Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / മിലിന്ദപഞ്ഹപാളി • Milindapañhapāḷi

    ൪. അനുമാനവഗ്ഗോ

    4. Anumānavaggo

    ൧. അനുമാനപഞ്ഹോ

    1. Anumānapañho

    . അഥ ഖോ മിലിന്ദോ രാജാ യേനായസ്മാ നാഗസേനോ തേനുപസങ്കമി, ഉപസങ്കമിത്വാ ആയസ്മന്തം നാഗസേനം അഭിവാദേത്വാ ഏകമന്തം നിസീദി, ഏകമന്തം നിസിന്നോ ഖോ മിലിന്ദോ രാജാ ഞാതുകാമോ സോതുകാമോ ധാരേതുകാമോ ഞാണാലോകം ദട്ഠുകാമോ അഞ്ഞാണം ഭിന്ദിതുകാമോ ഞാണാലോകം ഉപ്പാദേതുകാമോ അവിജ്ജന്ധകാരം നാസേതുകാമോ അധിമത്തം ധിതിഞ്ച ഉസ്സാഹഞ്ച സതിഞ്ച സമ്പജഞ്ഞഞ്ച ഉപട്ഠപേത്വാ ആയസ്മന്തം നാഗസേനം ഏതദവോച ‘‘ഭന്തേ നാഗസേന, കിം പന ബുദ്ധോ തയാ ദിട്ഠോ’’തി. ‘‘ന ഹി, മഹാരാജാ’’തി. ‘‘കിം പന തേ ആചരിയേഹി ബുദ്ധോ ദിട്ഠോ’’തി? ‘‘ന ഹി, മഹാരാജാ’’തി. ‘‘ഭന്തേ നാഗസേന, ന കിര തയാ ബുദ്ധോ ദിട്ഠോ, നാപി കിര തേ ആചരിയേഹി ബുദ്ധോ ദിട്ഠോ, തേന ഹി, ഭന്തേ നാഗസേന, നത്ഥി ബുദ്ധോ, ന ഹേത്ഥ ബുദ്ധോ പഞ്ഞായതീ’’തി.

    1. Atha kho milindo rājā yenāyasmā nāgaseno tenupasaṅkami, upasaṅkamitvā āyasmantaṃ nāgasenaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi, ekamantaṃ nisinno kho milindo rājā ñātukāmo sotukāmo dhāretukāmo ñāṇālokaṃ daṭṭhukāmo aññāṇaṃ bhinditukāmo ñāṇālokaṃ uppādetukāmo avijjandhakāraṃ nāsetukāmo adhimattaṃ dhitiñca ussāhañca satiñca sampajaññañca upaṭṭhapetvā āyasmantaṃ nāgasenaṃ etadavoca ‘‘bhante nāgasena, kiṃ pana buddho tayā diṭṭho’’ti. ‘‘Na hi, mahārājā’’ti. ‘‘Kiṃ pana te ācariyehi buddho diṭṭho’’ti? ‘‘Na hi, mahārājā’’ti. ‘‘Bhante nāgasena, na kira tayā buddho diṭṭho, nāpi kira te ācariyehi buddho diṭṭho, tena hi, bhante nāgasena, natthi buddho, na hettha buddho paññāyatī’’ti.

    ‘‘അത്ഥി പന തേ, മഹാരാജ, പുബ്ബകാ ഖത്തിയാ, യേ തേ തവ ഖത്തിയവംസസ്സ പുബ്ബങ്ഗമാ’’തി? ‘‘ആമ, ഭന്തേ. കോ സംസയോ, അത്ഥി പുബ്ബകാ ഖത്തിയാ, യേ മമ ഖത്തിയവംസസ്സ പുബ്ബങ്ഗമാ’’തി. ‘‘ദിട്ഠപുബ്ബാ തയാ, മഹാരാജ, പുബ്ബകാ ഖത്തിയാ’’തി? ‘‘ന ഹി ഭന്തേ’’തി. ‘‘യേ പന തം, മഹാരാജ, അനുസാസന്തി പുരോഹിതാ സേനാപതിനോ അക്ഖദസ്സാ മഹാമത്താ, തേഹി പുബ്ബകാ ഖത്തിയാ ദിട്ഠപുബ്ബാ’’തി? ‘‘ന ഹി ഭന്തേ’’തി. ‘‘യദി പന തേ, മഹാരാജ, പുബ്ബകാ ഖത്തിയാ ന ദിട്ഠാ, നാപി കിര തേ അനുസാസകേഹി പുബ്ബകാ ഖത്തിയാ ദിട്ഠാ, തേന ഹി നത്ഥി പുബ്ബകാ ഖത്തിയാ, ന ഹേത്ഥ പുബ്ബകാ ഖത്തിയാ പഞ്ഞായന്തീ’’തി.

    ‘‘Atthi pana te, mahārāja, pubbakā khattiyā, ye te tava khattiyavaṃsassa pubbaṅgamā’’ti? ‘‘Āma, bhante. Ko saṃsayo, atthi pubbakā khattiyā, ye mama khattiyavaṃsassa pubbaṅgamā’’ti. ‘‘Diṭṭhapubbā tayā, mahārāja, pubbakā khattiyā’’ti? ‘‘Na hi bhante’’ti. ‘‘Ye pana taṃ, mahārāja, anusāsanti purohitā senāpatino akkhadassā mahāmattā, tehi pubbakā khattiyā diṭṭhapubbā’’ti? ‘‘Na hi bhante’’ti. ‘‘Yadi pana te, mahārāja, pubbakā khattiyā na diṭṭhā, nāpi kira te anusāsakehi pubbakā khattiyā diṭṭhā, tena hi natthi pubbakā khattiyā, na hettha pubbakā khattiyā paññāyantī’’ti.

    ‘‘ദിസ്സന്തി, ഭന്തേ നാഗസേന, പുബ്ബകാനം ഖത്തിയാനം അനുഭൂതാനി പരിഭോഗഭണ്ഡാനി. സേയ്യഥിദം, സേതച്ഛത്തം ഉണ്ഹീസം പാദുകാ വാലബീജനീ ഖഗ്ഗരതനം മഹാരഹാനി ച സയനാനി. യേഹി മയം ജാനേയ്യാമ സദ്ദഹേയ്യാമ ‘അത്ഥി പുബ്ബകാ ഖത്തിയാ’തി. ‘‘ഏവമേവ ഖോ, മഹാരാജ, മയമ്പേതം ഭഗവന്തം ജാനേയ്യാമ സദ്ദഹേയ്യാമ. അത്ഥി തം കാരണം, യേന മയം കാരണേന ജാനേയ്യാമ സദ്ദഹേയ്യാമ ‘അത്ഥി സോ ഭഗവാ’തി. കതമം തം കാരണം? അത്ഥി ഖോ, മഹാരാജ, തേന ഭഗവതാ ജാനതാ പസ്സതാ അരഹതാ സമ്മാസമ്ബുദ്ധേന അനുഭൂതാനി പരിഭോഗഭണ്ഡാനി. സേയ്യഥിദം, ചത്താരോ സതിപട്ഠാനാ ചത്താരോ സമ്മപ്പധാനാ ചത്താരോ ഇദ്ധിപാദാ പഞ്ചിന്ദ്രിയാനി പഞ്ച ബലാനി സത്ത ബോജ്ഝങ്ഗാ അരിയോ അട്ഠങ്ഗികോ മഗ്ഗോ, യേഹി സദേവകോ ലോകോ ജാനാതി സദ്ദഹതി ‘അത്ഥി സോ ഭഗവാ’തി. ഇമിനാ, മഹാരാജ, കാരണേന ഇമിനാ ഹേതുനാ ഇമിനാ നയേന ഇമിനാ അനുമാനേന ഞാതബ്ബോ ‘അത്ഥി സോ ഭഗവാ’തി.

    ‘‘Dissanti, bhante nāgasena, pubbakānaṃ khattiyānaṃ anubhūtāni paribhogabhaṇḍāni. Seyyathidaṃ, setacchattaṃ uṇhīsaṃ pādukā vālabījanī khaggaratanaṃ mahārahāni ca sayanāni. Yehi mayaṃ jāneyyāma saddaheyyāma ‘atthi pubbakā khattiyā’ti. ‘‘Evameva kho, mahārāja, mayampetaṃ bhagavantaṃ jāneyyāma saddaheyyāma. Atthi taṃ kāraṇaṃ, yena mayaṃ kāraṇena jāneyyāma saddaheyyāma ‘atthi so bhagavā’ti. Katamaṃ taṃ kāraṇaṃ? Atthi kho, mahārāja, tena bhagavatā jānatā passatā arahatā sammāsambuddhena anubhūtāni paribhogabhaṇḍāni. Seyyathidaṃ, cattāro satipaṭṭhānā cattāro sammappadhānā cattāro iddhipādā pañcindriyāni pañca balāni satta bojjhaṅgā ariyo aṭṭhaṅgiko maggo, yehi sadevako loko jānāti saddahati ‘atthi so bhagavā’ti. Iminā, mahārāja, kāraṇena iminā hetunā iminā nayena iminā anumānena ñātabbo ‘atthi so bhagavā’ti.

    ‘‘‘ബഹൂ ജനേ താരയിത്വാ, നിബ്ബുതോ ഉപധിക്ഖയേ;

    ‘‘‘Bahū jane tārayitvā, nibbuto upadhikkhaye;

    അനുമാനേന ഞാതബ്ബം, അത്ഥി സോ ദ്വിപദുത്തമോ’’’തി.

    Anumānena ñātabbaṃ, atthi so dvipaduttamo’’’ti.

    ‘‘ഭന്തേ നാഗസേന, ഓപമ്മം കരോഹീ’’തി. ‘‘യഥാ, മഹാരാജ, നഗരവഡ്ഢകീ നഗരം മാപേതുകാമോ പഠമം താവ സമം അനുന്നതമനോനതം അസക്ഖരപാസാണം നിരുപദ്ദവമനവജ്ജം രമണീയം ഭൂമിഭാഗം അനുവിലോകേത്വാ യം തത്ഥ വിസമം, തം സമം കാരാപേത്വാ ഖാണുകണ്ടകം വിസോധാപേത്വാ തത്ഥ നഗരം മാപേയ്യ സോഭനം വിഭത്തം ഭാഗസോ മിതം ഉക്കിണ്ണപരിഖാപാകാരം ദള്ഹഗോപുരട്ടാലകോട്ടകം പുഥുചച്ചരചതുക്കസന്ധിസിങ്ഘാടകം സുചിസമതലരാജമഗ്ഗം സുവിഭത്തഅന്തരാപണം ആരാമുയ്യാനതളാകപോക്ഖരണിഉദപാനസമ്പന്നം ബഹുവിധദേവട്ഠാനപ്പടിമണ്ഡിതം സബ്ബദോസവിരഹിതം, സോ തസ്മിം നഗരേ സബ്ബഥാ വേപുല്ലത്തം പത്തേ അഞ്ഞം ദേസം ഉപഗച്ഛേയ്യ, അഥ തം നഗരം അപരേന സമയേന ഇദ്ധം ഭവേയ്യ ഫീതം സുഭിക്ഖം ഖേമം സമിദ്ധം സിവം അനീതികം നിരുപദ്ദവം നാനാജനസമാകുലം, പുഥൂ ഖത്തിയാ ബ്രാഹ്മണാ വേസ്സാ സുദ്ദാ ഹത്ഥാരോഹാ അസ്സാരോഹാ രഥികാ പത്തികാ ധനുഗ്ഗഹാ ഥരുഗ്ഗഹാ ചേലകാ ചലകാ പിണ്ഡദായകാ ഉഗ്ഗാ രാജപുത്താ പക്ഖന്ദിനോ മഹാനാഗാ സൂരാ വമ്മിനോ യോധിനോ ദാസികപുത്താ ഭടിപുത്താ 1 മല്ലകാ ഗണകാ ആളാരികാ സൂദാ കപ്പകാ നഹാപകാ ചുന്ദാ മാലാകാരാ സുവണ്ണകാരാ സജ്ഝുകാരാ സീസകാരാ തിപുകാരാ ലോഹകാരാ വട്ടകാരാ അയോകാരാ മണികാരാ പേസകാരാ കുമ്ഭകാരാ വേണുകാരാ ലോണകാരാ ചമ്മകാരാ രഥകാരാ ദന്തകാരാ രജ്ജുകാരാ കോച്ഛകാരാ സുത്തകാരാ വിലീവകാരാ ധനുകാരാ ജിയകാരാ ഉസുകാരാ ചിത്തകാരാ രങ്ഗകാരാ രജകാ തന്തവായാ തുന്നവായാ ഹേരഞ്ഞികാ ദുസ്സികാ ഗന്ധികാ തിണഹാരകാ കട്ഠഹാരകാ ഭതകാ പണ്ണികാ ഫലികാ 2 മൂലികാ ഓദനികാ പൂവികാ മച്ഛികാ മംസികാ മജ്ജികാ നടകാ നച്ചകാ ലങ്ഘകാ ഇന്ദജാലികാ വേതാലികാ മല്ലാ ഛവഡാഹകാ പുപ്ഫഛഡ്ഡകാ വേനാ നേസാദാ ഗണികാ ലാസികാ കുമ്ഭദാസിയോ സക്കയവനചീനവിലാതാ ഉജ്ജേനകാ ഭാരുകച്ഛകാ കാസികോസലാ പരന്തകാ മാഗധകാ സാകേതകാ സോരേയ്യകാ 3 പാവേയ്യകാ കോടുമ്ബരമാഥുരകാ അലസന്ദകസ്മീരഗന്ധാരാ തം നഗരം വാസായ ഉപഗതാ നാനാവിസയിനോ ജനാ നവം സുവിഭത്തം അദോസമനവജ്ജം രമണീയം തം നഗരം പസ്സിത്വാ അനുമാനേന ജാനന്തി ‘ഛേകോ വത ഭോ സോ നഗരവഡ്ഢകീ, യോ ഇമസ്സ നഗരസ്സ മാപേതാ’തി. ഏവമേവ ഖോ, മഹാരാജ, സോ ഭഗവാ അസമോ അസമസമോ അപ്പടിസമോ അസദിസോ അതുലോ അസങ്ഖ്യേയോ അപ്പമേയ്യോ അപരിമേയ്യോ അമിതഗുണോ ഗുണപാരമിപ്പത്തോ അനന്തധിതി അനന്തതേജോ അനന്തവീരിയോ അനന്തബലോ ബുദ്ധബലപാരമിം ഗതോ സസേനമാരം പരാജേത്വാ ദിട്ഠിജാലം പദാലേത്വാ അവിജ്ജം ഖേപേത്വാ വിജ്ജം ഉപ്പാദേത്വാ ധമ്മുക്കം ധാരയിത്വാ സബ്ബഞ്ഞുതം പാപുണിത്വാ വിജിതസങ്ഗാമോ ധമ്മനഗരം മാപേസി.

    ‘‘Bhante nāgasena, opammaṃ karohī’’ti. ‘‘Yathā, mahārāja, nagaravaḍḍhakī nagaraṃ māpetukāmo paṭhamaṃ tāva samaṃ anunnatamanonataṃ asakkharapāsāṇaṃ nirupaddavamanavajjaṃ ramaṇīyaṃ bhūmibhāgaṃ anuviloketvā yaṃ tattha visamaṃ, taṃ samaṃ kārāpetvā khāṇukaṇṭakaṃ visodhāpetvā tattha nagaraṃ māpeyya sobhanaṃ vibhattaṃ bhāgaso mitaṃ ukkiṇṇaparikhāpākāraṃ daḷhagopuraṭṭālakoṭṭakaṃ puthucaccaracatukkasandhisiṅghāṭakaṃ sucisamatalarājamaggaṃ suvibhattaantarāpaṇaṃ ārāmuyyānataḷākapokkharaṇiudapānasampannaṃ bahuvidhadevaṭṭhānappaṭimaṇḍitaṃ sabbadosavirahitaṃ, so tasmiṃ nagare sabbathā vepullattaṃ patte aññaṃ desaṃ upagaccheyya, atha taṃ nagaraṃ aparena samayena iddhaṃ bhaveyya phītaṃ subhikkhaṃ khemaṃ samiddhaṃ sivaṃ anītikaṃ nirupaddavaṃ nānājanasamākulaṃ, puthū khattiyā brāhmaṇā vessā suddā hatthārohā assārohā rathikā pattikā dhanuggahā tharuggahā celakā calakā piṇḍadāyakā uggā rājaputtā pakkhandino mahānāgā sūrā vammino yodhino dāsikaputtā bhaṭiputtā 4 mallakā gaṇakā āḷārikā sūdā kappakā nahāpakā cundā mālākārā suvaṇṇakārā sajjhukārā sīsakārā tipukārā lohakārā vaṭṭakārā ayokārā maṇikārā pesakārā kumbhakārā veṇukārā loṇakārā cammakārā rathakārā dantakārā rajjukārā kocchakārā suttakārā vilīvakārā dhanukārā jiyakārā usukārā cittakārā raṅgakārā rajakā tantavāyā tunnavāyā heraññikā dussikā gandhikā tiṇahārakā kaṭṭhahārakā bhatakā paṇṇikā phalikā 5 mūlikā odanikā pūvikā macchikā maṃsikā majjikā naṭakā naccakā laṅghakā indajālikā vetālikā mallā chavaḍāhakā pupphachaḍḍakā venā nesādā gaṇikā lāsikā kumbhadāsiyo sakkayavanacīnavilātā ujjenakā bhārukacchakā kāsikosalā parantakā māgadhakā sāketakā soreyyakā 6 pāveyyakā koṭumbaramāthurakā alasandakasmīragandhārā taṃ nagaraṃ vāsāya upagatā nānāvisayino janā navaṃ suvibhattaṃ adosamanavajjaṃ ramaṇīyaṃ taṃ nagaraṃ passitvā anumānena jānanti ‘cheko vata bho so nagaravaḍḍhakī, yo imassa nagarassa māpetā’ti. Evameva kho, mahārāja, so bhagavā asamo asamasamo appaṭisamo asadiso atulo asaṅkhyeyo appameyyo aparimeyyo amitaguṇo guṇapāramippatto anantadhiti anantatejo anantavīriyo anantabalo buddhabalapāramiṃ gato sasenamāraṃ parājetvā diṭṭhijālaṃ padāletvā avijjaṃ khepetvā vijjaṃ uppādetvā dhammukkaṃ dhārayitvā sabbaññutaṃ pāpuṇitvā vijitasaṅgāmo dhammanagaraṃ māpesi.

    ‘‘ഭഗവതോ ഖോ, മഹാരാജ, ധമ്മനഗരം സീലപാകാരം ഹിരിപരിഖം ഞാണദ്വാരകോട്ഠകം വീരിയഅട്ടാലകം സദ്ധാഏസികം സതിദോവാരികം പഞ്ഞാപാസാദം സുത്തന്തചച്ചരം അഭിധമ്മസിങ്ഘാടകം വിനയവിനിച്ഛയം സതിപട്ഠാനവീഥികം, തസ്സ ഖോ പന, മഹാരാജ, സതിപട്ഠാനവീഥിയം ഏവരൂപാ ആപണാ പസാരിതാ ഹോന്തി. സേയ്യഥീദം, പുപ്ഫാപണം ഗന്ധാപണം ഫലാപണം അഗദാപണം ഓസധാപണം അമതാപണം രതനാപണം സബ്ബാപണ’’ന്തി.

    ‘‘Bhagavato kho, mahārāja, dhammanagaraṃ sīlapākāraṃ hiriparikhaṃ ñāṇadvārakoṭṭhakaṃ vīriyaaṭṭālakaṃ saddhāesikaṃ satidovārikaṃ paññāpāsādaṃ suttantacaccaraṃ abhidhammasiṅghāṭakaṃ vinayavinicchayaṃ satipaṭṭhānavīthikaṃ, tassa kho pana, mahārāja, satipaṭṭhānavīthiyaṃ evarūpā āpaṇā pasāritā honti. Seyyathīdaṃ, pupphāpaṇaṃ gandhāpaṇaṃ phalāpaṇaṃ agadāpaṇaṃ osadhāpaṇaṃ amatāpaṇaṃ ratanāpaṇaṃ sabbāpaṇa’’nti.

    ‘‘ഭന്തേ നാഗസേന, കതമം ബുദ്ധസ്സ ഭഗവതോ പുപ്ഫാപണ’’ന്തി? ‘‘അത്ഥി ഖോ പന, മഹാരാജ, തേന ഭഗവതാ ജാനതാ പസ്സതാ അരഹതാ സമ്മാസമ്ബുദ്ധേന ആരമ്മണവിഭത്തിയോ അക്ഖാതാ. സേയ്യഥീദം, അനിച്ചസഞ്ഞാ ദുക്ഖസഞ്ഞാ അനത്തസഞ്ഞാ അസുഭസഞ്ഞാ ആദീനവസഞ്ഞാ പഹാനസഞ്ഞാ വിരാഗസഞ്ഞാ നിരോധസഞ്ഞാ സബ്ബലോകേ അനഭിരതിസഞ്ഞാ സബ്ബസങ്ഖാരേസു അനിച്ചസഞ്ഞാ ആനാപാനസ്സതി ഉദ്ധുമാതകസഞ്ഞാ വിനീലകസഞ്ഞാ വിപുബ്ബകസഞ്ഞാ വിച്ഛിദ്ദകസഞ്ഞാ വിക്ഖായിതകസഞ്ഞാ വിക്ഖിത്തകസഞ്ഞാ ഹതവിക്ഖിത്തകസഞ്ഞാ ലോഹിതകസഞ്ഞാ പുളവകസഞ്ഞാ അട്ഠികസഞ്ഞാ മേത്താസഞ്ഞാ കരുണാസഞ്ഞാ മുദിതാസഞ്ഞാ ഉപേക്ഖാസഞ്ഞാ മരണാനുസ്സതി കായഗതാസതി, ഇമേ ഖോ, മഹാരാജ, ബുദ്ധേന ഭഗവതാ ആരമ്മണവിഭത്തിയോ അക്ഖാതാ. തത്ഥ യോ കോചി ജരാമരണാ മുച്ചിതുകാമോ, സോ തേസു അഞ്ഞതരം ആരമ്മണം ഗണ്ഹാതി, തേന ആരമ്മണേന രാഗാ വിമുച്ചതി, ദോസാ വിമുച്ചതി, മോഹാ വിമുച്ചതി, മാനതോ വിമുച്ചതി, ദിട്ഠിതോ വിമുച്ചതി, സംസാരം തരതി, തണ്ഹാസോതം നിവാരേതി, തിവിധം മലം വിസോധേതി, സബ്ബകിലേസേ ഉപഹന്ത്വാ അമലം വിരജം സുദ്ധം പണ്ഡരം അജാതിം അജരം അമരം സുഖം സീതിഭൂതം അഭയം നഗരുത്തമം നിബ്ബാനനഗരം പവിസിത്വാ അരഹത്തേ ചിത്തം വിമോചേതി, ഇദം വുച്ചതി മഹാരാജ ‘ഭഗവതോ പുപ്ഫാപണ’ന്തി.

    ‘‘Bhante nāgasena, katamaṃ buddhassa bhagavato pupphāpaṇa’’nti? ‘‘Atthi kho pana, mahārāja, tena bhagavatā jānatā passatā arahatā sammāsambuddhena ārammaṇavibhattiyo akkhātā. Seyyathīdaṃ, aniccasaññā dukkhasaññā anattasaññā asubhasaññā ādīnavasaññā pahānasaññā virāgasaññā nirodhasaññā sabbaloke anabhiratisaññā sabbasaṅkhāresu aniccasaññā ānāpānassati uddhumātakasaññā vinīlakasaññā vipubbakasaññā vicchiddakasaññā vikkhāyitakasaññā vikkhittakasaññā hatavikkhittakasaññā lohitakasaññā puḷavakasaññā aṭṭhikasaññā mettāsaññā karuṇāsaññā muditāsaññā upekkhāsaññā maraṇānussati kāyagatāsati, ime kho, mahārāja, buddhena bhagavatā ārammaṇavibhattiyo akkhātā. Tattha yo koci jarāmaraṇā muccitukāmo, so tesu aññataraṃ ārammaṇaṃ gaṇhāti, tena ārammaṇena rāgā vimuccati, dosā vimuccati, mohā vimuccati, mānato vimuccati, diṭṭhito vimuccati, saṃsāraṃ tarati, taṇhāsotaṃ nivāreti, tividhaṃ malaṃ visodheti, sabbakilese upahantvā amalaṃ virajaṃ suddhaṃ paṇḍaraṃ ajātiṃ ajaraṃ amaraṃ sukhaṃ sītibhūtaṃ abhayaṃ nagaruttamaṃ nibbānanagaraṃ pavisitvā arahatte cittaṃ vimoceti, idaṃ vuccati mahārāja ‘bhagavato pupphāpaṇa’nti.

    ‘‘‘കമ്മമൂലം ഗഹേത്വാന, ആപണം ഉപഗച്ഛഥ;

    ‘‘‘Kammamūlaṃ gahetvāna, āpaṇaṃ upagacchatha;

    ആരമ്മണം കിണിത്വാന, തതോ മുച്ചഥ മുത്തിയാ’’’തി.

    Ārammaṇaṃ kiṇitvāna, tato muccatha muttiyā’’’ti.

    ‘‘ഭന്തേ നാഗസേന, കതമം ബുദ്ധസ്സ ഭഗവതോ ഗന്ധാപണ’’ന്തി? ‘‘അത്ഥി ഖോ പന, മഹാരാജ, തേന ഭഗവതാ സീലവിഭത്തിയോ അക്ഖാതാ, യേന സീലഗന്ധേന അനുലിത്താ ഭഗവതോ പുത്താ സദേവകം ലോകം സീലഗന്ധേന ധൂപേന്തി സമ്പധൂപേന്തി, ദിസമ്പി അനുദിസമ്പി അനുവാതമ്പി പടിവാതമ്പി വായന്തി അതിവായന്തി, ഫരിത്വാ തിട്ഠന്തി. കതമാ താ സീലവിഭത്തിയോ? സരണസീലം പഞ്ചങ്ഗസീലം അട്ഠങ്ഗസീലം ദസങ്ഗസീലം പഞ്ചുദ്ദേസപരിയാപന്നം പാതിമോക്ഖസംവരസീലം. ഇദം വുച്ചതി, മഹാരാജ, ‘ഭഗവതോ ഗന്ധാപണ’ന്തി. ഭാസിതമ്പേതം, മഹാരാജ, ഭഗവതാ ദേവാതിദേവേന –

    ‘‘Bhante nāgasena, katamaṃ buddhassa bhagavato gandhāpaṇa’’nti? ‘‘Atthi kho pana, mahārāja, tena bhagavatā sīlavibhattiyo akkhātā, yena sīlagandhena anulittā bhagavato puttā sadevakaṃ lokaṃ sīlagandhena dhūpenti sampadhūpenti, disampi anudisampi anuvātampi paṭivātampi vāyanti ativāyanti, pharitvā tiṭṭhanti. Katamā tā sīlavibhattiyo? Saraṇasīlaṃ pañcaṅgasīlaṃ aṭṭhaṅgasīlaṃ dasaṅgasīlaṃ pañcuddesapariyāpannaṃ pātimokkhasaṃvarasīlaṃ. Idaṃ vuccati, mahārāja, ‘bhagavato gandhāpaṇa’nti. Bhāsitampetaṃ, mahārāja, bhagavatā devātidevena –

    ‘‘‘ന പുപ്ഫഗന്ധോ പടിവാതമേതി, ന ചന്ദനം തഗ്ഗരമല്ലികാ വാ;

    ‘‘‘Na pupphagandho paṭivātameti, na candanaṃ taggaramallikā vā;

    സതഞ്ച ഗന്ധോ പടിവാതമേതി, സബ്ബാ ദിസാ സപ്പുരിസോ പവായതി 7.

    Satañca gandho paṭivātameti, sabbā disā sappuriso pavāyati 8.

    ‘‘‘ചന്ദനം തഗരം വാപി, ഉപ്പലം അഥ വസ്സികീ;

    ‘‘‘Candanaṃ tagaraṃ vāpi, uppalaṃ atha vassikī;

    ഏതേസം ഗന്ധജാതാനം, സീലഗന്ധോ അനുത്തരോ.

    Etesaṃ gandhajātānaṃ, sīlagandho anuttaro.

    ‘‘‘അപ്പമത്തോ അയം ഗന്ധോ, യ്വായം തഗരചന്ദനം;

    ‘‘‘Appamatto ayaṃ gandho, yvāyaṃ tagaracandanaṃ;

    യോ ച സീലവതം ഗന്ധോ, വാതി ദേവേസു ഉത്തമോ’’’തി.

    Yo ca sīlavataṃ gandho, vāti devesu uttamo’’’ti.

    ‘‘ഭന്തേ നാഗസേന, കതമം ബുദ്ധസ്സ ഭഗവതോ ഫലാപണ’’ന്തി? ‘‘ഫലാനി ഖോ, മഹാരാജ, ഭഗവതാ അക്ഖാതാനി. സേയ്യഥീദം, സോതാപത്തിഫലം സകദാഗാമിഫലം അനാഗാമിഫലം അരഹത്തഫലം സുഞ്ഞതഫലസമാപത്തി അനിമിത്തഫലസമാപത്തി അപ്പണിഹിതഫലസമാപത്തി . തത്ഥ യോ കോചി യം ഫലം ഇച്ഛതി, സോ കമ്മമൂലം ദത്വാ പത്ഥിതം ഫലം കിണാതി. യദി സോതാപത്തിഫലം, യദി സകദാഗാമിഫലം, യദി അനാഗാമിഫലം, യദി അരഹത്തഫലം, യദി സുഞ്ഞതഫലസമാപത്തിം, യദി അനിമിത്തഫലസമാപത്തിം, യദി അപ്പണിഹിതഫലസമാപത്തിം. യഥാ, മഹാരാജ, കസ്സചി പുരിസസ്സ ധുവഫലോ അമ്ബോ ഭവേയ്യ, സോ ന താവ തതോ ഫലാനി പാതേതി, യാവ കയികാ ന ആഗച്ഛന്തി, അനുപ്പത്തേ പന കയികേ മൂലം ഗഹേത്വാ ഏവം ആചിക്ഖതി ‘അമ്ഭോ പുരിസ ഏസോ ഖോ ധുവഫലോ അമ്ബോ, തതോ യം ഇച്ഛസി, ഏത്തകം ഫലം ഗണ്ഹാഹി സലാടുകം വാ ദോവിലം വാ കേസികം വാ ആമം വാ പക്കം വാ’തി, സോ തേന അത്തനാ ദിന്നമൂലേന യദി സലാടുകം ഇച്ഛതി, സലാടുകം ഗണ്ഹാതി, യദി ദോവിലം ഇച്ഛതി, ദോവിലം ഗണ്ഹാതി, യദി കേസികം ഇച്ഛതി, കേസികം ഗണ്ഹാതി, യദി ആമകം ഇച്ഛതി, ആമകം ഗണ്ഹാതി, യദി പക്കം ഇച്ഛതി, പക്കം ഗണ്ഹാതി. ഏവമേവ ഖോ, മഹാരാജ, യോ യം ഫലം ഇച്ഛതി, സോ കമ്മമൂലം ദത്വാ പത്ഥിതം ഫലം ഗണ്ഹാതി, യദി സോതാപത്തിഫലം…പേ॰… യദി അപ്പണിഹിതഫലസമാപത്തിം, ഇദം വുച്ചതി, മഹാരാജ, ‘ഭഗവതോ ഫലാപണ’ന്തി.

    ‘‘Bhante nāgasena, katamaṃ buddhassa bhagavato phalāpaṇa’’nti? ‘‘Phalāni kho, mahārāja, bhagavatā akkhātāni. Seyyathīdaṃ, sotāpattiphalaṃ sakadāgāmiphalaṃ anāgāmiphalaṃ arahattaphalaṃ suññataphalasamāpatti animittaphalasamāpatti appaṇihitaphalasamāpatti . Tattha yo koci yaṃ phalaṃ icchati, so kammamūlaṃ datvā patthitaṃ phalaṃ kiṇāti. Yadi sotāpattiphalaṃ, yadi sakadāgāmiphalaṃ, yadi anāgāmiphalaṃ, yadi arahattaphalaṃ, yadi suññataphalasamāpattiṃ, yadi animittaphalasamāpattiṃ, yadi appaṇihitaphalasamāpattiṃ. Yathā, mahārāja, kassaci purisassa dhuvaphalo ambo bhaveyya, so na tāva tato phalāni pāteti, yāva kayikā na āgacchanti, anuppatte pana kayike mūlaṃ gahetvā evaṃ ācikkhati ‘ambho purisa eso kho dhuvaphalo ambo, tato yaṃ icchasi, ettakaṃ phalaṃ gaṇhāhi salāṭukaṃ vā dovilaṃ vā kesikaṃ vā āmaṃ vā pakkaṃ vā’ti, so tena attanā dinnamūlena yadi salāṭukaṃ icchati, salāṭukaṃ gaṇhāti, yadi dovilaṃ icchati, dovilaṃ gaṇhāti, yadi kesikaṃ icchati, kesikaṃ gaṇhāti, yadi āmakaṃ icchati, āmakaṃ gaṇhāti, yadi pakkaṃ icchati, pakkaṃ gaṇhāti. Evameva kho, mahārāja, yo yaṃ phalaṃ icchati, so kammamūlaṃ datvā patthitaṃ phalaṃ gaṇhāti, yadi sotāpattiphalaṃ…pe… yadi appaṇihitaphalasamāpattiṃ, idaṃ vuccati, mahārāja, ‘bhagavato phalāpaṇa’nti.

    ‘‘‘കമ്മമൂലം ജനാ ദത്വാ, ഗണ്ഹന്തി അമതമ്ഫലം;

    ‘‘‘Kammamūlaṃ janā datvā, gaṇhanti amatamphalaṃ;

    തേന തേ സുഖിതാ ഹോന്തി, യേ കീതാ അമതപ്ഫല’’’ന്തി.

    Tena te sukhitā honti, ye kītā amatapphala’’’nti.

    ‘‘ഭന്തേ നാഗസേന, കതമം ബുദ്ധസ്സ ഭഗവതോ അഗദാപണ’’ന്തി? ‘‘അഗദാനി ഖോ, മഹാരാജ, ഭഗവതാ അക്ഖാതാനി, യേഹി അഗദേഹി സോ ഭഗവാ സദേവകം ലോകം കിലേസവിസതോ പരിമോചേതി. കതമാനി പന താനി അഗദാനി? യാനിമാനി, മഹാരാജ, ഭഗവതാ ചത്താരി അരിയസച്ചാനി അക്ഖാതാനി. സേയ്യഥീദം, ദുക്ഖം അരിയസച്ചം ദുക്ഖസമുദയം അരിയസച്ചം ദുക്ഖനിരോധം അരിയസച്ചം ദുക്ഖനിരോധഗാമിനീ പടിപദാ അരിയസച്ചം, തത്ഥ യേ കേചി അഞ്ഞാപേക്ഖാ ചതുസച്ചം ധമ്മം സുണന്തി, തേ ജാതിയാ പരിമുച്ചന്തി , ജരായ പരിമുച്ചന്തി, മരണാ പരിമുച്ചന്തി, സോകപരിദേവദുക്ഖദോമനസ്സുപായാസേഹി പരിമുച്ചന്തി, ഇദം വുച്ചതി മഹാരാജ ‘ഭഗവതോ അഗദാപണ’ന്തി.

    ‘‘Bhante nāgasena, katamaṃ buddhassa bhagavato agadāpaṇa’’nti? ‘‘Agadāni kho, mahārāja, bhagavatā akkhātāni, yehi agadehi so bhagavā sadevakaṃ lokaṃ kilesavisato parimoceti. Katamāni pana tāni agadāni? Yānimāni, mahārāja, bhagavatā cattāri ariyasaccāni akkhātāni. Seyyathīdaṃ, dukkhaṃ ariyasaccaṃ dukkhasamudayaṃ ariyasaccaṃ dukkhanirodhaṃ ariyasaccaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadā ariyasaccaṃ, tattha ye keci aññāpekkhā catusaccaṃ dhammaṃ suṇanti, te jātiyā parimuccanti , jarāya parimuccanti, maraṇā parimuccanti, sokaparidevadukkhadomanassupāyāsehi parimuccanti, idaṃ vuccati mahārāja ‘bhagavato agadāpaṇa’nti.

    ‘‘‘യേ കേചി അഗദാ ലോകേ 9, വിസാനം പടിബാഹകാ;

    ‘‘‘Ye keci agadā loke 10, visānaṃ paṭibāhakā;

    ധമ്മാഗദസമം നത്ഥി, ഏതം പിവഥ ഭിക്ഖവോ’’’തി.

    Dhammāgadasamaṃ natthi, etaṃ pivatha bhikkhavo’’’ti.

    ‘‘ഭന്തേ നാഗസേന, കതമം ബുദ്ധസ്സ ഭഗവതോ ഓസധാപണ’’ന്തി? ‘‘ഓസധാനി ഖോ, മഹാരാജ, ഭഗവതാ അക്ഖാതാനി, യേഹി ഓസധേഹി സോ ഭഗവാ ദേവമനുസ്സേ തികിച്ഛതി. സേയ്യഥീദം, ചത്താരോ സതിപട്ഠാനാ ചത്താരോ സമ്മപ്പധാനാ ചത്താരോ ഇദ്ധിപാദാ പഞ്ചിന്ദ്രിയാനി പഞ്ച ബലാനി സത്ത ബോജ്ഝങ്ഗാ അരിയോ അട്ഠങ്ഗികോ മഗ്ഗോ, ഏതേഹി ഓസധേഹി ഭഗവാ മിച്ഛാദിട്ഠിം വിരേചേതി, മിച്ഛാസങ്കപ്പം വിരേചേതി, മിച്ഛാവാചം വിരേചേതി, മിച്ഛാകമ്മന്തം വിരേചേതി, മിച്ഛാആജീവം വിരേചേതി, മിച്ഛാവായാമം വിരേചേതി, മിച്ഛാസതിം വിരേചേതി, മിച്ഛാസമാധിം വിരേചേതി, ലോഭവമനം കാരേതി, ദോസവമനം കാരേതി, മോഹവമനം കാരേതി, മാനവമനം കാരേതി, ദിട്ഠിവമനം കാരേതി, വിചികിച്ഛാവമനം കാരേതി, ഉദ്ധച്ചവമനം കാരേതി, ഥിനമിദ്ധവമനം കാരേതി, അഹിരികാനോത്തപ്പവമനം കാരേതി, സബ്ബകിലേസവമനം കാരേതി, ഇദം വുച്ചതി, മഹാരാജ, ‘ഭഗവതോ ഓസധാപണ’ന്തി.

    ‘‘Bhante nāgasena, katamaṃ buddhassa bhagavato osadhāpaṇa’’nti? ‘‘Osadhāni kho, mahārāja, bhagavatā akkhātāni, yehi osadhehi so bhagavā devamanusse tikicchati. Seyyathīdaṃ, cattāro satipaṭṭhānā cattāro sammappadhānā cattāro iddhipādā pañcindriyāni pañca balāni satta bojjhaṅgā ariyo aṭṭhaṅgiko maggo, etehi osadhehi bhagavā micchādiṭṭhiṃ vireceti, micchāsaṅkappaṃ vireceti, micchāvācaṃ vireceti, micchākammantaṃ vireceti, micchāājīvaṃ vireceti, micchāvāyāmaṃ vireceti, micchāsatiṃ vireceti, micchāsamādhiṃ vireceti, lobhavamanaṃ kāreti, dosavamanaṃ kāreti, mohavamanaṃ kāreti, mānavamanaṃ kāreti, diṭṭhivamanaṃ kāreti, vicikicchāvamanaṃ kāreti, uddhaccavamanaṃ kāreti, thinamiddhavamanaṃ kāreti, ahirikānottappavamanaṃ kāreti, sabbakilesavamanaṃ kāreti, idaṃ vuccati, mahārāja, ‘bhagavato osadhāpaṇa’nti.

    ‘‘‘യേ കേചി ഓസധാ ലോകേ, വിജ്ജന്തി വിവിധാ ബഹൂ;

    ‘‘‘Ye keci osadhā loke, vijjanti vividhā bahū;

    ധമ്മോസധസമം നത്ഥി, ഏതം പിവഥ ഭിക്ഖവോ.

    Dhammosadhasamaṃ natthi, etaṃ pivatha bhikkhavo.

    ‘‘‘ധമ്മോസധം പിവിത്വാന, അജരാമരണാ സിയും;

    ‘‘‘Dhammosadhaṃ pivitvāna, ajarāmaraṇā siyuṃ;

    ഭാവയിത്വാ ച പസ്സിത്വാ, നിബ്ബുതാ ഉപധിക്ഖയേ’’’തി.

    Bhāvayitvā ca passitvā, nibbutā upadhikkhaye’’’ti.

    ‘‘ഭന്തേ നാഗസേന, കതമം ബുദ്ധസ്സ ഭഗവതോ അമതാപണ’’ന്തി? ‘‘അമതം ഖോ, മഹാരാജ, ഭഗവതാ അക്ഖാതം, യേന അമതേന സോ ഭഗവാ സദേവകം ലോകം അഭിസിഞ്ചി , യേന അമതേന അഭിസിത്താ ദേവമനുസ്സാ ജാതിജരാബ്യാധിമരണസോകപരിദേവദുക്ഖദോമനസ്സുപായാസേഹി പരിമുച്ചിംസു. കതമം തം അമതം? യദിദം കായഗതാസതി. ഭാസിതമ്പേതം, മഹാരാജ, ഭഗവതാ ദേവാതിദേവേന ‘അമതം തേ, ഭിക്ഖവേ, പരിഭുഞ്ജന്തി, യേ കായഗതാസതിം പരിഭുഞ്ജന്തീ’തി. ഇദം വുച്ചതി, മഹാരാജ, ‘ഭഗവതോ അമതാപണ’ന്തി.

    ‘‘Bhante nāgasena, katamaṃ buddhassa bhagavato amatāpaṇa’’nti? ‘‘Amataṃ kho, mahārāja, bhagavatā akkhātaṃ, yena amatena so bhagavā sadevakaṃ lokaṃ abhisiñci , yena amatena abhisittā devamanussā jātijarābyādhimaraṇasokaparidevadukkhadomanassupāyāsehi parimucciṃsu. Katamaṃ taṃ amataṃ? Yadidaṃ kāyagatāsati. Bhāsitampetaṃ, mahārāja, bhagavatā devātidevena ‘amataṃ te, bhikkhave, paribhuñjanti, ye kāyagatāsatiṃ paribhuñjantī’ti. Idaṃ vuccati, mahārāja, ‘bhagavato amatāpaṇa’nti.

    ‘‘‘ബ്യാധിതം ജനതം ദിസ്വാ, അമതാപണം പസാരയി;

    ‘‘‘Byādhitaṃ janataṃ disvā, amatāpaṇaṃ pasārayi;

    കമ്മേന തം കിണിത്വാന, അമതം ആദേഥ ഭിക്ഖവോ’’’തി.

    Kammena taṃ kiṇitvāna, amataṃ ādetha bhikkhavo’’’ti.

    ‘‘ഭന്തേ നാഗസേന, കതമം ബുദ്ധസ്സ ഭഗവതോ രതനാപണ’’ന്തി? ‘‘രതനാനി ഖോ, മഹാരാജ, ഭഗവതാ അക്ഖാതാനി, യേഹി രതനേഹി വിഭൂസിതാ ഭഗവതോ പുത്താ സദേവകം ലോകം വിരോചന്തി ഓഭാസേന്തി പഭാസേന്തി ജലന്തി പജ്ജലന്തി ഉദ്ധം അധോ തിരിയം ആലോകം ദസ്സേന്തി. കതമാനി താനി രതനാനി? സീലരതനം സമാധിരതനം പഞ്ഞാരതനം വിമുത്തിരതനം വിമുത്തിഞാണദസ്സനരതനം പടിസമ്ഭിദാരതനം ബോജ്ഝങ്ഗരതനം.

    ‘‘Bhante nāgasena, katamaṃ buddhassa bhagavato ratanāpaṇa’’nti? ‘‘Ratanāni kho, mahārāja, bhagavatā akkhātāni, yehi ratanehi vibhūsitā bhagavato puttā sadevakaṃ lokaṃ virocanti obhāsenti pabhāsenti jalanti pajjalanti uddhaṃ adho tiriyaṃ ālokaṃ dassenti. Katamāni tāni ratanāni? Sīlaratanaṃ samādhiratanaṃ paññāratanaṃ vimuttiratanaṃ vimuttiñāṇadassanaratanaṃ paṭisambhidāratanaṃ bojjhaṅgaratanaṃ.

    ‘‘കതമം, മഹാരാജ, ഭഗവതോ സീലരതനം? പാതിമോക്ഖസംവരസീലം ഇന്ദ്രിയസംവരസീലം ആജീവപാരിസുദ്ധിസീലം പച്ചയസന്നിസ്സിതസീലം ചൂളസീലം മജ്ഝിമസീലം മഹാസീലം മഗ്ഗസീലം ഫലസീലം. സീലരതനേന ഖോ, മഹാരാജ, വിഭൂസിതസ്സ പുഗ്ഗലസ്സ സദേവകോ ലോകോ സമാരകോ സബ്രഹ്മകോ സസ്സമണബ്രാഹ്മണീ പജാ പിഹയതി പത്ഥേതി, സീലരതനപിളന്ധോ ഖോ, മഹാരാജ, ഭിക്ഖു ദിസമ്പി അനുദിസമ്പി ഉദ്ധമ്പി അധോപി തിരിയമ്പി വിരോചതി അതിവിരോചതി 11, ഹേട്ഠതോ അവീചിം ഉപരിതോ ഭവഗ്ഗം ഉപാദായ ഏത്ഥന്തരേ സബ്ബരതനാനി അതിക്കമിത്വാ 12 അഭിഭവിത്വാ അജ്ഝോത്ഥരിത്വാ തിട്ഠതി, ഏവരൂപാനി ഖോ, മഹാരാജ, സീലരതനാനി ഭഗവതോ രതനാപണേ പസാരിതാനി, ഇദം വുച്ചതി മഹാരാജ ‘ഭഗവതോ സീലരതന’ന്തി.

    ‘‘Katamaṃ, mahārāja, bhagavato sīlaratanaṃ? Pātimokkhasaṃvarasīlaṃ indriyasaṃvarasīlaṃ ājīvapārisuddhisīlaṃ paccayasannissitasīlaṃ cūḷasīlaṃ majjhimasīlaṃ mahāsīlaṃ maggasīlaṃ phalasīlaṃ. Sīlaratanena kho, mahārāja, vibhūsitassa puggalassa sadevako loko samārako sabrahmako sassamaṇabrāhmaṇī pajā pihayati pattheti, sīlaratanapiḷandho kho, mahārāja, bhikkhu disampi anudisampi uddhampi adhopi tiriyampi virocati ativirocati 13, heṭṭhato avīciṃ uparito bhavaggaṃ upādāya etthantare sabbaratanāni atikkamitvā 14 abhibhavitvā ajjhottharitvā tiṭṭhati, evarūpāni kho, mahārāja, sīlaratanāni bhagavato ratanāpaṇe pasāritāni, idaṃ vuccati mahārāja ‘bhagavato sīlaratana’nti.

    ‘‘‘ഏവരൂപാനി സീലാനി, സന്തി ബുദ്ധസ്സ ആപണേ;

    ‘‘‘Evarūpāni sīlāni, santi buddhassa āpaṇe;

    കമ്മേന തം കിണിത്വാന, രതനം വോ പിളന്ധഥാ’തി.

    Kammena taṃ kiṇitvāna, ratanaṃ vo piḷandhathā’ti.

    ‘‘കതമം, മഹാരാജ, ഭഗവതോ സമാധിരതനം? സവിതക്കസവിചാരോ സമാധി, അവിതക്കവിചാരമത്തോ സമാധി, അവിതക്കഅവിചാരോ സമാധി, സുഞ്ഞതോ സമാധി, അനിമിത്തോ സമാധി, അപ്പണിഹിതോ സമാധി. സമാധിരതനം ഖോ, മഹാരാജ, പിളന്ധസ്സ ഭിക്ഖുനോ യേ തേ കാമവിതക്കബ്യാപാദവിതക്കവിഹിംസാവിതക്കമാനുദ്ധച്ചദിട്ഠിവിചികിച്ഛാകിലേസവത്ഥൂനി വിവിധാനി ച കുവിതക്കാനി, തേ സബ്ബേ സമാധിം ആസജ്ജ വികിരന്തി വിധമന്തി വിദ്ധംസന്തി ന സണ്ഠന്തി 15 ന ഉപലിമ്പന്തി 16. യഥാ, മഹാരാജ, വാരി പോക്ഖരപത്തേ വികിരതി വിധമതി വിദ്ധംസതി ന സണ്ഠാതി ന ഉപലിമ്പതി. തം കിസ്സ ഹേതു? പരിസുദ്ധത്താ പദുമസ്സ. ഏവമേവ ഖോ, മഹാരാജ, സമാധിരതനം പിളന്ധസ്സ ഭിക്ഖുനോ യേ തേ കാമവിതക്കബ്യാപാദവിതക്കവിഹിംസാവിതക്കമാനുദ്ധച്ച ദിട്ഠിവിചികിച്ഛാകിലേസവത്ഥൂനി വിവിധാനി ച കുവിതക്കാനി, തേ സബ്ബേ സമാധിം ആസജ്ജ വികിരന്തി വിധമന്തി വിദ്ധംസന്തി ന സണ്ഠന്തി ന ഉപലിമ്പന്തി. തം കിസ്സ ഹേതു? പരിസുദ്ധത്താ സമാധിസ്സ. ഇദം വുച്ചതി, മഹാരാജ, ‘ഭഗവതോ സമാധിരതന’ന്തി, ഏവരൂപാനി ഖോ, മഹാരാജ, സമാധിരതനാനി ഭഗവതോ രതനാപണേ പസാരിതാനി.

    ‘‘Katamaṃ, mahārāja, bhagavato samādhiratanaṃ? Savitakkasavicāro samādhi, avitakkavicāramatto samādhi, avitakkaavicāro samādhi, suññato samādhi, animitto samādhi, appaṇihito samādhi. Samādhiratanaṃ kho, mahārāja, piḷandhassa bhikkhuno ye te kāmavitakkabyāpādavitakkavihiṃsāvitakkamānuddhaccadiṭṭhivicikicchākilesavatthūni vividhāni ca kuvitakkāni, te sabbe samādhiṃ āsajja vikiranti vidhamanti viddhaṃsanti na saṇṭhanti 17 na upalimpanti 18. Yathā, mahārāja, vāri pokkharapatte vikirati vidhamati viddhaṃsati na saṇṭhāti na upalimpati. Taṃ kissa hetu? Parisuddhattā padumassa. Evameva kho, mahārāja, samādhiratanaṃ piḷandhassa bhikkhuno ye te kāmavitakkabyāpādavitakkavihiṃsāvitakkamānuddhacca diṭṭhivicikicchākilesavatthūni vividhāni ca kuvitakkāni, te sabbe samādhiṃ āsajja vikiranti vidhamanti viddhaṃsanti na saṇṭhanti na upalimpanti. Taṃ kissa hetu? Parisuddhattā samādhissa. Idaṃ vuccati, mahārāja, ‘bhagavato samādhiratana’nti, evarūpāni kho, mahārāja, samādhiratanāni bhagavato ratanāpaṇe pasāritāni.

    ‘‘‘സമാധിരതനമാലസ്സ , കുവിതക്കാ ന ജായരേ;

    ‘‘‘Samādhiratanamālassa , kuvitakkā na jāyare;

    ന ച വിക്ഖിപതേ ചിത്തം, ഏതം തുമ്ഹേ പിളന്ധഥാ’തി.

    Na ca vikkhipate cittaṃ, etaṃ tumhe piḷandhathā’ti.

    ‘‘കതമം, മഹാരാജ, ഭഗവതോ പഞ്ഞാരതനം? യായ, മഹാരാജ, പഞ്ഞായ അരിയസാവകോ ‘ഇദം കുസല’ന്തി യഥാഭൂതം പജാനാതി, ‘ഇദം അകുസല’ന്തി യഥാഭൂതം പജാനാതി, ‘ഇദം സാവജ്ജം, ഇദം അനവജ്ജം, ഇദം സേവിതബ്ബം, ഇദം ന സേവിതബ്ബം, ഇദം ഹീനം, ഇദം പണീതം, ഇദം കണ്ഹം, ഇദം സുക്കം, ഇദം കണ്ഹസുക്കസപ്പടിഭാഗ’ന്തി യഥാഭൂതം പജാനാതി, ‘ഇദം ദുക്ഖ’ന്തി യഥാഭൂതം പജാനാതി, ‘അയം ദുക്ഖസമുദയോ’തി യഥാഭൂതം പജാനാതി, ‘അയം ദുക്ഖനിരോധോ’തി യഥാഭൂതം പജാനാതി, ‘അയം ദുക്ഖനിരോധഗാമിനീ പടിപദാ’തി യഥാഭൂതം പജാനാതി. ഇദം വുച്ചതി മഹാരാജ ‘ഭഗവതോ പഞ്ഞാരതന’ന്തി.

    ‘‘Katamaṃ, mahārāja, bhagavato paññāratanaṃ? Yāya, mahārāja, paññāya ariyasāvako ‘idaṃ kusala’nti yathābhūtaṃ pajānāti, ‘idaṃ akusala’nti yathābhūtaṃ pajānāti, ‘idaṃ sāvajjaṃ, idaṃ anavajjaṃ, idaṃ sevitabbaṃ, idaṃ na sevitabbaṃ, idaṃ hīnaṃ, idaṃ paṇītaṃ, idaṃ kaṇhaṃ, idaṃ sukkaṃ, idaṃ kaṇhasukkasappaṭibhāga’nti yathābhūtaṃ pajānāti, ‘idaṃ dukkha’nti yathābhūtaṃ pajānāti, ‘ayaṃ dukkhasamudayo’ti yathābhūtaṃ pajānāti, ‘ayaṃ dukkhanirodho’ti yathābhūtaṃ pajānāti, ‘ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadā’ti yathābhūtaṃ pajānāti. Idaṃ vuccati mahārāja ‘bhagavato paññāratana’nti.

    ‘‘‘പഞ്ഞാരതനമാലസ്സ, ന ചിരം വത്തതേ ഭവോ;

    ‘‘‘Paññāratanamālassa, na ciraṃ vattate bhavo;

    ഖിപ്പം ഫസ്സേതി 19 അമതം, ന ച സോ രോചതേ ഭവേ’തി.

    Khippaṃ phasseti 20 amataṃ, na ca so rocate bhave’ti.

    ‘‘കതമം , മഹാരാജ, ഭഗവതോ വിമുത്തിരതനം’’? ‘‘വിമുത്തിരതനം 21 ഖോ, മഹാരാജ, അരഹത്തം വുച്ചതി, അരഹത്തം പത്തോ ഖോ, മഹാരാജ, ഭിക്ഖു ‘വിമുത്തിരതനം പിളന്ധോ’തി വുച്ചതി. യഥാ, മഹാരാജ, പുരിസോ മുത്താകലാപമണികലാപപവാളകലാപാഭരണപ്പടിമണ്ഡിതോ 22 അഗലുതഗരതാലീസകലോഹിതചന്ദനാനുലിത്തഗത്തോ നാഗപുന്നാഗസാലസലളചമ്പകയൂഥികാതിമുത്തകപാടലുപ്പലവസ്സികമല്ലികാവിചിത്തോ സേസജനേ അതിക്കമിത്വാ വിരോചതി അതിവിരോചതി ഓഭാസതി പഭാസതി സമ്പഭാസതി ജലതി പജ്ജലതി അഭിഭവതി അജ്ഝോത്ഥരതി മാലാഗന്ധരതനാഭരണേഹി, ഏവമേവ ഖോ, മഹാരാജ, അരഹത്തം പത്തോ ഖീണാസവോ വിമുത്തിരതനപിളന്ധോ ഉപാദായുപാദായ വിമുത്താനം ഭിക്ഖൂനം അതിക്കമിത്വാ സമതിക്കമിത്വാ വിരോചതി അതിവിരോചതി ഓഭാസതി പഭാസതി സമ്പഭാസതി ജലതി പജ്ജലതി അഭിഭവതി അജ്ഝോത്ഥരതി വിമുത്തിയാ. തം കിസ്സ ഹേതു? അഗ്ഗം, മഹാരാജ, ഏതം പിളന്ധനം സബ്ബപിളന്ധനാനം, യദിദം വിമുത്തിപിളന്ധനം. ഇദം വുച്ചതി, മഹാരാജ, ‘ഭഗവതോ വിമുത്തിരതന’ന്തി.

    ‘‘Katamaṃ , mahārāja, bhagavato vimuttiratanaṃ’’? ‘‘Vimuttiratanaṃ 23 kho, mahārāja, arahattaṃ vuccati, arahattaṃ patto kho, mahārāja, bhikkhu ‘vimuttiratanaṃ piḷandho’ti vuccati. Yathā, mahārāja, puriso muttākalāpamaṇikalāpapavāḷakalāpābharaṇappaṭimaṇḍito 24 agalutagaratālīsakalohitacandanānulittagatto nāgapunnāgasālasalaḷacampakayūthikātimuttakapāṭaluppalavassikamallikāvicitto sesajane atikkamitvā virocati ativirocati obhāsati pabhāsati sampabhāsati jalati pajjalati abhibhavati ajjhottharati mālāgandharatanābharaṇehi, evameva kho, mahārāja, arahattaṃ patto khīṇāsavo vimuttiratanapiḷandho upādāyupādāya vimuttānaṃ bhikkhūnaṃ atikkamitvā samatikkamitvā virocati ativirocati obhāsati pabhāsati sampabhāsati jalati pajjalati abhibhavati ajjhottharati vimuttiyā. Taṃ kissa hetu? Aggaṃ, mahārāja, etaṃ piḷandhanaṃ sabbapiḷandhanānaṃ, yadidaṃ vimuttipiḷandhanaṃ. Idaṃ vuccati, mahārāja, ‘bhagavato vimuttiratana’nti.

    ‘‘‘മണിമാലാധരം ഗേഹ, ജനോ 25 സാമിം ഉദിക്ഖതി;

    ‘‘‘Maṇimālādharaṃ geha, jano 26 sāmiṃ udikkhati;

    വിമുത്തിരതനമാലന്തു, ഉദിക്ഖന്തി സദേവകാ’തി.

    Vimuttiratanamālantu, udikkhanti sadevakā’ti.

    ‘‘കതമം മഹാരാജ, ഭഗവതോ വിമുത്തിഞാണദസ്സനരതനം? പച്ചവേക്ഖണഞാണം, മഹാരാജ, ഭഗവതോ വിമുത്തിഞാണദസ്സനരതനന്തി വുച്ചതി, യേന ഞാണേന അരിയസാവകോ മഗ്ഗഫലനിബ്ബാനാനി പഹീനകിലേസാവസിട്ഠകിലേസേ ച പച്ചവേക്ഖതി.

    ‘‘Katamaṃ mahārāja, bhagavato vimuttiñāṇadassanaratanaṃ? Paccavekkhaṇañāṇaṃ, mahārāja, bhagavato vimuttiñāṇadassanaratananti vuccati, yena ñāṇena ariyasāvako maggaphalanibbānāni pahīnakilesāvasiṭṭhakilese ca paccavekkhati.

    ‘‘‘യേ ഞാണേന ബുജ്ഝന്തി, അരിയാ കതകിച്ചതം;

    ‘‘‘Ye ñāṇena bujjhanti, ariyā katakiccataṃ;

    തം ഞാണരതനം ലദ്ധും, വായമേഥ ജിനോരസാ’തി.

    Taṃ ñāṇaratanaṃ laddhuṃ, vāyametha jinorasā’ti.

    ‘‘കതമം, മഹാരാജ, ഭഗവതോ പടിസമ്ഭിദാരതനം? ചതസ്സോ ഖോ, മഹാരാജ, പടിസമ്ഭിദായോ അത്ഥപടിസമ്ഭിദാ ധമ്മപടിസമ്ഭിദാ നിരുത്തിപടിസമ്ഭിദാ പടിഭാനപടിസമ്ഭിദാതി. ഇമേഹി ഖോ, മഹാരാജ, ചതൂഹി പടിസമ്ഭിദാരതനേഹി സമലങ്കതോ ഭിക്ഖു യം യം പരിസം ഉപസങ്കമതി, യദി ഖത്തിയപരിസം, യദി ബ്രാഹ്മണപരിസം, യദി ഗഹപതിപരിസം, യദി സമണപരിസം, വിസാരദോ ഉപസങ്കമതി അമങ്കുഭൂതോ അഭീരു അച്ഛമ്ഭീ അനുത്രാസീ വിഗതലോമഹംസോ പരിസം ഉപസങ്കമതി.

    ‘‘Katamaṃ, mahārāja, bhagavato paṭisambhidāratanaṃ? Catasso kho, mahārāja, paṭisambhidāyo atthapaṭisambhidā dhammapaṭisambhidā niruttipaṭisambhidā paṭibhānapaṭisambhidāti. Imehi kho, mahārāja, catūhi paṭisambhidāratanehi samalaṅkato bhikkhu yaṃ yaṃ parisaṃ upasaṅkamati, yadi khattiyaparisaṃ, yadi brāhmaṇaparisaṃ, yadi gahapatiparisaṃ, yadi samaṇaparisaṃ, visārado upasaṅkamati amaṅkubhūto abhīru acchambhī anutrāsī vigatalomahaṃso parisaṃ upasaṅkamati.

    ‘‘യഥാ, മഹാരാജ, യോധോ സങ്ഗാമസൂരോ സന്നദ്ധപഞ്ചാവുധോ അച്ഛമ്ഭിതോ 27 സങ്ഗാമം ഓതരതി, ‘സചേ അമിത്താ ദൂരേ ഭവിസ്സന്തി ഉസുനാ പാതയിസ്സാമി, തതോ ഓരതോ ഭവിസ്സന്തി സത്തിയാ പഹരിസ്സാമി, തതോ ഓരതോ ഭവിസ്സന്തി കണയേന പഹരിസ്സാമി, ഉപഗതം സന്തം മണ്ഡലഗ്ഗേന ദ്വിധാ ഛിന്ദിസ്സാമി, കായൂപഗതം ഛുരികായ വിനിവിജ്ഝിസ്സാമീ’തി 28, ഏവമേവ ഖോ, മഹാരാജ, ചതുപടിസമ്ഭിദാരതനമണ്ഡിതോ ഭിക്ഖു അച്ഛമ്ഭിതോ പരിസം ഉപസങ്കമതി. യോ കോചി മം അത്ഥപടിസമ്ഭിദേ പഞ്ഹം പുച്ഛിസ്സതി, തസ്സ അത്ഥേന അത്ഥം കഥയിസ്സാമി, കാരണേന കാരണം കഥയിസ്സാമി, ഹേതുനാ ഹേതും കഥയിസ്സാമി, നയേന നയം കഥയിസ്സാമി, നിസ്സംസയം കരിസ്സാമി, വിമതിം വിവേചേസ്സാമി, തോസയിസ്സാമി പഞ്ഹവേയ്യാകരണേന.

    ‘‘Yathā, mahārāja, yodho saṅgāmasūro sannaddhapañcāvudho acchambhito 29 saṅgāmaṃ otarati, ‘sace amittā dūre bhavissanti usunā pātayissāmi, tato orato bhavissanti sattiyā paharissāmi, tato orato bhavissanti kaṇayena paharissāmi, upagataṃ santaṃ maṇḍalaggena dvidhā chindissāmi, kāyūpagataṃ churikāya vinivijjhissāmī’ti 30, evameva kho, mahārāja, catupaṭisambhidāratanamaṇḍito bhikkhu acchambhito parisaṃ upasaṅkamati. Yo koci maṃ atthapaṭisambhide pañhaṃ pucchissati, tassa atthena atthaṃ kathayissāmi, kāraṇena kāraṇaṃ kathayissāmi, hetunā hetuṃ kathayissāmi, nayena nayaṃ kathayissāmi, nissaṃsayaṃ karissāmi, vimatiṃ vivecessāmi, tosayissāmi pañhaveyyākaraṇena.

    ‘‘യോ കോചി മം ധമ്മപടിസമ്ഭിദേ പഞ്ഹം പുച്ഛിസ്സതി, തസ്സ ധമ്മേന ധമ്മം കഥയിസ്സാമി, അമതേന അമതം കഥയിസ്സാമി, അസങ്ഖതേന അസങ്ഖതം കഥയിസ്സാമി, നിബ്ബാനേന നിബ്ബാനം കഥയിസ്സാമി, സുഞ്ഞതേന സുഞ്ഞതം കഥയിസ്സാമി , അനിമിത്തേന അനിമിത്തം കഥയിസ്സാമി, അപ്പണിഹിതേന അപ്പണിഹിതം കഥയിസ്സാമി, അനേജേന അനേജം കഥയിസ്സാമി, നിസ്സംസയം കരിസ്സാമി, വിമതിം വിവേചേസ്സാമി, തോസയിസ്സാമി പഞ്ഹാവേയ്യാകരണേന.

    ‘‘Yo koci maṃ dhammapaṭisambhide pañhaṃ pucchissati, tassa dhammena dhammaṃ kathayissāmi, amatena amataṃ kathayissāmi, asaṅkhatena asaṅkhataṃ kathayissāmi, nibbānena nibbānaṃ kathayissāmi, suññatena suññataṃ kathayissāmi , animittena animittaṃ kathayissāmi, appaṇihitena appaṇihitaṃ kathayissāmi, anejena anejaṃ kathayissāmi, nissaṃsayaṃ karissāmi, vimatiṃ vivecessāmi, tosayissāmi pañhāveyyākaraṇena.

    ‘‘യോ കോചി മം നിരുത്തിപടിസമ്ഭിദേ പഞ്ഹം പുച്ഛിസ്സതി, തസ്സ നിരുത്തിയാ നിരുത്തിം കഥയിസ്സാമി, പദേന പദം കഥയിസ്സാമി, അനുപദേന അനുപദം കഥയിസ്സാമി, അക്ഖരേന അക്ഖരം കഥയിസ്സാമി, സന്ധിയാ സന്ധിം കഥയിസ്സാമി, ബ്യഞ്ജനേന ബ്യഞ്ജനം കഥയിസ്സാമി, അനുബ്യഞ്ജനേന അനുബ്യഞ്ജനം കഥയിസ്സാമി, വണ്ണേന വണ്ണം കഥയിസ്സാമി, സരേന സരം കഥയിസ്സാമി, പഞ്ഞത്തിയാ പഞ്ഞത്തിം കഥയിസ്സാമി, വോഹാരേന വോഹാരം കഥയിസ്സാമി, നിസ്സംസയം കരിസ്സാമി, വിമതിം വിവേചേസ്സാമി, തോസയിസ്സാമി പഞ്ഹവേയ്യാകരണേന.

    ‘‘Yo koci maṃ niruttipaṭisambhide pañhaṃ pucchissati, tassa niruttiyā niruttiṃ kathayissāmi, padena padaṃ kathayissāmi, anupadena anupadaṃ kathayissāmi, akkharena akkharaṃ kathayissāmi, sandhiyā sandhiṃ kathayissāmi, byañjanena byañjanaṃ kathayissāmi, anubyañjanena anubyañjanaṃ kathayissāmi, vaṇṇena vaṇṇaṃ kathayissāmi, sarena saraṃ kathayissāmi, paññattiyā paññattiṃ kathayissāmi, vohārena vohāraṃ kathayissāmi, nissaṃsayaṃ karissāmi, vimatiṃ vivecessāmi, tosayissāmi pañhaveyyākaraṇena.

    ‘‘യോ കോചി മം പടിഭാനപടിസമ്ഭിദേ പഞ്ഹം പുച്ഛിസ്സതി, തസ്സ പടിഭാനേന പടിഭാനം കഥയിസ്സാമി, ഓപമ്മേന ഓപമ്മം കഥയിസ്സാമി, ലക്ഖണേന ലക്ഖണം കഥയിസ്സാമി, രസേന രസം കഥയിസ്സാമി, നിസ്സംസയം കരിസ്സാമി, വിമതിം വിവേചേസ്സാമി, തോസയിസ്സാമി പഞ്ഹവേയ്യാകരണേനാതി, ഇദം വുച്ചതി, മഹാരാജ, ‘ഭഗവതോ പടിസമ്ഭിദാരതന’ന്തി.

    ‘‘Yo koci maṃ paṭibhānapaṭisambhide pañhaṃ pucchissati, tassa paṭibhānena paṭibhānaṃ kathayissāmi, opammena opammaṃ kathayissāmi, lakkhaṇena lakkhaṇaṃ kathayissāmi, rasena rasaṃ kathayissāmi, nissaṃsayaṃ karissāmi, vimatiṃ vivecessāmi, tosayissāmi pañhaveyyākaraṇenāti, idaṃ vuccati, mahārāja, ‘bhagavato paṭisambhidāratana’nti.

    ‘‘‘പടിസമ്ഭിദാ കിണിത്വാന, ഞാണേന ഫസ്സയേയ്യ യോ;

    ‘‘‘Paṭisambhidā kiṇitvāna, ñāṇena phassayeyya yo;

    അച്ഛമ്ഭിതോ അനുബ്ബിഗ്ഗോ, അതിരോചതി സദേവകേ’തി.

    Acchambhito anubbiggo, atirocati sadevake’ti.

    ‘‘കതമം, മഹാരാജ, ഭഗവതോ ബോജ്ഝങ്ഗരതനം? സത്തിമേ, മഹാരാജ, ബോജ്ഝങ്ഗാ, സതിസമ്ബോജ്ഝങ്ഗോ ധമ്മവിചയസമ്ബോജ്ഝങ്ഗോ വീരിയസമ്ബോജ്ഝങ്ഗോ പീതിസമ്ബോജ്ഝങ്ഗോ പസ്സദ്ധിസമ്ബോജ്ഝങ്ഗോ സമാധിസമ്ബോജ്ഝങ്ഗോ ഉപേക്ഖാസമ്ബോജ്ഝങ്ഗോ. ഇമേഹി ഖോ, മഹാരാജ, സത്തഹി ബോജ്ഝങ്ഗരതനേഹി പടിമണ്ഡിതോ ഭിക്ഖു സബ്ബം തമം അഭിഭുയ്യ സദേവകം ലോകം ഓഭാസേതി പഭാസേതി ആലോകം ജനേതി. ഇദം വുച്ചതി, മഹാരാജ, ‘ഭഗവതോ ബോജ്ഝങ്ഗരതന’ന്തി.

    ‘‘Katamaṃ, mahārāja, bhagavato bojjhaṅgaratanaṃ? Sattime, mahārāja, bojjhaṅgā, satisambojjhaṅgo dhammavicayasambojjhaṅgo vīriyasambojjhaṅgo pītisambojjhaṅgo passaddhisambojjhaṅgo samādhisambojjhaṅgo upekkhāsambojjhaṅgo. Imehi kho, mahārāja, sattahi bojjhaṅgaratanehi paṭimaṇḍito bhikkhu sabbaṃ tamaṃ abhibhuyya sadevakaṃ lokaṃ obhāseti pabhāseti ālokaṃ janeti. Idaṃ vuccati, mahārāja, ‘bhagavato bojjhaṅgaratana’nti.

    ‘‘‘ബോജ്ഝങ്ഗരതനമാലസ്സ , ഉട്ഠഹന്തി 31 സദേവകാ;

    ‘‘‘Bojjhaṅgaratanamālassa , uṭṭhahanti 32 sadevakā;

    കമ്മേന തം കിണിത്വാന, രതനം വോ പിളന്ധഥാ’’’തി.

    Kammena taṃ kiṇitvāna, ratanaṃ vo piḷandhathā’’’ti.

    ‘‘ഭന്തേ നാഗസേന, കതമം ബുദ്ധസ്സ ഭഗവതോ സബ്ബാപണ’’ന്തി? ‘‘സബ്ബാപണം ഖോ, മഹാരാജ, ഭഗവതോ നവങ്ഗം ബുദ്ധവചനം സാരീരികാനി പാരിഭോഗികാനി ചേതിയാനി സങ്ഘരതനഞ്ച. സബ്ബാപണേ, മഹാരാജ, ഭഗവതാ ജാതിസമ്പത്തി പസാരിതാ, ഭോഗസമ്പത്തി പസാരിതാ, ആയുസമ്പത്തി പസാരിതാ, ആരോഗ്യസമ്പത്തി പസാരിതാ, വണ്ണസമ്പത്തി പസാരിതാ, പഞ്ഞാസമ്പത്തി പസാരിതാ, മാനുസികസമ്പത്തി പസാരിതാ, ദിബ്ബസമ്പത്തി പസാരിതാ, നിബ്ബാനസമ്പത്തി പസാരിതാ. തത്ഥ യേ തം തം സമ്പത്തിം ഇച്ഛന്തി, തേ കമ്മമൂലം ദത്വാ പത്ഥിതപത്ഥിതം സമ്പത്തിം കിണന്തി, കേചി സീലസമാദാനേന കിണന്തി, കേചി ഉപോസഥകമ്മേന കിണന്തി, അപ്പമത്തകേനപി കമ്മമൂലേന ഉപാദായുപാദായ സമ്പത്തിയോ പടിലഭന്തി. യഥാ, മഹാരാജ, ആപണികസ്സ ആപണേ തിലമുഗ്ഗമാസേ പരിത്തകേനപി തണ്ഡുലമുഗ്ഗമാസേന അപ്പകേനപി മൂലേന ഉപാദായുപാദായ ഗണ്ഹന്തി, ഏവമേവ ഖോ, മഹാരാജ, ഭഗവതോ സബ്ബാപണേ അപ്പമത്തകേനപി കമ്മമൂലേന ഉപാദായുപാദായ സമ്പത്തിയോ പടിലഭന്തി. ഇദം വുച്ചതി, മഹാരാജ, ‘ഭഗവതോ സബ്ബാപണ’ന്തി.

    ‘‘Bhante nāgasena, katamaṃ buddhassa bhagavato sabbāpaṇa’’nti? ‘‘Sabbāpaṇaṃ kho, mahārāja, bhagavato navaṅgaṃ buddhavacanaṃ sārīrikāni pāribhogikāni cetiyāni saṅgharatanañca. Sabbāpaṇe, mahārāja, bhagavatā jātisampatti pasāritā, bhogasampatti pasāritā, āyusampatti pasāritā, ārogyasampatti pasāritā, vaṇṇasampatti pasāritā, paññāsampatti pasāritā, mānusikasampatti pasāritā, dibbasampatti pasāritā, nibbānasampatti pasāritā. Tattha ye taṃ taṃ sampattiṃ icchanti, te kammamūlaṃ datvā patthitapatthitaṃ sampattiṃ kiṇanti, keci sīlasamādānena kiṇanti, keci uposathakammena kiṇanti, appamattakenapi kammamūlena upādāyupādāya sampattiyo paṭilabhanti. Yathā, mahārāja, āpaṇikassa āpaṇe tilamuggamāse parittakenapi taṇḍulamuggamāsena appakenapi mūlena upādāyupādāya gaṇhanti, evameva kho, mahārāja, bhagavato sabbāpaṇe appamattakenapi kammamūlena upādāyupādāya sampattiyo paṭilabhanti. Idaṃ vuccati, mahārāja, ‘bhagavato sabbāpaṇa’nti.

    ‘‘‘ആയു അരോഗതാ വണ്ണം, സഗ്ഗം ഉച്ചാകുലീനതാ;

    ‘‘‘Āyu arogatā vaṇṇaṃ, saggaṃ uccākulīnatā;

    അസങ്ഖതഞ്ച അമതം, അത്ഥി സബ്ബാപണേ ജിനേ.

    Asaṅkhatañca amataṃ, atthi sabbāpaṇe jine.

    ‘‘‘അപ്പേന ബഹുകേനാപി, കമ്മമൂലേന ഗയ്ഹതി;

    ‘‘‘Appena bahukenāpi, kammamūlena gayhati;

    കിണിത്വാ സദ്ധാമൂലേന, സമിദ്ധാ ഹോഥ ഭിക്ഖവോ’തി.

    Kiṇitvā saddhāmūlena, samiddhā hotha bhikkhavo’ti.

    ‘‘ഭഗവതോ ഖോ, മഹാരാജ, ധമ്മനഗരേ ഏവരൂപാ ജനാ പടിവസന്തി, സുത്തന്തികാ വേനയികാ ആഭിധമ്മികാ ധമ്മകഥികാ ജാതകഭാണകാ ദീഘഭാണകാ മജ്ഝിമഭാണകാ സംയുത്തഭാണകാ അങ്ഗുത്തരഭാണകാ ഖുദ്ദകഭാണകാ സീലസമ്പന്നാ സമാധിസമ്പന്നാ പഞ്ഞാസമ്പന്നാ ബോജ്ഝങ്ഗഭാവനാരതാ വിപസ്സകാ സദത്ഥമനുയുത്താ ആരഞ്ഞികാ രുക്ഖമൂലികാ അബ്ഭോകാസികാ പലാലപുഞ്ജികാ സോസാനികാ നേസജ്ജികാ പടിപന്നകാ ഫലട്ഠാ സേക്ഖാ ഫലസമങ്ഗിനോ സോതാപന്നാ സകദാഗാമിനോ അനാഗാമിനോ അരഹന്തോ തേവിജ്ജാ ഛളഭിഞ്ഞാ ഇദ്ധിമന്തോ പഞ്ഞായ പാരമിംഗതാ സതിപട്ഠാനസമ്മപ്പധാനഇദ്ധിപാദഇന്ദ്രിയബലബോജ്ഝങ്ഗമഗ്ഗവരഝാനവിമോക്ഖരൂ പാരൂപസന്തസുഖസമാപത്തികുസലാ, തേഹി അരഹന്തേഹി ആകുലം സമാകുലം ആകിണ്ണം സമാകിണ്ണം നളവനസരവനമിവ ധമ്മനഗരം അഹോസി. ഭവതീഹ –

    ‘‘Bhagavato kho, mahārāja, dhammanagare evarūpā janā paṭivasanti, suttantikā venayikā ābhidhammikā dhammakathikā jātakabhāṇakā dīghabhāṇakā majjhimabhāṇakā saṃyuttabhāṇakā aṅguttarabhāṇakā khuddakabhāṇakā sīlasampannā samādhisampannā paññāsampannā bojjhaṅgabhāvanāratā vipassakā sadatthamanuyuttā āraññikā rukkhamūlikā abbhokāsikā palālapuñjikā sosānikā nesajjikā paṭipannakā phalaṭṭhā sekkhā phalasamaṅgino sotāpannā sakadāgāmino anāgāmino arahanto tevijjā chaḷabhiññā iddhimanto paññāya pāramiṃgatā satipaṭṭhānasammappadhānaiddhipādaindriyabalabojjhaṅgamaggavarajhānavimokkharū pārūpasantasukhasamāpattikusalā, tehi arahantehi ākulaṃ samākulaṃ ākiṇṇaṃ samākiṇṇaṃ naḷavanasaravanamiva dhammanagaraṃ ahosi. Bhavatīha –

    ‘‘‘വീതരാഗാ വീതദോസാ, വീതമോഹാ അനാസവാ;

    ‘‘‘Vītarāgā vītadosā, vītamohā anāsavā;

    വീതതണ്ഹാ അനാദാനാ, ധമ്മനഗരേ വസന്തി തേ.

    Vītataṇhā anādānā, dhammanagare vasanti te.

    ‘‘‘ആരഞ്ഞികാ ധുതധരാ, ഝായിനോ ലൂഖചീവരാ;

    ‘‘‘Āraññikā dhutadharā, jhāyino lūkhacīvarā;

    വിവേകാഭിരതാ ധീരാ, ധമ്മനഗരേ വസന്തി തേ.

    Vivekābhiratā dhīrā, dhammanagare vasanti te.

    ‘‘‘നേസജ്ജികാ സന്ഥതികാ, അഥോപി ഠാനചങ്കമാ;

    ‘‘‘Nesajjikā santhatikā, athopi ṭhānacaṅkamā;

    പംസുകൂലധരാ സബ്ബേ, ധമ്മനഗരേ വസന്തി തേ.

    Paṃsukūladharā sabbe, dhammanagare vasanti te.

    ‘‘‘തിചീവരധരാ സന്താ, ചമ്മഖണ്ഡചതുത്ഥകാ;

    ‘‘‘Ticīvaradharā santā, cammakhaṇḍacatutthakā;

    രതാ ഏകാസനേ വിഞ്ഞൂ, ധമ്മനഗരേ വസന്തി തേ.

    Ratā ekāsane viññū, dhammanagare vasanti te.

    ‘‘‘അപ്പിച്ഛാ നിപകാ ധീരാ, അപ്പാഹാരാ അലോലുപാ;

    ‘‘‘Appicchā nipakā dhīrā, appāhārā alolupā;

    ലാഭാലാഭേന സന്തുട്ഠാ, ധമ്മനഗരേ വസന്തി തേ.

    Lābhālābhena santuṭṭhā, dhammanagare vasanti te.

    ‘‘‘ഝായീ ഝാനരതാ ധീരാ, സന്തചിത്താ സമാഹിതാ;

    ‘‘‘Jhāyī jhānaratā dhīrā, santacittā samāhitā;

    ആകിഞ്ചഞ്ഞം പത്ഥയാനാ, ധമ്മനഗരേ വസന്തി തേ.

    Ākiñcaññaṃ patthayānā, dhammanagare vasanti te.

    ‘‘‘പടിപന്നാ ഫലട്ഠാ ച, സേക്ഖാ ഫലസമങ്ഗിനോ;

    ‘‘‘Paṭipannā phalaṭṭhā ca, sekkhā phalasamaṅgino;

    ആസീസകാ 33 ഉത്തമത്ഥം, ധമ്മനഗരേ വസന്തി തേ.

    Āsīsakā 34 uttamatthaṃ, dhammanagare vasanti te.

    ‘‘‘സോതാപന്നാ ച വിമലാ, സകദാഗാമിനോ ച യേ;

    ‘‘‘Sotāpannā ca vimalā, sakadāgāmino ca ye;

    അനാഗാമീ ച അരഹന്തോ, ധമ്മനഗരേ വസന്തി തേ.

    Anāgāmī ca arahanto, dhammanagare vasanti te.

    ‘‘‘സതിപട്ഠാനകുസലാ , ബോജ്ഝങ്ഗഭാവനാരതാ;

    ‘‘‘Satipaṭṭhānakusalā , bojjhaṅgabhāvanāratā;

    വിപസ്സകാ ധമ്മധരാ, ധമ്മനഗരേ വസന്തി തേ.

    Vipassakā dhammadharā, dhammanagare vasanti te.

    ‘‘‘ഇദ്ധിപാദേസു കുസലാ, സമാധിഭാവനാരതാ;

    ‘‘‘Iddhipādesu kusalā, samādhibhāvanāratā;

    സമ്മപ്പധാനാനുയുത്താ, ധമ്മനഗരേ വസന്തി തേ.

    Sammappadhānānuyuttā, dhammanagare vasanti te.

    ‘‘‘അഭിഞ്ഞാപാരമിപ്പത്താ, പേത്തികേ ഗോചരേ രതാ;

    ‘‘‘Abhiññāpāramippattā, pettike gocare ratā;

    അന്തലിക്ഖമ്ഹി ചരണാ, ധമ്മനഗരേ വസന്തി തേ.

    Antalikkhamhi caraṇā, dhammanagare vasanti te.

    ‘‘‘ഓക്ഖിത്തചക്ഖൂ മിതഭാണീ, ഗുത്തദ്വാരാ സുസംവുതാ;

    ‘‘‘Okkhittacakkhū mitabhāṇī, guttadvārā susaṃvutā;

    സുദന്താ ഉത്തമേ ദമ്മേ 35, ധമ്മനഗരേ വസന്തി തേ.

    Sudantā uttame damme 36, dhammanagare vasanti te.

    ‘‘‘തേവിജ്ജാ ഛളഭിഞ്ഞാ ച, ഇദ്ധിയാ പാരമിം ഗതാ;

    ‘‘‘Tevijjā chaḷabhiññā ca, iddhiyā pāramiṃ gatā;

    പഞ്ഞായ പാരമിപ്പത്താ, ധമ്മനഗരേ വസന്തി തേ’തി.

    Paññāya pāramippattā, dhammanagare vasanti te’ti.

    ‘‘യേ ഖോ തേ, മഹാരാജ, ഭിക്ഖൂ അപരിമിതഞാണവരധരാ അസങ്ഗാ അതുലഗുണാ 37 അതുലയസാ അതുലബലാ അതുലതേജാ ധമ്മചക്കാനുപ്പവത്തകാ പഞ്ഞാപാരമിം ഗതാ, ഏവരൂപാ ഖോ, മഹാരാജ, ഭിക്ഖൂ ഭഗവതോ ധമ്മനഗരേ ‘ധമ്മസേനാപതിനോ’തി വുച്ചന്തി.

    ‘‘Ye kho te, mahārāja, bhikkhū aparimitañāṇavaradharā asaṅgā atulaguṇā 38 atulayasā atulabalā atulatejā dhammacakkānuppavattakā paññāpāramiṃ gatā, evarūpā kho, mahārāja, bhikkhū bhagavato dhammanagare ‘dhammasenāpatino’ti vuccanti.

    ‘‘യേ പന തേ, മഹാരാജ, ഭിക്ഖൂ ഇദ്ധിമന്തോ അധിഗതപ്പടിസമ്ഭിദാപത്തവേസാരജ്ജാ ഗഗനചരാ ദുരാസദാ ദുപ്പസഹാ അനാലമ്ബചരാ സസാഗരമഹിധരപഥവികമ്പകോ ചന്ദസൂരിയപരിമജ്ജകാ വികുബ്ബനാധിട്ഠാനാഭിനീഹാരകുസലാ ഇദ്ധിയാ പാരമിം ഗതാ, ഏവരൂപാ ഖോ, മഹാരാജ, ഭിക്ഖൂ ഭഗവതോ ധമ്മനഗരേ ‘പുരോഹിതാ’തി വുച്ചന്തി.

    ‘‘Ye pana te, mahārāja, bhikkhū iddhimanto adhigatappaṭisambhidāpattavesārajjā gaganacarā durāsadā duppasahā anālambacarā sasāgaramahidharapathavikampako candasūriyaparimajjakā vikubbanādhiṭṭhānābhinīhārakusalā iddhiyā pāramiṃ gatā, evarūpā kho, mahārāja, bhikkhū bhagavato dhammanagare ‘purohitā’ti vuccanti.

    ‘‘യേ പന തേ, മഹാരാജ, ഭിക്ഖൂ ധുതങ്ഗമനുഗതാ അപ്പിച്ഛാ സന്തുട്ഠാ വിഞ്ഞത്തിമനേസനജിഗുച്ഛകാ പിണ്ഡായ സപദാനചാരിനോ ഭമരാവ ഗന്ധമനുഘായിത്വാ പവിസന്തി വിവിത്തകാനനം, കായേ ച ജീവിതേ ച നിരപേക്ഖാ അരഹത്തമനുപ്പത്താ ധുതങ്ഗഗുണേ അഗ്ഗനിക്ഖിത്താ, ഏവരൂപാ ഖോ, മഹാരാജ, ഭിക്ഖൂ ഭഗവതോ ധമ്മനഗരേ ‘അക്ഖദസ്സാ’തി വുച്ചന്തി.

    ‘‘Ye pana te, mahārāja, bhikkhū dhutaṅgamanugatā appicchā santuṭṭhā viññattimanesanajigucchakā piṇḍāya sapadānacārino bhamarāva gandhamanughāyitvā pavisanti vivittakānanaṃ, kāye ca jīvite ca nirapekkhā arahattamanuppattā dhutaṅgaguṇe agganikkhittā, evarūpā kho, mahārāja, bhikkhū bhagavato dhammanagare ‘akkhadassā’ti vuccanti.

    ‘‘യേ പന തേ, മഹാരാജ, ഭിക്ഖൂ പരിസുദ്ധാ വിമലാ നിക്കിലേസാ ചുതൂപപാതകുസലാ ദിബ്ബചക്ഖുമ്ഹി പാരമിം ഗതാ, ഏവരൂപാ ഖോ, മഹാരാജ, ഭിക്ഖൂ ഭഗവതോ ധമ്മനഗരേ ‘നഗരജോതകാ’തി വുച്ചന്തി.

    ‘‘Ye pana te, mahārāja, bhikkhū parisuddhā vimalā nikkilesā cutūpapātakusalā dibbacakkhumhi pāramiṃ gatā, evarūpā kho, mahārāja, bhikkhū bhagavato dhammanagare ‘nagarajotakā’ti vuccanti.

    ‘‘യേ പന തേ, മഹാരാജ, ഭിക്ഖൂ ബഹുസ്സുതാ ആഗതാഗമാ ധമ്മധരാ വിനയധരാ മാതികാധരാ സിഥിലധനിതദീഘരസ്സഗരുകലഹുകക്ഖരപരിച്ഛേദകുസലാ നവങ്ഗസാസനധരാ, ഏവരൂപാ ഖോ, മഹാരാജ, ഭിക്ഖൂ ഭഗവതോ ധമ്മനഗരേ ‘ധമ്മരക്ഖാ’തി വുച്ചന്തി.

    ‘‘Ye pana te, mahārāja, bhikkhū bahussutā āgatāgamā dhammadharā vinayadharā mātikādharā sithiladhanitadīgharassagarukalahukakkharaparicchedakusalā navaṅgasāsanadharā, evarūpā kho, mahārāja, bhikkhū bhagavato dhammanagare ‘dhammarakkhā’ti vuccanti.

    ‘‘യേ പന തേ, മഹാരാജ, ഭിക്ഖൂ വിനയഞ്ഞൂ വിനയകോവിദാ ഠാനാട്ഠാനകുസലാ 39 ആപത്താനാപത്തിഗരുകലഹുകസതേകിച്ഛഅതേകിച്ഛവുട്ഠാനദേസനാനിഗ്ഗഹ- പടികമ്മഓസാരണനിസ്സാരണപടിസാരണകുസലാ വിനയേ പാരമിം ഗതാ, ഏവരൂപാ ഖോ, മഹാരാജ, ഭിക്ഖൂ ഭഗവതോ ധമ്മനഗരേ ‘രൂപരക്ഖാ’തി 40 വുച്ചന്തി.

    ‘‘Ye pana te, mahārāja, bhikkhū vinayaññū vinayakovidā ṭhānāṭṭhānakusalā 41 āpattānāpattigarukalahukasatekicchaatekicchavuṭṭhānadesanāniggaha- paṭikammaosāraṇanissāraṇapaṭisāraṇakusalā vinaye pāramiṃ gatā, evarūpā kho, mahārāja, bhikkhū bhagavato dhammanagare ‘rūparakkhā’ti 42 vuccanti.

    ‘‘യേ പന തേ, മഹാരാജ, ഭിക്ഖൂ വിമുത്തിവരകുസുമമാലബദ്ധാ വരപവരമഹഗ്ഘസേട്ഠഭാവമനുപ്പത്താ ബഹുജനകന്തമഭിപത്ഥിതാ, ഏവരൂപാ ഖോ, മഹാരാജ, ഭിക്ഖൂ ഭഗവതോ ധമ്മനഗരേ ‘പുപ്ഫാപണികാ’തി വുച്ചന്തി.

    ‘‘Ye pana te, mahārāja, bhikkhū vimuttivarakusumamālabaddhā varapavaramahagghaseṭṭhabhāvamanuppattā bahujanakantamabhipatthitā, evarūpā kho, mahārāja, bhikkhū bhagavato dhammanagare ‘pupphāpaṇikā’ti vuccanti.

    ‘‘യേ പന തേ, മഹാരാജ, ഭിക്ഖൂ ചതുസച്ചാഭിസമയപ്പടിവിദ്ധാ ദിട്ഠസച്ചാ വിഞ്ഞാതസാസനാ ചതൂസു സാമഞ്ഞഫലേസു തിണ്ണവിചികിച്ഛാ പടിലദ്ധഫലസുഖാ അഞ്ഞേസമ്പി പടിപന്നാനം തേ ഫലേ സംവിഭജന്തി, ഏവരൂപാ ഖോ, മഹാരാജ, ഭിക്ഖൂ ഭഗവതോ ധമ്മനഗരേ ‘ഫലാപണികാ’തി വുച്ചന്തി.

    ‘‘Ye pana te, mahārāja, bhikkhū catusaccābhisamayappaṭividdhā diṭṭhasaccā viññātasāsanā catūsu sāmaññaphalesu tiṇṇavicikicchā paṭiladdhaphalasukhā aññesampi paṭipannānaṃ te phale saṃvibhajanti, evarūpā kho, mahārāja, bhikkhū bhagavato dhammanagare ‘phalāpaṇikā’ti vuccanti.

    ‘‘യേ പന തേ, മഹാരാജ, ഭിക്ഖൂ സീലസംവരഗന്ധമനുലിത്താ 43 അനേകവിധബഹുഗുണധരാ കിലേസമലദുഗ്ഗന്ധവിധമകാ, ഏവരൂപാ ഖോ, മഹാരാജ, ഭിക്ഖൂ ഭഗവതോ ധമ്മനഗരേ ‘ഗന്ധാപണികാ’തി വുച്ചന്തി.

    ‘‘Ye pana te, mahārāja, bhikkhū sīlasaṃvaragandhamanulittā 44 anekavidhabahuguṇadharā kilesamaladuggandhavidhamakā, evarūpā kho, mahārāja, bhikkhū bhagavato dhammanagare ‘gandhāpaṇikā’ti vuccanti.

    ‘‘യേ പന തേ, മഹാരാജ, ഭിക്ഖൂ ധമ്മകാമാ പിയസമുദാഹാരാ അഭിധമ്മേ അഭിവിനയേ ഉളാരപാമോജ്ജാ അരഞ്ഞഗതാപി രുക്ഖമൂലഗതാപി സുഞ്ഞാഗാരഗതാപി ധമ്മവരരസം പിവന്തി, കായേന വാചായ മനസാ ധമ്മവരരസമോഗാള്ഹാ അധിമത്തപടിഭാനാ ധമ്മേസു ധമ്മേസനപ്പടിപന്നാ ഇതോ വാ തതോ വാ യത്ഥ യത്ഥ അപ്പിച്ഛകഥാ സന്തുട്ഠികഥാ പവിവേകകഥാ അസംസഗ്ഗകഥാ വീരിയാരമ്ഭകഥാ സീലകഥാ സമാധികഥാ പഞ്ഞാകഥാ വിമുത്തികഥാ വിമുത്തിഞാണദസ്സനകഥാ , തത്ഥ തത്ഥ ഗന്ത്വാ തം തം കഥാരസം പിവന്തി, ഏവരൂപാ ഖോ, മഹാരാജ, ഭിക്ഖൂ ഭഗവതോ ധമ്മനഗരേ ‘സോണ്ഡാ പിപാസാ’തി വുച്ചന്തി.

    ‘‘Ye pana te, mahārāja, bhikkhū dhammakāmā piyasamudāhārā abhidhamme abhivinaye uḷārapāmojjā araññagatāpi rukkhamūlagatāpi suññāgāragatāpi dhammavararasaṃ pivanti, kāyena vācāya manasā dhammavararasamogāḷhā adhimattapaṭibhānā dhammesu dhammesanappaṭipannā ito vā tato vā yattha yattha appicchakathā santuṭṭhikathā pavivekakathā asaṃsaggakathā vīriyārambhakathā sīlakathā samādhikathā paññākathā vimuttikathā vimuttiñāṇadassanakathā , tattha tattha gantvā taṃ taṃ kathārasaṃ pivanti, evarūpā kho, mahārāja, bhikkhū bhagavato dhammanagare ‘soṇḍā pipāsā’ti vuccanti.

    ‘‘യേ പന തേ, മഹാരാജ, ഭിക്ഖൂ പുബ്ബരത്താപരരത്തം ജാഗരിയാനുയോഗമനുയുത്താ നിസജ്ജട്ഠാനചങ്കമേഹി രത്തിന്ദിവം വീതിനാമേന്തി, ഭാവനാനുയോഗമനുയുത്താ കിലേസപടിബാഹനായ സദത്ഥപ്പസുതാ, ഏവരൂപാ ഖോ, മഹാരാജ, ഭിക്ഖൂ ഭഗവതോ ധമ്മനഗരേ ‘നഗരഗുത്തികാ’തി വുച്ചന്തി.

    ‘‘Ye pana te, mahārāja, bhikkhū pubbarattāpararattaṃ jāgariyānuyogamanuyuttā nisajjaṭṭhānacaṅkamehi rattindivaṃ vītināmenti, bhāvanānuyogamanuyuttā kilesapaṭibāhanāya sadatthappasutā, evarūpā kho, mahārāja, bhikkhū bhagavato dhammanagare ‘nagaraguttikā’ti vuccanti.

    ‘‘യേ പന തേ, മഹാരാജ, ഭിക്ഖൂ നവങ്ഗം ബുദ്ധവചനം അത്ഥതോ ച ബ്യഞ്ജനതോ ച നയതോ ച കാരണതോ ച ഹേതുതോ ച ഉദാഹരണതോ ച വാചേന്തി അനുവാചേന്തി ഭാസന്തി അനുഭാസന്തി, ഏവരൂപാ ഖോ, മഹാരാജ, ഭിക്ഖൂ ഭഗവതോ ധമ്മനഗരേ ‘ധമ്മാപണികാ’തി വുച്ചന്തി.

    ‘‘Ye pana te, mahārāja, bhikkhū navaṅgaṃ buddhavacanaṃ atthato ca byañjanato ca nayato ca kāraṇato ca hetuto ca udāharaṇato ca vācenti anuvācenti bhāsanti anubhāsanti, evarūpā kho, mahārāja, bhikkhū bhagavato dhammanagare ‘dhammāpaṇikā’ti vuccanti.

    ‘‘യേ പന തേ, മഹാരാജ, ഭിക്ഖൂ ധമ്മരതനഭോഗേന ആഗമപരിയത്തിസുതഭോഗേന ഭോഗിനോ ധനിനോ നിദ്ദിട്ഠസരബ്യഞ്ജനലക്ഖണപ്പടിവേധാ വിഞ്ഞൂ ഫരണാ, ഏവരൂപാ ഖോ, മഹാരാജ, ഭിക്ഖൂ ഭഗവതോ ധമ്മനഗരേ ‘ധമ്മസേട്ഠിനോ’തി വുച്ചന്തി.

    ‘‘Ye pana te, mahārāja, bhikkhū dhammaratanabhogena āgamapariyattisutabhogena bhogino dhanino niddiṭṭhasarabyañjanalakkhaṇappaṭivedhā viññū pharaṇā, evarūpā kho, mahārāja, bhikkhū bhagavato dhammanagare ‘dhammaseṭṭhino’ti vuccanti.

    ‘‘യേ പന തേ, മഹാരാജ, ഭിക്ഖൂ ഉളാരദേസനാപടിവേധാ പരിചിണ്ണാരമ്മണവിഭത്തിനിദ്ദേസാ സിക്ഖാഗുണപാരമിപ്പത്താ, ഏവരൂപാ ഖോ, മഹാരാജ, ഭിക്ഖൂ ഭഗവതോ ധമ്മനഗരേ ‘വിസ്സുതധമ്മികാ’തി വുച്ചന്തി.

    ‘‘Ye pana te, mahārāja, bhikkhū uḷāradesanāpaṭivedhā pariciṇṇārammaṇavibhattiniddesā sikkhāguṇapāramippattā, evarūpā kho, mahārāja, bhikkhū bhagavato dhammanagare ‘vissutadhammikā’ti vuccanti.

    ‘‘ഏവം സുവിഭത്തം ഖോ, മഹാരാജ, ഭഗവതോ ധമ്മനഗരം ഏവം സുമാപിതം ഏവം സുവിഹിതം ഏവം സുപരിപൂരിതം ഏവം സുവവത്ഥാപിതം ഏവം സുരക്ഖിതം ഏവം സുഗോപിതം ഏവം ദുപ്പസയ്ഹം പച്ചത്ഥികേഹി പച്ചാമിത്തേഹി, ഇമിനാ, മഹാരാജ, കാരണേന ഇമിനാ ഹേതുനാ ഇമിനാ നയേന ഇമിനാ അനുമാനേന ഞാതബ്ബം അത്ഥി സോ ഭഗവാതി.

    ‘‘Evaṃ suvibhattaṃ kho, mahārāja, bhagavato dhammanagaraṃ evaṃ sumāpitaṃ evaṃ suvihitaṃ evaṃ suparipūritaṃ evaṃ suvavatthāpitaṃ evaṃ surakkhitaṃ evaṃ sugopitaṃ evaṃ duppasayhaṃ paccatthikehi paccāmittehi, iminā, mahārāja, kāraṇena iminā hetunā iminā nayena iminā anumānena ñātabbaṃ atthi so bhagavāti.

    ‘‘‘യഥാപി നഗരം ദിസ്വാ, സുവിഭത്തം മനോരമം;

    ‘‘‘Yathāpi nagaraṃ disvā, suvibhattaṃ manoramaṃ;

    അനുമാനേന ജാനന്തി, വഡ്ഢകിസ്സ മഹത്തനം.

    Anumānena jānanti, vaḍḍhakissa mahattanaṃ.

    ‘‘‘തഥേവ ലോകനാഥസ്സ, ദിസ്വാ ധമ്മപുരം വരം;

    ‘‘‘Tatheva lokanāthassa, disvā dhammapuraṃ varaṃ;

    അനുമാനേന ജാനന്തി, അത്ഥി സോ ഭഗവാ ഇതി.

    Anumānena jānanti, atthi so bhagavā iti.

    ‘‘‘അനുമാനേന ജാനന്തി, ഊമിം ദിസ്വാന സാഗരേ;

    ‘‘‘Anumānena jānanti, ūmiṃ disvāna sāgare;

    യഥായം ദിസ്സതേ ഊമി, മഹന്തോ സോ ഭവിസ്സതി.

    Yathāyaṃ dissate ūmi, mahanto so bhavissati.

    ‘‘‘തഥാ ബുദ്ധം സോകനുദം, സബ്ബത്ഥമപരാജിതം;

    ‘‘‘Tathā buddhaṃ sokanudaṃ, sabbatthamaparājitaṃ;

    തണ്ഹക്ഖയമനുപ്പത്തം, ഭവസംസാരമോചനം.

    Taṇhakkhayamanuppattaṃ, bhavasaṃsāramocanaṃ.

    ‘‘‘അനുമാനേന ഞാതബ്ബം, ഊമിം ദിസ്വാ സദേവകേ;

    ‘‘‘Anumānena ñātabbaṃ, ūmiṃ disvā sadevake;

    യഥാ ധമ്മൂമിവിപ്ഫാരോ, അഗ്ഗോ ബുദ്ധോ ഭവിസ്സതി.

    Yathā dhammūmivipphāro, aggo buddho bhavissati.

    ‘‘‘അനുമാനേന ജാനന്തി, ദിസ്വാ അച്ചുഗ്ഗതം ഗിരിം;

    ‘‘‘Anumānena jānanti, disvā accuggataṃ giriṃ;

    യഥാ അച്ചുഗ്ഗതോ ഏസോ, ഹിമവാ സോ ഭവിസ്സതി.

    Yathā accuggato eso, himavā so bhavissati.

    ‘‘‘തഥാ ദിസ്വാ ധമ്മഗിരിം, സീതീഭൂതം നിരൂപധിം;

    ‘‘‘Tathā disvā dhammagiriṃ, sītībhūtaṃ nirūpadhiṃ;

    അച്ചുഗ്ഗതം ഭഗവതോ, അചലം സുപ്പതിട്ഠിതം.

    Accuggataṃ bhagavato, acalaṃ suppatiṭṭhitaṃ.

    ‘‘‘അനുമാനേന ഞാതബ്ബം, ദിസ്വാന ധമ്മപബ്ബതം;

    ‘‘‘Anumānena ñātabbaṃ, disvāna dhammapabbataṃ;

    തഥാ ഹി സോ മഹാവീരോ, അഗ്ഗോ ബുദ്ധോ ഭവിസ്സതി.

    Tathā hi so mahāvīro, aggo buddho bhavissati.

    ‘‘‘യഥാപി ഗജരാജസ്സ, പദം ദിസ്വാന മാനുസാ;

    ‘‘‘Yathāpi gajarājassa, padaṃ disvāna mānusā;

    അനുമാനേന ജാനന്തി, മഹാ ഏസോ ഗജോ ഇതി.

    Anumānena jānanti, mahā eso gajo iti.

    ‘‘‘തഥേവ ബുദ്ധനാഗസ്സ, പദം ദിസ്വാ വിഭാവിനോ;

    ‘‘‘Tatheva buddhanāgassa, padaṃ disvā vibhāvino;

    അനുമാനേന ജാനന്തി, ഉളാരോ സോ ഭവിസ്സതി.

    Anumānena jānanti, uḷāro so bhavissati.

    ‘‘‘അനുമാനേന ജാനന്തി, ഭീതേ ദിസ്വാന കുമ്മിഗേ;

    ‘‘‘Anumānena jānanti, bhīte disvāna kummige;

    മിഗരാജസ്സ സദ്ദേന, ഭീതാമേ കുമ്മിഗാ ഇതി.

    Migarājassa saddena, bhītāme kummigā iti.

    ‘‘‘തഥേവ തിത്ഥിയേ ദിസ്വാ, വിത്ഥതേ ഭീതമാനസേ;

    ‘‘‘Tatheva titthiye disvā, vitthate bhītamānase;

    അനുമാനേന ഞാതബ്ബം, ധമ്മരാജേന ഗജ്ജിതം.

    Anumānena ñātabbaṃ, dhammarājena gajjitaṃ.

    ‘‘‘നിബ്ബുതം പഥവിം ദിസ്വാ, ഹരിതപത്തം മഹോദികം;

    ‘‘‘Nibbutaṃ pathaviṃ disvā, haritapattaṃ mahodikaṃ;

    അനുമാനേന ജാനന്തി, മഹാമേഘേന നിബ്ബുതം.

    Anumānena jānanti, mahāmeghena nibbutaṃ.

    ‘‘‘തഥേവിമം ജനം ദിസ്വാ, ആമോദിതപമോദിതം;

    ‘‘‘Tathevimaṃ janaṃ disvā, āmoditapamoditaṃ;

    അനുമാനേന ഞാതബ്ബം, ധമ്മമേഘേന തപ്പിതം.

    Anumānena ñātabbaṃ, dhammameghena tappitaṃ.

    ‘‘‘ലഗ്ഗം ദിസ്വാ ഭുസം പങ്കം, കലലദ്ദഗതം മഹിം;

    ‘‘‘Laggaṃ disvā bhusaṃ paṅkaṃ, kalaladdagataṃ mahiṃ;

    അനുമാനേന ജാനന്തി, വാരിക്ഖന്ധോ മഹാ ഗതോ.

    Anumānena jānanti, vārikkhandho mahā gato.

    ‘‘‘തഥേവിമം ജനം ദിസ്വാ, രജപങ്കസമോഹിതം;

    ‘‘‘Tathevimaṃ janaṃ disvā, rajapaṅkasamohitaṃ;

    വഹിതം ധമ്മനദിയാ, വിസട്ഠം ധമ്മസാഗരേ.

    Vahitaṃ dhammanadiyā, visaṭṭhaṃ dhammasāgare.

    ‘‘‘ധമ്മാമതഗതം ദിസ്വാ, സദേവകമിമം മഹിം;

    ‘‘‘Dhammāmatagataṃ disvā, sadevakamimaṃ mahiṃ;

    അനുമാനേന ഞാതബ്ബം, ധമ്മക്ഖന്ധോ മഹാ ഗതോ.

    Anumānena ñātabbaṃ, dhammakkhandho mahā gato.

    ‘‘‘അനുമാനേന ജാനന്തി, ഘായിത്വാ ഗന്ധമുത്തമം;

    ‘‘‘Anumānena jānanti, ghāyitvā gandhamuttamaṃ;

    യഥായം വായതേ ഗന്ധോ, ഹേസ്സന്തി പുപ്ഫിതാ ദുമാ.

    Yathāyaṃ vāyate gandho, hessanti pupphitā dumā.

    ‘‘‘തഥേവായം സീലഗന്ധോ, പവായതി സദേവകേ;

    ‘‘‘Tathevāyaṃ sīlagandho, pavāyati sadevake;

    അനുമാനേന ഞാതബ്ബം, അത്ഥി ബുദ്ധോ അനുത്തരോ’തി.

    Anumānena ñātabbaṃ, atthi buddho anuttaro’ti.

    ‘‘ഏവരൂപേന ഖോ, മഹാരാജ, കാരണസതേന കാരണസഹസ്സേന ഹേതുസതേന ഹേതുസഹസ്സേന നയസതേന നയസഹസ്സേന ഓപമ്മസതേന ഓപമ്മസഹസ്സേന സക്കാ ബുദ്ധബലം ഉപദസ്സയിതും. യഥാ, മഹാരാജ, ദക്ഖോ മാലാകാരോ നാനാപുപ്ഫരാസിമ്ഹാ ആചരിയാനുസിട്ഠിയാ പച്ചത്തപുരിസകാരേന വിചിത്തം മാലാഗുണരാസിം കരേയ്യ, ഏവമേവ ഖോ, മഹാരാജ, സോ ഭഗവാ വിചിത്തപുപ്ഫരാസി വിയ അനന്തഗുണോ അപ്പമേയ്യഗുണോ, അഹമേതരഹി ജിനസാസനേ മാലാകാരോ വിയ പുപ്ഫഗന്ഥകോ പുബ്ബകാനം ആചരിയാനം മഗ്ഗേനപി മയ്ഹം ബുദ്ധിബലേനപി അസങ്ഖ്യേയ്യേനപി കാരണേന അനുമാനേന ബുദ്ധബലം ദീപയിസ്സാമി, ത്വം പനേത്ഥ ഛന്ദം ജനേഹി സവനായാ’’തി.

    ‘‘Evarūpena kho, mahārāja, kāraṇasatena kāraṇasahassena hetusatena hetusahassena nayasatena nayasahassena opammasatena opammasahassena sakkā buddhabalaṃ upadassayituṃ. Yathā, mahārāja, dakkho mālākāro nānāpuppharāsimhā ācariyānusiṭṭhiyā paccattapurisakārena vicittaṃ mālāguṇarāsiṃ kareyya, evameva kho, mahārāja, so bhagavā vicittapuppharāsi viya anantaguṇo appameyyaguṇo, ahametarahi jinasāsane mālākāro viya pupphaganthako pubbakānaṃ ācariyānaṃ maggenapi mayhaṃ buddhibalenapi asaṅkhyeyyenapi kāraṇena anumānena buddhabalaṃ dīpayissāmi, tvaṃ panettha chandaṃ janehi savanāyā’’ti.

    ‘‘ദുക്കരം , ഭന്തേ നാഗസേന, അഞ്ഞേസം ഏവരൂപേന കാരണേന അനുമാനേന ബുദ്ധബലം ഉപദസ്സയിതും, നിബ്ബുതോസ്മി, ഭന്തേ നാഗസേന, തുമ്ഹാകം പരമവിചിത്തേന പഞ്ഹവേയ്യാകരണേനാ’’തി.

    ‘‘Dukkaraṃ , bhante nāgasena, aññesaṃ evarūpena kāraṇena anumānena buddhabalaṃ upadassayituṃ, nibbutosmi, bhante nāgasena, tumhākaṃ paramavicittena pañhaveyyākaraṇenā’’ti.

    അനുമാനപഞ്ഹോ പഠമോ.

    Anumānapañho paṭhamo.







    Footnotes:
    1. ദാസപുത്താ ഭട്ടിപുത്താ (സീ॰ പീ॰)
    2. ഫല്ലികാ (സീ॰ പീ॰)
    3. സോരട്ഠകാ (സീ॰ പീ॰)
    4. dāsaputtā bhaṭṭiputtā (sī. pī.)
    5. phallikā (sī. pī.)
    6. soraṭṭhakā (sī. pī.)
    7. പവാതി (സീ॰ പീ॰) ധ॰ പ॰ ൫൪ പസ്സിതബ്ബം
    8. pavāti (sī. pī.) dha. pa. 54 passitabbaṃ
    9. ലോകേ അഗദാ (പീ॰)
    10. loke agadā (pī.)
    11. അതിരോചതി (സീ॰ പീ॰)
    12. അതിസയിത്വാ (സീ॰ പീ॰)
    13. atirocati (sī. pī.)
    14. atisayitvā (sī. pī.)
    15. ന സണ്ഠഹന്തി (സീ॰)
    16. ന ഉപലിപ്പന്തി (സീ॰ പീ॰)
    17. na saṇṭhahanti (sī.)
    18. na upalippanti (sī. pī.)
    19. ഫുസ്സേതി (സ്യാ॰), പസ്സതി (ക॰)
    20. phusseti (syā.), passati (ka.)
    21. വിമുത്തിരതനന്തി (സീ॰ പീ॰)
    22. പവാളാഭരണപടിപണ്ഡിതോ (സീ॰ പീ॰)
    23. vimuttiratananti (sī. pī.)
    24. pavāḷābharaṇapaṭipaṇḍito (sī. pī.)
    25. ഗേഹം, ജനോ (ക॰)
    26. gehaṃ, jano (ka.)
    27. അസമ്ഭീതോ (സീ॰ പീ॰)
    28. വിജ്ഝിസ്സാമീതി (സീ॰)
    29. asambhīto (sī. pī.)
    30. vijjhissāmīti (sī.)
    31. ഉപട്ഠഹന്തി (ക॰), ഉദിക്ഖന്തി (സ്യാ॰)
    32. upaṭṭhahanti (ka.), udikkhanti (syā.)
    33. ആസിംസകാ (സീ॰ പീ॰)
    34. āsiṃsakā (sī. pī.)
    35. ധമ്മേ (സീ॰ പീ॰)
    36. dhamme (sī. pī.)
    37. അതുലിയഗുണാ (സീ॰ പീ॰ ക॰)
    38. atuliyaguṇā (sī. pī. ka.)
    39. നിദാനപഠനകുസലാ (സീ॰ പീ॰), നിദാനവത്ഥുകുസലാ (സ്യാ॰)
    40. രൂപദക്ഖാതി (സീ॰ സ്യാ॰ പീ॰)
    41. nidānapaṭhanakusalā (sī. pī.), nidānavatthukusalā (syā.)
    42. rūpadakkhāti (sī. syā. pī.)
    43. സീലവരസുഗന്ധമനുലിത്താ (സീ॰ പീ॰)
    44. sīlavarasugandhamanulittā (sī. pī.)

    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact