Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / അപദാന-അട്ഠകഥാ • Apadāna-aṭṭhakathā |
൩-൪. അനുരുദ്ധത്ഥേരഅപദാനവണ്ണനാ
3-4. Anuruddhattheraapadānavaṇṇanā
സുമേധം ഭഗവന്താഹന്തിആദികം ആയസ്മതോ അനുരുദ്ധത്ഥേരസ്സ അപദാനം. അയമ്പി പുരിമബുദ്ധേസു കതാധികാരോ തത്ഥ തത്ഥ ഭവേ വിവട്ടൂപനിസ്സയാനി പുഞ്ഞാനി ഉപചിനന്തോ പദുമുത്തരസ്സ ഭഗവതോ കാലേ വിഭവസമ്പന്നേ കുടുമ്ബികകുലേ നിബ്ബത്തി. വയപ്പത്തോ ഏകദിവസം വിഹാരം ഗന്ത്വാ സത്ഥു സന്തികേ ധമ്മം സുണന്തോ സത്ഥാരാ ഏകം ഭിക്ഖും ദിബ്ബചക്ഖുകാനം അഗ്ഗട്ഠാനേ ഠപേന്തം ദിസ്വാ സയമ്പി തം ദാനം പത്ഥേത്വാ സതസഹസ്സഭിക്ഖുപരിവാരസ്സ ഭഗവതോ സത്താഹം മഹാദാനം പവത്തേത്വാ സത്തമേ ദിവസേ ഭഗവതോ ഭിക്ഖുസങ്ഘസ്സ ച ഉത്തമാനി വത്ഥാനി ദത്വാ പണിധാനം അകാസി. സത്ഥാപിസ്സ അനന്തരായേന സമിജ്ഝനഭാവം ദിസ്വാ ‘‘അനാഗതേ ഗോതമസ്സ സമ്മാസമ്ബുദ്ധസ്സ സാസനേ ദിബ്ബചക്ഖുകാനം അഗ്ഗോ ഭവിസ്സതീ’’തി ബ്യാകാസി. സോപി തത്ഥ പുഞ്ഞാനി കരോന്തോ സത്ഥരി പരിനിബ്ബുതേ സത്തയോജനികേ കനകഥൂപേ ബഹുകംസപാതിയോ ദീപരുക്ഖേഹി ദീപകപല്ലികാഹി ച ‘‘ദിബ്ബചക്ഖുഞാണസ്സ ഉപനിസ്സയോ ഹോതൂ’’തി ഉളാരം ദീപപൂജം അകാസി. ഏവം യാവജീവം പുഞ്ഞാനി കത്വാ ദേവമനുസ്സേസു സംസരന്തോ കസ്സപസ്സ ഭഗവതോ കാലേ ബാരാണസിയം കുടുമ്ബികഗേഹേ നിബ്ബത്തിത്വാ വിഞ്ഞുതം പത്തോ സത്ഥരി പരിനിബ്ബുതേ നിട്ഠിതേ യോജനികേ കനകഥൂപേ ബഹുകംസപാതിയോ സപ്പിമണ്ഡസ്സ പൂരേത്വാ മജ്ഝേ ച ഏകേകം ഗുളപിണ്ഡം ഠപേത്വാ മുഖവട്ടിയാ മുഖവട്ടിം ഫുസാപേന്തോ ചേതിയം പരിക്ഖിപാപേസി. അത്തനാ ഗഹിതകംസപാതിം സപ്പിമണ്ഡസ്സ പൂരേത്വാ സഹസ്സവട്ടിയോ ജാലാപേത്വാ സീസേ ഠപേത്വാ സബ്ബരത്തിം ചേതിയം അനുപരിയായി.
Sumedhaṃbhagavantāhantiādikaṃ āyasmato anuruddhattherassa apadānaṃ. Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayāni puññāni upacinanto padumuttarassa bhagavato kāle vibhavasampanne kuṭumbikakule nibbatti. Vayappatto ekadivasaṃ vihāraṃ gantvā satthu santike dhammaṃ suṇanto satthārā ekaṃ bhikkhuṃ dibbacakkhukānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā sayampi taṃ dānaṃ patthetvā satasahassabhikkhuparivārassa bhagavato sattāhaṃ mahādānaṃ pavattetvā sattame divase bhagavato bhikkhusaṅghassa ca uttamāni vatthāni datvā paṇidhānaṃ akāsi. Satthāpissa anantarāyena samijjhanabhāvaṃ disvā ‘‘anāgate gotamassa sammāsambuddhassa sāsane dibbacakkhukānaṃ aggo bhavissatī’’ti byākāsi. Sopi tattha puññāni karonto satthari parinibbute sattayojanike kanakathūpe bahukaṃsapātiyo dīparukkhehi dīpakapallikāhi ca ‘‘dibbacakkhuñāṇassa upanissayo hotū’’ti uḷāraṃ dīpapūjaṃ akāsi. Evaṃ yāvajīvaṃ puññāni katvā devamanussesu saṃsaranto kassapassa bhagavato kāle bārāṇasiyaṃ kuṭumbikagehe nibbattitvā viññutaṃ patto satthari parinibbute niṭṭhite yojanike kanakathūpe bahukaṃsapātiyo sappimaṇḍassa pūretvā majjhe ca ekekaṃ guḷapiṇḍaṃ ṭhapetvā mukhavaṭṭiyā mukhavaṭṭiṃ phusāpento cetiyaṃ parikkhipāpesi. Attanā gahitakaṃsapātiṃ sappimaṇḍassa pūretvā sahassavaṭṭiyo jālāpetvā sīse ṭhapetvā sabbarattiṃ cetiyaṃ anupariyāyi.
ഏവം തസ്മിമ്പി അത്തഭാവേ യാവജീവം കുസലം കത്വാ ദേവലോകേ നിബ്ബത്തിത്വാ തത്ഥ യാവതായുകം ഠത്വാ തതോ ചുതോ അനുപ്പന്നേ ബുദ്ധേ ബാരാണസിയംയേവ ദുഗ്ഗതകുലേ നിബ്ബത്തി, ‘‘അന്നഭാരോ’’തിസ്സ നാമം അഹോസി. സോ സുമനസേട്ഠിസ്സ നാമ ഗേഹേ കമ്മം കരോന്തോ ജീവതി. ഏകദിവസം സോ ഉപരിട്ഠം നാമ പച്ചേകബുദ്ധം നിരോധസമാപത്തിതോ വുട്ഠായ ഗന്ധമാദനപബ്ബതതോ ആകാസേനാഗന്ത്വാ ബാരാണസീനഗരദ്വാരേ ഓതരിത്വാ ചീവരം പാരുപിത്വാ നഗരേ പിണ്ഡായ ചരന്തം ദിസ്വാ പസന്നമാനസോ പത്തം ഗഹേത്വാ അത്തനോ അത്ഥായ ഠപിതം ഭാഗഭത്തം പത്തേ പക്ഖിപിത്വാ പച്ചേകബുദ്ധസ്സ ദാതുകാമോ ആരഭി. ഭരിയാപിസ്സ അത്തനോ ഭാഗഭത്തഞ്ച തത്ഥേവ പക്ഖിപി. സോ തം നേത്വാ പച്ചേകബുദ്ധസ്സ ഹത്ഥേ ഠപേസി. പച്ചേകബുദ്ധോ തം ഗഹേത്വാ അനുമോദനം കത്വാ പക്കാമി. തം ദിവസം സുമനസേട്ഠിസ്സ ഛത്തേ അധിവത്ഥാ ദേവതാ – ‘‘അഹോ ദാനം, പരമദാനം, ഉപരിട്ഠേ സുപ്പതിട്ഠിത’’ന്തി മഹാസദ്ദേന അനുമോദി. തം സുത്വാ സുമനസേട്ഠി – ‘‘ഏവം ദേവതായ അനുമോദിതം ഇദമേവ ഉത്തമദാന’’ന്തി ചിന്തേത്വാ തത്ഥ പത്തിം യാചി. അന്നഭാരോ പന തസ്സ പത്തിം അദാസി. തേന പസന്നചിത്തോ സുമനസേട്ഠി തസ്സ സഹസ്സം ദത്വാ ‘‘ഇതോ പട്ഠായ തുയ്ഹം സഹത്ഥേന കമ്മകരണകിച്ചം നത്ഥി, പതിരൂപം ഗേഹം കത്വാ നിച്ചം വസാഹീ’’തി ആഹ.
