Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / કઙ્ખાવિતરણી-અભિનવ-ટીકા • Kaṅkhāvitaraṇī-abhinava-ṭīkā |
૯. અઞ્ઞભાગિયસિક્ખાપદવણ્ણના
9. Aññabhāgiyasikkhāpadavaṇṇanā
અઞ્ઞભાગસ્સાતિ અઞ્ઞકોટ્ઠાસસ્સ, યં ચોદેતુકામો, તસ્સ જાતિઆદિતો અઞ્ઞસ્સ તિરચ્છાનજાતિઆદિકોટ્ઠાસસ્સાતિ વુત્તં હોતિ. ઇદન્તિ નપુંસકનિદ્દેસેન છગલકાદિં નિદ્દિસતિ, અયં છગલકાદિકોતિ અત્થો, અધિકરણસદ્દાપેક્ખાય વા નપુંસકનિદ્દેસો, ઇદં છગલકાદિસઙ્ખાતં અધિકરણન્તિ વુત્તં હોતિ. અઞ્ઞભાગો વાતિ તિરચ્છાનજાતિઆદિભેદો અઞ્ઞો કોટ્ઠાસો વા. અસ્સાતિ છગલકાદિકસ્સ . અઞ્ઞભાગિયં છગલકાદિ. એત્થ ચ ‘‘અઞ્ઞભાગસમ્બન્ધિ અઞ્ઞભાગિય’’ન્તિ પઠમવિગ્ગહસ્સ અત્થો, ‘‘અઞ્ઞભાગવન્તં અઞ્ઞભાગિય’’ન્તિ દુતિયવિગ્ગહસ્સ. ઠપેત્વા પન તિરચ્છાનજાતિઆદિકં પરમત્થતો વિસું છગલકાદિકે અસતિપિ ‘‘પટિમાય સરીર’’ન્તિઆદીસુ વિય અભેદેપિ ભેદકપ્પનાય પવત્તલોકવોહારવસેન ‘‘અઞ્ઞભાગસ્સ ઇદં, અઞ્ઞભાગો વા અસ્સ અત્થી’’તિ વુત્તન્તિ દટ્ઠબ્બં. અધિકરીયતિ એત્થાતિ અધિકરણં. તેનાહ ‘‘આધારો વેદિતબ્બો’’તિ. આધરીયતિ અસ્મિન્તિ આધારો, પતિટ્ઠાનં. તેનાહ ‘‘વત્થુ અધિટ્ઠાનન્તિ વુત્તં હોતી’’તિ.
Aññabhāgassāti aññakoṭṭhāsassa, yaṃ codetukāmo, tassa jātiādito aññassa tiracchānajātiādikoṭṭhāsassāti vuttaṃ hoti. Idanti napuṃsakaniddesena chagalakādiṃ niddisati, ayaṃ chagalakādikoti attho, adhikaraṇasaddāpekkhāya vā napuṃsakaniddeso, idaṃ chagalakādisaṅkhātaṃ adhikaraṇanti vuttaṃ hoti. Aññabhāgo vāti tiracchānajātiādibhedo añño koṭṭhāso vā. Assāti chagalakādikassa . Aññabhāgiyaṃ chagalakādi. Ettha ca ‘‘aññabhāgasambandhi aññabhāgiya’’nti paṭhamaviggahassa attho, ‘‘aññabhāgavantaṃ aññabhāgiya’’nti dutiyaviggahassa. Ṭhapetvā pana tiracchānajātiādikaṃ paramatthato visuṃ chagalakādike asatipi ‘‘paṭimāya sarīra’’ntiādīsu viya abhedepi bhedakappanāya pavattalokavohāravasena ‘‘aññabhāgassa idaṃ, aññabhāgo vā assa atthī’’ti vuttanti daṭṭhabbaṃ. Adhikarīyati etthāti adhikaraṇaṃ. Tenāha ‘‘ādhāro veditabbo’’ti. Ādharīyati asminti ādhāro, patiṭṭhānaṃ. Tenāha ‘‘vatthu adhiṭṭhānanti vuttaṃ hotī’’ti.
ઇદાનિ ‘‘અઞ્ઞભાગસ્સ ઇદ’’ન્તિઆદિના સઙ્ખેપેન વુત્તમેવત્થં કેવલં નયદસ્સનત્થં અટ્ઠુપ્પત્તિયં આગતમેવ ગહેત્વા વિભજન્તો ‘‘યો હિ સો’’તિઆદિમાહ. તેન નનુ અનાગતે એવં ચોદેન્તાનં પાપભિક્ખૂનં લેસોકાસપિદહનત્થં ઇદં સિક્ખાપદં પઞ્ઞત્તં, ન પન મેત્તિયભૂમજકાનં. તેસઞ્હિ આદિકમ્મિકત્તા અનાપત્તિ, તસ્મા સામઞ્ઞેન અત્થો વિભજિતબ્બો. ન પન ‘‘યો હિ સો અટ્ઠુપ્પત્તિયં દબ્બો મલ્લપુત્તો’’તિઆદિના વિસેસેનાતિ એદિસી ચોદના અનવકાસાતિ દટ્ઠબ્બં. હીતિ કારણત્થે નિપાતો, યસ્માતિ વુત્તં હોતિ. અટ્ઠુપ્પત્તિયન્તિ અત્થસ્સ ઉપ્પત્તિ અત્થુપ્પત્તિ, અત્થુપ્પત્તિયેવ અટ્ઠુપ્પત્તિ, તસ્સં અટ્ઠુપ્પત્તિયં, સિક્ખાપદસ્સ નિદાનેતિ વુત્તં હોતિ. છગલકોતિ સેતછગલકો. સોતિ છગલકો. ઇમસ્સ પન ‘‘હોતી’’તિ ઇમિના સમ્બન્ધો. અઞ્ઞસ્સ…પે॰… છગલકભાવસ્સ ચાતિ ‘‘તિરચ્છાનજાતિયા ચેવ છગલકભાવસ્સ ચા’’તિ સઙ્ખાતસ્સ અઞ્ઞસ્સ ભાગસ્સ કોટ્ઠાસસ્સ, પક્ખસ્સાતિ અત્થો.
Idāni ‘‘aññabhāgassa ida’’ntiādinā saṅkhepena vuttamevatthaṃ kevalaṃ nayadassanatthaṃ aṭṭhuppattiyaṃ āgatameva gahetvā vibhajanto ‘‘yo hi so’’tiādimāha. Tena nanu anāgate evaṃ codentānaṃ pāpabhikkhūnaṃ lesokāsapidahanatthaṃ idaṃ sikkhāpadaṃ paññattaṃ, na pana mettiyabhūmajakānaṃ. Tesañhi ādikammikattā anāpatti, tasmā sāmaññena attho vibhajitabbo. Na pana ‘‘yo hi so aṭṭhuppattiyaṃ dabbo mallaputto’’tiādinā visesenāti edisī codanā anavakāsāti daṭṭhabbaṃ. Hīti kāraṇatthe nipāto, yasmāti vuttaṃ hoti. Aṭṭhuppattiyanti atthassa uppatti atthuppatti, atthuppattiyeva aṭṭhuppatti, tassaṃ aṭṭhuppattiyaṃ, sikkhāpadassa nidāneti vuttaṃ hoti. Chagalakoti setachagalako. Soti chagalako. Imassa pana ‘‘hotī’’ti iminā sambandho. Aññassa…pe… chagalakabhāvassa cāti ‘‘tiracchānajātiyā ceva chagalakabhāvassa cā’’ti saṅkhātassa aññassa bhāgassa koṭṭhāsassa, pakkhassāti attho.
કુતોયમઞ્ઞો, યતો ‘‘અઞ્ઞસ્સ ભાગસ્સા’’તિ વુત્તન્તિ આહ ‘‘ય્વાયં…પે॰… તતો’’તિ. તત્થ મનુસ્સજાતિ ચેવ ભિક્ખુભાવો ચાતિ યો અયં ભાગો કોટ્ઠાસો પક્ખોતિ સમ્બન્ધો, ‘‘મનુસ્સજાતિ ચેવ ભિક્ખુભાવો ચા’’તિ સઙ્ખાતો યો અયં ભાગો કોટ્ઠાસો પક્ખોતિ અત્થો. તતોતિ ‘‘મનુસ્સજાતિ ચેવ ભિક્ખુભાવો ચા’’તિ ભાગતો. સો વા અઞ્ઞભાગોતિ યથાવુત્તતિરચ્છાનજાતિછગલકભાવસઙ્ખાતો સો અઞ્ઞભાગો વા. અસ્સાતિ છગલકસ્સ. અત્થીતિ ઉપલબ્ભતિ. તસ્માતિ યસ્મા અઞ્ઞભાગસ્સ છગલકો હોતિ, યસ્મા ચ સો વા અઞ્ઞભાગો અસ્સ અત્થિ, તસ્મા. અઞ્ઞભાગિયસઙ્ખ્યં લભતીતિ એત્થ ‘‘સો ય્વાય’’ન્તિ ઇધ સો-સદ્દમેવ આનેત્વા સો અઞ્ઞભાગિયસઙ્ખં લભતીતિ યોજેતબ્બં, ‘‘સો’’તિ વા પાઠસેસો દટ્ઠબ્બો. ચ-સદ્દો સમુચ્ચયત્થો. સો પન અધિકરણસદ્દતો પરં દટ્ઠબ્બો, ‘‘અધિકરણ’’ન્તિ ચ વેદિતબ્બોતિ. તેસન્તિ મેત્તિયભૂમજકાનં. ઇમં મયં દબ્બં મલ્લપુત્તં નામ કરોમાતિ છગલકં અજિકાય વિપ્પટિપજ્જન્તં દિસ્વા ‘‘મયં, આવુસો, ઇમં છગલકં દબ્બં મલ્લપુત્તં નામ કરોમા’’તિ વદન્તાનં. નામકરણસઞ્ઞાયાતિ નામકરણસઙ્ખાતાય સઞ્ઞાય. એત્થાપિ ‘‘યો સો’’તિઆદિકં આનેત્વા તસ્સા નામકરણસઞ્ઞાય યો સો અટ્ઠુપ્પત્તિયં ‘‘દબ્બો મલ્લપુત્તો નામા’’તિ છગલકો વુત્તો, સો યસ્મા આધારો વત્થુ અધિટ્ઠાનન્તિ યોજેતબ્બં.
Kutoyamañño, yato ‘‘aññassa bhāgassā’’ti vuttanti āha ‘‘yvāyaṃ…pe… tato’’ti. Tattha manussajāti ceva bhikkhubhāvo cāti yo ayaṃ bhāgo koṭṭhāso pakkhoti sambandho, ‘‘manussajāti ceva bhikkhubhāvo cā’’ti saṅkhāto yo ayaṃ bhāgo koṭṭhāso pakkhoti attho. Tatoti ‘‘manussajāti ceva bhikkhubhāvo cā’’ti bhāgato. So vā aññabhāgoti yathāvuttatiracchānajātichagalakabhāvasaṅkhāto so aññabhāgo vā. Assāti chagalakassa. Atthīti upalabbhati. Tasmāti yasmā aññabhāgassa chagalako hoti, yasmā ca so vā aññabhāgo assa atthi, tasmā. Aññabhāgiyasaṅkhyaṃ labhatīti ettha ‘‘so yvāya’’nti idha so-saddameva ānetvā so aññabhāgiyasaṅkhaṃ labhatīti yojetabbaṃ, ‘‘so’’ti vā pāṭhaseso daṭṭhabbo. Ca-saddo samuccayattho. So pana adhikaraṇasaddato paraṃ daṭṭhabbo, ‘‘adhikaraṇa’’nti ca veditabboti. Tesanti mettiyabhūmajakānaṃ. Imaṃ mayaṃ dabbaṃ mallaputtaṃ nāma karomāti chagalakaṃ ajikāya vippaṭipajjantaṃ disvā ‘‘mayaṃ, āvuso, imaṃ chagalakaṃ dabbaṃ mallaputtaṃ nāma karomā’’ti vadantānaṃ. Nāmakaraṇasaññāyāti nāmakaraṇasaṅkhātāya saññāya. Etthāpi ‘‘yo so’’tiādikaṃ ānetvā tassā nāmakaraṇasaññāya yo so aṭṭhuppattiyaṃ ‘‘dabbo mallaputto nāmā’’ti chagalako vutto, so yasmā ādhāro vatthu adhiṭṭhānanti yojetabbaṃ.
ઇદાનિ કથમેતં વિઞ્ઞાયતિ ‘‘અધિકરણ’’ન્તિ ચેત્થ આધારો વેદિતબ્બો, ન વિવાદાધિકરણાદીસુ અઞ્ઞતરન્તિ અનુયોગં સન્ધાયાહ ‘‘તઞ્હિ સન્ધાયા’’તિઆદિ. તત્થ તન્તિ તસ્સા નામકરણસઞ્ઞાય અધિટ્ઠાનભૂતં છગલકં પચ્ચામસતિ. વિવાદાધિકરણાદીસુ અઞ્ઞતરં સન્ધાય ન વુત્તન્તિ સમ્બન્ધો. તત્થ કારણં પુચ્છતિ ‘‘કસ્મા’’તિ. કારણમાહ ‘‘અસમ્ભવતો’’તિ. ઇદાનિ તમેવ અસમ્ભવં પાકટં કત્વા દસ્સેતું ‘‘ન હી’’તિઆદિ વુત્તં. ન હિ ઉપાદિયિંસૂતિ સમ્બન્ધો. ઉપાદિયિંસૂતિ ગણ્હિંસુ. કિં ચતુન્નં અધિકરણાનમ્પિ લેસો અત્થિ, યેનેવં વુત્તન્તિ આહ ‘‘ન ચ ચતુન્નં અધિકરણાન’’ન્તિઆદિ. ઇદાનિ તમેવ સમત્થેતું ‘‘જાતિલેસાદયો હી’’તિઆદિ વુત્તં. તત્થ જાતિયેવ લેસો જાતિલેસો. આદિસદ્દેન નામલેસાદીનં ગહણં. હોતિ ચેત્થ –
Idāni kathametaṃ viññāyati ‘‘adhikaraṇa’’nti cettha ādhāro veditabbo, na vivādādhikaraṇādīsu aññataranti anuyogaṃ sandhāyāha ‘‘tañhi sandhāyā’’tiādi. Tattha tanti tassā nāmakaraṇasaññāya adhiṭṭhānabhūtaṃ chagalakaṃ paccāmasati. Vivādādhikaraṇādīsu aññataraṃ sandhāya na vuttanti sambandho. Tattha kāraṇaṃ pucchati ‘‘kasmā’’ti. Kāraṇamāha ‘‘asambhavato’’ti. Idāni tameva asambhavaṃ pākaṭaṃ katvā dassetuṃ ‘‘na hī’’tiādi vuttaṃ. Na hi upādiyiṃsūti sambandho. Upādiyiṃsūti gaṇhiṃsu. Kiṃ catunnaṃ adhikaraṇānampi leso atthi, yenevaṃ vuttanti āha ‘‘na ca catunnaṃ adhikaraṇāna’’ntiādi. Idāni tameva samatthetuṃ ‘‘jātilesādayo hī’’tiādi vuttaṃ. Tattha jātiyeva leso jātileso. Ādisaddena nāmalesādīnaṃ gahaṇaṃ. Hoti cettha –
‘‘લેસા જાતિનામગોત્ત-લિઙ્ગાપત્તિવસાપિ ચ;
‘‘Lesā jātināmagotta-liṅgāpattivasāpi ca;
પત્તચીવરુપજ્ઝાયા-ચરિયાવાસવસા દસા’’તિ.
Pattacīvarupajjhāyā-cariyāvāsavasā dasā’’ti.
આપત્તિલેસો નામ લહુકં આપત્તિં આપજ્જન્તો દિટ્ઠો હોતિ. તઞ્ચે પારાજિકેન ચોદેતિ ‘‘અસ્સમણોસિ, અસક્યપુત્તિયોસી’’તિ, આપત્તિ વાચાય વાચાય સઙ્ઘાદિસેસસ્સાતિ (પારા॰ ૩૯૬) એવં આપત્તિલેસમ્પિ પુગ્ગલસ્મિંયેવ આરોપેત્વા વુત્તત્તા ‘‘પુગ્ગલાનંયેવ લેસા વુત્તા’’તિ વુત્તં . તઞ્ચ ‘‘દબ્બો મલ્લપુત્તો’’તિ નામન્તિ મેત્તિયભૂમજકેહિ છગલકસ્સ કતં તં ‘‘દબ્બો મલ્લપુત્તો’’તિ નામઞ્ચ. એવં અસમ્ભવં દસ્સેત્વા ઇદાનિ ઇમિનાવ પસઙ્ગેન દેસલેસસદ્દાનં અત્થં સંવણ્ણેતું ‘‘એત્થ ચા’’તિઆદિમાહ. એત્થાતિ એતેસુ દ્વીસુ દેસલેસેસુ. દેસો નામ જાતિઆદિભેદો વોહારો. તેનાહ ‘‘જાતિઆદીસૂ’’તિઆદિ. અઞ્ઞમ્પિ વત્થુન્તિ યસ્મિં વત્થુસ્મિં પતિટ્ઠિતં, તં મુઞ્ચિત્વા અઞ્ઞમ્પિ વત્થું. કથં સિલિસ્સતીતિ આહ ‘‘વોહારમત્તેનેવા’’તિઆદિ, વોહારમત્તેનેવ, ન તુ અત્થતોતિ અધિપ્પાયો. ‘‘ઈસકં અલ્લીયતી’’તિ ઇમિના ‘‘લેસો’’તિ લિસ અલ્લીભાવેતિ ઇમસ્સ રૂપન્તિ દસ્સેતિ. કિઞ્ચાપિ દેસલેસાનં વુત્તનયેન બ્યઞ્જનતો નાનાકરણં અત્થિ, અત્થતો પન નત્થીતિ આહ ‘‘જાતિઆદીનંયેવ અઞ્ઞતરકોટ્ઠાસસ્સેતં અધિવચન’’ન્તિ.
Āpattileso nāma lahukaṃ āpattiṃ āpajjanto diṭṭho hoti. Tañce pārājikena codeti ‘‘assamaṇosi, asakyaputtiyosī’’ti, āpatti vācāya vācāya saṅghādisesassāti (pārā. 396) evaṃ āpattilesampi puggalasmiṃyeva āropetvā vuttattā ‘‘puggalānaṃyeva lesā vuttā’’ti vuttaṃ . Tañca ‘‘dabbo mallaputto’’ti nāmanti mettiyabhūmajakehi chagalakassa kataṃ taṃ ‘‘dabbo mallaputto’’ti nāmañca. Evaṃ asambhavaṃ dassetvā idāni imināva pasaṅgena desalesasaddānaṃ atthaṃ saṃvaṇṇetuṃ ‘‘ettha cā’’tiādimāha. Etthāti etesu dvīsu desalesesu. Deso nāma jātiādibhedo vohāro. Tenāha ‘‘jātiādīsū’’tiādi. Aññampi vatthunti yasmiṃ vatthusmiṃ patiṭṭhitaṃ, taṃ muñcitvā aññampi vatthuṃ. Kathaṃ silissatīti āha ‘‘vohāramattenevā’’tiādi, vohāramatteneva, na tu atthatoti adhippāyo. ‘‘Īsakaṃ allīyatī’’ti iminā ‘‘leso’’ti lisa allībhāveti imassa rūpanti dasseti. Kiñcāpi desalesānaṃ vuttanayena byañjanato nānākaraṇaṃ atthi, atthato pana natthīti āha ‘‘jātiādīnaṃyeva aññatarakoṭṭhāsassetaṃ adhivacana’’nti.
યદિ પન નામકરણસઞ્ઞાય આધારભૂતં છગલકં સન્ધાય ‘‘અઞ્ઞભાગિયસ્સ અધિકરણસ્સા’’તિ વુત્તં, અથ કસ્મા પદભાજને તં અવિભજિત્વા ‘‘અઞ્ઞભાગિયસ્સ અધિકરણસ્સાતિ આપત્તઞ્ઞભાગિયં વા હોતિ અધિકરણઞ્ઞભાગિયં વા’’તિઆદિ (પારા॰ ૩૯૩) વુત્તન્તિ આહ ‘‘પદભાજને પના’’તિઆદિ. તન્તિ આધારસઙ્ખાતં અધિકરણં. આવિભૂતં પાકટં. અત્થુદ્ધારવસેનાતિ તેન વત્તબ્બઅત્થાનં ઉદ્ધરણવસેન. નનુ ચ ‘‘અત્થમત્તં પતિ સદ્દા અભિનિવિસન્તી’’તિ ન એકેન સદ્દેન અનેકત્થા અભિધીયન્તીતિ? સચ્ચમેતં સદ્દવિસેસે અપેક્ખિતે, તેસં તેસં પન અત્થાનં અધિકરણસદ્દવચનીયતાસામઞ્ઞં ઉપાદાય વુચ્ચમાનો અયં વિચારો અધિકરણસદ્દસ્સ અત્થુદ્ધારોતિ વુત્તો. તેનેવાહ ‘‘અધિકરણન્તિ વચનસામઞ્ઞતો અત્થુદ્ધારવસેન પવત્તાનિ ચત્તારિ અધિકરણાની’’તિ. અઞ્ઞભાગિયતાતિ અઞ્ઞપક્ખિયતા. તબ્ભાગિયતાતિ તપ્પક્ખિયતા. અપાકટા પદભાજનતો અઞ્ઞત્ર દસ્સિતટ્ઠાનાભાવતો. અવસાને આપત્તઞ્ઞભાગિયેન ચોદનઞ્ચાતિ ‘‘ભિક્ખુ સઙ્ઘાદિસેસં અજ્ઝાપજ્જન્તો દિટ્ઠો હોતિ, સઙ્ઘાદિસેસે સઙ્ઘાદિસેસદિટ્ઠિ હોતિ, તઞ્ચે પારાજિકેન ચોદેતી’’તિઆદિચોદનં સન્ધાય વુત્તં ‘‘અધિકરણઞ્ઞભાગિય’’ન્તિ. એકમેકઞ્હિ અધિકરણં ઇતરેસં તિણ્ણં તિણ્ણં અઞ્ઞભાગિયં અઞ્ઞપક્ખિયં અઞ્ઞકોટ્ઠાસિયં હોતિ વત્થુવિસભાગત્તા. આદિસદ્દેન ‘‘કથં અધિકરણં અધિકરણસ્સ અઞ્ઞભાગિય’’ન્તિઆદિકો પદવિભાગો સઙ્ગહિતો.
Yadi pana nāmakaraṇasaññāya ādhārabhūtaṃ chagalakaṃ sandhāya ‘‘aññabhāgiyassa adhikaraṇassā’’ti vuttaṃ, atha kasmā padabhājane taṃ avibhajitvā ‘‘aññabhāgiyassa adhikaraṇassāti āpattaññabhāgiyaṃ vā hoti adhikaraṇaññabhāgiyaṃ vā’’tiādi (pārā. 393) vuttanti āha ‘‘padabhājane panā’’tiādi. Tanti ādhārasaṅkhātaṃ adhikaraṇaṃ. Āvibhūtaṃ pākaṭaṃ. Atthuddhāravasenāti tena vattabbaatthānaṃ uddharaṇavasena. Nanu ca ‘‘atthamattaṃ pati saddā abhinivisantī’’ti na ekena saddena anekatthā abhidhīyantīti? Saccametaṃ saddavisese apekkhite, tesaṃ tesaṃ pana atthānaṃ adhikaraṇasaddavacanīyatāsāmaññaṃ upādāya vuccamāno ayaṃ vicāro adhikaraṇasaddassa atthuddhāroti vutto. Tenevāha ‘‘adhikaraṇanti vacanasāmaññato atthuddhāravasena pavattāni cattāri adhikaraṇānī’’ti. Aññabhāgiyatāti aññapakkhiyatā. Tabbhāgiyatāti tappakkhiyatā. Apākaṭā padabhājanato aññatra dassitaṭṭhānābhāvato. Avasāne āpattaññabhāgiyena codanañcāti ‘‘bhikkhu saṅghādisesaṃ ajjhāpajjanto diṭṭho hoti, saṅghādisese saṅghādisesadiṭṭhi hoti, tañce pārājikena codetī’’tiādicodanaṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘adhikaraṇaññabhāgiya’’nti. Ekamekañhi adhikaraṇaṃ itaresaṃ tiṇṇaṃ tiṇṇaṃ aññabhāgiyaṃ aññapakkhiyaṃ aññakoṭṭhāsiyaṃ hoti vatthuvisabhāgattā. Ādisaddena ‘‘kathaṃ adhikaraṇaṃ adhikaraṇassa aññabhāgiya’’ntiādiko padavibhāgo saṅgahito.
કિઞ્ચિ દેસં લેસમત્તં ઉપાદાયાતિ એત્થ યં વત્તબ્બં, તસ્સાપિ અસમ્ભવદસ્સનપ્પસઙ્ગેન હેટ્ઠા વુત્તત્તા ‘‘સેસા વિનિચ્છયકથા અટ્ઠમે વુત્તસદિસાયેવા’’તિ વુત્તં. તત્થ સેસા વિનિચ્છયકથાતિ ‘‘પારાજિકેનાતિ ભિક્ખુનો અનુરૂપેસુ એકૂનવિસતિયા અઞ્ઞતરેના’’તિઆદિકા (કઙ્ખા॰ અટ્ઠ॰ દુટ્ઠદોસસિક્ખાપદવણ્ણના) વિનિચ્છયકથા. વુત્તસદિસાયેવાતિ એત્થ ઇમસ્મિં સિક્ખાપદે યા વત્તબ્બા, તેન સિક્ખાપદેન સાધારણભૂતા સા વુત્તસદિસાયેવાતિ અધિપ્પેતા, ન અસાધારણભૂતા અપુબ્બવણ્ણનાય અધિપ્પેતત્તા. તેનેવાહ ‘‘અયં પના’’તિઆદિ. પુરિમસ્મિં સિક્ખાપદેપિ તથાસઞ્ઞિનો અનાપત્તિકત્તા ‘‘ઇધ ચા’’તિ વુત્તં. તથાસઞ્ઞિનોપીતિ ‘‘પારાજિકંયેવ અયં આપન્નો’’તિ એવંસઞ્ઞિનોપિ. ઇતિસદ્દો આદિઅત્થો વા પકારત્થો વા. તેન કેનચિ ભિક્ખુના અઞ્ઞો કોચિ ખત્તિયજાતિકો પારાજિકં ધમ્મં અજ્ઝાપજ્જન્તો દિટ્ઠો હોતિ, અથ સો અઞ્ઞં અત્તનો વેરિં ખત્તિયજાતિકં ભિક્ખું પસ્સિત્વા તં ખત્તિયજાતિલેસં ગહેત્વા એવં ચોદેતિ ‘‘ખત્તિયો મયા દિટ્ઠો પારાજિકં ધમ્મં અજ્ઝાપજ્જન્તો, ત્વં ખત્તિયો પારાજિકં ધમ્મં અજ્ઝાપન્નોસિ, અથ વા ત્વં ખો ખત્તિયો, ન અઞ્ઞો, પારાજિકં ધમ્મં અજ્ઝાપન્નોસિ, અસ્સમણોસિ, અસક્યપુત્તિયોસિ, નત્થિ તયા સદ્ધિં ઉપોસથો વા પવારણા વા સઙ્ઘકમ્મં વા’’તિ, આપત્તિ વાચાય વાચાય સઙ્ઘાદિસેસસ્સ. એત્થ ચ તેસં ખત્તિયાનં અઞ્ઞમઞ્ઞં અસદિસસ્સ તસ્સ તસ્સ દીઘાદિનો વા દિટ્ઠાદિનો વા વસેન અઞ્ઞભાગિયતા, ખત્તિયજાતિપઞ્ઞત્તિયા આધારવસેન અધિકરણતા ચ વેદિતબ્બા. એસ નયો નામલેસાદીસુપિ.
Kiñci desaṃ lesamattaṃ upādāyāti ettha yaṃ vattabbaṃ, tassāpi asambhavadassanappasaṅgena heṭṭhā vuttattā ‘‘sesā vinicchayakathā aṭṭhame vuttasadisāyevā’’ti vuttaṃ. Tattha sesā vinicchayakathāti ‘‘pārājikenāti bhikkhuno anurūpesu ekūnavisatiyā aññatarenā’’tiādikā (kaṅkhā. aṭṭha. duṭṭhadosasikkhāpadavaṇṇanā) vinicchayakathā. Vuttasadisāyevāti ettha imasmiṃ sikkhāpade yā vattabbā, tena sikkhāpadena sādhāraṇabhūtā sā vuttasadisāyevāti adhippetā, na asādhāraṇabhūtā apubbavaṇṇanāya adhippetattā. Tenevāha ‘‘ayaṃ panā’’tiādi. Purimasmiṃ sikkhāpadepi tathāsaññino anāpattikattā ‘‘idha cā’’ti vuttaṃ. Tathāsaññinopīti ‘‘pārājikaṃyeva ayaṃ āpanno’’ti evaṃsaññinopi. Itisaddo ādiattho vā pakārattho vā. Tena kenaci bhikkhunā añño koci khattiyajātiko pārājikaṃ dhammaṃ ajjhāpajjanto diṭṭho hoti, atha so aññaṃ attano veriṃ khattiyajātikaṃ bhikkhuṃ passitvā taṃ khattiyajātilesaṃ gahetvā evaṃ codeti ‘‘khattiyo mayā diṭṭho pārājikaṃ dhammaṃ ajjhāpajjanto, tvaṃ khattiyo pārājikaṃ dhammaṃ ajjhāpannosi, atha vā tvaṃ kho khattiyo, na añño, pārājikaṃ dhammaṃ ajjhāpannosi, assamaṇosi, asakyaputtiyosi, natthi tayā saddhiṃ uposatho vā pavāraṇā vā saṅghakammaṃ vā’’ti, āpatti vācāya vācāya saṅghādisesassa. Ettha ca tesaṃ khattiyānaṃ aññamaññaṃ asadisassa tassa tassa dīghādino vā diṭṭhādino vā vasena aññabhāgiyatā, khattiyajātipaññattiyā ādhāravasena adhikaraṇatā ca veditabbā. Esa nayo nāmalesādīsupi.
આપત્તિલેસે પન કેનચિ ભિક્ખુના કોચિ ભિક્ખુ લહુકં આપત્તિં આપજ્જન્તો દિટ્ઠો હોતિ, સો ચેતં ભિક્ખું પારાજિકેન ચોદેતિ, આપત્તિ વાચાય વાચાય સઙ્ઘાદિસેસસ્સ. યદિ એવં કથં અઞ્ઞભાગિયં અધિકરણં હોતીતિ? યઞ્હિ સો લહુકં આપત્તિં આપન્નો, તં પારાજિકસ્સ અઞ્ઞભાગિયં અધિકરણં, તસ્સ પન અઞ્ઞભાગિયસ્સ અધિકરણસ્સ લેસો નામ. યો સો સબ્બખત્તિયાનં સાધારણો ખત્તિયભાવો વિય સબ્બાપત્તીનં સાધારણો આપત્તિભાવો. એતેનેવ ઉપાયેન ‘‘કેનચિ ભિક્ખુના કોચિ ભિક્ખુ સઙ્ઘાદિસેસં અજ્ઝાપજ્જન્તો દિટ્ઠો હોતી’’તિઆદિકં વિસેસં સઙ્ગણ્હાતિ.
Āpattilese pana kenaci bhikkhunā koci bhikkhu lahukaṃ āpattiṃ āpajjanto diṭṭho hoti, so cetaṃ bhikkhuṃ pārājikena codeti, āpatti vācāya vācāya saṅghādisesassa. Yadi evaṃ kathaṃ aññabhāgiyaṃ adhikaraṇaṃ hotīti? Yañhi so lahukaṃ āpattiṃ āpanno, taṃ pārājikassa aññabhāgiyaṃ adhikaraṇaṃ, tassa pana aññabhāgiyassa adhikaraṇassa leso nāma. Yo so sabbakhattiyānaṃ sādhāraṇo khattiyabhāvo viya sabbāpattīnaṃ sādhāraṇo āpattibhāvo. Eteneva upāyena ‘‘kenaci bhikkhunā koci bhikkhu saṅghādisesaṃ ajjhāpajjanto diṭṭho hotī’’tiādikaṃ visesaṃ saṅgaṇhāti.
અઞ્ઞભાગિયસિક્ખં યો, નેવ સિક્ખતિ યુત્તિતો;
Aññabhāgiyasikkhaṃ yo, neva sikkhati yuttito;
ગચ્છે વિનયવિઞ્ઞૂહિ, અઞ્ઞભાગિયતંવ સો. (વજિર॰ ટી॰ પારાજિક ૪૦૮);
Gacche vinayaviññūhi, aññabhāgiyataṃva so. (vajira. ṭī. pārājika 408);
અઞ્ઞભાગિયસિક્ખાપદવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Aññabhāgiyasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.