| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / मज्झिमनिकाय (टीका) • Majjhimanikāya (ṭīkā) |
७. अनुरुद्धसुत्तवण्णना
7. Anuruddhasuttavaṇṇanā
२३०. उपसङ्कमित्वा एवमाहंसूति वुत्तं उपसङ्कमनकारणं दस्सेन्तो, ‘‘तस्स उपासकस्स अफासुककालो अहोसी’’ति आह। अविराधितन्ति अविरज्झनकं। यदि वा ते धम्मा नानत्था, यदि वा एकत्था, यं तत्थ अविरज्झनकं, तं तंयेव पटिभातूति योजना। झानमेवाति अप्पमाणज्झानमेव, ‘‘चेतोविमुत्ती’’ति पन वुत्तत्ता चित्तेकग्गतायेव एवं वुच्चतीति उपासकस्स अधिप्पायो।
230.Upasaṅkamitvāevamāhaṃsūti vuttaṃ upasaṅkamanakāraṇaṃ dassento, ‘‘tassa upāsakassa aphāsukakālo ahosī’’ti āha. Avirādhitanti avirajjhanakaṃ. Yadi vā te dhammā nānatthā, yadi vā ekatthā, yaṃ tattha avirajjhanakaṃ, taṃ taṃyeva paṭibhātūti yojanā. Jhānamevāti appamāṇajjhānameva, ‘‘cetovimuttī’’ti pana vuttattā cittekaggatāyeva evaṃ vuccatīti upāsakassa adhippāyo.
२३१. यावता मज्झन्हिके काले छाया फरति, निवाते पण्णानि पतन्ति, एत्तावता ‘‘रुक्खमूल’’न्ति वुच्चतीति एवं वुत्तं एकरुक्खमूलप्पमाणट्ठानं। कसिणनिमित्तेन ओत्थरित्वाति कसिणारम्मणं झानं समापज्जन्तो तस्मिं कसिण…पे॰… विहरतीति वुत्तो। आभोगो नत्थि झानक्खणे। कामं समापत्तिक्खणे आभोगो नत्थि ततो पन पुब्बे वा सिया सो आभोगो, तम्पि सन्धाय महग्गतन्ति केचि। इदानि तासं चेतोविमुत्तीनं सतिपि केनचि विसेसेन अभेदे विसयादितो लब्भमानभेदं दस्सेतुं, ‘‘एत्था’’तिआदि वुत्तं। निमित्तं न वड्ढति वड्ढेतब्बस्स निमित्तस्सेव अभावतो। पथवीकसिणादीनं विय आकासभावनाय उग्घाटनं न जायति। तानि झानानीति ब्रह्मविहारज्झानानि। चुद्दसविधेन परिदमनाभावतो अभिञ्ञानं पादकानि न होन्ति। निमित्तुग्घाटस्सेव अभावतो अरूपज्झानानं अनधिट्ठानताय निरोधस्स पादकानि न होन्तीति। कम्मवट्टभावेन किलेसवट्टविपाकवट्टानं तिण्णं वट्टानं पच्चयभावो वट्टपादकता। उपपज्जनवसेनेव तं तं भवं ओक्कमति एतेहीति भवोक्कमनानि। दुतियनयस्स वुत्तविपरियायेन अत्थो वेदितब्बो। उग्घाटनस्स लब्भनतो अरूपज्झानोपरि समतिक्कमो होतीति अयमेव विसेसो। एवन्ति यथावुत्तेन निमित्तावड्ढननिमित्तवड्ढनादिप्पकारेन। नानत्थाति नानासभावा। एवन्ति अप्पमाणमहग्गतसद्दवचनीयताय नानाब्यञ्जना। कामञ्चेत्थ अप्पमाणसमापत्तितोपि नीहरित्वा वक्खमानभवूपपत्तिकारणं दस्सेतुं सक्का, अट्ठकथायं पन कसिणझानतोव नीहरित्वा योजना कताति तथा वुत्तं। अथ वा महग्गतगहणेनेत्थ अप्पमाणाति वुत्तब्रह्मविहारानम्पि सङ्गहो वेदितब्बो तस्सा समञ्ञाय उभयेसम्पि साधारणभावतो।
231. Yāvatā majjhanhike kāle chāyā pharati, nivāte paṇṇāni patanti, ettāvatā ‘‘rukkhamūla’’nti vuccatīti evaṃ vuttaṃ ekarukkhamūlappamāṇaṭṭhānaṃ. Kasiṇanimittena ottharitvāti kasiṇārammaṇaṃ jhānaṃ samāpajjanto tasmiṃ kasiṇa…pe… viharatīti vutto. Ābhogo natthi jhānakkhaṇe. Kāmaṃ samāpattikkhaṇe ābhogo natthi tato pana pubbe vā siyā so ābhogo, tampi sandhāya mahaggatanti keci. Idāni tāsaṃ cetovimuttīnaṃ satipi kenaci visesena