Evaṃ tasmimpi attabhāve yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devaloke nibbattitvā tattha yāvatāyukaṃ ṭhatvā tato cuto anuppanne buddhe bārāṇasiyaṃyeva duggatakule nibbatti, ‘‘annabhāro’’tissa nāmaṃ ahosi. So sumanaseṭṭhissa nāma gehe kammaṃ karonto jīvati. Ekadivasaṃ so upariṭṭhaṃ nāma paccekabuddhaṃ nirodhasamāpattito vuṭṭhāya gandhamādanapabbatato ākāsenāgantvā bārāṇasīnagaradvāre otaritvā cīvaraṃ pārupitvā nagare piṇḍāya carantaṃ disvā pasannamānaso pattaṃ gahetvā attano atthāya ṭhapitaṃ bhāgabhattaṃ patte pakkhipitvā paccekabuddhassa dātukāmo ārabhi. Bhariyāpissa attano bhāgabhattañca tattheva pakkhipi. So taṃ netvā paccekabuddhassa hatthe ṭhapesi. Paccekabuddho taṃ gahetvā anumodanaṃ katvā pakkāmi. Taṃ divasaṃ sumanaseṭṭhissa chatte adhivatthā devatā – ‘‘aho dānaṃ, paramadānaṃ, upariṭṭhe suppatiṭṭhita’’nti mahāsaddena anumodi. Taṃ sutvā sumanaseṭṭhi – ‘‘evaṃ devatāya anumoditaṃ idameva uttamadāna’’nti cintetvā tattha pattiṃ yāci. Annabhāro pana tassa pattiṃ adāsi. Tena pasannacitto sumanaseṭṭhi tassa sahassaṃ datvā ‘‘ito paṭṭhāya tuyhaṃ sahatthena kammakaraṇakiccaṃ natthi, patirūpaṃ gehaṃ katvā niccaṃ vasāhī’’ti āha.
യസ്മാ നിരോധസമാപത്തിതോ വുട്ഠിതസ്സ പച്ചേകബുദ്ധസ്സ ദിന്നപിണ്ഡപാതോ തം ദിവസമേവ ഉളാരവിപാകോ ഹോതി, തസ്മാ സുമനസേട്ഠി രഞ്ഞോ സന്തികം ഗച്ഛന്തോ തം ഗഹേത്വാ അഗമാസി. രാജാ പന തം ആദരവസേന ഓലോകേസി. സേട്ഠി – ‘‘മഹാരാജ, അയം ഓലോകേതബ്ബയുത്തോയേവാ’’തി വത്വാ തദാ തേന കതകമ്മം അത്തനാപിസ്സ സഹസ്സദിന്നഭാവഞ്ച കഥേസി. തം സുത്വാ രാജാ തസ്സ തുസ്സിത്വാ സഹസ്സം ദത്വാ ‘‘അസുകസ്മിം ഠാനേ ഗേഹം കത്വാ വസാഹീ’’തി ഗേഹട്ഠാനമസ്സ ആണാപേസി. തസ്സ തം ഠാനം സോധാപേന്തസ്സ മഹന്താ മഹന്താ നിധികുമ്ഭിയോ ഉട്ഠഹിംസു. സോ താ ദിസ്വാ രഞ്ഞോ ആരോചേസി. രാജാ സബ്ബം ധനം ഉദ്ധരാപേത്വാ രാസികതം ദിസ്വാ – ‘‘ഏത്തകം ധനം ഇമസ്മിം നഗരേ കസ്സ ഗേഹേ അത്ഥീ’’തി പുച്ഛി. ‘‘ന കസ്സചി, ദേവാ’’തി. ‘‘തേന ഹി അയം അന്നഭാരോ ഇമസ്മിം നഗരേ മഹാധനസേട്ഠി നാമ ഹോതൂ’’തി തം ദിവസമേവ തസ്സ സേട്ഠിഛത്തം ഉസ്സാപേസി.
Yasmā nirodhasamāpattito vuṭṭhitassa paccekabuddhassa dinnapiṇḍapāto taṃ divasameva uḷāravipāko hoti, tasmā sumanaseṭṭhi rañño santikaṃ gacchanto taṃ gahetvā agamāsi. Rājā pana taṃ ādaravasena olokesi. Seṭṭhi – ‘‘mahārāja, ayaṃ oloketabbayuttoyevā’’ti vatvā tadā tena katakammaṃ attanāpissa sahassadinnabhāvañca kathesi. Taṃ sutvā rājā tassa tussitvā sahassaṃ datvā ‘‘asukasmiṃ ṭhāne gehaṃ katvā vasāhī’’ti gehaṭṭhānamassa āṇāpesi. Tassa taṃ ṭhānaṃ sodhāpentassa mahantā mahantā nidhikumbhiyo uṭṭhahiṃsu. So tā disvā rañño ārocesi. Rājā sabbaṃ dhanaṃ uddharāpetvā rāsikataṃ disvā – ‘‘ettakaṃ dhanaṃ imasmiṃ nagare kassa gehe atthī’’ti pucchi. ‘‘Na kassaci, devā’’ti. ‘‘Tena hi ayaṃ annabhāro imasmiṃ nagare mahādhanaseṭṭhi nāma hotū’’ti taṃ divasameva tassa seṭṭhichattaṃ ussāpesi.
സോ സേട്ഠി ഹുത്വാ യാവജീവം കല്യാണകമ്മം കത്വാ ദേവലോകേ നിബ്ബത്തോ, ദീഘരത്തം ദേവമനുസ്സേസു സംസരിത്വാ അമ്ഹാകം ഭഗവതോ ഉപ്പജ്ജനകകാലേ കപിലവത്ഥുനഗരേ സുക്കോദനസക്കസ്സ ഗേഹേ പടിസന്ധിം ഗണ്ഹി. തസ്സ ജാതസ്സ അനുരുദ്ധോതി നാമം അകംസു. സോ മഹാനാമസക്കസ്സ കനിട്ഠഭാതാ ഭഗവതോ ചൂളപിതു പുത്തോ പരമസുഖുമാലോ മഹാപുഞ്ഞോ അഹോസി. സുവണ്ണപാതിയംയേവ ചസ്സ ഭത്തം ഉപ്പജ്ജി. അഥസ്സ മാതാ ഏകദിവസം ‘‘മമ പുത്തോ നത്ഥീതി പദം ന ജാനാതി, തം ജാനാപേസ്സാമീ’’തി ചിന്തേത്വാ ഏകം സുവണ്ണപാതിം തുച്ഛകംയേവ അഞ്ഞായ സുവണ്ണപാതിയാ പിദഹിത്വാ തസ്സ പേസേസി, അന്തരാമഗ്ഗേ ദേവതാ തം, ദിബ്ബപൂവേഹി പൂരേസും. ഏവം മഹാപുഞ്ഞോ തിണ്ണം ഉതൂനം അനുച്ഛവികേസു തീസു പാസാദേസു അലങ്കതനാടകിത്ഥീഹി പരിവുതോ ദേവോ വിയ മഹാസമ്പത്തിം അനുഭവി.
So seṭṭhi hutvā yāvajīvaṃ kalyāṇakammaṃ katvā devaloke nibbatto, dīgharattaṃ devamanussesu saṃsaritvā amhākaṃ bhagavato uppajjanakakāle kapilavatthunagare sukkodanasakkassa gehe paṭisandhiṃ gaṇhi. Tassa jātassa anuruddhoti nāmaṃ akaṃsu. So mahānāmasakkassa kaniṭṭhabhātā bhagavato cūḷapitu putto paramasukhumālo mahāpuñño ahosi. Suvaṇṇapātiyaṃyeva cassa bhattaṃ uppajji. Athassa mātā ekadivasaṃ ‘‘mama putto natthīti padaṃ na jānāti, taṃ jānāpessāmī’’ti cintetvā ekaṃ suvaṇṇapātiṃ tucchakaṃyeva aññāya suvaṇṇapātiyā pidahitvā tassa pesesi, antarāmagge devatā taṃ, dibbapūvehi pūresuṃ. Evaṃ mahāpuñño tiṇṇaṃ utūnaṃ anucchavikesu tīsu pāsādesu alaṅkatanāṭakitthīhi parivuto devo viya mahāsampattiṃ anubhavi.
അമ്ഹാകമ്പി ബോധിസത്തോ തസ്മിം സമയേ തുസിതപുരാ ചവിത്വാ സുദ്ധോദനമഹാരാജസ്സ അഗ്ഗമഹേസിയാ കുച്ഛിമ്ഹി നിബ്ബത്തിത്വാ അനുക്കമേന വുദ്ധിപ്പത്തോ ഏകൂനതിംസ വസ്സാനി അഗാരമജ്ഝേ വസിത്വാ മഹാഭിനിക്ഖമനം നിക്ഖമിത്വാ അനുക്കമേന പടിവിദ്ധസബ്ബഞ്ഞുതഞ്ഞാണോ ബോധിമണ്ഡേ സത്തസത്താഹം വീതിനാമേത്വാ ഇസിപതനേ മിഗദായേ ധമ്മചക്കം പവത്തേത്വാ ലോകാനുഗ്ഗഹം കരോന്തോ രാജഗഹം ഗന്ത്വാ വേളുവനേ വിഹാസി. തദാ സുദ്ധോദനമഹാരാജാ – ‘‘പുത്തോ കിര മേ രാജഗഹം അനുപ്പത്തോ; ഗച്ഛഥ, ഭണേ, മമ പുത്തം ആനേഥാ’’തി സഹസ്സസഹസ്സപരിവാരേ ദസ അമച്ചേ പേസേസി. തേ സബ്ബേ ഏഹിഭിക്ഖുപബ്ബജ്ജായ പബ്ബജിംസു. തേസു ഉദായിത്ഥേരേന ചാരികാഗമനം ആയാചിതോ ഭഗവാ വീസതിസഹസ്സഖീണാസവപരിവുതോ രാജഗഹതോ നിക്ഖമിത്വാ കപിലവത്ഥുപുരം ഗന്ത്വാ ഞാതിസമാഗമേ അനേകാനി പാടിഹാരിയാനി ദസ്സേത്വാ പാടിഹാരിയവിചിത്തം ധമ്മദേസനം കഥേത്വാ മഹാജനം അമതപാനം പായേത്വാ ദുതിയദിവസേ പത്തചീവരമാദായ നഗരദ്വാരേ ഠത്വാ ‘‘കിം നു ഖോ കുലനഗരം ആഗതാനം സബ്ബബുദ്ധാനം ആചിണ്ണ’’ന്തി ആവജ്ജമാനോ ‘‘സപദാനം പിണ്ഡായ ചരണം ആചിണ്ണ’’ന്തി ഞത്വാ സപദാനം പിണ്ഡായ ചരതി. രാജാ ‘‘പുത്തോ തേ പിണ്ഡായ ചരതീ’’തി സുത്വാ തുരിതതുരിതോ ആഗന്ത്വാ അന്തരവീഥിയം ധമ്മം സുത്വാ അത്തനോ നിവേസനം പവേസേത്വാ മഹന്തം സക്കാരസമ്മാനം അകാസി. ഭഗവാ തത്ഥ കത്തബ്ബം ഞാതിസങ്ഗഹം കത്വാ രാഹുലകുമാരം പബ്ബാജേത്വാ നചിരസ്സേവ കപിലവത്ഥുനഗരതോ മല്ലരട്ഠേ ചാരികം ചരമാനോ അനുപിയമ്ബവനം പാപുണി.
Amhākampi bodhisatto tasmiṃ samaye tusitapurā cavitvā suddhodanamahārājassa aggamahesiyā kucchimhi nibbattitvā anukkamena vuddhippatto ekūnatiṃsa vassāni agāramajjhe vasitvā mahābhinikkhamanaṃ nikkhamitvā anukkamena paṭividdhasabbaññutaññāṇo bodhimaṇḍe sattasattāhaṃ vītināmetvā isipatane migadāye dhammacakkaṃ pavattetvā lokānuggahaṃ karonto rājagahaṃ gantvā veḷuvane vihāsi. Tadā suddhodanamahārājā – ‘‘putto kira me rājagahaṃ anuppatto; gacchatha, bhaṇe, mama puttaṃ ānethā’’ti sahassasahassaparivāre dasa amacce pesesi. Te sabbe ehibhikkhupabbajjāya pabbajiṃsu. Tesu udāyittherena cārikāgamanaṃ āyācito bhagavā vīsatisahassakhīṇāsavaparivuto rājagahato nikkhamitvā kapilavatthupuraṃ gantvā ñātisamāgame anekāni pāṭihāriyāni dassetvā pāṭihāriyavicittaṃ dhammadesanaṃ kathetvā mahājanaṃ amatapānaṃ pāyetvā dutiyadivase pattacīvaramādāya nagaradvāre ṭhatvā ‘‘kiṃ nu kho kulanagaraṃ āgatānaṃ sabbabuddhānaṃ āciṇṇa’’nti āvajjamāno ‘‘sapadānaṃ piṇḍāya caraṇaṃ āciṇṇa’’nti ñatvā sapadānaṃ piṇḍāya carati. Rājā ‘‘putto te piṇḍāya caratī’’ti sutvā turitaturito āgantvā antaravīthiyaṃ dhammaṃ sutvā attano nivesanaṃ pavesetvā mahantaṃ sakkārasammānaṃ akāsi. Bhagavā tattha kattabbaṃ ñātisaṅgahaṃ katvā rāhulakumāraṃ pabbājetvā nacirasseva kapilavatthunagarato mallaraṭṭhe cārikaṃ caramāno anupiyambavanaṃ pāpuṇi.
തസ്മിം സമയേ സുദ്ധോദനമഹാരാജാ സാകിയഗണം സന്നിപാതേത്വാ ആഹ – ‘‘സചേ മമ പുത്തോ അഗാരം അജ്ഝാവസിസ്സ, രാജാ അഭവിസ്സ ചക്കവത്തീ സത്തരതനസമ്പന്നോ ഖത്തിയഗണപരിവാരോ, നത്താപി മേ രാഹുലകുമാരോ ഖത്തിയഗണേന സദ്ധിം തം പരിവാരേത്വാ അചരിസ്സ, തുമ്ഹേപി ഏതമത്ഥം ജാനാഥ. ഇദാനി പന മമ പുത്തോ ബുദ്ധോ ജാതോ, ഖത്തിയാവാസ്സ പരിവാരാ ഹോന്തു, തുമ്ഹേ ഏകേകകുലതോ ഏകേകം ദാരകം ദേഥാ’’തി. ഏവം വുത്തേ ഏകപ്പഹാരേനേവ ദ്വേഅസീതിസഹസ്സഖത്തിയകുമാരാ പബ്ബജിംസു.
Tasmiṃ samaye suddhodanamahārājā sākiyagaṇaṃ sannipātetvā āha – ‘‘sace mama putto agāraṃ ajjhāvasissa, rājā abhavissa cakkavattī sattaratanasampanno khattiyagaṇaparivāro, nattāpi me rāhulakumāro khattiyagaṇena saddhiṃ taṃ parivāretvā acarissa, tumhepi etamatthaṃ jānātha. Idāni pana mama putto buddho jāto, khattiyāvāssa parivārā hontu, tumhe ekekakulato ekekaṃ dārakaṃ dethā’’ti. Evaṃ vutte ekappahāreneva dveasītisahassakhattiyakumārā pabbajiṃsu.
തസ്മിം സമയേ മഹാനാമോ സക്കോ കുടുമ്ബസാമികോ, സോ അത്തനോ കനിട്ഠം അനുരുദ്ധം സക്കം ഉപസങ്കമിത്വാ ഏതദവോച – ‘‘ഏതരഹി, താത അനുരുദ്ധ, അഭിഞ്ഞാതാ അഭിഞ്ഞാതാ സക്യകുമാരാ ഭഗവന്തം പബ്ബജിതം അനുപബ്ബജന്തി, അമ്ഹാകഞ്ച കുലാ നത്ഥി കോചി അഗാരസ്മാ അനഗാരിയം പബ്ബജിതോ, തേന ഹി ത്വം വാ പബ്ബജാഹി, അഹം വാ പബ്ബജിസ്സാമീ’’തി. തം സുത്വാ അനുരുദ്ധോ ഘരാവാസേ രുചിം അകത്വാ അത്തസത്തമോ അഗാരസ്മാ അനഗാരിയം പബ്ബജിതോ. തസ്സ പബ്ബജ്ജാനുക്കമോ സങ്ഘഭേദകക്ഖന്ധകേ (ചൂളവ॰ ൩൩൦ ആദയോ) ആഗതോയേവ. ഏവം അനുപിയം ഗന്ത്വാ പബ്ബജിതേസു പന തേസു തസ്മിംയേവ അന്തോവസ്സേ ഭദ്ദിയത്ഥേരോ അരഹത്തം പാപുണി, അനുരുദ്ധത്ഥേരോ ദിബ്ബചക്ഖും നിബ്ബത്തേസി, ദേവദത്തോ അട്ഠ സമാപത്തിയോ നിബ്ബത്തേസി, ആനന്ദത്ഥേരോ സോതാപത്തിഫലേ പതിട്ഠാസി, ഭഗുത്ഥേരോ ച കിമിലത്ഥേരോ ച പച്ഛാ അരഹത്തം പാപുണിംസു. തേസം സബ്ബേസമ്പി ഥേരാനം അത്തനോ അത്തനോ ആഗതട്ഠാനേസു പുബ്ബപത്ഥനാഭിനീഹാരോ ആവി ഭവിസ്സതി. അയം അനുരുദ്ധത്ഥേരോ ധമ്മസേനാപതിസ്സ സന്തികേ കമ്മട്ഠാനം ഗഹേത്വാ ചേതിയരട്ഠേ പാചീനവംസദായം ഗന്ത്വാ സമണധമ്മം കരോന്തോ സത്ത മഹാപുരിസവിതക്കേ വിതക്കേസി, അട്ഠമേ കിലമതി. സത്ഥാ ‘‘അനുരുദ്ധോ അട്ഠമേ മഹാപുരിസവിതക്കേ കിലമതീ’’തി ഞത്വാ ‘‘തസ്സ സങ്കപ്പം പൂരേസ്സാമീ’’തി തത്ഥ ഗന്ത്വാ പഞ്ഞത്തവരബുദ്ധാസനേ നിസിന്നോ അട്ഠമം മഹാപുരിസവിതക്കം പൂരേത്വാ ചതുപച്ചയസന്തോസഭാവനാരാമപടിമണ്ഡിതം മഹാഅരിയവംസപടിപദം കഥേത്വാ ആകാസേ ഉപ്പതിത്വാ ഭേസകലാവനമേവ ഗതോ.
Tasmiṃ samaye mahānāmo sakko kuṭumbasāmiko, so attano kaniṭṭhaṃ anuruddhaṃ sakkaṃ upasaṅkamitvā etadavoca – ‘‘etarahi, tāta anuruddha, abhiññātā abhiññātā sakyakumārā bhagavantaṃ pabbajitaṃ anupabbajanti, amhākañca kulā natthi koci agārasmā anagāriyaṃ pabbajito, tena hi tvaṃ vā pabbajāhi, ahaṃ vā pabbajissāmī’’ti. Taṃ sutvā anuruddho gharāvāse ruciṃ akatvā attasattamo agārasmā anagāriyaṃ pabbajito. Tassa pabbajjānukkamo saṅghabhedakakkhandhake (cūḷava. 330 ādayo) āgatoyeva. Evaṃ anupiyaṃ gantvā pabbajitesu pana tesu tasmiṃyeva antovasse bhaddiyatthero arahattaṃ pāpuṇi, anuruddhatthero dibbacakkhuṃ nibbattesi, devadatto aṭṭha samāpattiyo nibbattesi, ānandatthero sotāpattiphale patiṭṭhāsi, bhagutthero ca kimilatthero ca pacchā arahattaṃ pāpuṇiṃsu. Tesaṃ sabbesampi therānaṃ attano attano āgataṭṭhānesu pubbapatthanābhinīhāro āvi bhavissati. Ayaṃ anuruddhatthero dhammasenāpatissa santike kammaṭṭhānaṃ gahetvā cetiyaraṭṭhe pācīnavaṃsadāyaṃ gantvā samaṇadhammaṃ karonto satta mahāpurisavitakke vitakkesi, aṭṭhame kilamati. Satthā ‘‘anuruddho aṭṭhame mahāpurisavitakke kilamatī’’ti ñatvā ‘‘tassa saṅkappaṃ pūressāmī’’ti tattha gantvā paññattavarabuddhāsane nisinno aṭṭhamaṃ mahāpurisavitakkaṃ pūretvā catupaccayasantosabhāvanārāmapaṭimaṇḍitaṃ mahāariyavaṃsapaṭipadaṃ kathetvā ākāse uppatitvā bhesakalāvanameva gato.
ഥേരോ തഥാഗതേ ഗതമത്തേയേവ തേവിജ്ജോ മഹാഖീണാസവോ ഹുത്വാ ‘‘സത്ഥാ മയ്ഹം മനം ജാനിത്വാ ആഗന്ത്വാ അട്ഠമം മഹാപുരിസവിതക്കം പൂരേത്വാ അദാസി, സോ ച മേ മനോരഥോ മത്ഥകം പത്തോ’’തി ബുദ്ധാനം ധമ്മദേസനം അത്തനോ ച പടിവേധധമ്മം ആരബ്ഭ ഇമാ ഉദാനഗാഥാ അഭാസി –
Thero tathāgate gatamatteyeva tevijjo mahākhīṇāsavo hutvā ‘‘satthā mayhaṃ manaṃ jānitvā āgantvā aṭṭhamaṃ mahāpurisavitakkaṃ pūretvā adāsi, so ca me manoratho matthakaṃ patto’’ti buddhānaṃ dhammadesanaṃ attano ca paṭivedhadhammaṃ ārabbha imā udānagāthā abhāsi –
‘‘മമ സങ്കപ്പമഞ്ഞായ, സത്ഥാ ലോകേ അനുത്തരോ;
‘‘Mama saṅkappamaññāya, satthā loke anuttaro;
മനോമയേന കായേന, ഇദ്ധിയാ ഉപസങ്കമി.
Manomayena kāyena, iddhiyā upasaṅkami.
‘‘യദാ മേ അഹു സങ്കപ്പോ, തതോ ഉത്തരി ദേസയി;
‘‘Yadā me ahu saṅkappo, tato uttari desayi;
നിപ്പപഞ്ചരതോ ബുദ്ധോ, നിപ്പപഞ്ചമദേസയി.
Nippapañcarato buddho, nippapañcamadesayi.
‘‘തസ്സാഹം ധമ്മമഞ്ഞായ, വിഹാസിം സാസനേ രതോ;
‘‘Tassāhaṃ dhammamaññāya, vihāsiṃ sāsane rato;
തിസ്സോ വിജ്ജാ അനുപ്പത്താ, കതം ബുദ്ധസ്സ സാസന’’ന്തി. (ഥേരഗാ॰ ൯൦൧-൯൦൩);
Tisso vijjā anuppattā, kataṃ buddhassa sāsana’’nti. (theragā. 901-903);
അഥ നം അപരഭാഗേ സത്ഥാ ജേതവനേ മഹാവിഹാരേ വിഹരന്തോ ‘‘ദിബ്ബചക്ഖുകാനം ഭിക്ഖൂനം അനുരുദ്ധോ അഗ്ഗോ’’തി (അ॰ നി॰ ൧.൧൯൨) അഗ്ഗട്ഠാനേ ഠപേസി.
Atha naṃ aparabhāge satthā jetavane mahāvihāre viharanto ‘‘dibbacakkhukānaṃ bhikkhūnaṃ anuruddho aggo’’ti (a. ni. 1.192) aggaṭṭhāne ṭhapesi.
൪൨൧. ഏവം സോ ഭഗവതോ സന്തികാ ദിബ്ബചക്ഖുകാനം അഗ്ഗട്ഠാനം ലഭിത്വാ അത്തനോ പുബ്ബകമ്മം സരിത്വാ സോമനസ്സവസേന പുബ്ബചരിതാപദാനം പകാസേന്തോ സുമേധം ഭഗവന്താഹന്തിആദിമാഹ. തത്ഥ സുന്ദരാ ഉപട്ഠാപനപഞ്ഞാ മഗ്ഗഫലപഞ്ഞാ വിപസ്സനാപഞ്ഞാ ചതുപടിസമ്ഭിദാദിസങ്ഖാതാ മേധാ യസ്സ ഭഗവതോ സോ സുമേധോ, തം സുമേധം ഭാഗ്യസമ്പന്നത്താ ഭഗവന്തം ലോകസ്സ ജേട്ഠം സേട്ഠം പധാനഭൂതം സംസാരതോ പഠമം നിഗ്ഗതം നരാനം ആസഭം പുരേചാരികം വൂപകട്ഠം വിവേകഭൂതം ഗണസങ്ഗണികാരാമതോ അപഗതം വിഹരന്തം അഹം അദ്ദസന്തി സമ്ബന്ധോ.
421. Evaṃ so bhagavato santikā dibbacakkhukānaṃ aggaṭṭhānaṃ labhitvā attano pubbakammaṃ saritvā somanassavasena pubbacaritāpadānaṃ pakāsento sumedhaṃ bhagavantāhantiādimāha. Tattha sundarā upaṭṭhāpanapaññā maggaphalapaññā vipassanāpaññā catupaṭisambhidādisaṅkhātā medhā yassa bhagavato so sumedho, taṃ sumedhaṃ bhāgyasampannattā bhagavantaṃ lokassa jeṭṭhaṃ seṭṭhaṃ padhānabhūtaṃ saṃsārato paṭhamaṃ niggataṃ narānaṃ āsabhaṃ purecārikaṃ vūpakaṭṭhaṃ vivekabhūtaṃ gaṇasaṅgaṇikārāmato apagataṃ viharantaṃ ahaṃ addasanti sambandho.
൪൨൨. സബ്ബധമ്മാനം സയമേവ ബുദ്ധത്താ സമ്ബുദ്ധം, ഉപഗന്ത്വാന സമീപം ഗന്ത്വാതി അത്ഥോ. അഞ്ജലിം പഗ്ഗഹേത്വാനാതി ദസങ്ഗുലിപുടം മുദ്ധനി കത്വാതി അത്ഥോ. സേസം ഉത്താനത്ഥമേവ.
422. Sabbadhammānaṃ sayameva buddhattā sambuddhaṃ, upagantvāna samīpaṃ gantvāti attho. Añjaliṃ paggahetvānāti dasaṅgulipuṭaṃ muddhani katvāti attho. Sesaṃ uttānatthameva.
൪൩൦. ദിവാ രത്തിഞ്ച പസ്സാമീതി തദാ ദേവലോകേ ച മനുസ്സലോകേ ച ഉപ്പന്നകാലേ മംസചക്ഖുനാ സമന്തതോ യോജനം പസ്സാമീതി അത്ഥോ.
430.Divā rattiñca passāmīti tadā devaloke ca manussaloke ca uppannakāle maṃsacakkhunā samantato yojanaṃ passāmīti attho.
൪൩൧. സഹസ്സലോകം ഞാണേനാതി പഞ്ഞാചക്ഖുനാ സഹസ്സചക്കവാളം പസ്സാമീതി അത്ഥോ. സത്ഥു സാസനേതി ഇദാനി ഗോതമസ്സ ഭഗവതോ സാസനേ. ദീപദാനസ്സ ദീപപൂജായ ഇദം ഫലം, ഇമിനാ ഫലേന ദിബ്ബചക്ഖും അനുപ്പത്തോ പടിലദ്ധോ ഉപ്പാദേസിന്തി അത്ഥോ.
431.Sahassalokaṃ ñāṇenāti paññācakkhunā sahassacakkavāḷaṃ passāmīti attho. Satthu sāsaneti idāni gotamassa bhagavato sāsane. Dīpadānassa dīpapūjāya idaṃ phalaṃ, iminā phalena dibbacakkhuṃ anuppatto paṭiladdho uppādesinti attho.
അനുരുദ്ധത്ഥേരഅപദാനവണ്ണനാ സമത്താ.
Anuruddhattheraapadānavaṇṇanā samattā.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / ഖുദ്ദകനികായ • Khuddakanikāya / അപദാനപാളി • Apadānapāḷi / ൩-൪. അനുരുദ്ധത്ഥേരഅപദാനം • 3-4. Anuruddhattheraapadānaṃ