖવਿਹਾਰਪਦਟ੍ਠਾਨਨ੍ਤਿ ਸਬ੍ਬੇਸਂ ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਏਕਚ੍ਚਾਨਂ ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਬੁਦ੍ਧਸਾવਕਾਨਞ੍ਚ વਿਸੇਸਾਧਿਗਮਸ੍ਸ ਚੇવ ਅਞ੍ਞਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨੇਨ ਅਧਿਗਤવਿਸੇਸਾਨਂ ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਸੁਖવਿਹਾਰਸ੍ਸ ਚ ਪਦਟ੍ਠਾਨਭੂਤਂ। વਤ੍ਥੁવਿਜ੍ਜਾਚਰਿਯੋ વਿਯ ਭਗવਾ ਯੋਗੀਨਂ ਅਨੁਰੂਪਨਿવਾਸਟ੍ਠਾਨੁਪਦਿਸ੍ਸਨਤੋ। ਭਿਕ੍ਖੁ ਦੀਪਿਸਦਿਸੋ ਅਰਞ੍ਞੇ ਏਕਕੋ વਿਹਰਿਤ੍વਾ ਪਟਿਪਕ੍ਖਨਿਮ੍ਮਥਨੇਨ ਇਚ੍ਛਿਤਤ੍ਥਸਾਧਨਤੋ। ਫਲਮੁਤ੍ਤਮਨ੍ਤਿ ਸਾਮਞ੍ਞਫਲਮਾਹ। ਪਰਕ੍ਕਮਜવਯੋਗ੍ਗਭੂਮਿਨ੍ਤਿ ਭਾવਨੁਸ੍ਸਾਹਜવਸ੍ਸ ਯੋਗ੍ਗਕਰਣਭੂਮਿਭੂਤਂ।

    Muddhabhūtanti santatādivisesaguṇavantatāya buddhādīhi ariyehi samāsevitabhāvato ca muddhasadisaṃ, uttamanti attho. Visesādhigamadiṭṭhadhammasukhavihārapadaṭṭhānanti sabbesaṃ buddhānaṃ ekaccānaṃ paccekabuddhānaṃ buddhasāvakānañca visesādhigamassa ceva aññakammaṭṭhānena adhigatavisesānaṃ diṭṭhadhammasukhavihārassa ca padaṭṭhānabhūtaṃ. Vatthuvijjācariyo viya bhagavā yogīnaṃ anurūpanivāsaṭṭhānupadissanato. Bhikkhu dīpisadiso araññe ekako viharitvā paṭipakkhanimmathanena icchitatthasādhanato. Phalamuttamanti sāmaññaphalamāha. Parakkamajavayoggabhūminti bhāvanussāhajavassa yoggakaraṇabhūmibhūtaṃ.

    ਏવਂ વੁਤ੍ਤਲਕ੍ਖਣੇਸੂਤਿ ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਰਿਯਾਯੇਨ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਪਰਿਯਾਯੇਨ વੁਤ੍ਤਲਕ੍ਖਣੇਸੁ। ਰੁਕ੍ਖਸਮੀਪਨ੍ਤਿ ‘‘ਯਾવਤਾ ਮਜ੍ਝਨ੍ਹਿਕੇ ਕਾਲੇ ਸਮਨ੍ਤਾ ਛਾਯਾ ਫਰਤਿ, ਨਿવਾਤੇ ਪਣ੍ਣਾਨਿ ਪਤਨ੍ਤਿ, ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ਰੁਕ੍ਖਮੂਲਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤੀ’’ਤਿ ਏવਂ વੁਤ੍ਤਂ ਰੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਸਮੀਪਟ੍ਠਾਨਂ। ਅવਸੇਸਸਤ੍ਤવਿਧਸੇਨਾਸਨਨ੍ਤਿ ਪਬ੍ਬਤਂ ਕਨ੍ਦਰਂ ਗਿਰਿਗੁਹਂ ਸੁਸਾਨਂ વਨਪ੍ਪਤ੍ਥਂ ਅਬ੍ਭੋਕਾਸਂ ਪਲਾਲਪੁਞ੍ਜਨ੍ਤਿ ਏવਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਉਤੁਤ੍ਤਯਾਨੁਕੂਲਂ ਧਾਤੁਚਰਿਯਾਨੁਕੂਲਨ੍ਤਿ ਗਿਮ੍ਹਾਦਿਉਤੁਤ੍ਤਯਸ੍ਸ ਸੇਮ੍ਹਾਦਿਧਾਤੁਤ੍ਤਯਸ੍ਸ ਮੋਹਾਦਿਚਰਿਤਤ੍ਤਯਸ੍ਸ ਚ ਅਨੁਕੂਲਂ। ਤਥਾ ਹਿ ਗਿਮ੍ਹਕਾਲੇ ਅਰਞ੍ਞਂ ਅਨੁਕੂਲਂ ਸੋਮ੍ਮਸੀਤਲਭਾવਤੋ, ਹੇਮਨ੍ਤੇ ਰੁਕ੍ਖਮੂਲਂ ਹਿਮਪਾਤਨਿવਾਰਣਤੋ, વਸ੍ਸਕਾਲੇ ਸੁਞ੍ਞਾਗਾਰਂ વਸ੍ਸਨਿવਾਰਣਗੇਹਸਮ੍ਭવਤੋ। ਸੇਮ੍ਹਧਾਤੁਕਸ੍ਸ ਸੇਮ੍ਹਪਕਤਿਕਸ੍ਸ ਅਰਞ੍ਞਂ ਅਨੁਕੂਲਂ ਦੂਰਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਭਿਕ੍ਖਾਚਰਣੇਨ ਸੇਮ੍ਹਸ੍ਸ વੂਪਸਮਨਤੋ, ਪਿਤ੍ਤਧਾਤੁਕਸ੍ਸ ਰੁਕ੍ਖਮੂਲਂ ਅਨੁਕੂਲਂ ਸੀਤવਾਤਸਮ੍ਫਸ੍ਸਸਮ੍ਭવਤੋ , વਾਤਧਾਤੁਕਸ੍ਸ ਸੁਞ੍ਞਾਗਾਰਂ ਅਨੁਕੂਲਂ વਾਤਨਿવਾਰਣਤੋ। ਮੋਹਚਰਿਤਸ੍ਸ ਅਰਞ੍ਞਂ ਅਨੁਕੂਲਂ। ਮਹਾਅਰਞ੍ਞੇ ਹਿ ਚਿਤ੍ਤਂ ਨ ਸਙ੍ਕੁਚਤਿ વਿવਟਙ੍ਗਣਭਾવਤੋ, ਦੋਸਚਰਿਤਸ੍ਸ ਰੁਕ੍ਖਮੂਲਂ ਅਨੁਕੂਲਂ ਪਸਾਦਨੀਯਭਾવਤੋ, ਰਾਗਚਰਿਤਸ੍ਸ ਸੁਞ੍ਞਾਗਾਰਂ ਅਨੁਕੂਲਂ વਿਸਭਾਗਾਰਮ੍ਮਣਾਨਂ ਪવੇਸਨਿવਾਰਣਤੋ। ਅਲੀਨਾਨੁਦ੍ਧਚ੍ਚਪਕ੍ਖਿਕਨ੍ਤਿ ਅਸਙ੍ਕੋਚਾવਿਕ੍ਖੇਪਪਕ੍ਖਿਕਂ। ਸਯਨਞ੍ਹਿ ਕੋਸਜ੍ਜਪਕ੍ਖਿਕਂ, ਠਾਨਚਙ੍ਕਮਨਾਨਿ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਪਕ੍ਖਿਕਾਨਿ, ਨ ਏવਂ ਨਿਸਜ੍ਜਾ। ਤਤੋ ਏવ ਤਸ੍ਸਾ ਸਨ੍ਤਤਾ। ਨਿਸਜ੍ਜਾਯ ਦਲ਼੍ਹਭਾવਂ ਪਲ੍ਲਙ੍ਕਾਭੁਜਨੇਨ, ਅਸ੍ਸਾਸਪਸ੍ਸਾਸਾਨਂ ਪવਤ੍ਤਨਸੁਖਤਂ ਉਪਰਿਮਕਾਯਸ੍ਸ ਉਜੁਕਟ੍ਠਪਨੇਨ, ਆਰਮ੍ਮਣਪਰਿਗ੍ਗਹੂਪਾਯਂ ਪਰਿਮੁਖਂ ਸਤਿਯਾ ਠਪਨੇਨ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ।

    Evaṃ vuttalakkhaṇesūti abhidhammapariyāyena suttantapariyāyena vuttalakkhaṇesu. Rukkhasamīpanti ‘‘yāvatā majjhanhike kāle samantā chāyā pharati, nivāte paṇṇāni patanti, ettāvatā rukkhamūlanti vuccatī’’ti evaṃ vuttaṃ rukkhassa samīpaṭṭhānaṃ. Avasesasattavidhasenāsananti pabbataṃ kandaraṃ giriguhaṃ susānaṃ vanappatthaṃ abbhokāsaṃ palālapuñjanti evaṃ vuttaṃ. Ututtayānukūlaṃ dhātucariyānukūlanti gimhādiututtayassa semhādidhātuttayassa mohādicaritattayassa ca anukūlaṃ. Tathā hi gimhakāle araññaṃ anukūlaṃ sommasītalabhāvato, hemante rukkhamūlaṃ himapātanivāraṇato, vassakāle suññāgāraṃ vassanivāraṇagehasambhavato. Semhadhātukassa semhapakatikassa araññaṃ anukūlaṃ dūraṃ gantvā bhikkhācaraṇena semhassa vūpasamanato, pittadhātukassa rukkhamūlaṃ anukūlaṃ sītavātasamphassasambhavato , vātadhātukassa suññāgāraṃ anukūlaṃ vātanivāraṇato. Mohacaritassa araññaṃ anukūlaṃ. Mahāaraññe hi cittaṃ na saṅkucati vivaṭaṅgaṇabhāvato, dosacaritassa rukkhamūlaṃ anukūlaṃ pasādanīyabhāvato, rāgacaritassa suññāgāraṃ anukūlaṃ visabhāgārammaṇānaṃ pavesanivāraṇato. Alīnānuddhaccapakkhikanti asaṅkocāvikkhepapakkhikaṃ. Sayanañhi kosajjapakkhikaṃ, ṭhānacaṅkamanāni uddhaccapakkhikāni, na evaṃ nisajjā. Tato eva tassā santatā. Nisajjāya daḷhabhāvaṃ pallaṅkābhujanena, assāsapassāsānaṃ pavattanasukhataṃ uparimakāyassa ujukaṭṭhapanena, ārammaṇapariggahūpāyaṃ parimukhaṃ satiyā ṭhapanena dassento.

    ਊਰੁਬਦ੍ਧਾਸਨਨ੍ਤਿ ਊਰੂਨਮਧੋਬਨ੍ਧਨવਸੇਨ ਨਿਸਜ੍ਜਾ। ਹੇਟ੍ਠਿਮਕਾਯਸ੍ਸ ਅਨੁਜੁਕਂ ਠਪਨਂ ਨਿਸਜ੍ਜਾવਚਨੇਨੇવ ਬੋਧਿਤਨ੍ਤਿ। ਉਜੁਂ ਕਾਯਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਕਾਯ-ਸਦ੍ਦੋ ਉਪਰਿਮਕਾਯવਿਸਯੋਤਿ ਆਹ – ‘‘ਉਪਰਿਮਂ ਸਰੀਰਂ ਉਜੁਕਂ ਠਪੇਤ੍વਾ’’ਤਿ। ਤਂ ਪਨ ਉਜੁਕਟ੍ਠਪਨਂ ਸਰੂਪਤੋ ਪਯੋਜਨਤੋ ਚ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਅਟ੍ਠਾਰਸਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਨ ਪਣਮਨ੍ਤੀਤਿ ਨ ਓਣਮਨ੍ਤਿ। ਨ ਪਰਿਪਤਤੀਤਿ ਨ વਿਗਚ੍ਛਤਿ વੀਥਿਂ ਨ વਿਲਙ੍ਘੇਤਿ, ਤਤੋ ਏવ ਪੁਬ੍ਬੇਨਾਪਰਂ વਿਸੇਸੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ વੁਡ੍ਢਿਂ ਫਾਤਿਂ ਉਪਗਚ੍ਛਤਿ। ਇਧ ਪਰਿ-ਸਦ੍ਦੋ ਅਭਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਸਮਾਨਤ੍ਥੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਾਭਿਮੁਖ’’ਨ੍ਤਿ, ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਪੁਥੁਤ੍ਤਾਰਮ੍ਮਣਤੋ ਨਿવਾਰੇਤ੍વਾ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂਯੇવ ਪੁਰਕ੍ਖਤ੍વਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਪਰੀਤਿ ਪਰਿਗ੍ਗਹਟ੍ਠੋ ‘‘ਪਰਿਣਾਯਿਕਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਧ॰ ਸ॰ ੧੬, ੨੦) વਿਯ। ਨਿਯ੍ਯਾਨਟ੍ਠੋ ਪਟਿਪਕ੍ਖਤੋ ਨਿਗ੍ਗਮਨਟ੍ਠੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਪਰਿਗ੍ਗਹਿਤਨਿਯ੍ਯਾਨਨ੍ਤਿ ਸਬ੍ਬਥਾ ਗਹਿਤਾਸਮ੍ਮੋਸਂ ਪਰਿਚ੍ਚਤ੍ਤਸਮ੍ਮੋਸਂ ਸਤਿਂ ਕਤ੍વਾ, ਪਰਮਂ ਸਤਿਨੇਪਕ੍ਕਂ ਉਪਟ੍ਠਪੇਤ੍વਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਤੋવਾਤਿ ਸਤਿਯਾ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਏવ ਸਰਨ੍ਤੋ ਏવ ਅਸ੍ਸਸਤਿ, ਨਾਸ੍ਸ ਕਾਚਿ ਸਤਿવਿਰਹਿਤਾ ਅਸ੍ਸਾਸਪ੍ਪવਤ੍ਤਿ ਹੋਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਤੋ ਪਸ੍ਸਸਤੀਤਿ ਏਤ੍ਥਾਪਿ ਸਤੋવ ਪਸ੍ਸਸਤੀਤਿ ਏવ-ਸਦ੍ਦੋ ਆਨੇਤ੍વਾ વਤ੍ਤਬ੍ਬੋ। ਸਤੋਕਾਰੀਤਿ ਸਤੋ ਏવ ਹੁਤ੍વਾ ਸਤਿਯਾ ਏવ વਾ ਕਾਤਬ੍ਬਸ੍ਸ ਕਤ੍ਤਾ, ਕਰਣਸੀਲੋ વਾ।

    Ūrubaddhāsananti ūrūnamadhobandhanavasena nisajjā. Heṭṭhimakāyassa anujukaṃ ṭhapanaṃ nisajjāvacaneneva bodhitanti. Ujuṃ kāyanti ettha kāya-saddo uparimakāyavisayoti āha – ‘‘uparimaṃ sarīraṃ ujukaṃ ṭhapetvā’’ti. Taṃ pana ujukaṭṭhapanaṃ sarūpato payojanato ca dassetuṃ ‘‘aṭṭhārasā’’tiādi vuttaṃ. Na paṇamantīti na oṇamanti. Na paripatatīti na vigacchati vīthiṃ na vilaṅgheti, tato eva pubbenāparaṃ visesuppattiyā vuḍḍhiṃ phātiṃ upagacchati. Idha pari-saddo abhi-saddena samānatthoti āha ‘‘kammaṭṭhānābhimukha’’nti, bahiddhā puthuttārammaṇato nivāretvā kammaṭṭhānaṃyeva purakkhatvāti attho. Parīti pariggahaṭṭho ‘‘pariṇāyikā’’tiādīsu (dha. sa. 16, 20) viya. Niyyānaṭṭho paṭipakkhato niggamanaṭṭho, tasmā pariggahitaniyyānanti sabbathā gahitāsammosaṃ pariccattasammosaṃ satiṃ katvā, paramaṃ satinepakkaṃ upaṭṭhapetvāti attho. Satovāti satiyā samannāgato eva saranto eva assasati, nāssa kāci sativirahitā assāsappavatti hotīti attho. Sato passasatīti etthāpi satova passasatīti eva-saddo ānetvā vattabbo. Satokārīti sato eva hutvā satiyā eva vā kātabbassa kattā, karaṇasīlo vā.

    ਬਾਤ੍ਤਿਂਸਾਯ ਆਕਾਰੇਹੀਤਿ ਚਤੂਸੁ ਚਤੁਕ੍ਕੇਸੁ ਆਗਤਾਨਿ ਦੀਘਰਸ੍ਸਾਦੀਨਿ ਸੋਲ਼ਸ ਪਦਾਨਿ ਅਸ੍ਸਾਸਪਸ੍ਸਾਸવਸੇਨ ਦ੍વਿਧਾ વਿਭਜਿਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤੇਹਿ ਦੀਘਮਸ੍ਸਾਸਂ ਆਦਿਂ ਕਤ੍વਾ ਪਟਿਨਿਸ੍ਸਗ੍ਗਾਨੁਪਸ੍ਸਿਪਸ੍ਸਾਸਪਰਿਯਨ੍ਤੇਹਿ ਬਾਤ੍ਤਿਂਸਾਕਾਰੇਹਿ। ਯਦਿ ‘‘ਸਤੋવ ਅਸ੍ਸਸਤਿ, ਸਤੋ ਪਸ੍ਸਸਤੀ’’ਤਿ ਏਤਸ੍ਸ વਿਭਙ੍ਗੇ વੁਤ੍ਤਂ, ਅਥ ਕਸ੍ਮਾ ‘‘ਅਸ੍ਸਸਤਿ ਪਸ੍ਸਸਤਿ’’ਚ੍ਚੇવ ਅવਤ੍વਾ ‘‘ਸਤੋਕਾਰੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ? ਏਕਰਸਂ ਦੇਸਨਂ ਕਾਤੁਕਾਮਤਾਯ। ਪਠਮਚਤੁਕ੍ਕੇ ਪਦਦ੍વਯਮੇવ ਹਿ વਤ੍ਤਮਾਨਕਾਲવਸੇਨ ਆਗਤਂ, ਇਤਰਾਨਿ ਅਨਾਗਤਕਾਲવਸੇਨ, ਤਸ੍ਮਾ ਏਕਰਸਂ ਦੇਸਨਂ ਕਾਤੁਕਾਮਤਾਯ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ‘‘ਸਤੋਕਾਰਿ’’ਚ੍ਚੇવ વੁਤ੍ਤਂ। ਦੀਘਂਅਸ੍ਸਾਸવਸੇਨਾਤਿ ਦੀਘਅਸ੍ਸਾਸવਸੇਨ, વਿਭਤ੍ਤਿਅਲੋਪਂ ਕਤ੍વਾ ਨਿਦ੍ਦੇਸੋ। ਦੀਘਨ੍ਤਿ વਾ ਭਗવਤਾ વੁਤ੍ਤਅਸ੍ਸਾਸવਸੇਨ। ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਏਕਗ੍ਗਤਂ ਅવਿਕ੍ਖੇਪਨ੍ਤਿ વਿਕ੍ਖੇਪਸ੍ਸ ਪਟਿਪਕ੍ਖਭਾવਤੋ ਅવਿਕ੍ਖੇਪੋਤਿ ਲਦ੍ਧਨਾਮਂ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਏਕਗ੍ਗਭਾવਂ ਪਜਾਨਤੋ ਸਤਿ ਉਪਟ੍ਠਿਤਾ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਉਪਗਨ੍ਤ੍વਾ ਠਿਤਾ ਹੋਤਿ। ਤਾਯ ਸਤਿਯਾ ਤੇਨ ਞਾਣੇਨਾਤਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਾਯ ਸਤਿਯਾ ਯਥਾવੁਤ੍ਤੇਨ ਚ ਞਾਣੇਨ। ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ – ਦੀਘਂ ਅਸ੍ਸਾਸਂ ਆਰਮ੍ਮਣਭੂਤਂ ਅવਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਸਮ੍ਮੋਹਤੋ વਾ ਸਮ੍ਪਜਾਨਨ੍ਤਸ੍ਸ ਤਤ੍ਥ ਸਤਿ ਉਪਟ੍ਠਿਤਾવ ਹੋਤਿ, ਤਂ ਸਮ੍ਪਜਾਨਨ੍ਤਸ੍ਸ ਆਰਮ੍ਮਣਕਰਣવਸੇਨ ਅਸਮ੍ਮੋਹવਸੇਨ વਾ ਸਮ੍ਪਜਞ੍ਞਂ, ਤਦਧੀਨਸਤਿਸਮ੍ਪਜਞ੍ਞੇਨ ਤਂਸਮਙ੍ਗੀ ਯੋਗਾવਚਰੋ ਸਤੋਕਾਰੀ ਨਾਮ ਹੋਤੀਤਿ। ਪਟਿਨਿਸ੍ਸਗ੍ਗਾਨੁਪਸ੍ਸੀ ਅਸ੍ਸਾਸવਸੇਨਾਤਿ ਪਟਿਨਿਸ੍ਸਗ੍ਗਾਨੁਪਸ੍ਸੀ ਹੁਤ੍વਾ ਅਸ੍ਸਸਨਸ੍ਸ વਸੇਨ। ‘‘ਪਟਿਨਿਸ੍ਸਗ੍ਗਾਨੁਪਸ੍ਸਿਅਸ੍ਸਾਸવਸੇਨਾ’’ਤਿ વਾ ਪਾਠੋ, ਤਸ੍ਸ ਪਟਿਨਿਸ੍ਸਗ੍ਗਾਨੁਪਸ੍ਸਿਨੋ ਅਸ੍ਸਾਸਾ ਪਟਿਨਿਸ੍ਸਗ੍ਗਾਨੁਪਸ੍ਸਿਅਸ੍ਸਾਸਾ, ਤੇਸਂ વਸੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    Bāttiṃsāya ākārehīti catūsu catukkesu āgatāni dīgharassādīni soḷasa padāni assāsapassāsavasena dvidhā vibhajitvā vuttehi dīghamassāsaṃ ādiṃ katvā paṭinissaggānupassipassāsapariyantehi bāttiṃsākārehi. Yadi ‘‘satova assasati, sato passasatī’’ti etassa vibhaṅge vuttaṃ, atha kasmā ‘‘assasati passasati’’cceva avatvā ‘‘satokārī’’ti vuttaṃ? Ekarasaṃ desanaṃ kātukāmatāya. Paṭhamacatukke padadvayameva hi vattamānakālavasena āgataṃ, itarāni anāgatakālavasena, tasmā ekarasaṃ desanaṃ kātukāmatāya sabbattha ‘‘satokāri’’cceva vuttaṃ. Dīghaṃassāsavasenāti dīghaassāsavasena, vibhattialopaṃ katvā niddeso. Dīghanti vā bhagavatā vuttaassāsavasena. Cittassa ekaggataṃ avikkhepanti vikkhepassa paṭipakkhabhāvato avikkhepoti laddhanāmaṃ cittassa ekaggabhāvaṃ pajānato sati upaṭṭhitā ārammaṇaṃ upagantvā ṭhitā hoti. Tāya satiyā tena ñāṇenāti yathāvuttāya satiyā yathāvuttena ca ñāṇena. Idaṃ vuttaṃ hoti – dīghaṃ assāsaṃ ārammaṇabhūtaṃ avikkhittacittassa asammohato vā sampajānantassa tattha sati upaṭṭhitāva hoti, taṃ sampajānantassa ārammaṇakaraṇavasena asammohavasena vā sampajaññaṃ, tadadhīnasatisampajaññena taṃsamaṅgī yogāvacaro satokārī nāma hotīti. Paṭinissaggānupassī assāsavasenāti paṭinissaggānupassī hutvā assasanassa vasena. ‘‘Paṭinissaggānupassiassāsavasenā’’ti vā pāṭho, tassa paṭinissaggānupassino assāsā paṭinissaggānupassiassāsā, tesaṃ vasenāti attho.

    ਅਨ੍ਤੋ ਉਟ੍ਠਿਤਸਸਨਂ ਅਸ੍ਸਾਸੋ, ਬਹਿ ਉਟ੍ਠਿਤਸਸਨਂ ਪਸ੍ਸਾਸੋਤਿ ਆਹ – ‘‘ਅਸ੍ਸਾਸੋਤਿ ਬਹਿਨਿਕ੍ਖਮਨવਾਤੋ’’ਤਿਆਦਿ। ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਪਨ ਬਹਿ ਉਟ੍ਠਹਿਤ੍વਾਪਿ ਅਨ੍ਤੋ ਸਸਨਤੋ ਅਸ੍ਸਾਸੋ, ਅਨ੍ਤੋ ਉਟ੍ਠਹਿਤ੍વਾਪਿ ਬਹਿ ਸਸਨਤੋ ਪਸ੍ਸਾਸੋਤਿ ਕਤ੍વਾ ਉਪ੍ਪਟਿਪਾਟਿਯਾ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਥ વਾ ਮਾਤੁਕੁਚ੍ਛਿਯਂ ਬਹਿ ਨਿਕ੍ਖਮਿਤੁਂ ਅਲਦ੍ਧੋਕਾਸੋ ਨਾਸਿਕਾવਾਤੋ ਮਾਤੁਕੁਚ੍ਛਿਤੋ ਨਿਕ੍ਖਨ੍ਤਮਤ੍ਤੇ ਪਠਮਂ ਬਹਿ ਨਿਕ੍ਖਮਤੀਤਿ વਿਨਯਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਕ੍ਕਮੇਨ ‘‘ਆਦਿਮ੍ਹਿ ਸਾਸੋ ਅਸ੍ਸਾਸੋ’’ਤਿ ਬਹਿਨਿਕ੍ਖਮਨવਾਤੋ વੁਤ੍ਤੋ। ਤੇਨੇવਾਹ ‘‘ਸਬ੍ਬੇਸਮ੍ਪਿ ਗਬ੍ਭਸੇਯ੍ਯਕਾਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ। ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਪਨ ਪવਤ੍ਤਿਯਂ ਭਾવਨਾਰਮ੍ਭਸਮਯੇ ਪਠਮਂ ਨਾਸਿਕਾવਾਤਸ੍ਸ ਅਨ੍ਤੋ ਆਕਡ੍ਢਿਤ੍વਾ ਪਚ੍ਛਾ ਬਹਿ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਤੋ ਪવਤ੍ਤਿਕ੍ਕਮੇਨ ‘‘ਆਦਿਮ੍ਹਿ ਸਾਸੋ ਅਸ੍ਸਾਸੋ’’ਤਿ ਅਨ੍ਤੋਪવਿਸਨવਾਤੋ વੁਤ੍ਤੋ। ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਨਯੋਯੇવ ਚੇਤ੍ਥ ‘‘ਅਸ੍ਸਾਸਾਦਿਮਜ੍ਝਪਰਿਯੋਸਾਨਂ ਸਤਿਯਾ ਅਨੁਗਚ੍ਛਤੋ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ વਿਕ੍ਖੇਪਗਤੇਨ ਚਿਤ੍ਤੇਨ ਕਾਯੋਪਿ ਚਿਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਸਾਰਦ੍ਧਾ ਚ ਹੋਨ੍ਤਿ ਇਞ੍ਜਿਤਾ ਚ ਫਨ੍ਦਿਤਾ ਚ, ਪਸ੍ਸਾਸਾਦਿਮਜ੍ਝਪਰਿਯੋਸਾਨਂ ਸਤਿਯਾ ਅਨੁਗਚ੍ਛਤੋ ਬਹਿਦ੍ਧਾ વਿਕ੍ਖੇਪਗਤੇਨ ਚਿਤ੍ਤੇਨ ਕਾਯੋਪਿ ਚਿਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਸਾਰਦ੍ਧਾ ਚ ਹੋਨ੍ਤਿ ਇਞ੍ਜਿਤਾ ਚ ਫਨ੍ਦਿਤਾ ਚਾ’’ਤਿ (ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੧.੧੫੭) ਇਮਾਯ ਪਾਲ਼ਿਯਾ ਸਮੇਤਿ। ‘‘ਭਾવਨਾਰਮ੍ਭੇ ਪવਤ੍ਤਿਕ੍ਕਮਸ੍ਸੇવ ਇਚ੍ਛਿਤਤ੍ਤਾ ਸੁਨ੍ਦਰਤਰੋ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਤਾਲੁਂ ਆਹਚ੍ਚ ਨਿਬ੍ਬਾਯਤੀਤਿ ਤਾਲੁਂ ਆਹਚ੍ਚ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤਿ। ਤੇਨ ਕਿਰ ਸਮ੍ਪਤਿਜਾਤੋ ਬਾਲਦਾਰਕੋ ਖਿਪਿਤਂ ਕਰੋਤਿ। ਏવਂ ਤਾવਾਤਿਆਦਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਨਿਗਮਨਂ। ਕੇਚਿ ‘‘ਏવਂ ਤਾવਾਤਿ ਅਨੇਨ ਪવਤ੍ਤਿਕ੍ਕਮੇਨ ਅਸ੍ਸਾਸੋ ਬਹਿਨਿਕ੍ਖਮਨવਾਤੋਤਿ ਗਹੇਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ।

    Anto uṭṭhitasasanaṃ assāso, bahi uṭṭhitasasanaṃ passāsoti āha – ‘‘assāsoti bahinikkhamanavāto’’tiādi. Suttantaṭṭhakathāyaṃ pana bahi uṭṭhahitvāpi anto sasanato assāso, anto uṭṭhahitvāpi bahi sasanato passāsoti katvā uppaṭipāṭiyā vuttaṃ. Atha vā mātukucchiyaṃ bahi nikkhamituṃ aladdhokāso nāsikāvāto mātukucchito nikkhantamatte paṭhamaṃ bahi nikkhamatīti vinayaṭṭhakathāyaṃ uppattikkamena ‘‘ādimhi sāso assāso’’ti bahinikkhamanavāto vutto. Tenevāha ‘‘sabbesampi gabbhaseyyakāna’’ntiādi. Suttantaṭṭhakathāyaṃ pana pavattiyaṃ bhāvanārambhasamaye paṭhamaṃ nāsikāvātassa anto ākaḍḍhitvā pacchā bahi vissajjanato pavattikkamena ‘‘ādimhi sāso assāso’’ti antopavisanavāto vutto. Suttantanayoyeva cettha ‘‘assāsādimajjhapariyosānaṃ satiyā anugacchato ajjhattaṃ vikkhepagatena cittena kāyopi cittampi sāraddhā ca honti iñjitā ca phanditā ca, passāsādimajjhapariyosānaṃ satiyā anugacchato bahiddhā vikkhepagatena cittena kāyopi cittampi sāraddhā ca honti iñjitā ca phanditā cā’’ti (paṭi. ma. 1.157) imāya pāḷiyā sameti. ‘‘Bhāvanārambhe pavattikkamasseva icchitattā sundarataro’’ti vadanti. Tāluṃ āhacca nibbāyatīti tāluṃ āhacca nirujjhati. Tena kira sampatijāto bāladārako khipitaṃ karoti. Evaṃ tāvātiādi yathāvuttassa atthassa nigamanaṃ. Keci ‘‘evaṃ tāvāti anena pavattikkamena assāso bahinikkhamanavātoti gahetabbanti adhippāyo’’ti vadanti.

    ਅਦ੍ਧਾਨવਸੇਨਾਤਿ ਕਾਲਦ੍ਧਾਨવਸੇਨ। ਅਯਞ੍ਹਿ ਅਦ੍ਧਾਨ-ਸਦ੍ਦੋ ਕਾਲਸ੍ਸ ਦੇਸਸ੍ਸ ਚ વਾਚਕੋਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਦੇਸਦ੍ਧਾਨਂ ਉਦਾਹਰਣਭਾવੇਨ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਕਾਲਦ੍ਧਾਨਸ੍ਸ વਸੇਨ ਅਸ੍ਸਾਸਪਸ੍ਸਾਸਾਨਂ ਦੀਘਰਸ੍ਸਤਂ વਿਭਾવੇਤੁਂ ‘‘ਯਥਾ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਓਕਾਸਦ੍ਧਾਨਨ੍ਤਿ ਓਕਾਸਭੂਤਂ ਅਦ੍ਧਾਨਂ। ਫਰਿਤ੍વਾਤਿ ਬ੍ਯਾਪੇਤ੍વਾ। ਚੁਣ੍ਣવਿਚੁਣ੍ਣਾਪਿ ਅਨੇਕਕਲਾਪਭਾવੇਨ, ਦੀਘਮਦ੍ਧਾਨਨ੍ਤਿ ਦੀਘਂ ਪਦੇਸਂ। ਤਸ੍ਮਾਤਿ ਸਣਿਕਂ ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਦੀਘਸਨ੍ਤਾਨਤਾਯ ਦੀਘਾਤਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਹਤ੍ਥਿਆਦਿਸਰੀਰੇ ਸੁਨਖਾਦਿਸਰੀਰੇ ਚ ਅਸ੍ਸਾਸਪਸ੍ਸਾਸਾਨਂ ਦੇਸਦ੍ਧਾਨવਿਸਿਟ੍ਠੇਨ ਕਾਲਦ੍ਧਾਨવਸੇਨੇવ ਦੀਘਰਸ੍ਸਤਾ વੁਤ੍ਤਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ ‘‘ਸਣਿਕਂ ਪੂਰੇਤ੍વਾ ਸਣਿਕਮੇવ ਨਿਕ੍ਖਮਨ੍ਤਿ, ਸੀਘਂ ਪੂਰੇਤ੍વਾ ਸੀਘਮੇવ ਨਿਕ੍ਖਮਨ੍ਤੀ’’ਤਿ વਚਨਤੋ। ਮਨੁਸ੍ਸੇਸੂਤਿ ਸਮਾਨਪ੍ਪਮਾਣੇਸੁਪਿ ਮਨੁਸ੍ਸਸਰੀਰੇਸੁ। ਦੀਘਂ ਅਸ੍ਸਸਨ੍ਤੀਤਿ ਦੀਘਂ ਅਸ੍ਸਾਸਪ੍ਪਬਨ੍ਧਂ ਪવਤ੍ਤੇਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਪਸ੍ਸਸਨ੍ਤੀਤਿ ਏਤ੍ਥਾਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਸੁਨਖਸਸਾਦਯੋ વਿਯ ਰਸ੍ਸਂ ਅਸ੍ਸਸਨ੍ਤਿ ਪਸ੍ਸਸਨ੍ਤਿ ਚਾਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਇਦਂ ਪਨ ਦੀਘਂ ਰਸ੍ਸਞ੍ਚ ਅਸ੍ਸਸਨਂ ਪਸ੍ਸਸਨਞ੍ਚ ਤੇਸਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਸਰੀਰਸ੍ਸ ਸਭਾવੋਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਤੇਸਨ੍ਤਿ ਤੇਸਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ। ਤੇਤਿ ਅਸ੍ਸਾਸਪਸ੍ਸਾਸਾ। ਇਤ੍ਤਰਮਦ੍ਧਾਨਨ੍ਤਿ ਅਪ੍ਪਕਂ ਕਾਲਂ। ਨવਹਾਕਾਰੇਹੀਤਿ ਭਾવਨਮਨੁਯੁਞ੍ਜਨ੍ਤਸ੍ਸ ਪੁਬ੍ਬੇਨਾਪਰਂ ਅਲਦ੍ਧવਿਸੇਸਸ੍ਸ ਕੇવਲਂ ਅਦ੍ਧਾਨવਸੇਨ ਆਦਿਤੋ વੁਤ੍ਤਾ ਤਯੋ ਆਕਾਰਾ, ਤੇ ਚ ਖੋ ਏਕਚ੍ਚੋ ਅਸ੍ਸਾਸਂ ਸੁਟ੍ਠੁ ਸਲ੍ਲਕ੍ਖੇਤਿ, ਏਕਚ੍ਚੋ ਪਸ੍ਸਾਸਂ, ਏਕਚ੍ਚੋ ਤਦੁਭਯਨ੍ਤਿ ਇਮੇਸਂ ਤਿਣ੍ਣਂ ਪੁਗ੍ਗਲਾਨਂ વਸੇਨ। ਕੇਚਿ ਪਨ ‘‘ਅਸ੍ਸਸਤਿਪਿ ਪਸ੍ਸਸਤਿਪੀਤਿ ਏਕਜ੍ਝਂ વਚਨਂ ਭਾવਨਾਯ ਨਿਰਨ੍ਤਰਂ ਪવਤ੍ਤਿਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥ’’ਨ੍ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਛਨ੍ਦવਸੇਨ ਪੁਬ੍ਬੇ વਿਯ ਤਯੋ, ਤਥਾ ਪਾਮੋਜ੍ਜવਸੇਨਾਤਿ ਇਮੇਹਿ ਨવਹਿ ਆਕਾਰੇਹਿ।

    Addhānavasenāti kāladdhānavasena. Ayañhi addhāna-saddo kālassa desassa ca vācakoti. Tattha desaddhānaṃ udāharaṇabhāvena dassetvā kāladdhānassa vasena assāsapassāsānaṃ dīgharassataṃ vibhāvetuṃ ‘‘yathā hī’’tiādi vuttaṃ. Tattha okāsaddhānanti okāsabhūtaṃ addhānaṃ. Pharitvāti byāpetvā. Cuṇṇavicuṇṇāpi anekakalāpabhāvena, dīghamaddhānanti dīghaṃ padesaṃ. Tasmāti saṇikaṃ pavattiyā dīghasantānatāya dīghāti vuccanti. Ettha ca hatthiādisarīre sunakhādisarīre ca assāsapassāsānaṃ desaddhānavisiṭṭhena kāladdhānavaseneva dīgharassatā vuttāti veditabbā ‘‘saṇikaṃ pūretvā saṇikameva nikkhamanti, sīghaṃ pūretvā sīghameva nikkhamantī’’ti vacanato. Manussesūti samānappamāṇesupi manussasarīresu. Dīghaṃ assasantīti dīghaṃ assāsappabandhaṃ pavattentīti attho. Passasantīti etthāpi eseva nayo. Sunakhasasādayo viya rassaṃ assasanti passasanti cāti yojanā. Idaṃ pana dīghaṃ rassañca assasanaṃ passasanañca tesaṃ sattānaṃ sarīrassa sabhāvoti daṭṭhabbaṃ. Tesanti tesaṃ sattānaṃ. Teti assāsapassāsā. Ittaramaddhānanti appakaṃ kālaṃ. Navahākārehīti bhāvanamanuyuñjantassa pubbenāparaṃ aladdhavisesassa kevalaṃ addhānavasena ādito vuttā tayo ākārā, te ca kho ekacco assāsaṃ suṭṭhu sallakkheti, ekacco passāsaṃ, ekacco tadubhayanti imesaṃ tiṇṇaṃ puggalānaṃ vasena. Keci pana ‘‘assasatipi passasatipīti ekajjhaṃ vacanaṃ bhāvanāya nirantaraṃ pavattidassanattha’’nti vadanti. Chandavasena pubbe viya tayo, tathā pāmojjavasenāti imehi navahi ākārehi.

    ਕਾਮਞ੍ਚੇਤ੍ਥ ਏਕਸ੍ਸ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਤਯੋ ਏવ ਆਕਾਰਾ ਲਬ੍ਭਨ੍ਤਿ, ਤਨ੍ਤਿવਸੇਨ ਪਨ ਸਬ੍ਬੇਸਂ ਪਾਲ਼ਿਆਰੁਲ਼੍ਹਤ੍ਤਾ ਤੇਸਂ વਸੇਨ ਪਰਿਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਕਾਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਚ ‘‘ਤਤ੍ਰਾਯਂ ਭਿਕ੍ਖੁ ਨવਹਾਕਾਰੇਹੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਏવਂ ਪਜਾਨਤੋਤਿ ਏવਂ ਯਥਾવੁਤ੍ਤੇਹਿ ਆਕਾਰੇਹਿ ਅਸ੍ਸਾਸਪਸ੍ਸਾਸੇ ਪਜਾਨਤੋ, ਤਤ੍ਥ ਮਨਸਿਕਾਰਂ ਪવਤ੍ਤੇਨ੍ਤਸ੍ਸ। ਏਕੇਨਾਕਾਰੇਨਾਤਿ ਦੀਘਂਅਸ੍ਸਾਸਾਦੀਸੁ ਚਤੂਸੁ ਆਕਾਰੇਸੁ ਏਕੇਨ ਆਕਾਰੇਨ, ਨવਸੁ ਤੀਸੁ વਾ ਏਕੇਨ। ਤਥਾ ਹਿ વਕ੍ਖਤਿ –

    Kāmañcettha ekassa puggalassa tayo eva ākārā labbhanti, tantivasena pana sabbesaṃ pāḷiāruḷhattā tesaṃ vasena parikammassa kātabbattā ca ‘‘tatrāyaṃbhikkhu navahākārehī’’ti vuttaṃ. Evaṃ pajānatoti evaṃ yathāvuttehi ākārehi assāsapassāse pajānato, tattha manasikāraṃ pavattentassa. Ekenākārenāti dīghaṃassāsādīsu catūsu ākāresu ekena ākārena, navasu tīsu vā ekena. Tathā hi vakkhati –

    ‘‘ਦੀਘੋ ਰਸ੍ਸੋ ਚ ਅਸ੍ਸਾਸੋ,

    ‘‘Dīgho rasso ca assāso,

    ਪਸ੍ਸਾਸੋਪਿ ਚ ਤਾਦਿਸੋ।

    Passāsopi ca tādiso;

    ਚਤ੍ਤਾਰੋ વਣ੍ਣਾ વਤ੍ਤਨ੍ਤਿ,

    Cattāro vaṇṇā vattanti,

    ਨਾਸਿਕਗ੍ਗੇવ ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ’’ਤਿ॥ (ਪਾਰਾ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨.੧੬੫)।

    Nāsikaggeva bhikkhuno’’ti. (pārā. aṭṭha. 2.165);

    ਅਯਂ ਭਾવਨਾ ਅਸ੍ਸਾਸਪਸ੍ਸਾਸਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਤਿ ਕਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਭਾવਨਾ ਸਮ੍ਪਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿ।

    Ayaṃ bhāvanā assāsapassāsakāyānupassanāti katvā vuttaṃ ‘‘kāyānupassanāsatipaṭṭhānabhāvanā sampajjatī’’ti.

    ਇਦਾਨਿ ਪਾਲ਼ਿવਸੇਨੇવ ਤੇ ਨવ ਆਕਾਰੇ ਭਾવਨਾવਿਧਿਞ੍ਚ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਯਥਾਹਾ’’ਤਿਆਦਿ ਆਰਦ੍ਧਂ। ਤਤ੍ਥ ‘‘ਕਥਂ ਪਜਾਨਾਤੀ’’ਤਿ ਪਜਾਨਨવਿਧਿਂ ਕਥੇਤੁਕਮ੍ਯਤਾਯ ਪੁਚ੍ਛਤਿ। ਦੀਘਂ ਅਸ੍ਸਾਸਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਲਕ੍ਖਣਂ ਦੀਘਂ ਅਸ੍ਸਾਸਂ। ਅਦ੍ਧਾਨਸਙ੍ਖਾਤੇਤਿ ਅਦ੍ਧਾਨਨ੍ਤਿ ਸਙ੍ਖਂ ਗਤੇ ਦੀਘੇ ਕਾਲੇ, ਦੀਘਂ ਖਣਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਕੋਟ੍ਠਾਸਪਰਿਯਾਯੋ વਾ ਸਙ੍ਖਾਤ-ਸਦ੍ਦੋ ‘‘ਥੇਯ੍ਯਸਙ੍ਖਾਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ વਿਯ, ਤਸ੍ਮਾ ਅਦ੍ਧਾਨਸਙ੍ਖਾਤੇਤਿ ਅਦ੍ਧਾਨਕੋਟ੍ਠਾਸੇ ਦੇਸਭਾਗੇਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਛਨ੍ਦੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਭਾવਨਾਯ ਪੁਬ੍ਬੇਨਾਪਰਂ વਿਸੇਸਂ ਆવਹਨ੍ਤਿਯਾ ਲਦ੍ਧਸ੍ਸਾਦਤ੍ਤਾ ਤਤ੍ਥ ਸਾਤਿਸਯੋ ਕਤ੍ਤੁਕਾਮਤਾਲਕ੍ਖਣੋ ਕੁਸਲਚ੍ਛਨ੍ਦੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਛਨ੍ਦવਸੇਨਾਤਿ ਤਥਾਪવਤ੍ਤਛਨ੍ਦਸ੍ਸ વਸੇਨ વਿਸੇਸਭਾવਨਮਨੁਯੁਞ੍ਜਨ੍ਤਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ વੁਡ੍ਢਿਂ ਫਾਤਿਂ ਗਮੇਨ੍ਤਸ੍ਸ। ਤਤੋ ਸੁਖੁਮਤਰਨ੍ਤਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਛਨ੍ਦਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਪੁਰਿਮਕਤੋ ਸੁਖੁਮਤਰਂ। ਭਾવਨਾਬਲੇਨ ਹਿ ਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਦਰਥਪਰਿਲ਼ਾਹਤਾਯ ਕਾਯਸ੍ਸ ਅਸ੍ਸਾਸਪਸ੍ਸਾਸਾ ਸੁਖੁਮਤਰਾ ਹੁਤ੍વਾ ਪવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ। ਪਾਮੋਜ੍ਜਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਅਸ੍ਸਾਸਪਸ੍ਸਾਸਾਨਂ ਸੁਖੁਮਤਰਭਾવੇਨ ਆਰਮ੍ਮਣਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤਤਰਤਾਯ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਸ੍ਸ ਚ વੀਥਿਪ੍ਪਟਿਪਨ੍ਨਤਾਯ ਭਾવਨਾਚਿਤ੍ਤਸਹਗਤੋ ਪਮੋਦੋ ਖੁਦ੍ਦਿਕਾਦਿਭੇਦਾ ਤਰੁਣਪੀਤਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਚਿਤ੍ਤਂ વਿવਤ੍ਤਤੀਤਿ ਅਨੁਕ੍ਕਮੇਨ ਅਸ੍ਸਾਸਪਸ੍ਸਾਸਾਨਂ ਅਤਿવਿਯ ਸੁਖੁਮਤਰਭਾવਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਅਨੁਪਟ੍ਠਹਨੇ વਿਚੇਤਬ੍ਬਾਕਾਰਪ੍ਪਤ੍ਤੇਹਿ ਤੇਹਿ ਚਿਤ੍ਤਂ વਿਨਿવਤ੍ਤਤੀਤਿ ਕੇਚਿ। ਭਾવਨਾਬਲੇਨ ਪਨ ਸੁਖੁਮਤਰਭਾવਪ੍ਪਤ੍ਤੇਸੁ ਅਸ੍ਸਾਸਪਸ੍ਸਾਸੇਸੁ ਤਤ੍ਥ ਪਟਿਭਾਗਨਿਮਿਤ੍ਤੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੇ ਪਕਤਿਅਸ੍ਸਾਸਪਸ੍ਸਾਸਤੋ ਚਿਤ੍ਤਂ ਨਿવਤ੍ਤਤਿ। ਉਪੇਕ੍ਖਾ ਸਣ੍ਠਾਤੀਤਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਪਟਿਭਾਗਨਿਮਿਤ੍ਤੇ ਉਪਚਾਰਪ੍ਪਨਾਭੇਦੇ ਸਮਾਧਿਮ੍ਹਿ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੇ ਪੁਨ ਝਾਨਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਨਤ੍ਥਂ ਬ੍ਯਾਪਾਰਾਭਾવਤੋ ਅਜ੍ਝੁਪੇਕ੍ਖਨਂ ਹੋਤਿ, ਸਾ ਪਨਾਯਂ ਉਪੇਕ੍ਖਾ ਤਤ੍ਰਮਜ੍ਝਤ੍ਤੁਪੇਕ੍ਖਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।

    Idāni pāḷivaseneva te nava ākāre bhāvanāvidhiñca dassetuṃ ‘‘yathāhā’’tiādi āraddhaṃ. Tattha ‘‘kathaṃ pajānātī’’ti pajānanavidhiṃ kathetukamyatāya pucchati. Dīghaṃ assāsanti vuttalakkhaṇaṃ dīghaṃ assāsaṃ. Addhānasaṅkhāteti addhānanti saṅkhaṃ gate dīghe kāle, dīghaṃ khaṇanti attho. Koṭṭhāsapariyāyo vā saṅkhāta-saddo ‘‘theyyasaṅkhāta’’ntiādīsu viya, tasmā addhānasaṅkhāteti addhānakoṭṭhāse desabhāgeti attho. Chando uppajjatīti bhāvanāya pubbenāparaṃ visesaṃ āvahantiyā laddhassādattā tattha sātisayo kattukāmatālakkhaṇo kusalacchando uppajjati. Chandavasenāti tathāpavattachandassa vasena visesabhāvanamanuyuñjantassa kammaṭṭhānaṃ vuḍḍhiṃ phātiṃ gamentassa. Tato sukhumataranti yathāvuttachandappavattiyā purimakato sukhumataraṃ. Bhāvanābalena hi paṭippassaddhadarathapariḷāhatāya kāyassa assāsapassāsā sukhumatarā hutvā pavattanti. Pāmojjaṃ uppajjatīti assāsapassāsānaṃ sukhumatarabhāvena ārammaṇassa santataratāya kammaṭṭhānassa ca vīthippaṭipannatāya bhāvanācittasahagato pamodo khuddikādibhedā taruṇapīti uppajjati. Cittaṃ vivattatīti anukkamena assāsapassāsānaṃ ativiya sukhumatarabhāvappattiyā anupaṭṭhahane vicetabbākārappattehi tehi cittaṃ vinivattatīti keci. Bhāvanābalena pana sukhumatarabhāvappattesu assāsapassāsesu tattha paṭibhāganimitte uppanne pakatiassāsapassāsato cittaṃ nivattati. Upekkhā saṇṭhātīti tasmiṃ paṭibhāganimitte upacārappanābhede samādhimhi uppanne puna jhānanibbattanatthaṃ byāpārābhāvato ajjhupekkhanaṃ hoti, sā panāyaṃ upekkhā tatramajjhattupekkhāti veditabbā.

    ਇਮੇਹਿ ਨવਹਿ ਆਕਾਰੇਹੀਤਿ ਇਮੇਹਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤੇਹਿ ਨવਹਿ ਪਕਾਰੇਹਿ ਪવਤ੍ਤਾ। ਦੀਘਂ ਅਸ੍ਸਾਸਪਸ੍ਸਾਸਾ ਕਾਯੋਤਿ ਦੀਘਾਕਾਰਾ ਅਸ੍ਸਾਸਪਸ੍ਸਾਸਾ ਚੁਣ੍ਣવਿਚੁਣ੍ਣਾਪਿ ਸਮੂਹਟ੍ਠੇਨ ਕਾਯੋ। ਅਸ੍ਸਾਸਪਸ੍ਸਾਸੇ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਨਿਮਿਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਏਤ੍ਥ ਅਸ੍ਸਾਸਪਸ੍ਸਾਸਸਾਮਞ੍ਞવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ। ਉਪਟ੍ਠਾਨਂ ਸਤੀਤਿ ਤਂ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਉਪਗਨ੍ਤ੍વਾ ਤਿਟ੍ਠਤੀਤਿ ਸਤਿ ਉਪਟ੍ਠਾਨਂ ਨਾਮ। ਅਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਞਾਣਨ੍ਤਿ ਸਮਥવਸੇਨ ਨਿਮਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨਾ વਿਪਸ੍ਸਨਾવਸੇਨ ਅਸ੍ਸਾਸਪਸ੍ਸਾਸੇ ਤਨ੍ਨਿਸ੍ਸਯਞ੍ਚ ਕਾਯਂ ‘‘ਰੂਪ’’ਨ੍ਤਿ, ਚਿਤ੍ਤਂ ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮੇ ਚ ‘‘ਅਰੂਪ’’ਨ੍ਤਿ વવਤ੍ਥਪੇਤ੍વਾ ਨਾਮਰੂਪਸ੍ਸ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਚ ਞਾਣਂ ਤਤ੍ਥ ਯਥਾਭੂਤਾવਬੋਧੋ। ਕਾਯੋ ਉਪਟ੍ਠਾਨਨ੍ਤਿ ਸੋ ਕਾਯੋ ਆਰਮ੍ਮਣਕਰਣવਸੇਨ ਉਪਗਨ੍ਤ੍વਾ ਸਤਿ ਏਤ੍ਥ ਤਿਟ੍ਠਤੀਤਿ ਉਪਟ੍ਠਾਨਂ ਨਾਮ। ਏਤ੍ਥ ਚ ‘‘ਕਾਯੋ ਉਪਟ੍ਠਾਨ’’ਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਇਤਰਕਾਯਸ੍ਸਪਿ ਸਙ੍ਗਹੋਤਿ ਤਥਾ વੁਤ੍ਤਂ ਸਮ੍ਮਸਨਚਾਰਸ੍ਸਪਿ ਇਧ ਇਚ੍ਛਿਤਤ੍ਤਾ। ਨੋ ਸਤੀਤਿ ਸੋ ਕਾਯੋ ਸਤਿ ਨਾਮ ਨ ਹੋਤਿ। ਸਤਿ ਉਪਟ੍ਠਾਨਞ੍ਚੇવ ਸਤਿ ਚ ਸਰਣਟ੍ਠੇਨ ਉਪਟ੍ਠਾਨਟ੍ਠੇਨ ਚ। ਤਾਯ ਸਤਿਯਾਤਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਾਯ ਸਤਿਯਾ। ਤੇਨ ਞਾਣੇਨਾਤਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤੇਨੇવ ਞਾਣੇਨ। ਤਂ ਕਾਯਨ੍ਤਿ ਤਂ ਅਸ੍ਸਾਸਪਸ੍ਸਾਸਕਾਯਞ੍ਚੇવ ਤਨ੍ਨਿਸ੍ਸਯਰੂਪਕਾਯਞ੍ਚ। ਅਨੁਪਸ੍ਸਤੀਤਿ ਝਾਨਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਞਾਣੇਨ ਚੇવ વਿਪਸ੍ਸਨਾਞਾਣੇਨ ਚ ਅਨੁ ਅਨੁ ਪਸ੍ਸਤਿ। ਤੇਨ વੁਚ੍ਚਤਿ ਕਾਯੇ ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਭਾવਨਾਤਿ ਤੇਨ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨੇਨ ਯਥਾવੁਤ੍ਤੇ ਕਾਯੇ ਅਯਂ ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਭਾવਨਾਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ – ਯਾ ਅਯਂ ਯਥਾવੁਤ੍ਤੇ ਅਸ੍ਸਾਸਪਸ੍ਸਾਸਕਾਯੇ ਤਸ੍ਸ ਨਿਸ੍ਸਯਭੂਤੇ ਕਰਜਕਾਯੇ ਚ ਕਾਯਸ੍ਸੇવ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਅਨੁਦਕਭੂਤਾਯ ਮਰੀਚਿਯਾ ਉਦਕਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ વਿਯ ਨ ਅਨਿਚ੍ਚਾਦਿਸਭਾવੇ ਕਾਯੇ ਨਿਚ੍ਚਾਦਿਭਾવਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ, ਅਥ ਖੋ ਯਥਾਰਹਂ ਅਨਿਚ੍ਚਦੁਕ੍ਖਾਨਤ੍ਤਾ ਸੁਭਭਾવਸ੍ਸੇવ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨਾ। ਅਥ વਾ ਕਾਯੇ ‘‘ਅਹਨ੍ਤਿ વਾ, ਮਮਨ੍ਤਿ વਾ, ਇਤ੍ਥੀਤਿ વਾ, ਪੁਰਿਸੋ’’ਤਿ વਾ ਗਹੇਤਬ੍ਬਸ੍ਸ ਕਸ੍ਸਚਿ ਅਭਾવਤੋ ਤਾਦਿਸਂ ਅਨਨੁਪਸ੍ਸਿਤ੍વਾ ਕਾਯਮਤ੍ਤਸ੍ਸੇવ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ, ਤਾਯ ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਯ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ ਸਤਿਯੇવ ਉਪਟ੍ਠਾਨਂ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਂ, ਤਸ੍ਸ ਭਾવਨਾ વਡ੍ਢਨਾ ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਭਾવਨਾਤਿ।

    Imehi navahi ākārehīti imehi yathāvuttehi navahi pakārehi pavattā. Dīghaṃ assāsapassāsā kāyoti dīghākārā assāsapassāsā cuṇṇavicuṇṇāpi samūhaṭṭhena kāyo. Assāsapassāse nissāya uppannanimittampi ettha assāsapassāsasāmaññavasena vuttaṃ. Upaṭṭhānaṃ satīti taṃ ārammaṇaṃ upagantvā tiṭṭhatīti sati upaṭṭhānaṃ nāma. Anupassanā ñāṇanti samathavasena nimittassa anupassanā vipassanāvasena assāsapassāse tannissayañca kāyaṃ ‘‘rūpa’’nti, cittaṃ taṃsampayuttadhamme ca ‘‘arūpa’’nti vavatthapetvā nāmarūpassa anupassanā ca ñāṇaṃ tattha yathābhūtāvabodho. Kāyo upaṭṭhānanti so kāyo ārammaṇakaraṇavasena upagantvā sati ettha tiṭṭhatīti upaṭṭhānaṃ nāma. Ettha ca ‘‘kāyo upaṭṭhāna’’nti iminā itarakāyassapi saṅgahoti tathā vuttaṃ sammasanacārassapi idha icchitattā. No satīti so kāyo sati nāma na hoti. Sati upaṭṭhānañceva sati ca saraṇaṭṭhena upaṭṭhānaṭṭhena ca. Tāya satiyāti yathāvuttāya satiyā. Tena ñāṇenāti yathāvutteneva ñāṇena. Taṃ kāyanti taṃ assāsapassāsakāyañceva tannissayarūpakāyañca. Anupassatīti jhānasampayuttañāṇena ceva vipassanāñāṇena ca anu anu passati. Tena vuccati kāye kāyānupassanā satipaṭṭhānabhāvanāti tena anupassanena yathāvutte kāye ayaṃ kāyānupassanāsatipaṭṭhānabhāvanāti vuccati. Idaṃ vuttaṃ hoti – yā ayaṃ yathāvutte assāsapassāsakāye tassa nissayabhūte karajakāye ca kāyasseva anupassanā anudakabhūtāya marīciyā udakānupassanā viya na aniccādisabhāve kāye niccādibhāvānupassanā, atha kho yathārahaṃ aniccadukkhānattā subhabhāvasseva anupassanā. Atha vā kāye ‘‘ahanti vā, mamanti vā, itthīti vā, puriso’’ti vā gahetabbassa kassaci abhāvato tādisaṃ ananupassitvā kāyamattasseva anupassanā kāyānupassanā, tāya kāyānupassanāya sampayuttā satiyeva upaṭṭhānaṃ satipaṭṭhānaṃ, tassa bhāvanā vaḍḍhanā kāyānupassanā satipaṭṭhānabhāvanāti.

    ਏਸੇવ ਨਯੋਤਿ ‘‘ਨવਹਿ ਆਕਾਰੇਹੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ વੁਤ੍ਤવਿਧਿਂ ਰਸ੍ਸ-ਪਦੇ ਅਤਿਦਿਸ੍ਸਤਿ। ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਏਤਸ੍ਮਿਂ ਯਥਾਦਸ੍ਸਿਤੇ ‘‘ਕਥਂ ਦੀਘਂ ਅਸ੍ਸਸਨ੍ਤੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਆਗਤੇ ਪਾਲ਼ਿਨਯੇ। ਇਧਾਤਿ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਰਸ੍ਸਪਦવਸੇਨ ਆਗਤੇ ਪਾਲ਼ਿਨਯੇ। ਅਯਨ੍ਤਿ ਯੋਗਾવਚਰੋ। ਅਦ੍ਧਾਨવਸੇਨਾਤਿ ਦੀਘਕਾਲવਸੇਨ। ਇਤ੍ਤਰવਸੇਨਾਤਿ ਪਰਿਤ੍ਤਕਾਲવਸੇਨ। ਇਮੇਹਿ ਆਕਾਰੇਹੀਤਿ ਇਮੇਹਿ ਨવਹਿ ਆਕਾਰੇਹਿ।

    Eseva nayoti ‘‘navahi ākārehī’’tiādinā vuttavidhiṃ rassa-pade atidissati. Etthāti etasmiṃ yathādassite ‘‘kathaṃ dīghaṃ assasanto’’tiādinā āgate pāḷinaye. Idhāti imasmiṃ rassapadavasena āgate pāḷinaye. Ayanti yogāvacaro. Addhānavasenāti dīghakālavasena. Ittaravasenāti parittakālavasena. Imehi ākārehīti imehi navahi ākārehi.

    ਤਾਦਿਸੋਤਿ ਦੀਘੋ ਰਸ੍ਸੋ ਚ। ਚਤ੍ਤਾਰੋ વਣ੍ਣਾਤਿ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਆਕਾਰਾ ਤੇ ਚ ਦੀਘਾਦਯੋ ਏવ। ਨਾਸਿਕਗ੍ਗੇવ ਭਿਕ੍ਖੁਨੋਤਿ ਗਾਥਾਸੁਖਤ੍ਥਂ ਰਸ੍ਸਂ ਕਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਂ। ਨਾਸਿਕਗ੍ਗੇ વਾਤਿ વਾ-ਸਦ੍ਦੋ ਅਨਿਯਮਤ੍ਥੋ, ਤੇਨ ਉਤ੍ਤਰੋਟ੍ਠਂ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ।

    Tādisoti dīgho rasso ca. Cattāro vaṇṇāti cattāro ākārā te ca dīghādayo eva. Nāsikaggeva bhikkhunoti gāthāsukhatthaṃ rassaṃ katvā vuttaṃ. Nāsikagge vāti vā-saddo aniyamattho, tena uttaroṭṭhaṃ saṅgaṇhāti.

    ਸਬ੍ਬਕਾਯਪ੍ਪਟਿਸਂવੇਦੀਤਿ ਸਬ੍ਬਸ੍ਸ ਕਾਯਸ੍ਸ ਪਟਿ ਪਟਿ ਪਚ੍ਚੇਕਂ ਸਮ੍ਮਦੇવ વੇਦਨਸੀਲੋ ਜਾਨਨਸੀਲੋ, ਤਸ੍ਸ વਾ ਪਟਿ ਪਟਿ ਸਮ੍ਮਦੇવ વੇਦੋ ਏਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਿ, ਤਂ વਾ ਪਟਿ ਪਟਿ ਸਮ੍ਮਦੇવ વੇਦਮਾਨੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਸਬ੍ਬ-ਗ੍ਗਹਣੇਨ ਅਸ੍ਸਾਸਾਦਿਕਾਯਸ੍ਸ ਅਨવਸੇਸਪਰਿਯਾਦਾਨੇ ਸਿਦ੍ਧੇਪਿ ਅਨੇਕਕਲਾਪਸਮੁਦਾਯਭਾવਤੋ ਤਸ੍ਸ ਸਬ੍ਬੇਸਮ੍ਪਿ ਭਾਗਾਨਂ ਸਂવੇਦਨਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ਪਟਿ-ਸਦ੍ਦਗ੍ਗਹਣਂ, ਤਤ੍ਥ ਸਕ੍ਕਚ੍ਚਕਾਰਿਭਾવਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ਸਂ-ਸਦ੍ਦਗ੍ਗਹਣਨ੍ਤਿ ਇਮਮਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਸਕਲਸ੍ਸਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਯਥਾ ਸਮਾਨੇਸੁਪਿ ਅਸ੍ਸਾਸਪਸ੍ਸਾਸੇਸੁ ਯੋਗਿਨੋ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿવਿਧਾਨੇ ਪਚ੍ਚੇਕਂ ਸਕ੍ਕਚ੍ਚਂਯੇવ ਪਟਿਪਜ੍ਜਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ વਿਸੁਂ ਦੇਸਨਾ ਕਤਾ, ਏવਂ ਤਮੇવਤ੍ਥਂ ਦੀਪੇਤੁਂ ਸਤਿਪਿ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਸਮਾਨਤਾਯ ‘‘ਸਕਲਸ੍ਸਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਪਦਦ੍વਯਸ੍ਸ વਿਸੁਂ વਿਸੁਂ ਅਤ੍ਥવਣ੍ਣਨਾ ਕਤਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਪਾਕਟਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋਤਿ વਿਭੂਤਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ, ਸਬ੍ਬਸੋ વਿਭਾવੇਨ੍ਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਪਾਕਟੀਕਰਣਂ વਿਭਾવਨਂ ਤਤ੍ਥ ਅਸਮ੍ਮੁਯ੍ਹਨਞਾਣੇਨੇવ ਨੇਸਂ ਪવਤ੍ਤਨੇਨ ਹੋਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਏવਂ વਿਦਿਤਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ । ਤਤ੍ਥ ਤਸ੍ਮਾਤਿ ਯਸ੍ਮਾ ਞਾਣਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤੇਨੇવ ਅਸ੍ਸਾਸਪਸ੍ਸਾਸੇ ਪવਤ੍ਤੇਤਿ, ਨ વਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤੇਨ, ਤਸ੍ਮਾ ਏવਂਭੂਤੋ ਸਬ੍ਬਕਾਯਪ੍ਪਟਿਸਂવੇਦੀ ਅਸ੍ਸਸਿਸ੍ਸਾਮਿ ਪਸ੍ਸਸਿਸ੍ਸਾਮੀਤਿ ਸਿਕ੍ਖਤੀਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ ਬੁਦ੍ਧਾਦੀਹੀਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਚੁਣ੍ਣવਿਚੁਣ੍ਣવਿਸਟੇਤਿ ਅਨੇਕਕਲਾਪਤਾਯ ਚੁਣ੍ਣવਿਚੁਣ੍ਣਭਾવੇਨ વਿਸਟੇ। ਆਦਿ ਪਾਕਟੋ ਹੋਤਿ ਸਤਿਯਾ ਞਾਣਸ੍ਸ ਚ વਸੇਨ ਕਤਪੁਬ੍ਬਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰਸ੍ਸ ਪવਤ੍ਤਤ੍ਤਾ। ਤਾਦਿਸੇਨ ਭવਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਚਤੁਤ੍ਥਪੁਗ੍ਗਲਸਦਿਸੇਨ ਭવਿਤਬ੍ਬਂ, ਪਗੇવ ਸਤਿਂ ਞਾਣਞ੍ਚ ਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਪੇਤ੍વਾ ਤੀਸੁਪਿ ਠਾਨੇਸੁ ਞਾਣਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਮੇવ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪવਤ੍ਤੇਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ।

    Sabbakāyappaṭisaṃvedīti sabbassa kāyassa paṭi paṭi paccekaṃ sammadeva vedanasīlo jānanasīlo, tassa vā paṭi paṭi sammadeva vedo etassa atthi, taṃ vā paṭi paṭi sammadeva vedamānoti attho. Tattha tattha sabba-ggahaṇena assāsādikāyassa anavasesapariyādāne siddhepi anekakalāpasamudāyabhāvato tassa sabbesampi bhāgānaṃ saṃvedanadassanatthaṃ paṭi-saddaggahaṇaṃ, tattha sakkaccakāribhāvadassanatthaṃ saṃ-saddaggahaṇanti imamatthaṃ dassento ‘‘sakalassā’’tiādimāha. Tattha yathā samānesupi assāsapassāsesu yogino paṭipattividhāne paccekaṃ sakkaccaṃyeva paṭipajjitabbanti dassetuṃ visuṃ desanā katā, evaṃ tamevatthaṃ dīpetuṃ satipi atthassa samānatāya ‘‘sakalassā’’tiādinā padadvayassa visuṃ visuṃ atthavaṇṇanā katāti veditabbā. Pākaṭaṃ karontoti vibhūtaṃ karonto, sabbaso vibhāventoti attho. Pākaṭīkaraṇaṃ vibhāvanaṃ tattha asammuyhanañāṇeneva nesaṃ pavattanena hotīti dassento ‘‘evaṃ viditaṃ karonto’’tiādimāha . Tattha tasmāti yasmā ñāṇasampayuttacitteneva assāsapassāse pavatteti, na vippayuttacittena, tasmā evaṃbhūto sabbakāyappaṭisaṃvedī assasissāmi passasissāmīti sikkhatīti vuccati buddhādīhīti yojanā. Cuṇṇavicuṇṇavisaṭeti anekakalāpatāya cuṇṇavicuṇṇabhāvena visaṭe. Ādi pākaṭohoti satiyā ñāṇassa ca vasena katapubbābhisaṅkhārassa pavattattā. Tādisena bhavitabbanti catutthapuggalasadisena bhavitabbaṃ, pageva satiṃ ñāṇañca paccupaṭṭhapetvā tīsupi ṭhānesu ñāṇasampayuttameva cittaṃ pavattetabbanti adhippāyo.

    ਏવਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰੇਨ ਸਬ੍ਬਕਾਯਪ੍ਪਟਿਸਂવੇਦਨવਸੇਨੇવ। ਘਟਤੀਤਿ ਉਸ੍ਸਹਤਿ। વਾਯਮਤੀਤਿ વਾਯਾਮਂ ਕਰੋਤਿ, ਮਨਸਿਕਾਰਂ ਪવਤ੍ਤੇਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਥਾਭੂਤਸ੍ਸਾਤਿ ਆਨਾਪਾਨਸ੍ਸਤਿਂ ਭਾવੇਨ੍ਤਸ੍ਸ। ਸਂવਰੋਤਿ ਸਤਿ વੀਰਿਯਮ੍ਪਿ વਾ। ਤਾਯ ਸਤਿਯਾਤਿ ਯਾ ਸਾ ਆਨਾਪਾਨੇ ਆਰਬ੍ਭ ਪવਤ੍ਤਾ ਸਤਿ, ਤਾਯ। ਤੇਨ ਮਨਸਿਕਾਰੇਨਾਤਿ ਯੋ ਸੋ ਤਤ੍ਥ ਸਤਿਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮੋ ਭਾવਨਾਮਨਸਿਕਾਰੋ, ਤੇਨ ਸਦ੍ਧਿਨ੍ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਆਸੇવਤੀਤਿ ‘‘ਤਿਸ੍ਸੋ ਸਿਕ੍ਖਾਯੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ਅਧਿਕੁਸਲਧਮ੍ਮੇ ਆਸੇવਤਿ। ਤਦਾਸੇવਨਞ੍ਹੇਤ੍ਥ ਸਿਕ੍ਖਨਨ੍ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਂ। ਪੁਰਿਮਨਯੇਤਿ ਪੁਰਿਮਸ੍ਮਿਂ ਭਾવਨਾਨਯੇ, ਪਠਮવਤ੍ਥੁਦ੍વਯੇਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਤਤ੍ਥਾਪਿ ਕਾਮਂ ਞਾਣੁਪ੍ਪਾਦਨਂ ਲਬ੍ਭਤੇવ ਅਸ੍ਸਾਸਪਸ੍ਸਾਸਾਨਂ ਯਾਥਾવਤੋ ਦੀਘਰਸ੍ਸਭਾવਾવਬੋਧਸਬ੍ਭਾવਤੋ, ਤਥਾਪਿ ਤਂ ਨ ਦੁਕ੍ਕਰਂ ਯਥਾਪવਤ੍ਤਾਨਂ ਤੇਸਂ ਗਹਣਮਤ੍ਤਭਾવਤੋਤਿ ਤਤ੍ਥ વਤ੍ਤਮਾਨਕਾਲਪ੍ਪਯੋਗੋ ਕਤੋ। ਇਦਂ ਪਨ ਦੁਕ੍ਕਰਂ ਪੁਰਿਸਸ੍ਸ ਖੁਰਧਾਰਾਯਂ ਗਮਨਸਦਿਸਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਸਾਤਿਸਯੇਨੇਤ੍ਥ ਪੁਬ੍ਬਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰੇਨ ਭવਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਦੀਪੇਤੁਂ ਅਨਾਗਤਕਾਲਪ੍ਪਯੋਗੋ ਕਤੋਤਿ ਇਮਮਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਤਤ੍ਥ ਯਸ੍ਮਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਞਾਣੁਪ੍ਪਾਦਨਾਦੀਸੂਤਿ ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਕਾਯਸਙ੍ਖਾਰਪਸ੍ਸਮ੍ਭਨਪੀਤਿਪਟਿਸਂવੇਦਨਾਦਿਂ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਕੇਚਿ ਪਨੇਤ੍ਥ ‘‘ਸਂવਰਸਮਾਦਾਨਾਨਂ ਸਙ੍ਗਹੋ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ।

    Evanti vuttappakārena sabbakāyappaṭisaṃvedanavaseneva. Ghaṭatīti ussahati. Vāyamatīti vāyāmaṃ karoti, manasikāraṃ pavattetīti attho. Tathābhūtassāti ānāpānassatiṃ bhāventassa. Saṃvaroti sati vīriyampi vā. Tāya satiyāti yā sā ānāpāne ārabbha pavattā sati, tāya. Tena manasikārenāti yo so tattha satipubbaṅgamo bhāvanāmanasikāro, tena saddhinti adhippāyo. Āsevatīti ‘‘tisso sikkhāyo’’ti vutte adhikusaladhamme āsevati. Tadāsevanañhettha sikkhananti adhippetaṃ. Purimanayeti purimasmiṃ bhāvanānaye, paṭhamavatthudvayeti adhippāyo. Tatthāpi kāmaṃ ñāṇuppādanaṃ labbhateva assāsapassāsānaṃ yāthāvato dīgharassabhāvāvabodhasabbhāvato, tathāpi taṃ na dukkaraṃ yathāpavattānaṃ tesaṃ gahaṇamattabhāvatoti tattha vattamānakālappayogo kato. Idaṃ pana dukkaraṃ purisassa khuradhārāyaṃ gamanasadisaṃ, tasmā sātisayenettha pubbābhisaṅkhārena bhavitabbanti dīpetuṃ anāgatakālappayogo katoti imamatthaṃ dassetuṃ ‘‘tattha yasmā’’tiādi vuttaṃ. Tattha ñāṇuppādanādīsūti ādi-saddena kāyasaṅkhārapassambhanapītipaṭisaṃvedanādiṃ saṅgaṇhāti. Keci panettha ‘‘saṃvarasamādānānaṃ saṅgaho’’ti vadanti.

    ਕਾਯਸਙ੍ਖਾਰਨ੍ਤਿ ਅਸ੍ਸਾਸਪਸ੍ਸਾਸਂ। ਸੋ ਹਿ ਚਿਤ੍ਤਸਮੁਟ੍ਠਾਨੋਪਿ ਸਮਾਨੋ ਕਰਜਕਾਯਪਟਿਬਦ੍ਧવੁਤ੍ਤਿਤਾਯ ਤੇਨ ਸਙ੍ਖਰੀਯਤੀਤਿ ਕਾਯਸਙ੍ਖਾਰੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਯੋ ਪਨ ‘‘ਕਾਯਸਙ੍ਖਾਰੋ વਚੀਸਙ੍ਖਾਰੋ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੦੨) ਏવਮਾਗਤੋ ਕਾਯਸਙ੍ਖਾਰੋ ਚੇਤਨਾਲਕ੍ਖਣੋ ਸਤਿਪਿ ਦ੍વਾਰਨ੍ਤਰੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਂ ਯੇਭੁਯ੍ਯવੁਤ੍ਤਿਯਾ ਤਬ੍ਬਹੁਲવੁਤ੍ਤਿਯਾ ਚ ਕਾਯਦ੍વਾਰੇਨ ਲਕ੍ਖਿਤੋ, ਸੋ ਇਧ ਨਾਧਿਪ੍ਪੇਤੋ। ਪਸ੍ਸਮ੍ਭੇਨ੍ਤੋਤਿਆਦੀਸੁ ਪਚ੍ਛਿਮਂ ਪਚ੍ਛਿਮਂ ਪਦਂ ਪੁਰਿਮਸ੍ਸ ਪੁਰਿਮਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥવਚਨਂ। ਤਸ੍ਮਾ ਪਸ੍ਸਮ੍ਭਨਂ ਨਾਮ વੂਪਸਮਨਂ, ਤਞ੍ਚ ਤਥਾਪਯੋਗੇ ਅਸਤਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਾਰਹਸ੍ਸ ਓਲ਼ਾਰਿਕਸ੍ਸ ਕਾਯਸਙ੍ਖਾਰਸ੍ਸ ਪਯੋਗਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦਨਨ੍ਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ । ਤਤ੍ਰਾਤਿ ‘‘ਓਲ਼ਾਰਿਕਂ ਕਾਯਸਙ੍ਖਾਰਂ ਪਸ੍ਸਮ੍ਭੇਨ੍ਤੋ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ। ਅਪਰਿਗ੍ਗਹਿਤਕਾਲੇਤਿ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਸ੍ਸ ਅਨਾਰਦ੍ਧਕਾਲੇ, ਤਤੋ ਏવ ਕਾਯਚਿਤ੍ਤਾਨਮ੍ਪਿ ਅਪਰਿਗ੍ਗਹਿਤਕਾਲੇ। ‘‘ਨਿਸੀਦਤਿ ਪਲ੍ਲਙ੍ਕਂ ਆਭੁਜਿਤ੍વਾ ਉਜੁਂ ਕਾਯਂ ਪਣਿਧਾਯਾ’’ਤਿ ਹਿ ਇਮਿਨਾ ਕਾਯਪਰਿਗ੍ਗਹੋ , ‘‘ਪਰਿਮੁਖਂ ਸਤਿਂ ਉਪਟ੍ਠਪੇਤ੍વਾ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਚਿਤ੍ਤਪਰਿਗ੍ਗਹੋ વੁਤ੍ਤੋ। ਤੇਨੇવਾਹ – ‘‘ਕਾਯੋਪਿ ਚਿਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਪਰਿਗ੍ਗਹਿਤਾ ਹੋਨ੍ਤੀ’’ਤਿ। ਕਾਯੋਤਿ ਕਰਜਕਾਯੋ। ਸਦਰਥਾਤਿ ਸਪਰਿਲ਼ਾਹਾ। ਸਾ ਚ ਨੇਸਂ ਸਦਰਥਤਾ ਗਰੁਭਾવੇਨ વਿਯ ਓਲ਼ਾਰਿਕਤਾਯ ਅવਿਨਾਭਾવਿਨੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਓਲ਼ਾਰਿਕਾ’’ਤਿ। ਬਲવਤਰਾਤਿ ਸਬਲਾ ਥੂਲਾ। ਸਨ੍ਤਾ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਚਿਤ੍ਤਂ ਤਾવ ਬਹਿਦ੍ਧਾ વਿਕ੍ਖੇਪਾਭਾવੇਨ ਏਕਗ੍ਗਂ ਹੁਤ੍વਾ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ ਪਰਿਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਪવਤ੍ਤਮਾਨਂ ਸਨ੍ਤਂ ਹੋਤਿ વੂਪਸਨ੍ਤਂ, ਤਤੋ ਏવ ਤਂਸਮੁਟ੍ਠਾਨਾ ਰੂਪਧਮ੍ਮਾ ਲਹੁਮੁਦੁਕਮ੍ਮਞ੍ਞਭਾવਪ੍ਪਤ੍ਤਾ, ਤਦਨੁਗੁਣਤਾਯ ਸੇਸਂ ਤਿਸਨ੍ਤਤਿਰੂਪਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਚਿਤ੍ਤੇ ਕਾਯੇ ਚ વੂਪਸਨ੍ਤੇ ਪવਤ੍ਤਮਾਨੇ ਤਨ੍ਨਿਸ੍ਸਿਤਾ ਅਸ੍ਸਾਸਪਸ੍ਸਾਸਾ ਸਨ੍ਤਸਭਾવਾ ਅਨੁਕ੍ਕਮੇਨ ਸੁਖੁਮਸੁਖੁਮਤਰਸੁਖੁਮਤਮਾ ਹੁਤ੍વਾ ਪવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਯਦਾ ਪਨਸ੍ਸ ਕਾਯੋਪੀ’’ਤਿਆਦਿ। ਪਸ੍ਸਮ੍ਭੇਮੀਤਿ ਪਠਮਾવਜ੍ਜਨਾ। ਆਭੁਜਨਂ ਆਭੋਗੋ, ਸਮ੍ਮਾ ਅਨੁ ਅਨੁ ਆਹਰਣਂ ਸਮਨ੍ਨਾਹਾਰੋ, ਤਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਅਤ੍ਥੇ ਅਪਰਾਪਰਂ ਪવਤ੍ਤਆવਜ੍ਜਨਾ ਤਸ੍ਸੇવ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਮਨਸਿਕਰਣਂ ਚਿਤ੍ਤੇ ਠਪਨਂ ਮਨਸਿਕਾਰੋ, વੀਮਂਸਾ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਾ।

    Kāyasaṅkhāranti assāsapassāsaṃ. So hi cittasamuṭṭhānopi samāno karajakāyapaṭibaddhavuttitāya tena saṅkharīyatīti kāyasaṅkhāroti vuccati. Yo pana ‘‘kāyasaṅkhāro vacīsaṅkhāro’’ti (ma. ni. 1.102) evamāgato kāyasaṅkhāro cetanālakkhaṇo satipi dvārantaruppattiyaṃ yebhuyyavuttiyā tabbahulavuttiyā ca kāyadvārena lakkhito, so idha nādhippeto. Passambhentotiādīsu pacchimaṃ pacchimaṃ padaṃ purimassa purimassa atthavacanaṃ. Tasmā passambhanaṃ nāma vūpasamanaṃ, tañca tathāpayoge asati uppajjanārahassa oḷārikassa kāyasaṅkhārassa payogasampattiyā anuppādananti daṭṭhabbaṃ . Tatrāti ‘‘oḷārikaṃ kāyasaṅkhāraṃ passambhento’’ti ettha. Apariggahitakāleti kammaṭṭhānassa anāraddhakāle, tato eva kāyacittānampi apariggahitakāle. ‘‘Nisīdati pallaṅkaṃ ābhujitvā ujuṃ kāyaṃ paṇidhāyā’’ti hi iminā kāyapariggaho , ‘‘parimukhaṃ satiṃ upaṭṭhapetvā’’ti iminā cittapariggaho vutto. Tenevāha – ‘‘kāyopi cittampi pariggahitā hontī’’ti. Kāyoti karajakāyo. Sadarathāti sapariḷāhā. Sā ca nesaṃ sadarathatā garubhāvena viya oḷārikatāya avinābhāvinīti āha ‘‘oḷārikā’’ti. Balavatarāti sabalā thūlā. Santā hontīti cittaṃ tāva bahiddhā vikkhepābhāvena ekaggaṃ hutvā kammaṭṭhānaṃ pariggahetvā pavattamānaṃ santaṃ hoti vūpasantaṃ, tato eva taṃsamuṭṭhānā rūpadhammā lahumudukammaññabhāvappattā, tadanuguṇatāya sesaṃ tisantatirūpanti evaṃ citte kāye ca vūpasante pavattamāne tannissitā assāsapassāsā santasabhāvā anukkamena sukhumasukhumatarasukhumatamā hutvā pavattanti. Tena vuttaṃ ‘‘yadā panassa kāyopī’’tiādi. Passambhemīti paṭhamāvajjanā. Ābhujanaṃ ābhogo, sammā anu anu āharaṇaṃ samannāhāro, tasmiṃyeva atthe aparāparaṃ pavattaāvajjanā tasseva atthassa manasikaraṇaṃ citte ṭhapanaṃ manasikāro, vīmaṃsā paccavekkhaṇā.

    ਸਾਰਦ੍ਧੇਤਿ ਸਦਰਥੇ ਸਪਰਿਲ਼ਾਹੇ। ਅਧਿਮਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਬਲવਂ ਓਲ਼ਾਰਿਕਂ, ਲਿਙ੍ਗવਿਪਲ੍ਲਾਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ। ਕਾਯਸਙ੍ਖਾਰੋ ਹਿ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋ। ‘‘ਅਧਿਮਤ੍ਤਂ ਹੁਤ੍વਾ ਪવਤ੍ਤਤੀ’’ਤਿ ਕਿਰਿਯਾવਿਸੇਸਨਂ વਾ ਏਤਂ। ਸੁਖੁਮਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥਾਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਕਾਯਮ੍ਹੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ਚਿਤ੍ਤੇ ਚਾਤਿ ਆਨੇਤ੍વਾ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਿਤਬ੍ਬਂ।

    Sāraddheti sadarathe sapariḷāhe. Adhimattanti balavaṃ oḷārikaṃ, liṅgavipallāsena vuttaṃ. Kāyasaṅkhāro hi adhippeto. ‘‘Adhimattaṃ hutvā pavattatī’’ti kiriyāvisesanaṃ vā etaṃ. Sukhumanti etthāpi eseva nayo. Kāyamhīti ettha citte cāti ānetvā sambandhitabbaṃ.

    ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਤੋ વੁਟ੍ਠਾਯ ਕਰਿਯਮਾਨਂ ਦੁਤਿਯਜ੍ਝਾਨਸ੍ਸ ਨਾਨਾવਜ੍ਜਨਂ ਪਰਿਕਮ੍ਮਂ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਂ વਿਯ ਦੂਰਸਮੁਸ੍ਸਾਰਿਤਪਟਿਪਕ੍ਖਨ੍ਤਿ ਕਤ੍વਾ ਤਂਸਮੁਟ੍ਠਾਨੋ ਕਾਯਸਙ੍ਖਾਰੋ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨੇ ਚ ਦੁਤਿਯਜ੍ਝਾਨੂਪਚਾਰੇ ਚ ਓਲ਼ਾਰਿਕੋਤਿ ਸਦਿਸੋ વੁਤ੍ਤੋ। ਏਸ ਨਯੋ ਸੇਸੁਪਚਾਰਦ੍વਯੇਪਿ। ਅਥ વਾ ਦੁਤਿਯਜ੍ਝਾਨਾਦੀਨਂ ਅਧਿਗਮਾਯ ਪਟਿਪਜ੍ਜਤੋ ਦੁਕ੍ਖਾਪਟਿਪਦਾਦਿવਸੇਨ ਕਿਲਮਤੋ ਯੋਗਿਨੋ ਕਾਯਕਿਲਮਥਚਿਤ੍ਤੁਪਘਾਤਾਦਿવਸੇਨ વਿਤਕ੍ਕਾਦਿਸਙ੍ਖੋਭੇਨ ਸਪਰਿਪ੍ਫਨ੍ਦਤਾਯ ਚ ਚਿਤ੍ਤਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਦੁਤਿਯਜ੍ਝਾਨਾਦਿਉਪਚਾਰੇਸੁ ਕਾਯਸਙ੍ਖਾਰਸ੍ਸ ਓਲ਼ਾਰਿਕਤਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਅਤਿਸੁਖੁਮੋਤਿ ਅਞ੍ਞਤ੍ਥ ਲਬ੍ਭਮਾਨੋ ਕਾਯਸਙ੍ਖਾਰੋ ਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨੇ ਅਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤਸੁਖੁਮੋ। ਸੁਖੁਮਭਾવੋਪਿਸ੍ਸ ਤਤ੍ਥ ਨਤ੍ਥਿ ਕੁਤੋ ਓਲ਼ਾਰਿਕਤਾ ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਨਤੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਮੇવ ਪਾਪੁਣਾਤੀ’’ਤਿ।

    Paṭhamajjhānato vuṭṭhāya kariyamānaṃ dutiyajjhānassa nānāvajjanaṃ parikammaṃ paṭhamajjhānaṃ viya dūrasamussāritapaṭipakkhanti katvā taṃsamuṭṭhāno kāyasaṅkhāro paṭhamajjhāne ca dutiyajjhānūpacāre ca oḷārikoti sadiso vutto. Esa nayo sesupacāradvayepi. Atha vā dutiyajjhānādīnaṃ adhigamāya paṭipajjato dukkhāpaṭipadādivasena kilamato yogino kāyakilamathacittupaghātādivasena vitakkādisaṅkhobhena saparipphandatāya ca cittappavattiyā dutiyajjhānādiupacāresu kāyasaṅkhārassa oḷārikatā veditabbā. Atisukhumoti aññattha labbhamāno kāyasaṅkhāro catutthajjhāne atikkantasukhumo. Sukhumabhāvopissa tattha natthi kuto oḷārikatā appavattanato. Tenāha ‘‘appavattimeva pāpuṇātī’’ti.

    ਲਾਭਿਸ੍ਸ ਸਤੋ ਅਨੁਪੁਬ੍ਬਸਮਾਪਤ੍ਤਿਸਮਾਪਜ੍ਜਨવੇਲਂ ਏਕਾਸਨੇਨੇવ વਾ ਸਬ੍ਬੇਸਂ ਝਾਨਾਨਂ ਪਟਿਲਾਭਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ਮਜ੍ਝਿਮਭਾਣਕਾ ਹੇਟ੍ਠਿਮਹੇਟ੍ਠਿਮਜ੍ਝਾਨਤੋ ਉਪਰੂਪਰਿਝਾਨੂਪਚਾਰੇਪਿ ਸੁਖੁਮਤਰਂ ਇਚ੍ਛਨ੍ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਹਿ ਸੋਪਚਾਰਾਨਂ ਝਾਨਾਨਂ ਉਪਰੂਪਰਿ વਿਸੇਸવਨ੍ਤਤਾ ਸਨ੍ਤਤਾ ਚ ਸਮ੍ਭવੇਯ੍ਯ, ਏਕਾવਜ੍ਜਨੂਪਚਾਰਂ વਾ ਸਨ੍ਧਾਯ ਏવਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਏવਞ੍ਹਿ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤવਾਦੇਨ ਇਮਸ੍ਸ વਾਦਸ੍ਸ ਅવਿਰੋਧੋ ਸਿਦ੍ਧੋ ਭਿਨ੍ਨવਿਸਯਤ੍ਤਾ। ਸਬ੍ਬੇਸਂਯੇવਾਤਿ ਉਭਯੇਸਮ੍ਪਿ। ਯਸ੍ਮਾ ਤੇ ਸਬ੍ਬੇਪਿ વੁਚ੍ਚਮਾਨੇਨ વਿਧਿਨਾ ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿਮਿਚ੍ਛਨ੍ਤਿਯੇવ । ਅਪਰਿਗ੍ਗਹਿਤਕਾਲੇ ਪવਤ੍ਤਕਾਯਸਙ੍ਖਾਰੋ ਪਰਿਗ੍ਗਹਿਤਕਾਲੇ ਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਮ੍ਭਤੀਤਿ ਇਦਂ ਸਦਿਸਸਨ੍ਤਾਨਤਾਯ વੁਤ੍ਤਂ। ਨ ਹਿ ਤੇ ਏવ ਓਲ਼ਾਰਿਕਾ ਅਸ੍ਸਾਸਾਦਯੋ ਸੁਖੁਮਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਪਸ੍ਸਮ੍ਭਨਾਕਾਰੋ ਪਨ ਤੇਸਂ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤੋਯੇવ।

    Lābhissa sato anupubbasamāpattisamāpajjanavelaṃ ekāsaneneva vā sabbesaṃ jhānānaṃ paṭilābhaṃ sandhāya majjhimabhāṇakā heṭṭhimaheṭṭhimajjhānato uparūparijhānūpacārepi sukhumataraṃ icchanti. Tattha hi sopacārānaṃ jhānānaṃ uparūpari visesavantatā santatā ca sambhaveyya, ekāvajjanūpacāraṃ vā sandhāya evaṃ vuttaṃ. Evañhi heṭṭhā vuttavādena imassa vādassa avirodho siddho bhinnavisayattā. Sabbesaṃyevāti ubhayesampi. Yasmā te sabbepi vuccamānena vidhinā passaddhimicchantiyeva . Apariggahitakāle pavattakāyasaṅkhāro pariggahitakāle paṭippassambhatīti idaṃ sadisasantānatāya vuttaṃ. Na hi te eva oḷārikā assāsādayo sukhumā honti. Passambhanākāro pana tesaṃ heṭṭhā vuttoyeva.

    ਮਹਾਭੂਤਪਰਿਗ੍ਗਹੇ ਸੁਖੁਮੋਤਿ ਚਤੁਧਾਤੁਮੁਖੇਨ વਿਪਸ੍ਸਨਾਭਿਨਿવੇਸਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ। ਸਕਲਰੂਪਪਰਿਗ੍ਗਹੇ ਸੁਖੁਮੋ ਭਾવਨਾਯ ਉਪਰੂਪਰਿ ਪਣੀਤਭਾવਤੋ। ਤੇਨੇવਾਹ ‘‘ਰੂਪਾਰੂਪਪਰਿਗ੍ਗਹੇ ਸੁਖੁਮੋ’’ਤਿ। ਲਕ੍ਖਣਾਰਮ੍ਮਣਿਕવਿਪਸ੍ਸਨਾਯਾਤਿ ਕਲਾਪਸਮ੍ਮਸਨਮਾਹ। ਨਿਬ੍ਬਿਦਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਬਲવવਿਪਸ੍ਸਨਾ, ਤਤੋ ਓਰਂ ਦੁਬ੍ਬਲવਿਪਸ੍ਸਨਾ। ਪੁਬ੍ਬੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨਾਤਿ ‘‘ਅਪਰਿਗ੍ਗਹਿਤਕਾਲੇ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਸਮਥਨਯੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ। ‘‘ਅਪਰਿਗ੍ਗਹੇ ਪવਤ੍ਤੋ ਕਾਯਸਙ੍ਖਾਰੋ ਮਹਾਭੂਤਪਰਿਗ੍ਗਹੇ ਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਮ੍ਭਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ વਿਪਸ੍ਸਨਾਨਯੇਪਿ ਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ।

    Mahābhūtapariggahe sukhumoti catudhātumukhena vipassanābhinivesaṃ sandhāya vuttaṃ. Sakalarūpapariggahe sukhumo bhāvanāya uparūpari paṇītabhāvato. Tenevāha ‘‘rūpārūpapariggahe sukhumo’’ti. Lakkhaṇārammaṇikavipassanāyāti kalāpasammasanamāha. Nibbidānupassanāto paṭṭhāya balavavipassanā, tato oraṃ dubbalavipassanā. Pubbe vuttanayenāti ‘‘apariggahitakāle’’tiādinā samathanaye vuttanayena. ‘‘Apariggahe pavatto kāyasaṅkhāro mahābhūtapariggahe paṭippassambhatī’’tiādinā vipassanānayepi paṭippassaddhi yojetabbāti vuttaṃ hoti.

    ਅਸ੍ਸਾਤਿ ਇਮਸ੍ਸ ‘‘ਪਸ੍ਸਮ੍ਭਯਂ ਕਾਯਸਙ੍ਖਾਰ’’ਨ੍ਤਿ ਪਦਸ੍ਸ। ਚੋਦਨਾਸੋਧਨਾਹੀਤਿ ਅਨੁਯੋਗਪਰਿਹਾਰੇਹਿ। ਏવਨ੍ਤਿ ਇਦਾਨਿ વੁਚ੍ਚਮਾਨਾਕਾਰੇਨ। ਕਥਨ੍ਤਿ ਯਂ ਇਦਂ ‘‘ਪਸ੍ਸਮ੍ਭਯਂ…ਪੇ॰… ਸਿਕ੍ਖਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਂ ਕਥਂ ਕੇਨ ਪਕਾਰੇਨ ਕਾਯਸਙ੍ਖਾਰਸ੍ਸ ਪਸ੍ਸਮ੍ਭਨਂ ਯੋਗਿਨੋ ਚ ਸਿਕ੍ਖਨਂ ਹੋਤੀਤਿ ਕਥੇਤੁਕਾਮਤਾਯ ਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ਕਾਯਸਙ੍ਖਾਰੇ ਸਰੂਪਤੋ ਓਲ਼ਾਰਿਕਸੁਖੁਮਤੋ વੂਪਸਮਤੋ ਅਨੁਯੋਗਪਰਿਹਾਰਤੋ ਚ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਕਤਮੇ ਕਾਯਸਙ੍ਖਾਰਾ’’ਤਿਆਦਿ ਆਰਦ੍ਧਂ। ਤਤ੍ਥ ਕਾਯਿਕਾਤਿ ਰੂਪਕਾਯੇ ਭવਾ। ਕਾਯਪ੍ਪਟਿਬਦ੍ਧਾਤਿ ਕਾਯਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਿਤਾ। ਕਾਯੇ ਸਤਿ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਅਸਤਿ ਨ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਤਤੋ ਏવ ਤੇ ਅਕਾਯਸਮੁਟ੍ਠਾਨਾਪਿ ਕਾਯੇਨ ਸਙ੍ਖਰੀਯਨ੍ਤੀਤਿ ਕਾਯਸਙ੍ਖਾਰਾ। ਪਸ੍ਸਮ੍ਭੇਨ੍ਤੋਤਿ ਓਲ਼ਾਰਿਕੋਲ਼ਾਰਿਕਂ ਪਸ੍ਸਮ੍ਭੇਨ੍ਤੋ।

    Assāti imassa ‘‘passambhayaṃ kāyasaṅkhāra’’nti padassa. Codanāsodhanāhīti anuyogaparihārehi. Evanti idāni vuccamānākārena. Kathanti yaṃ idaṃ ‘‘passambhayaṃ…pe… sikkhatī’’ti vuttaṃ, taṃ kathaṃ kena pakārena kāyasaṅkhārassa passambhanaṃ yogino ca sikkhanaṃ hotīti kathetukāmatāya pucchitvā kāyasaṅkhāre sarūpato oḷārikasukhumato vūpasamato anuyogaparihārato ca dassetuṃ ‘‘katame kāyasaṅkhārā’’tiādi āraddhaṃ. Tattha kāyikāti rūpakāye bhavā. Kāyappaṭibaddhāti kāyasannissitā. Kāye sati honti, asati na honti, tato eva te akāyasamuṭṭhānāpi kāyena saṅkharīyantīti kāyasaṅkhārā. Passambhentoti oḷārikoḷārikaṃ passambhento.

    ਸੇਸਪਦਦ੍વਯਂ ਤਸ੍ਸੇવ વੇવਚਨਂ। ਓਲ਼ਾਰਿਕਞ੍ਹਿ ਕਾਯਸਙ੍ਖਾਰਂ ਅવੂਪਸਨ੍ਤਸਭਾવਂ ਸਨ੍ਨਿਸੀਦਾਪੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਪਸ੍ਸਮ੍ਭੇਨ੍ਤੋ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਅਨੁਪ੍ਪਾਦਨਿਰੋਧਂ ਪਾਪੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਨਿਰੋਧੇਨ੍ਤੋ’’ਤਿ, ਸੁਟ੍ਠੁ ਸਨ੍ਤਸਭਾવਂ ਨਯਨ੍ਤੋ ‘‘વੂਪਸਮੇਨ੍ਤੋ’’ਤਿ।

    Sesapadadvayaṃ tasseva vevacanaṃ. Oḷārikañhi kāyasaṅkhāraṃ avūpasantasabhāvaṃ sannisīdāpento ‘‘passambhento’’ti vuccati, anuppādanirodhaṃ pāpento ‘‘nirodhento’’ti, suṭṭhu santasabhāvaṃ nayanto ‘‘vūpasamento’’ti.

    ਯਥਾਰੂਪੇਹੀਤਿ ਯਾਦਿਸੇਹਿ। ਕਾਯਸਙ੍ਖਾਰੇਹੀਤਿ ਓਲ਼ਾਰਿਕੇਹਿ ਕਾਯਸਙ੍ਖਾਰੇਹਿ। ਆਨਮਨਾਤਿ ਅਭਿਮੁਖੇਨ ਕਾਯਸ੍ਸ ਨਮਨਾ। વਿਨਮਨਾਤਿ વਿਸੁਂ વਿਸੁਂ ਪਸ੍ਸਤੋ ਨਮਨਾ। ਸਨ੍ਨਮਨਾਤਿ ਸਬ੍ਬਤੋ, ਸੁਟ੍ਠੁ વਾ ਨਮਨਾ। ਪਣਮਨਾਤਿ ਪਚ੍ਛਤੋ ਨਮਨਾ। ਇਞ੍ਜਨਾਦੀਨਿ ਆਨਮਨਾਦੀਨਂ વੇવਚਨਾਨਿ, ਅਧਿਮਤ੍ਤਾਨਿ વਾ ਅਭਿਮੁਖਚਲਨਾਦੀਨਿ ਆਨਮਨਾਦਯੋ, ਮਨ੍ਦਾਨਿ ਇਞ੍ਜਨਾਦਯੋ। ਪਸ੍ਸਮ੍ਭਯਂ ਕਾਯਸਙ੍ਖਾਰਨ੍ਤਿ ਤਥਾਰੂਪਂ ਆਨਮਨਾਦੀਨਂ ਕਾਰਣਭੂਤਂ ਓਲ਼ਾਰਿਕਂ ਕਾਯਸਙ੍ਖਾਰਂ ਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਮ੍ਭੇਨ੍ਤੋ। ਤਸ੍ਮਿਞ੍ਹਿ ਪਸ੍ਸਮ੍ਭਿਤੇ ਆਨਮਨਾਦਯੋਪਿ ਪਸ੍ਸਮ੍ਭਿਤਾ ਏવ ਹੋਨ੍ਤਿ।

    Yathārūpehīti yādisehi. Kāyasaṅkhārehīti oḷārikehi kāyasaṅkhārehi. Ānamanāti abhimukhena kāyassa namanā. Vinamanāti visuṃ visuṃ passato namanā. Sannamanāti sabbato, suṭṭhu vā namanā. Paṇamanāti pacchato namanā. Iñjanādīni ānamanādīnaṃ vevacanāni, adhimattāni vā abhimukhacalanādīni ānamanādayo, mandāni iñjanādayo. Passambhayaṃ kāyasaṅkhāranti tathārūpaṃ ānamanādīnaṃ kāraṇabhūtaṃ oḷārikaṃ kāyasaṅkhāraṃ paṭippassambhento. Tasmiñhi passambhite ānamanādayopi passambhitā eva honti.

    ਸਨ੍ਤਂ ਸੁਖੁਮਨ੍ਤਿ ਯਥਾਰੂਪੇਹਿ ਕਾਯਸਙ੍ਖਾਰੇਹਿ ਕਾਯਸ੍ਸ ਅਪਰਿਪ੍ਫਨ੍ਦਨਹੇਤੂਹਿ ਆਨਮਨਾਦਯੋ ਨ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਤਥਾਰੂਪਂ ਦਰਥਾਭਾવਤੋ ਸਨ੍ਤਂ, ਅਨੋਲ਼ਾਰਿਕਤਾਯ ਸੁਖੁਮਂ। ਪਸ੍ਸਮ੍ਭਯਂ ਕਾਯਸਙ੍ਖਾਰਨ੍ਤਿ ਸਾਮਞ੍ਞਤੋ ਏਕਂ ਕਤ੍વਾ વਦਤਿ। ਅਥ વਾ ਪੁਬ੍ਬੇ ਓਲ਼ਾਰਿਕੋਲ਼ਾਰਿਕਂ ਕਾਯਸਙ੍ਖਾਰਂ ਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਮ੍ਭੇਨ੍ਤੋ ਅਨੁਕ੍ਕਮੇਨ ਕਾਯਸ੍ਸ ਅਪਰਿਪ੍ਫਨ੍ਦਨਹੇਤੁਭੂਤੇ ਸੁਖੁਮਸੁਖੁਮਤਰੇ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤ੍વਾ ਤੇਪਿ ਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਮ੍ਭੇਤ੍વਾ ਪਰਮਸੁਖੁਮਤਾਯ ਕੋਟਿਪ੍ਪਤ੍ਤਂ ਯਂ ਕਾਯਸਙ੍ਖਾਰਂ ਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਮ੍ਭੇਤਿ, ਤਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਸਨ੍ਤਂ ਸੁਖੁਮਂ ਪਸ੍ਸਮ੍ਭਯਂ ਕਾਯਸਙ੍ਖਾਰ’’ਨ੍ਤਿ।

    Santaṃ sukhumanti yathārūpehi kāyasaṅkhārehi kāyassa aparipphandanahetūhi ānamanādayo na honti, tathārūpaṃ darathābhāvato santaṃ, anoḷārikatāya sukhumaṃ. Passambhayaṃ kāyasaṅkhāranti sāmaññato ekaṃ katvā vadati. Atha vā pubbe oḷārikoḷārikaṃ kāyasaṅkhāraṃ paṭippassambhento anukkamena kāyassa aparipphandanahetubhūte sukhumasukhumatare uppādetvā tepi paṭippassambhetvā paramasukhumatāya koṭippattaṃ yaṃ kāyasaṅkhāraṃ paṭippassambheti, taṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘santaṃ sukhumaṃ passambhayaṃ kāyasaṅkhāra’’nti.

    ਇਤੀਤਿਆਦਿ ਚੋਦਕવਚਨਂ। ਤਤ੍ਥ ਇਤੀਤਿ ਪਕਾਰਤ੍ਥੇ ਨਿਪਾਤੋ, ਕਿਰਾਤਿ ਅਰੁਚਿਸੂਚਨੇ, ਏવਞ੍ਚੇਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਯਞ੍ਹੇਤ੍ਥ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ ‘‘વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰੇਨ ਯਦਿ ਅਤਿਸੁਖੁਮਮ੍ਪਿ ਕਾਯਸਙ੍ਖਾਰਂ ਪਸ੍ਸਮ੍ਭੇਤੀ’’ਤਿ। ਏવਂ ਸਨ੍ਤੇਤਿ ਏવਂ ਸਤਿ ਤਯਾ વੁਤ੍ਤਾਕਾਰੇ ਲਬ੍ਭਮਾਨੇ। વਾਤੂਪਲਦ੍ਧਿਯਾਤਿ વਾਤਸ੍ਸ ਉਪਲਦ੍ਧਿਯਾ। ਚ-ਸਦ੍ਦੋ ਸਮੁਚ੍ਚਯਤ੍ਥੋ, ਅਸ੍ਸਾਸਾਦਿવਾਤਾਰਮ੍ਮਣਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਭਾવਨਾ ਉਪ੍ਪਾਦਨਾ ਪવਤ੍ਤਨਾ ਨ ਹੋਤਿ, ਤੇ ਚ ਤੇਨ ਪਸ੍ਸਮ੍ਭੇਤਬ੍ਬਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਅਸ੍ਸਾਸਪਸ੍ਸਾਸਾਨਞ੍ਚ ਪਭਾવਨਾਤਿ ਓਲ਼ਾਰਿਕੇ ਅਸ੍ਸਾਸਪਸ੍ਸਾਸੇ ਭਾવਨਾਯ ਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਮ੍ਭੇਤ੍વਾ ਸੁਖੁਮਾਨਂ ਤੇਸਂ ਪਭਾવਨਾ ਚ ਨ ਹੋਤਿ ਉਭਯੇਸਂ ਤੇਸਂ ਤੇਨ ਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਮ੍ਭੇਤਬ੍ਬਤੋ। ਆਨਾਪਾਨਸ੍ਸਤਿਯਾਤਿ ਆਨਾਪਾਨਾਰਮ੍ਮਣਾਯ ਸਤਿਯਾ ਚ ਪવਤ੍ਤਨਂ ਨ ਹੋਤਿ ਆਨਾਪਾਨਾਨਂ ਅਭਾવਤੋ। ਤਤੋ ਏવ ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਆਨਾਪਾਨਸ੍ਸਤਿਸਮਾਧਿਸ੍ਸ ਚ ਪਭਾવਨਾ ਉਪ੍ਪਾਦਨਾਪਿ ਨ ਹੋਤਿ। ਨ ਹਿ ਕਦਾਚਿ ਆਰਮ੍ਮਣੇਨ વਿਨਾ ਸਾਰਮ੍ਮਣਾ ਧਮ੍ਮਾ ਸਮ੍ਭવਨ੍ਤਿ। ਨ ਚ ਨਂ ਤਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਨਨ੍ਤਿ ਨਿਪਾਤਮਤ੍ਤਂ। ਤਂ વੁਤ੍ਤવਿਧਾਨਂ ਸਮਾਪਤ੍ਤਿਂ ਪਣ੍ਡਿਤਾ ਪਞ੍ਞવਨ੍ਤੋ ਨ ਚੇવ ਸਮਾਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿਪਿ ਤਤੋ ਨ વੁਟ੍ਠਹਨ੍ਤਿਪੀਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਏવਂ ਚੋਦਕੋ ਸਬ੍ਬੇਨ ਸਬ੍ਬਂ ਅਭਾવੂਪਨਯਨਂ ਪਸ੍ਸਮ੍ਭਨਨ੍ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨ ਚੋਦੇਤਿ।

    Itītiādi codakavacanaṃ. Tattha itīti pakāratthe nipāto, kirāti arucisūcane, evañceti attho. Ayañhettha adhippāyo ‘‘vuttappakārena yadi atisukhumampi kāyasaṅkhāraṃ passambhetī’’ti. Evaṃ santeti evaṃ sati tayā vuttākāre labbhamāne. Vātūpaladdhiyāti vātassa upaladdhiyā. Ca-saddo samuccayattho, assāsādivātārammaṇassa cittassa pabhāvanā uppādanā pavattanā na hoti, te ca tena passambhetabbāti adhippāyo. Assāsapassāsānañca pabhāvanāti oḷārike assāsapassāse bhāvanāya paṭippassambhetvā sukhumānaṃ tesaṃ pabhāvanā ca na hoti ubhayesaṃ tesaṃ tena paṭippassambhetabbato. Ānāpānassatiyāti ānāpānārammaṇāya satiyā ca pavattanaṃ na hoti ānāpānānaṃ abhāvato. Tato eva taṃsampayuttassa ānāpānassatisamādhissa ca pabhāvanā uppādanāpi na hoti. Na hi kadāci ārammaṇena vinā sārammaṇā dhammā sambhavanti. Na ca naṃ tanti ettha nanti nipātamattaṃ. Taṃ vuttavidhānaṃ samāpattiṃ paṇḍitā paññavanto na ceva samāpajjantipi tato na vuṭṭhahantipīti yojanā. Evaṃ codako sabbena sabbaṃ abhāvūpanayanaṃ passambhananti adhippāyena codeti.

    ਪੁਨ ਇਤਿ ਕਿਰਾਤਿਆਦਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਾਯ ਚੋਦਨਾਯ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾ। ਤਤ੍ਥ ਕਿਰਾਤਿ ਯਦੀਤਿ ਏਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੇ ਨਿਪਾਤੋ। ਇਤਿ ਕਿਰ ਸਿਕ੍ਖਤਿ, ਮਯਾ વੁਤ੍ਤਾਕਾਰੇਨ ਯਦਿ ਸਿਕ੍ਖਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏવਂ ਸਨ੍ਤੇਤਿ ਏવਂ ਪਸ੍ਸਮ੍ਭਨੇ ਸਤਿ। ਪਭਾવਨਾ ਹੋਤੀਤਿ ਯਦਿਪਿ ਓਲ਼ਾਰਿਕਾ ਕਾਯਸਙ੍ਖਾਰਾ ਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਮ੍ਭਨ੍ਤਿ, ਸੁਖੁਮਾ ਪਨ ਅਤ੍ਥੇવਾਤਿ ਅਨੁਕ੍ਕਮੇਨ ਪਰਮਸੁਖੁਮਭਾવਪ੍ਪਤ੍ਤਸ੍ਸ વਸੇਨ ਨਿਮਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਆਨਾਪਾਨਸ੍ਸਤਿਯਾ ਆਨਾਪਾਨਸ੍ਸਤਿਸਮਾਧਿਸ੍ਸ ਚ ਪਭਾવਨਾ ਇਜ੍ਝਤੇવਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ।

    Puna iti kirātiādi yathāvuttāya codanāya vissajjanā. Tattha kirāti yadīti etassa atthe nipāto. Iti kira sikkhati, mayā vuttākārena yadi sikkhatīti attho. Evaṃ santeti evaṃ passambhane sati. Pabhāvanā hotīti yadipi oḷārikā kāyasaṅkhārā paṭippassambhanti, sukhumā pana atthevāti anukkamena paramasukhumabhāvappattassa vasena nimittuppattiyā ānāpānassatiyā ānāpānassatisamādhissa ca pabhāvanā ijjhatevāti adhippāyo.

    ਯਥਾ ਕਥਂ વਿਯਾਤਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤવਿਧਾਨਂ ਤਂ ਕਥਂ વਿਯ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ, ਅਤ੍ਥਿ ਕਿਞ੍ਚਿ ਤਦਤ੍ਥਸਮ੍ਪਟਿਪਾਦਨੇ ਓਪਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਇਦਾਨਿ ਓਪਮ੍ਮਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਸੇਯ੍ਯਥਾਪੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਸੇਯ੍ਯਥਾਪੀਤਿ ਓਪਮ੍ਮਤ੍ਥੇ ਨਿਪਾਤੋ। ਕਂਸੇਤਿ ਕਂਸਭਾਜਨੇ। ਨਿਮਿਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਨਿਮਿਤ੍ਤਸ੍ਸ, ਤੇਸਂ ਸਦ੍ਦਾਨਂ ਪવਤ੍ਤਾਕਾਰਸ੍ਸਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਾਮਿਅਤ੍ਥੇ ਹਿ ਇਦਂ ਉਪਯੋਗવਚਨਂ। ਸੁਗ੍ਗਹਿਤਤ੍ਤਾਤਿ ਸੁਟ੍ਠੁ ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ। ਸੁਮਨਸਿਕਤਤ੍ਤਾਤਿ ਸੁਟ੍ਠੁ ਚਿਤ੍ਤੇ ਠਪਿਤਤ੍ਤਾ। ਸੂਪਧਾਰਿਤਤ੍ਤਾਤਿ ਸਮ੍ਮਦੇવ ਉਪਧਾਰਿਤਤ੍ਤਾ ਸਲ੍ਲਕ੍ਖਿਤਤ੍ਤਾ। ਸੁਖੁਮਕਾ ਸਦ੍ਦਾਤਿ ਅਨੁਰવੇ ਆਹ, ਯੇ ਅਪ੍ਪਕਾ। ਅਪ੍ਪਤ੍ਥੋ ਹਿ ਅਯਂ ਕ-ਸਦ੍ਦੋ। ਸੁਖੁਮਸਦ੍ਦਨਿਮਿਤ੍ਤਾਰਮ੍ਮਣਤਾਪੀਤਿ ਸੁਖੁਮੋ ਸਦ੍ਦੋવ ਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਸੁਖੁਮਸਦ੍ਦਨਿਮਿਤ੍ਤਂ, ਤਦਾਰਮ੍ਮਣਤਾਯਪੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਕਾਮਂ ਤਦਾ ਸੁਖੁਮਾਪਿ ਸਦ੍ਦਾ ਨਿਰੁਦ੍ਧਾ, ਸਦ੍ਦਨਿਮਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਨ ਸੁਗ੍ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ ਸੁਖੁਮਤਰਸਦ੍ਦਨਿਮਿਤ੍ਤਾਰਮ੍ਮਣਭਾવੇਨਪਿ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪવਤ੍ਤਤਿ। ਆਦਿਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਹਿ ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ਨਿਰੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਅવਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤੇਨ ਚਿਤ੍ਤੇਨ ਉਪਧਾਰੇਨ੍ਤਸ੍ਸ ਅਨੁਕ੍ਕਮੇਨ ਪਰਿਯੋਸਾਨੇ ਅਤਿਸੁਖੁਮਸਦ੍ਦਨਿਮਿਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਕਤ੍વਾ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪવਤ੍ਤਤੇવ। ਚਿਤ੍ਤਂ ਨ વਿਕ੍ਖੇਪਂ ਗਚ੍ਛਤਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਯਥਾਉਪਟ੍ਠਿਤੇ ਨਿਮਿਤ੍ਤੇ ਸਮਾਧਾਨਸਬ੍ਭਾવਤੋ।

    Yathākathaṃ viyāti yathāvuttavidhānaṃ taṃ kathaṃ viya daṭṭhabbaṃ, atthi kiñci tadatthasampaṭipādane opammanti adhippāyo. Idāni opammaṃ dassetuṃ ‘‘seyyathāpī’’tiādi vuttaṃ. Tattha seyyathāpīti opammatthe nipāto. Kaṃseti kaṃsabhājane. Nimittanti nimittassa, tesaṃ saddānaṃ pavattākārassāti attho. Sāmiatthe hi idaṃ upayogavacanaṃ. Suggahitattāti suṭṭhu gahitattā. Sumanasikatattāti suṭṭhu citte ṭhapitattā. Sūpadhāritattāti sammadeva upadhāritattā sallakkhitattā. Sukhumakā saddāti anurave āha, ye appakā. Appattho hi ayaṃ ka-saddo. Sukhumasaddanimittārammaṇatāpīti sukhumo saddova nimittaṃ sukhumasaddanimittaṃ, tadārammaṇatāyapīti vuttaṃ hoti. Kāmaṃ tadā sukhumāpi saddā niruddhā, saddanimittassa pana suggahitattā sukhumatarasaddanimittārammaṇabhāvenapi cittaṃ pavattati. Ādito paṭṭhāya hi tassa tassa niruddhassa saddassa nimittaṃ avikkhittena cittena upadhārentassa anukkamena pariyosāne atisukhumasaddanimittampi ārammaṇaṃ katvā cittaṃ pavattateva. Cittaṃ na vikkhepaṃ gacchati tasmiṃ yathāupaṭṭhite nimitte samādhānasabbhāvato.

    ਏવਂ ਸਨ੍ਤੇਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਸ੍ਸੇવਤ੍ਥਸ੍ਸ ਨਿਗਮਨવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਯਸ੍ਸ ਸੁਤ੍ਤਪਦਸ੍ਸ ਸਦ੍ਧਿਂ ਚੋਦਨਾਸੋਧਨਾਹਿ ਅਤ੍ਥੋ વੁਤ੍ਤੋ, ਤਂ ਉਦ੍ਧਰਿਤ੍વਾ ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਾਨਿ વਿਭਾਗਤੋ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਪਸ੍ਸਮ੍ਭਯ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ । ਤਤ੍ਥ ਪਸ੍ਸਮ੍ਭਯਂ ਕਾਯਸਙ੍ਖਾਰਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਅਸ੍ਸਾਸਪਸ੍ਸਾਸਾ ਕਾਯੋਤਿ ਯੋਜਨਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਅਥ વਾ ਪਸ੍ਸਮ੍ਭਯਂ ਕਾਯਸਙ੍ਖਾਰਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਅਸ੍ਸਾਸਪਸ੍ਸਾਸਾ ਕਾਯੋਤਿ ਏવਮਤ੍ਥੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਮਹਾਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਸੁਤ੍ਤੇ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੩੭੨ ਆਦਯੋ; ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੦੫ ਆਦਯੋ) ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸਨਂ ਕਥੇਨ੍ਤੇਨ ਪਠਮਚਤੁਕ੍ਕਸ੍ਸੇવ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ, ਆਨਾਪਾਨਸ੍ਸਤਿਸੁਤ੍ਤੇਪਿ ‘‘ਯਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਦੀਘਂ વਾ ਅਸ੍ਸਸਨ੍ਤੋ ਦੀਘਂ ਅਸ੍ਸਸਾਮੀਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ…ਪੇ॰… ਪਸ੍ਸਮ੍ਭਯਂ ਕਾਯਸਙ੍ਖਾਰਂ ਪਸ੍ਸਸਿਸ੍ਸਾਮੀਤਿ ਸਿਕ੍ਖਤਿ। ਕਾਯੇ ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸੀ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਭਿਕ੍ਖੁ વਿਹਰਤੀ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੨.੧੪੯) વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਚ ‘‘ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਠਮਚਤੁਕ੍ਕਸ੍ਸਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।

    Evaṃ santetiādi vuttassevatthassa nigamanavasena vuttaṃ. Tattha yassa suttapadassa saddhiṃ codanāsodhanāhi attho vutto, taṃ uddharitvā kāyānupassanāsatipaṭṭhānāni vibhāgato dassetuṃ ‘‘passambhaya’’ntiādi vuttaṃ . Tattha passambhayaṃ kāyasaṅkhāranti vuttaassāsapassāsā kāyoti yojanā veditabbā. Atha vā passambhayaṃ kāyasaṅkhāranti ettha assāsapassāsā kāyoti evamattho daṭṭhabbo. Mahāsatipaṭṭhānasutte (dī. ni. 2.372 ādayo; ma. ni. 1.105 ādayo) kāyānupassanaṃ kathentena paṭhamacatukkasseva vuttattā, ānāpānassatisuttepi ‘‘yasmiṃ samaye, bhikkhave, bhikkhu dīghaṃ vā assasanto dīghaṃ assasāmīti pajānāti…pe… passambhayaṃ kāyasaṅkhāraṃ passasissāmīti sikkhati. Kāye kāyānupassī, bhikkhave, tasmiṃ samaye bhikkhu viharatī’’ti (ma. ni. 2.149) vuttattā ca ‘‘kāyānupassanāvasena vuttassa paṭhamacatukkassā’’ti vuttaṃ.

    ਆਦਿਕਮ੍ਮਿਕਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨવਸੇਨਾਤਿ ਸਮਥਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ, વਿਪਸ੍ਸਨਾਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ ਪਨ ਇਤਰਚਤੁਕ੍ਕੇਸੁਪਿ ਲਬ੍ਭਤੇવ। ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਪਠਮਚਤੁਕ੍ਕੇ। ਸਹ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਹੀਤਿ ਨਿਦਸ੍ਸਨਮਤ੍ਤਮੇਤਂ, ਪੁਞ੍ਞવਨ੍ਤਾਨਂ ਪਨ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਸਮ੍ਪਨ੍ਨਾਨਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾਪਿ ਸਿਜ੍ਝਤਿਯੇવ। ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਨ੍ਤਿ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਸਂવਰਾਦਿવਸੇਨ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਂ। ਅਨਾਪਜ੍ਜਨਨ੍ਤਿ ਸਤ੍ਤਨ੍ਨਂ ਆਪਤ੍ਤਿਕ੍ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਅਞ੍ਞਤਰਸ੍ਸ ਅਨਾਪਜ੍ਜਨਂ। ਆਪਨ੍ਨવੁਟ੍ਠਾਨਨ੍ਤਿ ਆਪਨ੍ਨਸਪ੍ਪਟਿਕਮ੍ਮਾਪਤ੍ਤਿਤੋ ਯਥਾਧਮ੍ਮਂ ਪਟਿਕਮ੍ਮਕਰਣੇਨ વੁਟ੍ਠਾਨਂ, ਦੇਸਨਾਗਾਮਿਨਿਤੋ ਦੇਸਨਾਯ, વੁਟ੍ਠਾਨਗਾਮਿਨਿਤੋ ਪਰਿવਾਸਾਦਿવਿਨਯਕਮ੍ਮਕਰਣੇਨ વੁਟ੍ਠਾਨਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ । ਦੇਸਨਾਯਪਿ ਹਿ ਆਪਨ੍ਨਾਪਤ੍ਤਿਤੋ વੁਟ੍ਠਾਨਂ ਹੋਤੀਤਿ ਸਾਪਿ વੁਟ੍ਠਾਨੇਨੇવ ਸਙ੍ਗਹਿਤਾ। ਕਿਲੇਸੇਹਿ ਚ ਅਪ੍ਪਟਿਪੀਲ਼ਨਨ੍ਤਿ ਕੋਧੋ ਉਪਨਾਹੋ ਮਕ੍ਖੋ ਪਲਾਸੋ ਇਸ੍ਸਾ ਮਚ੍ਛਰਿਯਂ ਮਾਯਾ ਸਾਠੇਯ੍ਯਂ ਥਮ੍ਭੋ ਸਾਰਮ੍ਭੋ ਮਾਨੋ ਅਤਿਮਾਨੋ ਮਦੋ ਪਮਾਦੋਤਿ ਏવਮਾਦੀਹਿ ਪਾਪਧਮ੍ਮੇਹਿ ਅਪ੍ਪਟਿਪੀਲ਼ਨਂ, ਤੇਸਂ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦਨਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ।

    Ādikammikassa kammaṭṭhānavasenāti samathakammaṭṭhānaṃ sandhāya vuttaṃ, vipassanākammaṭṭhānaṃ pana itaracatukkesupi labbhateva. Etthāti paṭhamacatukke. Saha paṭisambhidāhīti nidassanamattametaṃ, puññavantānaṃ pana upanissayasampannānaṃ abhiññāpi sijjhatiyeva. Catubbidhanti pātimokkhasaṃvarādivasena catubbidhaṃ. Anāpajjananti sattannaṃ āpattikkhandhānaṃ aññatarassa anāpajjanaṃ. Āpannavuṭṭhānanti āpannasappaṭikammāpattito yathādhammaṃ paṭikammakaraṇena vuṭṭhānaṃ, desanāgāminito desanāya, vuṭṭhānagāminito parivāsādivinayakammakaraṇena vuṭṭhānanti vuttaṃ hoti . Desanāyapi hi āpannāpattito vuṭṭhānaṃ hotīti sāpi vuṭṭhāneneva saṅgahitā. Kilesehi ca appaṭipīḷananti kodho upanāho makkho palāso issā macchariyaṃ māyā sāṭheyyaṃ thambho sārambho māno atimāno mado pamādoti evamādīhi pāpadhammehi appaṭipīḷanaṃ, tesaṃ anuppādananti vuttaṃ hoti.

    ਯਮਿਦਂ ਆਭਿਸਮਾਚਾਰਿਕਸੀਲਂ વੁਚ੍ਚਤੀਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਦ੍વੇਅਸੀਤਿ ਖਨ੍ਧਕવਤ੍ਤਾਨਿ ਚੁਦ੍ਦਸવਿਧਂ ਮਹਾવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਮਹਾવਤ੍ਤਂ ਨਾਮ વਤ੍ਤਕ੍ਖਨ੍ਧਕੇ વੁਤ੍ਤਾਨਿ ਆਗਨ੍ਤੁਕવਤ੍ਤਂ ਆવਾਸਿਕਗਮਿਕਅਨੁਮੋਦਨਭਤ੍ਤਗ੍ਗਪਿਣ੍ਡਚਾਰਿਕਆਰਞ੍ਞਿਕਸੇਨਾਸਨਜਨ੍ਤਾਘਰવਚ੍ਚਕੁਟਿਉਪਜ੍ਝਾਯਸਦ੍ਧਿવਿਹਾਰਿਕਆਚਰਿਯਅਨ੍ਤੇવਾਸਿਕવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਚੁਦ੍ਦਸ વਤ੍ਤਾਨਿ। ਤਤੋ ਅਞ੍ਞਾਨਿ ਪਨ ਕਦਾਚਿ ਤਜ੍ਜਨੀਯਕਮ੍ਮਕਤਾਦਿਕਾਲੇਯੇવ ਚਰਿਤਬ੍ਬਾਨਿ ਦ੍વਾਸੀਤਿ ਖਨ੍ਧਕવਤ੍ਤਾਨਿ, ਨ ਸਬ੍ਬਾਸੁ ਅવਤ੍ਥਾਸੁ ਚਰਿਤਬ੍ਬਾਨਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਮਹਾવਤ੍ਤੇਸੁ ਅਗਣਿਤਾਨਿ। ਤਤ੍ਥ ‘‘ਪਾਰਿવਾਸਿਕਾਨਂ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ વਤ੍ਤਂ ਪਞ੍ਞਪੇਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਆਰਭਿਤ੍વਾ ‘‘ਨ ਉਪਸਮ੍ਪਾਦੇਤਬ੍ਬਂ…ਪੇ॰… ਨ ਛਮਾਯਂ ਚਙ੍ਕਮਨ੍ਤੇ ਚਙ੍ਕਮੇ ਚਙ੍ਕਮਿਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ (ਚੂਲ਼વ॰ ੭੬) વੁਤ੍ਤવਤ੍ਤਾਨਿ ਛਸਟ੍ਠਿ, ਤਤੋ ਪਰਂ ‘‘ਨ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪਾਰਿવਾਸਿਕੇਨ ਭਿਕ੍ਖੁਨਾ ਪਾਰਿવਾਸਿਕવੁਡ੍ਢਤਰੇਨ ਭਿਕ੍ਖੁਨਾ ਸਦ੍ਧਿਂ ਮੂਲਾਯਪਟਿਕਸ੍ਸਨਾਰਹੇਨ, ਮਾਨਤ੍ਤਾਰਹੇਨ, ਮਾਨਤ੍ਤਚਾਰਿਕੇਨ, ਅਬ੍ਭਾਨਾਰਹੇਨ ਭਿਕ੍ਖੁਨਾ ਸਦ੍ਧਿਂ ਏਕਚ੍ਛਨ੍ਨੇ ਆવਾਸੇ વਤ੍ਥਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ (ਚੂਲ਼વ॰ ੮੨) વੁਤ੍ਤਾਨਿ ਪਕਤਤ੍ਤੇ ਚਰਿਤਬ੍ਬੇਹਿ ਅਨਞ੍ਞਤ੍ਤਾ વਿਸੁਂ ਤਾਨਿ ਅਗਣੇਤ੍વਾ ਪਾਰਿવਾਸਿਕવੁਡ੍ਢਤਰਾਦੀਸੁ ਪੁਗ੍ਗਲਨ੍ਤਰੇਸੁ ਚਰਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਤੇਸਂ વਸੇਨ ਸਮ੍ਪਿਣ੍ਡੇਤ੍વਾ ਏਕੇਕਂ ਕਤ੍વਾ ਗਣਿਤਾਨਿ ਪਞ੍ਚਾਤਿ ਏਕਸਤ੍ਤਤਿ વਤ੍ਤਾਨਿ, ਉਕ੍ਖੇਪਨੀਯਕਮ੍ਮਕਤવਤ੍ਤੇਸੁ વਤ੍ਤਪਞ੍ਞਾਪਨવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਨ ਪਕਤਤ੍ਤਸ੍ਸ ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਅਭਿવਾਦਨਂ…ਪੇ॰… ਨਹਾਨੇ ਪਿਟ੍ਠਿਪਰਿਕਮ੍ਮਂ ਸਾਦਿਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ (ਚੂਲ਼વ॰ ੫੧) ਇਦਂ ਅਭਿવਾਦਨਾਦੀਨਂ ਅਸਾਦਿਯਨਂ ਏਕਂ, ‘‘ਨ ਪਕਤਤ੍ਤੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਸੀਲવਿਪਤ੍ਤਿਯਾ ਅਨੁਦ੍ਧਂਸੇਤਬ੍ਬੋ’’ਤਿਆਦੀਨਿ (ਚੂਲ਼વ॰ ੫੧) ਚ ਦਸਾਤਿ ਏવਮੇਤਾਨਿ ਦ੍વਾਸੀਤਿ। ਏਤੇਸ੍વੇવ ਪਨ ਕਾਨਿਚਿ ਤਜ੍ਜਨੀਯਕਮ੍ਮਾਦਿવਤ੍ਤਾਨਿ ਕਾਨਿਚਿ ਪਾਰਿવਾਸਿਕਾਦਿવਤ੍ਤਾਨੀਤਿ ਅਗ੍ਗਹਿਤਗ੍ਗਹਣੇਨ ਦ੍વਾਸੀਤਿ ਏવ। ਅਞ੍ਞਤ੍ਥ ਪਨ ਅਟ੍ਠਕਥਾਪਦੇਸੇ ਅਪ੍ਪਕਂ ਊਨਮਧਿਕਂ વਾ ਗਣਨੂਪਗਂ ਨ ਹੋਤੀਤਿ ਅਸੀਤਿ ਖਨ੍ਧਕવਤ੍ਤਾਨੀਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਆਭਿਸਮਾਚਾਰਿਕਸੀਲਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਅਭਿਸਮਾਚਾਰੋਤਿ ਉਤ੍ਤਮਸਮਾਚਾਰੋ, ਅਭਿਸਮਾਚਾਰੋવ ਆਭਿਸਮਾਚਾਰਿਕਂ, ਅਭਿਸਮਾਚਾਰਂ વਾ ਆਰਬ੍ਭ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਂ ਆਭਿਸਮਾਚਾਰਿਕਂ, ਤਦੇવ ਸੀਲਨ੍ਤਿ ਆਭਿਸਮਾਚਾਰਿਕਸੀਲਂ। ਖਨ੍ਧਕવਤ੍ਤਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਸੀਲਸ੍ਸੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ। ਅਹਂ ਸੀਲਂ ਰਕ੍ਖਾਮਿ, ਕਿਂ ਆਭਿਸਮਾਚਾਰਿਕੇਨਾਤਿਆਦੀਸੁ ਸੀਲਨ੍ਤਿ ਉਭਤੋવਿਭਙ੍ਗਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਮੇવ ਗਹੇਤਬ੍ਬਂ ਖਨ੍ਧਕવਤ੍ਤਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਆਭਿਸਮਾਚਾਰਿਕਗ੍ਗਹਣੇਨ ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ। ਪਰਿਪੂਰੇਤਿ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣੇ, ਪਰਿਪੂਰਿਤੇਤਿ વਾ ਅਤ੍ਥੋ।

    Yamidaṃ ābhisamācārikasīlaṃ vuccatīti sambandho. Dveasīti khandhakavattāni cuddasavidhaṃ mahāvattanti ettha mahāvattaṃ nāma vattakkhandhake vuttāni āgantukavattaṃ āvāsikagamikaanumodanabhattaggapiṇḍacārikaāraññikasenāsanajantāgharavaccakuṭiupajjhāyasaddhivihārikaācariyaantevāsikavattanti cuddasa vattāni. Tato aññāni pana kadāci tajjanīyakammakatādikāleyeva caritabbāni dvāsīti khandhakavattāni, na sabbāsu avatthāsu caritabbāni, tasmā mahāvattesu agaṇitāni. Tattha ‘‘pārivāsikānaṃ bhikkhūnaṃ vattaṃ paññapessāmī’’ti ārabhitvā ‘‘na upasampādetabbaṃ…pe… na chamāyaṃ caṅkamante caṅkame caṅkamitabba’’nti (cūḷava. 76) vuttavattāni chasaṭṭhi, tato paraṃ ‘‘na, bhikkhave, pārivāsikena bhikkhunā pārivāsikavuḍḍhatarena bhikkhunā saddhiṃ mūlāyapaṭikassanārahena, mānattārahena, mānattacārikena, abbhānārahena bhikkhunā saddhiṃ ekacchanne āvāse vatthabba’’ntiādinā (cūḷava. 82) vuttāni pakatatte caritabbehi anaññattā visuṃ tāni agaṇetvā pārivāsikavuḍḍhatarādīsu puggalantaresu caritabbattā tesaṃ vasena sampiṇḍetvā ekekaṃ katvā gaṇitāni pañcāti ekasattati vattāni, ukkhepanīyakammakatavattesu vattapaññāpanavasena vuttaṃ ‘‘na pakatattassa bhikkhuno abhivādanaṃ…pe… nahāne piṭṭhiparikammaṃ sāditabba’’nti (cūḷava. 51) idaṃ abhivādanādīnaṃ asādiyanaṃ ekaṃ, ‘‘na pakatatto bhikkhu sīlavipattiyā anuddhaṃsetabbo’’tiādīni (cūḷava. 51) ca dasāti evametāni dvāsīti. Etesveva pana kānici tajjanīyakammādivattāni kānici pārivāsikādivattānīti aggahitaggahaṇena dvāsīti eva. Aññattha pana aṭṭhakathāpadese appakaṃ ūnamadhikaṃ vā gaṇanūpagaṃ na hotīti asīti khandhakavattānīti vuccati. Ābhisamācārikasīlanti ettha abhisamācāroti uttamasamācāro, abhisamācārova ābhisamācārikaṃ, abhisamācāraṃ vā ārabbha paññattaṃ ābhisamācārikaṃ, tadeva sīlanti ābhisamācārikasīlaṃ. Khandhakavattapariyāpannassa sīlassetaṃ adhivacanaṃ. Ahaṃ sīlaṃ rakkhāmi, kiṃ ābhisamācārikenātiādīsu sīlanti ubhatovibhaṅgapariyāpannameva gahetabbaṃ khandhakavattapariyāpannassa ābhisamācārikaggahaṇena gahitattā. Paripūreti paripuṇṇe, paripūriteti vā attho.

    ਤਤੋਤਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਸੀਲવਿਸੋਧਨਤੋ ਪਰਂ। ਆવਾਸੋਤਿ ਆવਾਸਪਲਿਬੋਧੋ। ਕੁਲਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਤਤ੍ਥ (વਿਸੁਦ੍ਧਿ॰ ੧.੪੧) ਆવਾਸੋਤਿ ਏਕੋਪਿ ਓવਰਕੋ વੁਚ੍ਚਤਿ ਏਕਮ੍ਪਿ ਪਰਿવੇਣਂ ਸਕਲੋਪਿ ਸਙ੍ਘਾਰਾਮੋ। ਸ੍વਾਯਂ ਨ ਸਬ੍ਬਸ੍ਸੇવ ਪਲਿਬੋਧੋ ਹੋਤਿ, ਯੋ ਪਨੇਤ੍ਥ ਨવਕਮ੍ਮਾਦਿਉਸ੍ਸੁਕ੍ਕਂ વਾ ਆਪਜ੍ਜਤਿ, ਬਹੁਭਣ੍ਡਸਨ੍ਨਿਚਯੋ વਾ ਹੋਤਿ, ਯੇਨ ਕੇਨਚਿ વਾ ਕਾਰਣੇਨ ਅਪੇਕ੍ਖવਾ ਪਟਿਬਦ੍ਧਚਿਤ੍ਤੋ, ਤਸ੍ਸੇવ ਪਲਿਬੋਧੋ ਹੋਤਿ, ਨ ਇਤਰਸ੍ਸ।

    Tatoti yathāvuttasīlavisodhanato paraṃ. Āvāsoti āvāsapalibodho. Kulantiādīsupi eseva nayo. Tattha (visuddhi. 1.41) āvāsoti ekopi ovarako vuccati ekampi pariveṇaṃ sakalopi saṅghārāmo. Svāyaṃ na sabbasseva palibodho hoti, yo panettha navakammādiussukkaṃ vā āpajjati, bahubhaṇḍasannicayo vā hoti, yena kenaci vā kāraṇena apekkhavā paṭibaddhacitto, tasseva palibodho hoti, na itarassa.

    ਕੁਲਨ੍ਤਿ ਞਾਤਿਕੁਲਂ વਾ ਉਪਟ੍ਠਾਕਕੁਲਂ વਾ। ਏਕਚ੍ਚਸ੍ਸ ਹਿ ਉਪਟ੍ਠਾਕਕੁਲਮ੍ਪਿ ‘‘ਸੁਖਿਤੇ ਸੁਖਿਤੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ ਸਂਸਟ੍ਠਸ੍ਸ વਿਹਰਤੋ ਪਲਿਬੋਧੋ ਹੋਤਿ, ਸੋ ਕੁਲਮਾਨੁਸਕੇਹਿ વਿਨਾ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸવਨਾਯ ਸਾਮਨ੍ਤવਿਹਾਰਮ੍ਪਿ ਨ ਗਚ੍ਛਤਿ। ਏਕਚ੍ਚਸ੍ਸ ਮਾਤਾਪਿਤਰੋਪਿ ਪਲਿਬੋਧਾ ਨ ਹੋਨ੍ਤਿ ਕੋਰਣ੍ਡਕવਿਹਾਰવਾਸਿਤ੍ਥੇਰਸ੍ਸ ਭਾਗਿਨੇਯ੍ਯਦਹਰਭਿਕ੍ਖੁਨੋ વਿਯ।

    Kulanti ñātikulaṃ vā upaṭṭhākakulaṃ vā. Ekaccassa hi upaṭṭhākakulampi ‘‘sukhite sukhito’’tiādinā nayena saṃsaṭṭhassa viharato palibodho hoti, so kulamānusakehi vinā dhammassavanāya sāmantavihārampi na gacchati. Ekaccassa mātāpitaropi palibodhā na honti koraṇḍakavihāravāsittherassa bhāgineyyadaharabhikkhuno viya.

    ਲਾਭੋਤਿ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਪਚ੍ਚਯਾ। ਤੇ ਕਥਂ ਪਲਿਬੋਧਾ ਹੋਨ੍ਤਿ? ਪੁਞ੍ਞવਨ੍ਤਸ੍ਸ ਹਿ ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਗਤਗਤਟ੍ਠਾਨੇ ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਮਹਾਪਰਿવਾਰੇ ਪਚ੍ਚਯੇ ਦੇਨ੍ਤਿ, ਸੋ ਤੇਸਂ ਅਨੁਮੋਦੇਨ੍ਤੋ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਨ੍ਤੋ ਸਮਣਧਮ੍ਮਂ ਕਾਤੁਂ ਓਕਾਸਂ ਨ ਲਭਤਿ, ਅਰੁਣੁਗ੍ਗਮਨਤੋ ਯਾવ ਪਠਮਯਾਮੋ, ਤਾવ ਮਨੁਸ੍ਸਸਂਸਗ੍ਗੋ ਨ ਉਪਚ੍ਛਿਜ੍ਜਤਿ, ਪੁਨ ਬਲવਪਚ੍ਚੂਸੇਯੇવ ਬਾਹੁਲ੍ਲਿਕਪਿਣ੍ਡਪਾਤਿਕਾ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ ‘‘ਭਨ੍ਤੇ, ਅਸੁਕੋ ਉਪਟ੍ਠਾਕੋ ਉਪਾਸਕੋ ਉਪਾਸਿਕਾ ਅਮਚ੍ਚੋ ਅਮਚ੍ਚਧੀਤਾ ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ ਦਸ੍ਸਨਕਾਮਾ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ, ਸੋ ‘‘ਗਣ੍ਹਾવੁਸੋ ਪਤ੍ਤਚੀવਰ’’ਨ੍ਤਿ ਗਮਨਸਜ੍ਜੋવ ਹੋਤਿ ਨਿਚ੍ਚਬ੍ਯਾવਟੋ, ਤਸ੍ਸੇવ ਤੇ ਪਚ੍ਚਯਾ ਪਲਿਬੋਧਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਤੇਨ ਗਣਂ ਪਹਾਯ ਯਤ੍ਥ ਨਂ ਨ ਜਾਨਨ੍ਤਿ, ਤਤ੍ਥ ਏਕਕੇਨ ਚਰਿਤਬ੍ਬਂ। ਏવਂ ਸੋ ਪਲਿਬੋਧੋ ਉਪਚ੍ਛਿਜ੍ਜਤਿ।

    Lābhoti cattāro paccayā. Te kathaṃ palibodhā honti? Puññavantassa hi bhikkhuno gatagataṭṭhāne manussā mahāparivāre paccaye denti, so tesaṃ anumodento dhammaṃ desento samaṇadhammaṃ kātuṃ okāsaṃ na labhati, aruṇuggamanato yāva paṭhamayāmo, tāva manussasaṃsaggo na upacchijjati, puna balavapaccūseyeva bāhullikapiṇḍapātikā āgantvā ‘‘bhante, asuko upaṭṭhāko upāsako upāsikā amacco amaccadhītā tumhākaṃ dassanakāmā’’ti vadanti, so ‘‘gaṇhāvuso pattacīvara’’nti gamanasajjova hoti niccabyāvaṭo, tasseva te paccayā palibodhā honti. Tena gaṇaṃ pahāya yattha naṃ na jānanti, tattha ekakena caritabbaṃ. Evaṃ so palibodho upacchijjati.

    ਗਣੋਤਿ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿਕਗਣੋ વਾ ਆਭਿਧਮ੍ਮਿਕਗਣੋ વਾ। ਯੋ ਤਸ੍ਸ ਉਦ੍ਦੇਸਂ વਾ ਪਰਿਪੁਚ੍ਛਂ વਾ ਦੇਨ੍ਤੋ ਸਮਣਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਓਕਾਸਂ ਨ ਲਭਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਗਣੋ ਪਲਿਬੋਧੋ ਹੋਤਿ। ਤੇਨ ਸੋ ਏવਂ ਉਪਚ੍ਛਿਨ੍ਦਿਤਬ੍ਬੋ – ਸਚੇ ਤੇਸਂ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਬਹੁ ਕਤਂ ਹੋਤਿ, ਅਪ੍ਪਂ ਅવਸਿਟ੍ਠਂ, ਤਂ ਨਿਟ੍ਠਪੇਤ੍વਾ ਅਰਞ੍ਞਂ ਪવਿਸਿਤਬ੍ਬਂ। ਸਚੇ ਅਪ੍ਪਂ ਕਤਂ, ਬਹੁ ਅવਸਿਟ੍ਠਂ, ਯੋਜਨਤੋ ਪਰਂ ਅਗਨ੍ਤ੍વਾ ਅਨ੍ਤੋਯੋਜਨਪਰਿਚ੍ਛੇਦੇ ਅਞ੍ਞਂ ਗਣવਾਚਕਂ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ‘‘ਇਮੇ ਆਯਸ੍ਮਾ ਉਦ੍ਦੇਸਾਦੀਹਿ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਤੂ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ। ਏવਮ੍ਪਿ ਅਲਭਮਾਨੇਨ ‘‘ਮਯ੍ਹਂ, ਆવੁਸੋ, ਏਕਂ ਕਿਚ੍ਚਂ ਅਤ੍ਥਿ, ਤੁਮ੍ਹੇ ਯਥਾਫਾਸੁਕਟ੍ਠਾਨਾਨਿ ਗਚ੍ਛਥਾ’’ਤਿ ਗਣਂ ਪਹਾਯ ਅਤ੍ਤਨੋ ਕਮ੍ਮਂ ਕਾਤਬ੍ਬਂ।

    Gaṇoti suttantikagaṇo vā ābhidhammikagaṇo vā. Yo tassa uddesaṃ vā paripucchaṃ vā dento samaṇadhammassa okāsaṃ na labhati, tassa gaṇo palibodho hoti. Tena so evaṃ upacchinditabbo – sace tesaṃ bhikkhūnaṃ bahu kataṃ hoti, appaṃ avasiṭṭhaṃ, taṃ niṭṭhapetvā araññaṃ pavisitabbaṃ. Sace appaṃ kataṃ, bahu avasiṭṭhaṃ, yojanato paraṃ agantvā antoyojanaparicchede aññaṃ gaṇavācakaṃ upasaṅkamitvā ‘‘ime āyasmā uddesādīhi saṅgaṇhatū’’ti vattabbaṃ. Evampi alabhamānena ‘‘mayhaṃ, āvuso, ekaṃ kiccaṃ atthi, tumhe yathāphāsukaṭṭhānāni gacchathā’’ti gaṇaṃ pahāya attano kammaṃ kātabbaṃ.

    ਕਮ੍ਮੇਨਾਤਿ ਕਮ੍ਮਪਲਿਬੋਧੇਨ। ‘‘ਕਮ੍ਮਞ੍ਚ ਪਞ੍ਚਮ’’ਨ੍ਤਿਪਿ ਪਾਠੋ। ਤਤ੍ਥ ਕਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਨવਕਮ੍ਮਂ। ਤਂ ਕਰੋਨ੍ਤੇਨ વਡ੍ਢਕੀਆਦੀਹਿ ਲਦ੍ਧਾਲਦ੍ਧਂ ਜਾਨਿਤਬ੍ਬਂ, ਕਤਾਕਤੇ ਉਸ੍ਸੁਕ੍ਕਂ ਆਪਜ੍ਜਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਸਬ੍ਬਥਾਪਿ ਪਲਿਬੋਧੋ ਹੋਤਿ। ਸੋਪਿ ਏવਂ ਉਪਚ੍ਛਿਨ੍ਦਿਤਬ੍ਬੋ – ਸਚੇ ਅਪ੍ਪਂ ਅવਸਿਟ੍ਠਂ ਹੋਤਿ, ਨਿਟ੍ਠਪੇਤਬ੍ਬਂ। ਸਚੇ ਬਹੁ, ਸਙ੍ਘਿਕਂ ਚੇ, ਨવਕਮ੍ਮਂ ਸਙ੍ਘਸ੍ਸ વਾ ਭਾਰਹਾਰਕਭਿਕ੍ਖੂਨਂ વਾ ਨਿਯ੍ਯਾਤੇਤਬ੍ਬਂ। ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਨ੍ਤਕਂ ਚੇ, ਅਤ੍ਤਨੋ ਭਾਰਹਾਰਕਾਨਂ ਨਿਯ੍ਯਾਤੇਤਬ੍ਬਂ। ਤਾਦਿਸਂ ਅਲਭਨ੍ਤੇਨ ਸਙ੍ਘਸ੍ਸ ਪਰਿਚ੍ਚਜਿਤ੍વਾ ਗਨ੍ਤਬ੍ਬਂ।

    Kammenāti kammapalibodhena. ‘‘Kammañca pañcama’’ntipi pāṭho. Tattha kammanti navakammaṃ. Taṃ karontena vaḍḍhakīādīhi laddhāladdhaṃ jānitabbaṃ, katākate ussukkaṃ āpajjitabbanti sabbathāpi palibodho hoti. Sopi evaṃ upacchinditabbo – sace appaṃ avasiṭṭhaṃ hoti, niṭṭhapetabbaṃ. Sace bahu, saṅghikaṃ ce, navakammaṃ saṅghassa vā bhārahārakabhikkhūnaṃ vā niyyātetabbaṃ. Attano santakaṃ ce, attano bhārahārakānaṃ niyyātetabbaṃ. Tādisaṃ alabhantena saṅghassa pariccajitvā gantabbaṃ.

    ਅਦ੍ਧਾਨਨ੍ਤਿ ਮਗ੍ਗਗਮਨਂ। ਯਸ੍ਸ ਹਿ ਕਤ੍ਥਚਿ ਪਬ੍ਬਜ੍ਜਾਪੇਕ੍ਖੋ વਾ ਹੋਤਿ, ਪਚ੍ਚਯਜਾਤਂ વਾ ਕਿਞ੍ਚਿ ਲਦ੍ਧਬ੍ਬਂ ਹੋਤਿ। ਸਚੇ ਤਂ ਅਲਭਨ੍ਤੋ ਨ ਸਕ੍ਕੋਤਿ ਅਧਿવਾਸੇਤੁਂ, ਅਰਞ੍ਞਂ ਪવਿਸਿਤ੍વਾ ਸਮਣਧਮ੍ਮਂ ਕਰੋਨ੍ਤਸ੍ਸਪਿ ਗਮਿਕਚਿਤ੍ਤਂ ਨਾਮ ਦੁਪ੍ਪਟਿવਿਨੋਦਯਂ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਤਂ ਕਿਚ੍ਚਂ ਤੀਰੇਤ੍વਾવ ਸਮਣਧਮ੍ਮੇ ਉਸ੍ਸੁਕ੍ਕਂ ਕਾਤਬ੍ਬਂ।

    Addhānanti maggagamanaṃ. Yassa hi katthaci pabbajjāpekkho vā hoti, paccayajātaṃ vā kiñci laddhabbaṃ hoti. Sace taṃ alabhanto na sakkoti adhivāsetuṃ, araññaṃ pavisitvā samaṇadhammaṃ karontassapi gamikacittaṃ nāma duppaṭivinodayaṃ hoti, tasmā gantvā taṃ kiccaṃ tīretvāva samaṇadhamme ussukkaṃ kātabbaṃ.

    ਞਾਤੀਤਿ વਿਹਾਰੇ ਆਚਰਿਯੁਪਜ੍ਝਾਯਸਦ੍ਧਿવਿਹਾਰਿਕਅਨ੍ਤੇવਾਸਿਕਸਮਾਨੁਪਜ੍ਝਾਯਕਸਮਾਨਾਚਰਿਯਕਾ, ਘਰੇ ਮਾਤਾ ਪਿਤਾ ਭਾਤਾਤਿ ਏવਮਾਦਿਕਾ। ਤੇ ਗਿਲਾਨਾ ਇਮਸ੍ਸ ਪਲਿਬੋਧਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਸੋ ਪਲਿਬੋਧੋ ਤੇ ਉਪਟ੍ਠਹਿਤ੍વਾ ਤੇਸਂ ਪਾਕਤਿਕਕਰਣੇਨ ਉਪਚ੍ਛਿਨ੍ਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਤਤ੍ਥ ਉਪਜ੍ਝਾਯੋ ਤਾવ ਗਿਲਾਨੋ ਸਚੇ ਲਹੁਂ ਨ વੁਟ੍ਠਾਤਿ, ਯਾવਜੀવਂ ਪਟਿਜਗ੍ਗਿਤਬ੍ਬੋ, ਤਥਾ ਪਬ੍ਬਜ੍ਜਾਚਰਿਯੋ ਉਪਸਮ੍ਪਦਾਚਰਿਯੋ ਸਦ੍ਧਿવਿਹਾਰਿਕੋ ਉਪਸਮ੍ਪਾਦਿਤਪਬ੍ਬਾਜਿਤਅਨ੍ਤੇવਾਸਿਕਸਮਾਨੁਪਜ੍ਝਾਯਕਾ ਚ। ਨਿਸ੍ਸਯਾਚਰਿਯਉਦ੍ਦੇਸਾਚਰਿਯਨਿਸ੍ਸਯਨ੍ਤੇવਾਸਿਕਉਦ੍ਦੇਸਨ੍ਤੇવਾਸਿਕਸਮਾਨਾਚਰਿਯਕਾ ਪਨ ਯਾવ ਨਿਸ੍ਸਯਉਦ੍ਦੇਸਾ ਅਨੁਪਚ੍ਛਿਨ੍ਨਾ, ਤਾવ ਪਟਿਜਗ੍ਗਿਤਬ੍ਬਾ। ਪਹੋਨ੍ਤੇਨ ਤਤੋ ਉਦ੍ਧਮ੍ਪਿ ਪਟਿਜਗ੍ਗਿਤਬ੍ਬਾ ਏવ। ਮਾਤਾਪਿਤੂਸੁ ਉਪਜ੍ਝਾਯੇ વਿਯ ਪਟਿਜਗ੍ਗਿਤਬ੍ਬਂ। ਸਚੇਪਿ ਹਿ ਤੇ ਰਜ੍ਜੇ ਠਿਤਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਪੁਤ੍ਤਤੋ ਚ ਉਪਟ੍ਠਾਨਂ ਪਚ੍ਚਾਸੀਸਨ੍ਤਿ, ਕਾਤਬ੍ਬਮੇવ। ਅਥ ਤੇਸਂ ਭੇਸਜ੍ਜਂ ਨਤ੍ਥਿ, ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਨ੍ਤਕਂ ਦਾਤਬ੍ਬਂ। ਅਸਤਿ, ਭਿਕ੍ਖਾਚਰਿਯਾਯ ਪਰਿਯੇਸਿਤ੍વਾਪਿ ਦਾਤਬ੍ਬਮੇવ। ਭਾਤੁਭਗਿਨੀਨਂ ਪਨ ਤੇਸਂ ਸਨ੍ਤਕਮੇવ ਯੋਜੇਤ੍વਾ ਦਾਤਬ੍ਬਂ। ਸਚੇ ਨਤ੍ਥਿ, ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਨ੍ਤਕਂ ਤਾવਕਾਲਿਕਂ ਦਤ੍વਾ ਪਚ੍ਛਾ ਲਭਨ੍ਤੇਨ ਗਣ੍ਹਿਤਬ੍ਬਂ, ਅਲਭਨ੍ਤੇਨ ਨ ਚੋਦੇਤਬ੍ਬਾ। ਅਞ੍ਞਾਤਕਸ੍ਸ ਭਗਿਨਿਯਾ ਸਾਮਿਕਸ੍ਸ ਭੇਸਜ੍ਜਂ ਨੇવ ਕਾਤੁਂ, ਨ ਦਾਤੁਂ વਟ੍ਟਤਿ, ‘‘ਤੁਯ੍ਹਂ ਸਾਮਿਕਸ੍ਸ ਦੇਹੀ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਪਨ ਭਗਿਨਿਯਾ ਦਾਤਬ੍ਬਂ। ਭਾਤੁ ਜਾਯਾਯਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ, ਤੇਸਂ ਪਨ ਪੁਤ੍ਤਾ ਇਮਸ੍ਸ ਞਾਤਕਾਯੇવਾਤਿ ਤੇਸਂ ਕਾਤੁਂ વਟ੍ਟਤਿ।

    Ñātīti vihāre ācariyupajjhāyasaddhivihārikaantevāsikasamānupajjhāyakasamānācariyakā, ghare mātā pitā bhātāti evamādikā. Te gilānā imassa palibodhā honti. Tasmā so palibodho te upaṭṭhahitvā tesaṃ pākatikakaraṇena upacchinditabbo. Tattha upajjhāyo tāva gilāno sace lahuṃ na vuṭṭhāti, yāvajīvaṃ paṭijaggitabbo, tathā pabbajjācariyo upasampadācariyo saddhivihāriko upasampāditapabbājitaantevāsikasamānupajjhāyakā ca. Nissayācariyauddesācariyanissayantevāsikauddesantevāsikasamānācariyakā pana yāva nissayauddesā anupacchinnā, tāva paṭijaggitabbā. Pahontena tato uddhampi paṭijaggitabbā eva. Mātāpitūsu upajjhāye viya paṭijaggitabbaṃ. Sacepi hi te rajje ṭhitā honti, puttato ca upaṭṭhānaṃ paccāsīsanti, kātabbameva. Atha tesaṃ bhesajjaṃ natthi, attano santakaṃ dātabbaṃ. Asati, bhikkhācariyāya pariyesitvāpi dātabbameva. Bhātubhaginīnaṃ pana tesaṃ santakameva yojetvā dātabbaṃ. Sace natthi, attano santakaṃ tāvakālikaṃ datvā pacchā labhantena gaṇhitabbaṃ, alabhantena na codetabbā. Aññātakassa bhaginiyā sāmikassa bhesajjaṃ neva kātuṃ, na dātuṃ vaṭṭati, ‘‘tuyhaṃ sāmikassa dehī’’ti vatvā pana bhaginiyā dātabbaṃ. Bhātu jāyāyapi eseva nayo, tesaṃ pana puttā imassa ñātakāyevāti tesaṃ kātuṃ vaṭṭati.

    ਆਬਾਧੋਤਿ ਯੋ ਕੋਚਿ ਰੋਗੋ। ਸੋ ਬਾਧਯਮਾਨੋ ਪਲਿਬੋਧੋ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਭੇਸਜ੍ਜਕਰਣੇਨ ਉਪਚ੍ਛਿਨ੍ਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਸਚੇ ਪਨ ਕਤਿਪਾਹਂ ਭੇਸਜ੍ਜਂ ਕਰੋਨ੍ਤਸ੍ਸਪਿ ਨ વੂਪਸਮ੍ਮਤਿ, ‘‘ਨਾਹਂ ਤੁਯ੍ਹਂ ਦਾਸੋ, ਨ ਭਤਕੋ, ਤਂਯੇવਮ੍ਹਿ ਪੋਸੇਨ੍ਤੋ ਅਨਮਤਗ੍ਗੇ ਸਂਸਾਰવਟ੍ਟੇ ਦੁਕ੍ਖਪ੍ਪਤ੍ਤੋ’’ਤਿ ਅਤ੍ਤਭਾવਂ ਗਰਹਿਤ੍વਾ ਸਮਣਧਮ੍ਮੋ ਕਾਤਬ੍ਬੋ।

    Ābādhoti yo koci rogo. So bādhayamāno palibodho hoti, tasmā bhesajjakaraṇena upacchinditabbo. Sace pana katipāhaṃ bhesajjaṃ karontassapi na vūpasammati, ‘‘nāhaṃ tuyhaṃ dāso, na bhatako, taṃyevamhi posento anamatagge saṃsāravaṭṭe dukkhappatto’’ti attabhāvaṃ garahitvā samaṇadhammo kātabbo.

    ਗਨ੍ਥੋਤਿ ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਪਰਿਹਰਣਂ। ਤਂ ਸਜ੍ਝਾਯਾਦੀਹਿ ਨਿਚ੍ਚਬ੍ਯਾવਟਸ੍ਸੇવ ਪਲਿਬੋਧੋ ਹੋਤਿ, ਨ ਇਤਰਸ੍ਸ।

    Ganthoti pariyattipariharaṇaṃ. Taṃ sajjhāyādīhi niccabyāvaṭasseva palibodho hoti, na itarassa.

    ਇਦ੍ਧਿਯਾਤਿ ਇਦ੍ਧਿਪਲਿਬੋਧੇਨ। ‘‘ਇਦ੍ਧੀਤਿ ਤੇ ਦਸਾ’’ਤਿਪਿ ਪਾਠੋ। ਤਤ੍ਥ ਇਦ੍ਧੀਤਿ ਪੋਥੁਜ੍ਜਨਿਕਾ ਇਦ੍ਧਿ। ਸਾ ਹਿ ਉਤ੍ਤਾਨਸੇਯ੍ਯਕਦਾਰਕੋ વਿਯ ਤਰੁਣਸਸ੍ਸਂ વਿਯ ਚ ਦੁਪ੍ਪਰਿਹਾਰਾ ਹੋਤਿ, ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤਕੇਨ ਚ ਭਿਜ੍ਜਤਿ। ਸਾ ਪਨ વਿਪਸ੍ਸਨਾਯ ਪਲਿਬੋਧੋ ਹੋਤਿ, ਨ ਸਮਾਧਿਸ੍ਸ ਸਮਾਧਿਂ ਪਤ੍વਾ ਪਤ੍ਤਬ੍ਬਤੋ, ਤਸ੍ਮਾ વਿਪਸ੍ਸਨਾਤ੍ਥਿਕੇਨ ਇਦ੍ਧਿਪਲਿਬੋਧੋ ਉਪਚ੍ਛਿਨ੍ਦਿਤਬ੍ਬੋ, ਇਤਰੇਨ ਅવਸੇਸਾਤਿ। ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਭਾવਨਂ ਪਰਿਬੁਨ੍ਧੇਤਿ ਉਪਰੋਧੇਤਿ ਪવਤ੍ਤਿਤੁਂ ਨ ਦੇਤੀਤਿ ਪਲਿਬੋਧੋ, ਰ-ਕਾਰਸ੍ਸ ਲ-ਕਾਰਂ ਕਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤੋ, ਪਰਿਪਨ੍ਥੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਉਪਚ੍ਛਿਨ੍ਦਿਤਬ੍ਬੋਤਿ ਸਮਾਪਨੇਨ ਸਙ੍ਗਹਣੇਨ ਉਪਰੁਨ੍ਧਿਤਬ੍ਬੋ, ਅਪਲਿਬੋਧੋ ਕਾਤਬ੍ਬੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    Iddhiyāti iddhipalibodhena. ‘‘Iddhīti te dasā’’tipi pāṭho. Tattha iddhīti pothujjanikā iddhi. Sā hi uttānaseyyakadārako viya taruṇasassaṃ viya ca dupparihārā hoti, appamattakena ca bhijjati. Sā pana vipassanāya palibodho hoti, na samādhissa samādhiṃ patvā pattabbato, tasmā vipassanātthikena iddhipalibodho upacchinditabbo, itarena avasesāti. Kammaṭṭhānabhāvanaṃ paribundheti uparodheti pavattituṃ na detīti palibodho, ra-kārassa la-kāraṃ katvā vutto, paripanthoti attho. Upacchinditabboti samāpanena saṅgahaṇena uparundhitabbo, apalibodho kātabboti attho.

    ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨੇ ਨਿਯੁਤ੍ਤੋ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਿਕੋ, ਭਾવਨਮਨੁਯੁਞ੍ਜਨ੍ਤੋ। ਤੇਨ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਿਕੇਨ। ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾਤਿ ‘‘ਇਮਸ੍ਮਿਂ વਿਹਾਰੇ ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਭਿਕ੍ਖੂ’’ਤਿ ਏવਂ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ। ਸਹવਾਸੀਨਨ੍ਤਿ ਸਹવਾਸੀਨਂ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ। ਮੁਦੁਚਿਤ੍ਤਤਂ ਜਨੇਤੀਤਿ ਅਤ੍ਤਨਿ ਮੁਦੁਚਿਤ੍ਤਤਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤਿ। ਅਯਞ੍ਚ ਸਹવਾਸੀਨਂ ਚਿਤ੍ਤਮਦ੍ਦવਜਨਨਾਦਿਅਤ੍ਥੋ ‘‘ਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ ਪਿਯੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਯਪ੍ਪવਤ੍ਤੇਨ ਮੇਤ੍ਤਾਨਿਸਂਸਸੁਤ੍ਤੇਨ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੮.੧) ਦੀਪੇਤਬ੍ਬੋ।

    Kammaṭṭhāne niyutto kammaṭṭhāniko, bhāvanamanuyuñjanto. Tena kammaṭṭhānikena. Paricchinditvāti ‘‘imasmiṃ vihāre sabbepi bhikkhū’’ti evaṃ paricchinditvā. Sahavāsīnanti sahavāsīnaṃ bhikkhūnaṃ. Muducittataṃ janetīti attani muducittataṃ uppādeti. Ayañca sahavāsīnaṃ cittamaddavajananādiattho ‘‘manussānaṃ piyo hotī’’tiādinayappavattena mettānisaṃsasuttena (a. ni. 8.1) dīpetabbo.

    ਅਨੋਲੀਨવੁਤ੍ਤਿਕੋ ਹੋਤੀਤਿ ਸਮ੍ਮਾਪਟਿਪਤ੍ਤਿਯਂ ਓਲੀਨવੁਤ੍ਤਿਕੋ ਹੀਨવੀਰਿਯੋ ਨ ਹੋਤਿ, ਆਰਦ੍ਧવੀਰਿਯੋ ਹੋਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਦਿਬ੍ਬੇਸੁਪਿ ਆਰਮ੍ਮਣੇਸੁ, ਪਗੇવ ਇਤਰੇਸੂਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਸਬ੍ਬਤ੍ਥਾਤਿ ਸਬ੍ਬਸ੍ਮਿਂ ਸਮਣਕਰਣੀਯੇ, ਸਬ੍ਬਸ੍ਮਿਂ વਾ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਾਨੁਯੋਗੇ। ਅਤ੍ਥਯਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਪੁਬ੍ਬਾਸੇવਨવਸੇਨ ਅਤ੍ਥਯਿਤਬ੍ਬਂ। ਯੋਗਸ੍ਸ ਭਾવਨਾਯ ਅਨੁਯੁਞ੍ਜਨਂ ਯੋਗਾਨੁਯੋਗੋ, ਤਦੇવ ਕਰਣੀਯਟ੍ਠੇਨ ਕਮ੍ਮਂ, ਤਸ੍ਸ ਯੋਗਾਨੁਯੋਗਕਮ੍ਮਸ੍ਸ। ਪਦਟ੍ਠਾਨਤ੍ਤਾਤਿ ਨਿਪ੍ਫਤ੍ਤਿਹੇਤੁਤ੍ਤਾ।

    Anolīnavuttiko hotīti sammāpaṭipattiyaṃ olīnavuttiko hīnavīriyo na hoti, āraddhavīriyo hotīti attho. Dibbesupi ārammaṇesu, pageva itaresūti adhippāyo. Sabbatthāti sabbasmiṃ samaṇakaraṇīye, sabbasmiṃ vā kammaṭṭhānānuyoge. Atthayitabbanti pubbāsevanavasena atthayitabbaṃ. Yogassa bhāvanāya anuyuñjanaṃ yogānuyogo, tadeva karaṇīyaṭṭhena kammaṃ, tassa yogānuyogakammassa. Padaṭṭhānattāti nipphattihetuttā.

    ਓਦਾਤਕਸਿਣੇ ਆਲੋਕਕਸਿਣਂ, ਕਸਿਣੁਗ੍ਘਾਟਿਮਾਕਾਸਕਸਿਣੇ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨਾਕਾਸਕਸਿਣਞ੍ਚ ਅਨ੍ਤੋਗਧਂ ਕਤ੍વਾ ਪਾਲ਼ਿਯਂ ਪਥવੀਕਸਿਣਾਦੀਨਂ ਰੂਪਜ੍ਝਾਨਾਰਮ੍ਮਣਾਨਂ ਅਟ੍ਠਨ੍ਨਂਯੇવ ਕਸਿਣਾਨਂ ਸਰੂਪਤੋ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਆਕਾਸਕਸਿਣਂ ਆਲੋਕਕਸਿਣਞ੍ਚ વਜ੍ਜੇਤ੍વਾ ‘‘ਅਟ੍ਠਤਿਂਸਾਰਮ੍ਮਣੇਸੂ’’ਤਿ ਪਾਲ਼ਿਯਂ ਆਗਤਨਯੇਨੇવ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਟ੍ਠਕਥਾਨਯੇਨ ਪਨ ਆਕਾਸਕਸਿਣੇ ਆਲੋਕਕਸਿਣੇ ਚ વਿਸੁਂ ਗਹਿਤੇ ਚਤ੍ਤਾਲੀਸਂਯੇવ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਾਨਿ। ਤਤ੍ਰਿਮਾਨਿ ਚਤ੍ਤਾਲੀਸ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਾਨਿ – ਦਸ ਕਸਿਣਾ, ਦਸ ਅਸੁਭਾ , ਦਸ ਅਨੁਸ੍ਸਤਿਯੋ, ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਬ੍ਰਹ੍ਮવਿਹਾਰਾ, ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਆਰੁਪ੍ਪਾ, ਏਕਾ ਸਞ੍ਞਾ, ਏਕਂ વવਤ੍ਥਾਨਨ੍ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਪਥવੀਕਸਿਣਂ ਆਪੋਕਸਿਣਂ ਤੇਜੋਕਸਿਣਂ વਾਯੋਕਸਿਣਂ ਨੀਲਕਸਿਣਂ ਪੀਤਕਸਿਣਂ ਲੋਹਿਤਕਸਿਣਂ ਓਦਾਤਕਸਿਣਂ ਆਲੋਕਕਸਿਣਂ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨਾਕਾਸਕਸਿਣਨ੍ਤਿ ਇਮੇ ਦਸ ਕਸਿਣਾ। ਉਦ੍ਧੁਮਾਤਕਂ વਿਨੀਲਕਂ વਿਪੁਬ੍ਬਕਂ વਿਚ੍ਛਿਦ੍ਦਕਂ વਿਕ੍ਖਾਯਿਤਕਂ વਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਕਂ ਹਤવਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਕਂ ਲੋਹਿਤਕਂ ਪੁਲ਼વਕਂ ਅਟ੍ਠਿਕਨ੍ਤਿ ਇਮੇ ਦਸ ਅਸੁਭਾ। ਬੁਦ੍ਧਾਨੁਸ੍ਸਤਿ ਧਮ੍ਮ ਸਙ੍ਘ ਸੀਲ ਚਾਗ ਦੇવਤਾਨੁਸ੍ਸਤਿ ਮਰਣਸ੍ਸਤਿ ਕਾਯਗਤਾਸਤਿ ਆਨਾਪਾਨਸ੍ਸਤਿ ਉਪਸਮਾਨੁਸ੍ਸਤੀਤਿ ਇਮਾ ਦਸ ਅਨੁਸ੍ਸਤਿਯੋ। ਮੇਤ੍ਤਾ ਕਰੁਣਾ ਮੁਦਿਤਾ ਉਪੇਕ੍ਖਾਤਿ ਇਮੇ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਬ੍ਰਹ੍ਮવਿਹਾਰਾ। ਆਕਾਸਾਨਞ੍ਚਾਯਤਨਂ વਿਞ੍ਞਾਣਞ੍ਚਾਯਤਨਂ ਆਕਿਞ੍ਚਞ੍ਞਾਯਤਨਂ ਨੇવਸਞ੍ਞਾਨਾਸਞ੍ਞਾਯਤਨਨ੍ਤਿ ਇਮੇ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਆਰੁਪ੍ਪਾ। ਆਹਾਰੇ ਪਟਿਕੂਲਸਞ੍ਞਾ ਏਕਾ ਸਞ੍ਞਾ। ਚਤੁਧਾਤੁવવਤ੍ਥਾਨਂ ਏਕਂ વવਤ੍ਥਾਨਨ੍ਤਿ।

    Odātakasiṇe ālokakasiṇaṃ, kasiṇugghāṭimākāsakasiṇe paricchinnākāsakasiṇañca antogadhaṃ katvā pāḷiyaṃ pathavīkasiṇādīnaṃ rūpajjhānārammaṇānaṃ aṭṭhannaṃyeva kasiṇānaṃ sarūpato vuttattā ākāsakasiṇaṃ ālokakasiṇañca vajjetvā ‘‘aṭṭhatiṃsārammaṇesū’’ti pāḷiyaṃ āgatanayeneva vuttaṃ. Aṭṭhakathānayena pana ākāsakasiṇe ālokakasiṇe ca visuṃ gahite cattālīsaṃyeva kammaṭṭhānāni. Tatrimāni cattālīsa kammaṭṭhānāni – dasa kasiṇā, dasa asubhā , dasa anussatiyo, cattāro brahmavihārā, cattāro āruppā, ekā saññā, ekaṃ vavatthānanti. Tattha pathavīkasiṇaṃ āpokasiṇaṃ tejokasiṇaṃ vāyokasiṇaṃ nīlakasiṇaṃ pītakasiṇaṃ lohitakasiṇaṃ odātakasiṇaṃ ālokakasiṇaṃ paricchinnākāsakasiṇanti ime dasa kasiṇā. Uddhumātakaṃ vinīlakaṃ vipubbakaṃ vicchiddakaṃ vikkhāyitakaṃ vikkhittakaṃ hatavikkhittakaṃ lohitakaṃ puḷavakaṃ aṭṭhikanti ime dasa asubhā. Buddhānussati dhamma saṅgha sīla cāga devatānussati maraṇassati kāyagatāsati ānāpānassati upasamānussatīti imā dasa anussatiyo. Mettā karuṇā muditā upekkhāti ime cattāro brahmavihārā. Ākāsānañcāyatanaṃ viññāṇañcāyatanaṃ ākiñcaññāyatanaṃ nevasaññānāsaññāyatananti ime cattāro āruppā. Āhāre paṭikūlasaññā ekā saññā. Catudhātuvavatthānaṃ ekaṃ vavatthānanti.

    ਯਂ ਯਸ੍ਸ ਚਰਿਤਾਨੁਕੂਲਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਰਾਗਚਰਿਤਸ੍ਸ ਤਾવ ਦਸ ਅਸੁਭਾ ਕਾਯਗਤਾਸਤੀਤਿ ਏਕਾਦਸ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਾਨਿ ਅਨੁਕੂਲਾਨਿ, ਦੋਸਚਰਿਤਸ੍ਸ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਬ੍ਰਹ੍ਮવਿਹਾਰਾ ਚਤ੍ਤਾਰਿ વਣ੍ਣਕਸਿਣਾਨੀਤਿ ਅਟ੍ਠ, ਮੋਹਚਰਿਤਸ੍ਸ ਚ વਿਤਕ੍ਕਚਰਿਤਸ੍ਸ ਚ ਏਕਂ ਆਨਾਪਾਨਸ੍ਸਤਿਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਮੇવ, ਸਦ੍ਧਾਚਰਿਤਸ੍ਸ ਪੁਰਿਮਾ ਛ ਅਨੁਸ੍ਸਤਿਯੋ, ਬੁਦ੍ਧਿਚਰਿਤਸ੍ਸ ਮਰਣਸ੍ਸਤਿ ਉਪਸਮਾਨੁਸ੍ਸਤਿ ਚਤੁਧਾਤੁવવਤ੍ਥਾਨਂ ਆਹਾਰੇ ਪਟਿਕੂਲਸਞ੍ਞਾਤਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ, ਸੇਸਕਸਿਣਾਨਿ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਚ ਆਰੁਪ੍ਪਾ ਸਬ੍ਬਚਰਿਤਾਨਂ ਅਨੁਕੂਲਾਨਿ। ਕਸਿਣੇਸੁ ਚ ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਪਰਿਤ੍ਤਂ વਿਤਕ੍ਕਚਰਿਤਸ੍ਸ, ਅਪ੍ਪਮਾਣਂ ਮੋਹਚਰਿਤਸ੍ਸ ਅਨੁਕੂਲਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਯਥਾવੁਤ੍ਤੇਨੇવ ਨਯੇਨਾਤਿ ‘‘ਯੋਗਾਨੁਯੋਗਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਪਦਟ੍ਠਾਨਤ੍ਤਾ’’ਤਿ ਇਮਮਤ੍ਥਂ ਅਤਿਦਿਸਤਿ।

    Yaṃ yassa caritānukūlanti ettha rāgacaritassa tāva dasa asubhā kāyagatāsatīti ekādasa kammaṭṭhānāni anukūlāni, dosacaritassa cattāro brahmavihārā cattāri vaṇṇakasiṇānīti aṭṭha, mohacaritassa ca vitakkacaritassa ca ekaṃ ānāpānassatikammaṭṭhānameva, saddhācaritassa purimā cha anussatiyo, buddhicaritassa maraṇassati upasamānussati catudhātuvavatthānaṃ āhāre paṭikūlasaññāti cattāri, sesakasiṇāni cattāro ca āruppā sabbacaritānaṃ anukūlāni. Kasiṇesu ca yaṃ kiñci parittaṃ vitakkacaritassa, appamāṇaṃ mohacaritassa anukūlanti veditabbaṃ. Yathāvutteneva nayenāti ‘‘yogānuyogakammassa padaṭṭhānattā’’ti imamatthaṃ atidisati.

    ਯਂ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ ਗਹੇਤੁਕਾਮੋ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਸੇવ વਸੇਨ ਚਤੁਕ੍ਕਪਞ੍ਚਕਜ੍ਝਾਨਾਨਿ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਤ੍વਾ ਝਾਨਪਦਟ੍ਠਾਨਂ વਿਪਸ੍ਸਨਂ વਡ੍ਢੇਤ੍વਾ ਆਸવਕ੍ਖਯਪ੍ਪਤ੍ਤਸ੍ਸ ਖੀਣਾਸવਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਗਹੇਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਆਹ – ‘‘ਇਮਿਨਾવ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨੇਨ…ਪੇ॰… ਉਗ੍ਗਹੇਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ। ਅਰਹਨ੍ਤਾਦਯੋ ਹੀਤਿਆਦਿ ਏਕਚ੍ਚਖੀਣਾਸવਤੋ ਬਹੁਸ੍ਸੁਤੋવ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਦਾਨੇ ਸੇਯ੍ਯੋਤਿ ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ਆਰਦ੍ਧਂ। ਮਹਾਹਤ੍ਥਿਪਥਂ ਨੀਹਰਨ੍ਤੋ વਿਯਾਤਿ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਪਥવਿਂ ਮਹਾਹਤ੍ਥਿਪਥਂ ਕਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ વਿਯ। ਸਪ੍ਪਾਯਾਸਪ੍ਪਾਯਂ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾਤਿ ਯਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ ਆਚਿਕ੍ਖਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਉਪਕਾਰਾਨੁਪਕਾਰਂ ਯੁਤ੍ਤਿਮਗ੍ਗਨੇਨ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ।

    Yaṃ kammaṭṭhānaṃ gahetukāmo hoti, tasseva vasena catukkapañcakajjhānāni nibbattetvā jhānapadaṭṭhānaṃ vipassanaṃ vaḍḍhetvā āsavakkhayappattassa khīṇāsavassa santike gahetabbanti āha – ‘‘imināva kammaṭṭhānena…pe… uggahetabba’’nti. Arahantādayo hītiādi ekaccakhīṇāsavato bahussutova kammaṭṭhānadāne seyyoti dassanatthaṃ āraddhaṃ. Mahāhatthipathaṃ nīharanto viyāti kammaṭṭhānapathaviṃ mahāhatthipathaṃ katvā dassento viya. Sappāyāsappāyaṃ paricchinditvāti yassa kammaṭṭhānaṃ ācikkhati, tassa upakārānupakāraṃ yuttimagganena paricchinditvā.

    ਇਦਾਨਿ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਦਾਯਕਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੇਨ ਧੋਤਮਕ੍ਖਿਤੇਹਿ ਪਾਦੇਹਿ ਉਪਾਹਨਾ ਆਰੁਹਿਤ੍વਾ ਛਤ੍ਤਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਤੇਲਨਾਲ਼ਿਮਧੁਫਾਣਿਤਾਦੀਨਿ ਗਾਹਾਪੇਤ੍વਾ ਅਨ੍ਤੇવਾਸਿਕਪਰਿવੁਤੇਨ ਨ ਗਨ੍ਤਬ੍ਬਂ, ਗਮਿਕવਤ੍ਤਂ ਪਨ ਪੂਰੇਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਤ੍ਤਚੀવਰਂ ਸਯਮੇવ ਗਹੇਤ੍વਾ ਅਨ੍ਤਰਾਮਗ੍ਗੇ ਯਂ ਯਂ વਿਹਾਰਂ ਪવਿਸਤਿ, ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਪવਿਟ੍ਠਕਾਲੇ ਆਗਨ੍ਤੁਕવਤ੍ਤਂ, ਨਿਕ੍ਖਮਨਕਾਲੇ ਗਮਿਕવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਯਥਾਰਹਂ ਤਂ ਤਂ વਤ੍ਤਂ ਪੂਰੇਨ੍ਤੇਨ ਸਲ੍ਲਹੁਕਪਰਿਕ੍ਖਾਰੇਨ ਪਰਮਸਲ੍ਲੇਖવੁਤ੍ਤਿਨਾ ਹੁਤ੍વਾ ਗਨ੍ਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਇਮਮਤ੍ਥਂ ਸਙ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਸਲ੍ਲਹੁਕવੁਤ੍ਤਿਨਾ વਿਨਯਾਚਾਰਸਮ੍ਪਨ੍ਨੇਨਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਏવਂ ਪਨ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਤਂ વਿਹਾਰਂ ਪવਿਸਨ੍ਤੇਨ ਅਨ੍ਤਰਾਯੇવ ਦਨ੍ਤਕਟ੍ਠਂ ਕਪ੍ਪਿਯਂ ਕਾਰਾਪੇਤ੍વਾ ਗਹੇਤ੍વਾ ਪવਿਸਿਤਬ੍ਬਂ, ਨ ਚ ਮੁਹੁਤ੍ਤਂ વਿਸ੍ਸਮਿਤ੍વਾ ਪਾਦਧੋવਨਮਕ੍ਖਨਾਦੀਨਿ ਕਤ੍વਾ ਆਚਰਿਯਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਗਮਿਸ੍ਸਾਮੀਤਿ ਅਞ੍ਞਂ ਪਰਿવੇਣਂ ਪવਿਸਿਤਬ੍ਬਂ। ਕਸ੍ਮਾ? ਸਚੇ ਹਿਸ੍ਸ ਤਤ੍ਰ ਆਚਰਿਯਸ੍ਸ વਿਸਭਾਗਾ ਭਿਕ੍ਖੂ ਭવੇਯ੍ਯੁਂ, ਤਂ ਤੇ ਆਗਮਨਕਾਰਣਂ ਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ਆਚਰਿਯਸ੍ਸ ਅવਣ੍ਣਂ ਪਕਾਸੇਤ੍વਾ ‘‘ਨਟ੍ਠੋਸਿ, ਸਚੇ ਤਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਆਗਤੋ’’ਤਿ વਿਪ੍ਪਟਿਸਾਰਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਯ੍ਯੁਂ, ਯੇਨ ਤਤੋવ ਪਟਿਨਿવਤ੍ਤੇਯ੍ਯ, ਤਸ੍ਮਾ ਆਚਰਿਯਸ੍ਸ વਸਨਟ੍ਠਾਨਂ ਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ਉਜੁਕਂ ਤਤ੍ਥੇવ ਗਨ੍ਤਬ੍ਬਂ।

    Idāni kammaṭṭhānadāyakassa santikaṃ gacchantena dhotamakkhitehi pādehi upāhanā āruhitvā chattaṃ gahetvā telanāḷimadhuphāṇitādīni gāhāpetvā antevāsikaparivutena na gantabbaṃ, gamikavattaṃ pana pūretvā attano pattacīvaraṃ sayameva gahetvā antarāmagge yaṃ yaṃ vihāraṃ pavisati, sabbattha paviṭṭhakāle āgantukavattaṃ, nikkhamanakāle gamikavattanti yathārahaṃ taṃ taṃ vattaṃ pūrentena sallahukaparikkhārena paramasallekhavuttinā hutvā gantabbanti imamatthaṃ saṅkhipitvā dassento ‘‘sallahukavuttinā vinayācārasampannenā’’ti āha. Evaṃ pana gantvā taṃ vihāraṃ pavisantena antarāyeva dantakaṭṭhaṃ kappiyaṃ kārāpetvā gahetvā pavisitabbaṃ, na ca muhuttaṃ vissamitvā pādadhovanamakkhanādīni katvā ācariyassa santikaṃ gamissāmīti aññaṃ pariveṇaṃ pavisitabbaṃ. Kasmā? Sace hissa tatra ācariyassa visabhāgā bhikkhū bhaveyyuṃ, taṃ te āgamanakāraṇaṃ pucchitvā ācariyassa avaṇṇaṃ pakāsetvā ‘‘naṭṭhosi, sace tassa santikaṃ āgato’’ti vippaṭisāraṃ uppādeyyuṃ, yena tatova paṭinivatteyya, tasmā ācariyassa vasanaṭṭhānaṃ pucchitvā ujukaṃ tattheva gantabbaṃ.

    વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰਮਾਚਰਿਯਨ੍ਤਿ –

    Vuttappakāramācariyanti –

    ‘‘ਪਿਯੋ ਗਰੁ ਭਾવਨੀਯੋ, વਤ੍ਤਾ ਚ વਚਨਕ੍ਖਮੋ।

    ‘‘Piyo garu bhāvanīyo, vattā ca vacanakkhamo;

    ਗਮ੍ਭੀਰਞ੍ਚ ਕਥਂ ਕਤ੍ਤਾ, ਨੋ ਚਟ੍ਠਾਨੇ ਨਿਯੋਜਕੋ’’ਤਿ॥ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੭.੩੭; ਨੇਤ੍ਤਿ॰ ੧੧੩) –

    Gambhīrañca kathaṃ kattā, no caṭṭhāne niyojako’’ti. (a. ni. 7.37; netti. 113) –

    ਏવਮਾਦਿਨਾ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰਂ ਸਦ੍ਧਾਦਿਗੁਣਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ ਏਕਨ੍ਤਹਿਤੇਸਿਂ વੁਡ੍ਢਿਪਕ੍ਖੇ ਠਿਤਂ ਕਲ੍ਯਾਣਮਿਤ੍ਤਂ ਆਚਰਿਯਂ। વਤ੍ਤਪਟਿਪਤ੍ਤਿਯਾ ਆਰਾਧਿਤਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਸਚੇ ਆਚਰਿਯੋ ਦਹਰਤਰੋ ਹੋਤਿ, ਪਤ੍ਤਚੀવਰਪਟਿਗ੍ਗਹਣਾਦੀਨਿ ਨ ਸਾਦਿਤਬ੍ਬਾਨਿ। ਸਚੇ વੁਡ੍ਢਤਰੋ, ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਆਚਰਿਯਂ વਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਠਾਤਬ੍ਬਂ। ‘‘ਨਿਕ੍ਖਿਪਾવੁਸੋ, ਪਤ੍ਤਚੀવਰ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤੇਨ ਨਿਕ੍ਖਿਪਿਤਬ੍ਬਂ। ‘‘ਪਾਨੀਯਂ ਪਿવਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇਨ ਸਚੇ ਇਚ੍ਛਤਿ, ਪਾਤਬ੍ਬਂ। ‘‘ਪਾਦੇ ਧੋવਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇਨ ਨ ਤਾવ ਧੋવਿਤਬ੍ਬਾ। ਸਚੇ ਹਿ ਆਚਰਿਯੇਨ ਆਭਤਮੁਦਕਂ ਭવੇਯ੍ਯ, ਨ ਸਾਰੁਪ੍ਪਂ ਸਿਯਾ। ‘‘ਧੋવਾવੁਸੋ, ਨ ਮਯਾ ਆਭਤਂ, ਅਞ੍ਞੇਹਿ ਆਭਤ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤੇਨ ਪਨ ਯਤ੍ਥ ਆਚਰਿਯੋ ਨ ਪਸ੍ਸਤਿ, ਏવਰੂਪੇ ਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨੇ વਾ ਓਕਾਸੇ ਅਬ੍ਭੋਕਾਸવਿਹਾਰਸ੍ਸਪਿ વਾ ਏਕਮਨ੍ਤੇ ਨਿਸੀਦਿਤ੍વਾ ਪਾਦਾ ਧੋવਿਤਬ੍ਬਾ। ਸਚੇ ਆਚਰਿਯੋ ਤੇਲਨਾਲ਼ਿਂ ਆਹਰਤਿ, ਉਟ੍ਠਹਿਤ੍વਾ ਉਭੋਹਿ ਹਤ੍ਥੇਹਿ ਸਕ੍ਕਚ੍ਚਂ ਗਹੇਤਬ੍ਬਾ। ਸਚੇ ਹਿ ਨ ਗਣ੍ਹੇਯ੍ਯ, ‘‘ਅਯਂ ਭਿਕ੍ਖੁ ਇਤੋ ਏવ ਪਟ੍ਠਾਯ ਸਮ੍ਭੋਗਂ ਕੋਪੇਤੀ’’ਤਿ ਆਚਰਿਯਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਥਤ੍ਤਂ ਭવੇਯ੍ਯ। ਗਹੇਤ੍વਾ ਪਨ ਨ ਆਦਿਤੋવ ਪਾਦਾ ਮਕ੍ਖੇਤਬ੍ਬਾ। ਸਚੇ ਹਿ ਤਂ ਆਚਰਿਯਸ੍ਸ ਗਤ੍ਤਬ੍ਭਞ੍ਜਨਤੇਲਂ ਭવੇਯ੍ਯ, ਨ ਸਾਰੁਪ੍ਪਂ ਸਿਯਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਪਠਮਂ ਸੀਸਂ ਮਕ੍ਖੇਤ੍વਾ ਖਨ੍ਧਾਦੀਨਿ ਮਕ੍ਖੇਤਬ੍ਬਾਨਿ। ‘‘ਸਬ੍ਬਪਾਰਿਹਾਰਿਯਤੇਲਮਿਦਂ, ਆવੁਸੋ, ਪਾਦੇਪਿ ਮਕ੍ਖੇਹੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇਨ ਪਨ ਪਾਦੇ ਮਕ੍ਖੇਤ੍વਾ ‘‘ਇਮਂ ਤੇਲਨਾਲ਼ਿਂ ਠਪੇਮਿ, ਭਨ੍ਤੇ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਆਚਰਿਯੇ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤੇ ਦਾਤਬ੍ਬਾ।

    Evamādinā vuttappakāraṃ saddhādiguṇasamannāgataṃ ekantahitesiṃ vuḍḍhipakkhe ṭhitaṃ kalyāṇamittaṃ ācariyaṃ. Vattapaṭipattiyā ārādhitacittassāti ettha sace ācariyo daharataro hoti, pattacīvarapaṭiggahaṇādīni na sāditabbāni. Sace vuḍḍhataro, gantvā ācariyaṃ vanditvā ṭhātabbaṃ. ‘‘Nikkhipāvuso, pattacīvara’’nti vuttena nikkhipitabbaṃ. ‘‘Pānīyaṃ pivā’’ti vuttena sace icchati, pātabbaṃ. ‘‘Pāde dhovā’’ti vuttena na tāva dhovitabbā. Sace hi ācariyena ābhatamudakaṃ bhaveyya, na sāruppaṃ siyā. ‘‘Dhovāvuso, na mayā ābhataṃ, aññehi ābhata’’nti vuttena pana yattha ācariyo na passati, evarūpe paṭicchanne vā okāse abbhokāsavihārassapi vā ekamante nisīditvā pādā dhovitabbā. Sace ācariyo telanāḷiṃ āharati, uṭṭhahitvā ubhohi hatthehi sakkaccaṃ gahetabbā. Sace hi na gaṇheyya, ‘‘ayaṃ bhikkhu ito eva paṭṭhāya sambhogaṃ kopetī’’ti ācariyassa aññathattaṃ bhaveyya. Gahetvā pana na āditova pādā makkhetabbā. Sace hi taṃ ācariyassa gattabbhañjanatelaṃ bhaveyya, na sāruppaṃ siyā, tasmā paṭhamaṃ sīsaṃ makkhetvā khandhādīni makkhetabbāni. ‘‘Sabbapārihāriyatelamidaṃ, āvuso, pādepi makkhehī’’ti vuttena pana pāde makkhetvā ‘‘imaṃ telanāḷiṃ ṭhapemi, bhante’’ti vatvā ācariye gaṇhante dātabbā.

    ਗਤਦਿવਸਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ‘‘ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ ਮੇ, ਭਨ੍ਤੇ, ਕਥੇਥ’’ਇਚ੍ਚੇવਂ ਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ। ਦੁਤਿਯਦਿવਸਤੋ ਪਨ ਪਟ੍ਠਾਯ ਸਚੇ ਆਚਰਿਯਸ੍ਸ ਪਕਤਿਉਪਟ੍ਠਾਕੋ ਅਤ੍ਥਿ, ਤਂ ਯਾਚਿਤ੍વਾ વਤ੍ਤਂ ਕਾਤਬ੍ਬਂ। ਸਚੇ ਯਾਚਿਤੋਪਿ ਨ ਦੇਤਿ, ਓਕਾਸੇ ਲਦ੍ਧੇਯੇવ ਕਾਤਬ੍ਬਂ। ਕਰੋਨ੍ਤੇਨ ਚ ਖੁਦ੍ਦਕਮਜ੍ਝਿਮਮਹਨ੍ਤਾਨਿ ਤੀਣਿ ਦਨ੍ਤਕਟ੍ਠਾਨਿ ਉਪਨਾਮੇਤਬ੍ਬਾਨਿ। ਸੀਤਂ ਉਣ੍ਹਨ੍ਤਿ ਦੁવਿਧਂ ਮੁਖਧੋવਨੁਦਕਞ੍ਚ ਨ੍ਹਾਨੋਦਕਞ੍ਚ ਪਟਿਯਾਦੇਤਬ੍ਬਂ। ਤਤੋ ਯਂ ਆਚਰਿਯੋ ਤੀਣਿ ਦਿવਸਾਨਿ ਪਰਿਭੁਞ੍ਜਤਿ, ਤਾਦਿਸਮੇવ ਨਿਚ੍ਚਂ ਉਪਟ੍ਠਾਪੇਤਬ੍ਬਂ, ਨਿਯਮਂ ਅਕਤ੍વਾ ਯਂ વਾ ਤਂ વਾ ਪਰਿਭੁਞ੍ਜਨ੍ਤਸ੍ਸ ਯਥਾਲਦ੍ਧਂ ਉਪਨਾਮੇਤਬ੍ਬਂ। ਕਿਂ ਬਹੁਨਾ વੁਤ੍ਤੇਨ, ਯਂ ਤਂ ਭਗવਤਾ ‘‘ਅਨ੍ਤੇવਾਸਿਕੇਨ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਆਚਰਿਯਮ੍ਹਿ ਸਮ੍ਮਾ વਤ੍ਤਿਤਬ੍ਬਂ। ਤਤ੍ਰਾਯਂ ਸਮ੍ਮਾવਤ੍ਤਨਾ – ਕਾਲਸ੍ਸੇવ વੁਟ੍ਠਾਯ ਉਪਾਹਨਾ ਓਮੁਞ੍ਚਿਤ੍વਾ ਏਕਂਸਂ ਉਤ੍ਤਰਾਸਙ੍ਗਂ ਕਰਿਤ੍વਾ ਦਨ੍ਤਕਟ੍ਠਂ ਦਾਤਬ੍ਬਂ, ਮੁਖੋਦਕਂ ਦਾਤਬ੍ਬਂ, ਆਸਨਂ ਪਞ੍ਞਪੇਤਬ੍ਬਂ। ਸਚੇ ਯਾਗੁ ਹੋਤਿ, ਭਾਜਨਂ ਧੋવਿਤ੍વਾ ਯਾਗੁ ਉਪਨਾਮੇਤਬ੍ਬਾ’’ਤਿਆਦਿਕਂ (ਮਹਾવ॰ ੬੬) ਖਨ੍ਧਕੇ વਤ੍ਤਂ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਂ, ਤਂ ਸਬ੍ਬਮ੍ਪਿ ਕਾਤਬ੍ਬਂ। ਇਤਿ ਇਮਿਨਾ ਯਥਾવੁਤ੍ਤੇਨ ਨਯੇਨ ਪਟਿਪਜ੍ਜਨ੍ਤੋ વਤ੍ਤਪਟਿਪਤ੍ਤਿਯਾ ਚਿਤ੍ਤਂ ਆਰਾਧੇਤੀਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ।

    Gatadivasato paṭṭhāya ‘‘kammaṭṭhānaṃ me, bhante, kathetha’’iccevaṃ na vattabbaṃ. Dutiyadivasato pana paṭṭhāya sace ācariyassa pakatiupaṭṭhāko atthi, taṃ yācitvā vattaṃ kātabbaṃ. Sace yācitopi na deti, okāse laddheyeva kātabbaṃ. Karontena ca khuddakamajjhimamahantāni tīṇi dantakaṭṭhāni upanāmetabbāni. Sītaṃ uṇhanti duvidhaṃ mukhadhovanudakañca nhānodakañca paṭiyādetabbaṃ. Tato yaṃ ācariyo tīṇi divasāni paribhuñjati, tādisameva niccaṃ upaṭṭhāpetabbaṃ, niyamaṃ akatvā yaṃ vā taṃ vā paribhuñjantassa yathāladdhaṃ upanāmetabbaṃ. Kiṃ bahunā vuttena, yaṃ taṃ bhagavatā ‘‘antevāsikena, bhikkhave, ācariyamhi sammā vattitabbaṃ. Tatrāyaṃ sammāvattanā – kālasseva vuṭṭhāya upāhanā omuñcitvā ekaṃsaṃ uttarāsaṅgaṃ karitvā dantakaṭṭhaṃ dātabbaṃ, mukhodakaṃ dātabbaṃ, āsanaṃ paññapetabbaṃ. Sace yāgu hoti, bhājanaṃ dhovitvā yāgu upanāmetabbā’’tiādikaṃ (mahāva. 66) khandhake vattaṃ paññattaṃ, taṃ sabbampi kātabbaṃ. Iti iminā yathāvuttena nayena paṭipajjanto vattapaṭipattiyā cittaṃ ārādhetīti daṭṭhabbaṃ.

    ਪਞ੍ਚਸਨ੍ਧਿਕਨ੍ਤਿ ਪਞ੍ਚਪਬ੍ਬਂ, ਪਞ੍ਚਭਾਗਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਸ੍ਸ ਉਗ੍ਗਣ੍ਹਨਨ੍ਤਿ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਗਨ੍ਥਸ੍ਸ ਉਗ੍ਗਣ੍ਹਨਂ, ਤਦਤ੍ਥਪਰਿਪੁਚ੍ਛਾ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਸ੍ਸ ਪਰਿਪੁਚ੍ਛਨਾ। ਅਥ વਾ ਗਨ੍ਥਤੋ ਅਤ੍ਥਤੋ ਚ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਸ੍ਸ ਉਗ੍ਗਣ੍ਹਨਂ ਉਗ੍ਗਹੋ, ਤਤ੍ਥ ਸਂਸਯਪਰਿਪੁਚ੍ਛਨਾ ਪਰਿਪੁਚ੍ਛਾ। ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਸ੍ਸ ਉਪਟ੍ਠਾਨਨ੍ਤਿ ਨਿਮਿਤ੍ਤੁਪਟ੍ਠਾਨਂ, ਏવਂ ਭਾવਨਮਨੁਯੁਞ੍ਜਨ੍ਤਸ੍ਸ ‘‘ਏવਮਿਦਂ ਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਉਪਟ੍ਠਾਤੀ’’ਤਿ ਉਪਧਾਰਣਂ, ਤਥਾ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਪ੍ਪਨਾ ‘‘ਏવਂ ਝਾਨਮਪ੍ਪੇਤੀ’’ਤਿ। ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਸ੍ਸ ਲਕ੍ਖਣਨ੍ਤਿ ਗਣਨਾਨੁਬਨ੍ਧਨਾਫੁਸਨਾਨਂ વਸੇਨ ਭਾવਨਂ ਉਸ੍ਸੁਕ੍ਕਾਪੇਤ੍વਾ ਠਪਨਾਯ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿ, ਤਤੋ ਪਰਮ੍ਪਿ વਾ ਸਲ੍ਲਕ੍ਖਣਾਦਿવਸੇਨ ਮਤ੍ਥਕਪ੍ਪਤ੍ਤੀਤਿ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਸਭਾવਸ੍ਸ ਸਲ੍ਲਕ੍ਖਣਂ। ਤੇਨਾਹ – ‘‘ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਸਭਾવੁਪਧਾਰਣਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤੀ’’ਤਿ।

    Pañcasandhikanti pañcapabbaṃ, pañcabhāganti attho. Kammaṭṭhānassa uggaṇhananti kammaṭṭhānaganthassa uggaṇhanaṃ, tadatthaparipucchā kammaṭṭhānassa paripucchanā. Atha vā ganthato atthato ca kammaṭṭhānassa uggaṇhanaṃ uggaho, tattha saṃsayaparipucchanā paripucchā. Kammaṭṭhānassa upaṭṭhānanti nimittupaṭṭhānaṃ, evaṃ bhāvanamanuyuñjantassa ‘‘evamidaṃ nimittaṃ upaṭṭhātī’’ti upadhāraṇaṃ, tathā kammaṭṭhānappanā ‘‘evaṃ jhānamappetī’’ti. Kammaṭṭhānassa lakkhaṇanti gaṇanānubandhanāphusanānaṃ vasena bhāvanaṃ ussukkāpetvā ṭhapanāya sampatti, tato parampi vā sallakkhaṇādivasena matthakappattīti kammaṭṭhānasabhāvassa sallakkhaṇaṃ. Tenāha – ‘‘kammaṭṭhānasabhāvupadhāraṇanti vuttaṃ hotī’’ti.

    ਅਤ੍ਤਨਾਪਿ ਨ ਕਿਲਮਤਿ ਓਧਿਸੋ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਸ੍ਸ ਉਗ੍ਗਣ੍ਹਨਤੋ, ਤਤੋ ਏવ ਆਚਰਿਯਮ੍ਪਿ ਨ વਿਹੇਠੇਤਿ ਧਮ੍ਮਾਧਿਕਰਣਮ੍ਪਿ ਭਾવਨਾਯ ਮਤ੍ਥਕਂ ਪਾਪਨਤੋ। ਤਸ੍ਮਾਤਿ ਤਂਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਅਤ੍ਤਨੋਅਕਿਲਮਨਆਚਰਿਯਾવਿਹੇਠਨਹੇਤੁ। ਥੋਕਨ੍ਤਿ ਥੋਕਂ ਥੋਕਂ। ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਯਤ੍ਥ ਆਚਰਿਯੋ વਸਤਿ, ਤਤ੍ਥ। ਸਪ੍ਪਾਯਂ ਹੋਤੀਤਿ ਆવਾਸਸਪ੍ਪਾਯਾਦਿਲਾਭੇਨ ਮਨਸਿਕਾਰਫਾਸੁਤਾ ਭਾવਨਾਨੁਕੂਲਤਾ ਹੋਤਿ। ਯੋਜਨਪਰਮਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਗਾવੁਤਅਡ੍ਢਯੋਜਨਾਨਿਪਿ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ਮਨ੍ਦਪਞ੍ਞੋ ਗਾવੁਤੇ ਅਡ੍ਢਯੋਜਨੇ ਯੋਜਨਮਤ੍ਤੇ વਾ વਸਨ੍ਤੋ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਸ੍ਸ ਕਿਸ੍ਮਿਞ੍ਚਿਦੇવ ਠਾਨੇ ਸਨ੍ਦੇਹੇ વਾ ਸਤਿਸਮ੍ਮੋਸੇ વਾ ਜਾਤੇ ਕਾਲਸ੍ਸੇવ વਿਹਾਰੇ વਤ੍ਤਂ ਕਤ੍વਾ ਅਨ੍ਤਰਾਮਗ੍ਗੇ ਪਿਣ੍ਡਾਯ ਚਰਿਤ੍વਾ ਭਤ੍ਤਕਿਚ੍ਚਪਰਿਯੋਸਾਨੇਯੇવ ਆਚਰਿਯਸ੍ਸ વਸਨਟ੍ਠਾਨਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਤਂ ਦਿવਸਂ ਆਚਰਿਯਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ ਸੋਧੇਤ੍વਾ ਦੁਤਿਯਦਿવਸੇ ਆਚਰਿਯਂ વਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਨਿਕ੍ਖਮਿਤ੍વਾ ਅਨ੍ਤਰਾਮਗ੍ਗੇ ਪਿਣ੍ਡਾਯ ਚਰਿਤ੍વਾ ਅਕਿਲਮਨ੍ਤੋਯੇવ ਅਤ੍ਤਨੋ વਸਨਟ੍ਠਾਨਂ ਆਗਨ੍ਤੁਂ ਸਕ੍ਖਿਸ੍ਸਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਮਨ੍ਦਪਞ੍ਞੋ ਯੋਜਨਪਰਮਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ’’ਤਿ। ਸਚੇ ਤਿਕ੍ਖਪਞ੍ਞੋ ਯੋਜਨਪਰਮੇ ਫਾਸੁਕਟ੍ਠਾਨਂ ਨ ਲਭਤਿ, ਤੇਨ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨੇ ਸਬ੍ਬਂ ਗਣ੍ਠਿਟ੍ਠਾਨਂ ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ વਿਸੁਦ੍ਧਂ ਆવਜ੍ਜਨਪਟਿਬਦ੍ਧਂ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ ਕਤ੍વਾ ਯੋਜਨਪਰਮਤੋ ਦੂਰਮ੍ਪਿ ਗਨ੍ਤੁਂ વਟ੍ਟਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਤਿਕ੍ਖਪਞ੍ਞੋ ਦੂਰਮ੍ਪਿ ਗਨ੍ਤ੍વਾ’’ਤਿ।

    Attanāpina kilamati odhiso kammaṭṭhānassa uggaṇhanato, tato eva ācariyampi na viheṭheti dhammādhikaraṇampi bhāvanāya matthakaṃ pāpanato. Tasmāti taṃnimittaṃ attanoakilamanaācariyāviheṭhanahetu. Thokanti thokaṃ thokaṃ. Tatthāti yattha ācariyo vasati, tattha. Sappāyaṃ hotīti āvāsasappāyādilābhena manasikāraphāsutā bhāvanānukūlatā hoti. Yojanaparamanti iminā gāvutaaḍḍhayojanānipi saṅgaṇhāti. Yasmā pana mandapañño gāvute aḍḍhayojane yojanamatte vā vasanto kammaṭṭhānassa kismiñcideva ṭhāne sandehe vā satisammose vā jāte kālasseva vihāre vattaṃ katvā antarāmagge piṇḍāya caritvā bhattakiccapariyosāneyeva ācariyassa vasanaṭṭhānaṃ gantvā taṃ divasaṃ ācariyassa santike kammaṭṭhānaṃ sodhetvā dutiyadivase ācariyaṃ vanditvā nikkhamitvā antarāmagge piṇḍāya caritvā akilamantoyeva attano vasanaṭṭhānaṃ āgantuṃ sakkhissati, tasmā vuttaṃ ‘‘mandapañño yojanaparamaṃ gantvā’’ti. Sace tikkhapañño yojanaparame phāsukaṭṭhānaṃ na labhati, tena kammaṭṭhāne sabbaṃ gaṇṭhiṭṭhānaṃ chinditvā visuddhaṃ āvajjanapaṭibaddhaṃ kammaṭṭhānaṃ katvā yojanaparamato dūrampi gantuṃ vaṭṭatīti āha ‘‘tikkhapañño dūrampi gantvā’’ti.

    ਅਟ੍ਠਾਰਸਸੇਨਾਸਨਦੋਸવਿવਜ੍ਜਿਤਨ੍ਤਿ ਮਹਤ੍ਤਂ, ਨવਤ੍ਤਂ, ਜਿਣ੍ਣਤ੍ਤਂ, ਪਨ੍ਥਨਿਸ੍ਸਿਤਤ੍ਤਂ, ਸੋਣ੍ਡੀ, ਪਣ੍ਣਂ, ਪੁਪ੍ਫਂ, ਫਲਂ, ਪਤ੍ਥਨੀਯਤਾ, ਨਗਰਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਿਤਤਾ, ਦਾਰੁਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਿਤਤਾ, ਖੇਤ੍ਤਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਿਤਤਾ, વਿਸਭਾਗਾਨਂ ਪੁਗ੍ਗਲਾਨਂ ਅਤ੍ਥਿਤਾ, ਪਟ੍ਟਨਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਿਤਤਾ, ਪਚ੍ਚਨ੍ਤਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਿਤਤਾ, ਰਜ੍ਜਸੀਮਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਿਤਤਾ, ਅਸਪ੍ਪਾਯਤਾ, ਕਲ੍ਯਾਣਮਿਤ੍ਤਾਨਂ ਅਲਾਭੋਤਿ ਇਮੇਹਿ ਅਟ੍ਠਾਰਸਹਿ ਸੇਨਾਸਨਦੋਸੇਹਿ વਿવਜ੍ਜਿਤਂ। ਇਮੇਸਞ੍ਹਿ ਅਟ੍ਠਾਰਸਨ੍ਨਂ ਦੋਸਾਨਂ ਅਞ੍ਞਤਰੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ ਸੇਨਾਸਨਂ ਭਾવਨਾਯ ਅਨਨੁਰੂਪਂ।

    Aṭṭhārasasenāsanadosavivajjitanti mahattaṃ, navattaṃ, jiṇṇattaṃ, panthanissitattaṃ, soṇḍī, paṇṇaṃ, pupphaṃ, phalaṃ, patthanīyatā, nagarasannissitatā, dārusannissitatā, khettasannissitatā, visabhāgānaṃ puggalānaṃ atthitā, paṭṭanasannissitatā, paccantasannissitatā, rajjasīmasannissitatā, asappāyatā, kalyāṇamittānaṃ alābhoti imehi aṭṭhārasahi senāsanadosehi vivajjitaṃ. Imesañhi aṭṭhārasannaṃ dosānaṃ aññatarena samannāgataṃ senāsanaṃ bhāvanāya ananurūpaṃ.

    ਕਸ੍ਮਾ? ਮਹਾવਿਹਾਰੇ (વਿਸੁਦ੍ਧਿ॰ ੧.੫੨) ਤਾવ ਬਹੂ ਨਾਨਾਛਨ੍ਦਾ ਸਨ੍ਨਿਪਤਨ੍ਤਿ, ਤੇ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ ਪਟਿવਿਰੁਦ੍ਧਤਾਯ વਤ੍ਤਂ ਨ ਕਰੋਨ੍ਤਿ, ਬੋਧਿਯਙ੍ਗਣਾਦੀਨਿ ਅਸਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨੇવ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਅਨੁਪਟ੍ਠਾਪਿਤਂ ਪਾਨੀਯਂ ਪਰਿਭੋਜਨੀਯਂ। ਤਤ੍ਰਾਯਂ ‘‘ਗੋਚਰਗਾਮੇ ਪਿਣ੍ਡਾਯ ਚਰਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਪਤ੍ਤਚੀવਰਮਾਦਾਯ ਨਿਕ੍ਖਨ੍ਤੋਪਿ ਸਚੇ ਪਸ੍ਸਤਿ વਤ੍ਤਂ ਅਕਤਂ, ਪਾਨੀਯਘਟਂ વਾ ਰਿਤ੍ਤਂ, ਅਥਾਨੇਨ વਤ੍ਤਂ ਕਾਤਬ੍ਬਂ ਹੋਤਿ, ਪਾਨੀਯਂ ਉਪਟ੍ਠਾਪੇਤਬ੍ਬਂ , ਅਕਰੋਨ੍ਤੋ વਤ੍ਤਭੇਦੇ ਦੁਕ੍ਕਟਂ ਆਪਜ੍ਜਤਿ। ਕਰੋਨ੍ਤਸ੍ਸ ਕਾਲੋ ਅਤਿਕ੍ਕਮਤਿ, ਅਤਿਦਿવਾ ਪવਿਟ੍ਠੋ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾਯ ਭਿਕ੍ਖਾਯ ਕਿਞ੍ਚਿ ਨ ਲਭਤਿ। ਪਟਿਸਲ੍ਲਾਨਗਤੋਪਿ ਸਾਮਣੇਰਦਹਰਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਉਚ੍ਚਾਸਦ੍ਦੇਨ ਸਙ੍ਘਕਮ੍ਮੇਹਿ ਚ વਿਕ੍ਖਿਪਤਿ। ਯਤ੍ਥ ਪਨ ਸਬ੍ਬਂ વਤ੍ਤਂ ਕਤਮੇવ ਹੋਤਿ, ਅવਸੇਸਾਪਿ ਚ ਘਟ੍ਟਨਾ ਨਤ੍ਥਿ, ਏવਰੂਪੇ ਮਹਾવਿਹਾਰੇਪਿ વਿਹਾਤਬ੍ਬਂ।

    Kasmā? Mahāvihāre (visuddhi. 1.52) tāva bahū nānāchandā sannipatanti, te aññamaññaṃ paṭiviruddhatāya vattaṃ na karonti, bodhiyaṅgaṇādīni asammaṭṭhāneva honti, anupaṭṭhāpitaṃ pānīyaṃ paribhojanīyaṃ. Tatrāyaṃ ‘‘gocaragāme piṇḍāya carissāmī’’ti pattacīvaramādāya nikkhantopi sace passati vattaṃ akataṃ, pānīyaghaṭaṃ vā rittaṃ, athānena vattaṃ kātabbaṃ hoti, pānīyaṃ upaṭṭhāpetabbaṃ , akaronto vattabhede dukkaṭaṃ āpajjati. Karontassa kālo atikkamati, atidivā paviṭṭho niṭṭhitāya bhikkhāya kiñci na labhati. Paṭisallānagatopi sāmaṇeradaharabhikkhūnaṃ uccāsaddena saṅghakammehi ca vikkhipati. Yattha pana sabbaṃ vattaṃ katameva hoti, avasesāpi ca ghaṭṭanā natthi, evarūpe mahāvihārepi vihātabbaṃ.

    ਨવવਿਹਾਰੇ ਬਹੁ ਨવਕਮ੍ਮਂ ਹੋਤਿ, ਅਕਰੋਨ੍ਤਂ ਉਜ੍ਝਾਯਨ੍ਤਿ। ਯਤ੍ਥ ਪਨ ਭਿਕ੍ਖੂ ਏવਂ વਦਨ੍ਤਿ ‘‘ਆਯਸ੍ਮਾ ਯਥਾਸੁਖਂ ਸਮਣਧਮ੍ਮਂ ਕਰੋਤੁ, ਮਯਂ ਨવਕਮ੍ਮਂ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ, ਏવਰੂਪੇ વਿਹਾਤਬ੍ਬਂ।

    Navavihāre bahu navakammaṃ hoti, akarontaṃ ujjhāyanti. Yattha pana bhikkhū evaṃ vadanti ‘‘āyasmā yathāsukhaṃ samaṇadhammaṃ karotu, mayaṃ navakammaṃ karissāmā’’ti, evarūpe vihātabbaṃ.

    ਜਿਣ੍ਣવਿਹਾਰੇ ਪਨ ਬਹੁ ਪਟਿਜਗ੍ਗਿਤਬ੍ਬਂ ਹੋਤਿ, ਅਨ੍ਤਮਸੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸੇਨਾਸਨਮਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਅਪ੍ਪਟਿਜਗ੍ਗਨ੍ਤਂ ਉਜ੍ਝਾਯਨ੍ਤਿ, ਪਟਿਜਗ੍ਗਨ੍ਤਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ ਪਰਿਹਾਯਤਿ।

    Jiṇṇavihāre pana bahu paṭijaggitabbaṃ hoti, antamaso attano senāsanamattampi appaṭijaggantaṃ ujjhāyanti, paṭijaggantassa kammaṭṭhānaṃ parihāyati.

    ਪਨ੍ਥਨਿਸ੍ਸਿਤੇ ਮਹਾਪਥવਿਹਾਰੇ ਰਤ੍ਤਿਨ੍ਦਿવਂ ਆਗਨ੍ਤੁਕਾ ਸਨ੍ਨਿਪਤਨ੍ਤਿ। વਿਕਾਲੇ ਆਗਤਾਨਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸੇਨਾਸਨਂ ਦਤ੍વਾ ਰੁਕ੍ਖਮੂਲੇ વਾ ਪਾਸਾਣਪਿਟ੍ਠੇ વਾ વਸਿਤਬ੍ਬਂ ਹੋਤਿ, ਪੁਨਦਿવਸੇਪਿ ਏવਮੇવਾਤਿ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਸ੍ਸ ਓਕਾਸੋ ਨ ਹੋਤਿ। ਯਤ੍ਥ ਪਨ ਏવਰੂਪੋ ਆਗਨ੍ਤੁਕਸਮ੍ਬਾਧੋ ਨ ਹੋਤਿ, ਤਤ੍ਥ વਿਹਾਤਬ੍ਬਂ।

    Panthanissite mahāpathavihāre rattindivaṃ āgantukā sannipatanti. Vikāle āgatānaṃ attano senāsanaṃ datvā rukkhamūle vā pāsāṇapiṭṭhe vā vasitabbaṃ hoti, punadivasepi evamevāti kammaṭṭhānassa okāso na hoti. Yattha pana evarūpo āgantukasambādho na hoti, tattha vihātabbaṃ.

    ਸੋਣ੍ਡੀ ਨਾਮ ਪਾਸਾਣਪੋਕ੍ਖਰਣੀ ਹੋਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਪਾਨੀਯਤ੍ਥਂ ਮਹਾਜਨੋ ਸਮੋਸਰਤਿ, ਨਗਰવਾਸੀਨਂ ਰਾਜਕੁਲੂਪਕਤ੍ਥੇਰਾਨਂ ਅਨ੍ਤੇવਾਸਿਕਾ ਰਜਨਕਮ੍ਮਤ੍ਥਾਯ ਆਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, ਤੇਸਂ ਭਾਜਨਦਾਰੁਦੋਣਿਕਾਦੀਨਿ ਪੁਚ੍ਛਨ੍ਤਾਨਂ ‘‘ਅਸੁਕੇ ਚ ਅਸੁਕੇ ਚ ਠਾਨੇ’’ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਬ੍ਬਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਏવਂ ਸਬ੍ਬਕਾਲਮ੍ਪਿ ਨਿਚ੍ਚਬ੍ਯਾવਟੋ ਹੋਤਿ।

    Soṇḍī nāma pāsāṇapokkharaṇī hoti. Tattha pānīyatthaṃ mahājano samosarati, nagaravāsīnaṃ rājakulūpakattherānaṃ antevāsikā rajanakammatthāya āgacchanti, tesaṃ bhājanadārudoṇikādīni pucchantānaṃ ‘‘asuke ca asuke ca ṭhāne’’ti dassetabbāni honti. Evaṃ sabbakālampi niccabyāvaṭo hoti.

    ਯਤ੍ਥ ਨਾਨਾવਿਧਂ ਸਾਕਪਣ੍ਣਂ ਹੋਤਿ, ਤਤ੍ਥਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਦਿવਾવਿਹਾਰਂ ਨਿਸਿਨ੍ਨਸ੍ਸਪਿ ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਸਾਕਹਾਰਿਕਾ ਗਾਯਮਾਨਾ ਪਣ੍ਣਂ ਉਚ੍ਚਿਨਨ੍ਤਿਯੋ વਿਸਭਾਗਸਦ੍ਦਸਙ੍ਘਟ੍ਟਨੇਨ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਨ੍ਤਰਾਯਂ ਕਰੋਨ੍ਤਿ।

    Yattha nānāvidhaṃ sākapaṇṇaṃ hoti, tatthassa kammaṭṭhānaṃ gahetvā divāvihāraṃ nisinnassapi santike sākahārikā gāyamānā paṇṇaṃ uccinantiyo visabhāgasaddasaṅghaṭṭanena kammaṭṭhānantarāyaṃ karonti.

    ਯਤ੍ਥ ਪਨ ਨਾਨਾવਿਧਾ ਮਾਲਾਗਚ੍ਛਾ ਸੁਪੁਪ੍ਫਿਤਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਤਤ੍ਰਾਪਿ ਤਾਦਿਸੋਯੇવ ਉਪਦ੍ਦવੋ।

    Yattha pana nānāvidhā mālāgacchā supupphitā honti, tatrāpi tādisoyeva upaddavo.

    ਯਤ੍ਥ ਨਾਨਾવਿਧਂ ਅਮ੍ਬਜਮ੍ਬੁਪਨਸਾਦਿਫਲਂ ਹੋਤਿ, ਤਤ੍ਥ ਫਲਤ੍ਥਿਕਾ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ ਯਾਚਨ੍ਤਿ, ਅਦੇਨ੍ਤਸ੍ਸ ਕੁਜ੍ਝਨ੍ਤਿ, ਬਲਕ੍ਕਾਰੇਨ વਾ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤਿ, ਸਾਯਨ੍ਹਸਮਯੇ વਿਹਾਰਮਜ੍ਝੇ ਚਙ੍ਕਮਨ੍ਤੇਨ ਤੇ ਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਕਿਂ ਉਪਾਸਕਾ ਏવਂ ਕਰੋਥਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ ਯਥਾਰੁਚਿ ਅਕ੍ਕੋਸਨ੍ਤਿ, ਅવਾਸਾਯਪਿਸ੍ਸ ਪਰਕ੍ਕਮਨ੍ਤਿ।

    Yattha nānāvidhaṃ ambajambupanasādiphalaṃ hoti, tattha phalatthikā āgantvā yācanti, adentassa kujjhanti, balakkārena vā gaṇhanti, sāyanhasamaye vihāramajjhe caṅkamantena te disvā ‘‘kiṃ upāsakā evaṃ karothā’’ti vuttā yathāruci akkosanti, avāsāyapissa parakkamanti.

    ਪਤ੍ਥਨੀਯੇ ਪਨ ਲੋਕਸਮ੍ਮਤੇ ਦਕ੍ਖਿਣਗਿਰਿਹਤ੍ਥਿਕੁਚ੍ਛਿਚੇਤਿਯਗਿਰਿਚਿਤ੍ਤਲਪਬ੍ਬਤਸਦਿਸੇ વਿਹਾਰੇ વਿਹਰਨ੍ਤਂ ‘‘ਅਯਂ ਅਰਹਾ’’ਤਿ ਸਮ੍ਭਾવੇਤ੍વਾ વਨ੍ਦਿਤੁਕਾਮਾ ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਸਮਨ੍ਤਾ ਓਸਰਨ੍ਤਿ, ਤੇਨਸ੍ਸ ਨ ਫਾਸੁ ਹੋਤਿ। ਯਸ੍ਸ ਪਨ ਤਂ ਸਪ੍ਪਾਯਂ ਹੋਤਿ, ਤੇਨ ਦਿવਾ ਅਞ੍ਞਤ੍ਥ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਰਤ੍ਤਿਂ વਸਿਤਬ੍ਬਂ।

    Patthanīye pana lokasammate dakkhiṇagirihatthikucchicetiyagiricittalapabbatasadise vihāre viharantaṃ ‘‘ayaṃ arahā’’ti sambhāvetvā vanditukāmā manussā samantā osaranti, tenassa na phāsu hoti. Yassa pana taṃ sappāyaṃ hoti, tena divā aññattha gantvā rattiṃ vasitabbaṃ.

    ਨਗਰਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਿਤੇ વਿਸਭਾਗਾਰਮ੍ਮਣਾਨਿ ਆਪਾਥਮਾਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, ਕੁਮ੍ਭਦਾਸਿਯੋਪਿ ਘਟੇਹਿ ਨਿਘਂਸਨ੍ਤਿਯੋ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, ਓਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਮਗ੍ਗਂ ਨ ਦੇਨ੍ਤਿ, ਇਸ੍ਸਰਮਨੁਸ੍ਸਾਪਿ વਿਹਾਰਮਜ੍ਝੇ ਸਾਣਿਂ ਪਰਿਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਨਿਸੀਦਨ੍ਤਿ।

    Nagarasannissite visabhāgārammaṇāni āpāthamāgacchanti, kumbhadāsiyopi ghaṭehi nighaṃsantiyo gacchanti, okkamitvā maggaṃ na denti, issaramanussāpi vihāramajjhe sāṇiṃ parikkhipitvā nisīdanti.

    ਦਾਰੁਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਯੇ ਪਨ ਯਤ੍ਥ ਕਟ੍ਠਾਨਿ ਚ ਦਬ੍ਬੁਪਕਰਣਰੁਕ੍ਖਾ ਚ ਸਨ੍ਤਿ, ਤਤ੍ਥ ਕਟ੍ਠਹਾਰਿਕਾ ਪੁਬ੍ਬੇ વੁਤ੍ਤਸਾਕਪੁਪ੍ਫਹਾਰਿਕਾ વਿਯ ਅਫਾਸੁਕਂ ਕਰੋਨ੍ਤਿ। વਿਹਾਰੇ ਰੁਕ੍ਖਾ ਸਨ੍ਤਿ, ਤੇ ‘‘ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਘਰਾਨਿ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ ਛਿਨ੍ਦਨ੍ਤਿ। ਸਚੇ ਸਾਯਨ੍ਹਸਮਯੇ ਪਧਾਨਘਰਾ ਨਿਕ੍ਖਮਿਤ੍વਾ વਿਹਾਰਮਜ੍ਝੇ ਚਙ੍ਕਮਨ੍ਤੋ ਤੇ ਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਕਿਂ ਉਪਾਸਕਾ ਏવਂ ਕਰੋਥਾ’’ਤਿ વਦਤਿ, ਯਥਾਰੁਚਿ ਅਕ੍ਕੋਸਨ੍ਤਿ, ਅવਾਸਾਯਪਿਸ੍ਸ ਪਰਕ੍ਕਮਨ੍ਤਿ।

    Dārusannissaye pana yattha kaṭṭhāni ca dabbupakaraṇarukkhā ca santi, tattha kaṭṭhahārikā pubbe vuttasākapupphahārikā viya aphāsukaṃ karonti. Vihāre rukkhā santi, te ‘‘chinditvā gharāni karissāmā’’ti manussā āgantvā chindanti. Sace sāyanhasamaye padhānagharā nikkhamitvā vihāramajjhe caṅkamanto te disvā ‘‘kiṃ upāsakā evaṃ karothā’’ti vadati, yathāruci akkosanti, avāsāyapissa parakkamanti.

    ਯੋ ਪਨ ਖੇਤ੍ਤਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਿਤੋ ਹੋਤਿ ਸਮਨ੍ਤਾ ਖੇਤ੍ਤੇਹਿ ਪਰਿવਾਰਿਤੋ, ਤਤ੍ਥ ਮਨੁਸ੍ਸਾ વਿਹਾਰਮਜ੍ਝੇਯੇવ ਖਲਂ ਕਤ੍વਾ ਧਞ੍ਞਂ ਮਦ੍ਦਨ੍ਤਿ, ਪਮੁਖੇਸੁ ਸਯਨ੍ਤਿ, ਅਞ੍ਞਮ੍ਪਿ ਬਹੁਂ ਅਫਾਸੁਂ ਕਰੋਨ੍ਤਿ। ਯਤ੍ਰਪਿ ਮਹਾਸਙ੍ਘਭੋਗੋ ਹੋਤਿ, ਆਰਾਮਿਕਕੁਲਾਨਂ ਗਾવੋ ਰੁਨ੍ਧਨ੍ਤਿ, ਉਦਕવਾਰਂ ਪਟਿਸੇਧੇਨ੍ਤਿ, ਮਨੁਸ੍ਸਾ વੀਹਿਸੀਸਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ‘‘ਪਸ੍ਸਥ ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ ਆਰਾਮਿਕਕੁਲਾਨਂ ਕਮ੍ਮ’’ਨ੍ਤਿ ਸਙ੍ਘਸ੍ਸ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤਿ। ਤੇਨ ਤੇਨ ਕਾਰਣੇਨ ਰਾਜਰਾਜਮਹਾਮਤ੍ਤਾਨਂ ਘਰਦ੍વਾਰਂ ਗਨ੍ਤਬ੍ਬਂ ਹੋਤਿ, ਅਯਮ੍ਪਿ ਖੇਤ੍ਤਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਿਤੇਨੇવ ਸਙ੍ਗਹਿਤੋ।

    Yo pana khettasannissito hoti samantā khettehi parivārito, tattha manussā vihāramajjheyeva khalaṃ katvā dhaññaṃ maddanti, pamukhesu sayanti, aññampi bahuṃ aphāsuṃ karonti. Yatrapi mahāsaṅghabhogo hoti, ārāmikakulānaṃ gāvo rundhanti, udakavāraṃ paṭisedhenti, manussā vīhisīsaṃ gahetvā ‘‘passatha tumhākaṃ ārāmikakulānaṃ kamma’’nti saṅghassa dassenti. Tena tena kāraṇena rājarājamahāmattānaṃ gharadvāraṃ gantabbaṃ hoti, ayampi khettasannissiteneva saṅgahito.

    ਯਤ੍ਥ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞવਿਸਭਾਗਾ વੇਰੀ ਭਿਕ੍ਖੂ વਿਹਰਨ੍ਤਿ, ਯੇ ਕਲਹਂ ਕਰੋਨ੍ਤਾ ‘‘ਮਾ, ਭਨ੍ਤੇ, ਏવਂ ਕਰੋਥਾ’’ਤਿ વਾਰਿਯਮਾਨਾ ‘‘ਏਤਸ੍ਸ ਪਂਸੁਕੂਲਿਕਸ੍ਸ ਆਗਤਕਾਲਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਨਟ੍ਠਾਮ੍ਹਾ’’ਤਿ વਤ੍ਤਾਰੋ ਭવਨ੍ਤਿ।

    Yattha aññamaññavisabhāgā verī bhikkhū viharanti, ye kalahaṃ karontā ‘‘mā, bhante, evaṃ karothā’’ti vāriyamānā ‘‘etassa paṃsukūlikassa āgatakālato paṭṭhāya naṭṭhāmhā’’ti vattāro bhavanti.

    ਯੋਪਿ ਉਦਕਪਟ੍ਟਨਂ વਾ ਥਲਪਟ੍ਟਨਂ વਾ ਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਿਤੋ ਹੋਤਿ, ਤਤ੍ਥ ਅਭਿਣ੍ਹਂ ਨਾવਾਹਿ ਚ ਸਤ੍ਥੇਹਿ ਚ ਆਗਤਮਨੁਸ੍ਸਾ ‘‘ਓਕਾਸਂ ਦੇਥ, ਪਾਨੀਯਂ ਦੇਥ, ਲੋਣਂ ਦੇਥਾ’’ਤਿ ਘਟ੍ਟਯਨ੍ਤਾ ਅਫਾਸੁਂ ਕਰੋਨ੍ਤਿ।

    Yopi udakapaṭṭanaṃ vā thalapaṭṭanaṃ vā sannissito hoti, tattha abhiṇhaṃ nāvāhi ca satthehi ca āgatamanussā ‘‘okāsaṃ detha, pānīyaṃ detha, loṇaṃ dethā’’ti ghaṭṭayantā aphāsuṃ karonti.

    ਪਚ੍ਚਨ੍ਤਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਿਤੇ ਪਨ ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਬੁਦ੍ਧਾਦੀਸੁ ਅਪ੍ਪਸਨ੍ਨਾ ਹੋਨ੍ਤਿ।

    Paccantasannissite pana manussā buddhādīsu appasannā honti.

    ਰਜ੍ਜਸੀਮਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਿਤੇ ਰਾਜਭਯਂ ਹੋਤਿ। ਤਞ੍ਹਿ ਪਦੇਸਂ ਏਕੋ ਰਾਜਾ ‘‘ਨ ਮਯ੍ਹਂ વਸੇ વਤ੍ਤਤੀ’’ਤਿ ਪਹਰਤਿ, ਇਤਰੋਪਿ ‘‘ਨ ਮਯ੍ਹਂ વਸੇ વਤ੍ਤਤੀ’’ਤਿ। ਤਤ੍ਰਾਯਂ ਭਿਕ੍ਖੁ ਕਦਾਚਿ ਇਮਸ੍ਸ ਰਞ੍ਞੋ વਿਜਿਤੇ વਿਚਰਤਿ, ਕਦਾਚਿ ਏਤਸ੍ਸ, ਅਥ ਨਂ ‘‘ਚਰਪੁਰਿਸੋ ਅਯ’’ਨ੍ਤਿ ਮਞ੍ਞਮਾਨਾ ਅਨਯਬ੍ਯਸਨਂ ਪਾਪੇਨ੍ਤਿ।

    Rajjasīmasannissite rājabhayaṃ hoti. Tañhi padesaṃ eko rājā ‘‘na mayhaṃ vase vattatī’’ti paharati, itaropi ‘‘na mayhaṃ vase vattatī’’ti. Tatrāyaṃ bhikkhu kadāci imassa rañño vijite vicarati, kadāci etassa, atha naṃ ‘‘carapuriso aya’’nti maññamānā anayabyasanaṃ pāpenti.

    ਅਸਪ੍ਪਾਯਤਾਤਿ વਿਸਭਾਗਰੂਪਾਦਿਆਰਮ੍ਮਣਸਮੋਸਰਣੇਨ વਾ ਅਮਨੁਸ੍ਸਪਰਿਗ੍ਗਹਿਤਤਾਯ વਾ ਅਸਪ੍ਪਾਯਤਾ। ਤਤ੍ਰਿਦਂ વਤ੍ਥੁ – ਏਕੋ ਕਿਰ ਥੇਰੋ ਅਰਞ੍ਞੇ વਸਤਿ। ਅਥਸ੍ਸ ਏਕਾ ਯਕ੍ਖਿਨੀ ਪਣ੍ਣਸਾਲਦ੍વਾਰੇ ਠਤ੍વਾ ਗਾਯਿ। ਸੋ ਨਿਕ੍ਖਮਿਤ੍વਾ ਦ੍વਾਰੇ ਅਟ੍ਠਾਸਿ, ਸਾ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਚਙ੍ਕਮਨਸੀਸੇ ਗਾਯਿ। ਥੇਰੋ ਚਙ੍ਕਮਨਸੀਸਂ ਅਗਮਾਸਿ, ਸਾ ਸਤਪੋਰਿਸੇ ਪਪਾਤੇ ਠਤ੍વਾ ਗਾਯਿ। ਥੇਰੋ ਪਟਿਨਿવਤ੍ਤਿ, ਅਥ ਨਂ ਸਾ વੇਗੇਨ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਗਹੇਤ੍વਾ ‘‘ਮਯਾ, ਭਨ੍ਤੇ, ਨ ਏਕੋ, ਨ ਦ੍વੇ ਤੁਮ੍ਹਾਦਿਸਾ ਖਾਦਿਤਾ’’ਤਿ ਆਹ।

    Asappāyatāti visabhāgarūpādiārammaṇasamosaraṇena vā amanussapariggahitatāya vā asappāyatā. Tatridaṃ vatthu – eko kira thero araññe vasati. Athassa ekā yakkhinī paṇṇasāladvāre ṭhatvā gāyi. So nikkhamitvā dvāre aṭṭhāsi, sā gantvā caṅkamanasīse gāyi. Thero caṅkamanasīsaṃ agamāsi, sā sataporise papāte ṭhatvā gāyi. Thero paṭinivatti, atha naṃ sā vegena gantvā gahetvā ‘‘mayā, bhante, na eko, na dve tumhādisā khāditā’’ti āha.

    ਯਤ੍ਥ ਨ ਸਕ੍ਕਾ ਹੋਤਿ ਆਚਰਿਯਂ વਾ ਆਚਰਿਯਸਮਂ વਾ ਉਪਜ੍ਝਾਯਂ વਾ ਉਪਜ੍ਝਾਯਸਮਂ વਾ ਕਲ੍ਯਾਣਮਿਤ੍ਤਂ ਲਦ੍ਧੁਂ, ਤਤ੍ਥ ਸੋ ਕਲ੍ਯਾਣਮਿਤ੍ਤਾਨਂ ਅਲਾਭੋ ਮਹਾਦੋਸੋਯੇવ। ਤਸ੍ਮਾ ਇਮੇਸਂ ਅਟ੍ਠਾਰਸਨ੍ਨਂ ਦੋਸਾਨਂ ਅਞ੍ਞਤਰੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ ਸੇਨਾਸਨਂ ਭਾવਨਾਯ ਅਨਨੁਰੂਪਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। વੁਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਚੇਤਂ ਅਟ੍ਠਕਥਾਸੁ –

    Yattha na sakkā hoti ācariyaṃ vā ācariyasamaṃ vā upajjhāyaṃ vā upajjhāyasamaṃ vā kalyāṇamittaṃ laddhuṃ, tattha so kalyāṇamittānaṃ alābho mahādosoyeva. Tasmā imesaṃ aṭṭhārasannaṃ dosānaṃ aññatarena samannāgataṃ senāsanaṃ bhāvanāya ananurūpanti veditabbaṃ. Vuttampi cetaṃ aṭṭhakathāsu –

    ‘‘ਮਹਾવਾਸਂ ਨવਾવਾਸਂ, ਜਰਾવਾਸਞ੍ਚ ਪਨ੍ਥਨਿਂ।

    ‘‘Mahāvāsaṃ navāvāsaṃ, jarāvāsañca panthaniṃ;

    ਸੋਣ੍ਡਿਂ ਪਣ੍ਣਞ੍ਚ ਪੁਪ੍ਫਞ੍ਚ, ਫਲਂ ਪਤ੍ਥਿਤਮੇવ ਚ॥

    Soṇḍiṃ paṇṇañca pupphañca, phalaṃ patthitameva ca.

    ‘‘ਨਗਰਂ ਦਾਰੁਨਾ ਖੇਤ੍ਤਂ, વਿਸਭਾਗੇਨ ਪਟ੍ਟਨਂ।

    ‘‘Nagaraṃ dārunā khettaṃ, visabhāgena paṭṭanaṃ;

    ਪਚ੍ਚਨ੍ਤਸੀਮਾਸਪ੍ਪਾਯਂ, ਯਤ੍ਥ ਮਿਤ੍ਤੋ ਨ ਲਬ੍ਭਤਿ॥

    Paccantasīmāsappāyaṃ, yattha mitto na labbhati.

    ‘‘ਅਟ੍ਠਾਰਸੇਤਾਨਿ ਠਾਨਾਨਿ, ਇਤਿ વਿਞ੍ਞਾਯ ਪਣ੍ਡਿਤੋ।

    ‘‘Aṭṭhārasetāni ṭhānāni, iti viññāya paṇḍito;

    ਆਰਕਾ ਪਰਿવਜ੍ਜੇਯ੍ਯ, ਮਗ੍ਗਂ ਸਪ੍ਪਟਿਭਯਂ ਯਥਾ’’ਤਿ॥ (વਿਸੁਦ੍ਧਿ॰ ੧.੫੨)।

    Ārakā parivajjeyya, maggaṃ sappaṭibhayaṃ yathā’’ti. (visuddhi. 1.52);

    ਪਞ੍ਚਸੇਨਾਸਨਙ੍ਗਸਮਨ੍ਨਾਗਤਨ੍ਤਿ ਗਾਮਤੋ ਨਾਤਿਦੂਰਨਾਚ੍ਚਾਸਨ੍ਨਤਾਦੀਹਿ ਪਞ੍ਚਹਿ ਸੇਨਾਸਨਙ੍ਗੇਹਿ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ ਭਗવਤਾ –

    Pañcasenāsanaṅgasamannāgatanti gāmato nātidūranāccāsannatādīhi pañcahi senāsanaṅgehi samannāgataṃ. Vuttañhetaṃ bhagavatā –

    ‘‘ਕਥਞ੍ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸੇਨਾਸਨਂ ਪਞ੍ਚਙ੍ਗਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ ਹੋਤਿ? ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸੇਨਾਸਨਂ ਨਾਤਿਦੂਰਂ ਹੋਤਿ ਨਾਚ੍ਚਾਸਨ੍ਨਂ ਗਮਨਾਗਮਨਸਮ੍ਪਨ੍ਨਂ, ਦਿવਾ ਅਪ੍ਪਾਕਿਣ੍ਣਂ ਰਤ੍ਤਿਂ ਅਪ੍ਪਸਦ੍ਦਂ ਅਪ੍ਪਨਿਗ੍ਘੋਸਂ, ਅਪ੍ਪਡਂਸਮਕਸવਾਤਾਤਪਸਰੀਸਪਸਮ੍ਫਸ੍ਸਂ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਖੋ ਪਨ ਸੇਨਾਸਨੇ વਿਹਰਨ੍ਤਸ੍ਸ ਅਪ੍ਪਕਸਿਰੇਨ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਚੀવਰਪਿਣ੍ਡਪਾਤਸੇਨਾਸਨਗਿਲਾਨਪਚ੍ਚਯਭੇਸਜ੍ਜਪਰਿਕ੍ਖਾਰਾ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਖੋ ਪਨ ਸੇਨਾਸਨੇ ਥੇਰਾ ਭਿਕ੍ਖੂ વਿਹਰਨ੍ਤਿ ਬਹੁਸ੍ਸੁਤਾ ਆਗਤਾਗਮਾ ਧਮ੍ਮਧਰਾ વਿਨਯਧਰਾ ਮਾਤਿਕਾਧਰਾ, ਤੇ ਕਾਲੇਨ ਕਾਲਂ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਪਰਿਪੁਚ੍ਛਤਿ ਪਰਿਪਞ੍ਹਤਿ ‘ਇਦਂ, ਭਨ੍ਤੇ, ਕਥਂ, ਇਮਸ੍ਸ ਕੋ ਅਤ੍ਥੋ’ਤਿ। ਤਸ੍ਸ ਤੇ ਆਯਸ੍ਮਨ੍ਤੋ ਅવਿવਟਞ੍ਚੇવ વਿવਰਨ੍ਤਿ, ਅਨੁਤ੍ਤਾਨੀਕਤਞ੍ਚ ਉਤ੍ਤਾਨਿਂ ਕਰੋਨ੍ਤਿ, ਅਨੇਕવਿਹਿਤੇਸੁ ਚ ਕਙ੍ਖਾਠਾਨਿਯੇਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਕਙ੍ਖਂ ਪਟਿવਿਨੋਦੇਨ੍ਤਿ। ਏવਂ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸੇਨਾਸਨਂ ਪਞ੍ਚਙ੍ਗਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ ਹੋਤੀ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੧੦.੧੧)।

    ‘‘Kathañca, bhikkhave, senāsanaṃ pañcaṅgasamannāgataṃ hoti? Idha, bhikkhave, senāsanaṃ nātidūraṃ hoti nāccāsannaṃ gamanāgamanasampannaṃ, divā appākiṇṇaṃ rattiṃ appasaddaṃ appanigghosaṃ, appaḍaṃsamakasavātātapasarīsapasamphassaṃ, tasmiṃ kho pana senāsane viharantassa appakasirena uppajjanti cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārā, tasmiṃ kho pana senāsane therā bhikkhū viharanti bahussutā āgatāgamā dhammadharā vinayadharā mātikādharā, te kālena kālaṃ upasaṅkamitvā paripucchati paripañhati ‘idaṃ, bhante, kathaṃ, imassa ko attho’ti. Tassa te āyasmanto avivaṭañceva vivaranti, anuttānīkatañca uttāniṃ karonti, anekavihitesu ca kaṅkhāṭhāniyesu dhammesu kaṅkhaṃ paṭivinodenti. Evaṃ kho, bhikkhave, senāsanaṃ pañcaṅgasamannāgataṃ hotī’’ti (a. ni. 10.11).

    ਏਤ੍ਥ ਚ ਨਾਤਿਦੂਰਂ ਨਾਚ੍ਚਾਸਨ੍ਨਂ ਗਮਨਾਗਮਨਸਮ੍ਪਨ੍ਨਨ੍ਤਿ ਏਕਂ ਅਙ੍ਗਂ, ਦਿવਾ ਅਪ੍ਪਾਕਿਣ੍ਣਂ ਰਤ੍ਤਿਂ ਅਪ੍ਪਸਦ੍ਦਂ ਅਪ੍ਪਨਿਗ੍ਘੋਸਨ੍ਤਿ ਏਕਂ, ਅਪ੍ਪਡਂਸਮਕਸવਾਤਾਤਪਸਰੀਸਪਸਮ੍ਫਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ਏਕਂ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਖੋ ਪਨ ਸੇਨਾਸਨੇ વਿਹਰਨ੍ਤਸ੍ਸ…ਪੇ॰… ਪਰਿਕ੍ਖਾਰਾਤਿ ਏਕਂ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਖੋ ਪਨ ਸੇਨਾਸਨੇ ਥੇਰਾ…ਪੇ॰… ਕਙ੍ਖਂ ਪਟਿવਿਨੋਦੇਨ੍ਤੀਤਿ ਏਕਂ। ਏવਂ ਪਞ੍ਚਙ੍ਗਾਨਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾਨਿ।

    Ettha ca nātidūraṃ nāccāsannaṃ gamanāgamanasampannanti ekaṃ aṅgaṃ, divā appākiṇṇaṃ rattiṃ appasaddaṃ appanigghosanti ekaṃ, appaḍaṃsamakasavātātapasarīsapasamphassanti ekaṃ, tasmiṃ kho pana senāsane viharantassa…pe… parikkhārāti ekaṃ, tasmiṃ kho pana senāsane therā…pe… kaṅkhaṃ paṭivinodentīti ekaṃ. Evaṃ pañcaṅgāni veditabbāni.

    ਉਪਚ੍ਛਿਨ੍ਨਖੁਦ੍ਦਕਪਲਿਬੋਧੇਨਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪਨ ਖੁਦ੍ਦਕਪਲਿਬੋਧੇ ਉਪਚ੍ਛਿਨ੍ਦਨ੍ਤੇਨ ਦੀਘਾਨਿ ਕੇਸਨਖਲੋਮਾਨਿ ਛਿਨ੍ਦਿਤਬ੍ਬਾਨਿ, ਜਿਣ੍ਣਚੀવਰੇਸੁ ਅਗ੍ਗਲ਼ਅਨੁવਾਤਪਰਿਭਣ੍ਡਦਾਨਾਦਿਨਾ ਦਲ਼੍ਹੀਕਮ੍ਮਂ વਾ ਤਨ੍ਤੁਚ੍ਛੇਦਾਦੀਸੁ ਤੁਨ੍ਨਕਮ੍ਮਂ વਾ ਕਾਤਬ੍ਬਂ, ਕਿਲਿਟ੍ਠਾਨਿ વਾ ਰਜਿਤਬ੍ਬਾਨਿ। ਸਚੇ ਪਤ੍ਤੇ ਮਲਂ ਹੋਤਿ, ਪਤ੍ਤੋ ਪਚਿਤਬ੍ਬੋ, ਮਞ੍ਚਪੀਠਾਦੀਨਿ ਸੋਧੇਤਬ੍ਬਾਨਿ। ਭਤ੍ਤਸਮ੍ਮਦਂ ਪਟਿવਿਨੋਦੇਤ੍વਾਤਿ ਭੋਜਨਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਪਰਿਸ੍ਸਮਂ વਿਨੋਦੇਤ੍વਾ। ਆਹਾਰੇ ਹਿ ਆਸਯਂ ਪવਿਟ੍ਠਮਤ੍ਤੇ ਤਸ੍ਸ ਆਗਨ੍ਤੁਕਤਾਯ ਯੇਭੁਯ੍ਯੇਨ ਸਿਯਾ ਸਰੀਰਸ੍ਸ ਕੋਚਿ ਪਰਿਸ੍ਸਮੋ, ਤਂ વੂਪਸਮੇਤ੍વਾ। ਤਸ੍ਮਿਞ੍ਹਿ ਅવੂਪਸਨ੍ਤੇ ਸਰੀਰਖੇਦੇਨ ਚਿਤ੍ਤਂ ਏਕਗ੍ਗਤਂ ਨ ਲਭੇਯ੍ਯਾਤਿ। ਉਗ੍ਗਹੇਤਬ੍ਬਤੋ ਉਗ੍ਗਹੋ, ਸਬ੍ਬੋਪਿ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨવਿਧਿ, ਨ ਪੁਬ੍ਬੇ વੁਤ੍ਤਉਗ੍ਗਹਮਤ੍ਤਂ। ਆਚਰਿਯਤੋ ਉਗ੍ਗਹੋ ਆਚਰਿਯੁਗ੍ਗਹੋ, ਤਤੋ। ਏਕਪਦਮ੍ਪੀਤਿ ਏਕਕੋਟ੍ਠਾਸਮ੍ਪਿ।

    Upacchinnakhuddakapalibodhenāti ettha pana khuddakapalibodhe upacchindantena dīghāni kesanakhalomāni chinditabbāni, jiṇṇacīvaresu aggaḷaanuvātaparibhaṇḍadānādinā daḷhīkammaṃ vā tantucchedādīsu tunnakammaṃ vā kātabbaṃ, kiliṭṭhāni vā rajitabbāni. Sace patte malaṃ hoti, patto pacitabbo, mañcapīṭhādīni sodhetabbāni. Bhattasammadaṃ paṭivinodetvāti bhojananimittaṃ parissamaṃ vinodetvā. Āhāre hi āsayaṃ paviṭṭhamatte tassa āgantukatāya yebhuyyena siyā sarīrassa koci parissamo, taṃ vūpasametvā. Tasmiñhi avūpasante sarīrakhedena cittaṃ ekaggataṃ na labheyyāti. Uggahetabbato uggaho, sabbopi kammaṭṭhānavidhi, na pubbe vuttauggahamattaṃ. Ācariyato uggaho ācariyuggaho, tato. Ekapadampīti ekakoṭṭhāsampi.

    ਅਨੁਬਨ੍ਧਨਾਤਿ ਅਸ੍ਸਾਸਪਸ੍ਸਾਸਾਨਂ ਅਨੁਗਮਨવਸੇਨ ਸਤਿਯਾ ਨਿਰਨ੍ਤਰਂ ਅਨੁਪવਤ੍ਤਨਾ। ਫੁਸਨਾਤਿ ਅਸ੍ਸਾਸਪਸ੍ਸਾਸੇ ਗਣੇਨ੍ਤਸ੍ਸ ਗਣਨਂ ਪਟਿਸਂਹਰਿਤ੍વਾ ਤੇ ਸਤਿਯਾ ਅਨੁਬਨ੍ਧਨ੍ਤਸ੍ਸ ਯਥਾ ਅਪ੍ਪਨਾ ਹੋਤਿ, ਤਥਾ ਚਿਤ੍ਤਂ ਠਪੇਨ੍ਤਸ੍ਸ ਚ ਨਾਸਿਕਗ੍ਗਾਦਿਟ੍ਠਾਨਸ੍ਸ ਨੇਸਂ ਫੁਸਨਾ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ਗਣਨਾਦਿવਸੇਨ વਿਯ ਫੁਸਨਾਦਿવਸੇਨ વਿਸੁਂ ਮਨਸਿਕਾਰੋ ਨਤ੍ਥਿ, ਫੁਟ੍ਠਫੁਟ੍ਠਟ੍ਠਾਨੇਯੇવ ਗਣਨਾ ਕਾਤਬ੍ਬਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਇਧ ਫੁਸਨਾਗਹਣਨ੍ਤਿ ਦੀਪੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਫੁਸਨਾਤਿ ਫੁਟ੍ਠਟ੍ਠਾਨ’’ਨ੍ਤਿ ਆਹ। ਠਪਨਾਤਿ ਸਮਾਧਾਨਂ। ਤਞ੍ਹਿ ਸਮ੍ਮਦੇવ ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਆਧਾਨਂ ਠਪਨਂ ਹੋਤਿ। ਤਥਾ ਹਿ ਸਮਾਧਿ ‘‘ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਠਿਤਿ ਸਣ੍ਠਿਤੀ’’ਤਿ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠੋ। ਸਮਾਧਿਪ੍ਪਧਾਨਾ ਪਨ ਅਪ੍ਪਨਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਠਪਨਾਤਿ ਅਪ੍ਪਨਾ’’ਤਿ। ਅਨਿਚ੍ਚਤਾਦੀਨਂ ਸਂਲਕ੍ਖਣਤੋ ਸਲ੍ਲਕ੍ਖਣਾ વਿਪਸ੍ਸਨਾ। ਪવਤ੍ਤਤੋ ਨਿਮਿਤ੍ਤਤੋ ਚ વਿਨਿવਟ੍ਟਨਤੋ વਿਨਿવਟ੍ਟਨਾ ਮਗ੍ਗੋ। ਸਕਲਸਂਕਿਲੇਸਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿਭਾવਤੋ ਸਬ੍ਬਸੋ ਸੁਦ੍ਧੀਤਿ ਪਾਰਿਸੁਦ੍ਧਿ ਫਲਂ। ਤੇਸਨ੍ਤਿ વਿવਟ੍ਟਨਾਪਾਰਿਸੁਦ੍ਧੀਨਂ। ਪਟਿਪਸ੍ਸਨਾਤਿ ਪਤਿ ਪਤਿ ਦਸ੍ਸਨਂ ਪੇਕ੍ਖਨਂ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਾ’’ਤਿ।

    Anubandhanāti assāsapassāsānaṃ anugamanavasena satiyā nirantaraṃ anupavattanā. Phusanāti assāsapassāse gaṇentassa gaṇanaṃ paṭisaṃharitvā te satiyā anubandhantassa yathā appanā hoti, tathā cittaṃ ṭhapentassa ca nāsikaggādiṭṭhānassa nesaṃ phusanā. Yasmā pana gaṇanādivasena viya phusanādivasena visuṃ manasikāro natthi, phuṭṭhaphuṭṭhaṭṭhāneyeva gaṇanā kātabbāti dassetuṃ idha phusanāgahaṇanti dīpento ‘‘phusanāti phuṭṭhaṭṭhāna’’nti āha. Ṭhapanāti samādhānaṃ. Tañhi sammadeva ārammaṇe cittassa ādhānaṃ ṭhapanaṃ hoti. Tathā hi samādhi ‘‘cittassa ṭhiti saṇṭhitī’’ti niddiṭṭho. Samādhippadhānā pana appanāti āha ‘‘ṭhapanāti appanā’’ti. Aniccatādīnaṃ saṃlakkhaṇato sallakkhaṇā vipassanā. Pavattato nimittato ca vinivaṭṭanato vinivaṭṭanā maggo. Sakalasaṃkilesapaṭippassaddhibhāvato sabbaso suddhīti pārisuddhi phalaṃ. Tesanti vivaṭṭanāpārisuddhīnaṃ. Paṭipassanāti pati pati dassanaṃ pekkhanaṃ. Tenāha ‘‘paccavekkhaṇā’’ti.

    ਖਣ੍ਡਨ੍ਤਿ ਏਕਂ ਤੀਣਿ ਪਞ੍ਚਾਤਿ ਏવਂ ਗਣਨਾਯ ਖਣ੍ਡਨਂ। ਓਕਾਸੇਤਿ ਗਣਨਾવਿਧਿਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ, ਗਣਨਾਨਿਸ੍ਸਿਤੋવ ਨ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਨਿਸ੍ਸਿਤੋ। ਸਿਖਾਪ੍ਪਤ੍ਤਂ ਨੁ ਖੋਤਿ ਇਦਂ ਚਿਰਤਰਂ ਗਣਨਾਯ ਮਨਸਿਕਰੋਨ੍ਤਸ੍ਸ વਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ। ਸੋ ਹਿ ਤਥਾ ਲਦ੍ਧਂ ਅવਿਕ੍ਖੇਪਮਤ੍ਤਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਏવਂ ਮਞ੍ਞੇਯ੍ਯ। ਅਸ੍ਸਾਸਪਸ੍ਸਾਸੇਸੁ ਯੋ ਉਪਟ੍ਠਾਤਿ, ਤਂ ਗਹੇਤ੍વਾਤਿ ਇਦਂ ਅਸ੍ਸਾਸਪਸ੍ਸਾਸੇਸੁ ਯਸ੍ਸ ਏਕੋવ ਪਠਮਂ ਉਪਟ੍ਠਾਤਿ, ਤਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ। ਯਸ੍ਸ ਪਨ ਉਭੋਪਿ ਉਪਟ੍ਠਹਨ੍ਤਿ, ਤੇਨ ਉਭਯਮ੍ਪਿ ਗਹੇਤ੍વਾ ਗਣੇਤਬ੍ਬਂ । ਯੋ ਉਪਟ੍ਠਾਤੀਤਿ ਇਮਿਨਾ ਚ ਦ੍વੀਸੁ ਨਾਸਾਪੁਟવਾਤੇਸੁ ਯੋ ਪਾਕਟਤਰੋ ਉਪਟ੍ਠਾਤਿ, ਸੋ ਗਹੇਤਬ੍ਬੋਤਿ ਅਯਮ੍ਪਿ ਅਤ੍ਥੋ ਦੀਪਿਤੋਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਪવਤ੍ਤਮਾਨਂ ਪવਤ੍ਤਮਾਨਨ੍ਤਿ ਆਮੇਡਿਤવਚਨੇਨ ਨਿਰਨ੍ਤਰਂ ਅਸ੍ਸਾਸਪਸ੍ਸਾਸਾਨਂ ਉਪਲਕ੍ਖਣਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਏવਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰੇਨ ਉਪਲਕ੍ਖੇਤ੍વਾવਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਪਠਮਂ ਏਕੇਕਸ੍ਮਿਂ ਉਪਟ੍ਠਿਤੇਪਿ ਉਪਲਕ੍ਖੇਤ੍વਾવ ਗਣੇਨ੍ਤਸ੍ਸ ਕਮੇਨ ਉਭੋਪਿ ਪਾਕਟਾ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਆਹ – ‘‘ਅਸ੍ਸਾਸਪਸ੍ਸਾਸਾ ਪਾਕਟਾ ਹੋਨ੍ਤੀ’’ਤਿ। ਤੇਨ ‘‘ਉਪਲਕ੍ਖੇਤ੍વਾવ ਗਣੇਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ ਇਮਸ੍ਸ ‘‘ਤਸ੍ਸੇવਂ ਗਣਯਤੋ…ਪੇ॰… ਪਾਕਟਾ ਹੋਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਇਦਂ ਕਾਰਣવਚਨਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਤਤ੍ਥ ਪਾਕਟਾ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਗਣਨਾવਸੇਨ ਬਹਿਦ੍ਧਾ વਿਕ੍ਖੇਪਾਭਾવਤੋ વਿਭੂਤਾ ਹੋਨ੍ਤਿ।

    Khaṇḍanti ekaṃ tīṇi pañcāti evaṃ gaṇanāya khaṇḍanaṃ. Okāseti gaṇanāvidhiṃ sandhāyāha, gaṇanānissitova na kammaṭṭhānanissito. Sikhāppattaṃ nu khoti idaṃ cirataraṃ gaṇanāya manasikarontassa vasena vuttaṃ. So hi tathā laddhaṃ avikkhepamattaṃ nissāya evaṃ maññeyya. Assāsapassāsesu yo upaṭṭhāti, taṃ gahetvāti idaṃ assāsapassāsesu yassa ekova paṭhamaṃ upaṭṭhāti, taṃ sandhāya vuttaṃ. Yassa pana ubhopi upaṭṭhahanti, tena ubhayampi gahetvā gaṇetabbaṃ . Yo upaṭṭhātīti iminā ca dvīsu nāsāpuṭavātesu yo pākaṭataro upaṭṭhāti, so gahetabboti ayampi attho dīpitoti daṭṭhabbaṃ. Pavattamānaṃ pavattamānanti āmeḍitavacanena nirantaraṃ assāsapassāsānaṃ upalakkhaṇaṃ dasseti. Evanti vuttappakārena upalakkhetvāvāti attho. Paṭhamaṃ ekekasmiṃ upaṭṭhitepi upalakkhetvāva gaṇentassa kamena ubhopi pākaṭā hontīti āha – ‘‘assāsapassāsā pākaṭā hontī’’ti. Tena ‘‘upalakkhetvāva gaṇetabba’’nti imassa ‘‘tassevaṃ gaṇayato…pe… pākaṭā hontī’’ti idaṃ kāraṇavacanaṃ daṭṭhabbaṃ. Tattha pākaṭā hontīti gaṇanāvasena bahiddhā vikkhepābhāvato vibhūtā honti.

    ਪਲਿਘਾਯ ਪਰਿવਤ੍ਤਨਕਂ ਯਤ੍ਥ ਨਿਕ੍ਖਿਪਨ੍ਤਿ, ਸੋ ਪਲਿਘਤ੍ਥਮ੍ਭੋ। ਤਿਯਾਮਰਤ੍ਤਿਨ੍ਤਿ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਸਂਯੋਗੇ ਉਪਯੋਗવਚਨਂ। ਪੁਰਿਮਨਯੇਨਾਤਿ ਸੀਘਗਣਨਾਯ, ਗੋਪਾਲਕਗਣਨਾਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏਕੋ ਦ੍વੇ ਤੀਣਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਪਞ੍ਚਾਤਿ ਗਣਨਾવਿਧਿਦਸ੍ਸਨਂ। ਤਸ੍ਮਾ ਅਟ੍ਠਾਤਿਆਦੀਸੁਪਿ ਏਕਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯੇવ ਪਚ੍ਚੇਕਂ ਅਟ੍ਠਾਦੀਨਿ ਪਾਪੇਤਬ੍ਬਾਨਿ। ‘‘ਸੀਘਂ ਸੀਘਂ ਗਣੇਤਬ੍ਬਮੇવਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਤਤ੍ਥ ਕਾਰਣਂ ਨਿਦਸ੍ਸਨਞ੍ਚ ਦਸ੍ਸੇਤਿ ‘‘ਗਣਨਾਪਟਿਬਦ੍ਧੇ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ। ਤਤ੍ਥ ਅਰੀਯਤਿ ਤੇਨ ਨਾવਾਤਿ ਅਰਿਤ੍ਤਂ, ਪਾਜਨਦਣ੍ਡੋ। ਅਰਿਤ੍ਤੇਨ ਉਪਤ੍ਥਮ੍ਭਨਂ ਅਰਿਤ੍ਤੁਪਤ੍ਥਮ੍ਭਨਂ, ਤਸ੍ਸ વਸੇਨ।

    Palighāya parivattanakaṃ yattha nikkhipanti, so palighatthambho. Tiyāmarattinti accantasaṃyoge upayogavacanaṃ. Purimanayenāti sīghagaṇanāya, gopālakagaṇanāyāti attho. Eko dve tīṇi cattāri pañcāti gaṇanāvidhidassanaṃ. Tasmā aṭṭhātiādīsupi ekato paṭṭhāyeva paccekaṃ aṭṭhādīni pāpetabbāni. ‘‘Sīghaṃ sīghaṃ gaṇetabbamevā’’ti vatvā tattha kāraṇaṃ nidassanañca dasseti ‘‘gaṇanāpaṭibaddhe hī’’tiādinā. Tattha arīyati tena nāvāti arittaṃ, pājanadaṇḍo. Arittena upatthambhanaṃ arittupatthambhanaṃ, tassa vasena.

    ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯਤੋ ਨਿਰਨ੍ਤਰਪ੍ਪવਤ੍ਤਿ ਨਾਮ ਠਪਨਾਯਮੇવਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਨਿਰਨ੍ਤਰਪ੍ਪવਤ੍ਤਂ વਿਯਾ’’ਤਿ। ਅਨ੍ਤੋ ਪવਿਸਨ੍ਤਂ ਮਨਸਿਕਰੋਨ੍ਤੋ ਅਨ੍ਤੋ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪવੇਸੇਤਿ ਨਾਮ। ਬਹਿ ਚਿਤ੍ਤਨੀਹਰਣੇਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। વਾਤਬ੍ਭਾਹਤਨ੍ਤਿ ਅਬ੍ਭਨ੍ਤਰਗਤવਾਤਂ ਬਹੁਲਂ ਮਨਸਿਕਰੋਨ੍ਤਸ੍ਸ વਾਤੇਨ ਤਂ ਠਾਨਂ ਅਬ੍ਭਾਹਤਂ વਿਯ ਮੇਦੇਨ ਪੂਰਿਤਂ વਿਯ ਚ ਹੋਤਿ, ਤਥਾ ਉਪਟ੍ਠਾਤਿ। ਨੀਹਰਤੋਤਿ ਫੁਟ੍ਠੋਕਾਸਂ ਮੁਞ੍ਚਿਤ੍વਾ ਨੀਹਰਤੋ। ਤਥਾ ਪਨ ਨੀਹਰਤੋ વਾਤਸ੍ਸ ਗਤਿਸਮਨ੍વੇਸਨਮੁਖੇਨ ਨਾਨਾਰਮ੍ਮਣੇਸੁ ਚਿਤ੍ਤਂ વਿਧਾવਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਪੁਥੁਤ੍ਤਾਰਮ੍ਮਣੇ ਚਿਤ੍ਤਂ વਿਕ੍ਖਿਪਤੀ’’ਤਿ।

    Nippariyāyato nirantarappavatti nāma ṭhapanāyamevāti āha ‘‘nirantarappavattaṃ viyā’’ti. Anto pavisantaṃ manasikaronto anto cittaṃ paveseti nāma. Bahi cittanīharaṇepi eseva nayo. Vātabbhāhatanti abbhantaragatavātaṃ bahulaṃ manasikarontassa vātena taṃ ṭhānaṃ abbhāhataṃ viya medena pūritaṃ viya ca hoti, tathā upaṭṭhāti. Nīharatoti phuṭṭhokāsaṃ muñcitvā nīharato. Tathā pana nīharato vātassa gatisamanvesanamukhena nānārammaṇesu cittaṃ vidhāvatīti āha ‘‘puthuttārammaṇe cittaṃ vikkhipatī’’ti.

    ਏਤਨ੍ਤਿ ਏਤਂ ਅਸ੍ਸਾਸਪਸ੍ਸਾਸਜਾਤਂ। ਅਨੁਗਮਨਨ੍ਤਿ ਪવਤ੍ਤਪવਤ੍ਤਾਨਂ ਅਸ੍ਸਾਸਪਸ੍ਸਾਸਾਨਂ ਆਰਮ੍ਮਣਕਰਣવਸੇਨ ਸਤਿਯਾ ਅਨੁ ਅਨੁ ਪવਤ੍ਤਨਂ ਅਨੁਗਚ੍ਛਨਂ। ਤੇਨੇવਾਹ – ‘‘ਤਞ੍ਚ ਖੋ ਆਦਿਮਜ੍ਝਪਰਿਯੋਸਾਨਾਨੁਗਮਨવਸੇਨਾ’’ਤਿ। ਨਾਭਿ ਆਦਿ ਤਤ੍ਥ ਪਠਮਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਤੋ। ਪਠਮੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿવਸੇਨ ਹਿ ਇਧ ਆਦਿਚਿਨ੍ਤਾ, ਨ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਮਤ੍ਤવਸੇਨ। ਤਥਾ ਹਿ ਤੇ ਨਾਭਿਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਯਾવ ਨਾਸਿਕਗ੍ਗਾ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤੇવ। ਯਤ੍ਥ ਯਤ੍ਥ ਚ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ, ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥੇવ ਭਿਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਗਮਨਾਭਾવਤੋ। ਯਥਾਪਚ੍ਚਯਂ ਪਨ ਦੇਸਨ੍ਤਰਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਂ ਗਤਿਸਮਞ੍ਞਾ। ਹਦਯਂ ਮਜ੍ਝਨ੍ਤਿ ਹਦਯਸਮੀਪਂ ਤਸ੍ਸ ਉਪਰਿਭਾਗੋ ਮਜ੍ਝਂ। ਨਾਸਿਕਗ੍ਗਂ ਪਰਿਯੋਸਾਨਨ੍ਤਿ ਨਾਸਿਕਟ੍ਠਾਨਂ ਤਸ੍ਸ ਪਰਿਯੋਸਾਨਂ ਅਸ੍ਸਾਸਪਸ੍ਸਾਸਾਨਂ ਸਮਞ੍ਞਾਯ ਤਦવਧਿਭਾવਤੋ। ਤਥਾ ਹੇਤੇ ਚਿਤ੍ਤਸਮੁਟ੍ਠਾਨਾ વੁਤ੍ਤਾ, ਨ ਚ ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਚਿਤ੍ਤਸਮੁਟ੍ਠਾਨਾਨਂ ਸਮ੍ਭવੋ ਅਤ੍ਥਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਅਬ੍ਭਨ੍ਤਰਪવਿਸਨવਾਤਸ੍ਸ ਨਾਸਿਕਗ੍ਗਂ ਆਦੀ’’ਤਿ। ਪવਿਸਨਨਿਕ੍ਖਮਨਪਰਿਯਾਯੋ ਪਨ ਤਂਸਦਿਸવਸੇਨੇવ વੁਤ੍ਤੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। વਿਕ੍ਖੇਪਗਤਨ੍ਤਿ વਿਕ੍ਖੇਪਂ ਉਪਗਤਂ, વਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਂ ਅਸਮਾਹਿਤਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਾਰਦ੍ਧਾਯਾਤਿ ਸਦਰਥਭਾવਾਯ। ਇਞ੍ਜਨਾਯਾਤਿ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਮਨਸਿਕਾਰਸ੍ਸ ਚਲਨਾਯ। વਿਕ੍ਖੇਪਗਤੇਨ ਚਿਤ੍ਤੇਨਾਤਿ ਹੇਤੁਮ੍ਹਿ ਕਰਣવਚਨਂ, ਇਤ੍ਥਮ੍ਭੂਤਲਕ੍ਖਣੇ વਾ। ਸਾਰਦ੍ਧਾਤਿ ਸਦਰਥਾ। ਇਞ੍ਜਿਤਾਤਿ ਇਞ੍ਜਨਕਾ ਚਲਨਕਾ, ਤਥਾ ਫਨ੍ਦਿਤਾ।

    Etanti etaṃ assāsapassāsajātaṃ. Anugamananti pavattapavattānaṃ assāsapassāsānaṃ ārammaṇakaraṇavasena satiyā anu anu pavattanaṃ anugacchanaṃ. Tenevāha – ‘‘tañca kho ādimajjhapariyosānānugamanavasenā’’ti. Nābhi ādi tattha paṭhamaṃ uppajjanato. Paṭhamuppattivasena hi idha ādicintā, na uppattimattavasena. Tathā hi te nābhito paṭṭhāya yāva nāsikaggā sabbattha uppajjanteva. Yattha yattha ca uppajjanti, tattha tattheva bhijjanti dhammānaṃ gamanābhāvato. Yathāpaccayaṃ pana desantarappattiyaṃ gatisamaññā. Hadayaṃ majjhanti hadayasamīpaṃ tassa uparibhāgo majjhaṃ. Nāsikaggaṃ pariyosānanti nāsikaṭṭhānaṃ tassa pariyosānaṃ assāsapassāsānaṃ samaññāya tadavadhibhāvato. Tathā hete cittasamuṭṭhānā vuttā, na ca bahiddhā cittasamuṭṭhānānaṃ sambhavo atthi. Tenāha ‘‘abbhantarapavisanavātassa nāsikaggaṃ ādī’’ti. Pavisananikkhamanapariyāyo pana taṃsadisavaseneva vuttoti veditabbo. Vikkhepagatanti vikkhepaṃ upagataṃ, vikkhittaṃ asamāhitanti attho. Sāraddhāyāti sadarathabhāvāya. Iñjanāyāti kammaṭṭhānamanasikārassa calanāya. Vikkhepagatena cittenāti hetumhi karaṇavacanaṃ, itthambhūtalakkhaṇe vā. Sāraddhāti sadarathā. Iñjitāti iñjanakā calanakā, tathā phanditā.

    ਆਦਿਮਜ੍ਝਪਰਿਯੋਸਾਨવਸੇਨਾਤਿਆਦਿਮਜ੍ਝਪਰਿਯੋਸਾਨਾਨੁਗਮਨવਸੇਨ ਨ ਮਨਸਿ ਕਾਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ‘‘ਅਨੁਬਨ੍ਧਨਾਯ ਮਨਸਿਕਰੋਨ੍ਤੇਨ ਫੁਸਨਾવਸੇਨ ਠਪਨਾવਸੇਨ ਚ ਮਨਸਿ ਕਾਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ ਯੇਨ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਂ વਿવਰਿਤੁਂ ‘‘ਗਣਨਾਨੁਬਨ੍ਧਨਾવਸੇਨ વਿਯਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ વਿਸੁਂ ਮਨਸਿਕਾਰੋ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਗਣਨਾਯ ਅਨੁਬਨ੍ਧਨਾਯ ਚ વਿਨਾ ਯਥਾਕ੍ਕਮਂ ਕੇવਲਂ ਫੁਸਨਾવਸੇਨ ਠਪਨਾવਸੇਨ ਚ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਮਨਸਿਕਾਰੋ ਨਤ੍ਥਿ। ਨਨੁ ਫੁਸਨਾਯ વਿਨਾ ਠਪਨਾਯ વਿਯ ਫੁਸਨਾਯ વਿਨਾ ਗਣਨਾਯਪਿ ਮਨਸਿਕਾਰੋ ਨਤ੍ਥਿਯੇવਾਤਿ? ਯਦਿਪਿ ਨਤ੍ਥਿ, ਗਣਨਾ ਪਨ ਯਥਾ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਮਨਸਿਕਾਰਸ੍ਸ ਮੂਲਭਾવਤੋ ਪਧਾਨਭਾવੇਨ ਗਹੇਤਬ੍ਬਾ, ਏવਂ ਅਨੁਬਨ੍ਧਨਾ ਠਪਨਾਯ ਤਾਯ વਿਨਾ ਠਪਨਾਯ ਅਸਮ੍ਭવਤੋ। ਤਸ੍ਮਾ ਸਤਿਪਿ ਫੁਸਨਾਯ ਨਾਨਨ੍ਤਰਿਕਭਾવੇ ਗਣਨਾਨੁਬਨ੍ਧਨਾ ਏવ ਮੂਲਭਾવਤੋ ਪਧਾਨਭਾવੇਨ ਗਹੇਤ੍વਾ ਇਤਰਾਸਂ ਤਦਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਆਹ – ‘‘ਗਣਨਾਨੁਬਨ੍ਧਨਾવਸੇਨ વਿਯ ਹਿ ਫੁਸਨਾਠਪਨਾવਸੇਨ વਿਸੁਂ ਮਨਸਿਕਾਰੋ ਨਤ੍ਥੀ’’ਤਿ। ਯਦਿ ਏવਂ ਤਾ ਕਸ੍ਮਾ ਉਦ੍ਦੇਸੇ વਿਸੁਂ ਗਹਿਤਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਫੁਟ੍ਠਫੁਟ੍ਠਟ੍ਠਾਨੇਯੇવਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਤਤ੍ਥ ਫੁਟ੍ਠਫੁਟ੍ਠਟ੍ਠਾਨੇਯੇવ ਗਣੇਨ੍ਤੋਤਿ ਇਮਿਨਾ ਗਣਨਾਯ ਫੁਸਨਾ ਅਙ੍ਗਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਤੇਨਾਹ – ‘‘ਗਣਨਾਯ ਚ ਫੁਸਨਾਯ ਚ ਮਨਸਿ ਕਰੋਤੀ’’ਤਿ। ਤਤ੍ਥੇવਾਤਿ ਫੁਟ੍ਠਫੁਟ੍ਠਟ੍ਠਾਨੇਯੇવ। ਤੇਤਿ ਅਸ੍ਸਾਸਪਸ੍ਸਾਸੇ। ਸਤਿਯਾ ਅਨੁਬਨ੍ਧਨ੍ਤੋਤਿ ਗਣਨਾવਿਧਿਂ ਅਨੁਗਨ੍ਤ੍વਾ ਸਤਿਯਾ ਨਿਬਨ੍ਧਨ੍ਤੋ, ਫੁਟ੍ਠੋਕਾਸੇਯੇવ ਤੇ ਨਿਰਨ੍ਤਰਂ ਉਪਧਾਰੇਨ੍ਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਪ੍ਪਨਾવਸੇਨ ਚਿਤ੍ਤਂ ਠਪੇਨ੍ਤੋਤਿ ਯਥਾ ਅਪ੍ਪਨਾ ਹੋਤਿ, ਏવਂ ਯਥਾਉਪਟ੍ਠਿਤੇ ਨਿਮਿਤ੍ਤੇ ਚਿਤ੍ਤਂ ਠਪੇਨ੍ਤੋ ਸਮਾਦਹਨ੍ਤੋ। ਅਨੁਬਨ੍ਧਨਾਯ ਚਾਤਿਆਦੀਸੁ ਅਨੁਬਨ੍ਧਨਾਯ ਚ ਫੁਸਨਾਯ ਚ ਠਪਨਾਯ ਚ ਮਨਸਿ ਕਰੋਤੀਤਿ વੁਚ੍ਚਤੀਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਸ੍વਾਯਮਤ੍ਥੋਤਿ ਯ੍વਾਯਂ ‘‘ਫੁਟ੍ਠਫੁਟ੍ਠਟ੍ਠਾਨੇਯੇવ ਗਣੇਨ੍ਤੋ ਤਤ੍ਥੇવ ਗਣਨਂ ਪਟਿਸਂਹਰਿਤ੍વਾ ਤੇ ਸਤਿਯਾ ਅਨੁਬਨ੍ਧਨ੍ਤੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੋ, ਸੋ ਅਯਮਤ੍ਥੋ। ਯਾ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਾਯ ਨ ਮਿਨੋਤਿ ਨ વਿਨਿਚ੍ਛਿਨਤਿ, ਸਾ ਮਾਨਸ੍ਸ ਸਮੀਪੇਤਿ ਉਪਮਾ ਯਥਾ ਗੋਣੋ વਿਯ ਗવਯੋਤਿ।

    Ādimajjhapariyosānavasenātiādimajjhapariyosānānugamanavasena na manasi kātabbanti sambandho. ‘‘Anubandhanāya manasikarontena phusanāvasena ṭhapanāvasena ca manasi kātabba’’nti yena adhippāyena vuttaṃ, taṃ vivarituṃ ‘‘gaṇanānubandhanāvasena viyā’’tiādimāha. Tattha visuṃ manasikāro natthīti gaṇanāya anubandhanāya ca vinā yathākkamaṃ kevalaṃ phusanāvasena ṭhapanāvasena ca kammaṭṭhānamanasikāro natthi. Nanu phusanāya vinā ṭhapanāya viya phusanāya vinā gaṇanāyapi manasikāro natthiyevāti? Yadipi natthi, gaṇanā pana yathā kammaṭṭhānamanasikārassa mūlabhāvato padhānabhāvena gahetabbā, evaṃ anubandhanā ṭhapanāya tāya vinā ṭhapanāya asambhavato. Tasmā satipi phusanāya nānantarikabhāve gaṇanānubandhanā eva mūlabhāvato padhānabhāvena gahetvā itarāsaṃ tadabhāvaṃ dassento āha – ‘‘gaṇanānubandhanāvasena viya hi phusanāṭhapanāvasena visuṃ manasikāro natthī’’ti. Yadi evaṃ tā kasmā uddese visuṃ gahitāti āha ‘‘phuṭṭhaphuṭṭhaṭṭhāneyevā’’tiādi. Tattha phuṭṭhaphuṭṭhaṭṭhāneyeva gaṇentoti iminā gaṇanāya phusanā aṅganti dasseti. Tenāha – ‘‘gaṇanāya ca phusanāya ca manasi karotī’’ti. Tatthevāti phuṭṭhaphuṭṭhaṭṭhāneyeva. Teti assāsapassāse. Satiyā anubandhantoti gaṇanāvidhiṃ anugantvā satiyā nibandhanto, phuṭṭhokāseyeva te nirantaraṃ upadhārentoti attho. Appanāvasena cittaṃ ṭhapentoti yathā appanā hoti, evaṃ yathāupaṭṭhite nimitte cittaṃ ṭhapento samādahanto. Anubandhanāya cātiādīsu anubandhanāya ca phusanāya ca ṭhapanāya ca manasi karotīti vuccatīti yojanā. Svāyamatthoti yvāyaṃ ‘‘phuṭṭhaphuṭṭhaṭṭhāneyeva gaṇento tattheva gaṇanaṃ paṭisaṃharitvā te satiyā anubandhanto’’ti vutto, so ayamattho. Yā accantāya na minoti na vinicchinati, sā mānassa samīpeti upamā yathā goṇo viya gavayoti.

    ਪਙ੍ਗੁਲ਼ੋਤਿ ਪੀਠਸਪ੍ਪੀ। ਦੋਲਾਤਿ ਪੇਙ੍ਖੋਲੋ। ਕੀਲ਼ਤਨ੍ਤਿ ਕੀਲ਼ਨ੍ਤਾਨਂ। ਮਾਤਾਪੁਤ੍ਤਾਨਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਭਰਿਯਾਯ ਪੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਚ। ਉਭੋ ਕੋਟਿਯੋਤਿ ਆਗਚ੍ਛਨ੍ਤਸ੍ਸ ਪੁਰਿਮਕੋਟਿਂ, ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਸ੍ਸ ਪਚ੍ਛਿਮਕੋਟਿਨ੍ਤਿ ਦ੍વੇਪਿ ਕੋਟਿਯੋ। ਮਜ੍ਝਞ੍ਚਾਤਿ ਦੋਲਾਫਲਕਸ੍ਸੇવ ਮਜ੍ਝਂ। ਉਪਨਿਬਨ੍ਧਨਤ੍ਥਮ੍ਭੋ વਿਯਾਤਿ ਉਪਨਿਬਨ੍ਧਨਤ੍ਥਮ੍ਭੋ, ਨਾਸਿਕਗ੍ਗਂ ਮੁਖਨਿਮਿਤ੍ਤਂ વਾ, ਤਸ੍ਸ ਮੂਲੇ ਸਮੀਪੇ ਠਤ੍વਾ। ਕਥਂ ਠਤ੍વਾ ? ਸਤਿਯਾ વਸੇਨ। ਸਤਿਞ੍ਹਿ ਤਤ੍ਥ ਸੂਪਟ੍ਠਿਤਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਯੋਗਾવਚਰੋ ਤਤ੍ਥ ਠਿਤੋ ਨਾਮ ਹੋਤਿ ਅવਯવਧਮ੍ਮੇਨ ਸਮੁਦਾਯਸ੍ਸ ਅਪਦਿਸਿਤਬ੍ਬਤੋ । ਨਿਮਿਤ੍ਤੇਤਿ ਨਾਸਿਕਗ੍ਗਾਦਿਨਿਮਿਤ੍ਤੇ। ਸਤਿਯਾ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋਤਿ ਸਤਿવਸੇਨ ਨਿਸੀਦਨ੍ਤੋ। ‘‘ਸਤਿਞ੍ਹਿ ਤਤ੍ਥਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਠਾਨੇ વਿਯ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ। ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਫੁਟ੍ਠਟ੍ਠਾਨੇ। ਤੇਤਿ ਨਗਰਸ੍ਸ ਅਨ੍ਤੋ ਬਹਿ ਚ ਗਤਾ ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਤੇਸਂ ਸਙ੍ਗਹਾ ਚ ਹਤ੍ਥਗਤਾ। ਆਦਿਤੋ ਪਭੁਤੀਤਿ ਉਪਮੇਯ੍ਯਤ੍ਥਦਸ੍ਸਨਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ।

    Paṅguḷoti pīṭhasappī. Dolāti peṅkholo. Kīḷatanti kīḷantānaṃ. Mātāputtānanti attano bhariyāya puttassa ca. Ubho koṭiyoti āgacchantassa purimakoṭiṃ, gacchantassa pacchimakoṭinti dvepi koṭiyo. Majjhañcāti dolāphalakasseva majjhaṃ. Upanibandhanatthambho viyāti upanibandhanatthambho, nāsikaggaṃ mukhanimittaṃ vā, tassa mūle samīpe ṭhatvā. Kathaṃ ṭhatvā ? Satiyā vasena. Satiñhi tattha sūpaṭṭhitaṃ karonto yogāvacaro tattha ṭhito nāma hoti avayavadhammena samudāyassa apadisitabbato . Nimitteti nāsikaggādinimitte. Satiyā nisinnoti sativasena nisīdanto. ‘‘Satiñhi tatthā’’tiādinā ṭhāne viya vattabbaṃ. Tatthāti phuṭṭhaṭṭhāne. Teti nagarassa anto bahi ca gatā manussā tesaṃ saṅgahā ca hatthagatā. Ādito pabhutīti upameyyatthadassanato paṭṭhāya.

    ਗਾਥਾਯਂ ਨਿਮਿਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਉਪਨਿਬਨ੍ਧਨਨਿਮਿਤ੍ਤਂ। ਅਨਾਰਮ੍ਮਣਮੇਕਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਏਕਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਨ ਆਰਮ੍ਮਣਂ, ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਨ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਜਾਨਤੋ ਚ ਤਯੋ ਧਮ੍ਮੇਤਿ ਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਅਸ੍ਸਾਸੋ ਪਸ੍ਸਾਸੋਤਿ ਇਮੇ ਨਿਮਿਤ੍ਤਾਦਯੋ ਤਯੋ ਧਮ੍ਮੇ ਆਰਮ੍ਮਣਕਰਣવਸੇਨ ਅવਿਨ੍ਦਨ੍ਤਸ੍ਸ। ਚ-ਸਦ੍ਦੋ ਬ੍ਯਤਿਰੇਕੇ। ਭਾવਨਾਤਿ ਆਨਾਪਾਨਸ੍ਸਤਿਸਮਾਧਿਭਾવਨਾ। ਨੁਪਲਬ੍ਭਤੀਤਿ ਨ ਉਪਲਬ੍ਭਤਿ ਨ ਸਿਜ੍ਝਤੀਤਿ ਅਯਂ ਚੋਦਨਾਗਾਥਾਯ ਅਤ੍ਥੋ। ਦੁਤਿਯਾ ਪਨ ਪਰਿਹਾਰਗਾਥਾ ਸੁવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾવ।

    Gāthāyaṃ nimittanti upanibandhananimittaṃ. Anārammaṇamekacittassāti ekassa cittassa na ārammaṇaṃ, ārammaṇaṃ na hontīti attho. Ajānato ca tayo dhammeti nimittaṃ assāso passāsoti ime nimittādayo tayo dhamme ārammaṇakaraṇavasena avindantassa. Ca-saddo byatireke. Bhāvanāti ānāpānassatisamādhibhāvanā. Nupalabbhatīti na upalabbhati na sijjhatīti ayaṃ codanāgāthāya attho. Dutiyā pana parihāragāthā suviññeyyāva.

    ਕਥਨ੍ਤਿ ਤਾਸਂ ਚੋਦਨਾਪਰਿਹਾਰਗਾਥਾਨਂ ਅਤ੍ਥਂ વਿવਰਿਤੁਂ ਕਥੇਤੁਕਮ੍ਯਤਾਪੁਚ੍ਛਾ। ਇਮੇ ਤਯੋ ਧਮ੍ਮਾਤਿਆਦੀਸੁ ਪਦਯੋਜਨਾਯ ਸਦ੍ਧਿਂ ਅਯਮਤ੍ਥਨਿਦ੍ਦੇਸੋ – ਇਮੇ ਨਿਮਿਤ੍ਤਾਦਯੋ ਤਯੋ ਧਮ੍ਮਾ ਏਕਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਕਥਂ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਨ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਅਸਤਿਪਿ ਆਰਮ੍ਮਣਭਾવੇ ਨ ਚਿਮੇ ਨ ਚ ਇਮੇ ਤਯੋ ਧਮ੍ਮਾ ਅવਿਦਿਤਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਕਥਞ੍ਚ ਨ ਹੋਨ੍ਤਿ ਅવਿਦਿਤਾ, ਤੇਸਞ੍ਹਿ ਅવਿਦਿਤਤ੍ਤੇ ਚਿਤ੍ਤਞ੍ਚ ਕਥਂ વਿਕ੍ਖੇਪਂ ਨ ਗਚ੍ਛਤਿ, ਪਧਾਨਞ੍ਚ ਭਾવਨਾਯ ਨਿਪ੍ਫਾਦਕਂ વੀਰਿਯਞ੍ਚ ਕਥਂ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ, ਨੀવਰਣਾਨਂ વਿਕ੍ਖਮ੍ਭਕਂ ਸਮ੍ਮਦੇવ ਸਮਾਧਾਨਾવਹਂ ਭਾવਨਾਨੁਯੋਗਸਙ੍ਖਾਤਂ ਪਯੋਗਞ੍ਚ ਯੋਗੀ ਕਥਂ ਸਾਧੇਤਿ, ਉਪਰੂਪਰਿ ਲੋਕਿਯਲੋਕੁਤ੍ਤਰਞ੍ਚ વਿਸੇਸਂ ਕਥਮਧਿਗਚ੍ਛਤੀਤਿ।

    Kathanti tāsaṃ codanāparihāragāthānaṃ atthaṃ vivarituṃ kathetukamyatāpucchā. Ime tayo dhammātiādīsu padayojanāya saddhiṃ ayamatthaniddeso – ime nimittādayo tayo dhammā ekacittassa kathaṃ ārammaṇaṃ na honti, asatipi ārammaṇabhāve na cime na ca ime tayo dhammā aviditā honti, kathañca na honti aviditā, tesañhi aviditatte cittañca kathaṃ vikkhepaṃ na gacchati, padhānañca bhāvanāya nipphādakaṃ vīriyañca kathaṃ paññāyati, nīvaraṇānaṃ vikkhambhakaṃ sammadeva samādhānāvahaṃ bhāvanānuyogasaṅkhātaṃ payogañca yogī kathaṃ sādheti, uparūpari lokiyalokuttarañca visesaṃ kathamadhigacchatīti.

    ਇਦਾਨਿ ਤਮਤ੍ਥਂ ਕਕਚੋਪਮਾਯ ਸਾਧੇਤੁਂ ‘‘ਸੇਯ੍ਯਥਾਪੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਭੂਮਿਭਾਗਸ੍ਸ વਿਸਮਤਾਯ ਚਞ੍ਚਲੇ ਰੁਕ੍ਖੇ ਛੇਦਨਕਿਰਿਯਾ ਨ ਸੁਕਰਾ ਸਿਯਾ, ਤਥਾ ਚ ਸਤਿ ਕਕਚਦਨ੍ਤਗਤਿ ਦੁવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾਤਿ ਆਹ – ‘‘ਸਮੇ ਭੂਮਿਭਾਗੇ’’ਤਿ। ਕਕਚੇਨਾਤਿ ਖੁਦ੍ਦਕੇਨ ਖਰਪਤ੍ਤੇਨ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਪੁਰਿਸੋ’’ਤਿ। ਫੁਟ੍ਠਕਕਚਦਨ੍ਤਾਨਨ੍ਤਿ ਫੁਟ੍ਠਫੁਟ੍ਠਕਕਚਦਨ੍ਤਾਨਂ વਸੇਨ। ਤੇਨ ਕਕਚਦਨ੍ਤੇਹਿ ਫੁਟ੍ਠਫੁਟ੍ਠਟ੍ਠਾਨੇਯੇવ ਪੁਰਿਸਸ੍ਸ ਸਤਿਯਾ ਉਪਟ੍ਠਾਨਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਤੇਨਾਹ – ‘‘ਨ ਆਗਤੇ વਾ ਗਤੇ વਾ ਕਕਚਦਨ੍ਤੇ ਮਨਸਿ ਕਰੋਤੀ’’ਤਿ।

    Idāni tamatthaṃ kakacopamāya sādhetuṃ ‘‘seyyathāpī’’tiādi vuttaṃ. Bhūmibhāgassa visamatāya cañcale rukkhe chedanakiriyā na sukarā siyā, tathā ca sati kakacadantagati duviññeyyāti āha – ‘‘same bhūmibhāge’’ti. Kakacenāti khuddakena kharapattena. Tenāha ‘‘puriso’’ti. Phuṭṭhakakacadantānanti phuṭṭhaphuṭṭhakakacadantānaṃ vasena. Tena kakacadantehi phuṭṭhaphuṭṭhaṭṭhāneyeva purisassa satiyā upaṭṭhānaṃ dasseti. Tenāha – ‘‘na āgate vā gate vā kakacadante manasi karotī’’ti.

    ਕਕਚਸ੍ਸ ਆਕਡ੍ਢਨਕਾਲੇ ਪੁਰਿਸਾਭਿਮੁਖਂ ਪવਤ੍ਤਾ ਆਗਤਾ, ਪੇਲ੍ਲਨਕਾਲੇ ਤਤੋ વਿਗਤਾ ਗਤਾਤਿ વੁਤ੍ਤਾ, ਨ ਚ ਆਗਤਾ વਾ ਗਤਾ વਾ ਕਕਚਦਨ੍ਤਾ ਅવਿਦਿਤਾ ਹੋਨ੍ਤਿ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਸਤਿਯਾ ਉਪਟ੍ਠਿਤਤ੍ਤਾ ਛਿਨ੍ਦਿਤਬ੍ਬਟ੍ਠਾਨਂ ਅਫੁਸਿਤ੍વਾ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਾਨਂ ਆਗਚ੍ਛਨ੍ਤਾਨਞ੍ਚ ਕਕਚਦਨ੍ਤਾਨਂ ਅਭਾવਤੋ। ਪਧਾਨਨ੍ਤਿ ਰੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਛੇਦਨવੀਰਿਯਂ। ਪਯੋਗਨ੍ਤਿ ਤਸ੍ਸੇવ ਛੇਦਨਕਿਰਿਯਂ। ਉਪਮਾਯਂ ‘‘વਿਸੇਸਮਧਿਗਚ੍ਛਤੀ’’ਤਿ ਪਦਂ ਪਾਲ਼ਿਯਂ ਨਤ੍ਥਿ, ਯੋਜੇਤ੍વਾ ਪਨ ਦਸ੍ਸੇਤਬ੍ਬਂ। ਤੇਨੇવ વਿਸੁਦ੍ਧਿਮਗ੍ਗੇ (વਿਸੁਦ੍ਧਿ॰ ੧.੨੨੭) ਉਪਮਾਯਮ੍ਪਿ ‘‘વਿਸੇਸਮਧਿਗਚ੍ਛਤੀ’’ਤਿ ਪਦਂ ਯੋਜੇਤ੍વਾવ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਂਸਂવਣ੍ਣਨਾਯਞ੍ਚ ‘‘વਿਸੇਸਨ੍ਤਿ ਅਨੇਕਭਾવਾਪਾਦਨਂ, ਤੇਨ ਚ ਸਾਧੇਤਬ੍ਬਂ ਪਯੋਜਨવਿਸੇਸ’’ਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ વੁਤ੍ਤੋ।

    Kakacassa ākaḍḍhanakāle purisābhimukhaṃ pavattā āgatā, pellanakāle tato vigatā gatāti vuttā, na ca āgatā vā gatā vā kakacadantā aviditā honti sabbattha satiyā upaṭṭhitattā chinditabbaṭṭhānaṃ aphusitvā gacchantānaṃ āgacchantānañca kakacadantānaṃ abhāvato. Padhānanti rukkhassa chedanavīriyaṃ. Payoganti tasseva chedanakiriyaṃ. Upamāyaṃ ‘‘visesamadhigacchatī’’ti padaṃ pāḷiyaṃ natthi, yojetvā pana dassetabbaṃ. Teneva visuddhimagge (visuddhi. 1.227) upamāyampi ‘‘visesamadhigacchatī’’ti padaṃ yojetvāva vuttaṃ. Taṃsaṃvaṇṇanāyañca ‘‘visesanti anekabhāvāpādanaṃ, tena ca sādhetabbaṃ payojanavisesa’’nti attho vutto.

    ਯਥਾ ਰੁਕ੍ਖੋਤਿਆਦਿ ਉਪਮਾਸਂਸਨ੍ਦਨਂ। ਉਪਨਿਬਨ੍ਧਤਿ ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਚਿਤ੍ਤਂ ਏਤਾਯਾਤਿ ਸਤਿ ਉਪਨਿਬਨ੍ਧਨਾ ਨਾਮ, ਤਸ੍ਸਾ ਅਸ੍ਸਾਸਪਸ੍ਸਾਸਾਨਂ ਸਲ੍ਲਕ੍ਖਣਸ੍ਸ ਨਿਮਿਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਉਪਨਿਬਨ੍ਧਨਾਨਿਮਿਤ੍ਤਂ, ਨਾਸਿਕਗ੍ਗਂ ਮੁਖਨਿਮਿਤ੍ਤਂ વਾ। ਏવਮੇવਨ੍ਤਿ ਯਥਾ ਸੋ ਪੁਰਿਸੋ ਕਕਚੇਨ ਰੁਕ੍ਖਂ ਛਿਨ੍ਦਨ੍ਤੋ ਆਗਤਗਤੇ ਕਕਚਦਨ੍ਤੇ ਅਮਨਸਿਕਰੋਨ੍ਤੋਪਿ ਫੁਟ੍ਠਫੁਟ੍ਠਟ੍ਠਾਨੇਯੇવ ਸਤਿਯਾ ਉਪਟ੍ਠਪਨੇਨ ਆਗਤਗਤੇ ਕਕਚਦਨ੍ਤੇ ਜਾਨਾਤਿ, ਸੁਤ੍ਤਪਦਞ੍ਚ ਅવਿਰਜ੍ਝਨ੍ਤੋ ਅਤ੍ਥਕਿਚ੍ਚਂ ਸਾਧੇਤਿ, ਏવਮੇવਂ। ਨਾਸਿਕਗ੍ਗੇ ਮੁਖਨਿਮਿਤ੍ਤੇਤਿ ਦੀਘਨਾਸਿਕੋ ਨਾਸਿਕਗ੍ਗੇ, ਇਤਰੋ ਮੁਖਂ ਅਸਨਂ ਨਿਮੀਯਤਿ ਛਾਦੀਯਤਿ ਏਤੇਨਾਤਿ ਮੁਖਨਿਮਿਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਲਦ੍ਧਨਾਮੇ ਉਤ੍ਤਰੋਟ੍ਠੇ।

    Yathā rukkhotiādi upamāsaṃsandanaṃ. Upanibandhati ārammaṇe cittaṃ etāyāti sati upanibandhanā nāma, tassā assāsapassāsānaṃ sallakkhaṇassa nimittanti upanibandhanānimittaṃ, nāsikaggaṃ mukhanimittaṃ vā. Evamevanti yathā so puriso kakacena rukkhaṃ chindanto āgatagate kakacadante amanasikarontopi phuṭṭhaphuṭṭhaṭṭhāneyeva satiyā upaṭṭhapanena āgatagate kakacadante jānāti, suttapadañca avirajjhanto atthakiccaṃ sādheti, evamevaṃ. Nāsikagge mukhanimitteti dīghanāsiko nāsikagge, itaro mukhaṃ asanaṃ nimīyati chādīyati etenāti mukhanimittanti laddhanāme uttaroṭṭhe.

    ਇਦਂ ਪਧਾਨਨ੍ਤਿ ਯੇਨ વੀਰਿਯਾਰਮ੍ਭੇਨ ਆਰਦ੍ਧવੀਰਿਯਸ੍ਸ ਯੋਗਿਨੋ ਕਾਯੋਪਿ ਚਿਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਕਮ੍ਮਨਿਯਂ ਭਾવਨਾਕਮ੍ਮਕ੍ਖਮਂ ਭਾવਨਾਕਮ੍ਮਯੋਗ੍ਗਂ ਹੋਤਿ, ਇਦਂ વੀਰਿਯਂ ਪਧਾਨਨ੍ਤਿ ਫਲੇਨ ਹੇਤੁਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਉਪਕ੍ਕਿਲੇਸਾ ਪਹੀਯਨ੍ਤੀਤਿ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਉਪਕ੍ਕਿਲੇਸਭੂਤਾਨਿ ਨੀવਰਣਾਨਿ વਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨવਸੇਨ ਪਹੀਯਨ੍ਤਿ। વਿਤਕ੍ਕਾ વੂਪਸਮ੍ਮਨ੍ਤੀਤਿ ਤਤੋ ਏવ ਕਾਮવਿਤਕ੍ਕਾਦਯੋ ਮਿਚ੍ਛਾવਿਤਕ੍ਕਾ ਉਪਸਮਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, ਨੀવਰਣਪ੍ਪਹਾਨੇਨ વਾ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਾਧਿਗਮਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ વਿਤਕ੍ਕવੂਪਸਮਾਪਦੇਸੇਨ ਦੁਤਿਯਜ੍ਝਾਨਾਦੀਨਮਧਿਗਮਮਾਹ। ਅਯਂ ਪਯੋਗੋਤਿ ਅਯਂ ਝਾਨਾਧਿਗਮਸ੍ਸ ਹੇਤੁਭੂਤੋ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਾਨੁਯੋਗੋ ਪਯੋਗੋ। ਸਂਯੋਜਨਾ ਪਹੀਯਨ੍ਤੀਤਿ ਦਸਪਿ ਸਂਯੋਜਨਾਨਿ ਮਗ੍ਗਪ੍ਪਟਿਪਾਟਿਯਾ ਸਮੁਚ੍ਛੇਦવਸੇਨ ਪਹੀਯਨ੍ਤਿ। ਅਨੁਸਯਾ ਬ੍ਯਨ੍ਤੀ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਤਥਾ ਸਤ੍ਤਪਿ ਅਨੁਸਯਾ ਅਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਧਮ੍ਮਤਾਪਾਦਨੇਨ ਭਙ੍ਗਮਤ੍ਤਸ੍ਸਪਿ ਅਨવਸੇਸਤੋ વਿਗਤਨ੍ਤਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਸਂਯੋਜਨਪ੍ਪਹਾਨਂ ਨਾਮ ਅਨੁਸਯਨਿਰੋਧੇਨੇવ ਹੋਤਿ, ਪਹੀਨੇਸੁ ਚ ਸਂਯੋਜਨੇਸੁ ਅਨੁਸਯਾਨਂ ਲੇਸੋਪਿ ਨ ਭવਿਸ੍ਸਤੀਤਿ ਚ ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ‘‘ਸਂਯੋਜਨਾ ਪਹੀਯਨ੍ਤਿ, ਅਨੁਸਯਾ ਬ੍ਯਨ੍ਤੀ ਹੋਨ੍ਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਯਂ વਿਸੇਸੋਤਿ ਇਮਂ ਸਮਾਧਿਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਅਨੁਕ੍ਕਮੇਨ ਲਬ੍ਭਮਾਨੋ ਅਯਂ ਸਂਯੋਜਨਪ੍ਪਹਾਨਾਦਿਕੋ ਇਮਸ੍ਸ ਸਮਾਧਿਸ੍ਸ વਿਸੇਸੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    Idaṃ padhānanti yena vīriyārambhena āraddhavīriyassa yogino kāyopi cittampi kammaniyaṃ bhāvanākammakkhamaṃ bhāvanākammayoggaṃ hoti, idaṃ vīriyaṃ padhānanti phalena hetuṃ dasseti. Upakkilesā pahīyantīti cittassa upakkilesabhūtāni nīvaraṇāni vikkhambhanavasena pahīyanti. Vitakkā vūpasammantīti tato eva kāmavitakkādayo micchāvitakkā upasamaṃ gacchanti, nīvaraṇappahānena vā paṭhamajjhānādhigamaṃ dassetvā vitakkavūpasamāpadesena dutiyajjhānādīnamadhigamamāha. Ayaṃ payogoti ayaṃ jhānādhigamassa hetubhūto kammaṭṭhānānuyogo payogo. Saṃyojanā pahīyantīti dasapi saṃyojanāni maggappaṭipāṭiyā samucchedavasena pahīyanti. Anusayā byantī hontīti tathā sattapi anusayā anuppattidhammatāpādanena bhaṅgamattassapi anavasesato vigatantā honti. Ettha ca saṃyojanappahānaṃ nāma anusayanirodheneva hoti, pahīnesu ca saṃyojanesu anusayānaṃ lesopi na bhavissatīti ca dassanatthaṃ ‘‘saṃyojanā pahīyanti, anusayā byantī hontī’’ti vuttaṃ. Ayaṃ visesoti imaṃ samādhiṃ nissāya anukkamena labbhamāno ayaṃ saṃyojanappahānādiko imassa samādhissa visesoti attho.

    ਯਸ੍ਸਾਤਿ ਯੇਨ। ਅਨੁਪੁਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਅਨੁਕ੍ਕਮੇਨ। ਪਰਿਚਿਤਾਤਿ ਪਰਿਚਿਣ੍ਣਾ। ਅਯਞ੍ਹੇਤ੍ਥ ਸਙ੍ਖੇਪਤ੍ਥੋ – ਆਨਾਪਾਨਸ੍ਸਤਿ ਯਥਾ ਬੁਦ੍ਧੇਨ ਭਗવਤਾ ਦੇਸਿਤਾ, ਤਥਾ ਯੇਨ ਦੀਘਰਸ੍ਸਪਜਆਨਨਾਦਿવਿਧਿਨਾ ਅਨੁਪੁਬ੍ਬਂ ਪਰਿਚਿਤਾ ਸੁਟ੍ਠੁ ਭਾવਿਤਾ, ਤਤੋ ਏવ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਾ ਸੋਲ਼ਸਨ੍ਨਂ વਤ੍ਥੂਨਂ ਪਾਰਿਪੂਰਿਯਾ ਸਬ੍ਬਸੋ ਪੁਣ੍ਣਾ, ਸੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਇਮਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਖਨ੍ਧਾਦਿਲੋਕਂ ਪਞ੍ਞੋਭਾਸੇਨ ਪਭਾਸੇਤਿ। ਯਥਾ ਕਿਂ? ਅਬ੍ਭਾ ਮੁਤ੍ਤੋવ ਚਨ੍ਦਿਮਾ ਅਬ੍ਭਾਦਿਉਪਕ੍ਕਿਲੇਸવਿਮੁਤ੍ਤੋ ਚਨ੍ਦਿਮਾ ਤਾਰਕਰਾਜਾ વਿਯਾਤਿ। ‘‘ਅਬ੍ਭਾ ਮੁਤ੍ਤੋવ ਚਨ੍ਦਿਮਾ’’ਤਿ ਹਿ ਪਦਸ੍ਸ ਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਮਹਿਕਾਦੀਨਮ੍ਪਿ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਏਤ੍ਥ ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦਲੋਪੋ ਕਤੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।

    Yassāti yena. Anupubbanti anukkamena. Paricitāti pariciṇṇā. Ayañhettha saṅkhepattho – ānāpānassati yathā buddhena bhagavatā desitā, tathā yena dīgharassapajaānanādividhinā anupubbaṃ paricitā suṭṭhu bhāvitā, tato eva paripuṇṇā soḷasannaṃ vatthūnaṃ pāripūriyā sabbaso puṇṇā, so bhikkhu imaṃ attano khandhādilokaṃ paññobhāsena pabhāseti. Yathā kiṃ? Abbhā muttova candimā abbhādiupakkilesavimutto candimā tārakarājā viyāti. ‘‘Abbhā muttova candimā’’ti hi padassa niddese mahikādīnampi vuttattā ettha ādi-saddalopo katoti veditabbo.

    ਇਧਾਤਿ ਕਕਚੂਪਮਾਯ। ਅਸ੍ਸਾਤਿ ਯੋਗਿਨੋ। ਇਧਾਤਿ વਾ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਠਾਨੇ। ਅਸ੍ਸਾਤਿ ਉਪਮਾਭੂਤਸ੍ਸ ਕਕਚਸ੍ਸ। ਆਗਤਗਤવਸੇਨ ਯਥਾ ਤਸ੍ਸ ਪੁਰਿਸਸ੍ਸ ਅਮਨਸਿਕਾਰੋ, ਏવਂ ਅਸ੍ਸਾਸਪਸ੍ਸਾਸਾਨਂ ਆਗਤਗਤવਸੇਨ ਅਮਨਸਿਕਾਰਮਤ੍ਤਮੇવ ਆਨਯਨਪ੍ਪਯੋਜਨਂ। ਨ ਚਿਰੇਨੇવਾਤਿ ਇਦਂ ਕਤਾਧਿਕਾਰਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ। ਨਿਮਿਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਪਟਿਭਾਗਨਿਮਿਤ੍ਤਂ। ਅવਸੇਸਜ੍ਝਾਨਙ੍ਗਪਟਿਮਣ੍ਡਿਤਾਤਿ વਿਤਕ੍ਕਾਦਿਅવਸੇਸਜ੍ਝਾਨਙ੍ਗਪਟਿਮਣ੍ਡਿਤਾਤਿ વਦਨ੍ਤਿ, વਿਚਾਰਾਦੀਤਿ ਪਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯੇਨ વਿਤਕ੍ਕਸ੍ਸ ਅਪ੍ਪਨਾਭਾવਤੋ। ਸੋ ਹਿ ਪਾਲ਼ਿਯਂ ‘‘ਅਪ੍ਪਨਾ ਬ੍ਯਪ੍ਪਨਾ’’ਤਿ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠੋ, ਤਂਸਮ੍ਪਯੋਗਤੋ વਾ ਯਸ੍ਮਾ ਝਾਨਂ ਅਪ੍ਪਨਾਤਿ ਅਟ੍ਠਕਥਾવੋਹਾਰੋ, ਝਾਨਙ੍ਗੇਸੁ ਚ ਸਮਾਧਿ ਪਧਾਨਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਂ ਅਪ੍ਪਨਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਅવਸੇਸਜ੍ਝਾਨਙ੍ਗਪਟਿਮਣ੍ਡਿਤਾ ਅਪ੍ਪਨਾਸਙ੍ਖਾਤਾ ਠਪਨਾ ਚ ਸਮ੍ਪਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿ ਆਹ। ਕਸ੍ਸਚਿ ਪਨ ਗਣਨਾવਸੇਨੇવ ਮਨਸਿਕਾਰਕਾਲਤੋ ਪਭੁਤੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ‘‘ਅਨੁਕ੍ਕਮਤੋ…ਪੇ॰… ਪਤ੍ਤਂ વਿਯ ਹੋਤੀ’’ਤਿ ਏਤ੍ਤਕੋવ ਗਨ੍ਥੋ ਪਰਿਹੀਨੋ, ਪੁਰਾਣਪੋਤ੍ਥਕੇਸੁ ਪਨ ਕਤ੍ਥਚਿ ਸੋ ਗਨ੍ਥੋ ਲਿਖਿਤੋਯੇવ ਤਿਟ੍ਠਤਿ।

    Idhāti kakacūpamāya. Assāti yogino. Idhāti vā imasmiṃ ṭhāne. Assāti upamābhūtassa kakacassa. Āgatagatavasena yathā tassa purisassa amanasikāro, evaṃ assāsapassāsānaṃ āgatagatavasena amanasikāramattameva ānayanappayojanaṃ. Na cirenevāti idaṃ katādhikāraṃ sandhāya vuttaṃ. Nimittanti paṭibhāganimittaṃ. Avasesajjhānaṅgapaṭimaṇḍitāti vitakkādiavasesajjhānaṅgapaṭimaṇḍitāti vadanti, vicārādīti pana vattabbaṃ nippariyāyena vitakkassa appanābhāvato. So hi pāḷiyaṃ ‘‘appanā byappanā’’ti niddiṭṭho, taṃsampayogato vā yasmā jhānaṃ appanāti aṭṭhakathāvohāro, jhānaṅgesu ca samādhi padhānaṃ, tasmā taṃ appanāti dassento ‘‘avasesajjhānaṅgapaṭimaṇḍitā appanāsaṅkhātā ṭhapanā ca sampajjatī’’ti āha. Kassaci pana gaṇanāvaseneva manasikārakālato pabhutīti ettha ‘‘anukkamato…pe… pattaṃ viya hotī’’ti ettakova gantho parihīno, purāṇapotthakesu pana katthaci so gantho likhitoyeva tiṭṭhati.

    ਸਾਰਦ੍ਧਕਾਯਸ੍ਸ ਕਸ੍ਸਚਿ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ। ਓਨਮਤਿ વਤ੍ਥਿਕਾਦਿਪਲਮ੍ਬਨੇਨ। વਿਕੂਜਤੀਤਿ ਸਦ੍ਦਂ ਕਰੋਤਿ। વਲਿਂ ਗਣ੍ਹਾਤੀਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ વਲਿਨਂ ਹੋਤਿ। ਕਸ੍ਮਾ? ਯਸ੍ਮਾ ਸਾਰਦ੍ਧਕਾਯੋ ਗਰੁਕੋ ਹੋਤੀਤਿ। ਕਾਯਦਰਥવੂਪਸਮੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਸਿਜ੍ਝਮਾਨੋ ਓਲ਼ਾਰਿਕਅਸ੍ਸਾਸਪਸ੍ਸਾਸਨਿਰੋਧੋ ਬ੍ਯਤਿਰੇਕਮੁਖੇਨ ਤਸ੍ਸ ਸਾਧਨਂ વਿਯ વੁਤ੍ਤੋ। ਓਲ਼ਾਰਿਕਅਸ੍ਸਾਸਪਸ੍ਸਾਸਨਿਰੋਧવਸੇਨਾਤਿ ਅਨ੍વਯવਸੇਨ ਤਦਤ੍ਥਸ੍ਸ ਸਾਧਨਂ। ਕਾਯਦਰਥੇ વੂਪਸਨ੍ਤੇਤਿ ਚਿਤ੍ਤਜਰੂਪਾਨਂ ਲਹੁਮੁਦੁਕਮ੍ਮਞ੍ਞਭਾવੇਨ ਯੋ ਸੇਸਤਿਸਨ੍ਤਤਿਰੂਪਾਨਮ੍ਪਿ ਲਹੁਆਦਿਭਾવੋ, ਸੋ ਇਧ ਕਾਯਸ੍ਸ ਲਹੁਭਾવੋਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋ। ਸ੍વਾਯਂ ਯਸ੍ਮਾ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਲਹੁਆਦਿਭਾવੇਨ વਿਨਾ ਨਤ੍ਥਿ, ਤਸ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਕਾਯੋਪਿ ਚਿਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਲਹੁਕਂ ਹੋਤੀ’’ਤਿ।

    Sāraddhakāyassa kassaci puggalassa. Onamati vatthikādipalambanena. Vikūjatīti saddaṃ karoti. Valiṃ gaṇhātīti. Tattha tattha valinaṃ hoti. Kasmā? Yasmā sāraddhakāyo garuko hotīti. Kāyadarathavūpasamena saddhiṃ sijjhamāno oḷārikaassāsapassāsanirodho byatirekamukhena tassa sādhanaṃ viya vutto. Oḷārikaassāsapassāsanirodhavasenāti anvayavasena tadatthassa sādhanaṃ. Kāyadarathe vūpasanteti cittajarūpānaṃ lahumudukammaññabhāvena yo sesatisantatirūpānampi lahuādibhāvo, so idha kāyassa lahubhāvoti adhippeto. Svāyaṃ yasmā cittassa lahuādibhāvena vinā natthi, tasmā vuttaṃ ‘‘kāyopi cittampi lahukaṃ hotī’’ti.

    ਓਲ਼ਾਰਿਕੇ ਅਸ੍ਸਾਸਪਸ੍ਸਾਸੇ ਨਿਰੁਦ੍ਧੇਤਿਆਦਿ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਨਯਮ੍ਹਿ વਿਚੇਤਬ੍ਬਾਕਾਰਪ੍ਪਤ੍ਤਸ੍ਸ ਕਾਯਸਙ੍ਖਾਰਸ੍ਸ વਿਚਯਨવਿਧਿਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਆਨੀਤਂ।

    Oḷārike assāsapassāse niruddhetiādi heṭṭhā vuttanayamhi vicetabbākārappattassa kāyasaṅkhārassa vicayanavidhiṃ dassetuṃ ānītaṃ.

    ਉਪਰੂਪਰਿ વਿਭੂਤਾਨੀਤਿ ਭਾવਨਾਬਲੇਨ ਉਦ੍ਧਂ ਉਦ੍ਧਂ ਪਾਕਟਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਦੇਸਤੋਤਿ ਪਕਤਿਯਾ ਫੁਸਨਦੇਸਤੋ, ਪੁਬ੍ਬੇ ਅਤ੍ਤਨੋ ਫੁਸਨવਸੇਨ ਉਪਧਾਰਿਤਟ੍ਠਾਨਤੋ।

    Uparūparivibhūtānīti bhāvanābalena uddhaṃ uddhaṃ pākaṭāni honti. Desatoti pakatiyā phusanadesato, pubbe attano phusanavasena upadhāritaṭṭhānato.

    ‘‘ਕਤ੍ਥ ਨਤ੍ਥੀ’’ਤਿ ਠਾਨવਸੇਨ ‘‘ਕਸ੍ਸ ਨਤ੍ਥੀ’’ਤਿ ਪੁਗ੍ਗਲવਸੇਨ ਚ વੀਮਂਸਿਯਮਾਨਮਤ੍ਥਂ ਏਕਜ੍ਝਂ ਕਤ੍વਾ વਿਭਾવੇਤੁਂ ‘‘ਅਨ੍ਤੋਮਾਤੁਕੁਚ੍ਛਿਯ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ‘‘ਯਥਾ ਉਦਕੇ ਨਿਮੁਗ੍ਗਸ੍ਸ ਨਿਰੁਦ੍ਧੋਕਾਸਤਾਯ ਅਸ੍ਸਾਸਪਸ੍ਸਾਸਾ ਨ ਪવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ, ਏવਂ ਅਨ੍ਤੋਮਾਤੁਕੁਚ੍ਛਿਯਂ। ਯਥਾ ਮਤਾਨਂ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪਕਚਿਤ੍ਤਾਭਾવਤੋ, ਏવਂ ਅਸਞ੍ਞੀਭੂਤਾਨਂ ਮੁਚ੍ਛਾਪਰੇਤਾਨਂ ਅਸਞ੍ਞੀਸੁ વਾ ਜਾਤਾਨਂ, ਤਥਾ ਨਿਰੋਧਸਮਾਪਨ੍ਨਾਨ’’ਨ੍ਤਿ ਆਚਰਿਯਧਮ੍ਮਪਾਲਤ੍ਥੇਰੇਨ વੁਤ੍ਤਂ। ਮਹਾਗਣ੍ਠਿਪਦੇ ਪਨ ‘‘ਮੁਚ੍ਛਾਪਰੇਤਾਨਂ ਚਿਤ੍ਤਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਦੁਬ੍ਬਲਭਾવਤੋ’’ਤਿ ਕਾਰਣਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨਸਮਾਪਨ੍ਨਾਨਂ ਧਮ੍ਮਤਾવਸੇਨੇવ ਨੇਸਂ ਅਨੁਪ੍ਪਜ੍ਜਨਂ, ਤਥਾ ਰੂਪਾਰੂਪਭવਸਮਙ੍ਗੀਨਂ। ਕੇਚਿ ਪਨ ‘‘ਅਨੁਪੁਬ੍ਬਤੋ ਸੁਖੁਮਭਾવਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨਸਮਾਪਨ੍ਨਸ੍ਸ, ਰੂਪਭવੇ ਰੂਪਾਨਂ ਭવਙ੍ਗਸ੍ਸ ਚ ਸੁਖੁਮਭਾવਤੋ ਰੂਪਭવਸਮਙ੍ਗੀਨਂ ਨਤ੍ਥੀ’’ਤਿ ਕਾਰਣਂ વਦਨ੍ਤਿ। ਅਤ੍ਥਿਯੇવ ਤੇ ਅਸ੍ਸਾਸਪਸ੍ਸਾਸਾ ਪਾਰਿਸੇਸਤੋਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਸਤ੍ਤਟ੍ਠਾਨવਿਨਿਮੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਸ੍ਸਾਸਪਸ੍ਸਾਸਾਨਂ ਅਨੁਪ੍ਪਜ੍ਜਨਟ੍ਠਾਨਸ੍ਸ ਅਭਾવਤੋ। ਪਕਤਿਫੁਟ੍ਠવਸੇਨਾਤਿ ਪਕਤਿਯਾ ਫੁਸਨਟ੍ਠਾਨવਸੇਨ। ਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਠਪੇਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਸਤਿਯਾ ਤਤ੍ਥ ਸੁਖਪ੍ਪવਤ੍ਤਨਤ੍ਥਂ ਥਿਰਤਰਂ ਸਞ੍ਞਾਣਂ ਪવਤ੍ਤੇਤਬ੍ਬਂ। ਥਿਰਸਞ੍ਞਾਪਦਟ੍ਠਾਨਾ ਹਿ ਸਤਿ। ਇਮਮੇવਾਤਿ ਇਮਂ ਏવ ਅਨੁਪਟ੍ਠਹਨ੍ਤਸ੍ਸ ਕਾਯਸਙ੍ਖਾਰਸ੍ਸ ਕਣ੍ਟਕੁਟ੍ਠਾਪਨਞਾਯੇਨ ਉਪਟ੍ਠਾਪਨવਿਧਿਮੇવ। ਅਤ੍ਥવਸਨ੍ਤਿ ਹੇਤੁਂ। ਅਤ੍ਥੋ ਹਿ ਫਲਂ। ਸੋ ਯਸ੍ਸ વਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਤਿ, ਸੋ ਅਤ੍ਥવਸੋਤਿ। ਮੁਟ੍ਠਸ੍ਸਤਿਸ੍ਸਾਤਿ વਿਨਟ੍ਠਸ੍ਸਤਿਸ੍ਸ। ਅਸਮ੍ਪਜਾਨਸ੍ਸਾਤਿ ਸਮ੍ਪਜਞ੍ਞવਿਰਹਿਤਸ੍ਸ, ਭਾવੇਨ੍ਤਸ੍ਸ ਅਨੁਕ੍ਕਮੇਨ ਅਨੁਪਟ੍ਠਹਨ੍ਤੇ ਅਸ੍ਸਾਸਪਸ੍ਸਾਸੇ વੀਮਂਸਿਤ੍વਾ ‘‘ਇਮੇ ਤੇ’’ਤਿ ਉਪਧਾਰੇਤੁਂ ਸਮ੍ਮਦੇવ ਜਾਨਿਤੁਞ੍ਚ ਸਮਤ੍ਥਾਹਿ ਸਤਿਪਞ੍ਞਾਹਿ વਿਰਹਿਤਸ੍ਸਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਇਤੋ ਅਞ੍ਞਂ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ। ਗਰੁਕਨ੍ਤਿ ਭਾਰਿਯਂ। ਸਾ ਚਸ੍ਸ ਗਰੁਕਤਾ ਭਾવਨਾਯ ਸੁਦੁਕ੍ਕਰਭਾવੇਨਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਗਰੁਕਭਾવਨ’’ਨ੍ਤਿ।

    ‘‘Kattha natthī’’ti ṭhānavasena ‘‘kassa natthī’’ti puggalavasena ca vīmaṃsiyamānamatthaṃ ekajjhaṃ katvā vibhāvetuṃ ‘‘antomātukucchiya’’ntiādi vuttaṃ. Tattha ‘‘yathā udake nimuggassa niruddhokāsatāya assāsapassāsā na pavattanti, evaṃ antomātukucchiyaṃ. Yathā matānaṃ samuṭṭhāpakacittābhāvato, evaṃ asaññībhūtānaṃ mucchāparetānaṃ asaññīsu vā jātānaṃ, tathā nirodhasamāpannāna’’nti ācariyadhammapālattherena vuttaṃ. Mahāgaṇṭhipade pana ‘‘mucchāparetānaṃ cittappavattiyā dubbalabhāvato’’ti kāraṇaṃ vuttaṃ. Catutthajjhānasamāpannānaṃ dhammatāvaseneva nesaṃ anuppajjanaṃ, tathā rūpārūpabhavasamaṅgīnaṃ. Keci pana ‘‘anupubbato sukhumabhāvappattiyā catutthajjhānasamāpannassa, rūpabhave rūpānaṃ bhavaṅgassa ca sukhumabhāvato rūpabhavasamaṅgīnaṃ natthī’’ti kāraṇaṃ vadanti. Atthiyeva te assāsapassāsā pārisesatoti adhippāyo yathāvuttasattaṭṭhānavinimuttassa assāsapassāsānaṃ anuppajjanaṭṭhānassa abhāvato. Pakatiphuṭṭhavasenāti pakatiyā phusanaṭṭhānavasena. Nimittaṃ ṭhapetabbanti satiyā tattha sukhappavattanatthaṃ thirataraṃ saññāṇaṃ pavattetabbaṃ. Thirasaññāpadaṭṭhānā hi sati. Imamevāti imaṃ eva anupaṭṭhahantassa kāyasaṅkhārassa kaṇṭakuṭṭhāpanañāyena upaṭṭhāpanavidhimeva. Atthavasanti hetuṃ. Attho hi phalaṃ. So yassa vasena pavattati, so atthavasoti. Muṭṭhassatissāti vinaṭṭhassatissa. Asampajānassāti sampajaññavirahitassa, bhāventassa anukkamena anupaṭṭhahante assāsapassāse vīmaṃsitvā ‘‘ime te’’ti upadhāretuṃ sammadeva jānituñca samatthāhi satipaññāhi virahitassāti adhippāyo. Ito aññaṃ kammaṭṭhānaṃ. Garukanti bhāriyaṃ. Sā cassa garukatā bhāvanāya sudukkarabhāvenāti āha ‘‘garukabhāvana’’nti.

    ਉਪਰੂਪਰਿ ਸਨ੍ਤਸੁਖੁਮਭਾવਾਪਤ੍ਤਿਤੋ ‘‘ਬਲવਤੀ ਸੁવਿਸਦਾ ਸੂਰਾ ਚ ਸਤਿ ਪਞ੍ਞਾ ਚ ਇਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਸੁਖੁਮਸ੍ਸ ਨਾਮ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਸਾਧਨੇਨਪਿ ਸੁਖੁਮੇਨੇવ ਭવਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਯਥਾ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਇਦਾਨਿ ਅਨੁਪਟ੍ਠਹਨ੍ਤਾਨਂ ਅਸ੍ਸਾਸਪਸ੍ਸਾਸਾਨਂ ਪਰਿਯੇਸਨੁਪਾਯਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਤਾਹਿ ਚ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਅਨੁਪਦਨ੍ਤਿ ਪਦਾਨੁਪਦਂ। ਚਰਿਤ੍વਾਤਿ ਗੋਚਰਂ ਗਹੇਤ੍વਾ। ਤਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਠਾਨੇਤਿ ਉਪਨਿਬਨ੍ਧਨਨਿਮਿਤ੍ਤਸਞ੍ਞਿਤੇ ਠਾਨੇ। ਯੋਜੇਤ੍વਾਤਿ ਮਨਸਿਕਾਰੇਨ ਯੋਜੇਤ੍વਾ। ‘‘ਸਤਿਰਸ੍ਮਿਯਾ ਬਨ੍ਧਿਤ੍વਾ’’ਤਿ વਾ વੁਤ੍ਤਮੇવਤ੍ਥਮਾਹ ‘‘ਤਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਠਾਨੇ ਯੋਜੇਤ੍વਾ’’ਤਿ। ਨ ਹਿ ਉਪਮੇਯ੍ਯੇ ਬਨ੍ਧਨਯੋਜਨਟ੍ਠਾਨਾਨਿ વਿਸੁਂ ਲਬ੍ਭਨ੍ਤਿ। ਨਿਮਿਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਉਗ੍ਗਹਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਪਟਿਭਾਗਨਿਮਿਤ੍ਤਂ વਾ। ਉਭਯਮ੍ਪਿ ਹਿ ਇਧ ਏਕਜ੍ਝਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਥਾ ਹਿ ਤੂਲਪਿਚੁਆਦਿ ਉਪਮਤ੍ਤਯਂ ਉਗ੍ਗਹੇ ਯੁਜ੍ਜਤਿ, ਸੇਸਂ ਉਭਯਤ੍ਥ। ਏਕਚ੍ਚੇਤਿ ਏਕੇ ਆਚਰਿਯਾ।

    Uparūpari santasukhumabhāvāpattito ‘‘balavatī suvisadā sūrā ca sati paññā ca icchitabbā’’ti vatvā sukhumassa nāma atthassa sādhanenapi sukhumeneva bhavitabbanti dassetuṃ ‘‘yathā hī’’tiādi vuttaṃ. Idāni anupaṭṭhahantānaṃ assāsapassāsānaṃ pariyesanupāyaṃ dassento ‘‘tāhi ca panā’’tiādimāha. Tattha anupadanti padānupadaṃ. Caritvāti gocaraṃ gahetvā. Tasmiṃyeva ṭhāneti upanibandhananimittasaññite ṭhāne. Yojetvāti manasikārena yojetvā. ‘‘Satirasmiyā bandhitvā’’ti vā vuttamevatthamāha ‘‘tasmiṃyeva ṭhāne yojetvā’’ti. Na hi upameyye bandhanayojanaṭṭhānāni visuṃ labbhanti. Nimittanti uggahanimittaṃ paṭibhāganimittaṃ vā. Ubhayampi hi idha ekajjhaṃ vuttaṃ. Tathā hi tūlapicuādi upamattayaṃ uggahe yujjati, sesaṃ ubhayattha. Ekacceti eke ācariyā.

    ਤਾਰਕਰੂਪਂ વਿਯਾਤਿ ਤਾਰਕਾਯ ਪਭਾਰੂਪਂ વਿਯ। ਮਣਿਗੁਲ਼ਿਕਾਦਿਉਪਮਾ ਪਟਿਭਾਗੇ વਟ੍ਟਨ੍ਤਿ। ਕਥਂ ਪਨੇਤਂ ਏਕਂਯੇવ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ ਅਨੇਕਾਕਾਰਤੋ ਉਪਟ੍ਠਾਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਤਞ੍ਚ ਪਨੇਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ। ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਨ੍ਤਿ ਏਕਂ ਸੁਤ੍ਤਂ। ਪਗੁਣਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਭਾવੇਨ ਅવਿਚ੍ਛੇਦਂ ਮਹਾવਿਸਯਤਞ੍ਚ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ ‘‘ਮਹਤੀ ਪਬ੍ਬਤੇਯ੍ਯਾ ਨਦੀ વਿਯਾ’’ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਸਮਨ੍ਤਭਦ੍ਦਕਂ ਸੁਤ੍ਤਂ ਸਬ੍ਬਭਾਗਮਨੋਹਰਾ ਸਬ੍ਬਪਾਲਿਫੁਲ੍ਲਾ વਨਘਟਾ વਿਯਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਏਕਾ વਨਰਾਜਿ વਿਯਾ’’ਤਿ। ਤੇਨਾਹ ਭਗવਾ ‘‘વਨਪ੍ਪਗੁਮ੍ਬੇ ਯਥ ਫੁਸ੍ਸਿਤਗ੍ਗੇ’’ਤਿ (ਖੁ॰ ਪਾ॰ ੬.੧੩; ਸੁ॰ ਨਿ॰ ੨੩੬) ਨਾਨਾਨੁਸਨ੍ਧਿਯਂ ਨਾਨਾਪੇਯ੍ਯਾਲਂ વਿવਿਧਨਯਨਿਪੁਣਂ ਬਹੁવਿਧਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਮੁਖਂ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਂ ਅਤ੍ਥਿਕੇਹਿ ਸਕ੍ਕਚ੍ਚਂ ਸਮੁਪਪਜ੍ਜਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਆਹ – ‘‘ਸੀਤਚ੍ਛਾਯੋ…ਪੇ॰… ਰੁਕ੍ਖੋ વਿਯਾ’’ਤਿ। ਸਞ੍ਞਾਨਾਨਤਾਯਾਤਿ ਨਿਮਿਤ੍ਤੁਪਟ੍ਠਾਨਤੋ ਪੁਬ੍ਬੇ ਪવਤ੍ਤਸਞ੍ਞਾਨਂ ਨਾਨਾવਿਧਭਾવਤੋ। ਸਞ੍ਞਜਨ੍ਤਿ ਭਾવਨਾਸਞ੍ਞਾਜਨਿਤਂ ਭਾવਨਾਸਞ੍ਞਾਯ ਸਞ੍ਜਾਨਨਮਤ੍ਤਂ। ਨ ਹਿ ਅਸਭਾવਸ੍ਸ ਕੁਤੋਚਿ ਸਮੁਟ੍ਠਾਨਂ ਅਤ੍ਥਿ। ਤੇਨਾਹ – ‘‘ਨਾਨਤੋ ਉਪਟ੍ਠਾਤੀ’’ਤਿ, ਉਪਟ੍ਠਾਨਾਕਾਰਮਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ।

    Tārakarūpaṃ viyāti tārakāya pabhārūpaṃ viya. Maṇiguḷikādiupamā paṭibhāge vaṭṭanti. Kathaṃ panetaṃ ekaṃyeva kammaṭṭhānaṃ anekākārato upaṭṭhātīti āha ‘‘tañca paneta’’ntiādi. Suttantanti ekaṃ suttaṃ. Paguṇappavattibhāvena avicchedaṃ mahāvisayatañca sandhāyāha ‘‘mahatī pabbateyyā nadī viyā’’ti. Tattha byañjanasampattiyā samantabhaddakaṃ suttaṃ sabbabhāgamanoharā sabbapāliphullā vanaghaṭā viyāti āha ‘‘ekā vanarāji viyā’’ti. Tenāha bhagavā ‘‘vanappagumbe yatha phussitagge’’ti (khu. pā. 6.13; su. ni. 236) nānānusandhiyaṃ nānāpeyyālaṃ vividhanayanipuṇaṃ bahuvidhakammaṭṭhānamukhaṃ suttantaṃ atthikehi sakkaccaṃ samupapajjitabbanti āha – ‘‘sītacchāyo…pe… rukkhoviyā’’ti. Saññānānatāyāti nimittupaṭṭhānato pubbe pavattasaññānaṃ nānāvidhabhāvato. Saññajanti bhāvanāsaññājanitaṃ bhāvanāsaññāya sañjānanamattaṃ. Na hi asabhāvassa kutoci samuṭṭhānaṃ atthi. Tenāha – ‘‘nānato upaṭṭhātī’’ti, upaṭṭhānākāramattanti vuttaṃ hoti.

    ਇਮੇ ਤਯੋ ਧਮ੍ਮਾਤਿ ਅਸ੍ਸਾਸੋ ਪਸ੍ਸਾਸੋ ਨਿਮਿਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਇਮੇ ਤਯੋ ਧਮ੍ਮਾ। ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨવਸੇਨ ਮਨਸਿਕਾਤਬ੍ਬਭਾવੇਨ ਨਤ੍ਥਿ ਨ ਉਪਲਬ੍ਭਤਿ। ਨ ਉਪਚਾਰਨ੍ਤਿ ਉਪਚਾਰਮ੍ਪਿ ਨ ਪਾਪੁਣਾਤਿ, ਪਗੇવ ਅਪ੍ਪਨਨ੍ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਯਸ੍ਸ ਪਨਾਤਿ વਿਜ੍ਜਮਾਨਪਕ੍ਖੋ વੁਤ੍ਤਨਯਾਨੁਸਾਰੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।

    Ime tayo dhammāti assāso passāso nimittanti ime tayo dhammā. Natthīti kammaṭṭhānavasena manasikātabbabhāvena natthi na upalabbhati. Na upacāranti upacārampi na pāpuṇāti, pageva appananti adhippāyo. Yassa panāti vijjamānapakkho vuttanayānusāreneva veditabbo.

    ਇਦਾਨਿ વੁਤ੍ਤਸ੍ਸੇવ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਸਮਤ੍ਥਨਤ੍ਥਂ ਕਕਚੂਪਮਾਯਂ ਆਗਤਾ ‘‘ਨਿਮਿਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਕਾ ਗਾਥਾ ਪਚ੍ਚਾਨੀਤਾ। ਨਿਮਿਤ੍ਤੇਤਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤੇ ਪਟਿਭਾਗਨਿਮਿਤ੍ਤੇ। ਏવਂ ਹੋਤੀਤਿ ਭਾવਨਮਨੁਯੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਏવਂ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਏવਂ ਮਨਸਿ ਕਰੋਹੀ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬੋ। વੋਸਾਨਂ ਆਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯਾਤਿ ‘‘ਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਨਾਮ ਦੁਕ੍ਕਰਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤੁਂ, ਤਯਿਦਂ ਲਦ੍ਧਂ, ਹਨ੍ਦਾਹਂ ਦਾਨਿ ਯਦਾ વਾ ਤਦਾ વਾ વਿਸੇਸਂ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਸਙ੍ਕੋਚਂ ਆਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯ। વਿਸੀਦੇਯ੍ਯਾਤਿ ‘‘ਏਤ੍ਤਕਂ ਕਾਲਂ ਭਾવਨਮਨੁਯੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਨਿਮਿਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਨ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ, ਅਭਬ੍ਬੋ ਮਞ੍ਞੇ વਿਸੇਸਸ੍ਸਾ’’ਤਿ વਿਸਾਦਂ ਆਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯ। ‘‘ਇਮਾਯ ਪਟਿਪਦਾਯ ਜਰਾਮਰਣਤੋ ਮੁਚ੍ਚਿਸ੍ਸਾਮੀਤਿ ਪਟਿਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਨਿਮਿਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ਕਥਂ ਸਙ੍ਕੋਚਾਪਤ੍ਤਿ, ਭਿਯ੍ਯੋਸੋ ਮਤ੍ਤਾਯ ਉਸ੍ਸਾਹਮੇવ ਕਰੇਯ੍ਯਾਤਿ ‘‘ਨਿਮਿਤ੍ਤਮਿਦਂ…ਪੇ॰… વਤ੍ਤਬ੍ਬੋ’’ਤਿ ਮਜ੍ਝਿਮਭਾਣਕਾ ਆਹੁ। ਏવਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰੇਨ ਪਟਿਭਾਗਨਿਮਿਤ੍ਤੇਯੇવ ਭਾવਨਾਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਠਪਨੇਨ। ਇਤੋ ਪਭੁਤੀਤਿ ਇਤੋ ਪਟਿਭਾਗਨਿਮਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ। ਪੁਬ੍ਬੇ ਯਂ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਅਨੁਬਨ੍ਧਨਾਯ ਫੁਸਨਾਯ ਠਪਨਾਯ ਚ ਮਨਸਿ ਕਰੋਤੀ’’ਤਿ (ਪਾਰਾ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨.ਆਨਾਪਾਨਸ੍ਸਤਿਸਮਾਧਿਕਥਾ), ਤਤ੍ਥ ਅਨੁਬਨ੍ਧਨਂ ਫੁਸਨਞ੍ਚ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜੇਤ੍વਾ ਠਪਨਾવਸੇਨੇવ ਭਾવੇਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਠਪਨਾવਸੇਨ ਭਾવਨਾ ਹੋਤੀ’’ਤਿ।

    Idāni vuttasseva atthassa samatthanatthaṃ kakacūpamāyaṃ āgatā ‘‘nimitta’’ntiādikā gāthā paccānītā. Nimitteti yathāvutte paṭibhāganimitte. Evaṃ hotīti bhāvanamanuyuttassa evaṃ hoti, tasmā ‘‘punappunaṃ evaṃ manasi karohī’’ti vattabbo. Vosānaṃ āpajjeyyāti ‘‘nimittaṃ nāma dukkaraṃ uppādetuṃ, tayidaṃ laddhaṃ, handāhaṃ dāni yadā vā tadā vā visesaṃ nibbattessāmī’’ti saṅkocaṃ āpajjeyya. Visīdeyyāti ‘‘ettakaṃ kālaṃ bhāvanamanuyuttassa nimittampi na uppannaṃ, abhabbo maññe visesassā’’ti visādaṃ āpajjeyya. ‘‘Imāya paṭipadāya jarāmaraṇato muccissāmīti paṭipannassa nimitta’’nti vutte kathaṃ saṅkocāpatti, bhiyyoso mattāya ussāhameva kareyyāti ‘‘nimittamidaṃ…pe… vattabbo’’ti majjhimabhāṇakā āhu. Evanti vuttappakārena paṭibhāganimitteyeva bhāvanācittassa ṭhapanena. Ito pabhutīti ito paṭibhāganimittuppattito paṭṭhāya. Pubbe yaṃ vuttaṃ ‘‘anubandhanāya phusanāya ṭhapanāya ca manasi karotī’’ti (pārā. aṭṭha. 2.ānāpānassatisamādhikathā), tattha anubandhanaṃ phusanañca vissajjetvā ṭhapanāvaseneva bhāvetabbanti āha ‘‘ṭhapanāvasena bhāvanā hotī’’ti.

    ਪੋਰਾਣੇਹਿ વੁਤ੍ਤੋવਾਯਮਤ੍ਥੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਨਿਮਿਤ੍ਤੇ’’ਤਿ ਗਾਥਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਨਿਮਿਤ੍ਤੇਤਿ ਪਟਿਭਾਗਨਿਮਿਤ੍ਤੇ। ਠਪਯਂ ਚਿਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਭਾવਨਾਚਿਤ੍ਤਂ ਠਪੇਨ੍ਤੋ, ਠਪਨਾવਸੇਨ ਮਨਸਿਕਰੋਨ੍ਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਨਾਨਾਕਾਰਨ੍ਤਿ ‘‘ਚਤ੍ਤਾਰੋ વਣ੍ਣਾ’’ਤਿ ਏવਂ વੁਤ੍ਤਂ ਨਾਨਾਕਾਰਂ। ਆਕਾਰਸਾਮਞ੍ਞવਸੇਨ ਹੇਤਂ ਏਕવਚਨਂ। વਿਭਾવਯਨ੍ਤਿ વਿਭਾવੇਨ੍ਤੋ ਅਨ੍ਤਰਧਾਪੇਨ੍ਤੋ। ਨਿਮਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਹਿ ਤੇ ਆਕਾਰਾ ਅਮਨਸਿਕਾਰਤੋ ਅਨ੍ਤਰਹਿਤਾ વਿਯ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਅਸ੍ਸਾਸਪਸ੍ਸਾਸੇਤਿ ਅਸ੍ਸਾਸਪਸ੍ਸਾਸੇ ਯੋ ਨਾਨਾਕਾਰੋ, ਤਂ વਿਭਾવਯਂ, ਅਸ੍ਸਾਸਪਸ੍ਸਾਸਸਮ੍ਭੂਤੇ વਾ ਨਿਮਿਤ੍ਤੇ। ਸਕਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਨਿਬਨ੍ਧਤੀਤਿ ਤਾਯ ਏવ ਠਪਨਾਯ ਅਤ੍ਤਨੋ ਚਿਤ੍ਤਂ ਉਪਨਿਬਨ੍ਧਤਿ, ਅਪ੍ਪੇਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਕੇਚਿ ਪਨ ‘‘વਿਭਾવਯਨ੍ਤਿ વਿਭਾવੇਨ੍ਤੋ, વਿਦਿਤਂ ਪਾਕਟਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ’’ਤਿ ਅਤ੍ਥਂ વਦਨ੍ਤਿ, ਤਂ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗવਸੇਨ ਯੁਜ੍ਜੇਯ੍ਯ। ਅਯਞ੍ਹੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ – ਧਿਤਿਸਮ੍ਪਨ੍ਨਤ੍ਤਾ ਧੀਰੋ ਯੋਗੀ ਅਸ੍ਸਾਸਪਸ੍ਸਾਸੇ ਨਾਨਾਕਾਰਂ વਿਭਾવੇਨ੍ਤੋ ਨਾਨਾਕਾਰਤੋ ਤੇ ਪਜਾਨਨ੍ਤੋ વਿਦਿਤੇ ਪਾਕਟੇ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਨਾਨਾਕਾਰਂ વਾ ਓਲ਼ਾਰਿਕੋਲ਼ਾਰਿਕੇ ਪਸ੍ਸਮ੍ਭੇਨ੍ਤੋ વੂਪਸਮੇਨ੍ਤੋ ਤਤ੍ਥ ਯਂ ਲਦ੍ਧਂ ਨਿਮਿਤ੍ਤਂ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਠਪੇਨ੍ਤੋ ਅਨੁਕ੍ਕਮੇਨ ਸਕਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਨਿਬਨ੍ਧਤਿ ਅਪ੍ਪੇਤੀਤਿ।

    Porāṇehi vuttovāyamatthoti dassento ‘‘nimitte’’ti gāthamāha. Tattha nimitteti paṭibhāganimitte. Ṭhapayaṃ cittanti bhāvanācittaṃ ṭhapento, ṭhapanāvasena manasikarontoti attho. Nānākāranti ‘‘cattāro vaṇṇā’’ti evaṃ vuttaṃ nānākāraṃ. Ākārasāmaññavasena hetaṃ ekavacanaṃ. Vibhāvayanti vibhāvento antaradhāpento. Nimittuppattito paṭṭhāya hi te ākārā amanasikārato antarahitā viya honti. Assāsapassāseti assāsapassāse yo nānākāro, taṃ vibhāvayaṃ, assāsapassāsasambhūte vā nimitte. Sakaṃ cittaṃ nibandhatīti tāya eva ṭhapanāya attano cittaṃ upanibandhati, appetīti attho. Keci pana ‘‘vibhāvayanti vibhāvento, viditaṃ pākaṭaṃ karonto’’ti atthaṃ vadanti, taṃ pubbabhāgavasena yujjeyya. Ayañhettha attho – dhitisampannattā dhīro yogī assāsapassāse nānākāraṃ vibhāvento nānākārato te pajānanto vidite pākaṭe karonto nānākāraṃ vā oḷārikoḷārike passambhento vūpasamento tattha yaṃ laddhaṃ nimittaṃ, tasmiṃ cittaṃ ṭhapento anukkamena sakaṃ cittaṃ nibandhati appetīti.

    ਯਦਾ ਸਦ੍ਧਾਦੀਨਿ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਿ ਸੁવਿਸਦਾਨਿ ਤਿਕ੍ਖਾਨਿ ਪવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ, ਤਦਾ ਅਸ੍ਸਦ੍ਧਿਯਾਦੀਨਂ ਦੂਰੀਭਾવੇਨ ਸਾਤਿਸਯਂ ਥਾਮਪ੍ਪਤ੍ਤੇਹਿ ਸਤ੍ਤਹਿ ਬਲੇਹਿ ਲਦ੍ਧੁਪਤ੍ਥਮ੍ਭਾਨਿ વਿਤਕ੍ਕਾਦੀਨਿ ਕਾਮਾવਚਰਾਨੇવ ਝਾਨਙ੍ਗਾਨਿ ਬਹੂਨਿ ਹੁਤ੍વਾ ਪਾਤੁਭવਨ੍ਤਿ। ਤਤੋ ਏવ ਤੇਸਂ ਉਜੁવਿਪਚ੍ਚਨੀਕਭੂਤਾ ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦਾਦਯੋ ਸਦ੍ਧਿਂ ਤਦੇਕਟ੍ਠੇਹਿ ਪਾਪਧਮ੍ਮੇਹਿ વਿਦੂਰੀ ਭવਨ੍ਤਿ ਪਟਿਭਾਗਨਿਮਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਸਦ੍ਧਿਂ, ਤਂ ਆਰਬ੍ਭ ਉਪਚਾਰਜ੍ਝਾਨਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਨਿਮਿਤ੍ਤੁਪਟ੍ਠਾਨਤੋ ਪਭੁਤਿ ਨੀવਰਣਾਨਿ વਿਕ੍ਖਮ੍ਭਿਤਾਨੇવ ਹੋਨ੍ਤੀ’’ਤਿਆਦਿ। ਤਤ੍ਥ ਸਨ੍ਨਿਸਿਨ੍ਨਾવਾਤਿ ਸਮ੍ਮਦੇવ ਨਿਸੀਦਿਂਸੁ ਏવ, ਉਪਸਨ੍ਤਾਯੇવਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। વਿਕ੍ਖਮ੍ਭਿਤਾਨੇવ ਸਨ੍ਨਿਸਿਨ੍ਨਾવਾਤਿ ਅવਧਾਰਣੇਨ ਪਨ ਤਦਤ੍ਥਂ ਉਸ੍ਸਾਹੋ ਕਾਤਬ੍ਬੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਦ੍વੀਹਾਕਾਰੇਹੀਤਿ ਝਾਨਧਮ੍ਮਾਨਂ ਪਟਿਪਕ੍ਖਦੂਰੀਭਾવੋ ਥਿਰਭਾવਪ੍ਪਤ੍ਤਿ ਚਾਤਿ ਇਮੇਹਿ ਦ੍વੀਹਿ ਕਾਰਣੇਹਿ। ਇਦਾਨਿ ਤਾਨਿ ਕਾਰਣਾਨਿ ਅવਤ੍ਥਾਮੁਖੇਨ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਉਪਚਾਰਭੂਮਿਯਂ વਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਉਪਚਾਰਭੂਮਿਯਨ੍ਤਿ ਉਪਚਾਰਾવਤ੍ਥਾਯਂ। ਯਦਿਪਿ ਹਿ ਤਦਾ ਝਾਨਙ੍ਗਾਨਿ ਪਟੁਤਰਾਨਿ ਮਹਗ੍ਗਤਭਾવਪ੍ਪਤ੍ਤਾਨਿ ਨੁਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ, ਤੇਸਂ ਪਨ ਪਟਿਪਕ੍ਖਧਮ੍ਮਾਨਂ વਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨੇਨ ਚਿਤ੍ਤਂ ਸਮਾਧਿਯਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਨੀવਰਣਪ੍ਪਹਾਨੇਨਾ’’ਤਿ। ਪਟਿਲਾਭਭੂਮਿਯਨ੍ਤਿ ਝਾਨਸ੍ਸ ਅਧਿਗਮਾવਤ੍ਥਾਯਂ। ਤਦਾ ਹਿ ਅਪ੍ਪਨਾਪ੍ਪਤ੍ਤਾਨਂ ਝਾਨਧਮ੍ਮਾਨਂ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਚਿਤ੍ਤਂ ਸਮਾਧਿਯਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਅਙ੍ਗਪਾਤੁਭਾવੇਨਾ’’ਤਿ।

    Yadā saddhādīni indriyāni suvisadāni tikkhāni pavattanti, tadā assaddhiyādīnaṃ dūrībhāvena sātisayaṃ thāmappattehi sattahi balehi laddhupatthambhāni vitakkādīni kāmāvacarāneva jhānaṅgāni bahūni hutvā pātubhavanti. Tato eva tesaṃ ujuvipaccanīkabhūtā kāmacchandādayo saddhiṃ tadekaṭṭhehi pāpadhammehi vidūrī bhavanti paṭibhāganimittuppattiyā saddhiṃ, taṃ ārabbha upacārajjhānaṃ uppajjati. Tena vuttaṃ ‘‘nimittupaṭṭhānato pabhuti nīvaraṇāni vikkhambhitāneva hontī’’tiādi. Tattha sannisinnāvāti sammadeva nisīdiṃsu eva, upasantāyevāti attho. Vikkhambhitāneva sannisinnāvāti avadhāraṇena pana tadatthaṃ ussāho kātabboti dasseti. Dvīhākārehīti jhānadhammānaṃ paṭipakkhadūrībhāvo thirabhāvappatti cāti imehi dvīhi kāraṇehi. Idāni tāni kāraṇāni avatthāmukhena dassetuṃ ‘‘upacārabhūmiyaṃ vā’’tiādi vuttaṃ. Tattha upacārabhūmiyanti upacārāvatthāyaṃ. Yadipi hi tadā jhānaṅgāni paṭutarāni mahaggatabhāvappattāni nuppajjanti, tesaṃ pana paṭipakkhadhammānaṃ vikkhambhanena cittaṃ samādhiyati. Tenāha ‘‘nīvaraṇappahānenā’’ti. Paṭilābhabhūmiyanti jhānassa adhigamāvatthāyaṃ. Tadā hi appanāppattānaṃ jhānadhammānaṃ uppattiyā cittaṃ samādhiyati. Tenāha ‘‘aṅgapātubhāvenā’’ti.

    ਉਪਚਾਰੇ ਅਙ੍ਗਾਨਿ ਨ ਥਾਮਜਾਤਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ ਅਙ੍ਗਾਨਂ ਅਥਾਮਜਾਤਤ੍ਤਾ। ਯਥਾ ਨਾਮ ਦਹਰੋ ਕੁਮਾਰਕੋ ਉਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਠਪਿਯਮਾਨੋ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਭੂਮਿਯਂ ਪਤਤਿ, ਏવਮੇવ ਉਪਚਾਰੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੇ ਚਿਤ੍ਤਂ ਕਾਲੇਨ ਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਕਰੋਤਿ, ਕਾਲੇਨ ਭવਙ੍ਗਂ ਓਤਰਤਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਉਪਚਾਰਸਮਾਧਿ ਕੁਸਲવੀਥਿਯਂ ਜવਿਤ੍વਾ ਭવਙ੍ਗਂ ਓਤਰਤੀ’’ਤਿ। ਅਪ੍ਪਨਾਯਂ ਪਨ ਅਙ੍ਗਾਨਿ ਥਾਮਜਾਤਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ ਤੇਸਂ ਥਾਮਜਾਤਤ੍ਤਾ। ਯਥਾ ਨਾਮ ਬਲવਾ ਪੁਰਿਸੋ ਆਸਨਾ વੁਟ੍ਠਾਯ ਦਿવਸਮ੍ਪਿ ਤਿਟ੍ਠੇਯ੍ਯ, ਏવਮੇવ ਅਪ੍ਪਨਾਸਮਾਧਿਮ੍ਹਿ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੇ ਚਿਤ੍ਤਂ ਸਕਿਂ ਭવਙ੍ਗવਾਰਂ ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਕੇવਲਮ੍ਪਿ ਰਤ੍ਤਿਂ ਕੇવਲਮ੍ਪਿ ਦਿવਸਂ ਤਿਟ੍ਠਤਿ, ਕੁਸਲਜવਨਪਟਿਪਾਟਿવਸੇਨੇવ ਪવਤ੍ਤਤਿ। ਤੇਨਾਹ – ‘‘ਅਪ੍ਪਨਾਸਮਾਧਿ…ਪੇ॰… ਨ ਭવਙ੍ਗਂ ਓਤਰਤੀ’’ਤਿ। વਣ੍ਣਤੋਤਿ ਪਿਚੁਪਿਣ੍ਡਤਾਰਕਰੂਪਾਦੀਸੁ વਿਯ ਉਪਟ੍ਠਿਤવਣ੍ਣਤੋ। ਲਕ੍ਖਣਤੋਤਿ ਖਰਭਾવਾਦਿਸਭਾવਤੋ ਅਨਿਚ੍ਚਾਦਿਸਭਾવਤੋ વਾ। ਰਕ੍ਖਿਤਬ੍ਬਂ ਤਂ ਨਿਮਿਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ।

    Upacāre aṅgāni na thāmajātāni honti aṅgānaṃ athāmajātattā. Yathā nāma daharo kumārako ukkhipitvā ṭhapiyamāno punappunaṃ bhūmiyaṃ patati, evameva upacāre uppanne cittaṃ kālena nimittaṃ ārammaṇaṃ karoti, kālena bhavaṅgaṃ otarati. Tena vuttaṃ ‘‘upacārasamādhi kusalavīthiyaṃ javitvā bhavaṅgaṃ otaratī’’ti. Appanāyaṃ pana aṅgāni thāmajātāni honti tesaṃ thāmajātattā. Yathā nāma balavā puriso āsanā vuṭṭhāya divasampi tiṭṭheyya, evameva appanāsamādhimhi uppanne cittaṃ sakiṃ bhavaṅgavāraṃ chinditvā kevalampi rattiṃ kevalampi divasaṃ tiṭṭhati, kusalajavanapaṭipāṭivaseneva pavattati. Tenāha – ‘‘appanāsamādhi…pe… na bhavaṅgaṃ otaratī’’ti. Vaṇṇatoti picupiṇḍatārakarūpādīsu viya upaṭṭhitavaṇṇato. Lakkhaṇatoti kharabhāvādisabhāvato aniccādisabhāvato vā. Rakkhitabbaṃ taṃ nimittanti sambandho.

    ਲਦ੍ਧਪਰਿਹਾਨੀਤਿ ਲਦ੍ਧਉਪਚਾਰਜ੍ਝਾਨਪਰਿਹਾਨਿ। ਨਿਮਿਤ੍ਤੇ ਅવਿਨਸ੍ਸਨ੍ਤੇ ਤਦਾਰਮ੍ਮਣਂ ਝਾਨਂ ਅਪਰਿਹੀਨਮੇવ ਹੋਤਿ, ਨਿਮਿਤ੍ਤੇ ਪਨ ਆਰਕ੍ਖਾਭਾવੇਨ વਿਨਟ੍ਠੇ ਲਦ੍ਧਂ ਲਦ੍ਧਂ ਝਾਨਮ੍ਪਿ વਿਨਸ੍ਸਤਿ ਤਦਾਯਤ੍ਤવੁਤ੍ਤਿਤੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਆਰਕ੍ਖਮ੍ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ।

    Laddhaparihānīti laddhaupacārajjhānaparihāni. Nimitte avinassante tadārammaṇaṃ jhānaṃ aparihīnameva hoti, nimitte pana ārakkhābhāvena vinaṭṭhe laddhaṃ laddhaṃ jhānampi vinassati tadāyattavuttito. Tenāha ‘‘ārakkhamhī’’tiādi.

    ਇਦਾਨਿ ਤਤ੍ਰਾਯਂ ਰਕ੍ਖਣੂਪਾਯੋਤਿਆਦਿਨਾ –

    Idāni tatrāyaṃ rakkhaṇūpāyotiādinā –

    ‘‘ਆવਾਸੋ ਗੋਚਰੋ ਭਸ੍ਸਂ, ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਭੋਜਨਂ ਉਤੁ।

    ‘‘Āvāso gocaro bhassaṃ, puggalo bhojanaṃ utu;

    ਇਰਿਯਾਪਥੋਤਿ ਸਤ੍ਤੇਤੇ, ਅਸਪ੍ਪਾਯੇ વਿવਜ੍ਜਯੇ॥

    Iriyāpathoti sattete, asappāye vivajjaye.

    ‘‘ਸਪ੍ਪਾਯੇ ਸਤ੍ਤ ਸੇવੇਥ, ਏવਞ੍ਹਿ ਪਟਿਪਜ੍ਜਤੋ।

    ‘‘Sappāye satta sevetha, evañhi paṭipajjato;

    ਨ ਚਿਰੇਨੇવ ਕਾਲੇਨ, ਹੋਤਿ ਕਸ੍ਸਚਿ ਅਪ੍ਪਨਾ’’ਤਿ॥ (વਿਸੁਦ੍ਧਿ॰ ੧.੫੯) –

    Na cireneva kālena, hoti kassaci appanā’’ti. (visuddhi. 1.59) –

    ਏવਂ વੁਤ੍ਤਂ ਰਕ੍ਖਣવਿਧਿਂ ਸਙ੍ਖੇਪਤੋ વਿਭਾવੇਤਿ। ਤਤ੍ਰਾਯਂ વਿਤ੍ਥਾਰੋ – ਯਸ੍ਮਿਂ ਆવਾਸੇ વਸਨ੍ਤਸ੍ਸ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ વਾ ਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਨੁਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ વਾ વਿਨਸ੍ਸਤਿ, ਅਨੁਪਟ੍ਠਿਤਾ ਚ ਸਤਿ ਨ ਉਪਟ੍ਠਾਤਿ, ਅਸਮਾਹਿਤਞ੍ਚ ਚਿਤ੍ਤਂ ਨ ਸਮਾਧਿਯਤਿ, ਅਯਂ ਅਸਪ੍ਪਾਯੋ। ਯਤ੍ਥ ਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਚੇવ ਥਾવਰਞ੍ਚ ਹੋਤਿ, ਸਤਿ ਉਪਟ੍ਠਾਤਿ, ਚਿਤ੍ਤਂ ਸਮਾਧਿਯਤਿ, ਅਯਂ ਸਪ੍ਪਾਯੋ। ਤਸ੍ਮਾ ਯਸ੍ਮਿਂ વਿਹਾਰੇ ਬਹੂ ਆવਾਸਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਤਤ੍ਥ ਏਕਮੇਕਸ੍ਮਿਂ ਤੀਣਿ ਤੀਣਿ ਦਿવਸਾਨਿ વਸਿਤ੍વਾ ਯਤ੍ਥਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਂ ਏਕਗ੍ਗਂ ਹੋਤਿ, ਤਤ੍ਥ વਸਿਤਬ੍ਬਂ।

    Evaṃ vuttaṃ rakkhaṇavidhiṃ saṅkhepato vibhāveti. Tatrāyaṃ vitthāro – yasmiṃ āvāse vasantassa anuppannaṃ vā nimittaṃ nuppajjati, uppannaṃ vā vinassati, anupaṭṭhitā ca sati na upaṭṭhāti, asamāhitañca cittaṃ na samādhiyati, ayaṃ asappāyo. Yattha nimittaṃ uppajjati ceva thāvarañca hoti, sati upaṭṭhāti, cittaṃ samādhiyati, ayaṃ sappāyo. Tasmā yasmiṃ vihāre bahū āvāsā honti, tattha ekamekasmiṃ tīṇi tīṇi divasāni vasitvā yatthassa cittaṃ ekaggaṃ hoti, tattha vasitabbaṃ.

    ਗੋਚਰਗਾਮੋ ਪਨ ਯੋ ਸੇਨਾਸਨਤੋ ਉਤ੍ਤਰੇਨ વਾ ਦਕ੍ਖਿਣੇਨ વਾ ਨਾਤਿਦੂਰੇ ਦਿਯਡ੍ਢਕੋਸਬ੍ਭਨ੍ਤਰੇ ਹੋਤਿ ਸੁਲਭਸਮ੍ਪਨ੍ਨਭਿਕ੍ਖੋ, ਸੋ ਸਪ੍ਪਾਯੋ, વਿਪਰੀਤੋ ਅਸਪ੍ਪਾਯੋ।

    Gocaragāmo pana yo senāsanato uttarena vā dakkhiṇena vā nātidūre diyaḍḍhakosabbhantare hoti sulabhasampannabhikkho, so sappāyo, viparīto asappāyo.

    ਭਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ਦ੍વਤ੍ਤਿਂਸਤਿਰਚ੍ਛਾਨਕਥਾਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਂ ਅਸਪ੍ਪਾਯਂ। ਤਞ੍ਹਿਸ੍ਸ ਨਿਮਿਤ੍ਤਨ੍ਤਰਧਾਨਾਯ ਸਂવਤ੍ਤਤਿ। ਦਸਕਥਾવਤ੍ਥੁਨਿਸ੍ਸਿਤਂ ਸਪ੍ਪਾਯਂ, ਤਮ੍ਪਿਮਤ੍ਤਾਯ ਭਾਸਿਤਬ੍ਬਂ।

    Bhassanti dvattiṃsatiracchānakathāpariyāpannaṃ asappāyaṃ. Tañhissa nimittantaradhānāya saṃvattati. Dasakathāvatthunissitaṃ sappāyaṃ, tampimattāya bhāsitabbaṃ.

    ਪੁਗ੍ਗਲੋਪਿ ਅਤਿਰਚ੍ਛਾਨਕਥਿਕੋ ਸੀਲਾਦਿਗੁਣਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ, ਯਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਅਸਮਾਹਿਤਂ વਾ ਚਿਤ੍ਤਂ ਸਮਾਧਿਯਤਿ, ਸਮਾਹਿਤਂ વਾ ਚਿਤ੍ਤਂ ਥਿਰਤਰਂ ਹੋਤਿ, ਏવਰੂਪੋ ਸਪ੍ਪਾਯੋ। ਕਾਯਦਲ਼੍ਹੀਬਹੁਲੋ ਪਨ ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਕਥਿਕੋ ਅਸਪ੍ਪਾਯੋ। ਸੋ ਹਿ ਤਂ ਕਦ੍ਦਮੋਦਕਮਿવ ਅਚ੍ਛਂ ਉਦਕਂ ਮਲੀਨਮੇવ ਕਰੋਤਿ, ਤਾਦਿਸਞ੍ਚ ਆਗਮ੍ਮ ਕੋਟਪਬ੍ਬਤવਾਸੀਦਹਰਸ੍ਸੇવ ਸਮਾਪਤ੍ਤਿ વਿਨਸ੍ਸਤਿ, ਪਗੇવ ਨਿਮਿਤ੍ਤਂ।

    Puggalopi atiracchānakathiko sīlādiguṇasampanno, yaṃ nissāya asamāhitaṃ vā cittaṃ samādhiyati, samāhitaṃ vā cittaṃ thirataraṃ hoti, evarūpo sappāyo. Kāyadaḷhībahulo pana tiracchānakathiko asappāyo. So hi taṃ kaddamodakamiva acchaṃ udakaṃ malīnameva karoti, tādisañca āgamma koṭapabbatavāsīdaharasseva samāpatti vinassati, pageva nimittaṃ.

    ਭੋਜਨਂ ਪਨ ਕਸ੍ਸਚਿ ਮਧੁਰਂ, ਕਸ੍ਸਚਿ ਅਮ੍ਬਿਲਂ ਸਪ੍ਪਾਯਂ ਹੋਤਿ। ਉਤੁਪਿ ਕਸ੍ਸਚਿ ਸੀਤੋ, ਕਸ੍ਸਚਿ ਉਣ੍ਹੋ ਸਪ੍ਪਾਯੋ ਹੋਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਯਂ ਭੋਜਨਂ વਾ ਉਤੁਂ વਾ ਸੇવਨ੍ਤਸ੍ਸ ਫਾਸੁ ਹੋਤਿ, ਅਸਮਾਹਿਤਂ વਾ ਚਿਤ੍ਤਂ ਸਮਾਧਿਯਤਿ, ਸਮਾਹਿਤਂ વਾ ਥਿਰਤਰਂ ਹੋਤਿ। ਤਂ ਭੋਜਨਂ, ਸੋ ਚ ਉਤੁ ਸਪ੍ਪਾਯੋ। ਇਤਰਂ ਭੋਜਨਂ, ਇਤਰੋ ਚ ਉਤੁ ਅਸਪ੍ਪਾਯੋ।

    Bhojanaṃ pana kassaci madhuraṃ, kassaci ambilaṃ sappāyaṃ hoti. Utupi kassaci sīto, kassaci uṇho sappāyo hoti. Tasmā yaṃ bhojanaṃ vā utuṃ vā sevantassa phāsu hoti, asamāhitaṃ vā cittaṃ samādhiyati, samāhitaṃ vā thirataraṃ hoti. Taṃ bhojanaṃ, so ca utu sappāyo. Itaraṃ bhojanaṃ, itaro ca utu asappāyo.

    ਇਰਿਯਾਪਥੇਸੁਪਿ ਕਸ੍ਸਚਿ ਚਙ੍ਕਮੋ ਸਪ੍ਪਾਯੋ ਹੋਤਿ, ਕਸ੍ਸਚਿ ਸਯਨਟ੍ਠਾਨਨਿਸਜ੍ਜਾਨਂ ਅਞ੍ਞਤਰੋ। ਤਸ੍ਮਾ ਤਂ ਆવਾਸਂ વਿਯ ਤੀਣਿ ਦਿવਸਾਨਿ ਉਪਪਰਿਕ੍ਖਿਤ੍વਾ ਯਸ੍ਮਿਂ ਇਰਿਯਾਪਥੇ ਅਸਮਾਹਿਤਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਸਮਾਧਿਯਤਿ, ਸਮਾਹਿਤਂ વਾ ਥਿਰਤਰਂ ਹੋਤਿ, ਸੋ ਸਪ੍ਪਾਯੋ, ਇਤਰੋ ਅਸਪ੍ਪਾਯੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਇਤਿ ਇਮਂ ਸਤ੍ਤવਿਧਂ ਅਸਪ੍ਪਾਯਂ વਜ੍ਜੇਤ੍વਾ ਸਪ੍ਪਾਯਂ ਸੇવਿਤਬ੍ਬਂ। ਏવਂ ਪਟਿਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਹਿ ਨਿਮਿਤ੍ਤਾਸੇવਨਬਹੁਲਸ੍ਸ ਨ ਚਿਰੇਨੇવ ਕਾਲੇਨ ਹੋਤਿ ਕਸ੍ਸਚਿ ਅਪ੍ਪਨਾ।

    Iriyāpathesupi kassaci caṅkamo sappāyo hoti, kassaci sayanaṭṭhānanisajjānaṃ aññataro. Tasmā taṃ āvāsaṃ viya tīṇi divasāni upaparikkhitvā yasmiṃ iriyāpathe asamāhitaṃ cittaṃ samādhiyati, samāhitaṃ vā thirataraṃ hoti, so sappāyo, itaro asappāyoti veditabbo. Iti imaṃ sattavidhaṃ asappāyaṃ vajjetvā sappāyaṃ sevitabbaṃ. Evaṃ paṭipannassa hi nimittāsevanabahulassa na cireneva kālena hoti kassaci appanā.

    ਯਸ੍ਸ ਪਨ ਏવਮ੍ਪਿ ਪਟਿਪਜ੍ਜਤੋ ਨ ਹੋਤਿ, ਤੇਨ ਦਸવਿਧਂ ਅਪ੍ਪਨਾਕੋਸਲ੍ਲਂ ਸਮ੍ਪਾਦੇਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘વਤ੍ਥੁવਿਸਦਕਿਰਿਯਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨.੩੮੫; ਮ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੧੧੮; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੩.੫.੨੩੨; ਅ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੧.੪੧੮) વਿਤ੍ਥੁવਿਸਦਕਿਰਿਯਾ ਨਾਮ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕਬਾਹਿਰਾਨਂ વਤ੍ਥੂਨਂ વਿਸਦਭਾવਕਰਣਂ। ਯਦਾ ਹਿਸ੍ਸ ਕੇਸਨਖਲੋਮਾਨਿ ਦੀਘਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਸਰੀਰਂ વਾ ਸੇਦਮਲਗ੍ਗਹਿਤਂ, ਤਦਾ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕਂ વਤ੍ਥੁ ਅવਿਸਦਂ ਹੋਤਿ ਅਪਰਿਸੁਦ੍ਧਂ। ਯਦਾ ਪਨਸ੍ਸ ਚੀવਰਂ ਜਿਣ੍ਣਂ ਕਿਲਿਟ੍ਠਂ ਦੁਗ੍ਗਨ੍ਧਂ ਹੋਤਿ, ਸੇਨਾਸਨਂ વਾ ਉਕ੍ਲਾਪਂ, ਤਦਾ ਬਾਹਿਰਂ વਤ੍ਥੁ ਅવਿਸਦਂ ਹੋਤਿ ਅਪਰਿਸੁਦ੍ਧਂ। ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕਬਾਹਿਰੇ ਹਿ વਤ੍ਥੁਮ੍ਹਿ ਅવਿਸਦੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੇਸੁ ਚਿਤ੍ਤਚੇਤਸਿਕੇਸੁ ਞਾਣਮ੍ਪਿ ਅਪਰਿਸੁਦ੍ਧਂ ਹੋਤਿ ਅਪਰਿਸੁਦ੍ਧਾਨਿ ਦੀਪਕਪਲ੍ਲਿਕવਟ੍ਟਿਤੇਲਾਨਿ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਦੀਪਸਿਖਾਯ ਓਭਾਸੋ વਿਯ। ਅਪਰਿਸੁਦ੍ਧੇਨ ਚ ਞਾਣੇਨ ਸਙ੍ਖਾਰੇ ਸਮ੍ਮਸਤੋ ਸਙ੍ਖਾਰਾਪਿ ਅવਿਭੂਤਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਮਨੁਯੁਞ੍ਜਤੋ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਮ੍ਪਿ વੁਦ੍ਧਿਂ વਿਰੁਲ਼੍ਹਿਂ વੇਪੁਲ੍ਲਂ ਨ ਗਚ੍ਛਤਿ। વਿਸਦੇ ਪਨ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕਬਾਹਿਰੇ વਤ੍ਥੁਮ੍ਹਿ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੇਸੁ ਚਿਤ੍ਤਚੇਤਸਿਕੇਸੁ ਞਾਣਮ੍ਪਿ વਿਸਦਂ ਹੋਤਿ ਪਰਿਸੁਦ੍ਧਾਨਿ ਦੀਪਕਪਲ੍ਲਿਕવਟ੍ਟਿਤੇਲਾਨਿ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਦੀਪਸਿਖਾਯ ਓਭਾਸੋ વਿਯ। ਪਰਿਸੁਦ੍ਧੇਨ ਚ ਞਾਣੇਨ ਸਙ੍ਖਾਰੇ ਸਮ੍ਮਸਤੋ ਸਙ੍ਖਾਰਾਪਿ વਿਭੂਤਾਹੋਨ੍ਤਿ, ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਮਨੁਯੁਞ੍ਜਤੋ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਮ੍ਪਿ વੁਦ੍ਧਿਂ વਿਰੁਲ਼੍ਹਿਂ વੇਪੁਲ੍ਲਂ ਗਚ੍ਛਤਿ।

    Yassa pana evampi paṭipajjato na hoti, tena dasavidhaṃ appanākosallaṃ sampādetabbanti dassetuṃ ‘‘vatthuvisadakiriyā’’tiādimāha. Tattha (dī. ni. aṭṭha. 2.385; ma. ni. aṭṭha. 1.118; saṃ. ni. aṭṭha. 3.5.232; a. ni. aṭṭha. 1.1.418) vitthuvisadakiriyā nāma ajjhattikabāhirānaṃ vatthūnaṃ visadabhāvakaraṇaṃ. Yadā hissa kesanakhalomāni dīghāni honti, sarīraṃ vā sedamalaggahitaṃ, tadā ajjhattikaṃ vatthu avisadaṃ hoti aparisuddhaṃ. Yadā panassa cīvaraṃ jiṇṇaṃ kiliṭṭhaṃ duggandhaṃ hoti, senāsanaṃ vā uklāpaṃ, tadā bāhiraṃ vatthu avisadaṃ hoti aparisuddhaṃ. Ajjhattikabāhire hi vatthumhi avisade uppannesu cittacetasikesu ñāṇampi aparisuddhaṃ hoti aparisuddhāni dīpakapallikavaṭṭitelāni nissāya uppannadīpasikhāya obhāso viya. Aparisuddhena ca ñāṇena saṅkhāre sammasato saṅkhārāpi avibhūtā honti, kammaṭṭhānamanuyuñjato kammaṭṭhānampi vuddhiṃ viruḷhiṃ vepullaṃ na gacchati. Visade pana ajjhattikabāhire vatthumhi uppannesu cittacetasikesu ñāṇampi visadaṃ hoti parisuddhāni dīpakapallikavaṭṭitelāni nissāya uppannadīpasikhāya obhāso viya. Parisuddhena ca ñāṇena saṅkhāre sammasato saṅkhārāpi vibhūtāhonti, kammaṭṭhānamanuyuñjato kammaṭṭhānampi vuddhiṃ viruḷhiṃ vepullaṃ gacchati.

    ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸਮਤ੍ਤਪਟਿਪਾਦਨਤਾ ਨਾਮ ਸਦ੍ਧਾਦੀਨਂ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਂ ਸਮਭਾવਕਰਣਂ। ਸਚੇ ਹਿਸ੍ਸ ਸਦ੍ਧਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਬਲવਂ ਹੋਤਿ, ਇਤਰਾਨਿ ਮਨ੍ਦਾਨਿ, ਤਤੋ વੀਰਿਯਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਪਗ੍ਗਹਕਿਚ੍ਚਂ, ਸਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਉਪਟ੍ਠਾਨਕਿਚ੍ਚਂ, ਸਮਾਧਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਅવਿਕ੍ਖੇਪਕਿਚ੍ਚਂ, ਪਞ੍ਞਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਦਸ੍ਸਨਕਿਚ੍ਚਂ ਕਾਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਤਂ ਧਮ੍ਮਸਭਾવਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣੇਨ વਾ ਯਥਾ વਾ ਮਨਸਿਕਰੋਤੋ ਬਲવਂ ਜਾਤਂ, ਤਥਾ ਅਮਨਸਿਕਾਰੇਨ ਹਾਪੇਤਬ੍ਬਂ। વਕ੍ਕਲਿਤ੍ਥੇਰવਤ੍ਥੁ ਚੇਤ੍ਥ ਨਿਦਸ੍ਸਨਂ। ਸਚੇ ਪਨ વੀਰਿਯਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਬਲવਂ ਹੋਤਿ, ਅਥ ਨੇવ ਸਦ੍ਧਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਅਧਿਮੋਕ੍ਖਕਿਚ੍ਚਂ ਕਾਤੁਂ ਸਕ੍ਕੋਤਿ, ਨ ਇਤਰਾਨਿ ਇਤਰਕਿਚ੍ਚਭੇਦਂ। ਤਸ੍ਮਾ ਤਂ ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਾਦਿਭਾવਨਾਯ ਹਾਪੇਤਬ੍ਬਂ। ਤਤ੍ਰਾਪਿ ਸੋਣਤ੍ਥੇਰવਤ੍ਥੁ ਦਸ੍ਸੇਤਬ੍ਬਂ। ਏવਂ ਸੇਸੇਸੁਪਿ ਏਕਸ੍ਸ ਬਲવਭਾવੇ ਸਤਿ ਇਤਰੇਸਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਕਿਚ੍ਚੇਸੁ ਅਸਮਤ੍ਥਤਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।

    Indriyasamattapaṭipādanatā nāma saddhādīnaṃ indriyānaṃ samabhāvakaraṇaṃ. Sace hissa saddhindriyaṃ balavaṃ hoti, itarāni mandāni, tato vīriyindriyaṃ paggahakiccaṃ, satindriyaṃ upaṭṭhānakiccaṃ, samādhindriyaṃ avikkhepakiccaṃ, paññindriyaṃ dassanakiccaṃ kātuṃ na sakkoti. Tasmā taṃ dhammasabhāvapaccavekkhaṇena vā yathā vā manasikaroto balavaṃ jātaṃ, tathā amanasikārena hāpetabbaṃ. Vakkalittheravatthu cettha nidassanaṃ. Sace pana vīriyindriyaṃ balavaṃ hoti, atha neva saddhindriyaṃ adhimokkhakiccaṃ kātuṃ sakkoti, na itarāni itarakiccabhedaṃ. Tasmā taṃ passaddhādibhāvanāya hāpetabbaṃ. Tatrāpi soṇattheravatthu dassetabbaṃ. Evaṃ sesesupi ekassa balavabhāve sati itaresaṃ attano kiccesu asamatthatā veditabbā.

    વਿਸੇਸਤੋ ਪਨੇਤ੍ਥ ਸਦ੍ਧਾਪਞ੍ਞਾਨਂ ਸਮਾਧਿવੀਰਿਯਾਨਞ੍ਚ ਸਮਤਂ ਪਸਂਸਨ੍ਤਿ। ਬਲવਸਦ੍ਧੋ ਹਿ ਮਨ੍ਦਪਞ੍ਞੋ ਮੁਧਪ੍ਪਸਨ੍ਨੋ ਹੋਤਿ, ਅવਤ੍ਥੁਸ੍ਮਿਂ ਪਸੀਦਤਿ। ਬਲવਪਞ੍ਞੋ ਮਨ੍ਦਸਦ੍ਧੋ ਕੇਰਾਟਿਕਪਕ੍ਖਂ ਭਜਤਿ, ਭੇਸਜ੍ਜਸਮੁਟ੍ਠਿਤੋ વਿਯ ਰੋਗੋ ਅਤੇਕਿਚ੍ਛੋ ਹੋਤਿ। ਉਭਿਨ੍ਨਂ ਸਮਤਾਯ વਤ੍ਥੁਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਪਸੀਦਤਿ। ਬਲવਸਮਾਧਿਂ ਪਨ ਮਨ੍ਦવੀਰਿਯਂ ਸਮਾਧਿਸ੍ਸ ਕੋਸਜ੍ਜਪਕ੍ਖਤ੍ਤਾ ਕੋਸਜ੍ਜਂ ਅਭਿਭવਤਿ, ਬਲવવੀਰਿਯਂ ਮਨ੍ਦਸਮਾਧਿਂવੀਰਿਯਸ੍ਸ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਪਕ੍ਖਤ੍ਤਾ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਂ ਅਭਿਭવਤਿ। ਸਮਾਧਿ ਪਨ વੀਰਿਯੇਨ ਸਂਯੋਜਿਤੋ ਕੋਸਜ੍ਜੇ ਪਤਿਤੁਂ ਨ ਲਭਤਿ, વੀਰਿਯਂ ਸਮਾਧਿਨਾ ਸਂਯੋਜਿਤਂ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚੇ ਪਤਿਤੁਂ ਨ ਲਭਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਤਦੁਭਯਂ ਸਮਂ ਕਾਤਬ੍ਬਂ। ਉਭਯਸਮਤਾਯ ਹਿ ਅਪ੍ਪਨਾ ਹੋਤਿ। ਅਪਿਚ ਸਮਾਧਿਕਮ੍ਮਿਕਸ੍ਸ ਬਲવਤੀਪਿ ਸਦ੍ਧਾ વਟ੍ਟਤਿ। ਏવਞ੍ਹਿ ਸਦ੍ਦਹਨ੍ਤੋ ਓਕਪ੍ਪੇਨ੍ਤੋ ਅਪ੍ਪਨਂ ਪਾਪੁਣਿਸ੍ਸਤਿ, ਸਮਾਧਿਪਞ੍ਞਾਸੁ ਪਨ ਸਮਾਧਿਕਮ੍ਮਿਕਸ੍ਸ ਏਕਗ੍ਗਤਾ ਬਲવਤੀ વਟ੍ਟਤਿ। ਏવਞ੍ਹਿ ਸੋ ਅਪ੍ਪਨਂ ਪਾਪੁਣਾਤਿ, વਿਪਸ੍ਸਨਾਕਮ੍ਮਿਕਸ੍ਸ ਪਞ੍ਞਾ ਬਲવਤੀ વਟ੍ਟਤਿ । ਏવਞ੍ਹਿ ਸੋ ਲਕ੍ਖਣਪ੍ਪਟਿવੇਧਂ ਪਾਪੁਣਾਤਿ, ਉਭਿਨ੍ਨਂ ਪਨ ਸਮਤਾਯਪਿ ਅਪ੍ਪਨਾ ਹੋਤਿਯੇવ। ਸਤਿ ਪਨ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਬਲવਤੀ વਟ੍ਟਤਿ। ਸਤਿ ਹਿ ਚਿਤ੍ਤਂ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਪਕ੍ਖਿਕਾਨਂ ਸਦ੍ਧਾવੀਰਿਯਪਞ੍ਞਾਨਂ વਸੇਨ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਪਾਤਤੋ ਕੋਸਜ੍ਜਪਕ੍ਖੇਨ ਚ ਸਮਾਧਿਨਾ ਕੋਸਜ੍ਜਪਾਤਤੋ ਰਕ੍ਖਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਸਾ ਲੋਣਧੂਪਨਂ વਿਯ ਸਬ੍ਬਬ੍ਯਞ੍ਜਨੇਸੁ, ਸਬ੍ਬਕਮ੍ਮਿਕਅਮਚ੍ਚੋ વਿਯ ਚ ਸਬ੍ਬਰਾਜਕਿਚ੍ਚੇਸੁ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਇਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਾ।

    Visesato panettha saddhāpaññānaṃ samādhivīriyānañca samataṃ pasaṃsanti. Balavasaddho hi mandapañño mudhappasanno hoti, avatthusmiṃ pasīdati. Balavapañño mandasaddho kerāṭikapakkhaṃ bhajati, bhesajjasamuṭṭhito viya rogo atekiccho hoti. Ubhinnaṃ samatāya vatthusmiṃyeva pasīdati. Balavasamādhiṃ pana mandavīriyaṃ samādhissa kosajjapakkhattā kosajjaṃ abhibhavati, balavavīriyaṃ mandasamādhiṃvīriyassa uddhaccapakkhattā uddhaccaṃ abhibhavati. Samādhi pana vīriyena saṃyojito kosajje patituṃ na labhati, vīriyaṃ samādhinā saṃyojitaṃ uddhacce patituṃ na labhati. Tasmā tadubhayaṃ samaṃ kātabbaṃ. Ubhayasamatāya hi appanā hoti. Apica samādhikammikassa balavatīpi saddhā vaṭṭati. Evañhi saddahanto okappento appanaṃ pāpuṇissati, samādhipaññāsu pana samādhikammikassa ekaggatā balavatī vaṭṭati. Evañhi so appanaṃ pāpuṇāti, vipassanākammikassa paññā balavatī vaṭṭati . Evañhi so lakkhaṇappaṭivedhaṃ pāpuṇāti, ubhinnaṃ pana samatāyapi appanā hotiyeva. Sati pana sabbattha balavatī vaṭṭati. Sati hi cittaṃ uddhaccapakkhikānaṃ saddhāvīriyapaññānaṃ vasena uddhaccapātato kosajjapakkhena ca samādhinā kosajjapātato rakkhati. Tasmā sā loṇadhūpanaṃ viya sabbabyañjanesu, sabbakammikaamacco viya ca sabbarājakiccesu sabbattha icchitabbā.

    ਨਿਮਿਤ੍ਤਕੁਸਲਤਾ ਨਾਮ ਪਥવੀਕਸਿਣਾਦਿਕਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤੇਕਗ੍ਗਤਾਨਿਮਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਕਤਸ੍ਸ ਕਰਣਕੋਸਲ੍ਲਂ, ਕਤਸ੍ਸ ਭਾવਨਾਕੋਸਲ੍ਲਂ, ਭਾવਨਾਯ ਲਦ੍ਧਸ੍ਸ ਰਕ੍ਖਣਕੋਸਲ੍ਲਞ੍ਚ, ਤਂ ਇਧ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਂ।

    Nimittakusalatā nāma pathavīkasiṇādikassa cittekaggatānimittassa akatassa karaṇakosallaṃ, katassa bhāvanākosallaṃ, bhāvanāya laddhassa rakkhaṇakosallañca, taṃ idha adhippetaṃ.

    ਕਥਂ ਯਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਚਿਤ੍ਤਂ ਨਿਗ੍ਗਹੇਤਬ੍ਬਂ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਚਿਤ੍ਤਂ ਨਿਗ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ? ਯਦਾਸ੍ਸ ਅਚ੍ਚਾਰਦ੍ਧવੀਰਿਯਤਾਦੀਹਿ ਉਦ੍ਧਤਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ, ਤਦਾ ਧਮ੍ਮવਿਚਯਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਾਦਯੋ ਤਯੋ ਅਭਾવੇਤ੍વਾ ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਾਦਯੋ ਭਾવੇਤਿ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ ਭਗવਤਾ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੨੩੪) –

    Kathaṃ yasmiṃ samaye cittaṃ niggahetabbaṃ, tasmiṃ samaye cittaṃ niggaṇhāti? Yadāssa accāraddhavīriyatādīhi uddhataṃ cittaṃ hoti, tadā dhammavicayasambojjhaṅgādayo tayo abhāvetvā passaddhisambojjhaṅgādayo bhāveti. Vuttañhetaṃ bhagavatā (saṃ. ni. 5.234) –

    ‘‘ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪੁਰਿਸੋ ਮਹਨ੍ਤਂ ਅਗ੍ਗਿਕ੍ਖਨ੍ਧਂ ਨਿਬ੍ਬਾਪੇਤੁਕਾਮੋ ਅਸ੍ਸ, ਸੋ ਤਤ੍ਥ ਸੁਕ੍ਖਾਨਿ ਚੇવ ਤਿਣਾਨਿ ਪਕ੍ਖਿਪੇਯ੍ਯ, ਸੁਕ੍ਖਾਨਿ ਚ ਗੋਮਯਾਨਿ ਪਕ੍ਖਿਪੇਯ੍ਯ, ਸੁਕ੍ਖਾਨਿ ਚ ਕਟ੍ਠਾਨਿ ਪਕ੍ਖਿਪੇਯ੍ਯ, ਮੁਖવਾਤਞ੍ਚ ਦਦੇਯ੍ਯ, ਨ ਚ ਪਂਸੁਕੇਨ ਓਕਿਰੇਯ੍ਯ, ਭਬ੍ਬੋ ਨੁ ਖੋ ਸੋ ਪੁਰਿਸੋ ਤਂ ਮਹਨ੍ਤਂ ਅਗ੍ਗਿਕ੍ਖਨ੍ਧਂ ਨਿਬ੍ਬਾਪੇਤੁਨ੍ਤਿ। ਨੋ ਹੇਤਂ, ਭਨ੍ਤੇ। ਏવਮੇવ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਯਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਉਦ੍ਧਤਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ, ਅਕਾਲੋ ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਧਮ੍ਮવਿਚਯਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਸ੍ਸ ਭਾવਨਾਯ। ਅਕਾਲੋ વੀਰਿਯ…ਪੇ॰… ਅਕਾਲੋ ਪੀਤਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਸ੍ਸ ਭਾવਨਾਯ। ਤਂ ਕਿਸ੍ਸ ਹੇਤੁ? ਉਦ੍ਧਤਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਚਿਤ੍ਤਂ, ਤਂ ਏਤੇਹਿ ਧਮ੍ਮੇਹਿ ਦੁવੂਪਸਮਯਂ ਹੋਤਿ।

    ‘‘Seyyathāpi, bhikkhave, puriso mahantaṃ aggikkhandhaṃ nibbāpetukāmo assa, so tattha sukkhāni ceva tiṇāni pakkhipeyya, sukkhāni ca gomayāni pakkhipeyya, sukkhāni ca kaṭṭhāni pakkhipeyya, mukhavātañca dadeyya, na ca paṃsukena okireyya, bhabbo nu kho so puriso taṃ mahantaṃ aggikkhandhaṃ nibbāpetunti. No hetaṃ, bhante. Evameva kho, bhikkhave, yasmiṃ samaye uddhataṃ cittaṃ hoti, akālo tasmiṃ samaye dhammavicayasambojjhaṅgassa bhāvanāya. Akālo vīriya…pe… akālo pītisambojjhaṅgassa bhāvanāya. Taṃ kissa hetu? Uddhataṃ, bhikkhave, cittaṃ, taṃ etehi dhammehi duvūpasamayaṃ hoti.

    ‘‘ਯਸ੍ਮਿਂ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਮਯੇ ਉਦ੍ਧਤਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ, ਕਾਲੋ ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਸ੍ਸ ਭਾવਨਾਯ। ਕਾਲੋ ਸਮਾਧਿ…ਪੇ॰… ਕਾਲੋ ਉਪੇਕ੍ਖਾਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਸ੍ਸ ਭਾવਨਾਯ। ਤਂ ਕਿਸ੍ਸ ਹੇਤੁ? ਉਦ੍ਧਤਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਚਿਤ੍ਤਂ, ਤਂ ਏਤੇਹਿ ਧਮ੍ਮੇਹਿ ਸੁવੂਪਸਮਯਂ ਹੋਤਿ। ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪੁਰਿਸੋ ਮਹਨ੍ਤਂ ਅਗ੍ਗਿਕ੍ਖਨ੍ਧਂ ਨਿਬ੍ਬਾਪੇਤੁਕਾਮੋ ਅਸ੍ਸ, ਸੋ ਤਤ੍ਥ ਅਲ੍ਲਾਨਿ ਚੇવ ਤਿਣਾਨਿ ਪਕ੍ਖਿਪੇਯ੍ਯ, ਅਲ੍ਲਾਨਿ ਚ ਗੋਮਯਾਨਿ ਪਕ੍ਖਿਪੇਯ੍ਯ, ਅਲ੍ਲਾਨਿ ਚ ਕਟ੍ਠਾਨਿ ਪਕ੍ਖਿਪੇਯ੍ਯ, ਉਦਕવਾਤਞ੍ਚ ਦਦੇਯ੍ਯ, ਪਂਸੁਕੇਨ ਚ ਓਕਿਰੇਯ੍ਯ, ਭਬ੍ਬੋ ਨੁ ਖੋ ਸੋ ਪੁਰਿਸੋ ਤਂ ਮਹਨ੍ਤਂ ਅਗ੍ਗਿਕ੍ਖਨ੍ਧਂ ਨਿਬ੍ਬਾਪੇਤੁਨ੍ਤਿ। ਏવਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’ਤਿ।

    ‘‘Yasmiṃ kho, bhikkhave, samaye uddhataṃ cittaṃ hoti, kālo tasmiṃ samaye passaddhisambojjhaṅgassa bhāvanāya. Kālo samādhi…pe… kālo upekkhāsambojjhaṅgassa bhāvanāya. Taṃ kissa hetu? Uddhataṃ, bhikkhave, cittaṃ, taṃ etehi dhammehi suvūpasamayaṃ hoti. Seyyathāpi, bhikkhave, puriso mahantaṃ aggikkhandhaṃ nibbāpetukāmo assa, so tattha allāni ceva tiṇāni pakkhipeyya, allāni ca gomayāni pakkhipeyya, allāni ca kaṭṭhāni pakkhipeyya, udakavātañca dadeyya, paṃsukena ca okireyya, bhabbo nu kho so puriso taṃ mahantaṃ aggikkhandhaṃ nibbāpetunti. Evaṃ, bhante’’ti.

    ਏਤ੍ਥ ਚ ਯਥਾਸਕਂ ਆਹਾਰવਸੇਨ ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਾਦੀਨਂ ਭਾવਨਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ ਭਗવਤਾ –

    Ettha ca yathāsakaṃ āhāravasena passaddhisambojjhaṅgādīnaṃ bhāvanā veditabbā. Vuttañhetaṃ bhagavatā –

    ‘‘ਅਤ੍ਥਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਕਾਯਪ੍ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿ ਚਿਤ੍ਤਪ੍ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿ, ਤਤ੍ਥ ਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰਬਹੁਲੀਕਾਰੋ ਅਯਮਾਹਾਰੋ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ વਾ ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦਾਯ , ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ વਾ ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਸ੍ਸ ਭਿਯ੍ਯੋਭਾવਾਯ વੇਪੁਲ੍ਲਾਯ ਭਾવਨਾਯ ਪਾਰਿਪੂਰਿਯਾ ਸਂવਤ੍ਤਤਿ। ਤਥਾ ਅਤ੍ਥਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਮਥਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਅਬ੍ਯਗ੍ਗਨਿਮਿਤ੍ਤਂ, ਤਤ੍ਥ ਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰਬਹੁਲੀਕਾਰੋ ਅਯਮਾਹਾਰੋ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ વਾ ਸਮਾਧਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦਾਯ, ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ વਾ ਸਮਾਧਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਸ੍ਸ ਭਿਯ੍ਯੋਭਾવਾਯ વੇਪੁਲ੍ਲਾਯ ਭਾવਨਾਯ ਪਾਰਿਪੂਰਿਯਾ ਸਂવਤ੍ਤਤਿ…ਪੇ॰… ਤਥਾ ਅਤ੍ਥਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਉਪੇਕ੍ਖਾਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਟ੍ਠਾਨੀਯਾ ਧਮ੍ਮਾ, ਤਤ੍ਥ ਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰਬਹੁਲੀਕਾਰੋ ਅਯਮਾਹਾਰੋ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ વਾ ਉਪੇਕ੍ਖਾਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦਾਯ, ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ વਾ ਉਪੇਕ੍ਖਾਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਸ੍ਸ ਭਿਯ੍ਯੋਭਾવਾਯ વੇਪੁਲ੍ਲਾਯ ਭਾવਨਾਯ ਪਾਰਿਪੂਰਿਯਾ ਸਂવਤ੍ਤਤੀ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੨੩੨)।

    ‘‘Atthi, bhikkhave, kāyappassaddhi cittappassaddhi, tattha yonisomanasikārabahulīkāro ayamāhāro anuppannassa vā passaddhisambojjhaṅgassa uppādāya , uppannassa vā passaddhisambojjhaṅgassa bhiyyobhāvāya vepullāya bhāvanāya pāripūriyā saṃvattati. Tathā atthi, bhikkhave, samathanimittaṃ abyagganimittaṃ, tattha yonisomanasikārabahulīkāro ayamāhāro anuppannassa vā samādhisambojjhaṅgassa uppādāya, uppannassa vā samādhisambojjhaṅgassa bhiyyobhāvāya vepullāya bhāvanāya pāripūriyā saṃvattati…pe… tathā atthi, bhikkhave, upekkhāsambojjhaṅgaṭṭhānīyā dhammā, tattha yonisomanasikārabahulīkāro ayamāhāro anuppannassa vā upekkhāsambojjhaṅgassa uppādāya, uppannassa vā upekkhāsambojjhaṅgassa bhiyyobhāvāya vepullāya bhāvanāya pāripūriyā saṃvattatī’’ti (saṃ. ni. 5.232).

    ਤਤ੍ਥ ਯਥਾਸ੍ਸ ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿਆਦਯੋ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਪੁਬ੍ਬਾ, ਤਂ ਆਕਾਰਂ ਸਲ੍ਲਕ੍ਖੇਤ੍વਾ ਤੇਸਂ ਉਪ੍ਪਾਦਨવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਮਨਸਿਕਾਰੋવ ਤੀਸੁ ਪਦੇਸੁਪਿ ਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰੋ ਨਾਮ। ਸਮਥਨਿਮਿਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਚ ਸਮਥਸ੍ਸੇવੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ, ਅવਿਕ੍ਖੇਪਟ੍ਠੇਨ ਚ ਤਸ੍ਸੇવ ਅਬ੍ਯਗ੍ਗਨਿਮਿਤ੍ਤਨ੍ਤਿ।

    Tattha yathāssa passaddhiādayo uppannapubbā, taṃ ākāraṃ sallakkhetvā tesaṃ uppādanavasena pavattamanasikārova tīsu padesupi yonisomanasikāro nāma. Samathanimittanti ca samathassevetaṃ adhivacanaṃ, avikkhepaṭṭhena ca tasseva abyagganimittanti.

    ਅਪਿਚ ਸਤ੍ਤ ਧਮ੍ਮਾ ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦਾਯ ਸਂવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ – ਪਣੀਤਭੋਜਨਸੇવਨਤਾ, ਉਤੁਸੁਖਸੇવਨਤਾ, ਇਰਿਯਾਪਥਸੁਖਸੇવਨਤਾ, ਮਜ੍ਝਤ੍ਤਪ੍ਪਯੋਗਤਾ, ਸਾਰਦ੍ਧਕਾਯਪੁਗ੍ਗਲਪਰਿવਜ੍ਜਨਤਾ, ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਕਾਯਪੁਗ੍ਗਲਸੇવਨਤਾ, ਤਦਧਿਮੁਤ੍ਤਤਾਤਿ।

    Apica satta dhammā passaddhisambojjhaṅgassa uppādāya saṃvattanti – paṇītabhojanasevanatā, utusukhasevanatā, iriyāpathasukhasevanatā, majjhattappayogatā, sāraddhakāyapuggalaparivajjanatā, passaddhakāyapuggalasevanatā, tadadhimuttatāti.

    ਏਕਾਦਸ ਧਮ੍ਮਾ ਸਮਾਧਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦਾਯ ਸਂવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ – વਤ੍ਥੁવਿਸਦਤਾ, ਨਿਮਿਤ੍ਤਕੁਸਲਤਾ, ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸਮਤ੍ਤਪਟਿਪਾਦਨਤਾ, ਸਮਯੇ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਨਿਗ੍ਗਹਣਤਾ, ਸਮਯੇ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਗ੍ਗਹਣਤਾ, ਨਿਰਸ੍ਸਾਦਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਸਦ੍ਧਾਸਂવੇਗવਸੇਨ ਸਮ੍ਪਹਂਸਨਤਾ, ਸਮਪ੍ਪવਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਜ੍ਝੁਪੇਕ੍ਖਨਤਾ, ਅਸਮਾਹਿਤਪੁਗ੍ਗਲਪਰਿવਜ੍ਜਨਤਾ, ਸਮਾਹਿਤਪੁਗ੍ਗਲਸੇવਨਤਾ, ਝਾਨવਿਮੋਕ੍ਖਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਤਾ, ਤਦਧਿਮੁਤ੍ਤਤਾਤਿ।

    Ekādasa dhammā samādhisambojjhaṅgassa uppādāya saṃvattanti – vatthuvisadatā, nimittakusalatā, indriyasamattapaṭipādanatā, samaye cittassa niggahaṇatā, samaye cittassa paggahaṇatā, nirassādassa cittassa saddhāsaṃvegavasena sampahaṃsanatā, samappavattassa ajjhupekkhanatā, asamāhitapuggalaparivajjanatā, samāhitapuggalasevanatā, jhānavimokkhapaccavekkhaṇatā, tadadhimuttatāti.

    ਪਞ੍ਚ ਧਮ੍ਮਾ ਉਪੇਕ੍ਖਾਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦਾਯ ਸਂવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ – ਸਤ੍ਤਮਜ੍ਝਤ੍ਤਤਾ, ਸਙ੍ਖਾਰਮਜ੍ਝਤ੍ਤਤਾ, ਸਤ੍ਤਸਙ੍ਖਾਰਕੇਲਾਯਨਪੁਗ੍ਗਲਪਰਿવਜ੍ਜਨਤਾ, ਸਤ੍ਤਸਙ੍ਖਾਰਮਜ੍ਝਤ੍ਤਪੁਗ੍ਗਲਸੇવਨਤਾ, ਤਦਧਿਮੁਤ੍ਤਤਾਤਿ। ਇਤਿ ਇਮੇਹਿ ਆਕਾਰੇਹਿ ਏਤੇ ਧਮ੍ਮੇ ਉਪ੍ਪਾਦੇਨ੍ਤੋ ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਾਦਯੋ ਭਾવੇਤਿ ਨਾਮ। ਏવਂ ਯਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਚਿਤ੍ਤਂ ਨਿਗ੍ਗਹੇਤਬ੍ਬਂ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਚਿਤ੍ਤਂ ਨਿਗ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ।

    Pañca dhammā upekkhāsambojjhaṅgassa uppādāya saṃvattanti – sattamajjhattatā, saṅkhāramajjhattatā, sattasaṅkhārakelāyanapuggalaparivajjanatā, sattasaṅkhāramajjhattapuggalasevanatā, tadadhimuttatāti. Iti imehi ākārehi ete dhamme uppādento passaddhisambojjhaṅgādayo bhāveti nāma. Evaṃ yasmiṃ samaye cittaṃ niggahetabbaṃ, tasmiṃ samaye cittaṃ niggaṇhāti.

    ਕਥਞ੍ਚ ਯਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪਗ੍ਗਹੇਤਬ੍ਬਂ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪਗ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ? ਯਦਾਸ੍ਸ ਅਤਿਸਿਥਿਲવੀਰਿਯਤਾਦੀਹਿ ਚਿਤ੍ਤਂ ਲੀਨਂ ਹੋਤਿ, ਤਦਾ ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਾਦਯੋ ਤਯੋ ਅਭਾવੇਤ੍વਾ ਧਮ੍ਮવਿਚਯਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਾਦਯੋ ਭਾવੇਤਿ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ ਭਗવਤਾ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੨੩੪) –

    Kathañca yasmiṃ samaye cittaṃ paggahetabbaṃ, tasmiṃ samaye cittaṃ paggaṇhāti? Yadāssa atisithilavīriyatādīhi cittaṃ līnaṃ hoti, tadā passaddhisambojjhaṅgādayo tayo abhāvetvā dhammavicayasambojjhaṅgādayo bhāveti. Vuttañhetaṃ bhagavatā (saṃ. ni. 5.234) –

    ‘‘ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪੁਰਿਸੋ ਪਰਿਤ੍ਤਂ ਅਗ੍ਗਿਂ ਉਜ੍ਜਾਲੇਤੁਕਾਮੋ ਅਸ੍ਸ, ਸੋ ਤਤ੍ਥ ਅਲ੍ਲਾਨਿ ਚੇવ ਤਿਣਾਨਿ ਪਕ੍ਖਿਪੇਯ੍ਯ…ਪੇ॰… ਪਂਸੁਕੇਨ ਚ ਓਕਿਰੇਯ੍ਯ, ਭਬ੍ਬੋ ਨੁ ਖੋ ਸੋ ਪੁਰਿਸੋ ਤਂ ਪਰਿਤ੍ਤਂ ਅਗ੍ਗਿਂ ਉਜ੍ਜਾਲੇਤੁਨ੍ਤਿ। ਨੋ ਹੇਤਂ, ਭਨ੍ਤੇ। ਏવਮੇવ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਯਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਲੀਨਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਅਕਾਲੋ ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਸ੍ਸ ਭਾવਨਾਯ। ਅਕਾਲੋ ਸਮਾਧਿ…ਪੇ॰… ਅਕਾਲੋ ਉਪੇਕ੍ਖਾਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਸ੍ਸ ਭਾવਨਾਯ। ਤਂ ਕਿਸ੍ਸ ਹੇਤੁ? ਲੀਨਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਚਿਤ੍ਤਂ, ਤਂ ਏਤੇਹਿ ਧਮ੍ਮੇਹਿ ਦੁਸਮੁਟ੍ਠਾਪਯਂ ਹੋਤਿ।

    ‘‘Seyyathāpi, bhikkhave, puriso parittaṃ aggiṃ ujjāletukāmo assa, so tattha allāni ceva tiṇāni pakkhipeyya…pe… paṃsukena ca okireyya, bhabbo nu kho so puriso taṃ parittaṃ aggiṃ ujjāletunti. No hetaṃ, bhante. Evameva kho, bhikkhave, yasmiṃ samaye līnaṃ cittaṃ hoti. Akālo tasmiṃ samaye passaddhisambojjhaṅgassa bhāvanāya. Akālo samādhi…pe… akālo upekkhāsambojjhaṅgassa bhāvanāya. Taṃ kissa hetu? Līnaṃ, bhikkhave, cittaṃ, taṃ etehi dhammehi dusamuṭṭhāpayaṃ hoti.

    ‘‘ਯਸ੍ਮਿਞ੍ਚ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਮਯੇ ਲੀਨਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ, ਕਾਲੋ ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਧਮ੍ਮવਿਚਯਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਸ੍ਸ ਭਾવਨਾਯ, ਕਾਲੋ વੀਰਿਯ…ਪੇ॰… ਕਾਲੋ ਪੀਤਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਸ੍ਸ ਭਾવਨਾਯ। ਤਂ ਕਿਸ੍ਸ ਹੇਤੁ? ਲੀਨਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਚਿਤ੍ਤਂ, ਤਂ ਏਤੇਹਿ ਧਮ੍ਮੇਹਿ ਸੁਸਮੁਟ੍ਠਾਪਯਂ ਹੋਤਿ। ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪੁਰਿਸੋ ਪਰਿਤ੍ਤਂ ਅਗ੍ਗਿਂ ਉਜ੍ਜਾਲੇਤੁਕਾਮੋ ਅਸ੍ਸ, ਸੋ ਤਤ੍ਥ ਸੁਕ੍ਖਾਨਿ ਚੇવ ਤਿਣਾਨਿ ਪਕ੍ਖਿਪੇਯ੍ਯ…ਪੇ॰… ਨ ਚ ਪਂਸੁਕੇਨ ਓਕਿਰੇਯ੍ਯ, ਭਬ੍ਬੋ ਨੁ ਖੋ ਸੋ ਪੁਰਿਸੋ ਤਂ ਪਰਿਤ੍ਤਂ ਅਗ੍ਗਿਂ ਉਜ੍ਜਾਲੇਤੁਨ੍ਤਿ। ਏવਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’ਤਿ।

    ‘‘Yasmiñca kho, bhikkhave, samaye līnaṃ cittaṃ hoti, kālo tasmiṃ samaye dhammavicayasambojjhaṅgassa bhāvanāya, kālo vīriya…pe… kālo pītisambojjhaṅgassa bhāvanāya. Taṃ kissa hetu? Līnaṃ, bhikkhave, cittaṃ, taṃ etehi dhammehi susamuṭṭhāpayaṃ hoti. Seyyathāpi, bhikkhave, puriso parittaṃ aggiṃ ujjāletukāmo assa, so tattha sukkhāni ceva tiṇāni pakkhipeyya…pe… na ca paṃsukena okireyya, bhabbo nu kho so puriso taṃ parittaṃ aggiṃ ujjāletunti. Evaṃ, bhante’’ti.

    ਏਤ੍ਥਾਪਿ ਯਥਾਸਕਂ ਆਹਾਰવਸੇਨ ਧਮ੍ਮવਿਚਯਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਾਦੀਨਂ ਭਾવਨਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ ਭਗવਤਾ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੨੩੨) –

    Etthāpi yathāsakaṃ āhāravasena dhammavicayasambojjhaṅgādīnaṃ bhāvanā veditabbā. Vuttañhetaṃ bhagavatā (saṃ. ni. 5.232) –

    ‘‘ਅਤ੍ਥਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਕੁਸਲਾਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ ਸਾવਜ੍ਜਾਨવਜ੍ਜਾ ਧਮ੍ਮਾ ਹੀਨਪ੍ਪਣੀਤਾ ਧਮ੍ਮਾ ਕਣ੍ਹਸੁਕ੍ਕਸਪ੍ਪਟਿਭਾਗਾ ਧਮ੍ਮਾ, ਤਤ੍ਥ ਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰਬਹੁਲੀਕਾਰੋ ਅਯਮਾਹਾਰੋ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ વਾ ਧਮ੍ਮવਿਚਯਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦਾਯ, ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ વਾ ਧਮ੍ਮવਿਚਯਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਸ੍ਸ ਭਿਯ੍ਯੋਭਾવਾਯ વੇਪੁਲ੍ਲਾਯ ਭਾવਨਾਯ ਪਾਰਿਪੂਰਿਯਾ ਸਂવਤ੍ਤਤਿ। ਤਥਾ ਅਤ੍ਥਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਆਰਮ੍ਭਧਾਤੁ ਨਿਕ੍ਕਮਧਾਤੁ ਪਰਕ੍ਕਮਧਾਤੁ, ਤਤ੍ਥ ਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰਬਹੁਲੀਕਾਰੋ ਅਯਮਾਹਾਰੋ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ વਾ વੀਰਿਯਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦਾਯ, ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ વਾ વੀਰਿਯਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਸ੍ਸ ਭਿਯ੍ਯੋਭਾવਾਯ વੇਪੁਲ੍ਲਾਯ ਭਾવਨਾਯ ਪਾਰਿਪੂਰਿਯਾ ਸਂવਤ੍ਤਤਿ। ਤਥਾ ਅਤ੍ਥਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪੀਤਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਟ੍ਠਾਨੀਯਾ ਧਮ੍ਮਾ, ਤਤ੍ਥ ਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰਬਹੁਲੀਕਾਰੋ ਅਯਮਾਹਾਰੋ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ વਾ ਪੀਤਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦਾਯ, ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ વਾ ਪੀਤਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਸ੍ਸ ਭਿਯ੍ਯੋਭਾવਾਯ વੇਪੁਲ੍ਲਾਯ ਭਾવਨਾਯ ਪਾਰਿਪੂਰਿਯਾ ਸਂવਤ੍ਤਤੀ’’ਤਿ।

    ‘‘Atthi, bhikkhave, kusalākusalā dhammā sāvajjānavajjā dhammā hīnappaṇītā dhammā kaṇhasukkasappaṭibhāgā dhammā, tattha yonisomanasikārabahulīkāro ayamāhāro anuppannassa vā dhammavicayasambojjhaṅgassa uppādāya, uppannassa vā dhammavicayasambojjhaṅgassa bhiyyobhāvāya vepullāya bhāvanāya pāripūriyā saṃvattati. Tathā atthi, bhikkhave, ārambhadhātu nikkamadhātu parakkamadhātu, tattha yonisomanasikārabahulīkāro ayamāhāro anuppannassa vā vīriyasambojjhaṅgassa uppādāya, uppannassa vā vīriyasambojjhaṅgassa bhiyyobhāvāya vepullāya bhāvanāya pāripūriyā saṃvattati. Tathā atthi, bhikkhave, pītisambojjhaṅgaṭṭhānīyā dhammā, tattha yonisomanasikārabahulīkāro ayamāhāro anuppannassa vā pītisambojjhaṅgassa uppādāya, uppannassa vā pītisambojjhaṅgassa bhiyyobhāvāya vepullāya bhāvanāya pāripūriyā saṃvattatī’’ti.

    ਤਤ੍ਥ ਸਭਾવਸਾਮਞ੍ਞਲਕ੍ਖਣਪ੍ਪਟਿવੇਧવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਮਨਸਿਕਾਰੋ ਕੁਸਲਾਦੀਸੁ ਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰੋ ਨਾਮ। ਆਰਮ੍ਭਧਾਤੁਆਦੀਨਂ ਉਪ੍ਪਾਦવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਮਨਸਿਕਾਰੋ ਆਰਮ੍ਭਧਾਤੁਆਦੀਸੁ ਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰੋ ਨਾਮ। ਤਤ੍ਥ ਆਰਮ੍ਭਧਾਤੂਤਿ ਪਠਮવੀਰਿਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਨਿਕ੍ਕਮਧਾਤੂਤਿ ਕੋਸਜ੍ਜਤੋ ਨਿਕ੍ਖਨ੍ਤਤ੍ਤਾ ਤਤੋ ਬਲવਤਰਂ। ਪਰਕ੍ਕਮਧਾਤੂਤਿ ਪਰਂ ਪਰਂ ਠਾਨਂ ਅਕ੍ਕਮਨਤੋ ਤਤੋਪਿ ਬਲવਤਰਂ। ਪੀਤਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਟ੍ਠਾਨੀਯਾ ਧਮ੍ਮਾਤਿ ਪਨ ਪੀਤਿਯਾ ਏવੇਤਂ ਨਾਮਂ, ਤਸ੍ਸਾਪਿ ਉਪ੍ਪਾਦਕਮਨਸਿਕਾਰੋ ਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰੋ ਨਾਮ।

    Tattha sabhāvasāmaññalakkhaṇappaṭivedhavasena pavattamanasikāro kusalādīsu yonisomanasikāro nāma. Ārambhadhātuādīnaṃ uppādavasena pavattamanasikāro ārambhadhātuādīsu yonisomanasikāro nāma. Tattha ārambhadhātūti paṭhamavīriyaṃ vuccati. Nikkamadhātūti kosajjato nikkhantattā tato balavataraṃ. Parakkamadhātūti paraṃ paraṃ ṭhānaṃ akkamanato tatopi balavataraṃ. Pītisambojjhaṅgaṭṭhānīyā dhammāti pana pītiyā evetaṃ nāmaṃ, tassāpi uppādakamanasikāro yonisomanasikāro nāma.

    ਅਪਿਚ ਸਤ੍ਤ ਧਮ੍ਮਾ ਧਮ੍ਮવਿਚਯਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦਾਯ ਸਂવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ – ਪਰਿਪੁਚ੍ਛਕਤਾ, વਤ੍ਥੁવਿਸਦਕਿਰਿਯਾ, ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸਮਤ੍ਤਪਟਿਪਾਦਨਾ, ਦੁਪ੍ਪਞ੍ਞਪੁਗ੍ਗਲਪਰਿવਜ੍ਜਨਾ, ਪਞ੍ਞવਨ੍ਤਪੁਗ੍ਗਲਸੇવਨਾ, ਗਮ੍ਭੀਰਞਾਣਚਰਿਯਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਾ, ਤਦਧਿਮੁਤ੍ਤਤਾਤਿ।

    Apica satta dhammā dhammavicayasambojjhaṅgassa uppādāya saṃvattanti – paripucchakatā, vatthuvisadakiriyā, indriyasamattapaṭipādanā, duppaññapuggalaparivajjanā, paññavantapuggalasevanā, gambhīrañāṇacariyapaccavekkhaṇā, tadadhimuttatāti.

    ਏਕਾਦਸ ਧਮ੍ਮਾ વੀਰਿਯਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦਾਯ ਸਂવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ – ਅਪਾਯਾਦਿਭਯਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਤਾ, વੀਰਿਯਾਯਤ੍ਤਲੋਕਿਯਲੋਕੁਤ੍ਤਰવਿਸੇਸਾਧਿਗਮਾਨਿਸਂਸਦਸ੍ਸਿਤਾ, ‘‘ਬੁਦ੍ਧਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਮਹਆਸਾવਕੇਹਿ ਗਤਮਗ੍ਗੋ ਮਯਾ ਗਨ੍ਤਬ੍ਬੋ, ਸੋ ਚ ਨ ਸਕ੍ਕਾ ਕੁਸੀਤੇਨ ਗਨ੍ਤੁ’’ਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਗਮਨવੀਥਿਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਤਾ, ਦਾਯਕਾਨਂ ਮਹਪ੍ਫਲਤਾਕਰਣੇਨ ਪਿਣ੍ਡਾਪਚਾਯਨਤਾ, ‘‘વੀਰਿਯਾਰਮ੍ਭਸ੍ਸ વਣ੍ਣવਾਦੀ ਮੇ ਸਤ੍ਥਾ, ਸੋ ਚ ਅਨਤਿਕ੍ਕਮਨੀਯਸਾਸਨੋ, ਅਮ੍ਹਾਕਞ੍ਚ ਬਹੂਪਕਾਰੋ, ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਯਾ ਚ ਪੂਜਿਯਮਾਨੋ ਪੂਜਿਤੋ ਹੋਤਿ, ਨ ਇਤਰਥਾ’’ਤਿ ਏવਂ ਸਤ੍ਥੁ ਮਹਤ੍ਤਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਤਾ, ‘‘ਸਦ੍ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਖਾਤਂ ਮੇ ਮਹਾਦਾਯਜ੍ਜਂ ਗਹੇਤਬ੍ਬਂ, ਤਞ੍ਚ ਨ ਸਕ੍ਕਾ ਕੁਸੀਤੇਨ ਗਹੇਤੁ’’ਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਦਾਯਜ੍ਜਮਹਤ੍ਤਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਤਾ, ਆਲੋਕਸਞ੍ਞਾਮਨਸਿਕਾਰਇਰਿਯਾਪਥਪਰਿવਤ੍ਤਨਅਬ੍ਭੋਕਾਸਸੇવਨਾਦੀਹਿ ਥਿਨਮਿਦ੍ਧવਿਨੋਦਨਤਾ, ਕੁਸੀਤਪੁਗ੍ਗਲਪਰਿવਜ੍ਜਨਤਾ, ਆਰਦ੍ਧવੀਰਿਯਪੁਗ੍ਗਲਸੇવਨਤਾ, ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਤਾ, ਤਦਧਿਮੁਤ੍ਤਤਾਤਿ।

    Ekādasa dhammā vīriyasambojjhaṅgassa uppādāya saṃvattanti – apāyādibhayapaccavekkhaṇatā, vīriyāyattalokiyalokuttaravisesādhigamānisaṃsadassitā, ‘‘buddhapaccekabuddhamahaāsāvakehi gatamaggo mayā gantabbo, so ca na sakkā kusītena gantu’’nti evaṃ gamanavīthipaccavekkhaṇatā, dāyakānaṃ mahapphalatākaraṇena piṇḍāpacāyanatā, ‘‘vīriyārambhassa vaṇṇavādī me satthā, so ca anatikkamanīyasāsano, amhākañca bahūpakāro, paṭipattiyā ca pūjiyamāno pūjito hoti, na itarathā’’ti evaṃ satthu mahattapaccavekkhaṇatā, ‘‘saddhammasaṅkhātaṃ me mahādāyajjaṃ gahetabbaṃ, tañca na sakkā kusītena gahetu’’nti evaṃ dāyajjamahattapaccavekkhaṇatā, ālokasaññāmanasikārairiyāpathaparivattanaabbhokāsasevanādīhi thinamiddhavinodanatā, kusītapuggalaparivajjanatā, āraddhavīriyapuggalasevanatā, sammappadhānapaccavekkhaṇatā, tadadhimuttatāti.

    ਏਕਾਦਸ ਧਮ੍ਮਾ ਪੀਤਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦਾਯ ਸਂવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ – ਬੁਦ੍ਧਾਨੁਸ੍ਸਤਿ, ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਘਸੀਲਚਾਗਦੇવਤਾਨੁਸ੍ਸਤਿ, ਉਪਸਮਾਨੁਸ੍ਸਤਿ, ਲੂਖਪੁਗ੍ਗਲਪਰਿવਜ੍ਜਨਤਾ, ਸਿਨਿਦ੍ਧਪੁਗ੍ਗਲਸੇવਨਤਾ, ਪਸਾਦਨੀਯਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਤਾ, ਤਦਧਿਮੁਤ੍ਤਤਾਤਿ। ਇਤਿ ਇਮੇਹਿ ਆਕਾਰੇਹਿ ਏਤੇ ਧਮ੍ਮੇ ਉਪ੍ਪਾਦੇਨ੍ਤੋ ਧਮ੍ਮવਿਚਯਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਾਦਯੋ ਭਾવੇਤਿ ਨਾਮ। ਏવਂ ਯਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪਗ੍ਗਹੇਤਬ੍ਬਂ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪਗ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ।

    Ekādasa dhammā pītisambojjhaṅgassa uppādāya saṃvattanti – buddhānussati, dhammasaṅghasīlacāgadevatānussati, upasamānussati, lūkhapuggalaparivajjanatā, siniddhapuggalasevanatā, pasādanīyasuttantapaccavekkhaṇatā, tadadhimuttatāti. Iti imehi ākārehi ete dhamme uppādento dhammavicayasambojjhaṅgādayo bhāveti nāma. Evaṃ yasmiṃ samaye cittaṃ paggahetabbaṃ, tasmiṃ samaye cittaṃ paggaṇhāti.

    ਕਥਂ ਯਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਚਿਤ੍ਤਂ ਸਮ੍ਪਹਂਸੇਤਬ੍ਬਂ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਚਿਤ੍ਤਂ ਸਮ੍ਪਹਂਸੇਤਿ? ਯਦਾਸ੍ਸ ਪਞ੍ਞਾਪਯੋਗਮਨ੍ਦਤਾਯ વਾ ਉਪਸਮਸੁਖਾਨਧਿਗਮੇਨ વਾ ਨਿਰਸ੍ਸਾਦਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ, ਤਦਾ ਨਂ ਅਟ੍ਠਸਂવੇਗવਤ੍ਥੁਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣੇਨ ਸਂવੇਜੇਤਿ। ਅਟ੍ਠ ਸਂવੇਗવਤ੍ਥੂਨਿ ਨਾਮ ਜਾਤਿਜਰਾਬ੍ਯਾਧਿਮਰਣਾਨਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ, ਅਪਾਯਦੁਕ੍ਖਂ ਪਞ੍ਚਮਂ, ਅਤੀਤੇ વਟ੍ਟਮੂਲਕਂ ਦੁਕ੍ਖਂ, ਅਨਾਗਤੇ વਟ੍ਟਮੂਲਕਂ ਦੁਕ੍ਖਂ, ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨੇ ਆਹਾਰਪਰਿਯੇਟ੍ਠਿਮੂਲਕਂ ਦੁਕ੍ਖਨ੍ਤਿ। ਬੁਦ੍ਧਧਮ੍ਮਸਙ੍ਘਗੁਣਾਨੁਸ੍ਸਰਣੇਨ ਚਸ੍ਸ ਪਸਾਦਂ ਜਨੇਤਿ। ਏવਂ ਯਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਚਿਤ੍ਤਂ ਸਮ੍ਪਹਂਸੇਤਬ੍ਬਂ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਚਿਤ੍ਤਂ ਸਮ੍ਪਹਂਸੇਤਿ।

    Kathaṃ yasmiṃ samaye cittaṃ sampahaṃsetabbaṃ, tasmiṃ samaye cittaṃ sampahaṃseti? Yadāssa paññāpayogamandatāya vā upasamasukhānadhigamena vā nirassādaṃ cittaṃ hoti, tadā naṃ aṭṭhasaṃvegavatthupaccavekkhaṇena saṃvejeti. Aṭṭha saṃvegavatthūni nāma jātijarābyādhimaraṇāni cattāri, apāyadukkhaṃ pañcamaṃ, atīte vaṭṭamūlakaṃ dukkhaṃ, anāgate vaṭṭamūlakaṃ dukkhaṃ, paccuppanne āhārapariyeṭṭhimūlakaṃ dukkhanti. Buddhadhammasaṅghaguṇānussaraṇena cassa pasādaṃ janeti. Evaṃ yasmiṃ samaye cittaṃ sampahaṃsetabbaṃ, tasmiṃ samaye cittaṃ sampahaṃseti.

    ਕਥਂ ਯਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਚਿਤ੍ਤਂ ਅਜ੍ਝੁਪੇਕ੍ਖਿਤਬ੍ਬਂ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਚਿਤ੍ਤਂ ਅਜ੍ਝੁਪੇਕ੍ਖਤਿ? ਯਦਾਸ੍ਸ ਏવਂ ਪਟਿਪਜ੍ਜਤੋ ਅਲੀਨਂ ਅਨੁਦ੍ਧਤਂ ਅਨਿਰਸ੍ਸਾਦਂ ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਸਮਪ੍ਪવਤ੍ਤਂ ਸਮਥવੀਥਿਪ੍ਪਟਿਪਨ੍ਨਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ, ਤਦਾ ਤਸ੍ਸ ਪਗ੍ਗਹਨਿਗ੍ਗਹਸਮ੍ਪਹਂਸਨੇਸੁ ਅਬ੍ਯਾਪਾਰਂ ਆਪਜ੍ਜਤਿ ਸਾਰਥਿ વਿਯ ਚ ਸਮਪ੍ਪવਤ੍ਤੇਸੁ ਅਸ੍ਸੇਸੁ। ਏવਂ ਯਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਚਿਤ੍ਤਂ ਅਜ੍ਝੁਪੇਕ੍ਖਿਤਬ੍ਬਂ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਚਿਤ੍ਤਂ ਅਜ੍ਝੁਪੇਕ੍ਖਤਿ।

    Kathaṃ yasmiṃ samaye cittaṃ ajjhupekkhitabbaṃ, tasmiṃ samaye cittaṃ ajjhupekkhati? Yadāssa evaṃ paṭipajjato alīnaṃ anuddhataṃ anirassādaṃ ārammaṇe samappavattaṃ samathavīthippaṭipannaṃ cittaṃ hoti, tadā tassa paggahaniggahasampahaṃsanesu abyāpāraṃ āpajjati sārathi viya ca samappavattesu assesu. Evaṃ yasmiṃ samaye cittaṃ ajjhupekkhitabbaṃ, tasmiṃ samaye cittaṃ ajjhupekkhati.

    ਅਸਮਾਹਿਤਪੁਗ੍ਗਲਪਰਿવਜ੍ਜਨਾ ਨਾਮ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਪਟਿਪਦਂ ਅਨਾਰੁਲ਼੍ਹਪੁਬ੍ਬਾਨਂ ਅਨੇਕਕਿਚ੍ਚਪ੍ਪਸੁਤਾਨਂ વਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਹਦਯਾਨਂ ਪੁਗ੍ਗਲਾਨਂ ਆਰਕਾ ਪਰਿਚ੍ਚਾਗੋ। ਸਮਾਹਿਤਪੁਗ੍ਗਲਸੇવਨਾ ਨਾਮ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਪਟਿਪਦਂ ਪਟਿਪਨ੍ਨਾਨਂ ਸਮਾਧਿਲਾਭੀਨਂ ਪੁਗ੍ਗਲਾਨਂ ਕਾਲੇਨ ਕਾਲਂ ਉਪਸਙ੍ਕਮਨਂ। ਤਦਧਿਮੁਤ੍ਤਤਾ ਨਾਮ ਸਮਾਧਿਮੁਤ੍ਤਤਾ, ਸਮਾਧਿਗਰੁਸਮਾਧਿਨਿਨ੍ਨਸਮਾਧਿਪੋਣਸਮਾਧਿਪਬ੍ਭਾਰਤਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏવਮੇਤਂ ਦਸવਿਧਂ ਅਪ੍ਪਨਾਕੋਸਲ੍ਲਂ ਸਮ੍ਪਾਦੇਤਬ੍ਬਂ। ਤੇਨਾਹ – ‘‘ਇਮਾਨਿ ਦਸ ਅਪ੍ਪਨਾਕੋਸਲ੍ਲਾਨਿ ਅવਿਜਹਨ੍ਤੇਨਾ’’ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਯੇਨ વਿਧਿਨਾ ਅਪ੍ਪਨਾਯ ਕੁਸਲੋ ਹੋਤਿ, ਸੋ ਦਸવਿਧੋਪਿ વਿਧਿ ਅਪ੍ਪਨਾਕੋਸਲ੍ਲਂ ਤਨ੍ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਂ વਾ ਞਾਣਂ, ਏવਮੇਤਂ ਦਸવਿਧਂ ਅਪ੍ਪਨਾਕੋਸਲ੍ਲਂ ਸਮ੍ਪਾਦੇਨ੍ਤਸ੍ਸ ਪਟਿਲਦ੍ਧਨਿਮਿਤ੍ਤਸ੍ਮਿਂ ਅਪ੍ਪਨਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ –

    Asamāhitapuggalaparivajjanā nāma nekkhammapaṭipadaṃ anāruḷhapubbānaṃ anekakiccappasutānaṃ vikkhittahadayānaṃ puggalānaṃ ārakā pariccāgo. Samāhitapuggalasevanā nāma nekkhammapaṭipadaṃ paṭipannānaṃ samādhilābhīnaṃ puggalānaṃ kālena kālaṃ upasaṅkamanaṃ. Tadadhimuttatā nāma samādhimuttatā, samādhigarusamādhininnasamādhipoṇasamādhipabbhāratāti attho. Evametaṃ dasavidhaṃ appanākosallaṃ sampādetabbaṃ. Tenāha – ‘‘imāni dasa appanākosallāni avijahantenā’’ti. Tattha yena vidhinā appanāya kusalo hoti, so dasavidhopi vidhi appanākosallaṃ tannibbattaṃ vā ñāṇaṃ, evametaṃ dasavidhaṃ appanākosallaṃ sampādentassa paṭiladdhanimittasmiṃ appanā uppajjati. Vuttañhetaṃ –

    ‘‘ਏવਞ੍ਹਿ ਸਮ੍ਪਾਦਯਤੋ, ਅਪ੍ਪਨਾਕੋਸਲ੍ਲਂ ਇਮਂ।

    ‘‘Evañhi sampādayato, appanākosallaṃ imaṃ;

    ਪਟਿਲਦ੍ਧੇ ਨਿਮਿਤ੍ਤਸ੍ਮਿਂ, ਅਪ੍ਪਨਾ ਸਮ੍ਪવਤ੍ਤਤੀ’’ਤਿ॥ (વਿਸੁਦ੍ਧਿ॰ ੧.੬੭)।

    Paṭiladdhe nimittasmiṃ, appanā sampavattatī’’ti. (visuddhi. 1.67);

    ਯੋਗੋ ਕਰਣੀਯੋਤਿ ਅਪ੍ਪਨਾਕੋਸਲ੍ਲਂ ਸਮ੍ਪਾਦੇਨ੍ਤਸ੍ਸਪਿ ਯਦਿ ਅਪ੍ਪਨਾ ਨ ਹੋਤਿ, ਤੇਨ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਾਨੁਯੋਗਂ ਅવਿਜਹਿਤ੍વਾ ਰੇਣੁਆਦੀਸੁ ਮਧੁਕਰਾਦੀਨਂ ਪવਤ੍ਤਿ ਆਕਾਰਂ ਸਲ੍ਲਕ੍ਖੇਤ੍વਾ ਲੀਨੁਦ੍ਧਤਭਾવੇਹਿ ਮਾਨਸਂ ਮੋਚੇਤ੍વਾ વੀਰਿਯਸਮਤਂ ਯੋਜੇਨ੍ਤੇਨ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਯੋਗੋ ਕਾਤਬ੍ਬੋ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ –

    Yogo karaṇīyoti appanākosallaṃ sampādentassapi yadi appanā na hoti, tena kammaṭṭhānānuyogaṃ avijahitvā reṇuādīsu madhukarādīnaṃ pavatti ākāraṃ sallakkhetvā līnuddhatabhāvehi mānasaṃ mocetvā vīriyasamataṃ yojentena punappunaṃ yogo kātabbo. Vuttañhetaṃ –

    ‘‘ਏવਞ੍ਹਿ ਪਟਿਪਨ੍ਨਸ੍ਸ, ਸਚੇ ਸਾ ਨਪ੍ਪવਤ੍ਤਤਿ।

    ‘‘Evañhi paṭipannassa, sace sā nappavattati;

    ਤਥਾਪਿ ਨ ਜਹੇ ਯੋਗਂ, વਾਯਮੇਥੇવ ਪਣ੍ਡਿਤੋ॥

    Tathāpi na jahe yogaṃ, vāyametheva paṇḍito.

    ‘‘ਹਿਤ੍વਾ ਹਿ ਸਮ੍ਮવਾਯਾਮਂ, વਿਸੇਸਂ ਨਾਮ ਮਾਣવੋ।

    ‘‘Hitvā hi sammavāyāmaṃ, visesaṃ nāma māṇavo;

    ਅਧਿਗਚ੍ਛੇ ਪਰਿਤ੍ਤਮ੍ਪਿ, ਠਾਨਮੇਤਂ ਨ વਿਜ੍ਜਤਿ॥

    Adhigacche parittampi, ṭhānametaṃ na vijjati.

    ‘‘ਚਿਤ੍ਤਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਆਕਾਰਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਸਲ੍ਲਕ੍ਖਯਂ ਬੁਧੋ।

    ‘‘Cittappavattiākāraṃ, tasmā sallakkhayaṃ budho;

    ਸਮਤਂ વੀਰਿਯਸ੍ਸੇવ, ਯੋਜਯੇਥ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ॥

    Samataṃ vīriyasseva, yojayetha punappunaṃ.

    ‘‘ਈਸਕਮ੍ਪਿ ਲਯਂ ਯਨ੍ਤਂ, ਪਗ੍ਗਣ੍ਹੇਥੇવ ਮਾਨਸਂ।

    ‘‘Īsakampi layaṃ yantaṃ, paggaṇhetheva mānasaṃ;

    ਅਚ੍ਚਾਰਦ੍ਧਂ ਨਿਸੇਧੇਤ੍વਾ, ਸਮਮੇવ ਪવਤ੍ਤਯੇ॥

    Accāraddhaṃ nisedhetvā, samameva pavattaye.

    ‘‘ਰੇਣੁਮ੍ਹਿ ਉਪ੍ਪਲਦਲੇ, ਸੁਤ੍ਤੇ ਨਾવਾਯ ਨਾਲ਼ਿਯਾ।

    ‘‘Reṇumhi uppaladale, sutte nāvāya nāḷiyā;

    ਯਥਾ ਮਧੁਕਰਾਦੀਨਂ, ਪવਤ੍ਤਿ ਸਮ੍ਮવਣ੍ਣਿਤਾ॥

    Yathā madhukarādīnaṃ, pavatti sammavaṇṇitā.

    ‘‘ਲੀਨਉਦ੍ਧਤਭਾવੇਹਿ, ਮੋਚਯਿਤ੍વਾਨ ਸਬ੍ਬਸੋ।

    ‘‘Līnauddhatabhāvehi, mocayitvāna sabbaso;

    ਏવਂ ਨਿਮਿਤ੍ਤਾਭਿਮੁਖਂ, ਮਾਨਸਂ ਪਟਿਪਾਦਯੇ’’ਤਿ॥ (વਿਸੁਦ੍ਧਿ॰ ੧.੬੭)।

    Evaṃ nimittābhimukhaṃ, mānasaṃ paṭipādaye’’ti. (visuddhi. 1.67);

    ਯਥਾ ਹਿ ਅਛੇਕੋ ਮਧੁਕਰੋ ‘‘ਅਸੁਕਸ੍ਮਿਂ ਰੁਕ੍ਖੇ ਪੁਪ੍ਫਂ ਪੁਪ੍ਫਿਤ’’ਨ੍ਤਿ ਞਤ੍વਾ ਤਿਕ੍ਖੇਨ વੇਗੇਨ ਪਕ੍ਖਨ੍ਦੋ ਤਂ ਅਤਿਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਪਟਿਨਿવਤ੍ਤੇਨ੍ਤੋ ਖੀਣੇ ਰੇਣੁਮ੍ਹਿ ਸਮ੍ਪਾਪੁਣਾਤਿ, ਅਪਰੋ ਅਛੇਕੋ ਮਨ੍ਦੇਨ ਜવੇਨ ਪਕ੍ਖਨ੍ਦੋ ਖੀਣੇਯੇવ ਸਮ੍ਪਾਪੁਣਾਤਿ, ਛੇਕੋ ਪਨ ਸਮੇਨ ਜવੇਨ ਪਕ੍ਖਨ੍ਦੋ ਸੁਖੇਨ ਪੁਪ੍ਫਰਾਸਿਂ ਸਮ੍ਪਤ੍વਾ ਯਾવਦਿਚ੍ਛਕਂ ਰੇਣੁਂ ਆਦਾਯ ਮਧੁਂ ਸਮ੍ਪਾਦੇਤ੍વਾ ਮਧੁਂ ਅਨੁਭવਤਿ, ਯਥਾ ਚ ਸਲ੍ਲਕਤ੍ਤਅਨ੍ਤੇવਾਸਿਕੇਸੁ ਉਦਕਥਾਲਗਤੇ ਉਪ੍ਪਲਪਤ੍ਤੇ ਸਤ੍ਥਕਮ੍ਮਂ ਸਿਕ੍ਖਨ੍ਤੇਸੁ ਏਕੋ ਅਛੇਕੋ વੇਗੇਨ ਸਤ੍ਥਂ ਪਾਤੇਨ੍ਤੋ ਉਪ੍ਪਲਪਤ੍ਤਂ ਦ੍વਿਧਾ વਾ ਛਿਨ੍ਦਤਿ, ਉਦਕੇ વਾ ਪવੇਸੇਤਿ, ਅਪਰੋ ਅਛੇਕੋ ਛਿਜ੍ਜਨਪવੇਸਨਭਯਾ ਸਤ੍ਥਕੇਨ ਫੁਸਿਤੁਮ੍ਪਿ ਨ વਿਸਹਤਿ, ਛੇਕੋ ਪਨ ਸਮੇਨ ਪਯੋਗੇਨ ਤਤ੍ਥ ਸਤ੍ਥਪਦਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਪਰਿਯੋਦਾਤਸਿਪ੍ਪੋ ਹੁਤ੍વਾ ਤਥਾਰੂਪੇਸੁ ਠਾਨੇਸੁ ਕਮ੍ਮਂ ਕਤ੍વਾ ਲਾਭਂ ਲਭਤਿ, ਯਥਾ ਚ ‘‘ਯੋ ਚਤੁਬ੍ਯਾਮਪ੍ਪਮਾਣਂ ਮਕ੍ਕਟਕਸੁਤ੍ਤਂ ਆਹਰਤਿ, ਸੋ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਸਹਸ੍ਸਾਨਿ ਲਭਤੀ’’ਤਿ ਰਞ੍ਞਾ વੁਤ੍ਤੇ ਏਕੋ ਅਛੇਕਪੁਰਿਸੋ વੇਗੇਨ ਮਕ੍ਕਟਕਸੁਤ੍ਤਂ ਆਕਡ੍ਢਨ੍ਤੋ ਤਹਿਂ ਤਹਿਂ ਛਿਨ੍ਦਤਿਯੇવ, ਅਪਰੋ ਅਛੇਕੋ ਛੇਦਨਭਯਾ ਹਤ੍ਥੇਨ ਫੁਸਿਤੁਮ੍ਪਿ ਨ વਿਸਹਤਿ, ਛੇਕੋ ਪਨ ਕੋਟਿਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਸਮੇਨ ਪਯੋਗੇਨ ਦਣ੍ਡਕੇ વੇਠੇਤ੍વਾ ਆਹਰਿਤ੍વਾ ਲਾਭਂ ਲਭਤਿ, ਯਥਾ ਚ ਅਛੇਕੋ ਨਿਯਾਮਕੋ ਬਲવવਾਤੇ ਲਙ੍ਕਾਰਂ ਪੂਰੇਨ੍ਤੋ ਨਾવਂ વਿਦੇਸਂ ਪਕ੍ਖਨ੍ਦਾਪੇਤਿ, ਅਪਰੋ ਅਛੇਕੋ ਮਨ੍ਦવਾਤੇ ਲਙ੍ਕਾਰਂ ਓਰੋਪੇਨ੍ਤੋ ਨਾવਂ ਤਤ੍ਥੇવ ਠਪੇਤਿ, ਛੇਕੋ ਪਨ ਮਨ੍ਦવਾਤੇ ਪੂਰੇਤ੍વਾ ਬਲવવਾਤੇ ਅਡ੍ਢਲਙ੍ਕਾਰਂ ਕਤ੍વਾ ਸੋਤ੍ਥਿਨਾ ਇਚ੍ਛਿਤਟ੍ਠਾਨਂ ਪਾਪੁਣਾਤਿ, ਯਥਾ ਚ ‘‘ਯੋ ਤੇਲੇਨ ਅਛਡ੍ਡੇਨ੍ਤੋ ਨਾਲ਼ਿਂ ਪੂਰੇਤਿ, ਸੋ ਲਾਭਂ ਲਭਤੀ’’ਤਿ ਆਚਰਿਯੇਨ ਅਨ੍ਤੇવਾਸਿਕਾਨਂ વੁਤ੍ਤੇ ਏਕੋ ਅਛੇਕੋ ਲਾਭਲੁਦ੍ਧੋ વੇਗੇਨ ਪੂਰੇਨ੍ਤੋ ਤੇਲਂ ਛਡ੍ਡੇਤਿ, ਅਪਰੋ ਅਛੇਕੋ ਤੇਲਛਡ੍ਡਨਭਯਾ ਆਸਿਞ੍ਚਿਤੁਮ੍ਪਿ ਨ વਿਸਹਤਿ, ਛੇਕੋ ਪਨ ਸਮੇਨ ਪਯੋਗੇਨ ਪੂਰੇਤ੍વਾ ਲਾਭਂ ਲਭਤਿ, ਏવਮੇવ ਏਕੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੇ ਨਿਮਿਤ੍ਤੇ ‘‘ਸੀਘਮੇવ ਅਪ੍ਪਨਂ ਪਾਪੁਣਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਗਾਲ਼੍ਹਂ વੀਰਿਯਂ ਕਰੋਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਂ ਅਚ੍ਚਾਰਦ੍ਧવੀਰਿਯਤ੍ਤਾ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚੇ ਪਤਤਿ, ਸੋ ਨ ਸਕ੍ਕੋਤਿ ਅਪ੍ਪਨਂ ਪਾਪੁਣਿਤੁਂ। ਏਕੋ ਅਚ੍ਚਾਰਦ੍ਧવੀਰਿਯਤਾਯ ਦੋਸਂ ਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਕਿਂ ਦਾਨਿ ਮੇ ਅਪ੍ਪਨਾਯਾ’’ਤਿ વੀਰਿਯਂ ਹਾਪੇਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਂ ਅਤਿਲੀਨવੀਰਿਯਤ੍ਤਾ ਕੋਸਜ੍ਜੇ ਪਤਤਿ, ਸੋਪਿ ਨ ਸਕ੍ਕੋਤਿ ਅਪ੍ਪਨਂ ਪਾਪੁਣਿਤੁਂ। ਯੋ ਪਨ ਈਸਕਮ੍ਪਿ ਲੀਨਂ ਲੀਨਭਾવਤੋ, ਉਦ੍ਧਤਂ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਤੋ ਮੋਚੇਤ੍વਾ ਸਮੇਨ ਪਯੋਗੇਨ ਨਿਮਿਤ੍ਤਾਭਿਮੁਖਂ ਪવਤ੍ਤੇਤਿ, ਸੋ ਅਪ੍ਪਨਂ ਪਾਪੁਣਾਤਿ, ਤਾਦਿਸੇਨ ਭવਿਤਬ੍ਬਂ।

    Yathā hi acheko madhukaro ‘‘asukasmiṃ rukkhe pupphaṃ pupphita’’nti ñatvā tikkhena vegena pakkhando taṃ atikkamitvā paṭinivattento khīṇe reṇumhi sampāpuṇāti, aparo acheko mandena javena pakkhando khīṇeyeva sampāpuṇāti, cheko pana samena javena pakkhando sukhena puppharāsiṃ sampatvā yāvadicchakaṃ reṇuṃ ādāya madhuṃ sampādetvā madhuṃ anubhavati, yathā ca sallakattaantevāsikesu udakathālagate uppalapatte satthakammaṃ sikkhantesu eko acheko vegena satthaṃ pātento uppalapattaṃ dvidhā vā chindati, udake vā paveseti, aparo acheko chijjanapavesanabhayā satthakena phusitumpi na visahati, cheko pana samena payogena tattha satthapadaṃ dassetvā pariyodātasippo hutvā tathārūpesu ṭhānesu kammaṃ katvā lābhaṃ labhati, yathā ca ‘‘yo catubyāmappamāṇaṃ makkaṭakasuttaṃ āharati, so cattāri sahassāni labhatī’’ti raññā vutte eko achekapuriso vegena makkaṭakasuttaṃ ākaḍḍhanto tahiṃ tahiṃ chindatiyeva, aparo acheko chedanabhayā hatthena phusitumpi na visahati, cheko pana koṭito paṭṭhāya samena payogena daṇḍake veṭhetvā āharitvā lābhaṃ labhati, yathā ca acheko niyāmako balavavāte laṅkāraṃ pūrento nāvaṃ videsaṃ pakkhandāpeti, aparo acheko mandavāte laṅkāraṃ oropento nāvaṃ tattheva ṭhapeti, cheko pana mandavāte pūretvā balavavāte aḍḍhalaṅkāraṃ katvā sotthinā icchitaṭṭhānaṃ pāpuṇāti, yathā ca ‘‘yo telena achaḍḍento nāḷiṃ pūreti, so lābhaṃ labhatī’’ti ācariyena antevāsikānaṃ vutte eko acheko lābhaluddho vegena pūrento telaṃ chaḍḍeti, aparo acheko telachaḍḍanabhayā āsiñcitumpi na visahati, cheko pana samena payogena pūretvā lābhaṃ labhati, evameva eko bhikkhu uppanne nimitte ‘‘sīghameva appanaṃ pāpuṇissāmī’’ti gāḷhaṃ vīriyaṃ karoti, tassa cittaṃ accāraddhavīriyattā uddhacce patati, so na sakkoti appanaṃ pāpuṇituṃ. Eko accāraddhavīriyatāya dosaṃ disvā ‘‘kiṃ dāni me appanāyā’’ti vīriyaṃ hāpeti, tassa cittaṃ atilīnavīriyattā kosajje patati, sopi na sakkoti appanaṃ pāpuṇituṃ. Yo pana īsakampi līnaṃ līnabhāvato, uddhataṃ uddhaccato mocetvā samena payogena nimittābhimukhaṃ pavatteti, so appanaṃ pāpuṇāti, tādisena bhavitabbaṃ.

    ਇਦਾਨਿ ਏવਂ ਪਟਿਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਅਪ੍ਪਨਾਪવਤ੍ਤਿਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਤਸ੍ਸੇવਂ ਅਨੁਯੁਤ੍ਤਸ੍ਸਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਪਠਮਂ ਪਰਿਕਮ੍ਮਨ੍ਤਿਆਦਿ ਅਗ੍ਗਹਿਤਗ੍ਗਹਣੇਨ વੁਤ੍ਤਂ, ਗਹਿਤਗ੍ਗਹਣੇਨ ਪਨ ਅવਿਸੇਸੇਨ ਸਬ੍ਬੇਸਂ ਸਬ੍ਬਾ ਸਮਞ੍ਞਾ। ਸਬ੍ਬਾਨਿਪਿ ਹਿ ਅਪ੍ਪਨਾਯ ਪਰਿਕਮ੍ਮਤ੍ਤਾ ਪਟਿਸਙ੍ਖਾਰਕਤ੍ਤਾ ‘‘ਪਰਿਕਮ੍ਮਾਨੀ’’ਤਿਪਿ, ਯਥਾ ਗਾਮਾਦੀਨਂ ਆਸਨ੍ਨਪ੍ਪਦੇਸੋ ‘‘ਗਾਮੂਪਚਾਰੋ ਘਰੂਪਚਾਰੋ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਏવਂ ਅਪ੍ਪਨਾਯ ਆਸਨ੍ਨਤ੍ਤਾ ਸਮੀਪਚਾਰਿਤ੍ਤਾ વਾ ‘‘ਉਪਚਾਰਾਨੀ’’ਤਿਪਿ, ਇਤੋ ਪੁਬ੍ਬੇ ਪਰਿਕਮ੍ਮਾਨਂ ਉਪਰਿ ਅਪ੍ਪਨਾਯ ਚ ਅਨੁਲੋਮਨਤੋ ‘‘ਅਨੁਲੋਮਾਨੀ’’ਤਿਪਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ। ਯਞ੍ਚੇਤ੍ਥ ਸਬ੍ਬਨ੍ਤਿਮਂ, ਤਂ ਪਰਿਤ੍ਤਗੋਤ੍ਤਾਭਿਭવਨਤੋ ਮਹਗ੍ਗਤਗੋਤ੍ਤਭਾવਨਤੋ ਚ ‘‘ਗੋਤ੍ਰਭੂ’’ਤਿਪਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਗਂ ਤਾਯਤੀਤਿ ਹਿ ਗੋਤ੍ਤਂ, ਪਰਿਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਪવਤ੍ਤਮਾਨਂ ਅਭਿਧਾਨਂ ਬੁਦ੍ਧਿਞ੍ਚ ਏਕਂਸਿਕવਿਸਯਤਾਯ ਰਕ੍ਖਤੀਤਿ ਪਰਿਤ੍ਤਗੋਤ੍ਤਂ। ਯਥਾ ਹਿ ਬੁਦ੍ਧਿ ਆਰਮ੍ਮਣਭੂਤੇਨ ਅਤ੍ਥੇਨ વਿਨਾ ਨ વਤ੍ਤਤਿ, ਏવਂ ਅਭਿਧਾਨਂ ਅਭਿਧੇਯ੍ਯਭੂਤੇਨ, ਤਸ੍ਮਾ ਸੋ ਤਾਨਿ ਤਾਯਤਿ ਰਕ੍ਖਤੀਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਤਂ ਪਨ ਮਹਗ੍ਗਤਾਨੁਤ੍ਤਰવਿਧੁਰਂ ਕਾਮਤਣ੍ਹਾਯ ਗੋਚਰਭੂਤਂ ਕਾਮਾવਚਰਧਮ੍ਮਾਨਂ ਆવੇਣਿਕਰੂਪਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਮਹਗ੍ਗਤਗੋਤ੍ਤੇਪਿ ਇਮਿਨਾ ਨਯੇਨ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਇਤਿ ਏવਰੂਪਸ੍ਸ ਪਰਿਤ੍ਤਗੋਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਭਿਭવਨਤੋ ਮਹਗ੍ਗਤਗੋਤ੍ਤਸ੍ਸ ਚ ਭਾવਨਤੋ ਉਪ੍ਪਾਦਨਤੋ ਅਨ੍ਤਿਮਂ ‘‘ਗੋਤ੍ਰਭੂ’’ਤਿਪਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਚਤੁਤ੍ਥਮੇવ ਹਿ ਪਞ੍ਚਮਂ વਾਤਿ ਖਿਪ੍ਪਾਭਿਞ੍ਞਦਨ੍ਧਾਭਿਞ੍ਞਾਨਂ વਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ। ਖਿਪ੍ਪਾਭਿਞ੍ਞਸ੍ਸ ਹਿ ਚਤੁਤ੍ਥਂ ਅਪ੍ਪੇਤਿ, ਦਨ੍ਧਾਭਿਞ੍ਞਸ੍ਸ ਪਞ੍ਚਮਂ। ਕਸ੍ਮਾ ਪਨ ਚਤੁਤ੍ਥਂ ਪਞ੍ਚਮਂ વਾ ਅਪ੍ਪੇਤਿ, ਨ ਛਟ੍ਠਂ વਾ ਸਤ੍ਤਮਂ વਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਆਸਨ੍ਨਭવਙ੍ਗਪਾਤਤ੍ਤਾ’’ਤਿ। ਯਥਾ ਹਿ ਪੁਰਿਸੋ ਛਿਨ੍ਨਪਪਾਤਾਭਿਮੁਖੋ ਧਾવਨ੍ਤੋ ਠਾਤੁਕਾਮੋਪਿ ਪਰਿਯਨ੍ਤੇ ਪਾਦਂ ਕਤ੍વਾ ਠਾਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਤਿ, ਪਪਾਤੇ ਏવ ਪਤਤਿ, ਏવਂ ਛਟ੍ਠਂ વਾ ਸਤ੍ਤਮਂ વਾ ਅਪ੍ਪੇਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਤਿ ਭવਙ੍ਗਸ੍ਸ ਆਸਨ੍ਨਤ੍ਤਾ। ਤਸ੍ਮਾ ਚਤੁਤ੍ਥਪਞ੍ਚਮੇਸੁਯੇવ ਅਪ੍ਪਨਾ ਹੋਤੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।

    Idāni evaṃ paṭipannassa appanāpavattiṃ dassento ‘‘tassevaṃ anuyuttassā’’tiādimāha. Tattha paṭhamaṃ parikammantiādi aggahitaggahaṇena vuttaṃ, gahitaggahaṇena pana avisesena sabbesaṃ sabbā samaññā. Sabbānipi hi appanāya parikammattā paṭisaṅkhārakattā ‘‘parikammānī’’tipi, yathā gāmādīnaṃ āsannappadeso ‘‘gāmūpacāro gharūpacāro’’ti vuccati, evaṃ appanāya āsannattā samīpacārittā vā ‘‘upacārānī’’tipi, ito pubbe parikammānaṃ upari appanāya ca anulomanato ‘‘anulomānī’’tipi vuccanti. Yañcettha sabbantimaṃ, taṃ parittagottābhibhavanato mahaggatagottabhāvanato ca ‘‘gotrabhū’’tipi vuccati. Gaṃ tāyatīti hi gottaṃ, parittanti pavattamānaṃ abhidhānaṃ buddhiñca ekaṃsikavisayatāya rakkhatīti parittagottaṃ. Yathā hi buddhi ārammaṇabhūtena atthena vinā na vattati, evaṃ abhidhānaṃ abhidheyyabhūtena, tasmā so tāni tāyati rakkhatīti vuccati. Taṃ pana mahaggatānuttaravidhuraṃ kāmataṇhāya gocarabhūtaṃ kāmāvacaradhammānaṃ āveṇikarūpaṃ daṭṭhabbaṃ. Mahaggatagottepi iminā nayena attho veditabbo. Iti evarūpassa parittagottassa abhibhavanato mahaggatagottassa ca bhāvanato uppādanato antimaṃ ‘‘gotrabhū’’tipi vuccati. Catutthameva hi pañcamaṃ vāti khippābhiññadandhābhiññānaṃ vasena vuttaṃ. Khippābhiññassa hi catutthaṃ appeti, dandhābhiññassa pañcamaṃ. Kasmā pana catutthaṃ pañcamaṃ vā appeti, na chaṭṭhaṃ vā sattamaṃ vāti āha ‘‘āsannabhavaṅgapātattā’’ti. Yathā hi puriso chinnapapātābhimukho dhāvanto ṭhātukāmopi pariyante pādaṃ katvā ṭhātuṃ na sakkoti, papāte eva patati, evaṃ chaṭṭhaṃ vā sattamaṃ vā appetuṃ na sakkoti bhavaṅgassa āsannattā. Tasmā catutthapañcamesuyeva appanā hotīti veditabbā.

    ‘‘ਪੁਰਿਮਾ ਪੁਰਿਮਾ ਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ ਪਚ੍ਛਿਮਾਨਂ ਪਚ੍ਛਿਮਾਨਂ ਕੁਸਲਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਆਸੇવਨਪਚ੍ਚਯੇਨ ਪਚ੍ਚਯੋ’’ਤਿ (ਪਟ੍ਠਾ॰ ੧.੧.੧੨) વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ‘‘ਆਸੇવਨਪਚ੍ਚਯੇਨ ਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ ਬਲવਨ੍ਤੋ ਹੋਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਆਹ। ਯਥਾ ਅਲਦ੍ਧਾਸੇવਨਂ ਪਠਮਂ ਜવਨਂ ਦੁਬ੍ਬਲਤ੍ਤਾ ਗੋਤ੍ਰਭੁਂ ਨ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤਿ, ਲਦ੍ਧਾਸੇવਨਂ ਪਨ ਬਲવਭਾવਤੋ ਦੁਤਿਯਂ વਾ ਤਤਿਯਂ વਾ ਗੋਤ੍ਰਭੁਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤਿ, ਏવਂ ਲਦ੍ਧਾਸੇવਨਤਾਯ ਬਲવਭਾવਤੋ ਛਟ੍ਠਮ੍ਪਿ ਸਤ੍ਤਮਮ੍ਪਿ ਅਪ੍ਪੇਤੀਤਿ ਥੇਰਸ੍ਸ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਤੇਨਾਹ – ‘‘ਤਸ੍ਮਾ ਛਟ੍ਠਂ ਸਤ੍ਤਮਂ વਾ ਅਪ੍ਪੇਤੀ’’ਤਿ। ਤਨ੍ਤਿ ਥੇਰਸ੍ਸ વਚਨਂ। ਪਟਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਸੁਤ੍ਤਸੁਤ੍ਤਾਨੁਲੋਮਆਚਰਿਯવਾਦੇਹਿ ਅਨੁਪਤ੍ਥਮ੍ਭਿਤਤ੍ਤਾ ‘‘ਅਤ੍ਤਨੋਮਤਿਮਤ੍ਤਂ ਥੇਰਸ੍ਸੇਤ’’ਨ੍ਤਿ વਤ੍વਾ ਪਟਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਂ। ‘‘ਪੁਰਿਮਾ ਪੁਰਿਮਾ ਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ’’ਤਿ ਪਨ ਸੁਤ੍ਤਪਦਮਕਾਰਣਂ ਆਸੇવਨਪਚ੍ਚਯਲਾਭਸ੍ਸ ਬਲવਭਾવੇ ਅਨੇਕਨ੍ਤਿਕਤ੍ਤਾ। ਤਥਾ ਹਿ ਅਲਦ੍ਧਾਸੇવਨਾਪਿ ਪਠਮਚੇਤਨਾ ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮવੇਦਨੀਯਾ ਹੋਤਿ, ਲਦ੍ਧਾਸੇવਨਾ ਦੁਤਿਯਚੇਤਨਾ ਯਾવ ਛਟ੍ਠਚੇਤਨਾ ਅਪਰਾਪਰਿਯવੇਦਨੀਯਾ। ਯਦਿ ਛਟ੍ਠਂ ਸਤ੍ਤਮਞ੍ਚ ਪਰਿਕ੍ਖੀਣਜવਤ੍ਤਾ ਦੁਬ੍ਬਲਂ, ਨ ਆਸੇવਨਪਚ੍ਚਯੇਨ ਬਲવਂ, ਕਥਂ ਸਤ੍ਤਮਜવਨਚੇਤਨਾ ਉਪਪਜ੍ਜવੇਦਨੀਯਾ ਆਨਨ੍ਤਰਿਯਾ ਚ ਹੋਤੀਤਿ? ਨਾਯਂ વਿਸੇਸੋ ਆਸੇવਨਪਚ੍ਚਯਲਾਭੇਨ ਬਲવਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਕਿਞ੍ਚਰਹਿ ਕਿਰਿਯਾવਤ੍ਥਾવਿਸੇਸਤੋ। ਕਿਰਿਯਾવਤ੍ਥਾ ਹਿ ਆਦਿਮਜ੍ਝਪਰਿਯੋਸਾਨવਸੇਨ ਤਿવਿਧਾ। ਤਤ੍ਥ ਪਰਿਯੋਸਾਨਾવਤ੍ਥਾਯ ਸਨ੍ਨਿਟ੍ਠਾਪਕਚੇਤਨਾਭਾવੇਨ ਉਪਪਜ੍ਜવੇਦਨੀਯਾਦਿਤਾ ਹੋਤਿ, ਨ ਬਲવਭਾવੇਨਾਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ‘‘ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਯਾ ਅਨਨ੍ਤਰਪਚ੍ਚਯਭਾવਿਨੋ વਿਪਾਕਸਨ੍ਤਾਨਸ੍ਸ ਅਨਨ੍ਤਰਪਚ੍ਚਯਭਾવੇਨ ਤਥਾ ਅਭਿਸਙ੍ਖਤਤ੍ਤਾ’’ਤਿ ਚ વਦਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਛਟ੍ਠਸਤ੍ਤਮਾਨਂ ਪਪਾਤਾਭਿਮੁਖਤਾਯ ਪਰਿਕ੍ਖੀਣਜવਤਾ ਨ ਸਕ੍ਕਾ ਨਿવਾਰੇਤੁਂ। ਪੁਬ੍ਬਭਾਗਚਿਤ੍ਤਾਨੀਤਿ ਤੀਣਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ વਾ ਚਿਤ੍ਤਾਨਿ।

    ‘‘Purimā purimā kusalā dhammā pacchimānaṃ pacchimānaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ āsevanapaccayena paccayo’’ti (paṭṭhā. 1.1.12) vuttattā ‘‘āsevanapaccayena kusalā dhammā balavanto hontī’’ti āha. Yathā aladdhāsevanaṃ paṭhamaṃ javanaṃ dubbalattā gotrabhuṃ na uppādeti, laddhāsevanaṃ pana balavabhāvato dutiyaṃ vā tatiyaṃ vā gotrabhuṃ uppādeti, evaṃ laddhāsevanatāya balavabhāvato chaṭṭhampi sattamampi appetīti therassa adhippāyo. Tenāha – ‘‘tasmā chaṭṭhaṃ sattamaṃ vā appetī’’ti. Tanti therassa vacanaṃ. Paṭikkhittanti suttasuttānulomaācariyavādehi anupatthambhitattā ‘‘attanomatimattaṃ therasseta’’nti vatvā paṭikkhittaṃ. ‘‘Purimā purimā kusalā dhammā’’ti pana suttapadamakāraṇaṃ āsevanapaccayalābhassa balavabhāve anekantikattā. Tathā hi aladdhāsevanāpi paṭhamacetanā diṭṭhadhammavedanīyā hoti, laddhāsevanā dutiyacetanā yāva chaṭṭhacetanā aparāpariyavedanīyā. Yadi chaṭṭhaṃ sattamañca parikkhīṇajavattā dubbalaṃ, na āsevanapaccayena balavaṃ, kathaṃ sattamajavanacetanā upapajjavedanīyā ānantariyā ca hotīti? Nāyaṃ viseso āsevanapaccayalābhena balavappattiyā kiñcarahi kiriyāvatthāvisesato. Kiriyāvatthā hi ādimajjhapariyosānavasena tividhā. Tattha pariyosānāvatthāya sanniṭṭhāpakacetanābhāvena upapajjavedanīyāditā hoti, na balavabhāvenāti daṭṭhabbaṃ. ‘‘Paṭisandhiyā anantarapaccayabhāvino vipākasantānassa anantarapaccayabhāvena tathā abhisaṅkhatattā’’ti ca vadanti, tasmā chaṭṭhasattamānaṃ papātābhimukhatāya parikkhīṇajavatā na sakkā nivāretuṃ. Pubbabhāgacittānīti tīṇi cattāri vā cittāni.

    ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਏਤਿਸ੍ਸਂ ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਯਂ। ਪਾਰਿਸੁਦ੍ਧਿਂ ਪਤ੍ਤੁਕਾਮੋਤਿ ਅਧਿਗਨ੍ਤੁਕਾਮੋ ਸਮਾਪਜ੍ਜਿਤੁਕਾਮੋ ਚ। ਤਤ੍ਥ ਸਲ੍ਲਕ੍ਖਣਾવਿવਟ੍ਟਨਾવਸੇਨ ਅਧਿਗਨ੍ਤੁਕਾਮੋ, ਸਲ੍ਲਕ੍ਖਣવਸੇਨ ਸਮਾਪਜ੍ਜਿਤੁਕਾਮੋਤਿ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ। ਆવਜ੍ਜਨਸਮਾਪਜ੍ਜਨ…ਪੇ॰… વਸਿਪ੍ਪਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਏવਂ ਤਾવ ਪਞ੍ਚ વਸਿਯੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ – ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਤੋ વੁਟ੍ਠਾਯ ਪਠਮਂ વਿਤਕ੍ਕਂ ਆવਜ੍ਜਯਤੋ ਭવਙ੍ਗਂ ਉਪਚ੍ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾવਜ੍ਜਨਾਨਨ੍ਤਰਂ વਿਤਕ੍ਕਾਰਮ੍ਮਣਾਨੇવ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਪਞ੍ਚ ਜવਨਾਨਿ ਜવਨ੍ਤਿ, ਤਤੋ ਦ੍વੇ ਭવਙ੍ਗਾਨਿ, ਤਤੋ ਪਨ વਿਚਾਰਾਰਮ੍ਮਣਂ ਆવਜ੍ਜਨਂ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ ਜવਨਾਨੀਤਿ ਏવਂ ਪਞ੍ਚਸੁ ਝਾਨਙ੍ਗੇਸੁ ਯਦਾ ਨਿਰਨ੍ਤਰਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪੇਸੇਤੁਂ ਸਕ੍ਕੋਤਿ, ਅਥਸ੍ਸ ਆવਜ੍ਜਨવਸੀ ਸਿਦ੍ਧਾ ਹੋਤਿ। ਅਯਂ ਪਨ ਭવਙ੍ਗਦ੍વਯਨ੍ਤਰਿਤਾ ਮਤ੍ਥਕਪ੍ਪਤ੍ਤਾ વਸੀ ਭਗવਤੋ ਯਮਕਪਾਟਿਹਾਰਿਯੇ ਲਬ੍ਭਤਿ, ਅਞ੍ਞੇਸਂ વਾ ਧਮ੍ਮਸੇਨਾਪਤਿਆਦੀਨਂ ਏવਰੂਪੇ ਉਟ੍ਠਾਯ ਸਮੁਟ੍ਠਾਯ ਲਹੁਤਰਂ ਆવਜ੍ਜਨવਸੀਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਨਕਾਲੇ। ਸਾ ਚ ਖੋ ਇਤ੍ਤਰਾ ਪਰਿਤ੍ਤਕਾਲਾ, ਨ ਸਤ੍ਥੁ ਯਮਕਪਾਟਿਹਾਰਿਯੇ વਿਯ ਚਿਰਤਰਪ੍ਪਬਨ੍ਧવਤੀ। ਤਥਾ ਹਿ ਤਂ ਸਾવਕੇਹਿ ਅਸਾਧਾਰਣਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਇਤੋ ਪਰਂ ਸੀਘਤਰਾ ਆવਜ੍ਜਨવਸੀ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ।

    Etthāti etissaṃ kāyānupassanāyaṃ. Pārisuddhiṃ pattukāmoti adhigantukāmo samāpajjitukāmo ca. Tattha sallakkhaṇāvivaṭṭanāvasena adhigantukāmo, sallakkhaṇavasena samāpajjitukāmoti yojetabbaṃ. Āvajjanasamāpajjana…pe… vasippattanti ettha evaṃ tāva pañca vasiyo veditabbā – paṭhamajjhānato vuṭṭhāya paṭhamaṃ vitakkaṃ āvajjayato bhavaṅgaṃ upacchinditvā uppannāvajjanānantaraṃ vitakkārammaṇāneva cattāri pañca javanāni javanti, tato dve bhavaṅgāni, tato pana vicārārammaṇaṃ āvajjanaṃ vuttanayeneva javanānīti evaṃ pañcasu jhānaṅgesu yadā nirantaraṃ cittaṃ pesetuṃ sakkoti, athassa āvajjanavasī siddhā hoti. Ayaṃ pana bhavaṅgadvayantaritā matthakappattā vasī bhagavato yamakapāṭihāriye labbhati, aññesaṃ vā dhammasenāpatiādīnaṃ evarūpe uṭṭhāya samuṭṭhāya lahutaraṃ āvajjanavasīnibbattanakāle. Sā ca kho ittarā parittakālā, na satthu yamakapāṭihāriye viya ciratarappabandhavatī. Tathā hi taṃ sāvakehi asādhāraṇaṃ vuttaṃ. Ito paraṃ sīghatarā āvajjanavasī nāma natthi.

    ਆਯਸ੍ਮਤੋ ਪਨ ਮਹਾਮੋਗ੍ਗਲ੍ਲਾਨਸ੍ਸ ਨਨ੍ਦੋਪਨਨ੍ਦਨਾਗਰਾਜਦਮਨੇ વਿਯ ਸੀਘਂ ਸਮਾਪਜ੍ਜਨਸਮਤ੍ਥਤਾ ਸਮਾਪਜ੍ਜਨવਸੀ ਨਾਮ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਸਮਾਪਜ੍ਜਿਤੁਕਾਮਤਾਨਨ੍ਤਰਂ ਦ੍વੀਸੁ ਭવਙ੍ਗੇਸੁ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੇਸੁ ਭવਙ੍ਗਂ ਉਪਚ੍ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾવਜ੍ਜਨਾਨਨ੍ਤਰਂ ਸਮਾਪਜ੍ਜਨਂ ਸੀਘਂ ਸਮਾਪਜ੍ਜਨਸਮਤ੍ਥਤਾ। ਅਯਞ੍ਚ ਮਤ੍ਥਕਪ੍ਪਤ੍ਤਾ ਸਮਾਪਜ੍ਜਨવਸੀ ਸਤ੍ਥੁ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾਯਂ ਲਬ੍ਭਤਿ, ਤਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਸੋ ਖੋ ਅਹਂ, ਅਗ੍ਗਿવੇਸ੍ਸਨ, ਤਸ੍ਸਾਯੇવ ਕਥਾਯ ਪਰਿਯੋਸਾਨੇ ਤਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਪੁਰਿਮਸ੍ਮਿਂ ਸਮਾਧਿਨਿਮਿਤ੍ਤੇ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਮੇવ ਚਿਤ੍ਤਂ ਸਣ੍ਠਪੇਮਿ ਸਨ੍ਨਿਸਾਦੇਮਿ ਏਕੋਦਿਂ ਕਰੋਮਿ ਸਮਾਦਹਾਮਿ, ਯੇਨ ਸੁਦਂ ਨਿਚ੍ਚਕਪ੍ਪਂ વਿਹਰਾਮੀ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੩੮੭)। ਇਤੋ ਸੀਘਤਰਾ ਹਿ ਸਮਾਪਜ੍ਜਨવਸੀ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ।

    Āyasmato pana mahāmoggallānassa nandopanandanāgarājadamane viya sīghaṃ samāpajjanasamatthatā samāpajjanavasī nāma. Ettha ca samāpajjitukāmatānantaraṃ dvīsu bhavaṅgesu uppannesu bhavaṅgaṃ upacchinditvā uppannāvajjanānantaraṃ samāpajjanaṃ sīghaṃ samāpajjanasamatthatā. Ayañca matthakappattā samāpajjanavasī satthu dhammadesanāyaṃ labbhati, taṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘so kho ahaṃ, aggivessana, tassāyeva kathāya pariyosāne tasmiṃyeva purimasmiṃ samādhinimitte ajjhattameva cittaṃ saṇṭhapemi sannisādemi ekodiṃ karomi samādahāmi, yena sudaṃ niccakappaṃ viharāmī’’ti (ma. ni. 1.387). Ito sīghatarā hi samāpajjanavasī nāma natthi.

    ਅਚ੍ਛਰਾਮਤ੍ਤਂ વਾ ਦਸਚ੍ਛਰਾਮਤ੍ਤਂ વਾ ਖਣਂ ਝਾਨਂ ਠਪੇਤੁਂ ਸਮਤ੍ਥਤਾ ਅਧਿਟ੍ਠਾਨવਸੀ ਨਾਮ। ਤਥੇવ ਅਚ੍ਛਰਾਮਤ੍ਤਂ વਾ ਦਸਚ੍ਛਰਾਮਤ੍ਤਂ વਾ ਲਹੁਕਂ ਖਣਂ ਝਾਨਸਮਙ੍ਗੀ ਹੁਤ੍વਾ ਝਾਨਤੋ વੁਟ੍ਠਾਤੁਂ ਸਮਤ੍ਥਤਾ વੁਟ੍ਠਾਨવਸੀ ਨਾਮ। ਭવਙ੍ਗਚਿਤ੍ਤਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਯੇવ ਹੇਤ੍ਥ ਝਾਨਤੋ વੁਟ੍ਠਾਨਂ ਨਾਮ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਯਥਾ ‘‘ਏਤ੍ਤਕਮੇવ ਖਣਂ ਝਾਨਂ ਠਪੇਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਪੁਬ੍ਬਪਰਿਕਮ੍ਮવਸੇਨ ਅਧਿਟ੍ਠਾਨਸਮਤ੍ਥਤਾ ਅਧਿਟ੍ਠਾਨવਸੀ, ਏવਂ ‘‘ਏਤ੍ਤਕਮੇવ ਖਣਂ ਝਾਨਸਮਙ੍ਗੀ ਹੁਤ੍વਾ ਝਾਨਤੋ વੁਟ੍ਠਹਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਪੁਬ੍ਬਪਰਿਕਮ੍ਮવਸੇਨ વੁਟ੍ਠਾਨਸਮਤ੍ਥਤਾ વੁਟ੍ਠਾਨવਸੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ, ਯਾ ਸਮਾਪਤ੍ਤਿવੁਟ੍ਠਾਨਕੁਸਲਤਾਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣવਸੀ ਪਨ ਆવਜ੍ਜਨવਸਿਯਾ ਏવ વੁਤ੍ਤਾ। ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਜવਨਾਨੇવ ਹਿ ਤਤ੍ਥ ਆવਜ੍ਜਨਾਨਨ੍ਤਰਾਨਿ। ਯਦਗ੍ਗੇਨ ਹਿ ਆવਜ੍ਜਨવਸੀਸਿਦ੍ਧਿ, ਤਦਗ੍ਗੇਨ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣવਸੀਸਿਦ੍ਧਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।

    Accharāmattaṃ vā dasaccharāmattaṃ vā khaṇaṃ jhānaṃ ṭhapetuṃ samatthatā adhiṭṭhānavasī nāma. Tatheva accharāmattaṃ vā dasaccharāmattaṃ vā lahukaṃ khaṇaṃ jhānasamaṅgī hutvā jhānato vuṭṭhātuṃ samatthatā vuṭṭhānavasī nāma. Bhavaṅgacittappavattiyeva hettha jhānato vuṭṭhānaṃ nāma. Ettha ca yathā ‘‘ettakameva khaṇaṃ jhānaṃ ṭhapessāmī’’ti pubbaparikammavasena adhiṭṭhānasamatthatā adhiṭṭhānavasī, evaṃ ‘‘ettakameva khaṇaṃ jhānasamaṅgī hutvā jhānato vuṭṭhahissāmī’’ti pubbaparikammavasena vuṭṭhānasamatthatā vuṭṭhānavasīti veditabbā, yā samāpattivuṭṭhānakusalatāti vuccati. Paccavekkhaṇavasī pana āvajjanavasiyā eva vuttā. Paccavekkhaṇajavanāneva hi tattha āvajjanānantarāni. Yadaggena hi āvajjanavasīsiddhi, tadaggena paccavekkhaṇavasīsiddhi veditabbā.

    ਅਰੂਪਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਂ વਾ…ਪੇ॰… વਿਪਸ੍ਸਨਂ ਪਟ੍ਠਪੇਤੀਤਿ ਸਙ੍ਖੇਪਤੋ વੁਤ੍ਤਮਤ੍ਥਂ વਿਤ੍ਥਾਰਤੋ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਕਥ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਝਾਨਙ੍ਗਾਨਿ ਪਰਿਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾਤਿ વਿਤਕ੍ਕਾਦੀਨਿ ਝਾਨਙ੍ਗਾਨਿ ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੇ ਚ ਧਮ੍ਮੇ ਸਲਕ੍ਖਣਰਸਾਦਿવਸੇਨ ਪਰਿਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ। ‘‘ਝਾਨਙ੍ਗਾਨੀ’’ਤਿ ਹਿ ਇਦਂ ਨਿਦਸ੍ਸਨਮਤ੍ਤਂ, ਝਾਨਙ੍ਗਾਨਿ ਪਨ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੇ ਚ ਧਮ੍ਮੇ ਪਸ੍ਸਤਿ। ਤੇਸਂ ਨਿਸ੍ਸਯਂ ਹਦਯવਤ੍ਥੁਨ੍ਤਿ ਯਥਾ ਨਾਮ ਪੁਰਿਸੋ ਅਨ੍ਤੋਗੇਹੇ ਸਪ੍ਪਂ ਦਿਸ੍વਾ ਅਨੁਬਨ੍ਧਮਾਨੋ ਤਸ੍ਸ ਆਸਯਂ ਪਸ੍ਸਤਿ, ਏવਮੇવ ਖੋ ਅਯਮ੍ਪਿ ਯੋਗਾવਚਰੋ ਤੇ ਅਰੂਪਧਮ੍ਮੇ ਉਪਪਰਿਕ੍ਖਨ੍ਤੋ ‘‘ਇਮੇ ਧਮ੍ਮਾ ਕਿਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਪવਤ੍ਤਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਪਰਿਯੇਸਮਾਨੋ ਤੇਸਂ ਨਿਸ੍ਸਯਂ ਹਦਯવਤ੍ਥੁਂ ਪਸ੍ਸਤਿ। ਝਾਨਙ੍ਗਾਨਿ ਅਰੂਪਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮਾਨਮ੍ਪਿ ਗਹਣਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।

    Arūpapubbaṅgamaṃ vā…pe… vipassanaṃ paṭṭhapetīti saṅkhepato vuttamatthaṃ vitthārato dassetuṃ ‘‘katha’’ntiādi vuttaṃ. Tattha jhānaṅgāni pariggahetvāti vitakkādīni jhānaṅgāni taṃsampayutte ca dhamme salakkhaṇarasādivasena pariggahetvā. ‘‘Jhānaṅgānī’’ti hi idaṃ nidassanamattaṃ, jhānaṅgāni pana passanto taṃsampayutte ca dhamme passati. Tesaṃ nissayaṃ hadayavatthunti yathā nāma puriso antogehe sappaṃ disvā anubandhamāno tassa āsayaṃ passati, evameva kho ayampi yogāvacaro te arūpadhamme upaparikkhanto ‘‘ime dhammā kiṃ nissāya pavattantī’’ti pariyesamāno tesaṃ nissayaṃ hadayavatthuṃ passati. Jhānaṅgāni arūpanti ettha taṃsampayuttadhammānampi gahaṇaṃ veditabbaṃ.

    ਅਰੂਪਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਂ ਰੂਪਪਰਿਗ੍ਗਹਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਰੂਪਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਂ ਅਰੂਪਪਰਿਗ੍ਗਹਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਅਥ વਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਕੇਸਾਦੀਸੁ ਕੋਟ੍ਠਾਸੇਸੁ…ਪੇ॰… ਤਂਨਿਸ੍ਸਿਤਰੂਪਾਨਿ ਚ ਪਰਿਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪਨ ਕੇਸੇ ਤਾવ ਥਦ੍ਧਲਕ੍ਖਣਂ ਪਥવੀਧਾਤੂਤਿ ਪਰਿਗ੍ਗਹੇਤਬ੍ਬਂ, ਤਤ੍ਥੇવ ਆਬਨ੍ਧਨਲਕ੍ਖਣਂ ਆਪੋਧਾਤੂਤਿ, ਪਰਿਪਾਚਨਲਕ੍ਖਣਂ ਤੇਜੋਧਾਤੂਤਿ, વਿਤ੍ਥਮ੍ਭਨਲਕ੍ਖਣਂ વਾਯੋਧਾਤੂਤਿ ਏવਂ ਸਬ੍ਬਕੋਟ੍ਠਾਸੇਸੁ ਏਕੇਕਸ੍ਮਿਂ ਕੋਟ੍ਠਾਸੇ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਮਹਾਭੂਤਾਨਿ ਪਰਿਗ੍ਗਹੇਤਬ੍ਬਾਨਿ। ਅਥਾਨੇਨ ਯਾਥਾવਤੋ ਸਰਸਲਕ੍ਖਣਤੋ ਆવਿਭੂਤਾਸੁ ਧਾਤੂਸੁ ਕਮ੍ਮਸਮੁਟ੍ਠਾਨਮ੍ਹਿ ਤਾવ ਕੇਸੇ વੁਤ੍ਤਲਕ੍ਖਣਾ ਤਾ ਚਤਸ੍ਸੋ ਚ ਧਾਤੁਯੋ ਤਂਨਿਸ੍ਸਿਤੋ ਚ વਣ੍ਣੋ ਗਨ੍ਧੋ ਰਸੋ ਓਜਾ ਜੀવਿਤਂ ਕਾਯਪਸਾਦੋਤਿ ਏવਂ ਕਾਯਦਸਕવਸੇਨ ਦਸ ਰੂਪਾਨਿ, ਤਤ੍ਥੇવ ਭਾવਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਿਤਾਯ ਭਾવਦਸਕવਸੇਨ ਦਸ ਰੂਪਾਨਿ, ਆਹਾਰਸਮੁਟ੍ਠਾਨਂ ਓਜਟ੍ਠਮਕਂ, ਉਤੁਸਮੁਟ੍ਠਾਨਂ ਚਿਤ੍ਤਸਮੁਟ੍ਠਾਨਨ੍ਤਿ ਅਪਰਾਨਿਪਿ ਚਤੁવੀਸਤੀਤਿ ਏવਂ ਚਤੁਸਮੁਟ੍ਠਾਨੇਸੁ ਚਤੁવੀਸਤਿਕੋਟ੍ਠਾਸੇਸੁ ਚਤੁਚਤ੍ਤਾਲੀਸ ਰੂਪਾਨਿ ਪਰਿਗ੍ਗਹੇਤਬ੍ਬਾਨਿ। ਸੇਦੋ ਅਸ੍ਸੁ ਖੇਲ਼ੋ ਸਿਙ੍ਘਾਣਿਕਾਤਿ ਇਮੇ ਪਨ ਚਤੂਸੁ ਉਤੁਚਿਤ੍ਤਸਮੁਟ੍ਠਾਨੇਸੁ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਓਜਟ੍ਠਮਕਾਨਂ વਸੇਨ ਸੋਲ਼ਸ ਸੋਲ਼ਸ ਰੂਪਾਨਿ। ਉਦਰਿਯਂ ਕਰੀਸਂ ਪੁਬ੍ਬਂ ਮੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਇਮੇਸੁ ਚਤੂਸੁ ਉਤੁਸਮੁਟ੍ਠਾਨੇਸੁ ਉਤੁਸਮੁਟ੍ਠਾਨਸ੍ਸੇવ ਓਜਟ੍ਠਮਕਸ੍ਸ વਸੇਨ ਅਟ੍ਠ ਅਟ੍ਠ ਰੂਪਾਨਿ ਪਰਿਗ੍ਗਹੇਤਬ੍ਬਾਨਿ। ਏਸ ਤਾવ ਦ੍વਤ੍ਤਿਂਸਾਕਾਰੇ ਨਯੋ।

    Arūpapubbaṅgamaṃ rūpapariggahaṃ dassetvā idāni rūpapubbaṅgamaṃ arūpapariggahaṃ dassento ‘‘atha vā’’tiādimāha. Kesādīsu koṭṭhāsesu…pe… taṃnissitarūpāni ca pariggahetvāti ettha pana kese tāva thaddhalakkhaṇaṃ pathavīdhātūti pariggahetabbaṃ, tattheva ābandhanalakkhaṇaṃ āpodhātūti, paripācanalakkhaṇaṃ tejodhātūti, vitthambhanalakkhaṇaṃ vāyodhātūti evaṃ sabbakoṭṭhāsesu ekekasmiṃ koṭṭhāse cattāri cattāri mahābhūtāni pariggahetabbāni. Athānena yāthāvato sarasalakkhaṇato āvibhūtāsu dhātūsu kammasamuṭṭhānamhi tāva kese vuttalakkhaṇā tā catasso ca dhātuyo taṃnissito ca vaṇṇo gandho raso ojā jīvitaṃ kāyapasādoti evaṃ kāyadasakavasena dasa rūpāni, tattheva bhāvassa atthitāya bhāvadasakavasena dasa rūpāni, āhārasamuṭṭhānaṃ ojaṭṭhamakaṃ, utusamuṭṭhānaṃ cittasamuṭṭhānanti aparānipi catuvīsatīti evaṃ catusamuṭṭhānesu catuvīsatikoṭṭhāsesu catucattālīsa rūpāni pariggahetabbāni. Sedo assu kheḷo siṅghāṇikāti ime pana catūsu utucittasamuṭṭhānesu dvinnaṃ ojaṭṭhamakānaṃ vasena soḷasa soḷasa rūpāni. Udariyaṃ karīsaṃ pubbaṃ muttanti imesu catūsu utusamuṭṭhānesu utusamuṭṭhānasseva ojaṭṭhamakassa vasena aṭṭha aṭṭha rūpāni pariggahetabbāni. Esa tāva dvattiṃsākāre nayo.

    ਯੇ ਪਨ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਦ੍વਤ੍ਤਿਂਸਾਕਾਰੇ ਆવਿਭੂਤੇ ਅਪਰੇ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਤੇਜੋਕੋਟ੍ਠਾਸਾ, ਛ વਾਯੋਕੋਟ੍ਠਾਸਾਤਿ ਦਸ ਆਕਾਰਾ ਆવਿ ਭવਨ੍ਤਿ, ਤਤ੍ਥ ਅਸਿਤਾਦਿਪਰਿਪਾਚਕੇ ਤਾવ ਕਮ੍ਮਜਤੇਜੋਕੋਟ੍ਠਾਸਮ੍ਹਿ ਓਜਟ੍ਠਮਕਞ੍ਚੇવ ਜੀવਿਤਞ੍ਚਾਤਿ ਨવ ਰੂਪਾਨਿ, ਤਥਾ ਚਿਤ੍ਤਜੇ ਅਸ੍ਸਾਸਪਸ੍ਸਾਸਕੋਟ੍ਠਾਸੇ ਓਜਟ੍ਠਮਕਞ੍ਚੇવ ਸਦ੍ਦੋ ਚਾਤਿ ਨવ, ਸੇਸੇਸੁ ਚਤੁਸਮੁਟ੍ਠਾਨੇਸੁ ਅਟ੍ਠਸੁ ਜੀવਿਤਨવਕਞ੍ਚੇવ ਤੀਣਿ ਚ ਓਜਟ੍ਠਮਕਾਨੀਤਿ ਤੇਤ੍ਤਿਂਸ ਤੇਤ੍ਤਿਂਸ ਰੂਪਾਨਿ ਪਰਿਗ੍ਗਹੇਤਬ੍ਬਾਨਿ। ਏવਂ વਿਤ੍ਥਾਰਤੋ ਦ੍વਾਚਤ੍ਤਾਲੀਸਾਕਾਰવਸੇਨ ਇਮੇਸੁ ਭੂਤੁਪਾਦਾਯਰੂਪੇਸੁ ਪਾਕਟੇਸੁ ਜਾਤੇਸੁ વਤ੍ਥੁਦ੍વਾਰવਸੇਨ ਪਞ੍ਚ ਚਕ੍ਖੁਦਸਕਾਦਯੋ ਹਦਯવਤ੍ਥੁਦਸਕਞ੍ਚਾਤਿ ਅਪਰਾਨਿਪਿ ਸਟ੍ਠਿ ਰੂਪਾਨਿ ਪਰਿਗ੍ਗਹੇਤਬ੍ਬਾਨਿ। ਸਚੇ ਪਨਸ੍ਸ ਤੇਨ ਤੇਨ ਮੁਖੇਨ ਰੂਪਂ ਪਰਿਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਅਰੂਪਂ ਪਰਿਗ੍ਗਣ੍ਹਤੋ ਸੁਖੁਮਤ੍ਤਾ ਅਰੂਪਂ ਨ ਉਪਟ੍ਠਾਤਿ, ਤੇਨ ਧੁਰਨਿਕ੍ਖੇਪਂ ਅਕਤ੍વਾ ਰੂਪਮੇવ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਸਮ੍ਮਸਿਤਬ੍ਬਂ ਮਨਸਿ ਕਾਤਬ੍ਬਂ ਪਰਿਗ੍ਗਹੇਤਬ੍ਬਂ વવਤ੍ਥਪੇਤਬ੍ਬਂ। ਯਥਾ ਯਥਾ ਹਿਸ੍ਸ ਰੂਪਂ ਸੁવਿਕ੍ਖਾਲਿਤਂ ਹੋਤਿ ਨਿਜ੍ਜਟਂ ਸੁਪਰਿਸੁਦ੍ਧਂ, ਤਥਾ ਤਥਾ ਤਦਾਰਮ੍ਮਣਾ ਅਰੂਪਧਮ੍ਮਾ ਸਯਮੇવ ਪਾਕਟਾ ਹੋਨ੍ਤਿ।

    Ye pana imasmiṃ dvattiṃsākāre āvibhūte apare cattāro tejokoṭṭhāsā, cha vāyokoṭṭhāsāti dasa ākārā āvi bhavanti, tattha asitādiparipācake tāva kammajatejokoṭṭhāsamhi ojaṭṭhamakañceva jīvitañcāti nava rūpāni, tathā cittaje assāsapassāsakoṭṭhāse ojaṭṭhamakañceva saddo cāti nava, sesesu catusamuṭṭhānesu aṭṭhasu jīvitanavakañceva tīṇi ca ojaṭṭhamakānīti tettiṃsa tettiṃsa rūpāni pariggahetabbāni. Evaṃ vitthārato dvācattālīsākāravasena imesu bhūtupādāyarūpesu pākaṭesu jātesu vatthudvāravasena pañca cakkhudasakādayo hadayavatthudasakañcāti aparānipi saṭṭhi rūpāni pariggahetabbāni. Sace panassa tena tena mukhena rūpaṃ pariggahetvā arūpaṃ pariggaṇhato sukhumattā arūpaṃ na upaṭṭhāti, tena dhuranikkhepaṃ akatvā rūpameva punappunaṃ sammasitabbaṃ manasi kātabbaṃ pariggahetabbaṃ vavatthapetabbaṃ. Yathā yathā hissa rūpaṃ suvikkhālitaṃ hoti nijjaṭaṃ suparisuddhaṃ, tathā tathā tadārammaṇā arūpadhammā sayameva pākaṭā honti.

    ਯਥਾ ਹਿ ਚਕ੍ਖੁਮਤੋ ਪੁਰਿਸਸ੍ਸ ਅਪਰਿਸੁਦ੍ਧੇ ਆਦਾਸੇ ਮੁਖਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਓਲੋਕੇਨ੍ਤਸ੍ਸ ਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਨ ਪਞ੍ਞਾਯਤੀਤਿ ਨ ਆਦਾਸਂ ਛਡ੍ਡੇਤਿ, ਅਥ ਖੋ ਨਂ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਪਰਿਮਜ੍ਜਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਪਰਿਸੁਦ੍ਧੇ ਆਦਾਸੇ ਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਸਯਮੇવ ਪਾਕਟਂ ਹੋਤਿ, ਏવਮੇવ ਤੇਨ ਭਿਕ੍ਖੁਨਾ ਧੁਰਨਿਕ੍ਖੇਪਂ ਅਕਤ੍વਾ ਰੂਪਮੇવ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਸਮ੍ਮਸਿਤਬ੍ਬਂ ਮਨਸਿ ਕਾਤਬ੍ਬਂ ਪਰਿਗ੍ਗਹੇਤਬ੍ਬਂ વવਤ੍ਥਪੇਤਬ੍ਬਂ। ਯਥਾ ਯਥਾ ਹਿਸ੍ਸ ਰੂਪਂ ਸੁવਿਕ੍ਖਾਲਿਤਂ ਹੋਤਿ ਨਿਜ੍ਜਟਂ ਸੁਪਰਿਸੁਦ੍ਧਂ, ਤਥਾ ਤਥਾ ਤਦਾਰਮ੍ਮਣਾ ਅਰੂਪਧਮ੍ਮਾ ਸਯਮੇવ ਪਾਕਟਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਏવਂ ਸੁવਿਸੁਦ੍ਧਰੂਪਪਰਿਗ੍ਗਹਸ੍ਸ ਪਨਸ੍ਸ ਅਰੂਪਧਮ੍ਮਾ ਤੀਹਾਕਾਰੇਹਿ ਉਪਟ੍ਠਹਨ੍ਤਿ ਫਸ੍ਸવਸੇਨ વਾ વੇਦਨਾવਸੇਨ વਾ વਿਞ੍ਞਾਣવਸੇਨ વਾ।

    Yathā hi cakkhumato purisassa aparisuddhe ādāse mukhanimittaṃ olokentassa nimittaṃ na paññāyatīti na ādāsaṃ chaḍḍeti, atha kho naṃ punappunaṃ parimajjati, tassa parisuddhe ādāse nimittaṃ sayameva pākaṭaṃ hoti, evameva tena bhikkhunā dhuranikkhepaṃ akatvā rūpameva punappunaṃ sammasitabbaṃ manasi kātabbaṃ pariggahetabbaṃ vavatthapetabbaṃ. Yathā yathā hissa rūpaṃ suvikkhālitaṃ hoti nijjaṭaṃ suparisuddhaṃ, tathā tathā tadārammaṇā arūpadhammā sayameva pākaṭā honti. Evaṃ suvisuddharūpapariggahassa panassa arūpadhammā tīhākārehi upaṭṭhahanti phassavasena vā vedanāvasena vā viññāṇavasena vā.

    ਕਥਂ ? ਏਕਸ੍ਸ ਤਾવ ‘‘ਕੇਸੇ ਪਥવੀਧਾਤੁ ਕਕ੍ਖਲ਼ਲਕ੍ਖਣਾ…ਪੇ॰… ਅਸ੍ਸਾਸਪਸ੍ਸਾਸੇ ਪਥવੀਧਾਤੁ ਕਕ੍ਖਲ਼ਲਕ੍ਖਣਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ ਧਾਤੁਯੋ ਪਰਿਗ੍ਗਣ੍ਹਨ੍ਤਸ੍ਸ ਪਠਮਾਭਿਨਿਪਾਤੋ ਫਸ੍ਸੋ, ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ વੇਦਨਾ વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧੋ, ਸਞ੍ਞਾ ਸਞ੍ਞਾਕ੍ਖਨ੍ਧੋ, ਸਦ੍ਧਿਂ ਫਸ੍ਸੇਨ ਚੇਤਨਾ ਸਙ੍ਖਾਰਕ੍ਖਨ੍ਧੋ, ਚਿਤ੍ਤਂ વਿਞ੍ਞਾਣਕ੍ਖਨ੍ਧੋਤਿ ਉਪਟ੍ਠਾਤਿ। ਏવਂ ਅਰੂਪਧਮ੍ਮਾ ਫਸ੍ਸવਸੇਨ ਉਪਟ੍ਠਹਨ੍ਤਿ। ਏਕਸ੍ਸ ‘‘ਕੇਸੇ ਪਥવੀਧਾਤੁ ਕਕ੍ਖਲ਼ਲਕ੍ਖਣਾ…ਪੇ॰… ਅਸ੍ਸਾਸਪਸ੍ਸਾਸੇ ਪਥવੀਧਾਤੁ ਕਕ੍ਖਲ਼ਲਕ੍ਖਣਾ’’ਤਿ ਤਦਾਰਮ੍ਮਣਰਸਾਨੁਭવਨਕવੇਦਨਾ વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧੋ, ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ ਸਞ੍ਞਾ ਸਞ੍ਞਾਕ੍ਖਨ੍ਧੋ, ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੋ ਫਸ੍ਸੋ ਚ ਚੇਤਨਾ ਚ ਸਙ੍ਖਾਰਕ੍ਖਨ੍ਧੋ, ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਂ ਚਿਤ੍ਤਂ વਿਞ੍ਞਾਣਕ੍ਖਨ੍ਧੋਤਿ ਉਪਟ੍ਠਾਤਿ। ਏવਂ વੇਦਨਾવਸੇਨ ਅਰੂਪਧਮ੍ਮਾ ਉਪਟ੍ਠਹਨ੍ਤਿ। ਅਪਰਸ੍ਸ ‘‘ਕੇਸੇ ਪਥવੀਧਾਤੁ ਕਕ੍ਖਲ਼ਲਕ੍ਖਣਾ…ਪੇ॰… ਅਸ੍ਸਾਸਪਸ੍ਸਾਸੇ ਪਥવੀਧਾਤੁ ਕਕ੍ਖਲ਼ਲਕ੍ਖਣਾ’’ਤਿ ਆਰਮ੍ਮਣਪਟਿવਿਜਾਨਨਂ વਿਞ੍ਞਾਣਕ੍ਖਨ੍ਧੋ, ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ વੇਦਨਾ વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧੋ, ਸਞ੍ਞਾ ਸਞ੍ਞਾਕ੍ਖਨ੍ਧੋ, ਫਸ੍ਸੋ ਚ ਚੇਤਨਾ ਚ ਸਙ੍ਖਾਰਕ੍ਖਨ੍ਧੋਤਿ ਉਪਟ੍ਠਾਤਿ। ਏવਂ વਿਞ੍ਞਾਣવਸੇਨ ਅਰੂਪਧਮ੍ਮਾ ਉਪਟ੍ਠਹਨ੍ਤਿ। ਏਤੇਨੇવੁਪਾਯੇਨ ‘‘ਕਮ੍ਮਸਮੁਟ੍ਠਾਨੇ ਕੇਸੇ ਪਥવੀਧਾਤੁ ਕਕ੍ਖਲ਼ਲਕ੍ਖਣਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ ਦ੍વਾਚਤ੍ਤਾਲੀਸਾਯ ਧਾਤੁਕੋਟ੍ਠਾਸੇਸੁ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਧਾਤੂਨਂ વਸੇਨ ਸੇਸੇਸੁਪਿ વਤ੍ਥੁ ਚਕ੍ਖਾਦੀਸੁ ਦਸਕੇਸੁ ਮਨੋਧਾਤੁਮਨੋવਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤੂਨਂ ਨਿਸ੍ਸਯਲਕ੍ਖਣਂ ਹਦਯવਤ੍ਥੁ ਰੂਪਾਭਿਘਾਤਾਰਹਭੂਤਪ੍ਪਸਾਦਲਕ੍ਖਣਂ ਚਕ੍ਖੂਤਿਆਦਿਨਾ વਤ੍ਥੁਦ੍વਾਰવਸੇਨ ਪਰਿਗ੍ਗਣ੍ਹਨ੍ਤਸ੍ਸ ਪਠਮਾਭਿਨਿਪਾਤੋ ਫਸ੍ਸੋ, ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ વੇਦਨਾ વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧੋਤਿਆਦਿਨਾ ਫਸ੍ਸਾਦਿવਸੇਨ ਤੀਹਿ ਆਕਾਰੇਹਿ ਅਰੂਪਧਮ੍ਮਾ ਉਪਟ੍ਠਹਨ੍ਤਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਯਥਾਪਰਿਗ੍ਗਹਿਤਰੂਪਾਰਮ੍ਮਣਂ ਯਥਾਪਰਿਗ੍ਗਹਿਤਰੂਪવਤ੍ਥੁਦ੍વਾਰਾਰਮ੍ਮਣਂ વਾ ਸਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮਂ વਿਞ੍ਞਾਣਞ੍ਚ ਪਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ।

    Kathaṃ ? Ekassa tāva ‘‘kese pathavīdhātu kakkhaḷalakkhaṇā…pe… assāsapassāse pathavīdhātu kakkhaḷalakkhaṇā’’tiādinā nayena dhātuyo pariggaṇhantassa paṭhamābhinipāto phasso, taṃsampayuttā vedanā vedanākkhandho, saññā saññākkhandho, saddhiṃ phassena cetanā saṅkhārakkhandho, cittaṃ viññāṇakkhandhoti upaṭṭhāti. Evaṃ arūpadhammā phassavasena upaṭṭhahanti. Ekassa ‘‘kese pathavīdhātu kakkhaḷalakkhaṇā…pe… assāsapassāse pathavīdhātu kakkhaḷalakkhaṇā’’ti tadārammaṇarasānubhavanakavedanā vedanākkhandho, taṃsampayuttā saññā saññākkhandho, taṃsampayutto phasso ca cetanā ca saṅkhārakkhandho, taṃsampayuttaṃ cittaṃ viññāṇakkhandhoti upaṭṭhāti. Evaṃ vedanāvasena arūpadhammā upaṭṭhahanti. Aparassa ‘‘kese pathavīdhātu kakkhaḷalakkhaṇā…pe… assāsapassāse pathavīdhātu kakkhaḷalakkhaṇā’’ti ārammaṇapaṭivijānanaṃ viññāṇakkhandho, taṃsampayuttā vedanā vedanākkhandho, saññā saññākkhandho, phasso ca cetanā ca saṅkhārakkhandhoti upaṭṭhāti. Evaṃ viññāṇavasena arūpadhammā upaṭṭhahanti. Etenevupāyena ‘‘kammasamuṭṭhāne kese pathavīdhātu kakkhaḷalakkhaṇā’’tiādinā nayena dvācattālīsāya dhātukoṭṭhāsesu catunnaṃ catunnaṃ dhātūnaṃ vasena sesesupi vatthu cakkhādīsu dasakesu manodhātumanoviññāṇadhātūnaṃ nissayalakkhaṇaṃ hadayavatthu rūpābhighātārahabhūtappasādalakkhaṇaṃ cakkhūtiādinā vatthudvāravasena pariggaṇhantassa paṭhamābhinipāto phasso, taṃsampayuttā vedanā vedanākkhandhotiādinā phassādivasena tīhi ākārehi arūpadhammā upaṭṭhahanti. Tena vuttaṃ ‘‘yathāpariggahitarūpārammaṇaṃ yathāpariggahitarūpavatthudvārārammaṇaṃ vā sasampayuttadhammaṃ viññāṇañca passatī’’ti.

    ਇਦਾਨਿ ਅਞ੍ਞਥਾਪਿ ਰੂਪਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਂ ਅਰੂਪਪਰਿਗ੍ਗਹਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਅਥ વਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਯਥਾ ਹੀਤਿਆਦਿ ਕਾਯਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਚ ਅਸ੍ਸਾਸਪਸ੍ਸਾਸਾਨਂ ਸਮੁਦਯਭਾવਦਸ੍ਸਨਂ। ਕਮ੍ਮਾਰਗਗ੍ਗਰੀਤਿ ਕਮ੍ਮਾਰਾਨਂ ਉਕ੍ਕਾਯ ਅਗ੍ਗਿਧਮਨਭਸ੍ਤਾ। ਧਮਮਾਨਾਯਾਤਿ ਧੂਮਾਯਨ੍ਤਿਯਾ, વਾਤਂ ਗਾਹਾਪੇਨ੍ਤਿਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਤਦਨੁਰੂਪਂ। ਏવਮੇવਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਕਮ੍ਮਾਰਗਗ੍ਗਰੀ વਿਯ ਕਰਜਕਾਯੋ, વਾਯਾਮੋ વਿਯ ਚਿਤ੍ਤਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਅਸ੍ਸਾਸਪਸ੍ਸਾਸਾ ਚਿਤ੍ਤਸਮੁਟ੍ਠਾਨਾ, ਕਰਜਕਾਯਂ ਪਨ વਿਨਾ ਤੇਸਂ ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਨਤੋ ‘‘ਕਾਯਞ੍ਚ ਚਿਤ੍ਤਞ੍ਚ ਪਟਿਚ੍ਚ ਅਸ੍ਸਾਸਪਸ੍ਸਾਸਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।

    Idāni aññathāpi rūpapubbaṅgamaṃ arūpapariggahaṃ dassento ‘‘atha vā’’tiādimāha. Tattha yathā hītiādi kāyassa cittassa ca assāsapassāsānaṃ samudayabhāvadassanaṃ. Kammāragaggarīti kammārānaṃ ukkāya aggidhamanabhastā. Dhamamānāyāti dhūmāyantiyā, vātaṃ gāhāpentiyāti attho. Tajjanti tadanurūpaṃ. Evamevanti ettha kammāragaggarī viya karajakāyo, vāyāmo viya cittaṃ daṭṭhabbaṃ. Kiñcāpi assāsapassāsā cittasamuṭṭhānā, karajakāyaṃ pana vinā tesaṃ appavattanato ‘‘kāyañca cittañca paṭicca assāsapassāsā’’ti vuttaṃ.

    ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਨਾਮਰੂਪਸ੍ਸ। ਪਚ੍ਚਯਂ ਪਰਿਯੇਸਤੀਤਿ ‘‘ਅવਿਜ੍ਜਾਸਮੁਦਯਾ ਰੂਪਸਮੁਦਯੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਅવਿਜ੍ਜਾਦਿਕਂ ਪਚ੍ਚਯਂ ਪਰਿਯੇਸਤਿ વੀਮਂਸਤਿ ਪਰਿਗ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਕਙ੍ਖਂ વਿਤਰਤੀਤਿ ‘‘ਅਹੋਸਿਂ ਨੁ ਖੋ ਅਹਂ ਅਤੀਤਮਦ੍ਧਾਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਯਪ੍ਪવਤ੍ਤਂ ਸੋਲ਼ਸવਤ੍ਥੁਕਂ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਂ ਅਤਿਕ੍ਕਮਤਿ ਪਜਹਤਿ। ‘‘ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਰੂਪਂ ਅਤੀਤਾਨਾਗਤਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਯਪ੍ਪવਤ੍ਤਂ ਕਲਾਪਸਮ੍ਮਸਨਂ। ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇਤਿ ਪਟਿਪਦਾਞਾਣਦਸ੍ਸਨવਿਸੁਦ੍ਧਿਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਾਯ ਉਦਯਬ੍ਬਯਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਯ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੇ। ਓਭਾਸਾਦਯੋਤਿ ਓਭਾਸੋ ਞਾਣਂ ਪੀਤਿ ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿ ਸੁਖਂ ਅਧਿਮੋਕ੍ਖੋ ਪਗ੍ਗਹੋ ਉਪੇਕ੍ਖਾ ਉਪਟ੍ਠਾਨਂ ਨਿਕਨ੍ਤੀਤਿ ਇਮੇ ਓਭਾਸਾਦਯੋ ਦਸ।

    Tassāti nāmarūpassa. Paccayaṃ pariyesatīti ‘‘avijjāsamudayā rūpasamudayo’’tiādinā avijjādikaṃ paccayaṃ pariyesati vīmaṃsati pariggaṇhāti. Kaṅkhaṃ vitaratīti ‘‘ahosiṃ nu kho ahaṃ atītamaddhāna’’ntiādinayappavattaṃ soḷasavatthukaṃ vicikicchaṃ atikkamati pajahati. ‘‘Yaṃ kiñci rūpaṃ atītānāgatapaccuppanna’’ntiādinayappavattaṃ kalāpasammasanaṃ. Pubbabhāgeti paṭipadāñāṇadassanavisuddhipariyāpannāya udayabbayānupassanāya pubbabhāge uppanne. Obhāsādayoti obhāso ñāṇaṃ pīti passaddhi sukhaṃ adhimokkho paggaho upekkhā upaṭṭhānaṃ nikantīti ime obhāsādayo dasa.

    ਤਤ੍ਥ (વਿਸੁਦ੍ਧਿ॰ ੨.੭੩੩; ਪਟਿ॰ ਮ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨.੨.੬) ਓਭਾਸੋਤਿ વਿਪਸ੍ਸਨੋਭਾਸੋ, ਸੋ ਚ વਿਪਸ੍ਸਨਾਚਿਤ੍ਤਸਮੁਟ੍ਠਿਤਂ ਸਨ੍ਤਤਿਪਤਿਤਂ ਉਤੁਸਮੁਟ੍ਠਾਨਞ੍ਚ ਪਭਸ੍ਸਰਰੂਪਂ। ਤਤ੍ਥ વਿਪਸ੍ਸਨਾਚਿਤ੍ਤਸਮੁਟ੍ਠਿਤਂ ਯੋਗਿਨੋ ਸਰੀਰਟ੍ਠਮੇવ ਪਭਸ੍ਸਰਂ ਹੁਤ੍વਾ ਤਿਟ੍ਠਤਿ ਚਿਤ੍ਤਜਰੂਪਾਨਂ ਸਰੀਰਂ ਮੁਞ੍ਚਿਤ੍વਾ ਬਹਿ ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਨਤੋ, ਇਤਰਂ ਸਰੀਰਂ ਮੁਞ੍ਚਿਤ੍વਾ ਞਾਣਾਨੁਭਾવਾਨੁਰੂਪਂ ਸਮਨ੍ਤਤੋ ਪਤ੍ਥਰਤਿ, ਤਂ ਤਸ੍ਸੇવ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ। ਤੇਨ ਫੁਟ੍ਠੋਕਾਸੇ ਰੂਪਗਤਮ੍ਪਿ ਪਸ੍ਸਤਿ, ਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਚ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣੇਨ ਪਸ੍ਸਤਿ, ਉਦਾਹੁ ਮਨੋવਿਞ੍ਞਾਣੇਨਾਤਿ વੀਮਂਸਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁਲਾਭਿਨੋ વਿਯ ਤਂ ਮਨੋવਿਞ੍ਞਾਣવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਮੇવਾਤਿ વਤ੍ਤੁਂ ਯੁਤ੍ਤਂ વਿਯ ਦਿਸ੍ਸਤਿ। ਸੋ ਖੋ ਪਨਾਯਂ ਓਭਾਸੋ ਕਸ੍ਸਚਿ ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਪਲ੍ਲਙ੍ਕਟ੍ਠਾਨਮਤ੍ਤਮੇવ ਓਭਾਸੇਨ੍ਤੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਕਸ੍ਸਚਿ ਅਨ੍ਤੋਗਬ੍ਭਂ, ਕਸ੍ਸਚਿ ਬਹਿਗਬ੍ਭਮ੍ਪਿ, ਕਸ੍ਸਚਿ ਸਕਲવਿਹਾਰਂ, ਗਾવੁਤਂ, ਅਡ੍ਢਯੋਜਨਂ, ਯੋਜਨਂ, ਦ੍વਿਯੋਜਨਂ, ਤਿਯੋਜਨਂ, ਕਸ੍ਸਚਿ ਪਥવੀਤਲਤੋ ਯਾવ ਅਕਨਿਟ੍ਠਬ੍ਰਹ੍ਮਲੋਕਾ ਏਕਾਲੋਕਂ ਕੁਰੁਮਾਨੋ। ਭਗવਤੋ ਪਨ ਦਸਸਹਸ੍ਸਿਲੋਕਧਾਤੁਂ ਓਭਾਸੇਨ੍ਤੋ ਉਦਪਾਦਿ। ਤਸ੍ਮਿਂ ਪਨ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੇ ਯੋਗਾવਚਰੋ ‘‘ਨ વਤ ਮੇ ਇਤੋ ਪੁਬ੍ਬੇ ਏવਰੂਪੋ ਓਭਾਸੋ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਪੁਬ੍ਬੋ, ਅਦ੍ਧਾ ਮਗ੍ਗਪ੍ਪਤ੍ਤੋਸ੍ਮਿ ਫਲਪ੍ਪਤ੍ਤੋਸ੍ਮੀ’’ਤਿ ਅਮਗ੍ਗਮੇવ ‘‘ਮਗ੍ਗੋ’’ਤਿ, ਅਫਲਮੇવ ਚ ‘‘ਫਲ’’ਨ੍ਤਿ ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਤਸ੍ਸ ਅਮਗ੍ਗਂ ‘‘ਮਗ੍ਗੋ’’ਤਿ ਅਫਲਂ વਾ ‘‘ਫਲ’’ਨ੍ਤਿ ਗਣ੍ਹਤੋ વਿਪਸ੍ਸਨਾવੀਥਿ ਉਕ੍ਕਨ੍ਤਾ ਨਾਮ ਹੋਤਿ। ਸੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਮੂਲਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜੇਤ੍વਾ ਓਭਾਸਮੇવ ਅਸ੍ਸਾਦੇਨ੍ਤੋ ਨਿਸੀਦਤਿ।

    Tattha (visuddhi. 2.733; paṭi. ma. aṭṭha. 2.2.6) obhāsoti vipassanobhāso, so ca vipassanācittasamuṭṭhitaṃ santatipatitaṃ utusamuṭṭhānañca pabhassararūpaṃ. Tattha vipassanācittasamuṭṭhitaṃ yogino sarīraṭṭhameva pabhassaraṃ hutvā tiṭṭhati cittajarūpānaṃ sarīraṃ muñcitvā bahi appavattanato, itaraṃ sarīraṃ muñcitvā ñāṇānubhāvānurūpaṃ samantato pattharati, taṃ tasseva paññāyati. Tena phuṭṭhokāse rūpagatampi passati, passanto ca cakkhuviññāṇena passati, udāhu manoviññāṇenāti vīmaṃsitabbanti vadanti. Dibbacakkhulābhino viya taṃ manoviññāṇaviññeyyamevāti vattuṃ yuttaṃ viya dissati. So kho panāyaṃ obhāso kassaci bhikkhuno pallaṅkaṭṭhānamattameva obhāsento uppajjati, kassaci antogabbhaṃ, kassaci bahigabbhampi, kassaci sakalavihāraṃ, gāvutaṃ, aḍḍhayojanaṃ, yojanaṃ, dviyojanaṃ, tiyojanaṃ, kassaci pathavītalato yāva akaniṭṭhabrahmalokā ekālokaṃ kurumāno. Bhagavato pana dasasahassilokadhātuṃ obhāsento udapādi. Tasmiṃ pana uppanne yogāvacaro ‘‘na vata me ito pubbe evarūpo obhāso uppannapubbo, addhā maggappattosmi phalappattosmī’’ti amaggameva ‘‘maggo’’ti, aphalameva ca ‘‘phala’’nti gaṇhāti. Tassa amaggaṃ ‘‘maggo’’ti aphalaṃ vā ‘‘phala’’nti gaṇhato vipassanāvīthi ukkantā nāma hoti. So attano mūlakammaṭṭhānaṃ vissajjetvā obhāsameva assādento nisīdati.

    ਞਾਣਨ੍ਤਿ વਿਪਸ੍ਸਨਾਞਾਣਂ। ਤਸ੍ਸ ਕਿਰ ਰੂਪਾਰੂਪਧਮ੍ਮੇ ਤੁਲਯਨ੍ਤਸ੍ਸ ਤੀਰਯਨ੍ਤਸ੍ਸ વਿਸ੍ਸਟ੍ਠਇਨ੍ਦવਜਿਰਮਿવ ਅવਿਹਤવੇਗਂ ਤਿਖਿਣਂ ਸੂਰਂ ਅਤਿવਿਸਦਂ ਞਾਣਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ।

    Ñāṇanti vipassanāñāṇaṃ. Tassa kira rūpārūpadhamme tulayantassa tīrayantassa vissaṭṭhaindavajiramiva avihatavegaṃ tikhiṇaṃ sūraṃ ativisadaṃ ñāṇaṃ uppajjati.

    ਪੀਤੀਤਿ વਿਪਸ੍ਸਨਾਪੀਤਿ। ਤਸ੍ਸ ਕਿਰ ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਖੁਦ੍ਦਿਕਾ ਪੀਤਿ ਖਣਿਕਾ ਪੀਤਿ ਓਕ੍ਕਨ੍ਤਿਕਾ ਪੀਤਿ ਉਬ੍ਬੇਗਾ ਪੀਤਿ ਫਰਣਾ ਪੀਤੀਤਿ ਅਯਂ ਪਞ੍ਚવਿਧਾ ਪੀਤਿ ਸਕਲਸਰੀਰਂ ਪੂਰਯਮਾਨਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ।

    Pītīti vipassanāpīti. Tassa kira tasmiṃ samaye khuddikā pīti khaṇikā pīti okkantikā pīti ubbegā pīti pharaṇā pītīti ayaṃ pañcavidhā pīti sakalasarīraṃ pūrayamānā uppajjati.

    ਪਸ੍ਸਦ੍ਧੀਤਿ વਿਪਸ੍ਸਨਾਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿ। ਤਸ੍ਸ ਕਿਰ ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਰਤ੍ਤਿਟ੍ਠਾਨੇ વਾ ਦਿવਾਟ੍ਠਾਨੇ વਾ ਨਿਸਿਨ੍ਨਸ੍ਸ ਕਾਯਚਿਤ੍ਤਾਨਂ ਨੇવ ਦਰਥੋ, ਨ ਗਾਰવਂ, ਨ ਕਕ੍ਖਲ਼ਤਾ, ਨ ਅਕਮ੍ਮਞ੍ਞਤਾ, ਨ ਗੇਲਞ੍ਞਂ, ਨ વਙ੍ਕਤਾ ਹੋਤਿ, ਅਥ ਖੋ ਪਨਸ੍ਸ ਕਾਯਚਿਤ੍ਤਾਨਿ ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਾਨਿ ਲਹੂਨਿ ਮੁਦੂਨਿ ਕਮ੍ਮਞ੍ਞਾਨਿ ਸੁવਿਸਦਾਨਿ ਉਜੁਕਾਨਿਯੇવ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਸੋ ਇਮੇਹਿ ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਾਦੀਹਿ ਅਨੁਗ੍ਗਹਿਤਕਾਯਚਿਤ੍ਤੋ ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਅਮਾਨੁਸਿਂ ਨਾਮ ਰਤਿਂ ਅਨੁਭવਤਿ। ਯਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ –

    Passaddhīti vipassanāpassaddhi. Tassa kira tasmiṃ samaye rattiṭṭhāne vā divāṭṭhāne vā nisinnassa kāyacittānaṃ neva daratho, na gāravaṃ, na kakkhaḷatā, na akammaññatā, na gelaññaṃ, na vaṅkatā hoti, atha kho panassa kāyacittāni passaddhāni lahūni mudūni kammaññāni suvisadāni ujukāniyeva honti. So imehi passaddhādīhi anuggahitakāyacitto tasmiṃ samaye amānusiṃ nāma ratiṃ anubhavati. Yaṃ sandhāya vuttaṃ –

    ‘‘ਸੁਞ੍ਞਾਗਾਰਂ ਪવਿਟ੍ਠਸ੍ਸ, ਸਨ੍ਤਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ।

    ‘‘Suññāgāraṃ paviṭṭhassa, santacittassa bhikkhuno;

    ਅਮਾਨੁਸੀ ਰਤੀ ਹੋਤਿ, ਸਮ੍ਮਾ ਧਮ੍ਮਂ વਿਪਸ੍ਸਤੋ॥

    Amānusī ratī hoti, sammā dhammaṃ vipassato.

    ‘‘ਯਤੋ ਯਤੋ ਸਮ੍ਮਸਤਿ, ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਉਦਯਬ੍ਬਯਂ।

    ‘‘Yato yato sammasati, khandhānaṃ udayabbayaṃ;

    ਲਭਤੀ ਪੀਤਿਪਾਮੋਜ੍ਜਂ, ਅਮਤਂ ਤਂ વਿਜਾਨਤ’’ਨ੍ਤਿ॥ (ਧ॰ ਪ॰ ੩੭੩-੩੭੪)।

    Labhatī pītipāmojjaṃ, amataṃ taṃ vijānata’’nti. (dha. pa. 373-374);

    ਏવਮਸ੍ਸ ਇਮਂ ਅਮਾਨੁਸਿਂ ਰਤਿਂ ਸਾਧਯਮਾਨਾ ਲਹੁਤਾਦਿਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ।

    Evamassa imaṃ amānusiṃ ratiṃ sādhayamānā lahutādisampayuttā passaddhi uppajjati.

    ਸੁਖਨ੍ਤਿ વਿਪਸ੍ਸਨਾਸੁਖਂ। ਤਸ੍ਸ ਕਿਰ ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਸਕਲਸਰੀਰਂ ਅਭਿਸਨ੍ਦਯਮਾਨਂ ਅਤਿਪਣੀਤਂ ਸੁਖਮੁਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ।

    Sukhanti vipassanāsukhaṃ. Tassa kira tasmiṃ samaye sakalasarīraṃ abhisandayamānaṃ atipaṇītaṃ sukhamuppajjati.

    ਅਧਿਮੋਕ੍ਖੋਤਿ ਸਦ੍ਧਾ। વਿਪਸ੍ਸਨਾਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਯੇવ ਹਿਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਚੇਤਸਿਕਾਨਂ ਅਤਿਸਯਪ੍ਪਸਾਦਭੂਤਾ ਬਲવਤੀ ਸਦ੍ਧਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ।

    Adhimokkhoti saddhā. Vipassanāsampayuttāyeva hissa cittacetasikānaṃ atisayappasādabhūtā balavatī saddhā uppajjati.

    ਪਗ੍ਗਹੋਤਿ વੀਰਿਯਂ। વਿਪਸ੍ਸਨਾਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਮੇવ ਹਿਸ੍ਸ ਅਸਿਥਿਲਮਨਚ੍ਚਾਰਦ੍ਧਂ ਸੁਪਗ੍ਗਹਿਤਂ વੀਰਿਯਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ।

    Paggahoti vīriyaṃ. Vipassanāsampayuttameva hissa asithilamanaccāraddhaṃ supaggahitaṃ vīriyaṃ uppajjati.

    ਉਪਟ੍ਠਾਨਨ੍ਤਿ ਸਤਿ। વਿਪਸ੍ਸਨਾਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਯੇવ ਹਿਸ੍ਸ ਸੂਪਟ੍ਠਿਤਾ ਸੁਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਾ ਨਿਖਾਤਾ ਅਚਲਾ ਪਬ੍ਬਤਰਾਜਸਦਿਸਾ ਸਤਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਸੋ ਯਂ ਯਂ ਠਾਨਂ ਆવਜ੍ਜਤਿ ਸਮਨ੍ਨਾਹਰਤਿ ਮਨਸਿ ਕਰੋਤਿ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਤਿ, ਤਂ ਤਂ ਠਾਨਮਸ੍ਸ ਓਕ੍ਕਨ੍ਤਿਤ੍વਾ ਪਕ੍ਖਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁਨੋ ਪਰਲੋਕੋ વਿਯ ਸਤਿਯਾ ਉਪਟ੍ਠਾਤਿ।

    Upaṭṭhānanti sati. Vipassanāsampayuttāyeva hissa sūpaṭṭhitā suppatiṭṭhitā nikhātā acalā pabbatarājasadisā sati uppajjati. So yaṃ yaṃ ṭhānaṃ āvajjati samannāharati manasi karoti paccavekkhati, taṃ taṃ ṭhānamassa okkantitvā pakkhanditvā dibbacakkhuno paraloko viya satiyā upaṭṭhāti.

    ਉਪੇਕ੍ਖਾਤਿ વਿਪਸ੍ਸਨੁਪੇਕ੍ਖਾ ਚੇવ ਆવਜ੍ਜਨੁਪੇਕ੍ਖਾ ਚ। ਤਸ੍ਮਿਞ੍ਹਿਸ੍ਸ ਸਮਯੇ ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ ਮਜ੍ਝਤ੍ਤਭੂਤਾ વਿਪਸ੍ਸਨੁਪੇਕ੍ਖਾ ਬਲવਤੀ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਮਨੋਦ੍વਾਰੇ ਆવਜ੍ਜਨੁਪੇਕ੍ਖਾਪਿ। ਸਾ ਹਿਸ੍ਸ ਤਂ ਤਂ ਠਾਨਂ ਆવਜ੍ਜੇਨ੍ਤਸ੍ਸ વਿਸ੍ਸਟ੍ਠਇਨ੍ਦવਜਿਰਮਿવ ਪਤ੍ਤਪੁਟੇ ਪਕ੍ਖਨ੍ਦਤਤ੍ਤਨਾਰਾਚੋ વਿਯ ਚ ਸੂਰਾ ਤਿਖਿਣਾ ਹੁਤ੍વਾ વਹਤਿ।

    Upekkhāti vipassanupekkhā ceva āvajjanupekkhā ca. Tasmiñhissa samaye sabbasaṅkhāresu majjhattabhūtā vipassanupekkhā balavatī uppajjati, manodvāre āvajjanupekkhāpi. Sā hissa taṃ taṃ ṭhānaṃ āvajjentassa vissaṭṭhaindavajiramiva pattapuṭe pakkhandatattanārāco viya ca sūrā tikhiṇā hutvā vahati.

    ਨਿਕਨ੍ਤੀਤਿ વਿਪਸ੍ਸਨਾਨਿਕਨ੍ਤਿ। ਏવਂ ਓਭਾਸਾਦਿਪਟਿਮਣ੍ਡਿਤਾਯ ਹਿਸ੍ਸ વਿਪਸ੍ਸਨਾਯ ਆਲਯਂ ਕੁਰੁਮਾਨਾ ਸੁਖੁਮਾ ਸਨ੍ਤਾਕਾਰਾ ਨਿਕਨ੍ਤਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਯਾ ‘‘ਕਿਲੇਸੋ’’ਤਿ ਪਰਿਗ੍ਗਹੇਤੁਮ੍ਪਿ ਨ ਸਕ੍ਕਾ ਹੋਤਿ।

    Nikantīti vipassanānikanti. Evaṃ obhāsādipaṭimaṇḍitāya hissa vipassanāya ālayaṃ kurumānā sukhumā santākārā nikanti uppajjati, yā ‘‘kileso’’ti pariggahetumpi na sakkā hoti.

    ਯਥਾ ਚ ਓਭਾਸੇ, ਏવਂ ਏਤੇਸੁਪਿ ਅਞ੍ਞਤਰਸ੍ਮਿਂ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੇ ਯੋਗਾવਚਰੋ ‘‘ਨ વਤ ਮੇ ਇਤੋ ਪੁਬ੍ਬੇ ਏવਰੂਪਂ ਞਾਣਂ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਪੁਬ੍ਬਂ, ਏવਰੂਪਾ ਪੀਤਿ, ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿ, ਸੁਖਂ, ਅਧਿਮੋਕ੍ਖੋ, ਪਗ੍ਗਹੋ, ਉਪਟ੍ਠਾਨਂ, ਉਪੇਕ੍ਖਾ, ਨਿਕਨ੍ਤਿ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਪੁਬ੍ਬਾ, ਅਦ੍ਧਾ ਮਗ੍ਗਪ੍ਪਤ੍ਤੋਸ੍ਮਿ ਫਲਪ੍ਪਤ੍ਤੋਸ੍ਮੀ’’ਤਿ ਅਮਗ੍ਗਮੇવ ‘‘ਮਗ੍ਗੋ’’ਤਿ ਅਫਲਮੇવ ਚ ‘‘ਫਲ’’ਨ੍ਤਿ ਗਣ੍ਹਾਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਅਮਗ੍ਗਂ ‘‘ਮਗ੍ਗੋ’’ਤਿ ਅਫਲਂ ‘‘ਫਲ’’ਨ੍ਤਿ ਗਣ੍ਹਤੋ વਿਪਸ੍ਸਨਾવੀਥਿ ਉਕ੍ਕਨ੍ਤਾ ਨਾਮ ਹੋਤਿ। ਸੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਮੂਲਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜੇਤ੍વਾ ਨਿਕਨ੍ਤਿਮੇવ ਅਸ੍ਸਾਦੇਨ੍ਤੋ ਨਿਸੀਦਤਿ।

    Yathā ca obhāse, evaṃ etesupi aññatarasmiṃ uppanne yogāvacaro ‘‘na vata me ito pubbe evarūpaṃ ñāṇaṃ uppannapubbaṃ, evarūpā pīti, passaddhi, sukhaṃ, adhimokkho, paggaho, upaṭṭhānaṃ, upekkhā, nikanti uppannapubbā, addhā maggappattosmi phalappattosmī’’ti amaggameva ‘‘maggo’’ti aphalameva ca ‘‘phala’’nti gaṇhāti, tassa amaggaṃ ‘‘maggo’’ti aphalaṃ ‘‘phala’’nti gaṇhato vipassanāvīthi ukkantā nāma hoti. So attano mūlakammaṭṭhānaṃ vissajjetvā nikantimeva assādento nisīdati.

    ਏਤ੍ਥ ਚ ਓਭਾਸਾਦਯੋ ਉਪਕ੍ਕਿਲੇਸવਤ੍ਥੁਤਾਯ ‘‘ਉਪਕ੍ਕਿਲੇਸਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ, ਨ ਅਕੁਸਲਤ੍ਤਾ, ਨਿਕਨ੍ਤਿ ਪਨ ਉਪਕ੍ਕਿਲੇਸੋ ਚੇવ ਉਪਕ੍ਕਿਲੇਸવਤ੍ਥੁ ਚ । વਤ੍ਥੁવਸੇਨੇવ ਚੇਤੇ ਦਸ, ਗਾਹવਸੇਨ ਪਨ ਸਮਤਿਂਸ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਕਥਂ? ‘‘ਮਮ ਓਭਾਸੋ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੋ’’ਤਿ ਗਣ੍ਹਤੋ ਹਿ ਦਿਟ੍ਠਿਗ੍ਗਾਹੋ ਹੋਤਿ, ‘‘ਮਨਾਪੋ વਤ ਓਭਾਸੋ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੋ’’ਤਿ ਗਣ੍ਹਤੋ ਮਾਨਗ੍ਗਾਹੋ, ਓਭਾਸਂ ਅਸ੍ਸਾਦਯਤੋ ਤਣ੍ਹਾਗਾਹੋ। ਇਤਿ ਓਭਾਸੇ ਦਿਟ੍ਠਿਮਾਨਤਣ੍ਹਾવਸੇਨ ਤਯੋ ਗਾਹਾ। ਤਥਾ ਸੇਸੇਸੁਪੀਤਿ ਏવਂ ਗਾਹવਸੇਨ ਸਮਤਿਂਸ ਉਪਕ੍ਕਿਲੇਸਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਤੇਸਂ વਸੇਨ ਅਕੁਸਲੋ ਅਬ੍ਯਤ੍ਤੋ ਯੋਗਾવਚਰੋ ਓਭਾਸਾਦੀਸੁ ਕਮ੍ਪਤਿ વਿਕ੍ਖਿਪਤਿ, ਓਭਾਸਾਦੀਸੁ ਏਕੇਕਂ ‘‘ਏਤਂ ਮਮ, ਏਸੋਹਮਸ੍ਮਿ, ਏਸੋ ਮੇ ਅਤ੍ਤਾ’’ਤਿ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ। ਤੇਨਾਹੁ ਪੋਰਾਣਾ –

    Ettha ca obhāsādayo upakkilesavatthutāya ‘‘upakkilesā’’ti vuttā, na akusalattā, nikanti pana upakkileso ceva upakkilesavatthu ca . Vatthuvaseneva cete dasa, gāhavasena pana samatiṃsa honti. Kathaṃ? ‘‘Mama obhāso uppanno’’ti gaṇhato hi diṭṭhiggāho hoti, ‘‘manāpo vata obhāso uppanno’’ti gaṇhato mānaggāho, obhāsaṃ assādayato taṇhāgāho. Iti obhāse diṭṭhimānataṇhāvasena tayo gāhā. Tathā sesesupīti evaṃ gāhavasena samatiṃsa upakkilesā honti. Tesaṃ vasena akusalo abyatto yogāvacaro obhāsādīsu kampati vikkhipati, obhāsādīsu ekekaṃ ‘‘etaṃ mama, esohamasmi, eso me attā’’ti samanupassati. Tenāhu porāṇā –

    ‘‘ਓਭਾਸੇ ਚੇવ ਞਾਣੇ ਚ, ਪੀਤਿਯਾ ਚ વਿਕਮ੍ਪਤਿ।

    ‘‘Obhāse ceva ñāṇe ca, pītiyā ca vikampati;

    ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿਯਾ ਸੁਖੇ ਚੇવ, ਯੇਹਿ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪવੇਧਤਿ॥

    Passaddhiyā sukhe ceva, yehi cittaṃ pavedhati.

    ‘‘ਅਧਿਮੋਕ੍ਖੇ ਚ ਪਗ੍ਗਾਹੇ, ਉਪਟ੍ਠਾਨੇ ਚ ਕਮ੍ਪਤਿ।

    ‘‘Adhimokkhe ca paggāhe, upaṭṭhāne ca kampati;

    ਉਪੇਕ੍ਖਾવਜ੍ਜਨਾਯ ਚੇવ, ਉਪੇਕ੍ਖਾਯ ਚ ਨਿਕਨ੍ਤਿਯਾ’’ਤਿ॥ (ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੨.੭)

    Upekkhāvajjanāya ceva, upekkhāya ca nikantiyā’’ti. (paṭi. ma. 2.7)

    ਕੁਸਲੋ ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਬ੍ਯਤ੍ਤੋ ਬੁਦ੍ਧਿਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ ਯੋਗਾવਚਰੋ ਓਭਾਸਾਦੀਸੁ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੇਸੁ ‘‘ਅਯਂ ਖੋ ਮੇ ਓਭਾਸੋ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੋ, ਸੋ ਖੋ ਪਨਾਯਂ ਅਨਿਚ੍ਚੋ ਸਙ੍ਖਤੋ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨੋ ਖਯਧਮ੍ਮੋ વਯਧਮ੍ਮੋ વਿਰਾਗਧਮ੍ਮੋ ਨਿਰੋਧਧਮ੍ਮੋ’’ਤਿ ਇਤਿ વਾ ਤਂ ਪਞ੍ਞਾਯ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਦਤਿ ਉਪਪਰਿਕ੍ਖਤਿ। ਅਥ વਾ ਪਨਸ੍ਸ ਏવਂ ਹੋਤਿ – ਸਚੇ ਓਭਾਸੋ ਅਤ੍ਤਾ ਭવੇਯ੍ਯ, ਅਤ੍ਤਾਤਿ ਗਹੇਤੁਂ વਟ੍ਟੇਯ੍ਯ, ਅਨਤ੍ਤਾવ ਪਨਾਯਂ ‘‘ਅਤ੍ਤਾ’’ਤਿ ਗਹਿਤੋ। ਤਸ੍ਮਾ ਸੋ ਅવਸવਤ੍ਤਨਟ੍ਠੇਨ ਅਨਤ੍ਤਾ, ਹੁਤ੍વਾ ਅਭਾવਟ੍ਠੇਨ ਅਨਿਚ੍ਚੋ, ਉਪ੍ਪਾਦવਯਪਟਿਪੀਲ਼ਨਟ੍ਠੇਨ ਦੁਕ੍ਖੋਤਿ ਉਪਪਰਿਕ੍ਖਤਿ। ਯਥਾ ਚ ਓਭਾਸੇ, ਏવਂ ਸੇਸੇਸੁਪਿ। ਸੋ ਏવਂ ਉਪਪਰਿਕ੍ਖਿਤ੍વਾ ਓਭਾਸਂ ‘‘ਨੇਤਂ ਮਮ, ਨੇਸੋਹਮਸ੍ਮਿ, ਨ ਮੇਸੋ ਅਤ੍ਤਾ’’ਤਿ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ। ਞਾਣਂ…ਪੇ॰… ਨਿਕਨ੍ਤਿਂ ‘‘ਨੇਤਂ ਮਮ, ਨੇਸੋਹਮਸ੍ਮਿ, ਨ ਮੇਸੋ ਅਤ੍ਤਾ’’ਤਿ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ। ਏવਂ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਓਭਾਸਾਦੀਸੁ ਨ ਕਮ੍ਪਤਿ ਨ વੇਧਤਿ। ਤੇਨਾਹੁ ਪੋਰਾਣਾ –

    Kusalo paṇḍito byatto buddhisampanno yogāvacaro obhāsādīsu uppannesu ‘‘ayaṃ kho me obhāso uppanno, so kho panāyaṃ anicco saṅkhato paṭiccasamuppanno khayadhammo vayadhammo virāgadhammo nirodhadhammo’’ti iti vā taṃ paññāya paricchindati upaparikkhati. Atha vā panassa evaṃ hoti – sace obhāso attā bhaveyya, attāti gahetuṃ vaṭṭeyya, anattāva panāyaṃ ‘‘attā’’ti gahito. Tasmā so avasavattanaṭṭhena anattā, hutvā abhāvaṭṭhena anicco, uppādavayapaṭipīḷanaṭṭhena dukkhoti upaparikkhati. Yathā ca obhāse, evaṃ sesesupi. So evaṃ upaparikkhitvā obhāsaṃ ‘‘netaṃ mama, nesohamasmi, na meso attā’’ti samanupassati. Ñāṇaṃ…pe… nikantiṃ ‘‘netaṃ mama, nesohamasmi, na meso attā’’ti samanupassati. Evaṃ samanupassanto obhāsādīsu na kampati na vedhati. Tenāhu porāṇā –

    ‘‘ਇਮਾਨਿ ਦਸ ਠਾਨਾਨਿ, ਪਞ੍ਞਾ ਯਸ੍ਸ ਪਰਿਚ੍ਚਿਤਾ।

    ‘‘Imāni dasa ṭhānāni, paññā yassa pariccitā;

    ਧਮ੍ਮੁਦ੍ਧਚ੍ਚਕੁਸਲੋ ਹੋਤਿ, ਨ ਚ વਿਕ੍ਖੇਪ ਗਚ੍ਛਤੀ’’ਤਿ॥ (ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੨.੭)।

    Dhammuddhaccakusalo hoti, na ca vikkhepa gacchatī’’ti. (paṭi. ma. 2.7);

    ਸੋ ਏવਂ વਿਕ੍ਖੇਪਂ ਅਗਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਤਂ ਸਮਤਿਂਸવਿਧਂ ਉਪਕ੍ਕਿਲੇਸਜਟਂ વਿਜਟੇਤ੍વਾ ‘‘ਓਭਾਸਾਦਯੋ ਧਮ੍ਮਾ ਨ ਮਗ੍ਗੋ, ਉਪਕ੍ਕਿਲੇਸવਿਮੁਤ੍ਤਂ ਪਨ વੀਥਿਪ੍ਪਟਿਪਨ੍ਨਂ વਿਪਸ੍ਸਨਾਞਾਣਂ ਮਗ੍ਗੋ’’ਤਿ ਅਮਗ੍ਗਂ ਮਗ੍ਗਞ੍ਚ વવਤ੍ਥਪੇਤਿ। ਯਂ ਸਨ੍ਧਾਯੇਤਂ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਓਭਾਸਾਦਯੋ ਦਸ વਿਪਸ੍ਸਨੁਪਕ੍ਕਿਲੇਸੇ ਪਹਾਯ ਉਪਕ੍ਕਿਲੇਸવਿਮੁਤ੍ਤਂ ਪਟਿਪਦਾਞਾਣਂ ਮਗ੍ਗੋਤਿ વવਤ੍ਥਪੇਤ੍વਾ’’ਤਿ। ਉਦਯਂ ਪਹਾਯਾਤਿ ਉਦਯਬ੍ਬਯਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਯ ਗਹਿਤਂ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਉਦਯਂ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜੇਤ੍વਾ ਤੇਸਂ ਭਙ੍ਗਸ੍ਸੇવ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨਤੋ ਭਙ੍ਗਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਞਾਣਂ ਪਤ੍વਾ ਆਦੀਨવਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਾਯ ਨਿਬ੍ਬਿਦਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਯ ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦਨ੍ਤੋ ਮੁਞ੍ਚਿਤੁਕਮ੍ਯਤਾਪਟਿਸਙ੍ਖਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਸਙ੍ਖਾਰੁਪੇਕ੍ਖਾਨੁਲੋਮਞਾਣਾਨਂ ਚਿਣ੍ਣਪਰਿਯਨ੍ਤੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਗੋਤ੍ਰਭੁਞਾਣਾਨਨ੍ਤਰਂ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੇਨ ਮਗ੍ਗਞਾਣੇਨ ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ વਿਰਜ੍ਜਨ੍ਤੋ વਿਮੁਚ੍ਚਨ੍ਤੋ। ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਹਿ ਅਰਿਯੋ વਿਰਜ੍ਜਤਿ વਿਮੁਚ੍ਚਤੀਤਿ ਚ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਤੇਨਾਹ – ‘‘ਯਥਾਕ੍ਕਮਂ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੇ ਪਾਪੁਣਿਤ੍વਾ’’ਤਿ। ਮਗ੍ਗਫਲਨਿਬ੍ਬਾਨਪਹੀਨਾવਸਿਟ੍ਠਕਿਲੇਸਸਙ੍ਖਾਤਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਿਤਬ੍ਬਸ੍ਸ ਪਭੇਦੇਨ ਏਕੂਨવੀਸਤਿਭੇਦਸ੍ਸ। ਅਰਹਤੋ ਹਿ ਅવਸਿਟ੍ਠਕਿਲੇਸਾਭਾવੇਨ ਏਕੂਨવੀਸਤਿ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਞਾਣਾਨਿ। ਅਸ੍ਸਾਤਿ ਆਨਾਪਾਨਸ੍ਸਤਿਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਿਕਸ੍ਸ।

    So evaṃ vikkhepaṃ agacchanto taṃ samatiṃsavidhaṃ upakkilesajaṭaṃ vijaṭetvā ‘‘obhāsādayo dhammā na maggo, upakkilesavimuttaṃ pana vīthippaṭipannaṃ vipassanāñāṇaṃ maggo’’ti amaggaṃ maggañca vavatthapeti. Yaṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ ‘‘obhāsādayo dasa vipassanupakkilese pahāya upakkilesavimuttaṃ paṭipadāñāṇaṃ maggoti vavatthapetvā’’ti. Udayaṃ pahāyāti udayabbayānupassanāya gahitaṃ saṅkhārānaṃ udayaṃ vissajjetvā tesaṃ bhaṅgasseva anupassanato bhaṅgānupassanāñāṇaṃ patvā ādīnavānupassanāpubbaṅgamāya nibbidānupassanāya nibbindanto muñcitukamyatāpaṭisaṅkhānupassanāsaṅkhārupekkhānulomañāṇānaṃ ciṇṇapariyante uppannagotrabhuñāṇānantaraṃ uppannena maggañāṇena sabbasaṅkhāresu virajjanto vimuccanto. Maggakkhaṇe hi ariyo virajjati vimuccatīti ca vuccati. Tenāha – ‘‘yathākkamaṃ cattāro ariyamagge pāpuṇitvā’’ti. Maggaphalanibbānapahīnāvasiṭṭhakilesasaṅkhātassa paccavekkhitabbassa pabhedena ekūnavīsatibhedassa. Arahato hi avasiṭṭhakilesābhāvena ekūnavīsati paccavekkhaṇañāṇāni. Assāti ānāpānassatikammaṭṭhānikassa.

    વਿਸੁਂ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਭਾવਨਾਨਯੋ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਪਠਮਚਤੁਕ੍ਕવਸੇਨ ਅਧਿਗਤਜ੍ਝਾਨਸ੍ਸ વੇਦਨਾਚਿਤ੍ਤਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾવਸੇਨ ਦੇਸਿਤਤ੍ਤਾ વੁਤ੍ਤਂ। ਤੇਸਨ੍ਤਿ ਤਿਣ੍ਣਂ ਚਤੁਕ੍ਕਾਨਂ। ਪੀਤਿਪ੍ਪਟਿਸਂવੇਦੀਤਿ ਪੀਤਿਯਾ ਪਟਿ ਪਟਿ ਸਮ੍ਮਦੇવ વੇਦਨਸੀਲੋ, ਤਸ੍ਸਾ વਾ ਪਟਿ ਪਟਿ ਸਮ੍ਮਦੇવ વੇਦੋ ਏਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਿ, ਤਂ વਾ ਪਟਿ ਪਟਿ ਸਮ੍ਮਦੇવ વੇਦਯਮਾਨੋ। ਤਤ੍ਥ ਕਾਮਂ ਸਂવੇਦਨਗ੍ਗਹਣੇਨੇવ ਪੀਤਿਯਾ ਸਕ੍ਕਚ੍ਚਂ વਿਦਿਤਭਾવੋ ਬੋਧਿਤੋ ਹੋਤਿ, ਯੇਹਿ ਪਨ ਪਕਾਰੇਹਿ ਤਸ੍ਸਾ ਸਂવੇਦਨਂ ਇਚ੍ਛਿਤਂ, ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਪਟਿ-ਸਦ੍ਦਗ੍ਗਹਣਂ ‘‘ਪਟਿ ਪਟਿ ਸਂવੇਦੀਤਿ ਪਟਿਸਂવੇਦੀ’’ਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਦ੍વੀਹਾਕਾਰੇਹੀ’’ਤਿਆਦਿ।

    Visuṃ kammaṭṭhānabhāvanānayo nāma natthīti paṭhamacatukkavasena adhigatajjhānassa vedanācittadhammānupassanāvasena desitattā vuttaṃ. Tesanti tiṇṇaṃ catukkānaṃ. Pītippaṭisaṃvedīti pītiyā paṭi paṭi sammadeva vedanasīlo, tassā vā paṭi paṭi sammadeva vedo etassa atthi, taṃ vā paṭi paṭi sammadeva vedayamāno. Tattha kāmaṃ saṃvedanaggahaṇeneva pītiyā sakkaccaṃ viditabhāvo bodhito hoti, yehi pana pakārehi tassā saṃvedanaṃ icchitaṃ, taṃ dassetuṃ paṭi-saddaggahaṇaṃ ‘‘paṭi paṭi saṃvedīti paṭisaṃvedī’’ti. Tenāha ‘‘dvīhākārehī’’tiādi.

    ਤਤ੍ਥ ਕਥਂ ਆਰਮ੍ਮਣਤੋ ਪੀਤਿ ਪਟਿਸਂવਿਦਿਤਾ ਹੋਤੀਤਿ ਪੁਚ੍ਛਾવਚਨਂ। ਸਪ੍ਪੀਤਿਕੇ ਦ੍વੇ ਝਾਨੇ ਸਮਾਪਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿ ਪੀਤਿਸਹਗਤਾਨਿ ਦ੍વੇ ਪਠਮਦੁਤਿਯਜ੍ਝਾਨਾਨਿ ਪਟਿਪਾਟਿਯਾ ਸਮਾਪਜ੍ਜਤਿ। ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਤੇਨ। ‘‘ਪਟਿਸਂવਿਦਿਤਾ’’ਤਿ ਹਿ ਪਦਂ ਅਪੇਕ੍ਖਿਤ੍વਾ ਕਤ੍ਤੁਅਤ੍ਥੇ ਏਤਂ ਸਾਮਿવਚਨਂ। ਸਮਾਪਤ੍ਤਿਕ੍ਖਣੇਤਿ ਸਮਾਪਨ੍ਨਕ੍ਖਣੇ। ਝਾਨਪਟਿਲਾਭੇਨਾਤਿ ਝਾਨੇਨ ਸਮਙ੍ਗਿਭਾવੇਨ। ਆਰਮ੍ਮਣਤੋਤਿ ਆਰਮ੍ਮਣਮੁਖੇਨ, ਤਦਾਰਮ੍ਮਣਜ੍ਝਾਨਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਾ ਪੀਤਿ ਪਟਿਸਂવਿਦਿਤਾ ਹੋਤਿ ਆਰਮ੍ਮਣਸ੍ਸ ਪਟਿਸਂવਿਦਿਤਤ੍ਤਾ। ਕਿਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ? ਯਥਾ ਨਾਮ ਸਪ੍ਪਪਰਿਯੇਸਨਂ ਚਰਨ੍ਤੇਨ ਤਸ੍ਸ ਆਸਯੇ ਪਟਿਸਂવਿਦਿਤੇ ਸੋਪਿ ਪਟਿਸਂવਿਦਿਤੋ ਏવ ਹੋਤਿ ਮਨ੍ਤਾਗਦਬਲੇਨ ਤਸ੍ਸ ਗਹਣਸ੍ਸ ਸੁਕਰਤ੍ਤਾ, ਏવਂ ਪੀਤਿਯਾ ਆਸਯਭੂਤੇ ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਪਟਿਸਂવਿਦਿਤੇ ਸਾ ਪੀਤਿ ਪਟਿਸਂવਿਦਿਤਾ ਏવ ਹੋਤਿ ਸਲਕ੍ਖਣਤੋ ਸਾਮਞ੍ਞਲਕ੍ਖਣਤੋ ਚ ਤਸ੍ਸਾ ਗਹਣਸ੍ਸ ਸੁਕਰਤ੍ਤਾਤਿ।

    Tattha kathaṃ ārammaṇato pīti paṭisaṃviditā hotīti pucchāvacanaṃ. Sappītike dve jhāne samāpajjatī’’ti pītisahagatāni dve paṭhamadutiyajjhānāni paṭipāṭiyā samāpajjati. Tassāti tena. ‘‘Paṭisaṃviditā’’ti hi padaṃ apekkhitvā kattuatthe etaṃ sāmivacanaṃ. Samāpattikkhaṇeti samāpannakkhaṇe. Jhānapaṭilābhenāti jhānena samaṅgibhāvena. Ārammaṇatoti ārammaṇamukhena, tadārammaṇajjhānapariyāpannā pīti paṭisaṃviditā hoti ārammaṇassa paṭisaṃviditattā. Kiṃ vuttaṃ hoti? Yathā nāma sappapariyesanaṃ carantena tassa āsaye paṭisaṃvidite sopi paṭisaṃvidito eva hoti mantāgadabalena tassa gahaṇassa sukarattā, evaṃ pītiyā āsayabhūte ārammaṇe paṭisaṃvidite sā pīti paṭisaṃviditā eva hoti salakkhaṇato sāmaññalakkhaṇato ca tassā gahaṇassa sukarattāti.

    ਕਥਂ ਅਸਮ੍ਮੋਹਤੋ ਪੀਤਿ ਪਟਿਸਂવਿਦਿਤਾ ਹੋਤੀਤਿ ਆਨੇਤ੍વਾ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਿਤਬ੍ਬਂ। વਿਪਸ੍ਸਨਾਕ੍ਖਣੇਤਿ વਿਪਸ੍ਸਨਾਪਞ੍ਞਾਯ ਤਿਕ੍ਖવਿਸਦਪ੍ਪવਤ੍ਤਾਯ વਿਸਯਤੋ ਦਸ੍ਸਨਕ੍ਖਣੇ। ਲਕ੍ਖਣਪਟਿવੇਧੇਨਾਤਿ ਪੀਤਿਯਾ ਸਲਕ੍ਖਣਸ੍ਸ ਸਾਮਞ੍ਞਲਕ੍ਖਣਸ੍ਸ ਚ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਨੇਨ। ਯਞ੍ਹਿ ਯਸ੍ਸ વਿਸੇਸਤੋ ਸਾਮਞ੍ਞਤੋ ਚ ਲਕ੍ਖਣਂ, ਤਸ੍ਮਿਂ વਿਦਿਤੇ ਸੋ ਯਾਥਾવਤੋ વਿਦਿਤੋ ਏવ ਹੋਤਿ। ਤੇਨਾਹ – ‘‘ਅਸਮ੍ਮੋਹਤੋ ਪੀਤਿ ਪਟਿਸਂવਿਦਿਤਾ ਹੋਤੀ’’ਤਿ।

    Kathaṃ asammohato pīti paṭisaṃviditā hotīti ānetvā sambandhitabbaṃ. Vipassanākkhaṇeti vipassanāpaññāya tikkhavisadappavattāya visayato dassanakkhaṇe. Lakkhaṇapaṭivedhenāti pītiyā salakkhaṇassa sāmaññalakkhaṇassa ca paṭivijjhanena. Yañhi yassa visesato sāmaññato ca lakkhaṇaṃ, tasmiṃ vidite so yāthāvato vidito eva hoti. Tenāha – ‘‘asammohato pīti paṭisaṃviditā hotī’’ti.

    ਇਦਾਨਿ ਤਮਤ੍ਥਂ ਪਾਲ਼ਿਯਾ ਏવ વਿਭਾવੇਤੁਂ ‘‘વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਦੀਘਂਅਸ੍ਸਾਸવਸੇਨਾਤਿਆਦੀਸੁ ਯਂ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ, ਤਂ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਮੇવ। ਤਤ੍ਥ ਪਨ ਸਤੋਕਾਰਿਤਾਦਸ੍ਸਨવਸੇਨ ਪਾਲ਼ਿ ਆਗਤਾ, ਇਧ ਪੀਤਿਪ੍ਪਟਿਸਂવਿਦਿਤਾવਸੇਨ। ਪੀਤਿਪ੍ਪਟਿਸਂવਿਦਿਤਾ ਚ ਅਤ੍ਥਤੋ વਿਭਤ੍ਤਾ ਏવ। ਅਪਿਚ ਅਯਮੇਤ੍ਥ ਸਙ੍ਖੇਪਤ੍ਥੋ – ਦੀਘਂਅਸ੍ਸਾਸવਸੇਨਾਤਿ ਦੀਘਸ੍ਸ ਅਸ੍ਸਾਸਸ੍ਸ ਆਰਮ੍ਮਣਭੂਤਸ੍ਸ વਸੇਨ ਪਜਾਨਤੋ ਸਾ ਪੀਤਿ ਪਟਿਸਂવਿਦਿਤਾ ਹੋਤੀਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਏਕਗ੍ਗਤਂ ਅવਿਕ੍ਖੇਪਂ ਪਜਾਨਤੋਤਿ ਝਾਨਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਂ ਅવਿਕ੍ਖੇਪੋਤਿ ਲਦ੍ਧਨਾਮਂ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸੇਕਗ੍ਗਤਂ ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਯ ਪਞ੍ਞਾਯ ਪਜਾਨਤੋ। ਯਥੇવ ਹਿ ਆਰਮ੍ਮਣਮੁਖੇਨ ਪੀਤਿ ਪਟਿਸਂવਿਦਿਤਾ ਹੋਤਿ, ਏવਂ ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮਾਪਿ ਆਰਮ੍ਮਣਮੁਖੇਨ ਪਟਿਸਂવਿਦਿਤਾ ਏવ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ। ਸਤਿ ਉਪਟ੍ਠਿਤਾ ਹੋਤੀਤਿ ਦੀਘਂਅਸ੍ਸਾਸવਸੇਨ ਝਾਨਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ ਸਤਿ ਤਸ੍ਸ ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਉਪਟ੍ਠਿਤਾ ਆਰਮ੍ਮਣਮੁਖੇਨ ਝਾਨੇਪਿ ਉਪਟ੍ਠਿਤਾ ਨਾਮ ਹੋਤਿ। ਤਾਯ ਸਤਿਯਾਤਿ ਏવਂ ਉਪਟ੍ਠਿਤਾਯ ਤਾਯ ਸਤਿਯਾ ਯਥਾવੁਤ੍ਤੇਨ ਤੇਨ ਞਾਣੇਨ ਸੁਪ੍ਪਟਿવਿਦਿਤਤ੍ਤਾ ਆਰਮ੍ਮਣਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ વਸੇਨ ਤਦਾਰਮ੍ਮਣਾ ਸਾ ਪੀਤਿ ਪਟਿਸਂવਿਦਿਤਾ ਹੋਤਿ। ਦੀਘਂਪਸ੍ਸਾਸવਸੇਨਾਤਿਆਦੀਸੁਪਿ ਇਮਿਨਾવ ਨਯੇਨ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।

    Idāni tamatthaṃ pāḷiyā eva vibhāvetuṃ ‘‘vuttañheta’’ntiādimāha. Tattha dīghaṃassāsavasenātiādīsu yaṃ vattabbaṃ, taṃ heṭṭhā vuttameva. Tattha pana satokāritādassanavasena pāḷi āgatā, idha pītippaṭisaṃviditāvasena. Pītippaṭisaṃviditā ca atthato vibhattā eva. Apica ayamettha saṅkhepattho – dīghaṃassāsavasenāti dīghassa assāsassa ārammaṇabhūtassa vasena pajānato sā pīti paṭisaṃviditā hotīti sambandho. Cittassa ekaggataṃ avikkhepaṃ pajānatoti jhānapariyāpannaṃ avikkhepoti laddhanāmaṃ cittassekaggataṃ taṃsampayuttāya paññāya pajānato. Yatheva hi ārammaṇamukhena pīti paṭisaṃviditā hoti, evaṃ taṃsampayuttadhammāpi ārammaṇamukhena paṭisaṃviditā eva hontīti. Sati upaṭṭhitā hotīti dīghaṃassāsavasena jhānasampayuttā sati tassa ārammaṇe upaṭṭhitā ārammaṇamukhena jhānepi upaṭṭhitā nāma hoti. Tāya satiyāti evaṃ upaṭṭhitāya tāya satiyā yathāvuttena tena ñāṇena suppaṭividitattā ārammaṇassa tassa vasena tadārammaṇā sā pīti paṭisaṃviditā hoti. Dīghaṃpassāsavasenātiādīsupi imināva nayena attho veditabbo.

    ਏવਂ ਪਠਮਚਤੁਕ੍ਕવਸੇਨ ਦਸ੍ਸਿਤਂ ਪੀਤਿਪ੍ਪਟਿਸਂવੇਦਨਂ ਆਰਮ੍ਮਣਤੋ ਅਸਮ੍ਮੋਹਤੋ ਚ વਿਭਾਗਸੋ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਆવਜ੍ਜਤੋ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਆવਜ੍ਜਤੋਤਿ ਝਾਨਂ ਆવਜ੍ਜੇਨ੍ਤਸ੍ਸ। ਸਾ ਪੀਤੀਤਿ ਸਾ ਝਾਨਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਾ ਪੀਤਿ। ਜਾਨਤੋਤਿ ਸਮਾਪਨ੍ਨਕ੍ਖਣੇ ਆਰਮ੍ਮਣਮੁਖੇਨ ਜਾਨਤੋ। ਤਸ੍ਸ ਸਾ ਪੀਤਿ ਪਟਿਸਂવਿਦਿਤਾ ਹੋਤੀਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਪਸ੍ਸਤੋਤਿ ਦਸ੍ਸਨਭੂਤੇਨ ਞਾਣੇਨ ਝਾਨਤੋ વੁਟ੍ਠਾਯ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤਸ੍ਸ। ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਤੋਤਿ ਝਾਨਂ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਨ੍ਤਸ੍ਸ। ਚਿਤ੍ਤਂ ਅਧਿਟ੍ਠਹਤੋਤਿ ‘‘ਏਤ੍ਤਕਂ વੇਲਂ ਝਾਨਸਮਙ੍ਗੀ ਭવਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਝਾਨਚਿਤ੍ਤਂ ਅਧਿਟ੍ਠਹਨ੍ਤਸ੍ਸ। ਏવਂ ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ વਸੀਭਾવਾਨਂ વਸੇਨ ਝਾਨਸ੍ਸ ਪਜਾਨਨਮੁਖੇਨ ਆਰਮ੍ਮਣਤੋ ਪੀਤਿਯਾ ਪਟਿਸਂવੇਦਨਾ ਦਸ੍ਸਿਤਾ।

    Evaṃ paṭhamacatukkavasena dassitaṃ pītippaṭisaṃvedanaṃ ārammaṇato asammohato ca vibhāgaso dassetuṃ ‘‘āvajjato’’tiādi vuttaṃ. Tattha āvajjatoti jhānaṃ āvajjentassa. Sā pītīti sā jhānapariyāpannā pīti. Jānatoti samāpannakkhaṇe ārammaṇamukhena jānato. Tassa sā pīti paṭisaṃviditā hotīti sambandho. Passatoti dassanabhūtena ñāṇena jhānato vuṭṭhāya passantassa. Paccavekkhatoti jhānaṃ paccavekkhantassa. Cittaṃ adhiṭṭhahatoti ‘‘ettakaṃ velaṃ jhānasamaṅgī bhavissāmī’’ti jhānacittaṃ adhiṭṭhahantassa. Evaṃ pañcannaṃ vasībhāvānaṃ vasena jhānassa pajānanamukhena ārammaṇato pītiyā paṭisaṃvedanā dassitā.

    ਇਦਾਨਿ ਯੇਹਿ ਧਮ੍ਮੇਹਿ ਝਾਨਂ વਿਪਸ੍ਸਨਾ ਚ ਸਿਜ੍ਝਨ੍ਤਿ, ਤੇਸਂ ਝਾਨਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਾਨਂ વਿਪਸ੍ਸਨਾਮਗ੍ਗਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਾਨਞ੍ਚ ਸਦ੍ਧਾਦੀਨਂ વਸੇਨ ਪੀਤਿਪ੍ਪਟਿਸਂવੇਦਨਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਸਦ੍ਧਾਯ ਅਧਿਮੁਚ੍ਚਤੋ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਅਧਿਮੁਚ੍ਚਤੋਤਿ ਸਦ੍ਦਹਨ੍ਤਸ੍ਸ, ਸਮਥવਿਪਸ੍ਸਨਾવਸੇਨਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। વੀਰਿਯਂ ਪਗ੍ਗਣ੍ਹਤੋਤਿਆਦੀਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਅਭਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਨ੍ਤਿ ਅਭਿવਿਸਿਟ੍ਠਾਯ ਪਞ੍ਞਾਯ ਜਾਨਿਤਬ੍ਬਂ। ਅਭਿਜਾਨਤੋਤਿ વਿਪਸ੍ਸਨਾਪਞ੍ਞਾਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਾਯ ਮਗ੍ਗਪਞ੍ਞਾਯ ਜਾਨਤੋ। ਪਰਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਨ੍ਤਿ ਦੁਕ੍ਖਸਚ੍ਚਂ ਤੀਰਣਪਰਿਞ੍ਞਾਯ ਮਗ੍ਗਪਞ੍ਞਾਯ ਚ ਪਰਿਜਾਨਤੋ। ਪਹਾਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਸਮੁਦਯਸਚ੍ਚਂ ਪਹਾਨਪਰਿਞ੍ਞਾਯ ਮਗ੍ਗਪਞ੍ਞਾਯ ਚ ਪਜਹਤੋ। ਭਾવਯਤੋ ਸਚ੍ਛਿਕਰੋਤੋ ਭਾવੇਤਬ੍ਬਂ ਮਗ੍ਗਸਚ੍ਚਂ, ਸਚ੍ਛਿਕਾਤਬ੍ਬਂ ਨਿਰੋਧਸਚ੍ਚਂ। ਕੇਚਿ ਪਨੇਤ੍ਥ ਪੀਤਿਯਾ ਏવ વਸੇਨ ਅਭਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾਦੀਨਿ ਉਦ੍ਧਰਨ੍ਤਿ, ਤਂ ਅਯੁਤ੍ਤਂ ਝਾਨਾਦਿਸਮੁਦਾਯਂ ਉਦ੍ਧਰਿਤ੍વਾ ਤਤੋ ਪੀਤਿਯਾ ਨਿਦ੍ਧਾਰਣਸ੍ਸ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਤ੍ਤਾ।

    Idāni yehi dhammehi jhānaṃ vipassanā ca sijjhanti, tesaṃ jhānapariyāpannānaṃ vipassanāmaggapariyāpannānañca saddhādīnaṃ vasena pītippaṭisaṃvedanaṃ dassetuṃ ‘‘saddhāya adhimuccato’’tiādi vuttaṃ. Tattha adhimuccatoti saddahantassa, samathavipassanāvasenāti adhippāyo. Vīriyaṃ paggaṇhatotiādīsupi eseva nayo. Abhiññeyyanti abhivisiṭṭhāya paññāya jānitabbaṃ. Abhijānatoti vipassanāpaññāpubbaṅgamāya maggapaññāya jānato. Pariññeyyanti dukkhasaccaṃ tīraṇapariññāya maggapaññāya ca parijānato. Pahātabbanti samudayasaccaṃ pahānapariññāya maggapaññāya ca pajahato. Bhāvayato sacchikaroto bhāvetabbaṃ maggasaccaṃ, sacchikātabbaṃ nirodhasaccaṃ. Keci panettha pītiyā eva vasena abhiññeyyādīni uddharanti, taṃ ayuttaṃ jhānādisamudāyaṃ uddharitvā tato pītiyā niddhāraṇassa adhippetattā.

    ਏਤ੍ਥ ਚ ‘‘ਦੀਘਂਅਸ੍ਸਾਸવਸੇਨਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਪਠਮਚਤੁਕ੍ਕવਸੇਨ ਆਰਮ੍ਮਣਤੋ ਪੀਤਿਪ੍ਪਟਿਸਂવੇਦਨਂ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਥਾ ‘‘ਆવਜ੍ਜਤੋ’’ਤਿਆਦੀਹਿ ਪਞ੍ਚਹਿ ਪਦੇਹਿ। ‘‘ਅਭਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਂ ਅਭਿਜਾਨਤੋ’’ਤਿਆਦੀਹਿ ਪਨ ਅਸਮ੍ਮੋਹਤੋ, ‘‘ਸਦ੍ਧਾਯ ਅਧਿਮੁਚ੍ਚਤੋ’’ਤਿਆਦੀਹਿ ਉਭਯਥਾਪਿ ਸਙ੍ਖੇਪਤੋ ਸਮਥવਸੇਨ ਆਰਮ੍ਮਣਤੋ વਿਪਸ੍ਸਨਾવਸੇਨ ਅਸਮ੍ਮੋਹਤੋ ਪੀਤਿਪ੍ਪਟਿਸਂવੇਦਨਂ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਕਸ੍ਮਾ ਪਨੇਤ੍ਥ વੇਦਨਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਯਂ ਪੀਤਿਸੀਸੇਨ વੇਦਨਾ ਗਹਿਤਾ, ਨ ਸਰੂਪਤੋ ਏવਾਤਿ? ਭੂਮਿવਿਭਾਗਾਦਿવਸੇਨ વੇਦਨਂ ਭਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਚਤੁਧਾ વੇਦਨਾਨੁਪਸ੍ਸਨਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ। ਅਪਿਚ વੇਦਨਾਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਭਗવਾ ਪੀਤਿਯਾ ਓਲ਼ਾਰਿਕਤ੍ਤਾ ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਸੁਖਂ ਸੁਖਗ੍ਗਹਣਤ੍ਥਂ ਪੀਤਿਸੀਸੇਨ ਦਸ੍ਸੇਤਿ।

    Ettha ca ‘‘dīghaṃassāsavasenā’’tiādinā paṭhamacatukkavasena ārammaṇato pītippaṭisaṃvedanaṃ vuttaṃ, tathā ‘‘āvajjato’’tiādīhi pañcahi padehi. ‘‘Abhiññeyyaṃ abhijānato’’tiādīhi pana asammohato, ‘‘saddhāya adhimuccato’’tiādīhi ubhayathāpi saṅkhepato samathavasena ārammaṇato vipassanāvasena asammohato pītippaṭisaṃvedanaṃ vuttanti daṭṭhabbaṃ. Kasmā panettha vedanānupassanāyaṃ pītisīsena vedanā gahitā, na sarūpato evāti? Bhūmivibhāgādivasena vedanaṃ bhinditvā catudhā vedanānupassanaṃ dassetuṃ. Apica vedanākammaṭṭhānaṃ dassento bhagavā pītiyā oḷārikattā taṃsampayuttasukhaṃ sukhaggahaṇatthaṃ pītisīsena dasseti.

    ਏਤੇਨੇવ ਨਯੇਨ ਅવਸੇਸਪਦਾਨੀਤਿ ਸੁਖਪ੍ਪਟਿਸਂવੇਦੀ ਚਿਤ੍ਤਸਙ੍ਖਾਰਪ੍ਪਟਿਸਂવੇਦੀਤਿ ਪਦਾਨਿ ਪੀਤਿਪ੍ਪਟਿਸਂવੇਦੀ-ਪਦੇ ਆਗਤਨਯੇਨੇવ ਅਤ੍ਥਤੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾਨਿ। ਸਕ੍ਕਾ ਹਿ ‘‘ਦ੍વੀਹਾਕਾਰੇਹਿ ਸੁਖਪ੍ਪਟਿਸਂવਿਦਿਤਾ ਹੋਤਿ, ਚਿਤ੍ਤਸਙ੍ਖਾਰਪ੍ਪਟਿਸਂવਿਦਿਤਾ ਹੋਤਿ ਆਰਮ੍ਮਣਤੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਪੀਤਿਟ੍ਠਾਨੇ ਸੁਖਾਦਿਪਦਾਨਿ ਪਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ‘‘ਸੁਖਸਹਗਤਾਨਿ ਤੀਣਿ ਝਾਨਾਨਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ વਾ ਝਾਨਾਨਿ ਸਮਾਪਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਅਤ੍ਥਂ વਿਞ੍ਞਾਤੁਂ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਤਿਣ੍ਣਂ ਝਾਨਾਨਂ વਸੇਨਾ’’ਤਿਆਦਿ। વੇਦਨਾਦਯੋਤਿ ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਸਞ੍ਞਾ ਗਹਿਤਾ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਦ੍વੇ ਖਨ੍ਧਾ’’ਤਿ। વਿਪਸ੍ਸਨਾਭੂਮਿਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਨ੍ਤਿ ਪਕਿਣ੍ਣਕਸਙ੍ਖਾਰਸਮ੍ਮਸਨવਸੇਨ વਿਪਸ੍ਸਨਾਯ ਭੂਮਿਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ‘‘ਸੁਖਨ੍ਤਿ ਦ੍વੇ ਸੁਖਾਨੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ ਸਮਥੇ ਕਾਯਿਕਸੁਖਾਭਾવਤੋ। ਸੋਤਿ ਸੋ ਪਸ੍ਸਮ੍ਭਨਪਰਿਯਾਯੇਨ વੁਤ੍ਤੋ ਨਿਰੋਧੋ। ‘‘ਇਮਸ੍ਸ ਹਿ ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਅਪਰਿਗ੍ਗਹਿਤਕਾਲੇ’’ਤਿਆਦਿਨਾ વਿਤ੍ਥਾਰਤੋ ਕਾਯਸਙ੍ਖਾਰੇ વੁਤ੍ਤੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਤ੍ਥ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਤਤ੍ਥ ਕਾਯਸਙ੍ਖਾਰવਸੇਨ ਆਗਤੋ, ਇਧ ਚਿਤ੍ਤਸਙ੍ਖਾਰવਸੇਨਾਤਿ ਅਯਮੇવ વਿਸੇਸੋ।

    Eteneva nayena avasesapadānīti sukhappaṭisaṃvedī cittasaṅkhārappaṭisaṃvedīti padāni pītippaṭisaṃvedī-pade āgatanayeneva atthato veditabbāni. Sakkā hi ‘‘dvīhākārehi sukhappaṭisaṃviditā hoti, cittasaṅkhārappaṭisaṃviditā hoti ārammaṇato’’tiādinā pītiṭṭhāne sukhādipadāni pakkhipitvā ‘‘sukhasahagatāni tīṇi jhānāni cattāri vā jhānāni samāpajjatī’’tiādinā atthaṃ viññātuṃ. Tenāha ‘‘tiṇṇaṃ jhānānaṃ vasenā’’tiādi. Vedanādayoti ādi-saddena saññā gahitā. Tenāha ‘‘dve khandhā’’ti. Vipassanābhūmidassanatthanti pakiṇṇakasaṅkhārasammasanavasena vipassanāya bhūmidassanatthaṃ ‘‘sukhanti dve sukhānī’’tiādi vuttaṃ samathe kāyikasukhābhāvato. Soti so passambhanapariyāyena vutto nirodho. ‘‘Imassa hi bhikkhuno apariggahitakāle’’tiādinā vitthārato kāyasaṅkhāre vutto, tasmā tattha vuttanayeneva veditabbo. Tattha kāyasaṅkhāravasena āgato, idha cittasaṅkhāravasenāti ayameva viseso.

    ਏવਂ ਚਿਤ੍ਤਸਙ੍ਖਾਰਸ੍ਸ ਪਸ੍ਸਮ੍ਭਨਂ ਅਤਿਦੇਸੇਨ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਯਦਞ੍ਞਂ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਚਤੁਕ੍ਕੇ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ, ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਅਪਿਚਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਪੀਤਿਪਦੇਤਿ ‘‘ਪੀਤਿਪ੍ਪਟਿਸਂવੇਦੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਦੇਸਿਤਕੋਟ੍ਠਾਸੇ। ਪੀਤਿਸੀਸੇਨ વੇਦਨਾ વੁਤ੍ਤਾਤਿ ਪੀਤਿਅਪਦੇਸੇਨ ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ વੇਦਨਾ વੁਤ੍ਤਾ, ਨ ਪੀਤੀਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਤਤ੍ਥ ਕਾਰਣਂ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਮੇવ। ਦ੍વੀਸੁ ਚਿਤ੍ਤਸਙ੍ਖਾਰਪਦੇਸੂਤਿ ‘‘ਚਿਤ੍ਤਸਙ੍ਖਾਰਪ੍ਪਟਿਸਂવੇਦੀ ਪਸ੍ਸਮ੍ਭਯਂ ਚਿਤ੍ਤਸਙ੍ਖਾਰ’’ਨ੍ਤਿ ਚਿਤ੍ਤਸਙ੍ਖਾਰਪਟਿਸਂਯੁਤ੍ਤੇਸੁ ਦ੍વੀਸੁ ਪਦੇਸੁ। ‘‘વਿਞ੍ਞਾਣਪਚ੍ਚਯਾ ਨਾਮਰੂਪ’’ਨ੍ਤਿ વਚਨਤੋ ਚਿਤ੍ਤੇਨ ਪਟਿਬਦ੍ਧਾਤਿ ਚਿਤ੍ਤਪਟਿਬਦ੍ਧਾ। ਤਤੋ ਏવ ਕਾਮਂ ਚਿਤ੍ਤੇਨ ਸਙ੍ਖਰੀਯਨ੍ਤੀਤਿ ਚਿਤ੍ਤਸਙ੍ਖਾਰਾ, ਸਞ੍ਞਾવੇਦਨਾਦਯੋ, ਇਧ ਪਨ ਉਪਲਕ੍ਖਣਮਤ੍ਤਂ, ਸਞ੍ਞਾવੇਦਨਾવ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਸਞ੍ਞਾਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ વੇਦਨਾ’’ਤਿ।

    Evaṃ cittasaṅkhārassa passambhanaṃ atidesena dassetvā yadaññaṃ imasmiṃ catukke vattabbaṃ, taṃ dassetuṃ ‘‘apicā’’tiādi vuttaṃ. Tattha pītipadeti ‘‘pītippaṭisaṃvedī’’tiādinā desitakoṭṭhāse. Pītisīsena vedanā vuttāti pītiapadesena taṃsampayuttā vedanā vuttā, na pītīti adhippāyo. Tattha kāraṇaṃ heṭṭhā vuttameva. Dvīsu cittasaṅkhārapadesūti ‘‘cittasaṅkhārappaṭisaṃvedī passambhayaṃ cittasaṅkhāra’’nti cittasaṅkhārapaṭisaṃyuttesu dvīsu padesu. ‘‘Viññāṇapaccayā nāmarūpa’’nti vacanato cittena paṭibaddhāti cittapaṭibaddhā. Tato eva kāmaṃ cittena saṅkharīyantīti cittasaṅkhārā, saññāvedanādayo, idha pana upalakkhaṇamattaṃ, saññāvedanāva adhippetāti āha ‘‘saññāsampayuttā vedanā’’ti.

    ਚਿਤ੍ਤਪ੍ਪਟਿਸਂવੇਦੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ਦ੍વੀਹਾਕਾਰੇਹਿ ਚਿਤ੍ਤਪਟਿਸਂવਿਦਿਤਾ ਹੋਤਿ ਆਰਮ੍ਮਣਤੋ ਅਸਮ੍ਮੋਹਤੋ ਚ। ਕਥਂ ਆਰਮ੍ਮਣਤੋ? ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਝਾਨਾਨਿ ਸਮਾਪਜ੍ਜਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਸਮਾਪਤ੍ਤਿਕ੍ਖਣੇ ਝਾਨਪਟਿਲਾਭੇਨਾਤਿਆਦਿਨਾ વੁਤ੍ਤਨਯਾਨੁਸਾਰੇਨ ਸਬ੍ਬਂ ਸੁવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਨ੍ਤਿ ਆਹ – ‘‘ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਝਾਨਾਨਂ વਸੇਨ ਚਿਤ੍ਤਪਟਿਸਂવਿਦਿਤਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ’’ਤਿ। ਚਿਤ੍ਤਂ ਮੋਦੇਨ੍ਤੋਤਿ ਝਾਨਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਯ ਪੀਤਿਯਾ ਮੋਦਯਮਾਨੋ, ਤਂ વਾ ਪੀਤਿਂ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਕਤ੍વਾ ਪવਤ੍ਤਂ વਿਪਸ੍ਸਨਾਚਿਤ੍ਤਂ ਤਾਯ ਏવ ਆਰਮ੍ਮਣਭੂਤਾਯ ਪੀਤਿਯਾਮੋਦਯਮਾਨੋ। ਪਮੋਦੇਨ੍ਤੋਤਿਆਦੀਨਿ ਪਦਾਨਿ ਤਸ੍ਸੇવ વੇવਚਨਾਨਿ ਪੀਤਿਪਰਿਯਾਯਭਾવਤੋ।

    Cittappaṭisaṃvedīti ettha dvīhākārehi cittapaṭisaṃviditā hoti ārammaṇato asammohato ca. Kathaṃ ārammaṇato? Cattāri jhānāni samāpajjati, tassa samāpattikkhaṇe jhānapaṭilābhenātiādinā vuttanayānusārena sabbaṃ suviññeyyanti āha – ‘‘catunnaṃ jhānānaṃ vasena cittapaṭisaṃviditā veditabbā’’ti. Cittaṃ modentoti jhānasampayuttaṃ cittaṃ sampayuttāya pītiyā modayamāno, taṃ vā pītiṃ ārammaṇaṃ katvā pavattaṃ vipassanācittaṃ tāya eva ārammaṇabhūtāya pītiyāmodayamāno. Pamodentotiādīni padāni tasseva vevacanāni pītipariyāyabhāvato.

    ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਯ ਪੀਤਿਯਾ ਚਿਤ੍ਤਂ ਆਮੋਦੇਤੀਤਿ ਝਾਨਚਿਤ੍ਤਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਯ ਪੀਤਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਭੂਤਾਯ ਓਦਗ੍ਯਲਕ੍ਖਣਾਯ ਝਾਨਪੀਤਿਯਾ ਤਮੇવ ਝਾਨਚਿਤ੍ਤਂ ਸਹਜਾਤਾਦਿਪਚ੍ਚਯવਸੇਨ ਚੇવ ਝਾਨਪਚ੍ਚਯવਸੇਨ ਚ ਪਰਿਬ੍ਰੂਹੇਨ੍ਤੋ ਹਟ੍ਠਪ੍ਪਹਟ੍ਠਾਕਾਰਂ ਪਾਪੇਨ੍ਤੋ ਆਮੋਦੇਤਿ ਪਮੋਦੇਤਿ ਚ। ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਕਤ੍વਾਤਿ ਉਲ਼ਾਰਂ ਝਾਨਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਂ ਪੀਤਿਂ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਕਤ੍વਾ ਪવਤ੍ਤਮਾਨਂ વਿਪਸ੍ਸਨਾਚਿਤ੍ਤਂ ਤਾਯ ਏવ ਆਰਮ੍ਮਣਭੂਤਾਯ ਪੀਤਿਯਾ ਯੋਗਾવਚਰੋ ਹਟ੍ਠਪ੍ਪਹਟ੍ਠਾਕਾਰਂ ਪਾਪੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਆਮੋਦੇਤਿ ਪਮੋਦੇਤੀ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ।

    Sampayuttāya pītiyā cittaṃ āmodetīti jhānacittasampayuttāya pītisambojjhaṅgabhūtāya odagyalakkhaṇāya jhānapītiyā tameva jhānacittaṃ sahajātādipaccayavasena ceva jhānapaccayavasena ca paribrūhento haṭṭhappahaṭṭhākāraṃ pāpento āmodeti pamodeti ca. Ārammaṇaṃ katvāti uḷāraṃ jhānasampayuttaṃ pītiṃ ārammaṇaṃ katvā pavattamānaṃ vipassanācittaṃ tāya eva ārammaṇabhūtāya pītiyā yogāvacaro haṭṭhappahaṭṭhākāraṃ pāpento ‘‘āmodeti pamodetī’’ti vuccati.

    ਸਮਂ ਠਪੇਨ੍ਤੋਤਿ ਯਥਾ ਈਸਕਮ੍ਪਿ ਲੀਨਪਕ੍ਖਂ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਪਕ੍ਖਞ੍ਚ ਅਨੁਪਗ੍ਗਮ੍ਮ ਅਨੋਨਤਂ ਅਨੁਨ੍ਨਤਂ ਯਥਾ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਂ ਸਮਤ੍ਤਪਟਿਪਤ੍ਤਿਯਾ ਅવਿਸਮਂ, ਸਮਾਧਿਸ੍ਸ વਾ ਉਕ੍ਕਂਸਗਮਨੇਨ ਆਨੇਞ੍ਜਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਸਮ੍ਮਦੇવ ਠਿਤਂ ਹੋਤਿ, ਏવਂ ਅਪ੍ਪਨਾવਸੇਨ ਠਪੇਨ੍ਤੋ। ਲਕ੍ਖਣਪ੍ਪਟਿવੇਧੇਨਾਤਿ ਅਨਿਚ੍ਚਾਦਿਕਸ੍ਸ ਲਕ੍ਖਣਸ੍ਸ ਪਟਿ ਪਟਿ વਿਜ੍ਝਨੇਨ ਖਣੇ ਖਣੇ ਅવਬੋਧੇਨ। ਖਣਿਕਚਿਤ੍ਤੇਕਗ੍ਗਤਾਤਿ ਖਣਮਤ੍ਤਟ੍ਠਿਤਿਕੋ ਸਮਾਧਿ। ਸੋਪਿ ਹਿ ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਨਿਰਨ੍ਤਰਂ ਏਕਾਕਾਰੇਨ ਪવਤ੍ਤਮਾਨੋ ਪਟਿਪਕ੍ਖੇਨ ਅਨਭਿਭੂਤੋ ਅਪ੍ਪਿਤੋ વਿਯ ਚਿਤ੍ਤਂ ਨਿਚ੍ਚਲਂ ਠਪੇਤਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਏવਂ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾਯਾ’’ਤਿਆਦਿ।

    Samaṃṭhapentoti yathā īsakampi līnapakkhaṃ uddhaccapakkhañca anupaggamma anonataṃ anunnataṃ yathā indriyānaṃ samattapaṭipattiyā avisamaṃ, samādhissa vā ukkaṃsagamanena āneñjappattiyā sammadeva ṭhitaṃ hoti, evaṃ appanāvasena ṭhapento. Lakkhaṇappaṭivedhenāti aniccādikassa lakkhaṇassa paṭi paṭi vijjhanena khaṇe khaṇe avabodhena. Khaṇikacittekaggatāti khaṇamattaṭṭhitiko samādhi. Sopi hi ārammaṇe nirantaraṃ ekākārena pavattamāno paṭipakkhena anabhibhūto appito viya cittaṃ niccalaṃ ṭhapeti. Tena vuttaṃ ‘‘evaṃ uppannāyā’’tiādi.

    ਮੋਚੇਨ੍ਤੋਤਿ વਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨવਿਮੁਤ੍ਤਿવਸੇਨ વਿવੇਚੇਨ੍ਤੋ વਿਸੁਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ, ਨੀવਰਣਾਨਿ ਪਜਹਨ੍ਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। વਿਪਸ੍ਸਨਾਕ੍ਖਣੇਤਿ ਭਙ੍ਗਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਕ੍ਖਣੇ। ਭਙ੍ਗੋ ਹਿ ਨਾਮ ਅਨਿਚ੍ਚਤਾਯ ਪਰਮਾ ਕੋਟਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਾਯ ਭਙ੍ਗਾਨੁਪਸ੍ਸਕੋ ਯੋਗਾવਚਰੋ ਚਿਤ੍ਤਮੁਖੇਨ ਸਬ੍ਬਂ ਸਙ੍ਖਾਰਗਤਂ ਅਨਿਚ੍ਚਤੋ ਪਸ੍ਸਤਿ, ਨੋ ਨਿਚ੍ਚਤੋ, ਅਨਿਚ੍ਚਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਖਤ੍ਤਾ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਚ ਅਨਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਤਦੇવ ਦੁਕ੍ਖਤੋ ਅਨੁਪਸ੍ਸਤਿ, ਨੋ ਸੁਖਤੋ, ਅਨਤ੍ਤਤੋ ਅਨੁਪਸ੍ਸਤਿ, ਨੋ ਅਤ੍ਤਤੋ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ਯਂ ਅਨਿਚ੍ਚਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਅਨਤ੍ਤਾ, ਨ ਤਂ ਅਭਿਨਨ੍ਦਿਤਬ੍ਬਂ, ਯਞ੍ਚ ਨ ਅਭਿਨਨ੍ਦਿਤਬ੍ਬਂ, ਨ ਤਂ ਰਞ੍ਜਿਤਬ੍ਬਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਭਙ੍ਗਦਸ੍ਸਨਾਨੁਸਾਰੇਨ ‘‘ਅਨਿਚ੍ਚਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਅਨਤ੍ਤਾ’’ਤਿ ਸਙ੍ਖਾਰਗਤੇ ਦਿਟ੍ਠੇ ਤਸ੍ਮਿਂ ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦਤਿ, ਨੋ ਨਨ੍ਦਤਿ, વਿਰਜ੍ਜਤਿ, ਨੋ ਰਜ੍ਜਤਿ, ਸੋ ਏવਂ ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦਨ੍ਤੋ વਿਰਜ੍ਜਨ੍ਤੋ ਲੋਕਿਯੇਨੇવ ਤਾવ ਞਾਣੇਨ ਰਾਗਂ ਨਿਰੋਧੇਤਿ ਨੋ ਸਮੁਦੇਤਿ, ਨਾਸ੍ਸ ਸਮੁਦਯਂ ਕਰੋਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਥ વਾ ਸੋ ਏવਂ વਿਰਤ੍ਤੋ ਯਥਾ ਦਿਟ੍ਠਂ ਸਙ੍ਖਾਰਗਤਂ, ਤਂ ਤਥਾ ਦਿਟ੍ਠਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਞਾਣੇਨ ਨਿਰੋਧੇਤਿ ਨੋ ਸਮੁਦੇਤਿ, ਨਿਰੋਧਮੇવਸ੍ਸ ਮਨਸਿ ਕਰੋਤਿ, ਨੋ ਸਮੁਦਯਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ, ਸੋ ਏવਂ ਪਟਿਪਨ੍ਨੋ ਪਟਿਨਿਸ੍ਸਜ੍ਜਤਿ, ਨੋ ਆਦਿਯਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਅਯਞ੍ਹਿ ਅਨਿਚ੍ਚਾਦਿਅਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਸਦ੍ਧਿਂ ਖਨ੍ਧਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰੇਹਿ ਕਿਲੇਸਾਨਂ ਪਰਿਚ੍ਚਜਨਤੋ ਸਙ੍ਖਤਦੋਸਦਸ੍ਸਨੇਨ ਤਬ੍ਬਿਪਰੀਤੇ ਨਿਬ੍ਬਾਨੇ ਤਨ੍ਨਿਨ੍ਨਤਾਯ ਪਕ੍ਖਨ੍ਦਨਤੋ ਚ ਪਰਿਚ੍ਚਾਗਪਟਿਨਿਸ੍ਸਗ੍ਗੋ ਚੇવ ਪਕ੍ਖਨ੍ਦਨਪਟਿਨਿਸ੍ਸਗ੍ਗੋ ਚਾਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਤਾਯ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਯੋਗਾવਚਰੋ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਕਿਲੇਸੇ ਚ ਪਰਿਚ੍ਚਜਤਿ, ਨਿਬ੍ਬਾਨੇ ਚ ਪਕ੍ਖਨ੍ਦਤਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਸੋ વਿਪਸ੍ਸਨਾਕ੍ਖਣੇ ਅਨਿਚ੍ਚਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਯ ਨਿਚ੍ਚਸਞ੍ਞਾਤੋ ਚਿਤ੍ਤਂ ਮੋਚੇਨ੍ਤੋ વਿਮੋਚੇਨ੍ਤੋ…ਪੇ॰… ਪਟਿਨਿਸ੍ਸਗ੍ਗਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਯ ਆਦਾਨਤੋ ਚਿਤ੍ਤਂ ਮੋਚੇਨ੍ਤੋ વਿਮੋਚੇਨ੍ਤੋ ਅਸ੍ਸਸਤਿ ਚੇવ ਪਸ੍ਸਸਤਿ ਚਾ’’ਤਿ।

    Mocentoti vikkhambhanavimuttivasena vivecento visuṃ karonto, nīvaraṇāni pajahantoti attho. Vipassanākkhaṇeti bhaṅgānupassanākkhaṇe. Bhaṅgo hi nāma aniccatāya paramā koṭi, tasmā tāya bhaṅgānupassako yogāvacaro cittamukhena sabbaṃ saṅkhāragataṃ aniccato passati, no niccato, aniccassa dukkhattā dukkhassa ca anattattā tadeva dukkhato anupassati, no sukhato, anattato anupassati, no attato. Yasmā pana yaṃ aniccaṃ dukkhaṃ anattā, na taṃ abhinanditabbaṃ, yañca na abhinanditabbaṃ, na taṃ rañjitabbaṃ, tasmā bhaṅgadassanānusārena ‘‘aniccaṃ dukkhaṃ anattā’’ti saṅkhāragate diṭṭhe tasmiṃ nibbindati, no nandati, virajjati, no rajjati, so evaṃ nibbindanto virajjanto lokiyeneva tāva ñāṇena rāgaṃ nirodheti no samudeti, nāssa samudayaṃ karotīti attho. Atha vā so evaṃ viratto yathā diṭṭhaṃ saṅkhāragataṃ, taṃ tathā diṭṭhaṃ attano ñāṇena nirodheti no samudeti, nirodhamevassa manasi karoti, no samudayanti attho, so evaṃ paṭipanno paṭinissajjati, no ādiyatīti vuttaṃ hoti. Ayañhi aniccādianupassanā saddhiṃ khandhābhisaṅkhārehi kilesānaṃ pariccajanato saṅkhatadosadassanena tabbiparīte nibbāne tanninnatāya pakkhandanato ca pariccāgapaṭinissaggo ceva pakkhandanapaṭinissaggocāti vuccati. Tasmā tāya samannāgato yogāvacaro vuttanayena kilese ca pariccajati, nibbāne ca pakkhandati. Tena vuttaṃ ‘‘so vipassanākkhaṇe aniccānupassanāya niccasaññāto cittaṃ mocento vimocento…pe… paṭinissaggānupassanāya ādānato cittaṃ mocento vimocento assasati ceva passasati cā’’ti.

    ਤਤ੍ਥ ਅਨਿਚ੍ਚਸ੍ਸ, ਅਨਿਚ੍ਚਨ੍ਤਿ વਾ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਅਨਿਚ੍ਚਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ। ਤੇਭੂਮਕਧਮ੍ਮਾਨਂ ਅਨਿਚ੍ਚਤਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਪવਤ੍ਤਾਯ વਿਪਸ੍ਸਨਾਯ ਏਤਂ ਨਾਮਂ। ਨਿਚ੍ਚਸਞ੍ਞਾਤੋਤਿ ਸਙ੍ਖਤਧਮ੍ਮੇ ‘‘ਨਿਚ੍ਚਾ ਸਸ੍ਸਤਾ’’ਤਿ ਪવਤ੍ਤਾਯ ਮਿਚ੍ਛਾਸਞ੍ਞਾਯ। ਸਞ੍ਞਾਸੀਸੇਨ ਚਿਤ੍ਤਦਿਟ੍ਠੀਨਮ੍ਪਿ ਗਹਣਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਏਸ ਨਯੋ ਸੁਖਸਞ੍ਞਾਦੀਸੁਪਿ। ਨਿਬ੍ਬਿਦਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਯਾਤਿ ਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦਨਾਕਾਰੇਨ ਪવਤ੍ਤਾਯ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨਾਯ । ਨਨ੍ਦਿਤੋਤਿ ਸਪ੍ਪੀਤਿਕਤਣ੍ਹਾਤੋ। વਿਰਾਗਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਯਾਤਿ ਤਥਾ વਿਰਜ੍ਜਨਾਕਾਰੇਨ ਪવਤ੍ਤਾਯ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨਾਯ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਰਾਗਤੋ ਮੋਚੇਨ੍ਤੋ’’ਤਿ। ਨਿਰੋਧਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਯਾਤਿ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਨਿਰੋਧਸ੍ਸ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨਾਯ। ਯਥਾ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਨਿਰੁਜ੍ਝਨ੍ਤਿਯੇવ ਆਯਤਿਂ ਪੁਨਬ੍ਭવવਸੇਨ ਨੁਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ, ਏવਂ વਾ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਨਿਰੋਧਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ। ਮੁਞ੍ਚਿਤੁਕਮ੍ਯਤਾ ਹਿ ਅਯਂ ਬਲਪ੍ਪਤ੍ਤਾ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਸਮੁਦਯਤੋ ਮੋਚੇਨ੍ਤੋ’’ਤਿ। ਪਟਿਨਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾਕਾਰੇਨ ਪવਤ੍ਤਾ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਪਟਿਨਿਸ੍ਸਗ੍ਗਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ। ਆਦਾਨਤੋਤਿ ਨਿਚ੍ਚਾਦਿવਸੇਨ ਗਹਣਤੋ, ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਗ੍ਗਹਣਤੋ વਾਤਿ ਏવਮੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ।

    Tattha aniccassa, aniccanti vā anupassanā aniccānupassanā. Tebhūmakadhammānaṃ aniccataṃ gahetvā pavattāya vipassanāya etaṃ nāmaṃ. Niccasaññātoti saṅkhatadhamme ‘‘niccā sassatā’’ti pavattāya micchāsaññāya. Saññāsīsena cittadiṭṭhīnampi gahaṇaṃ daṭṭhabbaṃ. Esa nayo sukhasaññādīsupi. Nibbidānupassanāyāti saṅkhāresu nibbindanākārena pavattāya anupassanāya . Nanditoti sappītikataṇhāto. Virāgānupassanāyāti tathā virajjanākārena pavattāya anupassanāya. Tena vuttaṃ ‘‘rāgato mocento’’ti. Nirodhānupassanāyāti saṅkhārānaṃ nirodhassa anupassanāya. Yathā saṅkhārā nirujjhantiyeva āyatiṃ punabbhavavasena nuppajjanti, evaṃ vā anupassanā nirodhānupassanā. Muñcitukamyatā hi ayaṃ balappattā. Tenāha ‘‘samudayato mocento’’ti. Paṭinissajjanākārena pavattā anupassanā paṭinissaggānupassanā. Ādānatoti niccādivasena gahaṇato, paṭisandhiggahaṇato vāti evamettha attho daṭṭhabbo.

    ਅਨਿਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਅਨੁਪਸ੍ਸੀ, ਅਨਿਚ੍ਚਸ੍ਸ વਾ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨਸੀਲੋ ਅਨਿਚ੍ਚਾਨੁਪਸ੍ਸੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ਕਿਂ ਪਨ ਤਂ ਅਨਿਚ੍ਚਂ, ਕਥਂ વਾ ਅਨਿਚ੍ਚਂ, ਕਾ વਾ ਅਨਿਚ੍ਚਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ, ਕਸ੍ਸ વਾ ਅਨਿਚ੍ਚਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਤਿ ਚਤੁਕ੍ਕਂ વਿਭਾવੇਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਅਨਿਚ੍ਚਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਨਿਚ੍ਚਂ ਨਾਮ ਧੁવਂ ਸਸ੍ਸਤਂ ਯਥਾ ਤਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ, ਨ ਨਿਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਅਨਿਚ੍ਚਂ, ਉਦਯਬ੍ਬਯવਨ੍ਤਂ, ਅਤ੍ਥਤੋ ਸਙ੍ਖਤਾ ਧਮ੍ਮਾਤਿ ਆਹ ਅਨਿਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਪਞ੍ਚਕ੍ਖਨ੍ਧਾ। ਕਸ੍ਮਾ? ਉਪ੍ਪਾਦવਯਞ੍ਞਥਤ੍ਤਭਾવਾਤਿ, ਉਪ੍ਪਾਦવਯਞ੍ਞਥਤ੍ਤਸਬ੍ਭਾવਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਤ੍ਥ ਸਙ੍ਖਤਧਮ੍ਮਾਨਂ ਹੇਤੁਪਚ੍ਚਯੇਹਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਂ ਅਹੁਤ੍વਾ ਸਮ੍ਭવੋ ਅਤ੍ਤਲਾਭੋ ਉਪ੍ਪਾਦੋ, ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਂ ਤੇਸਂ ਖਣਨਿਰੋਧੋ વਿਨਾਸੋ વਯੋ, ਜਰਾਯ ਅਞ੍ਞਥਾਭਾવੋ ਅਞ੍ਞਥਤ੍ਤਂ। ਯਥਾ ਹਿ ਉਪ੍ਪਾਦਾવਤ੍ਥਾਯ ਭਿਨ੍ਨਾਯ ਭਙ੍ਗਾવਤ੍ਥਾਯਂ વਤ੍ਥੁਭੇਦੋ ਨਤ੍ਥਿ, ਏવਂ ਠਿਤਿਸਙ੍ਖਾਤਾਯਂ ਭਙ੍ਗਾਭਿਮੁਖਾવਤ੍ਥਾਯਮ੍ਪਿ વਤ੍ਥੁਭੇਦੋ ਨਤ੍ਥਿ। ਯਤ੍ਥ ਜਰਾવੋਹਾਰੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਏਕਸ੍ਸਪਿ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਜਰਾ ਯੁਜ੍ਜਤਿ, ਯਾ ਖਣਿਕਜਰਾਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਏਕਂਸੇਨ ਚ ਉਪ੍ਪਾਦਭਙ੍ਗਾવਤ੍ਥਾਸੁ વਤ੍ਥੁਨੋ ਅਭੇਦੋ ਇਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬੋ, ਅਞ੍ਞਥਾ ‘‘ਅਞ੍ਞੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਅਞ੍ਞੋ ਭਿਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿ ਆਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯ। ਤਯਿਦਂ ਖਣਿਕਜਰਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ ‘‘ਅਞ੍ਞਥਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ।

    Aniccanti anupassī, aniccassa vā anupassanasīlo aniccānupassīti ettha kiṃ pana taṃ aniccaṃ, kathaṃ vā aniccaṃ, kā vā aniccānupassanā, kassa vā aniccānupassanāti catukkaṃ vibhāvetabbanti taṃ dassento ‘‘aniccaṃ veditabba’’ntiādimāha. Tattha niccaṃ nāma dhuvaṃ sassataṃ yathā taṃ nibbānaṃ, na niccanti aniccaṃ, udayabbayavantaṃ, atthato saṅkhatā dhammāti āha aniccanti pañcakkhandhā. Kasmā? Uppādavayaññathattabhāvāti, uppādavayaññathattasabbhāvāti attho. Tattha saṅkhatadhammānaṃ hetupaccayehi uppajjanaṃ ahutvā sambhavo attalābho uppādo, uppannānaṃ tesaṃ khaṇanirodho vināso vayo, jarāya aññathābhāvo aññathattaṃ. Yathā hi uppādāvatthāya bhinnāya bhaṅgāvatthāyaṃ vatthubhedo natthi, evaṃ ṭhitisaṅkhātāyaṃ bhaṅgābhimukhāvatthāyampi vatthubhedo natthi. Yattha jarāvohāro, tasmā ekassapi dhammassa jarā yujjati, yā khaṇikajarāti vuccati. Ekaṃsena ca uppādabhaṅgāvatthāsu vatthuno abhedo icchitabbo, aññathā ‘‘añño uppajjati, añño bhijjatī’’ti āpajjeyya. Tayidaṃ khaṇikajaraṃ sandhāyāha ‘‘aññathatta’’nti.

    ਯਸ੍ਸ ਲਕ੍ਖਣਤ੍ਤਯਸ੍ਸ ਭਾવਾ ਖਨ੍ਧੇਸੁ ਅਨਿਚ੍ਚਸਮਞ੍ਞਾ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਲਕ੍ਖਣਤ੍ਤਯੇ ਅਨਿਚ੍ਚਤਾ ਸਮਞ੍ਞਾਤਿ ‘‘ਅਨਿਚ੍ਚਤਾਤਿ ਤੇਸਂਯੇવ ਉਪ੍ਪਾਦવਯਞ੍ਞਥਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ વਤ੍વਾ વਿਸੇਸਤੋ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਖਣਿਕਨਿਰੋਧੇ ਅਨਿਚ੍ਚਤਾવੋਹਾਰੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਹੁਤ੍વਾ ਅਭਾવੋ વਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਉਪ੍ਪਾਦਪੁਬ੍ਬਕਤ੍ਤਾ ਅਭਾવਸ੍ਸ ਹੁਤ੍વਾ-ਗਹਣਂ। ਤੇਨ ਪਾਕਟਭਾવਪੁਬ੍ਬਕਤ੍ਤਂ વਿਨਾਸਭਾવਸ੍ਸ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਤੇਨੇવਾਕਾਰੇਨਾਤਿ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਨਾਕਾਰੇਨ। ਖਣਭਙ੍ਗੇਨਾਤਿ ਖਣਿਕਨਿਰੋਧੇਨ। ਤਸ੍ਸਾ ਅਨਿਚ੍ਚਤਾਯਾਤਿ ਖਣਿਕਭਙ੍ਗਸਙ੍ਖਾਤਾਯ ਅਨਿਚ੍ਚਤਾਯ। ਤਾਯ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨਾਯਾਤਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਾਯ ਅਨਿਚ੍ਚਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਯ। ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋਤਿ ਸਮਙ੍ਗਿਭੂਤੋ ਯੋਗਾવਚਰੋ।

    Yassa lakkhaṇattayassa bhāvā khandhesu aniccasamaññā, tasmiṃ lakkhaṇattaye aniccatā samaññāti ‘‘aniccatāti tesaṃyeva uppādavayaññathatta’’nti vatvā visesato dhammānaṃ khaṇikanirodhe aniccatāvohāroti dassento ‘‘hutvā abhāvo vā’’tiādimāha. Tattha uppādapubbakattā abhāvassa hutvā-gahaṇaṃ. Tena pākaṭabhāvapubbakattaṃ vināsabhāvassa dasseti. Tenevākārenāti nibbattanākārena. Khaṇabhaṅgenāti khaṇikanirodhena. Tassā aniccatāyāti khaṇikabhaṅgasaṅkhātāya aniccatāya. Tāya anupassanāyāti yathāvuttāya aniccānupassanāya. Samannāgatoti samaṅgibhūto yogāvacaro.

    ਖਯੋਤਿ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ વਿਨਾਸੋ। વਿਰਜ੍ਜਨਂ ਤੇਸਂਯੇવ વਿਲੁਜ੍ਜਨਂ વਿਰਾਗੋ, ਖਯੋ ਏવ વਿਰਾਗੋ ਖਯવਿਰਾਗੋ, ਖਣਿਕਨਿਰੋਧੋ। ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਮੇਤ੍ਥ ਏਤਸ੍ਮਿਂ ਅਧਿਗਤੇ ਸਙ੍ਖਾਰਾ વਿਰਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਨਿਰੁਜ੍ਝਨ੍ਤੀਤਿ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤવਿਰਾਗੋ, ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਖਯવਿਰਾਗੋਤਿ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਖਣਭਙ੍ਗੋ। ਅਚ੍ਚਨ੍ਤવਿਰਾਗੋਤਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨ’’ਨ੍ਤਿ। ਤਦੁਭਯਦਸ੍ਸਨવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਾਤਿ ਖਯવਿਰਾਗਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾવਸੇਨ વਿਪਸ੍ਸਨਾਯ, ਅਚ੍ਚਨ੍ਤવਿਰਾਗਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾવਸੇਨ ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਪવਤ੍ਤਿ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਾ। ਆਰਮ੍ਮਣਤੋ વਾ વਿਪਸ੍ਸਨਾਯ ਖਯવਿਰਾਗਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਿ, ਤਨ੍ਨਿਨ੍ਨਭਾવਤੋ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤવਿਰਾਗਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾવਸੇਨ, ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਪਨ ਅਸਮ੍ਮੋਹਤੋ ਖਯવਿਰਾਗਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾવਸੇਨ, ਆਰਮ੍ਮਣਤੋ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤવਿਰਾਗਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਏਸੇવ ਨਯੋਤਿ ਇਮਿਨਾ ਯਸ੍ਮਾ વਿਰਾਗਾਨੁਪਸ੍ਸੀਪਦੇ વੁਤ੍ਤਨਯਾਨੁਸਾਰੇਨ ‘‘ਦ੍વੇ ਨਿਰੋਧਾ ਖਯਨਿਰੋਧੋ ਚ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਨਿਰੋਧੋ ਚਾ’’ਤਿ ਏવਮਾਦਿਅਤ੍ਥવਣ੍ਣਨਂ ਅਤਿਦਿਸ੍ਸਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ વਿਰਾਗਟ੍ਠਾਨੇ ਨਿਰੋਧਪਦਂ ਪਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ‘‘ਖਯੋ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ વਿਨਾਸੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਇਧ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥવਣ੍ਣਨਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।

    Khayoti saṅkhārānaṃ vināso. Virajjanaṃ tesaṃyeva vilujjanaṃ virāgo, khayo eva virāgo khayavirāgo, khaṇikanirodho. Accantamettha etasmiṃ adhigate saṅkhārā virajjanti nirujjhantīti accantavirāgo, nibbānaṃ. Tenāha ‘‘khayavirāgoti saṅkhārānaṃ khaṇabhaṅgo. Accantavirāgoti nibbāna’’nti. Tadubhayadassanavasena pavattāti khayavirāgānupassanāvasena vipassanāya, accantavirāgānupassanāvasena maggassa pavatti yojetabbā. Ārammaṇato vā vipassanāya khayavirāgānupassanāvasena pavatti, tanninnabhāvato accantavirāgānupassanāvasena, maggassa pana asammohato khayavirāgānupassanāvasena, ārammaṇato accantavirāgānupassanāvasena pavatti veditabbā. Eseva nayoti iminā yasmā virāgānupassīpade vuttanayānusārena ‘‘dve nirodhā khayanirodho ca accantanirodho cā’’ti evamādiatthavaṇṇanaṃ atidissati, tasmā virāgaṭṭhāne nirodhapadaṃ pakkhipitvā ‘‘khayo saṅkhārānaṃ vināso’’tiādinā idha vuttanayena tassa atthavaṇṇanā veditabbā.

    ਪਟਿਨਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਂ ਪਹਾਤਬ੍ਬਸ੍ਸ ਤਦਙ੍ਗવਸੇਨ વਾ ਸਮੁਚ੍ਛੇਦવਸੇਨ વਾ ਪਰਿਚ੍ਚਜਨਂ ਪਰਿਚ੍ਚਾਗਪਟਿਨਿਸ੍ਸਗ੍ਗੋ। ਤਥਾ ਸਬ੍ਬੁਪਧੀਨਂ ਪਟਿਨਿਸ੍ਸਗ੍ਗਭੂਤੇ વਿਸਙ੍ਖਾਰੇ ਅਤ੍ਤਨੋ ਨਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਂ ਤਨ੍ਨਿਨ੍ਨਤਾਯ વਾ ਤਦਾਰਮ੍ਮਣਤਾਯ વਾ ਤਤ੍ਥ ਪਕ੍ਖਨ੍ਦਨਂ ਪਕ੍ਖਨ੍ਦਨਪਟਿਨਿਸ੍ਸਗ੍ਗੋ। ਤਦਙ੍ਗવਸੇਨਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਅਨਿਚ੍ਚਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਤਾવ ਤਦਙ੍ਗਪ੍ਪਹਾਨવਸੇਨ ਨਿਚ੍ਚਸਞ੍ਞਂ ਪਰਿਚ੍ਚਜਤਿ, ਪਰਿਚ੍ਚਜਨ੍ਤੀ ਚ ਤਸ੍ਸਾ ਤਥਾ ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਯਂ ਯੇ ‘‘ਨਿਚ੍ਚ’’ਨ੍ਤਿ ਗਹਣવਸੇਨ ਕਿਲੇਸਾ ਤਮ੍ਮੂਲਕਾ ਚ ਅਭਿਸਙ੍ਖਾਰਾ ਤਦੁਭਯਮੂਲਕਾ ਚ વਿਪਾਕਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਅਨਾਗਤੇ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯੁਂ, ਤੇ ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਕਰਣવਸੇਨ ਪਰਿਚ੍ਚਜਤਿ, ਤਥਾ ਦੁਕ੍ਖਸਞ੍ਞਾਦਯੋ। ਤੇਨਾਹ – ‘‘વਿਪਸ੍ਸਨਾ ਹਿ ਤਦਙ੍ਗવਸੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਖਨ੍ਧਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰੇਹਿ ਕਿਲੇਸੇ ਪਰਿਚ੍ਚਜਤੀ’’ਤਿ। ਸਙ੍ਖਤਦੋਸਦਸ੍ਸਨੇਨਾਤਿ ਸਙ੍ਖਤੇ ਤੇਭੂਮਕਸਙ੍ਖਾਰਗਤੇ ਅਨਿਚ੍ਚਤਾਦਿਦੋਸਦਸ੍ਸਨੇਨ। ਨਿਚ੍ਚਾਦਿਭਾવੇਨ ਤਬ੍ਬਿਪਰੀਤੇ। ਤਨ੍ਨਿਨ੍ਨਤਾਯਾਤਿ ਤਦਧਿਮੁਤ੍ਤਤਾਯ। ਪਕ੍ਖਨ੍ਦਤੀਤਿ ਅਨੁਪવਿਸਤਿ ਅਨੁਪવਿਸਨ੍ਤਂ વਿਯ ਹੋਤਿ। ਸਦ੍ਧਿਂ ਖਨ੍ਧਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰੇਹਿ ਕਿਲੇਸੇ ਪਰਿਚ੍ਚਜਤੀਤਿ ਮਗ੍ਗੇਨ ਕਿਲੇਸੇਸੁ ਪਰਿਚ੍ਚਤ੍ਤੇਸੁ ਅવਿਪਾਕਧਮ੍ਮਤਾਪਾਦਨੇਨ ਅਭਿਸਙ੍ਖਾਰਾ ਤਮ੍ਮੂਲਕਾ ਚ ਖਨ੍ਧਾ ਅਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਰਹਭਾવੇਨ ਪਰਿਚ੍ਚਤ੍ਤਾ ਨਾਮ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਤੇ ਮਗ੍ਗੋ ਪਰਿਚ੍ਚਜਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਉਭਯਨ੍ਤਿ વਿਪਸ੍ਸਨਾਞਾਣਂ ਮਗ੍ਗਞਾਣਞ੍ਚ। ਮਗ੍ਗਞਾਣਮ੍ਪਿ ਹਿ ਗੋਤ੍ਰਭੁਞਾਣਸ੍ਸ ਅਨੁ ਪਚ੍ਛਾ ਨਿਬ੍ਬਾਨਦਸ੍ਸਨਤੋ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨਾਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ।

    Paṭinissajjanaṃ pahātabbassa tadaṅgavasena vā samucchedavasena vā pariccajanaṃ pariccāgapaṭinissaggo. Tathā sabbupadhīnaṃ paṭinissaggabhūte visaṅkhāre attano nissajjanaṃ tanninnatāya vā tadārammaṇatāya vā tattha pakkhandanaṃ pakkhandanapaṭinissaggo. Tadaṅgavasenāti ettha aniccānupassanā tāva tadaṅgappahānavasena niccasaññaṃ pariccajati, pariccajantī ca tassā tathā appavattiyaṃ ye ‘‘nicca’’nti gahaṇavasena kilesā tammūlakā ca abhisaṅkhārā tadubhayamūlakā ca vipākakkhandhā anāgate uppajjeyyuṃ, te sabbepi appavattikaraṇavasena pariccajati, tathā dukkhasaññādayo. Tenāha – ‘‘vipassanā hi tadaṅgavasena saddhiṃ khandhābhisaṅkhārehi kilese pariccajatī’’ti. Saṅkhatadosadassanenāti saṅkhate tebhūmakasaṅkhāragate aniccatādidosadassanena. Niccādibhāvena tabbiparīte. Tanninnatāyāti tadadhimuttatāya. Pakkhandatīti anupavisati anupavisantaṃ viya hoti. Saddhiṃ khandhābhisaṅkhārehi kilese pariccajatīti maggena kilesesu pariccattesu avipākadhammatāpādanena abhisaṅkhārā tammūlakā ca khandhā anuppattirahabhāvena pariccattā nāma hontīti sabbepi te maggo pariccajatīti vuttaṃ. Ubhayanti vipassanāñāṇaṃ maggañāṇañca. Maggañāṇampi hi gotrabhuñāṇassa anu pacchā nibbānadassanato anupassanāti vuccati.

    ਇਦਞ੍ਚ ਚਤੁਤ੍ਥਚਤੁਕ੍ਕਂ ਸੁਦ੍ਧવਿਪਸ੍ਸਨਾવਸੇਨੇવ વੁਤ੍ਤਂ, ਪੁਰਿਮਾਨਿ ਪਨ ਤੀਣਿ ਸਮਥવਿਪਸ੍ਸਨਾવਸੇਨ। ਏવਂ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਚਤੁਕ੍ਕਾਨਂ વਸੇਨ ਸੋਲ਼ਸવਤ੍ਥੁਕਾਯ ਆਨਾਪਾਨਸ੍ਸਤਿਯਾ ਭਾવਨਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਏવਂ ਸੋਲ਼ਸવਤ੍ਥੁવਸੇਨ ਚ ਅਯਂ ਆਨਾਪਾਨਸ੍ਸਤਿ ਭਾવਿਤਾ ਮਹਪ੍ਫਲਾ ਹੋਤਿ ਮਹਾਨਿਸਂਸਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ‘‘ਏવਂ ਭਾવਿਤੋ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਆਨਾਪਾਨਸ੍ਸਤਿਸਮਾਧੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਪਨ ਸਨ੍ਤਭਾવਾਦਿવਸੇਨ ਮਹਾਨਿਸਂਸਤਾ ਦਸ੍ਸਿਤਾ। વਿਤਕ੍ਕੁਪਚ੍ਛੇਦਸਮਤ੍ਥਤਾਯਪਿ ਚਸ੍ਸ ਮਹਾਨਿਸਂਸਤਾ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ। ਅਯਞ੍ਹਿ ਸਨ੍ਤਪਣੀਤਅਸੇਚਨਕਸੁਖવਿਹਾਰਤ੍ਤਾ ਸਮਾਧਿਅਨ੍ਤਰਾਯਕਰਾਨਂ વਿਤਕ੍ਕਾਨਂ વਸੇਨ ਇਤੋ ਚਿਤੋ ਚ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ વਿਧਾવਨਂ ਉਪਚ੍ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਆਨਾਪਾਨਾਰਮ੍ਮਣਾਭਿਮੁਖਮੇવ ਚਿਤ੍ਤਂ ਕਰੋਤਿ। ਤੇਨੇવ વੁਤ੍ਤਂ – ‘‘ਆਨਾਪਾਨਸ੍ਸਤਿ ਭਾવੇਤਬ੍ਬਾ વਿਤਕ੍ਕੁਪਚ੍ਛੇਦਾਯਾ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੯.੧; ਉਦਾ॰ ੩੧)। વਿਜ੍ਜਾવਿਮੁਤ੍ਤਿਪਾਰਿਪੂਰਿਯਾ ਮੂਲਭਾવੇਨਪਿ ਚਸ੍ਸਾ ਮਹਾਨਿਸਂਸਤਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ ਭਗવਤਾ –

    Idañca catutthacatukkaṃ suddhavipassanāvaseneva vuttaṃ, purimāni pana tīṇi samathavipassanāvasena. Evaṃ catunnaṃ catukkānaṃ vasena soḷasavatthukāya ānāpānassatiyā bhāvanā veditabbā. Evaṃ soḷasavatthuvasena ca ayaṃ ānāpānassati bhāvitā mahapphalā hoti mahānisaṃsāti veditabbā. ‘‘Evaṃ bhāvito kho, bhikkhave, ānāpānassatisamādhī’’tiādinā pana santabhāvādivasena mahānisaṃsatā dassitā. Vitakkupacchedasamatthatāyapi cassa mahānisaṃsatā daṭṭhabbā. Ayañhi santapaṇītaasecanakasukhavihārattā samādhiantarāyakarānaṃ vitakkānaṃ vasena ito cito ca cittassa vidhāvanaṃ upacchinditvā ānāpānārammaṇābhimukhameva cittaṃ karoti. Teneva vuttaṃ – ‘‘ānāpānassati bhāvetabbā vitakkupacchedāyā’’ti (a. ni. 9.1; udā. 31). Vijjāvimuttipāripūriyā mūlabhāvenapi cassā mahānisaṃsatā veditabbā. Vuttañhetaṃ bhagavatā –

    ‘‘ਆਨਾਪਾਨਸ੍ਸਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਾવਿਤਾ ਬਹੁਲੀਕਤਾ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨੇ ਪਰਿਪੂਰੇਤਿ, ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਾ ਭਾવਿਤਾ ਬਹੁਲੀਕਤਾ ਸਤ੍ਤ ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗੇ ਪਰਿਪੂਰੇਨ੍ਤਿ, ਸਤ੍ਤ ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਾ ਭਾવਿਤਾ ਬਹੁਲੀਕਤਾ વਿਜ੍ਜਾવਿਮੁਤ੍ਤਿਂ ਪਰਿਪੂਰੇਨ੍ਤੀ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੩.੧੪੭)।

    ‘‘Ānāpānassati, bhikkhave, bhāvitā bahulīkatā cattāro satipaṭṭhāne paripūreti, cattāro satipaṭṭhānā bhāvitā bahulīkatā satta bojjhaṅge paripūrenti, satta bojjhaṅgā bhāvitā bahulīkatā vijjāvimuttiṃ paripūrentī’’ti (ma. ni. 3.147).

    ਅਪਿਚ ਚਰਿਮਕਾਨਂ ਅਸ੍ਸਾਸਪਸ੍ਸਾਸਾਨਂ વਿਦਿਤਭਾવਕਰਣਤੋਪਿਸ੍ਸਾ ਮਹਾਨਿਸਂਸਤਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ ਭਗવਤਾ –

    Apica carimakānaṃ assāsapassāsānaṃ viditabhāvakaraṇatopissā mahānisaṃsatā veditabbā. Vuttañhetaṃ bhagavatā –

    ‘‘ਏવਂ ਭਾવਿਤਾਯ, ਰਾਹੁਲ, ਆਨਾਪਾਨਸ੍ਸਤਿਯਾ ਏવਂ ਬਹੁਲੀਕਤਾਯ ਯੇਪਿ ਤੇ ਚਰਿਮਕਾ ਅਸ੍ਸਾਸਪਸ੍ਸਾਸਾ, ਤੇਪਿ વਿਦਿਤਾવ ਨਿਰੁਜ੍ਝਨ੍ਤਿ, ਨੋ ਅવਿਦਿਤਾ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੨.੧੨੧)।

    ‘‘Evaṃ bhāvitāya, rāhula, ānāpānassatiyā evaṃ bahulīkatāya yepi te carimakā assāsapassāsā, tepi viditāva nirujjhanti, no aviditā’’ti (ma. ni. 2.121).

    ਤਤ੍ਥ ਨਿਰੋਧવਸੇਨ ਤਯੋ ਚਰਿਮਕਾ ਭવਚਰਿਮਕਾ ਝਾਨਚਰਿਮਕਾ ਚੁਤਿਚਰਿਮਕਾਤਿ। ਭવੇਸੁ ਹਿ ਕਾਮਭવੇ ਅਸ੍ਸਾਸਪਸ੍ਸਾਸਾ ਪવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ, ਰੂਪਾਰੂਪਭવੇਸੁ ਨ ਪવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਤੇ ਭવਚਰਿਮਕਾ। ਝਾਨੇਸੁ ਪੁਰਿਮੇ ਝਾਨਤ੍ਤਯੇ ਪવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ, ਚਤੁਤ੍ਥੇ ਨਪ੍ਪવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਤੇ ਝਾਨਚਰਿਮਕਾ। ਯੇ ਪਨ ਚੁਤਿਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪੁਰਤੋ ਸੋਲ਼ਸਮੇਨ ਚਿਤ੍ਤੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਚੁਤਿਚਿਤ੍ਤੇਨ ਸਹ ਨਿਰੁਜ੍ਝਨ੍ਤਿ, ਇਮੇ ਚੁਤਿਚਰਿਮਕਾ ਨਾਮ। ਇਮੇ ਇਧ ਚਰਿਮਕਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਾ।

    Tattha nirodhavasena tayo carimakā bhavacarimakā jhānacarimakā cuticarimakāti. Bhavesu hi kāmabhave assāsapassāsā pavattanti, rūpārūpabhavesu na pavattanti, tasmā te bhavacarimakā. Jhānesu purime jhānattaye pavattanti, catutthe nappavattanti, tasmā te jhānacarimakā. Ye pana cuticittassa purato soḷasamena cittena saddhiṃ uppajjitvā cuticittena saha nirujjhanti, ime cuticarimakā nāma. Ime idha carimakāti adhippetā.

    ਇਮੇ ਕਿਰ ਇਮਂ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਮਨੁਯੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਪਾਕਟਾ ਹੋਨ੍ਤਿ ਆਨਾਪਾਨਾਰਮ੍ਮਣਸ੍ਸ ਸੁਟ੍ਠੁ ਪਰਿਗ੍ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ। ਚੁਤਿਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਹਿ ਪੁਰਤੋ ਸੋਲ਼ਸਮਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦਕ੍ਖਣੇ ਉਪ੍ਪਾਦਂ ਆવਜ੍ਜਯਤੋ ਉਪ੍ਪਾਦੋਪਿ ਨੇਸਂ ਪਾਕਟੋ ਹੋਤਿ, ਠਿਤਿਂ ਆવਜ੍ਜਯਤੋ ਠਿਤਿਪਿ ਨੇਸਂ ਪਾਕਟਾ ਹੋਤਿ, ਭਙ੍ਗਂ ਆવਜ੍ਜਯਤੋ ਭਙ੍ਗੋਪਿ ਨੇਸਂ ਪਾਕਟੋ ਹੋਤਿ। ਇਤੋ ਅਞ੍ਞਂ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ ਭਾવੇਤ੍વਾ ਅਰਹਤ੍ਤਪ੍ਪਤ੍ਤਸ੍ਸ ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਹਿ ਆਯੁਅਨ੍ਤਰਂ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨਂ વਾ ਹੋਤਿ ਅਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨਂ વਾ, ਇਮਂ ਪਨ ਸੋਲ਼ਸવਤ੍ਥੁਕਂ ਆਨਾਪਾਨਸ੍ਸਤਿਂ ਭਾવੇਤ੍વਾ ਅਰਹਤ੍ਤਪ੍ਪਤ੍ਤਸ੍ਸ ਆਯੁਅਨ੍ਤਰਂ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨਮੇવ ਹੋਤਿ। ਸੋ ‘‘ਏਤ੍ਤਕਂ ਦਾਨਿ ਮੇ ਆਯੁਸਙ੍ਖਾਰਾ ਪવਤ੍ਤਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ, ਨ ਇਤੋ ਪਰ’’ਨ੍ਤਿ ਞਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਧਮ੍ਮਤਾਯ ਏવ ਸਰੀਰਪਟਿਜਗ੍ਗਨਨਿવਾਸਨਪਾਰੁਪਨਾਦੀਨਿ ਸਬ੍ਬਕਿਚ੍ਚਾਨਿ ਕਤ੍વਾ ਅਕ੍ਖੀਨਿ ਨਿਮੀਲੇਤਿ ਕੋਟਪਬ੍ਬਤવਿਹਾਰવਾਸਿਤਿਸ੍ਸਤ੍ਥੇਰੋ વਿਯ, ਮਹਾਕਰਞ੍ਜਿਯવਿਹਾਰવਾਸਿਮਹਾਤਿਸ੍ਸਤ੍ਥੇਰੋ વਿਯ, ਦੇવਪੁਤ੍ਤਰਟ੍ਠੇ ਪਿਣ੍ਡਪਾਤਿਕਤ੍ਥੇਰੋ વਿਯ, ਚਿਤ੍ਤਲਪਬ੍ਬਤવਿਹਾਰવਾਸਿਨੋ ਦ੍વੇਭਾਤਿਕਤ੍ਥੇਰਾ વਿਯ ਚ।

    Ime kira imaṃ kammaṭṭhānamanuyuttassa bhikkhuno pākaṭā honti ānāpānārammaṇassa suṭṭhu pariggahitattā. Cuticittassa hi purato soḷasamacittassa uppādakkhaṇe uppādaṃ āvajjayato uppādopi nesaṃ pākaṭo hoti, ṭhitiṃ āvajjayato ṭhitipi nesaṃ pākaṭā hoti, bhaṅgaṃ āvajjayato bhaṅgopi nesaṃ pākaṭo hoti. Ito aññaṃ kammaṭṭhānaṃ bhāvetvā arahattappattassa bhikkhuno hi āyuantaraṃ paricchinnaṃ vā hoti aparicchinnaṃ vā, imaṃ pana soḷasavatthukaṃ ānāpānassatiṃ bhāvetvā arahattappattassa āyuantaraṃ paricchinnameva hoti. So ‘‘ettakaṃ dāni me āyusaṅkhārā pavattissanti, na ito para’’nti ñatvā attano dhammatāya eva sarīrapaṭijaggananivāsanapārupanādīni sabbakiccāni katvā akkhīni nimīleti koṭapabbatavihāravāsitissatthero viya, mahākarañjiyavihāravāsimahātissatthero viya, devaputtaraṭṭhe piṇḍapātikatthero viya, cittalapabbatavihāravāsino dvebhātikattherā viya ca.

    ਤਤ੍ਰਿਦਂ ਏਕવਤ੍ਥੁਪਰਿਦੀਪਨਂ – ਦ੍વੇਭਾਤਿਕਤ੍ਥੇਰਾਨਂ ਕਿਰੇਕੋ ਪੁਣ੍ਣਮੁਪੋਸਥਦਿવਸੇ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਂ ਓਸਾਰੇਤ੍વਾ ਭਿਕ੍ਖੁਸਙ੍ਘਪਰਿવੁਤੋ ਅਤ੍ਤਨੋ વਸਨਟ੍ਠਾਨਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਚਙ੍ਕਮੇ ਠਿਤੋ ਜੁਣ੍ਹਪਕ੍ਖੇ ਪਦੋਸવੇਲਾਯਂ ਚਨ੍ਦਾਲੋਕੇਨ ਸਮਨ੍ਤਤੋ ਆਸਿਞ੍ਚਮਾਨਖੀਰਧਾਰਂ વਿਯ ਗਗਨਤਲਂ ਰਜਤਪਟ੍ਟਸਦਿਸਂ વਾਲਿਕਾਸਨ੍ਥਤਞ੍ਚ ਭੂਮਿਭਾਗਂ ਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਰਮਣੀਯੋ વਤਾਯਂ ਕਾਲੋ, ਦੇਸੋ ਚ ਮਮ ਅਜ੍ਝਾਸਯਸਦਿਸੋ, ਕੀવ ਚਿਰਂ ਨੁ ਖੋ ਅਯਂ ਦੁਕ੍ਖਭਾਰੋ વਹਿਤਬ੍ਬੋ’’ਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਆਯੁਸਙ੍ਖਾਰੇ ਉਪਧਾਰੇਤ੍વਾ ਭਿਕ੍ਖੁਸਙ੍ਘਂ ਆਹ – ‘‘ਤੁਮ੍ਹੇਹਿ ਕਥਂ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਯਨ੍ਤਾ ਭਿਕ੍ਖੂ ਦਿਟ੍ਠਪੁਬ੍ਬਾ’’ਤਿ। ਤਤ੍ਰ ਕੇਚਿ ਆਹਂਸੁ – ‘‘ਅਮ੍ਹੇਹਿ ਆਸਨੇ ਨਿਸਿਨ੍ਨਕਾવ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਯਨ੍ਤਾ ਦਿਟ੍ਠਪੁਬ੍ਬਾ’’ਤਿ। ਕੇਚਿ ‘‘ਅਮ੍ਹੇਹਿ ਆਕਾਸੇ ਪਲ੍ਲਙ੍ਕਂ ਆਭੁਜਿਤ੍વਾ ਨਿਸਿਨ੍ਨਕਾ’’ਤਿ। ਥੇਰੋ ਆਹ – ‘‘ਅਹਂ ਦਾਨਿ વੋ ਚਙ੍ਕਮਨ੍ਤਮੇવ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਯਮਾਨਂ ਦਸ੍ਸਯਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ। ਤਤੋ ਚਙ੍ਕਮੇ ਤਿਰਿਯਂ ਲੇਖਂ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਅਹਂ ਇਤੋ ਚਙ੍ਕਮਕੋਟਿਤੋ ਪਰਕੋਟਿਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਨਿવਤ੍ਤਮਾਨੋ ਇਮਂ ਲੇਖਂ ਪਤ੍વਾ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਯਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਚਙ੍ਕਮਂ ਓਰੁਯ੍ਹ ਪਰਭਾਗਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਨਿવਤ੍ਤਮਾਨੋ ਏਕੇਨ ਪਾਦੇਨ ਲੇਖਂ ਅਕ੍ਕਨ੍ਤਕ੍ਖਣੇਯੇવ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਯੀਤਿ।

    Tatridaṃ ekavatthuparidīpanaṃ – dvebhātikattherānaṃ kireko puṇṇamuposathadivase pātimokkhaṃ osāretvā bhikkhusaṅghaparivuto attano vasanaṭṭhānaṃ gantvā caṅkame ṭhito juṇhapakkhe padosavelāyaṃ candālokena samantato āsiñcamānakhīradhāraṃ viya gaganatalaṃ rajatapaṭṭasadisaṃ vālikāsanthatañca bhūmibhāgaṃ disvā ‘‘ramaṇīyo vatāyaṃ kālo, deso ca mama ajjhāsayasadiso, kīva ciraṃ nu kho ayaṃ dukkhabhāro vahitabbo’’ti attano āyusaṅkhāre upadhāretvā bhikkhusaṅghaṃ āha – ‘‘tumhehi kathaṃ parinibbāyantā bhikkhū diṭṭhapubbā’’ti. Tatra keci āhaṃsu – ‘‘amhehi āsane nisinnakāva parinibbāyantā diṭṭhapubbā’’ti. Keci ‘‘amhehi ākāse pallaṅkaṃ ābhujitvā nisinnakā’’ti. Thero āha – ‘‘ahaṃ dāni vo caṅkamantameva parinibbāyamānaṃ dassayissāmī’’ti. Tato caṅkame tiriyaṃ lekhaṃ katvā ‘‘ahaṃ ito caṅkamakoṭito parakoṭiṃ gantvā nivattamāno imaṃ lekhaṃ patvā parinibbāyissāmī’’ti vatvā caṅkamaṃ oruyha parabhāgaṃ gantvā nivattamāno ekena pādena lekhaṃ akkantakkhaṇeyeva parinibbāyīti.

    ਆਨਾਪਾਨਸ੍ਸਤਿਸਮਾਧਿਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Ānāpānassatisamādhikathāvaṇṇanā niṭṭhitā.




    Next: ਪਠਮਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ • Paṭhamapaññattikathāvaṇṇanā




    Related texts:



    ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / વਿਨਯਪਿਟਕ • Vinayapiṭaka / ਮਹਾવਿਭਙ੍ਗ • Mahāvibhaṅga / ੩. ਤਤਿਯਪਾਰਾਜਿਕਂ • 3. Tatiyapārājikaṃ

    ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Aṭṭhakathā / વਿਨਯਪਿਟਕ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / ਮਹਾવਿਭਙ੍ਗ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / ੩. ਤਤਿਯਪਾਰਾਜਿਕਂ • 3. Tatiyapārājikaṃ

    ਟੀਕਾ • Tīkā / વਿਨਯਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / વਜਿਰਬੁਦ੍ਧਿ-ਟੀਕਾ • Vajirabuddhi-ṭīkā / ਆਨਾਪਾਨਸ੍ਸਤਿਸਮਾਧਿਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ • Ānāpānassatisamādhikathāvaṇṇanā

    ਟੀਕਾ • Tīkā / વਿਨਯਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / વਿਮਤਿવਿਨੋਦਨੀ-ਟੀਕਾ • Vimativinodanī-ṭīkā / ਆਨਾਪਾਨਸ੍ਸਤਿਸਮਾਧਿਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ • Ānāpānassatisamādhikathāvaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact