Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਪਞ੍ਚਪਕਰਣ-ਮੂਲਟੀਕਾ • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā

    ੭. ਅਨੁਸਯਯਮਕਂ

    7. Anusayayamakaṃ

    ਪਰਿਚ੍ਛੇਦਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨੁਦ੍ਦੇਸવਾਰવਣ੍ਣਨਾ

    Paricchedaparicchinnuddesavāravaṇṇanā

    . ਪਚ੍ਚਯਪਰਿਗ੍ਗਹਪਰਿਯੋਸਾਨਾ ਞਾਤਪਰਿਞ੍ਞਾਤਿ ਪਚ੍ਚਯਦੀਪਕੇਨ ਮੂਲਯਮਕੇਨ ਞਾਤਪਰਿਞ੍ਞਂ , ਖਨ੍ਧਾਦੀਸੁ ਤੀਰਣਬਾਹੁਲ੍ਲਤੋ ਖਨ੍ਧਾਦਿਯਮਕੇਹਿ ਤੀਰਣਪਰਿਞ੍ਞਞ੍ਚ વਿਭਾવੇਤ੍વਾ ਅਨੁਸਯਪਹਾਨਨ੍ਤਾ ਪਹਾਨਪਰਿਞ੍ਞਾਤਿ ਪਹਾਤਬ੍ਬਮੁਦ੍ਧਭੂਤੇਹਿ ਅਨੁਸਯੇਹਿ ਪਹਾਨਪਰਿਞ੍ਞਂ વਿਭਾવੇਤੁਂ ਅਨੁਸਯਯਮਕਂ ਆਰਦ੍ਧਂ। ਲਬ੍ਭਮਾਨવਸੇਨਾਤਿ ਅਨੁਸਯਭਾવੇਨ ਲਬ੍ਭਮਾਨਾਨਂ વਸੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤੀਹਾਕਾਰੇਹਿ ਅਨੁਸਯਾਨਂ ਗਾਹਾਪਨਂ ਤੇਸੁ ਤਥਾ ਅਗ੍ਗਹਿਤੇਸੁ ਅਨੁਸਯવਾਰਾਦਿਪਾਲ਼ਿਯਾ ਦੁਰવਬੋਧਤ੍ਤਾ।

    1. Paccayapariggahapariyosānā ñātapariññāti paccayadīpakena mūlayamakena ñātapariññaṃ , khandhādīsu tīraṇabāhullato khandhādiyamakehi tīraṇapariññañca vibhāvetvā anusayapahānantā pahānapariññāti pahātabbamuddhabhūtehi anusayehi pahānapariññaṃ vibhāvetuṃ anusayayamakaṃ āraddhaṃ. Labbhamānavasenāti anusayabhāvena labbhamānānaṃ vasenāti attho. Tīhākārehi anusayānaṃ gāhāpanaṃ tesu tathā aggahitesu anusayavārādipāḷiyā duravabodhattā.

    ਅਯਂ ਪਨੇਤ੍ਥ ਪੁਰਿਮੇਸੂਤਿ ਏਤੇਸੁ ਸਾਨੁਸਯવਾਰਾਦੀਸੁ ਪੁਰਿਮੇਸੂਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਤ੍ਥવਿਸੇਸਾਭਾવਤੋ ‘‘ਕਾਮਧਾਤੁਂ વਾ ਪਨ ਉਪਪਜ੍ਜਨ੍ਤਸ੍ਸ ਕਾਮਧਾਤੁਯਾ ਚੁਤਸ੍ਸ, ਰੂਪਧਾਤੁਂ વਾ ਪਨ ਉਪਪਜ੍ਜਨ੍ਤਸ੍ਸ ਕਾਮਧਾਤੁਯਾ ਚੁਤਸ੍ਸਾ’’ਤਿ ਏવਮਾਦੀਹਿ ਅવੁਚ੍ਚਮਾਨੇ ਕਥਮਯਂ ਯਮਕਦੇਸਨਾ ਸਿਯਾਤਿ? ਨਾਯਂ ਯਮਕਦੇਸਨਾ, ਪੁਰਿਮવਾਰੇਹਿ ਪਨ ਯਮਕવਸੇਨ ਦੇਸਿਤਾਨਂ ਅਨੁਸਯਾਨਂ ਚੁਤਿਉਪਪਤ੍ਤਿવਸੇਨ ਅਨੁਸਯਟ੍ਠਾਨਪਰਿਚ੍ਛੇਦਦਸ੍ਸਨਂ। ਯਮਕਦੇਸਨਾਬਾਹੁਲ੍ਲਤੋ ਪਨ ਸਬ੍ਬવਾਰਸਮੁਦਾਯਸ੍ਸ ਅਨੁਸਯਯਮਕਨ੍ਤਿ ਨਾਮਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਅਥ વਾ ਪਟਿਲੋਮਪੁਚ੍ਛਾਪਿ ਅਤ੍ਥવਸੇਨ ਲਬ੍ਭਨ੍ਤਿ, ਅਤ੍ਥવਿਸੇਸਾਭਾવਤੋ ਪਨ ਨ વੁਤ੍ਤਾਤਿ ਲਬ੍ਭਮਾਨਤਾવਸੇਨ ਏਤਿਸ੍ਸਾਪਿ ਦੇਸਨਾਯ ਯਮਕਦੇਸਨਤਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।

    Ayaṃ panettha purimesūti etesu sānusayavārādīsu purimesūti attho. Atthavisesābhāvato ‘‘kāmadhātuṃ vā pana upapajjantassa kāmadhātuyā cutassa, rūpadhātuṃ vā pana upapajjantassa kāmadhātuyā cutassā’’ti evamādīhi avuccamāne kathamayaṃ yamakadesanā siyāti? Nāyaṃ yamakadesanā, purimavārehi pana yamakavasena desitānaṃ anusayānaṃ cutiupapattivasena anusayaṭṭhānaparicchedadassanaṃ. Yamakadesanābāhullato pana sabbavārasamudāyassa anusayayamakanti nāmaṃ daṭṭhabbaṃ. Atha vā paṭilomapucchāpi atthavasena labbhanti, atthavisesābhāvato pana na vuttāti labbhamānatāvasena etissāpi desanāya yamakadesanatā veditabbā.

    ਅਨੁਰੂਪਂ ਕਾਰਣਂ ਲਭਿਤ੍વਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤੀਤਿ ਏਤੇਨ ਕਾਰਣਲਾਭੇ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਅਰਹਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਅਪ੍ਪਹੀਨਾ ਹਿ ਅਨੁਸਯਾ ਕਾਰਣਲਾਭੇ ਸਤਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ। ਯਾવ ਚ ਮਗ੍ਗੇਨ ਤੇਸਂ ਅਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਅਰਹਤਾ ਨ ਕਤਾ ਹੋਤਿ, ਤਾવ ਤੇ ਏવਂਪਕਾਰਾ ਏવਾਤਿ ‘‘ਅਨੁਸਯਾ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ। ਸੋ ਏવਂਪਕਾਰੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਗਹਿਤੋ, ਨ ਖਨ੍ਧਯਮਕਾਦੀਸੁ વਿਯ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਤਾ। ਤੇਨੇવ ‘‘ਯਸ੍ਸ ਕਾਮਰਾਗਾਨੁਸਯੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਪਟਿਘਾਨੁਸਯੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀਤਿ? ਆਮਨ੍ਤਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨવਾਰੋ ਅਨੁਸਯવਾਰੇਨ ਨਿਨ੍ਨਾਨਾਕਰਣੋ વਿਭਤ੍ਤੋ। ਅਨੁਰੂਪਂ ਕਾਰਣਂ ਪਨ ਲਭਿਤ੍વਾ ਯੇ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿਂਸੁ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਾ ਚ, ਤੇਪਿ ਅਪ੍ਪਹੀਨਟ੍ਠੇਨ ਥਾਮਗਤਾ ਅਹੇਸੁਂ ਭવਨ੍ਤਿ ਚ। ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਅਰਹਤਾਯ ਏવ ਚ ਤੇ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿਂਸੁ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਚ, ਨ ਚ ਅਤੀਤਾਨਾਗਤਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਤੋ ਅਞ੍ਞੇ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਅਰਹਾ ਨਾਮ ਅਤ੍ਥਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਸਬ੍ਬੇ ਅਤੀਤਾਨਾਗਤਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਕਾਮਰਾਗਾਦਯੋ ‘‘ਅਨੁਸਯਾ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ। ਅਪ੍ਪਹੀਨਟ੍ਠੇਨੇવ ਹਿ ਅਨੁਸਯਾ, ਅਪ੍ਪਹੀਨਾ ਚ ਅਤੀਤਾਦਯੋ ਏવ, ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਪਨ ਤਾਦਿਸਾਨਂ ਅਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਅਰਹਤਾਪਾਦਨੇਨ ਅਨੁਸਯਪ੍ਪਹਾਨਂ ਹੋਤੀਤਿ। ਅਪ੍ਪਹੀਨਾਕਾਰੋ ਨਾਮ ਧਮ੍ਮਾਕਾਰੋ, ਨ ਧਮ੍ਮੋ, ਧਮ੍ਮੋ ਏવ ਚ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਇਮਿਨਾ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨਾਹ ‘‘ਅਪ੍ਪਹੀਨਾਕਾਰੋ ਚ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀਤਿ વਤ੍ਤੁਂ ਨ ਯੁਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿ। ਸਤ੍ਤਾਨੁਸਯਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਯਦਿ ਅਪ੍ਪਹੀਨਟ੍ਠੇਨ ਸਨ੍ਤਾਨੇ ਅਨੁਸੇਨ੍ਤੀਤਿ ਅਨੁਸਯਾ, ਅਥ ਕਸ੍ਮਾ ਸਤ੍ਤੇવ વੁਤ੍ਤਾ, ਨਨੁ ਸਤ੍ਤਾਨੁਸਯਤੋ ਅਞ੍ਞੇਸਮ੍ਪਿ ਕਿਲੇਸਾਨਂ ਅਪ੍ਪਹੀਨਤ੍ਤਾ ਅਨੁਸਯਭਾવੋ ਆਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਚੇ? ਨਾਪਜ੍ਜਤਿ, ਅਪ੍ਪਹੀਨਮਤ੍ਤਸ੍ਸੇવ ਅਨੁਸਯਭਾવਸ੍ਸ ਅવੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹਿ ‘‘ਅਨੁਸਯੋਤਿ ਪਨ ਅਪ੍ਪਹੀਨਟ੍ਠੇਨ ਥਾਮਗਤਕਿਲੇਸੋ વੁਚ੍ਚਤੀ’’ਤਿ (ਯਮ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ਅਨੁਸਯਯਮਕ ੧), ਤਸ੍ਮਾ ਅਪ੍ਪਹੀਨਟ੍ਠੇਨ ਥਾਮਗਤੋ ਕਿਲੇਸੋਯੇવ ਅਨੁਸਯੋ ਨਾਮਾਤਿ ਯੁਤ੍ਤਂ। ਥਾਮਗਤਨ੍ਤਿ ਚ ਅਞ੍ਞੇਹਿ ਅਸਾਧਾਰਣੋ ਸਭਾવੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਤਥਾ ਹਿ ਧਮ੍ਮਸਭਾવਬੋਧਿਨਾ ਤਥਾਗਤੇਨ ਇਮੇਯੇવ ‘‘ਅਨੁਸਯਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ। ਥਾਮਗਤੋਤਿ ਅਨੁਸਯਸਮਙ੍ਗੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    Anurūpaṃ kāraṇaṃ labhitvā uppajjantīti etena kāraṇalābhe uppattiarahataṃ dasseti. Appahīnā hi anusayā kāraṇalābhe sati uppajjanti. Yāva ca maggena tesaṃ anuppattiarahatā na katā hoti, tāva te evaṃpakārā evāti ‘‘anusayā’’ti vuccanti. So evaṃpakāro uppajjati-saddena gahito, na khandhayamakādīsu viya uppajjamānatā. Teneva ‘‘yassa kāmarāgānusayo uppajjati, tassa paṭighānusayo uppajjatīti? Āmantā’’tiādinā uppajjanavāro anusayavārena ninnānākaraṇo vibhatto. Anurūpaṃ kāraṇaṃ pana labhitvā ye uppajjiṃsu uppajjamānā ca, tepi appahīnaṭṭhena thāmagatā ahesuṃ bhavanti ca. Uppattiarahatāya eva ca te uppajjiṃsu uppajjanti ca, na ca atītānāgatapaccuppannato aññe uppattiarahā nāma atthi, tasmā sabbe atītānāgatapaccuppannā kāmarāgādayo ‘‘anusayā’’ti vuccanti. Appahīnaṭṭheneva hi anusayā, appahīnā ca atītādayo eva, maggassa pana tādisānaṃ anuppattiarahatāpādanena anusayappahānaṃ hotīti. Appahīnākāro nāma dhammākāro, na dhammo, dhammo eva ca uppajjatīti iminā adhippāyenāha ‘‘appahīnākāro ca uppajjatīti vattuṃ na yujjatī’’ti. Sattānusayāti ettha yadi appahīnaṭṭhena santāne anusentīti anusayā, atha kasmā satteva vuttā, nanu sattānusayato aññesampi kilesānaṃ appahīnattā anusayabhāvo āpajjatīti ce? Nāpajjati, appahīnamattasseva anusayabhāvassa avuttattā. Vuttañhi ‘‘anusayoti pana appahīnaṭṭhena thāmagatakileso vuccatī’’ti (yama. aṭṭha. anusayayamaka 1), tasmā appahīnaṭṭhena thāmagato kilesoyeva anusayo nāmāti yuttaṃ. Thāmagatanti ca aññehi asādhāraṇo sabhāvo daṭṭhabbo. Tathā hi dhammasabhāvabodhinā tathāgatena imeyeva ‘‘anusayā’’ti vuttā. Thāmagatoti anusayasamaṅgīti attho.

    ਅਨੁਸਯਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨવਾਰਾਨਂ ਸਮਾਨਗਤਿਕਤ੍ਤਾ ਯਥਾ ‘‘ਅਨੁਸੇਤੀ’’ਤਿ વਚਨਂ ਅਪ੍ਪਹੀਨਾਕਾਰਦੀਪਕਂ, ਏવਂ ‘‘ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿ વਚਨਂ ਸਿਯਾਤਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨવਾਰੇਨ ‘‘ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿ વਚਨਸ੍ਸ ਅવੁਤ੍ਤਤਾ ਸਕ੍ਕਾ વਤ੍ਤੁਨ੍ਤਿ ਚੇ? ਤਂ ਨ, વਚਨਤ੍ਥવਿਸੇਸੇਨ ਤਂਦ੍વਯਸ੍ਸ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ। ‘‘ਅਨੁਰੂਪਂ ਕਾਰਣਂ ਲਭਿਤ੍વਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿ ਹਿ ਏਤਸ੍ਮਿਂ ਅਤ੍ਥੇ ਅવਿਸਿਟ੍ਠੇਪਿ ‘‘ਅਨੁਸੇਤੀ’’ਤਿ વਚਨਂ ਸਨ੍ਤਾਨੇ ਅਨੁਸਯਿਤਤਂ ਥਾਮਗਤਭਾવਂ ਦੀਪੇਤਿ। ਯਦਿ ਤਮੇવ ‘‘ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿ વਚਨਂ ਦੀਪੇਯ੍ਯ, ਕਸ੍ਸਚਿ વਿਸੇਸਸ੍ਸ ਅਭਾવਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨવਾਰੋ ਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬੋ ਸਿਯਾ, ‘‘ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿ વਚਨਂ ਪਨ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯੋਗ੍ਗਂ ਦੀਪੇਤਿ। ਕਸ੍ਮਾ? ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨવਾਰੇਨ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯੋਗ੍ਗਸ੍ਸ ਦਸ੍ਸਿਤਤ੍ਤਾ, ਅਨੁਸਯਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਸਬ੍ਬਦਾ વਿਜ੍ਜਮਾਨਾਨਂ ਅਪਰਿਨਿਪ੍ਫਨ੍ਨਸਯਨਤ੍ਥਤਾਯ ਨਿવਾਰਣਤ੍ਥਂ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਅਰਹਤਾਯ ਥਾਮਗਤਭਾવਸਙ੍ਖਾਤਸ੍ਸ ਯਥਾਧਿਪ੍ਪੇਤਸਯਨਤ੍ਥਸ੍ਸ ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ‘‘ਅਨੁਸੇਨ੍ਤੀਤਿ ਅਨੁਰੂਪਂ ਕਾਰਣਂ ਲਭਿਤ੍વਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਯਂ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯੋਗ੍ਗવਚਨਂ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਂ ਸੁવੁਤ੍ਤਮੇવਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਤਮ੍ਪਿ ਸੁવੁਤ੍ਤਮੇવ ਇਮਿਨਾ ਤਨ੍ਤਿਪ੍ਪਮਾਣੇਨਾਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਤਨ੍ਤਿਤ੍ਤਯੇਨਪਿ ਹਿ ਚਿਤ੍ਤਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਤਾ ਦੀਪਿਤਾ ਹੋਤਿ।

    Anusayauppajjanavārānaṃ samānagatikattā yathā ‘‘anusetī’’ti vacanaṃ appahīnākāradīpakaṃ, evaṃ ‘‘uppajjatī’’ti vacanaṃ siyāti uppajjanavārena ‘‘uppajjatī’’ti vacanassa avuttatā sakkā vattunti ce? Taṃ na, vacanatthavisesena taṃdvayassa vuttattā. ‘‘Anurūpaṃ kāraṇaṃ labhitvā uppajjatī’’ti hi etasmiṃ atthe avisiṭṭhepi ‘‘anusetī’’ti vacanaṃ santāne anusayitataṃ thāmagatabhāvaṃ dīpeti. Yadi tameva ‘‘uppajjatī’’ti vacanaṃ dīpeyya, kassaci visesassa abhāvā uppajjanavāro na vattabbo siyā, ‘‘uppajjatī’’ti vacanaṃ pana uppattiyoggaṃ dīpeti. Kasmā? Uppajjanavārena uppattiyoggassa dassitattā, anusayasaddassa sabbadā vijjamānānaṃ aparinipphannasayanatthatāya nivāraṇatthaṃ uppattiarahatāya thāmagatabhāvasaṅkhātassa yathādhippetasayanatthassa dassanatthaṃ ‘‘anusentīti anurūpaṃ kāraṇaṃ labhitvā uppajjantī’’ti yaṃ uppattiyoggavacanaṃ vuttaṃ, taṃ suvuttamevāti adhippāyo. Tampi suvuttameva iminā tantippamāṇenāti sambandho. Tantittayenapi hi cittasampayuttatā dīpitā hoti.

    ਪਰਿਚ੍ਛੇਦਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨੁਦ੍ਦੇਸવਾਰવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Paricchedaparicchinnuddesavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਟ੍ਠਾਨવਾਰવਣ੍ਣਨਾ

    Uppattiṭṭhānavāravaṇṇanā

    . ਕਾਮਧਾਤੁਯਾ ਦ੍વੀਸੁ વੇਦਨਾਸੂਤਿ ਕਾਮਾવਚਰਭੂਮਿਯਂ ਸੁਖਾਯ ਚ ਉਪੇਕ੍ਖਾਯ ਚਾਤਿ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਕਾਮਧਾਤੁਗ੍ਗਹਣਂ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ વੇਦਨਾਨਂ વਿਸੇਸਨਭਾવੇਨ વੁਤ੍ਤਂ, ਏવਂ ਸਤਿ ਕਾਮਧਾਤੁਯਾ ਕਾਮਰਾਗਾਨੁਸਯਸ੍ਸ ਅਨੁਸਯਟ੍ਠਾਨਤਾ ਨ વੁਤ੍ਤਾ ਹੋਤਿ। ਦ੍વੀਸੁ ਪਨ ਰਾਗੇਸੁ ਭવਰਾਗਸ੍ਸ ਤੀਸੁ ਧਾਤੂਸੁ ਰੂਪਾਰੂਪਧਾਤੂਨਂ ਅਨੁਸਯਟ੍ਠਾਨਤਾ વੁਤ੍ਤਾਤਿ ਕਾਮਧਾਤੁਯਾ ਕਾਮਰਾਗਸ੍ਸ ਅਨੁਸਯਟ੍ਠਾਨਤਾ વਤ੍ਤਬ੍ਬਾ। ਧਾਤੁવੇਦਨਾਸਬ੍ਬਸਕ੍ਕਾਯਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨવਸੇਨ ਹਿ ਤਿਪ੍ਪਕਾਰਂ ਅਨੁਸਯਾਨਂ ਅਨੁਸਯਟ੍ਠਾਨਂ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਤੀਸੁ ਧਾਤੂਸੁ ਕਾਮਧਾਤੁਯਾ ਤੀਸੁ વੇਦਨਾਸੁ ਦ੍વੀਸੁ વੇਦਨਾਸੁ ਏਤ੍ਥ ਕਾਮਰਾਗਾਨੁਸਯੋ ਅਨੁਸੇਤੀਤਿ વਿਸੁਂ ਅਨੁਸਯਟ੍ਠਾਨਤਾ ਧਾਤੁਯਾ વੇਦਨਾਨਞ੍ਚ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਾ। ਦ੍વੀਸੁ વੇਦਨਾਸੂਤਿ ਇਦਞ੍ਚ વੇਦਨਾਸੁ ਅਨੁਸਯਮਾਨੋ ਕਾਮਰਾਗਾਨੁਸਯੋ ਦ੍વੀਸ੍વੇવ ਅਨੁਸੇਤਿ, ਨ ਤੀਸੂਤਿ ਤਿਣ੍ਣਮ੍ਪਿ ਠਾਨਤਾਨਿવਾਰਣਤ੍ਥਮੇવ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਨ ਸਬ੍ਬਾਸੁ ਦ੍વੀਸੁ ਅਨੁਸਯਨਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਅਤ੍ਥਿ, ਤੇਨ વੇਦਨਾવਿਸੇਸਨਤ੍ਥਂ ਨ ਕਾਮਧਾਤੁਗ੍ਗਹਣੇਨ ਕੋਚਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਭવਰਾਗਾਨੁਸਯਨਟ੍ਠਾਨਞ੍ਹਿ ਅਟ੍ਠਾਨਞ੍ਚ ਅਨੁਸਯਾਨਂ ਅਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਂ ਸਕ੍ਕਾਯੇ ਕਾਮਰਾਗਾਨੁਸਯਸ੍ਸ ਅਨੁਸਯਟ੍ਠਾਨਂ ਨ ਹੋਤੀਤਿ ਪਾਕਟਮੇਤਂ। ਯਥਾ ਚ ‘‘ਦ੍વੀਸੁ વੇਦਨਾਸੂ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ਪਟਿਘਾਨੁਸਯਾਨੁਸਯਟ੍ਠਾਨਤੋ ਅਞ੍ਞਾ ਦ੍વੇ વੇਦਨਾ ਗਯ੍ਹਨ੍ਤਿ, ਏવਂ ਭવਰਾਗਾਨੁਸਯਾਨੁਸਯਨਟ੍ਠਾਨਤੋ ਚ ਅਞ੍ਞਾ ਤਾ ਗਯ੍ਹਨ੍ਤੀਤਿ।

    2. Kāmadhātuyā dvīsu vedanāsūti kāmāvacarabhūmiyaṃ sukhāya ca upekkhāya cāti aṭṭhakathāyaṃ kāmadhātuggahaṇaṃ dvinnaṃ vedanānaṃ visesanabhāvena vuttaṃ, evaṃ sati kāmadhātuyā kāmarāgānusayassa anusayaṭṭhānatā na vuttā hoti. Dvīsu pana rāgesu bhavarāgassa tīsu dhātūsu rūpārūpadhātūnaṃ anusayaṭṭhānatā vuttāti kāmadhātuyā kāmarāgassa anusayaṭṭhānatā vattabbā. Dhātuvedanāsabbasakkāyapariyāpannavasena hi tippakāraṃ anusayānaṃ anusayaṭṭhānaṃ vuttanti. Tasmā tīsu dhātūsu kāmadhātuyā tīsu vedanāsu dvīsu vedanāsu ettha kāmarāgānusayo anusetīti visuṃ anusayaṭṭhānatā dhātuyā vedanānañca yojetabbā. Dvīsu vedanāsūti idañca vedanāsu anusayamāno kāmarāgānusayo dvīsveva anuseti, na tīsūti tiṇṇampi ṭhānatānivāraṇatthameva vuttanti na sabbāsu dvīsu anusayanappatto atthi, tena vedanāvisesanatthaṃ na kāmadhātuggahaṇena koci attho. Bhavarāgānusayanaṭṭhānañhi aṭṭhānañca anusayānaṃ apariyāpannaṃ sakkāye kāmarāgānusayassa anusayaṭṭhānaṃ na hotīti pākaṭametaṃ. Yathā ca ‘‘dvīsu vedanāsū’’ti vutte paṭighānusayānusayaṭṭhānato aññā dve vedanā gayhanti, evaṃ bhavarāgānusayānusayanaṭṭhānato ca aññā tā gayhantīti.

    ਏਤ੍ਥ ਚ ਦ੍વੀਹਿ વੇਦਨਾਹਿ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੇਸੁ ਅਞ੍ਞੇਸੁ ਚ ਪਿਯਰੂਪਸਾਤਰੂਪੇਸੁ ਇਟ੍ਠਰੂਪਾਦੀਸੁ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨੋ ਕਾਮਰਾਗਾਨੁਸਯੋ ਸਾਤਸਨ੍ਤਸੁਖਗਿਦ੍ਧਿਯਾ ਪવਤ੍ਤਤੀਤਿ ਦ੍વੀਸੁ વੇਦਨਾਸੁ ਤਸ੍ਸ ਅਨੁਸਯਨਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਞ੍ਞਤ੍ਥ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨੋਪਿ ਹਿ ਸੋ ਇਮਾਸੁ ਦ੍વੀਸੁ વੇਦਨਾਸੁ ਅਨੁਗਤੋ ਹੁਤ੍વਾ ਸੇਤਿ ਸੁਖਮਿਚ੍ਚੇવ ਅਭਿਲਭਤੀਤਿ। ਏવਂ ਪਟਿਘਾਨੁਸਯੋ ਚ ਦੁਕ੍ਖવੇਦਨਾਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੇਸੁ ਅਞ੍ਞੇਸੁ ਚ ਅਪ੍ਪਿਯਰੂਪਾਸਾਤਰੂਪੇਸੁ ਅਨਿਟ੍ਠਰੂਪਾਦੀਸੁ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨੋ ਦੁਕ੍ਖਪਟਿਕੂਲਤੋ ਦੁਕ੍ਖਮਿਚ੍ਚੇવ ਪਟਿਹਞ੍ਞਤੀਤਿ ਦੁਕ੍ਖવੇਦਨਮੇવ ਅਨੁਗਤੋ ਹੁਤ੍વਾ ਸੇਤਿ, ਤੇਨ ਪਨ ਤਸ੍ਮਿਂ ਅਨੁਸਯਨਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਏવਂ ਕਾਮਰਾਗਪਟਿਘਾਨਂ ਤੀਸੁ વੇਦਨਾਸੁ ਅਨੁਸਯવਚਨੇਨ ਇਟ੍ਠਇਟ੍ਠਮਜ੍ਝਤ੍ਤਅਨਿਟ੍ਠੇਸੁ ਆਰਮ੍ਮਣਪਕਤਿਯਾ વਿਪਰੀਤਸਞ੍ਞਾਯ ਚ વਸੇਨ ਇਟ੍ਠਾਦਿਭਾવੇਨ ਗਹਿਤੇਸੁ ਕਾਮਰਾਗਪਟਿਘਾਨਂ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸਿਤਾ ਹੋਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਾ ਹਿ ਤੇ ਤੀਸੁ વੇਦਨਾਸੁ ਅਨੁਸੇਨ੍ਤਿ ਨਾਮ। વੇਦਨਾਤ੍ਤਯਮੁਖੇਨ વਾ ਏਤ੍ਥ ਇਟ੍ਠਾਦੀਨਂ ਆਰਮ੍ਮਣਾਨਂ ਗਹਣਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ, ਕਾਮਧਾਤੁਆਦਿਗ੍ਗਹਣੇਨ ਕਾਮਸ੍ਸਾਦਾਦਿવਤ੍ਥੁਭੂਤਾਨਂ ਕਾਮਭવਾਦੀਨਂ। ਤਤ੍ਥ ਕਾਮਰਾਗਾਨੁਸਯੋ ਭવਸ੍ਸਾਦવਸੇਨ ਅਨੁਸਯਮਾਨੋ ਕਾਮਧਾਤੁਯਾ ਅਨੁਸੇਤਿ, ਕਾਮਸੁਖਸ੍ਸਾਦવਸੇਨ ਅਨੁਸਯਮਾਨੋ ਸੁਖੋਪੇਕ੍ਖਾવੇਦਨਾਸੁ। ਪਟਿਘੋ ਦੁਕ੍ਖਪਟਿਘਾਤવਸੇਨੇવ ਪવਤ੍ਤਤੀਤਿ ਯਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਪਟਿਹਞ੍ਞਮਾਨੋਪਿ ਦੁਕ੍ਖવੇਦਨਾਯ ਏવ ਅਨੁਸੇਤਿ। ਰੂਪਾਰੂਪਭવੇਸੁ ਪਨ ਰੂਪਾਰੂਪਾવਚਰਧਮ੍ਮੇਸੁ ਚ ਕਾਮਸ੍ਸਾਦਸ੍ਸ ਪવਤ੍ਤਿ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਤਤ੍ਥ ਅਨੁਸਯਮਾਨੋ ਰਾਗੋ ਭવਰਾਗੋਇਚ੍ਚੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਧਾਤੁਤ੍ਤਯવੇਦਨਾਤ੍ਤਯਗ੍ਗਹਣੇਨ ਚ ਸਬ੍ਬਸਕ੍ਕਾਯਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਾਨਂ ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ ‘‘ਯਤ੍ਥ ਕਾਮਰਾਗਾਨੁਸਯੋ ਨਾਨੁਸੇਤਿ, ਤਤ੍ਥ ਦਿਟ੍ਠਾਨੁਸਯੋ ਨਾਨੁਸੇਤੀ’’ਤਿ (ਯਮ॰ ੨.ਅਨੁਸਯਯਮਕ.੪੬) ਏવਮਾਦੀਨਂ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨੇਸੁ ਧਾਤੁਤ੍ਤਯવੇਦਨਾਤ੍ਤਯવਿਨਿਮੁਤ੍ਤਂ ਦਿਟ੍ਠਾਨੁਸਯਾਦੀਨਂ ਅਨੁਸਯਟ੍ਠਾਨਂ ਨ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਨਨੁ ਚ ਅਨੁਤ੍ਤਰੇਸੁ વਿਮੋਕ੍ਖੇਸੁ ਪਿਹਂ ਉਪਟ੍ਠਾਪਯਤੋ ਪਿਹਪਚ੍ਚਯਾ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਦੋਮਨਸ੍ਸੇ ਪਟਿਘਾਨੁਸਯੋ ਨਾਨੁਸੇਤਿ, ਤਥਾ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਸ੍ਸਿਤਸੋਮਨਸ੍ਸੁਪੇਕ੍ਖਾਸੁ ਕਾਮਰਾਗੇਨ ਨਾਨੁਸਯਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਤਦਨੁਸਯਨਟ੍ਠਾਨਤੋ ਅਞ੍ਞਾਪਿ ਦਿਟ੍ਠਾਨੁਸਯਾਨੁਸਯਨਟ੍ਠਾਨਭੂਤਾ ਕਾਮਾવਚਰવੇਦਨਾ ਸਨ੍ਤੀਤਿ? ਹੋਨ੍ਤੁ, ਨ ਪਨ ਧਾਤੁਤ੍ਤਯવੇਦਨਾਤ੍ਤਯਤੋ ਅਞ੍ਞਂ ਤਦਨੁਸਯਨਟ੍ਠਾਨਂ ਅਤ੍ਥਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਂ ਨ વੁਤ੍ਤਂ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ‘‘ਯਤ੍ਥ ਕਾਮਰਾਗਾਨੁਸਯੋ ਚ ਪਟਿਘਾਨੁਸਯੋ ਚ ਮਾਨਾਨੁਸਯੋ ਚ ਨਾਨੁਸੇਨ੍ਤਿ, ਤਤ੍ਥ ਦਿਟ੍ਠਾਨੁਸਯੋ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾਨੁਸਯੋ ਨਾਨੁਸੇਤੀਤਿ? ਆਮਨ੍ਤਾ’’ਤਿ (ਯਮ॰ ੨.ਅਨੁਸਯਯਮਕ.੫੨) વੁਤ੍ਤਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਅવਿਸੇਸੇਨ ਦੁਕ੍ਖਂ ਪਟਿਘਾਨੁਸਯਸ੍ਸ ਅਨੁਸਯਨਟ੍ਠਾਨਨ੍ਤਿ ਸਮੁਦਾਯવਸੇਨ ਗਹੇਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਤਥਾ ਲੋਕਿਯਸੁਖੋਪੇਕ੍ਖਾ ਕਾਮਰਾਗਮਾਨਾਨੁਸਯਨਟ੍ਠਾਨਨ੍ਤਿ।

    Ettha ca dvīhi vedanāhi sampayuttesu aññesu ca piyarūpasātarūpesu iṭṭharūpādīsu uppajjamāno kāmarāgānusayo sātasantasukhagiddhiyā pavattatīti dvīsu vedanāsu tassa anusayanaṃ vuttaṃ. Aññattha uppajjamānopi hi so imāsu dvīsu vedanāsu anugato hutvā seti sukhamicceva abhilabhatīti. Evaṃ paṭighānusayo ca dukkhavedanāsampayuttesu aññesu ca appiyarūpāsātarūpesu aniṭṭharūpādīsu uppajjamāno dukkhapaṭikūlato dukkhamicceva paṭihaññatīti dukkhavedanameva anugato hutvā seti, tena pana tasmiṃ anusayanaṃ vuttaṃ. Evaṃ kāmarāgapaṭighānaṃ tīsu vedanāsu anusayavacanena iṭṭhaiṭṭhamajjhattaaniṭṭhesu ārammaṇapakatiyā viparītasaññāya ca vasena iṭṭhādibhāvena gahitesu kāmarāgapaṭighānaṃ uppatti dassitā hoti. Tattha uppajjamānā hi te tīsu vedanāsu anusenti nāma. Vedanāttayamukhena vā ettha iṭṭhādīnaṃ ārammaṇānaṃ gahaṇaṃ veditabbaṃ, kāmadhātuādiggahaṇena kāmassādādivatthubhūtānaṃ kāmabhavādīnaṃ. Tattha kāmarāgānusayo bhavassādavasena anusayamāno kāmadhātuyā anuseti, kāmasukhassādavasena anusayamāno sukhopekkhāvedanāsu. Paṭigho dukkhapaṭighātavaseneva pavattatīti yattha tattha paṭihaññamānopi dukkhavedanāya eva anuseti. Rūpārūpabhavesu pana rūpārūpāvacaradhammesu ca kāmassādassa pavatti natthīti tattha anusayamāno rāgo bhavarāgoicceva veditabbo. Dhātuttayavedanāttayaggahaṇena ca sabbasakkāyapariyāpannānaṃ gahitattā ‘‘yattha kāmarāgānusayo nānuseti, tattha diṭṭhānusayo nānusetī’’ti (yama. 2.anusayayamaka.46) evamādīnaṃ vissajjanesu dhātuttayavedanāttayavinimuttaṃ diṭṭhānusayādīnaṃ anusayaṭṭhānaṃ na vuttanti daṭṭhabbaṃ. Nanu ca anuttaresu vimokkhesu pihaṃ upaṭṭhāpayato pihapaccayā uppannadomanasse paṭighānusayo nānuseti, tathā nekkhammassitasomanassupekkhāsu kāmarāgena nānusayitabbanti tadanusayanaṭṭhānato aññāpi diṭṭhānusayānusayanaṭṭhānabhūtā kāmāvacaravedanā santīti? Hontu, na pana dhātuttayavedanāttayato aññaṃ tadanusayanaṭṭhānaṃ atthi, tasmā taṃ na vuttaṃ. Yasmā pana ‘‘yattha kāmarāgānusayo ca paṭighānusayo ca mānānusayo ca nānusenti, tattha diṭṭhānusayo vicikicchānusayo nānusetīti? Āmantā’’ti (yama. 2.anusayayamaka.52) vuttaṃ, tasmā avisesena dukkhaṃ paṭighānusayassa anusayanaṭṭhānanti samudāyavasena gahetvā vuttanti veditabbaṃ. Tathā lokiyasukhopekkhā kāmarāgamānānusayanaṭṭhānanti.

    ਅਪਿਚ ਸੁਤ੍ਤੇ ‘‘ਇਧਾવੁਸੋ વਿਸਾਖ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਇਤਿ ਪਟਿਸਞ੍ਚਿਕ੍ਖਤਿ ‘ਕੁਦਾਸ੍ਸੁ ਨਾਮਾਹਂ ਦੋਮਨਸ੍ਸਂ ਪਜਹੇਯ੍ਯ’ਨ੍ਤਿ, ਸੋ ਇਤਿ ਪਟਿਸਞ੍ਚਿਕ੍ਖਿਤ੍વਾ ਪਟਿਘਂ ਤੇਨ ਪਜਹਤਿ, ਨ ਤਤ੍ਥ ਪਟਿਘਾਨੁਸਯੋ ਅਨੁਸੇਤੀ’’ਤਿ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਸ੍ਸਿਤਂ ਦੋਮਨਸ੍ਸਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤ੍વਾ ਤਂ વਿਕ੍ਖਮ੍ਭੇਤ੍વਾ વੀਰਿਯਂ ਕਤ੍વਾ ਅਨਾਗਾਮਿਮਗ੍ਗੇਨ ਪਟਿਘਸ੍ਸ ਸਮੁਗ੍ਘਾਤਨਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ। ਨ ਹਿ ਪਟਿਘੇਨੇવ ਪਟਿਘਪ੍ਪਹਾਨਂ, ਦੋਮਨਸ੍ਸੇਨ વਾ ਦੋਮਨਸ੍ਸਪ੍ਪਹਾਨਂ ਅਤ੍ਥੀਤਿ। ਪਟਿਘੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਰਹਟ੍ਠਾਨਤਾਯ ਪਨ ਇਧ ਸਬ੍ਬਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ‘‘ਪਟਿਘਾਨੁਸਯਸ੍ਸ ਅਨੁਸਯਨਟ੍ਠਾਨ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯਦੇਸਨਾ ਹੇਸਾ, ਸਾ ਪਨ ਪਰਿਯਾਯਦੇਸਨਾ। ਏવਞ੍ਚ ਕਤ੍વਾ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨવਿਕ੍ਖਮ੍ਭਿਤਂ ਕਾਮਰਾਗਾਨੁਸਯਂ ਤਥਾ વਿਕ੍ਖਮ੍ਭਿਤਮੇવ ਕਤ੍વਾ ਅਨਾਗਾਮਿਮਗ੍ਗੇਨ ਸਮੁਗ੍ਘਾਤਨਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ‘‘વਿવਿਚ੍ਚੇવ…ਪੇ॰… ਪਠਮਂ ਝਾਨਂ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜ વਿਹਰਤਿ, ਰਾਗਂ ਤੇਨ ਪਜਹਤਿ, ਨ ਤਤ੍ਥ ਰਾਗਾਨੁਸਯੋ ਅਨੁਸੇਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਏવਂ ਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨવਿਕ੍ਖਮ੍ਭਿਤਂ ਅવਿਜ੍ਜਾਨੁਸਯਂ ਤਥਾ વਿਕ੍ਖਮ੍ਭਿਤਮੇવ ਕਤ੍વਾ ਅਰਹਤ੍ਤਮਗ੍ਗੇਨ ਸਮੁਗ੍ਘਾਤਨਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ‘‘ਸੁਖਸ੍ਸ ਚ ਪਹਾਨਾ…ਪੇ॰… ਚਤੁਤ੍ਥਂ ਝਾਨਂ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜ વਿਹਰਤਿ, ਅવਿਜ੍ਜਂ ਤੇਨ ਪਜਹਤਿ, ਨ ਤਤ੍ਥ ਅવਿਜ੍ਜਾਨੁਸਯੋ ਅਨੁਸੇਤੀ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੪੬੫) વੁਤ੍ਤਂ। ਨ ਹਿ ਲੋਕਿਯਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨੁਪੇਕ੍ਖਾਯ ਅવਿਜ੍ਜਾਨੁਸਯੋ ਸਬ੍ਬਥਾ ਨਾਨੁਸੇਤੀਤਿ ਸਕ੍ਕਾ વਤ੍ਤੁਂ ‘‘ਸਬ੍ਬਸਕ੍ਕਾਯਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨੇਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਏਤ੍ਥ ਅવਿਜ੍ਜਾਨੁਸਯੋ ਅਨੁਸੇਤੀ’’ਤਿ (ਯਮ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ਅਨੁਸਯਯਮਕ ੨) વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਅવਿਜ੍ਜਾਨੁਸਯਸ੍ਸੇવ વਤ੍ਥੁ ਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨੁਪੇਕ੍ਖਾ, ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਸ੍ਸਿਤਦੋਮਨਸ੍ਸਞ੍ਚ ਪਟਿਘਾਨੁਸਯਸ੍ਸ વਤ੍ਥੁ ਨ ਨ ਹੋਤੀਤਿ ਤਤ੍ਥਾਪਿ ਤਸ੍ਸ ਅਨੁਸਯਨਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਅવਤ੍ਥੁਭਾવਤੋ ਹਿ ਇਧ ਅਨੁਸਯਨਂ ਨ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਨ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤੇਸੁ વਿਯ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਤਂਪਟਿਪਕ੍ਖਭਾવਤੋ ਤਂਸਮੁਗ੍ਘਾਤਕਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਬਲવੂਪਨਿਸ੍ਸਯਭਾવਤੋ ਚਾਤਿ।

    Apica sutte ‘‘idhāvuso visākha, bhikkhu iti paṭisañcikkhati ‘kudāssu nāmāhaṃ domanassaṃ pajaheyya’nti, so iti paṭisañcikkhitvā paṭighaṃ tena pajahati, na tattha paṭighānusayo anusetī’’ti nekkhammassitaṃ domanassaṃ uppādetvā taṃ vikkhambhetvā vīriyaṃ katvā anāgāmimaggena paṭighassa samugghātanaṃ sandhāya vuttaṃ. Na hi paṭigheneva paṭighappahānaṃ, domanassena vā domanassappahānaṃ atthīti. Paṭighuppattirahaṭṭhānatāya pana idha sabbaṃ dukkhaṃ ‘‘paṭighānusayassa anusayanaṭṭhāna’’nti vuttanti daṭṭhabbaṃ. Nippariyāyadesanā hesā, sā pana pariyāyadesanā. Evañca katvā paṭhamajjhānavikkhambhitaṃ kāmarāgānusayaṃ tathā vikkhambhitameva katvā anāgāmimaggena samugghātanaṃ sandhāya ‘‘vivicceva…pe… paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja viharati, rāgaṃ tena pajahati, na tattha rāgānusayo anusetī’’ti vuttaṃ. Evaṃ catutthajjhānavikkhambhitaṃ avijjānusayaṃ tathā vikkhambhitameva katvā arahattamaggena samugghātanaṃ sandhāya ‘‘sukhassa ca pahānā…pe… catutthaṃ jhānaṃ upasampajja viharati, avijjaṃ tena pajahati, na tattha avijjānusayo anusetī’’ti (ma. ni. 1.465) vuttaṃ. Na hi lokiyacatutthajjhānupekkhāya avijjānusayo sabbathā nānusetīti sakkā vattuṃ ‘‘sabbasakkāyapariyāpannesu dhammesu ettha avijjānusayo anusetī’’ti (yama. aṭṭha. anusayayamaka 2) vuttattā, tasmā avijjānusayasseva vatthu catutthajjhānupekkhā, nekkhammassitadomanassañca paṭighānusayassa vatthu na na hotīti tatthāpi tassa anusayanaṃ veditabbaṃ. Avatthubhāvato hi idha anusayanaṃ na vuccati, na suttantesu viya vuttanayena taṃpaṭipakkhabhāvato taṃsamugghātakamaggassa balavūpanissayabhāvato cāti.

    ਏਤ੍ਥ ਚ ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਅਨੁਸਯਟ੍ਠਾਨੇ ਸਤਿ ਭવਰਾਗવਜ੍ਜੋ ਸਬ੍ਬੋ ਲੋਭੋ ਕਾਮਰਾਗਾਨੁਸਯੋਤਿ ਨ ਸਕ੍ਕਾ વਤ੍ਤੁਂ। ਦੁਕ੍ਖਾਯ ਹਿ વੇਦਨਾਯ ਰੂਪਾਰੂਪਧਾਤੂਸੁ ਚ ਅਨੁਸਯਮਾਨੇਨ ਦਿਟ੍ਠਾਨੁਸਯੇਨ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੋਪਿ ਲੋਭੋ ਲੋਭੋ ਏવ, ਨ ਕਾਮਰਾਗਾਨੁਸਯੋ। ਯਦਿ ਸਿਯਾ, ਦਿਟ੍ਠਾਨੁਸਯਸ੍ਸ વਿਯ ਏਤਸ੍ਸਪਿ ਠਾਨਂ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਸਿਯਾਤਿ। ਅਥ ਪਨ ਅਜ੍ਝਾਸਯવਸੇਨ ਤਨ੍ਨਿਨ੍ਨਤਾਯ ਅਨੁਸਯਨਟ੍ਠਾਨਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਯਥਾ ਇਟ੍ਠਾਨਂ ਰੂਪਾਦੀਨਂ ਸੁਖਾਯ ਚ વੇਦਨਾਯ ਅਪ੍ਪਟਿਲਦ੍ਧਂ વਾ ਅਪ੍ਪਟਿਲਾਭਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤੋ, ਪਟਿਲਦ੍ਧਪੁਬ੍ਬਂ વਾ ਅਤੀਤਂ ਨਿਰੁਦ੍ਧਂ વਿਗਤਂ ਪਰਿਣਤਂ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨੋ ਪਟਿਘੋ ਦੁਕ੍ਖੇ ਪਟਿਹਞ੍ਞਨવਸੇਨੇવ ਪવਤ੍ਤਤੀਤਿ ਦੁਕ੍ਖਮੇવ ਤਸ੍ਸ ਅਨੁਸਯਨਟ੍ਠਾਨਂ વੁਤ੍ਤਂ, ਨਾਲਮ੍ਬਿਤਂ, ਏવਂ ਦੁਕ੍ਖਾਦੀਸੁ ਅਭਿਨਿવੇਸਨવਸੇਨ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨੇਨ ਦਿਟ੍ਠਾਨੁਸਯੇਨ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੋਪਿ ਲੋਭੋ ਸੁਖਾਭਿਸਙ੍ਗવਸੇਨੇવ ਪવਤ੍ਤਤੀਤਿ ਸਾਤਸਨ੍ਤਸੁਖਦ੍વਯਮੇવਸ੍ਸ ਅਨੁਸਯਟ੍ਠਾਨਂ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਭવਰਾਗવਜ੍ਜਸ੍ਸ ਸਬ੍ਬਲੋਭਸ੍ਸ ਕਾਮਰਾਗਾਨੁਸਯਤਾ ਨ વਿਰੁਜ੍ਝਤਿ, ਏਕਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਚ ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਰਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਦੁਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ਚ। ਤਤ੍ਥ ਰਾਗੋ ਸੁਖਜ੍ਝਾਸਯੋ ਪਟਿਘੋ ਦੁਕ੍ਖਜ੍ਝਾਸਯੋਤਿ ਤੇਸਂ ਨਾਨਾਨੁਸਯਟ੍ਠਾਨਤਾ ਹੋਤਿ।

    Ettha ca ārammaṇe anusayaṭṭhāne sati bhavarāgavajjo sabbo lobho kāmarāgānusayoti na sakkā vattuṃ. Dukkhāya hi vedanāya rūpārūpadhātūsu ca anusayamānena diṭṭhānusayena sampayuttopi lobho lobho eva, na kāmarāgānusayo. Yadi siyā, diṭṭhānusayassa viya etassapi ṭhānaṃ vattabbaṃ siyāti. Atha pana ajjhāsayavasena tanninnatāya anusayanaṭṭhānaṃ vuttaṃ. Yathā iṭṭhānaṃ rūpādīnaṃ sukhāya ca vedanāya appaṭiladdhaṃ vā appaṭilābhato samanupassato, paṭiladdhapubbaṃ vā atītaṃ niruddhaṃ vigataṃ pariṇataṃ samanupassato uppajjamāno paṭigho dukkhe paṭihaññanavaseneva pavattatīti dukkhameva tassa anusayanaṭṭhānaṃ vuttaṃ, nālambitaṃ, evaṃ dukkhādīsu abhinivesanavasena uppajjamānena diṭṭhānusayena sampayuttopi lobho sukhābhisaṅgavaseneva pavattatīti sātasantasukhadvayamevassa anusayaṭṭhānaṃ vuttanti bhavarāgavajjassa sabbalobhassa kāmarāgānusayatā na virujjhati, ekasmiṃyeva ca ārammaṇe rajjanti dussanti ca. Tattha rāgo sukhajjhāsayo paṭigho dukkhajjhāsayoti tesaṃ nānānusayaṭṭhānatā hoti.

    ਏવਞ੍ਚ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਯਤ੍ਥ ਕਾਮਰਾਗਾਨੁਸਯੋ ਅਨੁਸੇਤਿ, ਤਤ੍ਥ ਪਟਿਘਾਨੁਸਯੋ ਅਨੁਸੇਤੀਤਿ? ਨੋ’’ਤਿ (ਯਮ॰ ੨.ਅਨੁਸਯਯਮਕ.੧੪) વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ। ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਪਨ ਦ੍વੀਸੁ વੇਦਨਾਸੁ ਇਟ੍ਠਾਰਮ੍ਮਣੇ ਚ ਦੋਮਨਸ੍ਸੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਂ વਤ੍વਾ ‘‘ਦੋਮਨਸ੍ਸਮਤ੍ਤਮੇવ ਪਨ ਤਂ ਹੋਤਿ, ਨ ਪਟਿਘਾਨੁਸਯੋ’’ਤਿ (ਯਮ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ਅਨੁਸਯਯਮਕ ੨) વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਯਥਾ ਤਤ੍ਥ ਪਟਿਘੋ ਪਟਿਘਾਨੁਸਯੋ ਨ ਹੋਤਿ, ਏવਂ ਦੁਕ੍ਖਾਦੀਸੁ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨੇਨ ਦਿਟ੍ਠਾਨੁਸਯੇਨ ਸਹਜਾਤੋ ਲੋਭੋ ਕਾਮਰਾਗਾਨੁਸਯੋ ਨ ਹੋਤਿਚ੍ਚੇવ વਿਞ੍ਞਾਯਤੀਤਿ। ਯਂ ਪਨੇਤਂ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਦੋਮਨਸ੍ਸਮਤ੍ਤਮੇવ ਪਨ ਤਂ ਹੋਤਿ, ਨ ਪਟਿਘਾਨੁਸਯੋ’’ਤਿ, ਏਤ੍ਥ ਨ ਪਟਿਘਾਨੁਸਯੋਤਿ ਨਤ੍ਥਿ ਪਟਿਘਾਨੁਸਯੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਨ ਹਿ ਦੋਮਨਸ੍ਸਸ੍ਸ ਪਟਿਘਾਨੁਸਯਭਾવਾਸਙ੍ਕਾ ਅਤ੍ਥੀਤਿ।

    Evañca katvā ‘‘yattha kāmarāgānusayo anuseti, tattha paṭighānusayo anusetīti? No’’ti (yama. 2.anusayayamaka.14) vuttanti. Aṭṭhakathāyaṃ pana dvīsu vedanāsu iṭṭhārammaṇe ca domanassuppattiṃ vatvā ‘‘domanassamattameva pana taṃ hoti, na paṭighānusayo’’ti (yama. aṭṭha. anusayayamaka 2) vuttattā yathā tattha paṭigho paṭighānusayo na hoti, evaṃ dukkhādīsu uppajjamānena diṭṭhānusayena sahajāto lobho kāmarāgānusayo na hoticceva viññāyatīti. Yaṃ panetaṃ vuttaṃ ‘‘domanassamattameva pana taṃ hoti, na paṭighānusayo’’ti, ettha na paṭighānusayoti natthi paṭighānusayoti attho daṭṭhabbo. Na hi domanassassa paṭighānusayabhāvāsaṅkā atthīti.

    ਦੇਸਨਾ ਸਂਕਿਣ੍ਣਾ વਿਯ ਭવੇਯ੍ਯਾਤਿ ਭવਰਾਗਸ੍ਸਪਿ ਕਾਮਧਾਤੁਯਾ ਦ੍વੀਸੁ વੇਦਨਾਸੁ ਆਰਮ੍ਮਣਕਰਣવਸੇਨੇવ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ વਿਯ ਭવੇਯ੍ਯ, ਤਸ੍ਮਾ ਆਰਮ੍ਮਣવਿਸੇਸੇਨ વਿਸੇਸਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ਏવਂ ਦੇਸਨਾ ਕਤਾ ਸਹਜਾਤવੇਦਨਾવਿਸੇਸਾਭਾવਤੋਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ।

    Desanā saṃkiṇṇā viya bhaveyyāti bhavarāgassapi kāmadhātuyā dvīsu vedanāsu ārammaṇakaraṇavaseneva uppatti vuttā viya bhaveyya, tasmā ārammaṇavisesena visesadassanatthaṃ evaṃ desanā katā sahajātavedanāvisesābhāvatoti adhippāyo.

    ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਟ੍ਠਾਨવਾਰવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Uppattiṭṭhānavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ਮਹਾવਾਰੋ

    Mahāvāro

    ੧. ਅਨੁਸਯવਾਰવਣ੍ਣਨਾ

    1. Anusayavāravaṇṇanā

    . ਅਨੁਸੇਤਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨવੋਹਾਰਾ ਪવਤ੍ਤਾવਿਰਾਮવਸੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਮਗ੍ਗੇਨੇવ ਹਿ ਅਨੁਸਯਾਨਂ વਿਰਾਮੋ વਿਚ੍ਛੇਦੋ ਹੋਤਿ, ਨ ਤਤੋ ਪੁਬ੍ਬੇਤਿ।

    3. Anusetiuppajjatīti paccuppannavohārā pavattāvirāmavasena veditabbā. Maggeneva hi anusayānaṃ virāmo vicchedo hoti, na tato pubbeti.

    ੨੦. ਨਾਪਿ ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਠਾਨੇ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ, ਨ ਏਕਂ ਧਮ੍ਮਂ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਕਰੋਨ੍ਤੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪੁਰਿਮੇਨ ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦੇ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ ਨਿવਾਰਿਤਾ, ਪਚ੍ਛਿਮੇਨ ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਆਰਮ੍ਮਣੇਤਿ ਅਯਂ વਿਸੇਸੋ। ਪੁਗ੍ਗਲੋਕਾਸવਾਰਸ੍ਸ ਪਟਿਲੋਮੇ ਤੇਸਂ ਤੇਸਂ ਪੁਗ੍ਗਲਾਨਂ ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ਅਨੁਸਯਸ੍ਸ ਅਨਨੁਸਯਨਟ੍ਠਾਨਂ ਪਕਤਿਯਾ ਪਹਾਨੇਨ ਚ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ, ‘‘ਤਿਣ੍ਣਂ ਪੁਗ੍ਗਲਾਨਂ ਦੁਕ੍ਖਾਯ વੇਦਨਾਯ ਤੇਸਂ ਤਤ੍ਥ ਕਾਮਰਾਗਾਨੁਸਯੋ ਨਾਨੁਸੇਤਿ, ਨੋ ਚ ਤੇਸਂ ਤਤ੍ਥ ਪਟਿਘਾਨੁਸਯੋ ਨਾਨੁਸੇਤਿ, ਤੇਸਞ੍ਞੇવ ਪੁਗ੍ਗਲਾਨਂ ਰੂਪਧਾਤੁਯਾ ਅਰੂਪਧਾਤੁਯਾ ਅਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨੇ ਤੇਸਂ ਤਤ੍ਥ ਕਾਮਰਾਗਾਨੁਸਯੋ ਚ ਨਾਨੁਸੇਤਿ, ਪਟਿਘਾਨੁਸਯੋ ਚ ਨਾਨੁਸੇਤੀ’’ਤਿ ਪਕਤਿਯਾ ਦੁਕ੍ਖਾਦੀਨਂ ਕਾਮਰਾਗਾਦੀਨਂ ਅਨਨੁਸਯਟ੍ਠਾਨਤਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ, ‘‘ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਪੁਗ੍ਗਲਾਨਂ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਕਾਮਰਾਗਾਨੁਸਯੋ ਚ ਨਾਨੁਸੇਤਿ, ਪਟਿਘਾਨੁਸਯੋ ਚ ਨਾਨੁਸੇਤੀ’’ਤਿ (ਯਮ॰ ੨.ਅਨੁਸਯਯਮਕ.੫੬) ਅਨੁਸਯਪ੍ਪਹਾਨੇਨ। ਏਤ੍ਥ ਪੁਰਿਮਨਯੇਨ ਓਕਾਸਂ ਅવੇਕ੍ਖਿਤ੍વਾ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ વਿਜ੍ਜਮਾਨਾਨਂ ਅਨੁਸਯਾਨਂ ਅਨਨੁਸਯਨਂ વੁਤ੍ਤਂ, ਪਚ੍ਛਿਮਨਯੇਨ ਪੁਗ੍ਗਲਂ ਅવੇਕ੍ਖਿਤ੍વਾ ਓਕਾਸਸ੍ਸ ਕਾਮਧਾਤੁਆਦਿਕਸ੍ਸ ਅਨੋਕਾਸਤਾਤਿ।

    20. Nāpi ekasmiṃ ṭhāne uppajjanti, na ekaṃ dhammaṃ ārammaṇaṃ karontīti ettha purimena ekasmiṃ cittuppāde uppatti nivāritā, pacchimena ekasmiṃ ārammaṇeti ayaṃ viseso. Puggalokāsavārassa paṭilome tesaṃ tesaṃ puggalānaṃ tassa tassa anusayassa ananusayanaṭṭhānaṃ pakatiyā pahānena ca veditabbaṃ, ‘‘tiṇṇaṃ puggalānaṃ dukkhāya vedanāya tesaṃ tattha kāmarāgānusayo nānuseti, no ca tesaṃ tattha paṭighānusayo nānuseti, tesaññeva puggalānaṃ rūpadhātuyā arūpadhātuyā apariyāpanne tesaṃ tattha kāmarāgānusayo ca nānuseti, paṭighānusayo ca nānusetī’’ti pakatiyā dukkhādīnaṃ kāmarāgādīnaṃ ananusayaṭṭhānataṃ sandhāya vuttaṃ, ‘‘dvinnaṃ puggalānaṃ sabbattha kāmarāgānusayo ca nānuseti, paṭighānusayo ca nānusetī’’ti (yama. 2.anusayayamaka.56) anusayappahānena. Ettha purimanayena okāsaṃ avekkhitvā puggalassa vijjamānānaṃ anusayānaṃ ananusayanaṃ vuttaṃ, pacchimanayena puggalaṃ avekkhitvā okāsassa kāmadhātuādikassa anokāsatāti.

    ਅਨੁਸਯવਾਰવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Anusayavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ੨. ਸਾਨੁਸਯવਾਰવਣ੍ਣਨਾ

    2. Sānusayavāravaṇṇanā

    ੬੬-੧੩੧. ਸਾਨੁਸਯਪਜਹਨਪਰਿਞ੍ਞਾવਾਰੇਸੁ ‘‘ਸਾਨੁਸਯੋ, ਪਜਹਤਿ, ਪਰਿਜਾਨਾਤੀ’’ਤਿ ਪੁਗ੍ਗਲੋ વੁਤ੍ਤੋ। ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਚ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਭવੇ ਸਾਨੁਸਯੋਤਿ ਏવਂ ਭવવਿਸੇਸੇਨ વਾ, ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਕਾਮਰਾਗਾਨੁਸਯੇਨ ਸਾਨੁਸਯੋ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਇਤਰੇਸੁ ਕੇਨਚੀਤਿ ਏવਂ ਭવਾਨੁਸਯવਿਸੇਸੇਨ વਾ ਸਾਨੁਸਯਤਾਨਿਰਨੁਸਯਤਾਦਿਕਾ ਨਤ੍ਥਿ। ਤਥਾ ਦ੍વੀਸੁ વੇਦਨਾਸੁ ਕਾਮਰਾਗਾਨੁਸਯੇਨ ਸਾਨੁਸਯੋ, ਦੁਕ੍ਖਾਯ વੇਦਨਾਯ ਨਿਰਨੁਸਯੋਤਿ ਇਦਮ੍ਪਿ ਨਤ੍ਥਿ। ਨ ਹਿ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ વੇਦਨਾ ਓਕਾਸੋ, ਅਥ ਖੋ ਅਨੁਸਯਾਨਨ੍ਤਿ। ਅਨੁਸਯਸ੍ਸ ਪਨ ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ਸੋ ਸੋ ਅਨੁਸਯਨੋਕਾਸੋ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਤੇਨ ਤੇਨ ਅਨੁਸਯੇਨ ਸਾਨੁਸਯਤਾਯ, ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ਪਜਹਨਪਰਿਜਾਨਨਾਨਞ੍ਚ ਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ, ਅਨਨੁਸਯਨੋਕਾਸੋ ਚ ਨਿਰਨੁਸਯਤਾਦੀਨਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਓਕਾਸવਾਰੇਸੁ ਭੁਮ੍ਮਨਿਦ੍ਦੇਸਂ ਅਕਤ੍વਾ ‘‘ਯਤੋ ਤਤੋ’’ਤਿ ਨਿਮਿਤ੍ਤਤ੍ਥੇ ਨਿਸ੍ਸਕ੍ਕવਚਨਂ ਕਤਂ, ਪਜਹਨਪਰਿਞ੍ਞਾવਾਰੇਸੁ ਅਪਾਦਾਨਤ੍ਥੇ ਏવ વਾ। ਤਤੋ ਤਤੋ ਹਿ ਓਕਾਸਤੋ ਅਪਗਮਕਰਣਂ વਿਨਾਸਨਂ ਪਜਹਨਂ ਪਰਿਜਾਨਨਞ੍ਚਾਤਿ।

    66-131. Sānusayapajahanapariññāvāresu ‘‘sānusayo, pajahati, parijānātī’’ti puggalo vutto. Puggalassa ca imasmiṃ bhave sānusayoti evaṃ bhavavisesena vā, imasmiṃ kāmarāgānusayena sānusayo imasmiṃ itaresu kenacīti evaṃ bhavānusayavisesena vā sānusayatāniranusayatādikā natthi. Tathā dvīsu vedanāsu kāmarāgānusayena sānusayo, dukkhāya vedanāya niranusayoti idampi natthi. Na hi puggalassa vedanā okāso, atha kho anusayānanti. Anusayassa pana tassa tassa so so anusayanokāso puggalassa tena tena anusayena sānusayatāya, tassa tassa pajahanaparijānanānañca nimittaṃ hoti, ananusayanokāso ca niranusayatādīnaṃ, tasmā okāsavāresu bhummaniddesaṃ akatvā ‘‘yato tato’’ti nimittatthe nissakkavacanaṃ kataṃ, pajahanapariññāvāresu apādānatthe eva vā. Tato tato hi okāsato apagamakaraṇaṃ vināsanaṃ pajahanaṃ parijānanañcāti.

    ਤਤ੍ਥ ਯਤੋਤਿ ਯਤੋ ਅਨੁਸਯਟ੍ਠਾਨਤੋ ਅਨੁਲੋਮੇ, ਪਟਿਲੋਮੇ ਅਨਨੁਸਯਟ੍ਠਾਨਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਨੁਸਯਾਨਾਨੁਸਯਸ੍ਸੇવ ਹਿ ਨਿਮਿਤ੍ਤਾਪਾਦਾਨਭਾવਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ‘‘ਰੂਪਧਾਤੁਯਾ ਅਰੂਪਧਾਤੁਯਾ ਤਤੋ ਮਾਨਾਨੁਸਯੇਨ ਸਾਨੁਸਯੋਤਿ (ਯਮ॰੨.ਅਨੁਸਯਯਮਕ.੭੭), ਪਜਹਤੀ’’ਤਿ (ਯਮ॰ ੨.ਅਨੁਸਯਯਮਕ.੧੪੩) ਚ ‘‘ਦੁਕ੍ਖਾਯ વੇਦਨਾਯ ਤਤੋ ਕਾਮਰਾਗਾਨੁਸਯੇਨ ਨਿਰਨੁਸਯੋਤਿ (ਯਮ॰ ੨.ਅਨੁਸਯਯਮਕ.੧੧੦), ਨ ਪਜਹਤੀ’’ਤਿ (ਯਮ॰ ੨.ਅਨੁਸਯਯਮਕ.੧੭੪-੧੭੬) ਚ ਏવਮਾਦੀਸੁ ਰੂਪਧਾਤੁਆਦਯੋ ਏવ ਭੁਮ੍ਮਨਿਦ੍ਦੇਸੇਨੇવ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾਤਿ। ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਪਨ ਚਤੁਤ੍ਥਪਞ੍ਹવਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨੇਨ ਸਰੂਪਤੋ ਅਨੁਸਯਨਟ੍ਠਾਨਸ੍ਸ ਦਸ੍ਸਿਤਤ੍ਤਾ ਤਦਤ੍ਥੇ ਆਦਿਪਞ੍ਹੇਪਿ ‘‘ਯਤੋ’’ਤਿ ਅਨੁਸਯਨਟ੍ਠਾਨਂ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਇਮਮਤ੍ਥਂ વਿਭਾવੇਤ੍વਾ ਪੁਨ ‘‘ਯਤੋ’’ਤਿ ਏਤਸ੍ਸ વਚਨਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੇਨ ਕਾਮਰਾਗਾਨੁਸਯੇਨ ਸਾਨੁਸਯੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਂ ਪਮਾਦਲਿਖਿਤਂ વਿਯ ਦਿਸ੍ਸਤਿ। ਨ ਹਿ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੇਨੇવ ਅਨੁਸਯੇਨ ਸਾਨੁਸਯੋ, ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਰਹਟ੍ਠਾਨਤਞ੍ਚ ਸਨ੍ਧਾਯੇવ ਨਿਸ੍ਸਕ੍ਕવਚਨਂ ਨ ਸਕ੍ਕਾ વਤ੍ਤੁਂ। ਨ ਹਿ ਅਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਾਨਂ ਅਨੁਸਯੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਰਹਟ੍ਠਾਨਤਾਤਿ ਤਂ ਤਥੇવ ਦਿਸ੍ਸਤਿ। ਏવਂ ਪਨੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ – ਯਤੋ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੇਨਾਤਿ ਯਤੋ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੇਨ ਭવਿਤਬ੍ਬਂ, ਤੇਨਾਤਿ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਰਹਟ੍ਠਾਨੇ ਨਿਸ੍ਸਕ੍ਕવਚਨਂ ਕਤਨ੍ਤਿ। ਤਥਾ ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮੇਸੁ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਕੇਨਾਤਿ। ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਪਟਿਸੇਧੇ ਅਕਤੇ ਅਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਅਨਿਚ੍ਛਿਤਤ੍ਤਾ ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮੇਸੁ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਕਭਾવਂ ਆਪਨ੍ਨੇਨ ਅਨੁਪ੍ਪਜ੍ਜਨਭਾવਂ ਅਪਨੇਤਿ ਨਾਮ। ਸਬ੍ਬਤ੍ਥਾਤਿ ਏਤਸ੍ਸ ਪਨ ਸਬ੍ਬਟ੍ਠਾਨਤੋਤਿ ਅਯਮਤ੍ਥੋ ਨ ਨ ਸਮ੍ਭવਤਿ। ਤ੍ਥ-ਕਾਰਞ੍ਹਿ ਭੁਮ੍ਮਤੋ ਅਞ੍ਞਤ੍ਥਾਪਿ ਸਦ੍ਦવਿਦੂ ਇਚ੍ਛਨ੍ਤੀਤਿ।

    Tattha yatoti yato anusayaṭṭhānato anulome, paṭilome ananusayaṭṭhānatoti attho. Anusayānānusayasseva hi nimittāpādānabhāvadassanatthaṃ ‘‘rūpadhātuyā arūpadhātuyā tato mānānusayena sānusayoti (yama.2.anusayayamaka.77), pajahatī’’ti (yama. 2.anusayayamaka.143) ca ‘‘dukkhāya vedanāya tato kāmarāgānusayena niranusayoti (yama. 2.anusayayamaka.110), na pajahatī’’ti (yama. 2.anusayayamaka.174-176) ca evamādīsu rūpadhātuādayo eva bhummaniddeseneva niddiṭṭhāti. Aṭṭhakathāyaṃ pana catutthapañhavissajjanena sarūpato anusayanaṭṭhānassa dassitattā tadatthe ādipañhepi ‘‘yato’’ti anusayanaṭṭhānaṃ vuttanti imamatthaṃ vibhāvetvā puna ‘‘yato’’ti etassa vacanatthaṃ dassetuṃ ‘‘uppannena kāmarāgānusayena sānusayo’’ti vuttaṃ, taṃ pamādalikhitaṃ viya dissati. Na hi uppanneneva anusayena sānusayo, uppattirahaṭṭhānatañca sandhāyeva nissakkavacanaṃ na sakkā vattuṃ. Na hi apariyāpannānaṃ anusayuppattirahaṭṭhānatāti taṃ tatheva dissati. Evaṃ panettha attho daṭṭhabbo – yato uppannenāti yato uppannena bhavitabbaṃ, tenāti uppattirahaṭṭhāne nissakkavacanaṃ katanti. Tathā sabbadhammesu uppajjanakenāti. Uppattipaṭisedhe akate anuppattiyā anicchitattā sabbadhammesu uppajjanakabhāvaṃ āpannena anuppajjanabhāvaṃ apaneti nāma. Sabbatthāti etassa pana sabbaṭṭhānatoti ayamattho na na sambhavati. Ttha-kārañhi bhummato aññatthāpi saddavidū icchantīti.

    ਸਾਨੁਸਯવਾਰવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Sānusayavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ੩. ਪਜਹਨવਾਰવਣ੍ਣਨਾ

    3. Pajahanavāravaṇṇanā

    ੧੩੨-੧੯੭. ਪਜਹਨવਾਰੇ ਯੇਨ ਕਾਮਰਾਗਾਨੁਸਯਾਦਯੋ ਸਾવਸੇਸਾ ਪਹੀਯਨ੍ਤਿ, ਸੋ ਤੇ ਪਜਹਤੀਤਿ ਸਨ੍ਨਿਟ੍ਠਾਨਂ ਕਤ੍વਾ વਤ੍ਤਬ੍ਬੋ ਨ ਹੋਤਿ ਅਪਜਹਨਸਬ੍ਭਾવਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਸਨ੍ਨਿਟ੍ਠਾਨੇ ਨਿਰવਸੇਸਪ੍ਪਜਹਨਕੋਯੇવ ਪਜਹਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤੋ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਯੋ વਾ ਪਨ ਮਾਨਾਨੁਸਯਂ ਪਜਹਤਿ, ਸੋ ਕਾਮਰਾਗਾਨੁਸਯਂ ਪਜਹਤੀਤਿ? ਨੋ’’ਤਿ (ਯਮ॰ ੨.ਅਨੁਸਯਯਮਕ.੧੩੨) વੁਤ੍ਤਂ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ਸਂਸਯਪਦੇਨ ਪਹਾਨਕਰਣਮਤ੍ਤਮੇવ ਪੁਚ੍ਛਤਿ, ਨ ਸਨ੍ਨਿਟ੍ਠਾਨਂ ਕਰੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਯਥਾવਿਜ੍ਜਮਾਨਂ ਪਹਾਨਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ‘‘ਯੋ ਕਾਮਰਾਗਾਨੁਸਯਂ ਪਜਹਤਿ, ਸੋ ਮਾਨਾਨੁਸਯਂ ਪਜਹਤੀਤਿ? ਤਦੇਕਟ੍ਠਂ ਪਜਹਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਪਟਿਲੋਮੇ ਪਨ ‘‘ਨਪ੍ਪਜਹਤੀ’’ਤਿ ਪਜਹਨਾਭਾવੋ ਏવ ਸਨ੍ਨਿਟ੍ਠਾਨਪਦੇਨ ਸਂਸਯਪਦੇਨ ਚ વਿਨਿਚ੍ਛਿਤੋ ਪੁਚ੍ਛਿਤੋ ਚ, ਤਸ੍ਮਾ ਯੇਸਂ ਪਜਹਨਂ ਨਤ੍ਥਿ ਨਿਰવਸੇਸવਸੇਨ ਪਜਹਨਕਾਨਂ, ਤੇ ਠਪੇਤ੍વਾ ਅવਸੇਸਾ ਅਪ੍ਪਜਹਨਸਬ੍ਭਾવੇਨੇવ ਨਪ੍ਪਜਹਨ੍ਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਾ, ਨ ਚ ਯਥਾવਿਜ੍ਜਮਾਨੇਨ ਪਹਾਨੇਨੇવ વਜ੍ਜਿਤਾਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾਤਿ। ‘‘ਅਨਾਗਾਮਿਮਗ੍ਗਸਮਙ੍ਗਿਞ੍ਚ ਅਟ੍ਠਮਕਞ੍ਚ ਠਪੇਤ੍વਾ ਅવਸੇਸਾ ਪੁਗ੍ਗਲਾ ਕਾਮਰਾਗਾਨੁਸਯਞ੍ਚ ਨਪ੍ਪਜਹਨ੍ਤਿ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾਨੁਸਯਞ੍ਚ ਨਪ੍ਪਜਹਨ੍ਤੀ’’ਤਿ (ਯਮ॰ ੨.ਅਨੁਸਯਯਮਕ.੧੬੫) ਏਤ੍ਥ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ‘‘ਪੁਥੁਜ੍ਜਨੋ ਪਹਾਨਪਰਿਞ੍ਞਾਯ ਅਭਾવੇਨ ਨਪ੍ਪਜਹਤਿ, ਸੇਸਾ ਤੇਸਂ ਅਨੁਸਯਾਨਂ ਪਹੀਨਤ੍ਤਾ’’ਤਿ (ਯਮ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ਅਨੁਸਯਯਮਕ ੧੩੨-੧੯੭) વੁਤ੍ਤਂ।

    132-197. Pajahanavāre yena kāmarāgānusayādayo sāvasesā pahīyanti, so te pajahatīti sanniṭṭhānaṃ katvā vattabbo na hoti apajahanasabbhāvā, tasmā sanniṭṭhāne niravasesappajahanakoyeva pajahatīti vutto, tasmā ‘‘yo vā pana mānānusayaṃ pajahati, so kāmarāgānusayaṃ pajahatīti? No’’ti (yama. 2.anusayayamaka.132) vuttaṃ. Yasmā pana saṃsayapadena pahānakaraṇamattameva pucchati, na sanniṭṭhānaṃ karoti, tasmā yathāvijjamānaṃ pahānaṃ sandhāya ‘‘yo kāmarāgānusayaṃ pajahati, so mānānusayaṃ pajahatīti? Tadekaṭṭhaṃ pajahatī’’ti vuttaṃ. Paṭilome pana ‘‘nappajahatī’’ti pajahanābhāvo eva sanniṭṭhānapadena saṃsayapadena ca vinicchito pucchito ca, tasmā yesaṃ pajahanaṃ natthi niravasesavasena pajahanakānaṃ, te ṭhapetvā avasesā appajahanasabbhāveneva nappajahantīti vuttā, na ca yathāvijjamānena pahāneneva vajjitāti daṭṭhabbāti. ‘‘Anāgāmimaggasamaṅgiñca aṭṭhamakañca ṭhapetvā avasesā puggalā kāmarāgānusayañca nappajahanti vicikicchānusayañca nappajahantī’’ti (yama. 2.anusayayamaka.165) ettha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘puthujjano pahānapariññāya abhāvena nappajahati, sesā tesaṃ anusayānaṃ pahīnattā’’ti (yama. aṭṭha. anusayayamaka 132-197) vuttaṃ.

    ਤਤ੍ਥ ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਕੇਸਞ੍ਚਿ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾਨੁਸਯੋ ਕੇਸਞ੍ਚਿ ਉਭਯਨ੍ਤਿ ਸੇਸਾਨਂ ਤੇਸਂ ਪਹੀਨਤਾ ਅਤ੍ਥਿ, ਤਥਾਪਿ ਸੋਤਾਪਨ੍ਨਾਦੀਨਂ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾਨੁਸਯਸ੍ਸ ਪਹੀਨਤਾ ਉਭਯਾਪਜਹਨਸ੍ਸ ਕਾਰਣਂ ਨ ਹੋਤੀਤਿ ਤੇਸਂ ਪਹੀਨਤ੍ਤਾ ‘‘ਨਪ੍ਪਜਹਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਨ ਸਕ੍ਕਾ વਤ੍ਤੁਂ, ਅਥ ਪਨ ਕਾਮਰਾਗਾਨੁਸਯਞ੍ਚ ਨਪ੍ਪਜਹਨ੍ਤੀਤਿ ਇਮਂ ਸਨ੍ਨਿਟ੍ਠਾਨੇਨ ਤੇਸਂ ਪੁਗ੍ਗਲਾਨਂ ਸਙ੍ਗਹਿਤਤਾਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਨ ਤਤ੍ਥ ਕਾਰਣਂ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ, ਪੁਚ੍ਛਿਤਸ੍ਸ ਪਨ ਸਂਸਯਤ੍ਥਸ੍ਸ ਕਾਰਣਂ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ। ਏવਂ ਸਤਿ ‘‘ਸੇਸਾ ਤਸ੍ਸ ਅਨੁਸਯਸ੍ਸ ਪਹੀਨਤ੍ਤਾ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ? ਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ‘‘ਯੋ ਕਾਮਰਾਗਾਨੁਸਯਂ ਨਪ੍ਪਜਹਤਿ, ਸੋ ਦਿਟ੍ਠਾਨੁਸਯਂ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾਨੁਸਯਂ ਨਪ੍ਪਜਹਤੀ’’ਤਿ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਪੁਚ੍ਛਿਤੇ ਸਦਿਸવਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਕੇ ਦਿਟ੍ਠਿવਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾਨੁਸਯੇ ਸਨ੍ਧਾਯ ਕਾਰਣਸ੍ਸ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਤੇਸਂ ਅਨੁਸਯਾਨਂ ਪਹੀਨਤ੍ਤਾਤਿ ਤੇਸਂ ਦਿਟ੍ਠਿવਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾਨੁਸਯਾਨਂ ਪਹੀਨਤ੍ਤਾ ਤੇ ਸਂਸਯਤ੍ਥਸਙ੍ਗਹਿਤੇ ਅਨੁਸਯੇ ਨਪ੍ਪਜਹਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ।

    Tattha kiñcāpi kesañci vicikicchānusayo kesañci ubhayanti sesānaṃ tesaṃ pahīnatā atthi, tathāpi sotāpannādīnaṃ vicikicchānusayassa pahīnatā ubhayāpajahanassa kāraṇaṃ na hotīti tesaṃ pahīnattā ‘‘nappajahantī’’ti na sakkā vattuṃ, atha pana kāmarāgānusayañca nappajahantīti imaṃ sanniṭṭhānena tesaṃ puggalānaṃ saṅgahitatādassanatthaṃ vuttanti na tattha kāraṇaṃ vattabbaṃ, pucchitassa pana saṃsayatthassa kāraṇaṃ vattabbaṃ. Evaṃ sati ‘‘sesā tassa anusayassa pahīnattā’’ti vattabbanti? Na vattabbaṃ ‘‘yo kāmarāgānusayaṃ nappajahati, so diṭṭhānusayaṃ vicikicchānusayaṃ nappajahatī’’ti paṭikkhipitvā pucchite sadisavissajjanake diṭṭhivicikicchānusaye sandhāya kāraṇassa vattabbattā, tasmā tesaṃ anusayānaṃ pahīnattāti tesaṃ diṭṭhivicikicchānusayānaṃ pahīnattā te saṃsayatthasaṅgahite anusaye nappajahantīti attho daṭṭhabbo.

    ਪਜਹਨવਾਰવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Pajahanavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ੫. ਪਹੀਨવਾਰવਣ੍ਣਨਾ

    5. Pahīnavāravaṇṇanā

    ੨੬੪-੨੭੪. ਪਹੀਨવਾਰੇ ਫਲਟ੍ਠવਸੇਨੇવ ਦੇਸਨਾ ਆਰਦ੍ਧਾਤਿ ਅਨੁਲੋਮਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ। ਪਟਿਲੋਮੇ ਹਿ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨવਸੇਨਪਿ ਦੇਸਨਾ ਗਹਿਤਾਤਿ। ‘‘ਫਲਟ੍ਠવਸੇਨੇવਾ’’ਤਿ ਚ ਸਾਧਾਰਣવਚਨੇਨ ਮਗ੍ਗਸਮਙ੍ਗੀਨਂ ਅਗ੍ਗਹਿਤਤਂ ਦੀਪੇਤਿ। ਅਨੁਸਯਚ੍ਚਨ੍ਤਪਟਿਪਕ੍ਖੇਕਚਿਤ੍ਤਕ੍ਖਣਿਕਾਨਞ੍ਹਿ ਮਗ੍ਗਸਮਙ੍ਗੀਨਂ ਨ ਕੋਚਿ ਅਨੁਸਯੋ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਰਹੋ, ਨਾਪਿ ਅਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਰਹਤਂ ਆਪਾਦਿਤੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਤੇ ਨ ਅਨੁਸਯਸਾਨੁਸਯਪਹੀਨਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨવਾਰੇਸੁ ਗਹਿਤਾਤਿ।

    264-274. Pahīnavārephalaṭṭhavaseneva desanā āraddhāti anulomaṃ sandhāya vuttaṃ. Paṭilome hi puthujjanavasenapi desanā gahitāti. ‘‘Phalaṭṭhavasenevā’’ti ca sādhāraṇavacanena maggasamaṅgīnaṃ aggahitataṃ dīpeti. Anusayaccantapaṭipakkhekacittakkhaṇikānañhi maggasamaṅgīnaṃ na koci anusayo uppattiraho, nāpi anuppattirahataṃ āpādito, tasmā te na anusayasānusayapahīnauppajjanavāresu gahitāti.

    ੨੭੫-੨੯੬. ਓਕਾਸવਾਰੇ ਸੋ ਸੋ ਅਨੁਸਯੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਓਕਾਸੇ ਏવ ਅਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਧਮ੍ਮਤਂ ਆਪਾਦਿਤੋ ਪਹੀਨੋ, ਅਨਾਪਾਦਿਤੋ ਚ ਅਪ੍ਪਹੀਨੋਤਿ ਪਹੀਨਾਪ੍ਪਹੀਨવਚਨਾਨਿ ਤਦੋਕਾਸਮੇવ ਦੀਪੇਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਅਨੋਕਾਸੇ ਤਦੁਭਯਾવਤ੍ਤਬ੍ਬਤਾ વੁਤ੍ਤਾਤਿ। ਸਾਧਾਰਣਟ੍ਠਾਨੇ ਤੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਪਹੀਨੋ ਨਾਮ ਹੋਤੀਤਿ ਤੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਸਮਾਨੋਕਾਸੇ ਪਹੀਨੋ ਨਾਮਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ, ਨ ਸਮਾਨਕਾਲੇ ਪਹੀਨੋਤਿ।

    275-296. Okāsavāre so so anusayo attano attano okāse eva anuppattidhammataṃ āpādito pahīno, anāpādito ca appahīnoti pahīnāppahīnavacanāni tadokāsameva dīpenti, tasmā anokāse tadubhayāvattabbatā vuttāti. Sādhāraṇaṭṭhāne tena saddhiṃ pahīno nāma hotīti tena saddhiṃ samānokāse pahīno nāmāti attho, na samānakāle pahīnoti.

    ਪਹੀਨવਾਰવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Pahīnavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ੭. ਧਾਤੁવਾਰવਣ੍ਣਨਾ

    7. Dhātuvāravaṇṇanā

    ੩੩੨-੩੪੦. ਧਾਤੁવਾਰੇ ਸਨ੍ਤਾਨਂ ਅਨੁਗਤਾ ਹੁਤ੍વਾ ਸਯਨ੍ਤੀਤਿ ਯਸ੍ਮਿਂ ਸਨ੍ਤਾਨੇ ਅਪ੍ਪਹੀਨਾ, ਤਂਸਨ੍ਤਾਨੇ ਅਪ੍ਪਹੀਨਭਾવੇਨ ਅਨੁਗਨ੍ਤ੍વਾ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਅਰਹਭਾવੇਨ ਸਯਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਰਹਤਾ ਏવ ਹਿ ਅਨੁਰੂਪਂ ਕਾਰਣਂ ਲਭਿਤ੍વਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤੀਤਿ ਇਧਾਪਿ ਯੁਤ੍ਤਾਤਿ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਨ ਕਾਮਧਾਤੁਆਦੀਨਿ ਛ ਪਟਿਨਿਸੇਧવਚਨਾਨਿ ਧਾਤੁવਿਸੇਸਨਿਦ੍ਧਾਰਣਾਨਿ ਨ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ‘‘ਨ ਕਾਮਧਾਤੁਯਾ ਚੁਤਸ੍ਸ ਨ ਕਾਮਧਾਤੁਂ ਉਪਪਜ੍ਜਨ੍ਤਸ੍ਸਾ’’ਤਿਆਦਿਮ੍ਹਿ વੁਚ੍ਚਮਾਨੇ ਇਮਂ ਨਾਮ ਉਪਪਜ੍ਜਨ੍ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਨ વਿਞ੍ਞਾਯੇਯ੍ਯ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਂਮੂਲਿਕਾਸੁ ਯੋਜਨਾਸੁ ‘‘ਨ ਕਾਮਧਾਤੁਯਾ ਚੁਤਸ੍ਸ ਕਾਮਧਾਤੁਂ ਰੂਪਧਾਤੁਂ ਅਰੂਪਧਾਤੁਂ ਉਪਪਜ੍ਜਨ੍ਤਸ੍ਸਾ’’ਤਿ ਪਠਮਂ ਯੋਜੇਤ੍વਾ ਪੁਨ ਅਨੁਕ੍ਕਮੇਨ ‘‘ਨ ਕਾਮਧਾਤੁਂ ਉਪਪਜ੍ਜਨ੍ਤਸ੍ਸਾ’’ਤਿਆਦਿਕਾ ਯੋਜਨਾ ਕਤਾ। ਏવਞ੍ਹਿ ਨ ਕਾਮਧਾਤੁਆਦਿਪਦੇਹਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਧਾਤੁਯੋਯੇવ ਗਹਿਤਾ, ਨ ਕਞ੍ਚੀਤਿ વਿਞ੍ਞਾਯਤਿ। ਯਥਾ ਅਨੁਸਯવਾਰੇ ‘‘ਅਨੁਸੇਨ੍ਤੀਤਿ ਪਦਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ ਗਹਿਤੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਤ੍ਥਾਪਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਮੇવ ਸਨ੍ਧਾਯ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤੀਤਿ ਗਹੇਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕਾ ‘‘ਯਸ੍ਸ ਕਾਮਰਾਗਾਨੁਸਯੋ ਅਨੁਸੇਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਪਟਿਘਾਨੁਸਯੋ ਅਨੁਸੇਤੀਤਿ? ਆਮਨ੍ਤਾ’’ਤਿਆਦਿવਚਨਤੋ। ਅਥਾਪਿ ਅਪ੍ਪਹੀਨਤਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ ਤਤ੍ਥ ਗਹਿਤੋ, ਇਧਾਪਿ ਸੋ ਨ ਨ ਯੁਜ੍ਜਤੀਤਿ। ਭਙ੍ਗਾਤਿ ਭਞ੍ਜਿਤਬ੍ਬਾ, ਦ੍વਿਧਾ ਕਾਤਬ੍ਬਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਨਨੁ ਨ ਕੋਚਿ ਅਨੁਸਯੋ ਯਤ੍ਥ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਸ੍ਸ ਅਨੁਸੇਤਿ ਨਾਨੁਸੇਤਿ ਚਾਤਿ ਦ੍વਿਧਾ ਕਾਤਬ੍ਬਾ, ਤਤ੍ਥੇવ ਕਸ੍ਮਾ ‘‘ਕਤਿ ਅਨੁਸਯਾ ਭਙ੍ਗਾ? ਅਨੁਸਯਾ ਭਙ੍ਗਾ ਨਤ੍ਥੀ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਾવਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾਨਿ ਕਤਾਨਿ। ਨ ਹਿ ਪਕਾਰਨ੍ਤਰਾਭਾવੇ ਸਂਸਯੋ ਯੁਤ੍ਤੋਤਿ ? ਨ ਨ ਯੁਤ੍ਤੋ, ‘‘ਅਨੁਸਯਾ ਭਙ੍ਗਾ ਨਤ੍ਥੀ’’ਤਿ ਅવੁਤ੍ਤੇ ਭਙ੍ਗਾਭਾવਸ੍ਸ ਅવਿਞ੍ਞਾਤਤ੍ਤਾਤਿ।

    332-340. Dhātuvāre santānaṃ anugatā hutvā sayantīti yasmiṃ santāne appahīnā, taṃsantāne appahīnabhāvena anugantvā uppattiarahabhāvena sayantīti attho. Uppattirahatā eva hi anurūpaṃ kāraṇaṃ labhitvā uppajjantīti idhāpi yuttāti. Ettha ca na kāmadhātuādīni cha paṭinisedhavacanāni dhātuvisesaniddhāraṇāni na hontīti ‘‘na kāmadhātuyā cutassa na kāmadhātuṃ upapajjantassā’’tiādimhi vuccamāne imaṃ nāma upapajjantassāti na viññāyeyya, tasmā taṃmūlikāsu yojanāsu ‘‘na kāmadhātuyā cutassa kāmadhātuṃ rūpadhātuṃ arūpadhātuṃ upapajjantassā’’ti paṭhamaṃ yojetvā puna anukkamena ‘‘na kāmadhātuṃ upapajjantassā’’tiādikā yojanā katā. Evañhi na kāmadhātuādipadehi yathāvuttadhātuyoyeva gahitā, na kañcīti viññāyati. Yathā anusayavāre ‘‘anusentīti padassa uppajjantīti attho gahito’’ti vuttaṃ, tatthāpi uppajjamānameva sandhāya uppajjantīti gahetuṃ na sakkā ‘‘yassa kāmarāgānusayo anuseti, tassa paṭighānusayo anusetīti? Āmantā’’tiādivacanato. Athāpi appahīnataṃ sandhāya uppajjantīti attho tattha gahito, idhāpi so na na yujjatīti. Bhaṅgāti bhañjitabbā, dvidhā kātabbāti attho. Nanu na koci anusayo yattha uppajjantassa anuseti nānuseti cāti dvidhā kātabbā, tattheva kasmā ‘‘kati anusayā bhaṅgā? Anusayā bhaṅgā natthī’’ti pucchāvissajjanāni katāni. Na hi pakārantarābhāve saṃsayo yuttoti ? Na na yutto, ‘‘anusayā bhaṅgā natthī’’ti avutte bhaṅgābhāvassa aviññātattāti.

    ਧਾਤੁવਾਰવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Dhātuvāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ਅਨੁਸਯਯਮਕવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Anusayayamakavaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ • Abhidhammapiṭaka / ਯਮਕਪਾਲ਼ਿ • Yamakapāḷi / ੬. ਸਙ੍ਖਾਰਯਮਕਂ • 6. Saṅkhārayamakaṃ

    ਟੀਕਾ • Tīkā / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ਪਞ੍ਚਪਕਰਣ-ਅਨੁਟੀਕਾ • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā / ੭. ਅਨੁਸਯਯਮਕਂ • 7. Anusayayamakaṃ


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact