Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / അങ്ഗുത്തരനികായ (അട്ഠകഥാ) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) |
൧൦. അനുരുദ്ധമഹാവിതക്കസുത്തവണ്ണനാ
10. Anuruddhamahāvitakkasuttavaṇṇanā
൩൦. ദസമേ ചേതീസൂതി ചേതിനാമകാനം രാജൂനം നിവാസട്ഠാനത്താ ഏവംലദ്ധവോഹാരേ രട്ഠേ. പാചീനവംസദായേതി ദസബലസ്സ വസനട്ഠാനതോ പാചീനദിസായ ഠിതേ വംസദായേ നീലോഭാസേഹി വേളൂഹി സഞ്ഛന്നേ അരഞ്ഞേ. ഏവം ചേതസോ പരിവിതക്കോ ഉദപാദീതി ഥേരോ കിര പബ്ബജിത്വാ പഠമഅന്തോവസ്സമ്ഹിയേവ സമാപത്തിലാഭീ ഹുത്വാ സഹസ്സലോകധാതുദസ്സനസമത്ഥം ദിബ്ബചക്ഖുഞാണം ഉപ്പാദേസി. സോ സാരിപുത്തത്ഥേരസ്സ സന്തികം ഗന്ത്വാ ഏവമാഹ – ‘‘ഇധാഹം, ആവുസോ സാരിപുത്ത, ദിബ്ബേന ചക്ഖുനാ വിസുദ്ധേന അതിക്കന്തമാനുസകേന സഹസ്സലോകം ഓലോകേമി. ആരദ്ധം ഖോ പന മേ വീരിയം അസല്ലീനം, ഉപട്ഠിതാ സതി അസമ്മുട്ഠാ, പസ്സദ്ധോ കായോ അസാരദ്ധോ, സമാഹിതം ചിത്തം ഏകഗ്ഗം. അഥ ച പന മേ അനുപാദായ ആസവേഹി ചിത്തം ന വിമുച്ചതീ’’തി. അഥ നം ഥേരോ ആഹ – ‘‘യം ഖോ തേ, ആവുസോ അനുരുദ്ധ, ഏവം ഹോതി ‘അഹം ദിബ്ബേന ചക്ഖുനാ…പേ॰… ഓലോകേമീ’തി, ഇദം തേ മാനസ്മിം. യമ്പി തേ, ആവുസോ, അനുരുദ്ധ ഏവം ഹോതി ‘ആരദ്ധം ഖോ പന മേ വീരിയം…പേ॰… ഏകഗ്ഗ’ന്തി, ഇദം തേ ഉദ്ധച്ചസ്മിം. യമ്പി തേ, ആവുസോ അനുരുദ്ധ, ഏവം ഹോതി ‘അഥ ച പന മേ അനുപാദായ ആസവേഹി ചിത്തം ന വിമുച്ചതീ’തി, ഇദം തേ കുക്കുച്ചസ്മിം. സാധു വതായസ്മാ അനുരുദ്ധോ ഇമേ തയോ ധമ്മേ പഹായ ഇമേ തയോ ധമ്മേ അമനസികരിത്വാ അമതായ ധാതുയാ ചിത്തം ഉപസംഹരതൂ’’തി ഏവമസ്സ ഥേരോ കമ്മട്ഠാനം കഥേസി. സോ കമ്മട്ഠാനം ഗഹേത്വാ സത്ഥാരം ആപുച്ഛിത്വാ ചേതിരട്ഠം ഗന്ത്വാ സമണധമ്മം കരോന്തോ അട്ഠമാസം ചങ്കമേന വീതിനാമേസി. സോ പധാനവേഗനിമ്മഥിതത്താ കിലന്തകായോ ഏകസ്സ വേളുഗുമ്ബസ്സ ഹേട്ഠാ നിസീദി. അഥസ്സായം ഏവം ചേതസോ പരിവിതക്കോ ഉദപാദി, ഏസ മഹാപുരിസവിതക്കോ ഉപ്പജ്ജീതി അത്ഥോ.
30. Dasame cetīsūti cetināmakānaṃ rājūnaṃ nivāsaṭṭhānattā evaṃladdhavohāre raṭṭhe. Pācīnavaṃsadāyeti dasabalassa vasanaṭṭhānato pācīnadisāya ṭhite vaṃsadāye nīlobhāsehi veḷūhi sañchanne araññe. Evaṃ cetaso parivitakko udapādīti thero kira pabbajitvā paṭhamaantovassamhiyeva samāpattilābhī hutvā sahassalokadhātudassanasamatthaṃ dibbacakkhuñāṇaṃ uppādesi. So sāriputtattherassa santikaṃ gantvā evamāha – ‘‘idhāhaṃ, āvuso sāriputta, dibbena cakkhunā visuddhena atikkantamānusakena sahassalokaṃ olokemi. Āraddhaṃ kho pana me vīriyaṃ asallīnaṃ, upaṭṭhitā sati asammuṭṭhā, passaddho kāyo asāraddho, samāhitaṃ cittaṃ ekaggaṃ. Atha ca pana me anupādāya āsavehi cittaṃ na vimuccatī’’ti. Atha naṃ thero āha – ‘‘yaṃ kho te, āvuso anuruddha, evaṃ hoti ‘ahaṃ dibbena cakkhunā…pe… olokemī’ti, idaṃ te mānasmiṃ. Yampi te, āvuso, anuruddha evaṃ hoti ‘āraddhaṃ kho pana me vīriyaṃ…pe… ekagga’nti, idaṃ te uddhaccasmiṃ. Yampi te, āvuso anuruddha, evaṃ hoti ‘atha ca pana me anupādāya āsavehi cittaṃ na vimuccatī’ti, idaṃ te kukkuccasmiṃ. Sādhu vatāyasmā anuruddho ime tayo dhamme pahāya ime tayo dhamme amanasikaritvā amatāya dhātuyā cittaṃ upasaṃharatū’’ti evamassa thero kammaṭṭhānaṃ kathesi. So kammaṭṭhānaṃ gahetvā satthāraṃ āpucchitvā cetiraṭṭhaṃ gantvā samaṇadhammaṃ karonto aṭṭhamāsaṃ caṅkamena vītināmesi. So padhānaveganimmathitattā kilantakāyo ekassa veḷugumbassa heṭṭhā nisīdi. Athassāyaṃ evaṃ cetaso parivitakko udapādi, esa mahāpurisavitakko uppajjīti attho.
അപ്പിച്ഛസ്സാതി ഏത്ഥ പച്ചയപ്പിച്ഛോ, അധിഗമപ്പിച്ഛോ, പരിയത്തിഅപ്പിച്ഛോ, ധുതങ്ഗപ്പിച്ഛോതി ചത്താരോ അപ്പിച്ഛാ. തത്ഥ പച്ചയപ്പിച്ഛോ ബഹും ദേന്തേ അപ്പം ഗണ്ഹാതി, അപ്പം ദേന്തേ അപ്പതരം ഗണ്ഹാതി, ന അനവസേസഗ്ഗാഹീ ഹോതി. അധിഗമപ്പിച്ഛോ മജ്ഝന്തികത്ഥേരോ വിയ അത്തനോ അധിഗമം അഞ്ഞേസം ജാനിതും ന ദേതി. പരിയത്തിഅപ്പിച്ഛോ തേപിടകോപി സമാനോ ന ബഹുസ്സുതഭാവം ജാനാപേതുകാമോ ഹോതി സാകേതതിസ്സത്ഥേരോ വിയ. ധുതങ്ഗപ്പിച്ഛോ ധുതങ്ഗപരിഹരണഭാവം അഞ്ഞേസം ജാനിതും ന ദേതി ദ്വേഭാതികത്ഥേരേസു ജേട്ഠത്ഥേരോ വിയ. വത്ഥു വിസുദ്ധിമഗ്ഗേ കഥിതം. അയം ധമ്മോതി ഏവം സന്തഗുണനിഗുഹനേന ച പടിഗ്ഗഹണേ മത്തഞ്ഞുതായ ച അപ്പിച്ഛസ്സ പുഗ്ഗലസ്സ അയം നവലോകുത്തരധമ്മോ സമ്പജ്ജതി, നോ മഹിച്ഛസ്സ. ഏവം സബ്ബത്ഥ യോജേതബ്ബം.
Appicchassāti ettha paccayappiccho, adhigamappiccho, pariyattiappiccho, dhutaṅgappicchoti cattāro appicchā. Tattha paccayappiccho bahuṃ dente appaṃ gaṇhāti, appaṃ dente appataraṃ gaṇhāti, na anavasesaggāhī hoti. Adhigamappiccho majjhantikatthero viya attano adhigamaṃ aññesaṃ jānituṃ na deti. Pariyattiappiccho tepiṭakopi samāno na bahussutabhāvaṃ jānāpetukāmo hoti sāketatissatthero viya. Dhutaṅgappiccho dhutaṅgapariharaṇabhāvaṃ aññesaṃ jānituṃ na deti dvebhātikattheresu jeṭṭhatthero viya. Vatthu visuddhimagge kathitaṃ. Ayaṃ dhammoti evaṃ santaguṇaniguhanena ca paṭiggahaṇe mattaññutāya ca appicchassa puggalassa ayaṃ navalokuttaradhammo sampajjati, no mahicchassa. Evaṃ sabbattha yojetabbaṃ.
സന്തുട്ഠസ്സാതി ചതൂസു പച്ചയേസു തീഹി സന്തോസേഹി സന്തുട്ഠസ്സ. പവിവിത്തസ്സാതി കായചിത്തഉപധിവിവേകേഹി വിവിത്തസ്സ. തത്ഥ കായവിവേകോ നാമ ഗണസങ്ഗണികം വിനോദേത്വാ ആരമ്ഭവത്ഥുവസേന ഏകീഭാവോ. ഏകീഭാവമത്തേനേവ കമ്മം ന നിപ്ഫജ്ജതീതി കസിണപരികമ്മം കത്വാ അട്ഠ സമാപത്തിയോ നിബ്ബത്തേതി, അയം ചിത്തവിവേകോ നാമ. സമാപത്തിമത്തേനേവ കമ്മം ന നിപ്ഫജ്ജതീതി ഝാനം പാദകം കത്വാ സങ്ഖാരേ സമ്മസിത്വാ സഹ പടിസമ്ഭിദാഹി അരഹത്തം പാപുണാതി, അയം സബ്ബാകാരതോ ഉപധിവിവേകോ നാമ. തേനാഹ ഭഗവാ – ‘‘കായവിവേകോ ച വിവേകട്ഠകായാനം നേക്ഖമ്മാഭിരതാനം, ചിത്തവിവേകോ ച പരിസുദ്ധചിത്താനം പരമവോദാനപ്പത്താനം, ഉപധിവിവേകോ ച നിരുപധീനം പുഗ്ഗലാനം വിസങ്ഖാരഗതാന’’ന്തി (മഹാനി॰ ൭, ൪൯).
Santuṭṭhassāti catūsu paccayesu tīhi santosehi santuṭṭhassa. Pavivittassāti kāyacittaupadhivivekehi vivittassa. Tattha kāyaviveko nāma gaṇasaṅgaṇikaṃ vinodetvā ārambhavatthuvasena ekībhāvo. Ekībhāvamatteneva kammaṃ na nipphajjatīti kasiṇaparikammaṃ katvā aṭṭha samāpattiyo nibbatteti, ayaṃ cittaviveko nāma. Samāpattimatteneva kammaṃ na nipphajjatīti jhānaṃ pādakaṃ katvā saṅkhāre sammasitvā saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇāti, ayaṃ sabbākārato upadhiviveko nāma. Tenāha bhagavā – ‘‘kāyaviveko ca vivekaṭṭhakāyānaṃ nekkhammābhiratānaṃ, cittaviveko ca parisuddhacittānaṃ paramavodānappattānaṃ, upadhiviveko ca nirupadhīnaṃ puggalānaṃ visaṅkhāragatāna’’nti (mahāni. 7, 49).
സങ്ഗണികാരാമസ്സാതി ഗണസങ്ഗണികായ ചേവ കിലേസസങ്ഗണികായ ച രതസ്സ. ആരദ്ധവീരിയസ്സാതി കായികചേതസികവീരിയവസേന ആരദ്ധവീരിയസ്സ. ഉപട്ഠിതസ്സതിസ്സാതി ചതുസതിപട്ഠാനവസേന ഉപട്ഠിതസ്സതിസ്സ. സമാഹിതസ്സാതി ഏകഗ്ഗചിത്തസ്സ. പഞ്ഞവതോതി കമ്മസ്സകതപഞ്ഞായ പഞ്ഞവതോ.
Saṅgaṇikārāmassāti gaṇasaṅgaṇikāya ceva kilesasaṅgaṇikāya ca ratassa. Āraddhavīriyassāti kāyikacetasikavīriyavasena āraddhavīriyassa. Upaṭṭhitassatissāti catusatipaṭṭhānavasena upaṭṭhitassatissa. Samāhitassāti ekaggacittassa. Paññavatoti kammassakatapaññāya paññavato.
സാധു സാധൂതി ഥേരസ്സ വിതക്കം സമ്പഹംസേന്തോ ഏവമാഹ. ഇമം അട്ഠമന്തി സത്ത നിധീ ലദ്ധപുരിസസ്സ അട്ഠമം ദേന്തോ വിയ, സത്ത മണിരതനാനി, സത്ത ഹത്ഥിരതനാനി, സത്ത അസ്സരതനാനി ലദ്ധപുരിസസ്സ അട്ഠമം ദേന്തോ വിയ സത്ത മഹാപുരിസവിതക്കേ വിതക്കേത്വാ ഠിതസ്സ അട്ഠമം ആചിക്ഖന്തോ ഏവമാഹ. നിപ്പപഞ്ചാരാമസ്സാതി തണ്ഹാമാനദിട്ഠിപപഞ്ചരഹിതത്താ നിപ്പപഞ്ചസങ്ഖാതേ നിബ്ബാനപദേ അഭിരതസ്സ. ഇതരം തസ്സേവ വേവചനം. പപഞ്ചാരാമസ്സാതി യഥാവുത്തേസു പപഞ്ചേസു അഭിരതസ്സ. ഇതരം തസ്സേവ വേവചനം.
Sādhu sādhūti therassa vitakkaṃ sampahaṃsento evamāha. Imaṃ aṭṭhamanti satta nidhī laddhapurisassa aṭṭhamaṃ dento viya, satta maṇiratanāni, satta hatthiratanāni, satta assaratanāni laddhapurisassa aṭṭhamaṃ dento viya satta mahāpurisavitakke vitakketvā ṭhitassa aṭṭhamaṃ ācikkhanto evamāha. Nippapañcārāmassāti taṇhāmānadiṭṭhipapañcarahitattā nippapañcasaṅkhāte nibbānapade abhiratassa. Itaraṃ tasseva vevacanaṃ. Papañcārāmassāti yathāvuttesu papañcesu abhiratassa. Itaraṃ tasseva vevacanaṃ.
യതോതി യദാ. തതോതി തദാ. നാനാരത്താനന്തി നിലപീതലോഹിതോദാതവണ്ണേഹി നാനാരജനേഹി രത്താനം. പംസുകൂലന്തി തേവീസതിയാ ഖേത്തേസു ഠിതപംസുകൂലചീവരം. ഖായിസ്സതീതി യഥാ തസ്സ പുബ്ബണ്ഹസമയാദീസു യസ്മിം സമയേ യം ഇച്ഛതി, തസ്മിം സമയേ തം പാരുപന്തസ്സ സോ ദുസ്സകരണ്ഡകോ മനാപോ ഹുത്വാ ഖായതി, ഏവം തുയ്ഹമ്പി ചീവരസന്തോസമഹാഅരിയവംസേന തുട്ഠസ്സ വിഹരതോ പംസുകൂലചീവരം ഖായിസ്സതി ഉപട്ഠഹിസ്സതി. രതിയാതി രതിഅത്ഥായ. അപരിതസ്സായാതി തണ്ഹാദിട്ഠിപരിതസ്സനാഹി അപരിതസ്സനത്ഥായ. ഫാസുവിഹാരായാതി സുഖവിഹാരത്ഥായ. ഓക്കമനായ നിബ്ബാനസ്സാതി അമതം നിബ്ബാനം ഓതരണത്ഥായ.
Yatoti yadā. Tatoti tadā. Nānārattānanti nilapītalohitodātavaṇṇehi nānārajanehi rattānaṃ. Paṃsukūlanti tevīsatiyā khettesu ṭhitapaṃsukūlacīvaraṃ. Khāyissatīti yathā tassa pubbaṇhasamayādīsu yasmiṃ samaye yaṃ icchati, tasmiṃ samaye taṃ pārupantassa so dussakaraṇḍako manāpo hutvā khāyati, evaṃ tuyhampi cīvarasantosamahāariyavaṃsena tuṭṭhassa viharato paṃsukūlacīvaraṃ khāyissati upaṭṭhahissati. Ratiyāti ratiatthāya. Aparitassāyāti taṇhādiṭṭhiparitassanāhi aparitassanatthāya. Phāsuvihārāyāti sukhavihāratthāya. Okkamanāya nibbānassāti amataṃ nibbānaṃ otaraṇatthāya.
പിണ്ഡിയാലോപഭോജനന്തി ഗാമനിഗമരാജധാനീസു ജങ്ഘാബലം നിസ്സായ ഘരപടിപാടിയാ ചരന്തേന ലദ്ധപിണ്ഡിയാലോപഭോജനം. ഖായിസ്സതീതി തസ്സ ഗഹപതിനോ നാനഗ്ഗരസഭോജനം വിയ ഉപട്ഠഹിസ്സതി . സന്തുട്ഠസ്സ വിഹരതോതി പിണ്ഡപാതസന്തോസമഹാഅരിയവംസേന സന്തുട്ഠസ്സ വിഹരതോ. രുക്ഖമൂലസേനാസനം ഖായിസ്സതീതി തസ്സ ഗഹപതിനോ തേഭൂമകപാസാദേ ഗന്ധകുസുമവാസസുഗന്ധം കൂടാഗാരം വിയ രുക്ഖമൂലം ഉപട്ഠഹിസ്സതി. സന്തുട്ഠസ്സാതി സേനാസനസന്തോസമഹാഅരിയവംസേന സന്തുട്ഠസ്സ. തിണസന്ഥാരകോതി തിണേഹി വാ പണ്ണേഹി വാ ഭൂമിയം വാ ഫലകപാസാണതലാനി വാ അഞ്ഞതരസ്മിം സന്ഥതസന്ഥതോ. പൂതിമുത്തന്തി യംകിഞ്ചി മുത്തം. തങ്ഖണേ ഗഹിതമ്പി പൂതിമുത്തമേവ വുച്ചതി ദുഗ്ഗന്ധത്താ. സന്തുട്ഠസ്സ വിഹരതോതി ഗിലാനപച്ചയഭേസജ്ജപരിക്ഖാരസന്തോസേന സന്തുട്ഠസ്സ വിഹരതോ.
Piṇḍiyālopabhojananti gāmanigamarājadhānīsu jaṅghābalaṃ nissāya gharapaṭipāṭiyā carantena laddhapiṇḍiyālopabhojanaṃ. Khāyissatīti tassa gahapatino nānaggarasabhojanaṃ viya upaṭṭhahissati . Santuṭṭhassa viharatoti piṇḍapātasantosamahāariyavaṃsena santuṭṭhassa viharato. Rukkhamūlasenāsanaṃ khāyissatīti tassa gahapatino tebhūmakapāsāde gandhakusumavāsasugandhaṃ kūṭāgāraṃ viya rukkhamūlaṃ upaṭṭhahissati. Santuṭṭhassāti senāsanasantosamahāariyavaṃsena santuṭṭhassa. Tiṇasanthārakoti tiṇehi vā paṇṇehi vā bhūmiyaṃ vā phalakapāsāṇatalāni vā aññatarasmiṃ santhatasanthato. Pūtimuttanti yaṃkiñci muttaṃ. Taṅkhaṇe gahitampi pūtimuttameva vuccati duggandhattā. Santuṭṭhassa viharatoti gilānapaccayabhesajjaparikkhārasantosena santuṭṭhassa viharato.
ഇതി ഭഗവാ ചതൂസു ഠാനേസു അരഹത്തം പക്ഖിപന്തോ കമ്മട്ഠാനം കഥേത്വാ ‘‘കതരസേനാസനേ നു ഖോ വസന്തസ്സ കമ്മട്ഠാനം സപ്പായം ഭവിസ്സതീ’’തി ആവജ്ജേന്തോ ‘‘തസ്മിഞ്ഞേവ വസന്തസ്സാ’’തി ഞത്വാ തേന ഹി ത്വം, അനുരുദ്ധാതിആദിമാഹ. പവിവിത്തസ്സ വിഹരതോതി തീഹി വിവേകേഹി വിവിത്തസ്സ വിഹരന്തസ്സ. ഉയ്യോജനികപടിസംയുത്തന്തി ഉയ്യോജനികേഹേവ വചനേഹി പടിസംയുത്തം, തേസം ഉപട്ഠാനഗമനകംയേവാതി അത്ഥോ. പപഞ്ചനിരോധേതി നിബ്ബാനപദേ . പക്ഖന്ദതീതി ആരമ്മണകരണവസേന പക്ഖന്ദതി. പസീദതീതിആദീസുപി ആരമ്മണവസേനേവ പസീദനസന്തിട്ഠനമുച്ചനാ വേദിതബ്ബാ. ഇതി ഭഗവാ ചേതിരട്ഠേ പാചീനവംസദായേ ആയസ്മതോ അനുരുദ്ധസ്സ കഥിതേ അട്ഠ മഹാപുരിസവിതക്കേ പുന ഭേസകളാവനമഹാവിഹാരേ നിസീദിത്വാ ഭിക്ഖുസങ്ഘസ്സ വിത്ഥാരേന കഥേസി.
Iti bhagavā catūsu ṭhānesu arahattaṃ pakkhipanto kammaṭṭhānaṃ kathetvā ‘‘katarasenāsane nu kho vasantassa kammaṭṭhānaṃ sappāyaṃ bhavissatī’’ti āvajjento ‘‘tasmiññeva vasantassā’’ti ñatvā tena hi tvaṃ, anuruddhātiādimāha. Pavivittassa viharatoti tīhi vivekehi vivittassa viharantassa. Uyyojanikapaṭisaṃyuttanti uyyojanikeheva vacanehi paṭisaṃyuttaṃ, tesaṃ upaṭṭhānagamanakaṃyevāti attho. Papañcanirodheti nibbānapade . Pakkhandatīti ārammaṇakaraṇavasena pakkhandati. Pasīdatītiādīsupi ārammaṇavaseneva pasīdanasantiṭṭhanamuccanā veditabbā. Iti bhagavā cetiraṭṭhe pācīnavaṃsadāye āyasmato anuruddhassa kathite aṭṭha mahāpurisavitakke puna bhesakaḷāvanamahāvihāre nisīditvā bhikkhusaṅghassa vitthārena kathesi.
മനോമയേനാതി മനേന നിബ്ബത്തിതകായോപി മനോമയോതി വുച്ചതി മനേന ഗതകായോപി, ഇധ മനേന ഗതകായം സന്ധായേവമാഹ. യഥാ മേ അഹു സങ്കപ്പോതി യഥാ മയ്ഹം വിതക്കോ അഹോസി, തതോ ഉത്തരി അട്ഠമം മഹാപുരിസവിതക്കം ദസ്സേന്തോ തതോ ഉത്തരിം ദേസയി. സേസം സബ്ബത്ഥ ഉത്താനമേവാതി.
Manomayenāti manena nibbattitakāyopi manomayoti vuccati manena gatakāyopi, idha manena gatakāyaṃ sandhāyevamāha. Yathā me ahu saṅkappoti yathā mayhaṃ vitakko ahosi, tato uttari aṭṭhamaṃ mahāpurisavitakkaṃ dassento tato uttariṃ desayi. Sesaṃ sabbattha uttānamevāti.
ഗഹപതിവഗ്ഗോ തതിയോ.
Gahapativaggo tatiyo.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / അങ്ഗുത്തരനികായ • Aṅguttaranikāya / ൧൦. അനുരുദ്ധമഹാവിതക്കസുത്തം • 10. Anuruddhamahāvitakkasuttaṃ
ടീകാ • Tīkā / സുത്തപിടക (ടീകാ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / അങ്ഗുത്തരനികായ (ടീകാ) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) / ൧൦. അനുരുദ്ധമഹാവിതക്കസുത്തവണ്ണനാ • 10. Anuruddhamahāvitakkasuttavaṇṇanā