abhede visayādito labbhamānabhedaṃ dassetuṃ, ‘‘etthā’’tiādi vuttaṃ. Nimittaṃ na vaḍḍhati vaḍḍhetabbassa nimittasseva abhāvato. Pathavīkasiṇādīnaṃ viya ākāsabhāvanāya ugghāṭanaṃ na jāyati. Tāni jhānānīti brahmavihārajjhānāni. Cuddasavidhena paridamanābhāvato abhiññānaṃ pādakāni na honti. Nimittugghāṭasseva abhāvato arūpajjhānānaṃ anadhiṭṭhānatāya nirodhassa pādakāni na hontīti. Kammavaṭṭabhāvena kilesavaṭṭavipākavaṭṭānaṃ tiṇṇaṃ vaṭṭānaṃ paccayabhāvo vaṭṭapādakatā. Upapajjanavaseneva taṃ taṃ bhavaṃ okkamati etehīti bhavokkamanāni. Dutiyanayassa vuttavipariyāyena attho veditabbo. Ugghāṭanassa labbhanato arūpajjhānopari samatikkamo hotīti ayameva viseso. Evanti yathāvuttena nimittāvaḍḍhananimittavaḍḍhanādippakārena. Nānatthāti nānāsabhāvā. Evanti appamāṇamahaggatasaddavacanīyatāya nānābyañjanā. Kāmañcettha appamāṇasamāpattitopi nīharitvā vakkhamānabhavūpapattikāraṇaṃ dassetuṃ sakkā, aṭṭhakathāyaṃ pana kasiṇajhānatova nīharitvā yojanā katāti tathā vuttaṃ. Atha vā mahaggatagahaṇenettha appamāṇāti vuttabrahmavihārānampi saṅgaho veditabbo tassā samaññāya ubhayesampi sādhāraṇabhāvato.
२३२. एवं वुत्तोति असतिपि तथारूपे आभोगे ‘‘परित्ताभाति फरित्वा अधिमुच्चित्वा विहरती’’ति वुत्तो। अप्पमाणं कत्वा कसिणं वड्ढेन्तस्स कसिणवड्ढनवसेन बहुलीकारसम्भवतो सिया झानस्स बलवतरता, तदभावे च दुब्बलता, आचिण्णवसिताय पन पच्चनीकधम्मानं सम्मा अपरिसोधने वत्तब्बमेव नत्थीति पञ्चहाकारेहि झानस्स अप्पगुणतं दस्सेन्तो, ‘‘सुप्पमत्ते वा’’तिआदिमाह। झानस्स अप्पानुभावताय एव तन्निमित्ता पभापि अप्पतरा अपरिसुद्धाव होतीति आह – ‘‘वण्णो…पे॰… संकिलिट्ठो चा’’ति। दुतियनयो वुत्तविपरियायेन वेदितब्बो। तत्थापि कसिणस्स परित्तभावेन वण्णस्स परित्तता, परित्तारम्मणाय अनुरूपताय वा निमित्तं पभामण्डलकम्पि परित्तमेव सियाति अधिप्पायो। विपुलपरिकम्मन्ति विपुलभावेन परिकम्मं। सेसं ततियचतुत्थनयेसु वत्तब्बं पठमदुतियनयेसु वुत्तसदिसमेव।
232.Evaṃvuttoti asatipi tathārūpe ābhoge ‘‘parittābhāti pharitvā adhimuccitvā viharatī’’ti vutto. Appamāṇaṃ katvā kasiṇaṃ vaḍḍhentassa kasiṇavaḍḍhanavasena bahulīkārasambhavato siyā jhānassa balavataratā, tadabhāve ca dubbalatā, āciṇṇavasitāya pana paccanīkadhammānaṃ sammā aparisodhane vattabbameva natthīti pañcahākārehi jhānassa appaguṇataṃ dassento, ‘‘suppamatte vā’’tiādimāha. Jhānassa appānubhāvatāya eva tannimittā pabhāpi appatarā aparisuddhāva hotīti āha – ‘‘vaṇṇo…pe… saṃkiliṭṭho cā’’ti. Dutiyanayo vuttavipariyāyena veditabbo. Tatthāpi kasiṇassa parittabhāvena vaṇṇassa parittatā, parittārammaṇāya anurūpatāya vā nimittaṃ pabhāmaṇḍalakampi parittameva siyāti adhippāyo. Vipulaparikammanti vipulabhāvena parikammaṃ. Sesaṃ tatiyacatutthanayesu vattabbaṃ paṭhamadutiyanayesu vuttasadisameva.
वण्णनानत्तन्ति यदि पीतं यदि लोहितं यदि वा ओदातन्ति सरीरवण्णनानत्तं। आभानानत्तन्ति परित्तविपुलतावसेन पभाय नानत्तं। अच्चिनानत्तन्ति तेजोधातुस्स दीघादिवसेन वेमत्तता। अभिनिविसन्तीति अभिरतिवसेन निविसन्ति निसीदन्ति तिट्ठन्ति। तेनाह ‘‘वसन्ती’’ति।
Vaṇṇanānattanti yadi pītaṃ yadi lohitaṃ yadi vā odātanti sarīravaṇṇanānattaṃ. Ābhānānattanti parittavipulatāvasena pabhāya nānattaṃ. Accinānattanti tejodhātussa dīghādivasena vemattatā. Abhinivisantīti abhirativasena nivisanti nisīdanti tiṭṭhanti. Tenāha ‘‘vasantī’’ti.
२३४. आभन्ति दिब्बन्तीति आभाति आह ‘‘आभासम्पन्ना’’ति। तदङ्गेनाति वा तस्सा परित्तताय अप्पमाणताय च आभाकारणं, तं पन अत्थतो भवूपपत्तिकारणमेवाति आह – ‘‘तस्सा भवूपपत्तिया अङ्गेना’’ति। कायालसियभावो तन्दीआदीनं हेतुभूता कायस्स वित्थायितता।
234. Ābhanti dibbantīti ābhāti āha ‘‘ābhāsampannā’’ti. Tadaṅgenāti vā tassā parittatāya appamāṇatāya ca ābhākāraṇaṃ, taṃ pana atthato bhavūpapattikāraṇamevāti āha – ‘‘tassā bhavūpapattiyā aṅgenā’’ti. Kāyālasiyabhāvo tandīādīnaṃ hetubhūtā kāyassa vitthāyitatā.
२३५. पारमियोति महासावकसंवत्तनिका सावकपारमियो पूरेन्तो। ब्रह्मलोकेति ब्रह्मत्तभावे, ब्रह्मलोके वा उप्पत्तिं पटिलभि, वुत्तम्पि चेतं थेरगाथासु। अवोकिण्णन्ति अञ्ञेहि असम्मिस्सन्ति अत्थो। पुब्बे सञ्चरितन्ति अतीतभवेसु जातिवसेन सञ्चरणं मम, सञ्चरितन्ति तं ममस्साति अत्थो। सेसं सुविञ्ञेय्यमेव।
235.Pāramiyoti mahāsāvakasaṃvattanikā sāvakapāramiyo pūrento. Brahmaloketi brahmattabhāve, brahmaloke vā uppattiṃ paṭilabhi, vuttampi cetaṃ theragāthāsu. Avokiṇṇanti aññehi asammissanti attho. Pubbe sañcaritanti atītabhavesu jātivasena sañcaraṇaṃ mama, sañcaritanti taṃ mamassāti attho. Sesaṃ suviññeyyameva.
अनुरुद्धसुत्तवण्णनाय लीनत्थप्पकासना समत्ता।
Anuruddhasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / मज्झिमनिकाय • Majjhimanikāya / ७. अनुरुद्धसुत्तं • 7. Anuruddhasuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / मज्झिमनिकाय (अट्ठकथा) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ७. अनुरुद्धसुत्तवण्णना • 7. Anuruddhasuttavaṇṇanā
