Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / પાચિત્યાદિયોજનાપાળિ • Pācityādiyojanāpāḷi

    ચૂળસઙ્ગામં

    Cūḷasaṅgāmaṃ

    અનુવિજ્જકસ્સ પટિપત્તિવણ્ણના

    Anuvijjakassa paṭipattivaṇṇanā

    ૩૬૫. ચૂળસઙ્ગામે સમાગમનં સઙ્ગામો, સમાગમેન્તિ સન્નિપતન્તિ એત્થાતિ વા સઙ્ગામોતિ વચનત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘સઙ્ગામો વુચ્ચતિ…પે॰… સઙ્ઘસન્નિપાતો’’તિ. સન્નિપતનં સન્નિપાતો, સન્નિપતન્તિ એત્થ દેસેતિ વા સન્નિપાતો, સઙ્ઘસ્સ સન્નિપાતો સઙ્ઘસન્નિપાતો. સઙ્ગામ યુદ્ધેતિ ધાતુપાઠેસુ (સદ્દનીતિધાતુમાલાયં ૧૮ મકારન્તધાતુ) વુત્તં. તત્થ યુદ્ધં નામ અત્થતો અધિકરણવિનિચ્છયોતિ ગહેતબ્બં. તદત્થં વિત્થારેન્તો આહ ‘‘તત્ર હી’’તિઆદિ. તત્થ તત્રાતિ તસ્મિં સઙ્ગામે, સમોસરન્તીતિ સમ્બન્ધો. અત્તપચ્ચત્થિકાતિ અત્તનો પટિપક્ખં અત્થયન્તિ. ઉદ્ધમ્મન્તિ ધમ્મતો વિયોગં. દીપેન્તા હુત્વાતિ યોજના. કે વિયાતિ આહ ‘‘વજ્જિપુત્તકા વિયા’’તિ. સો ભિક્ખુ પવત્તેતીતિ સમ્બન્ધો. લદ્ધિન્તિ ઉદ્ધમ્માદિવાદં. તત્થાતિ સઙ્ગામે. અવચરતીતિ ઓગાહેત્વા ચારેતિ પવત્તેતિ. તમેવત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘અજ્ઝોગાહેત્વા વિનિચ્છયં પવત્તેતી’’તિ. એત્થ ‘‘અજ્ઝોગાહેત્વા’’તિ ઇમિના અવત્યૂપસગ્ગસ્સ ઓગાહત્થં દસ્સેતિ. ‘‘વિનિચ્છયં પવત્તેતી’’તિ ઇમિના ચરધાતુસ્સ કારિતન્તોગધત્તા સહકારિતકમ્મેન પવત્તનત્થં દસ્સેતિ. ઇમિના સઙ્ગામે અવચરતીતિ સઙ્ગામાવચરોતિ નિબ્બચનં દસ્સેતિ. કો વિયાતિ આહ ‘‘યસત્થેરો વિયા’’તિ. માનદ્ધજન્તિ કેતુકમ્યતાપચ્ચુપટ્ઠાનમાનસઙ્ખાતં ધજં. રજોહરણસમેનાતિ એત્થ રજં હરતિ અપનેતિ અનેનાતિ રજોહરણં, પાદપુઞ્જનં, તેન સમેનાતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘પાદપુઞ્જનસમેના’’તિ. પાદં પુઞ્જતિ સોધેતિ અનેનાતિ પાદપુઞ્જનં, તેન સમો પાદપુઞ્જનસમો, તેન. સમાકારં દસ્સેન્તો આહ ‘‘યથા’’તિઆદિ. રજોહરણસ્સ નેવ રાગો હોતીતિ સમ્બન્ધો. યથાપતિરૂપન્તિ પતિરૂપસ્સ અનુલોમં, પતિરૂપાનતિક્કન્તન્તિ અત્થો. અકથેન્તેન નિસીદિતબ્બન્તિ સમ્બન્ધો. સામં વા ધમ્મોતિ એત્થ ધમ્મો નામ કોતિ આહ ‘‘કપ્પિયાકપ્પિયનિસ્સિતા વા’’તિઆદિ. રૂપારૂપપરિચ્છેદો ચ સમથાચારો ચ વિપસ્સાનાચારો ચ ઠાનવત્તઞ્ચ નિસજ્જવત્તઞ્ચ, આદિસદ્દેન ચઙ્કમવત્તાદીનિ સઙ્ગણ્હાતિ. ચુદ્દસમહાવત્તાદીનં ‘‘કપ્પિયાકપ્પિયનિસ્સિતા’’તિ પદેન ગહિતત્તા વત્તસદ્દેન ઠાનવત્તાદીનિ એવ ગહેતબ્બાનિ, આદિસદ્દેન ચઙ્કમવત્તાદીનિ ગહેતબ્બાનિ. પરો વા અજ્ઝેસિતબ્બોતિ યોવા સો વા કોચિ અજ્ઝેસિતબ્બોતિ આહ ‘‘યો’’તિઆદિ. ઇમિના ન યો વા સો વા કોચિ અજ્ઝેસિતબ્બો, સમત્થોયેવ પન અજ્ઝેસિતબ્બોતિ વા દસ્સેતિ. ‘‘આવુસો’’તિઆદિના વત્તબ્બાકારં દસ્સેતિ. અરિયો વા તુણ્હીભાવોતિ એત્થ ન કેવલં કથેતું અસમત્થવસેન તુણ્હીભાવો, કમ્મટ્ઠાનમનસિકારવસેન પનાતિ આહ ‘‘કમ્મટ્ઠાનમનસિકારવસેન તુણ્હીભાવો’’તિ. અરિયાનં એસો અરિયો, તુણ્હીભાવો. ‘‘નાવજાનિતબ્બો’’તિ ઇમિના નાતિમઞ્ઞિતબ્બોતિ પદસ્સ અતિક્કમ્મ ન મઞ્ઞિતબ્બોતિ દસ્સેતિ.

    365. Cūḷasaṅgāme samāgamanaṃ saṅgāmo, samāgamenti sannipatanti etthāti vā saṅgāmoti vacanatthaṃ dassento āha ‘‘saṅgāmo vuccati…pe… saṅghasannipāto’’ti. Sannipatanaṃ sannipāto, sannipatanti ettha deseti vā sannipāto, saṅghassa sannipāto saṅghasannipāto. Saṅgāma yuddheti dhātupāṭhesu (saddanītidhātumālāyaṃ 18 makārantadhātu) vuttaṃ. Tattha yuddhaṃ nāma atthato adhikaraṇavinicchayoti gahetabbaṃ. Tadatthaṃ vitthārento āha ‘‘tatra hī’’tiādi. Tattha tatrāti tasmiṃ saṅgāme, samosarantīti sambandho. Attapaccatthikāti attano paṭipakkhaṃ atthayanti. Uddhammanti dhammato viyogaṃ. Dīpentā hutvāti yojanā. Ke viyāti āha ‘‘vajjiputtakā viyā’’ti. So bhikkhu pavattetīti sambandho. Laddhinti uddhammādivādaṃ. Tatthāti saṅgāme. Avacaratīti ogāhetvā cāreti pavatteti. Tamevatthaṃ dassento āha ‘‘ajjhogāhetvā vinicchayaṃ pavattetī’’ti. Ettha ‘‘ajjhogāhetvā’’ti iminā avatyūpasaggassa ogāhatthaṃ dasseti. ‘‘Vinicchayaṃ pavattetī’’ti iminā caradhātussa kāritantogadhattā sahakāritakammena pavattanatthaṃ dasseti. Iminā saṅgāme avacaratīti saṅgāmāvacaroti nibbacanaṃ dasseti. Ko viyāti āha ‘‘yasatthero viyā’’ti. Mānaddhajanti ketukamyatāpaccupaṭṭhānamānasaṅkhātaṃ dhajaṃ. Rajoharaṇasamenāti ettha rajaṃ harati apaneti anenāti rajoharaṇaṃ, pādapuñjanaṃ, tena samenāti dassento āha ‘‘pādapuñjanasamenā’’ti. Pādaṃ puñjati sodheti anenāti pādapuñjanaṃ, tena samo pādapuñjanasamo, tena. Samākāraṃ dassento āha ‘‘yathā’’tiādi. Rajoharaṇassa neva rāgo hotīti sambandho. Yathāpatirūpanti patirūpassa anulomaṃ, patirūpānatikkantanti attho. Akathentena nisīditabbanti sambandho. Sāmaṃ vā dhammoti ettha dhammo nāma koti āha ‘‘kappiyākappiyanissitā vā’’tiādi. Rūpārūpaparicchedo ca samathācāro ca vipassānācāro ca ṭhānavattañca nisajjavattañca, ādisaddena caṅkamavattādīni saṅgaṇhāti. Cuddasamahāvattādīnaṃ ‘‘kappiyākappiyanissitā’’ti padena gahitattā vattasaddena ṭhānavattādīni eva gahetabbāni, ādisaddena caṅkamavattādīni gahetabbāni. Paro vā ajjhesitabboti yovā so vā koci ajjhesitabboti āha ‘‘yo’’tiādi. Iminā na yo vā so vā koci ajjhesitabbo, samatthoyeva pana ajjhesitabboti vā dasseti. ‘‘Āvuso’’tiādinā vattabbākāraṃ dasseti. Ariyovā tuṇhībhāvoti ettha na kevalaṃ kathetuṃ asamatthavasena tuṇhībhāvo, kammaṭṭhānamanasikāravasena panāti āha ‘‘kammaṭṭhānamanasikāravasena tuṇhībhāvo’’ti. Ariyānaṃ eso ariyo, tuṇhībhāvo. ‘‘Nāvajānitabbo’’ti iminā nātimaññitabboti padassa atikkamma na maññitabboti dasseti.

    ઉપજ્ઝાયોતિ ચોદકચુદિતકાનં ઉપજ્ઝાયો. સબ્બત્થાતિ સબ્બેસુ ‘‘ન આચરિયો પુચ્છિતબ્બો’’તિઆદિપદેસુ. કુલમેવ જાતિનામગોત્તવસેન અયન્તિ અપદિસિયતીતિ કુલપદેસો. અત્રસ્સાતિ એત્થ અત્ર અસ્સાતિ પદચ્છેદં કત્વા અત્રસદ્દો પુગ્ગલવિસયો, અસ્સસદ્દો આખ્યાતિકોતિ આહ ‘‘અત્ર પુગ્ગલે’’તિઆદિ. તત્થ ‘‘ભવેય્યા’’તિ ઇમિના અસ્સસદ્દસ્સ સબ્બનામત્તઞ્ચ ‘‘ભવતી’’તિ વત્તમાનિકભાવઞ્ચ પટિક્ખિપતિ. પરિસાનુવિધાયકેનાતિ પરિસાય અનુમતં કરોન્તેન. ઇમિના નો પરિસકપ્પિકેનાતિ એત્થ કપ્પસદ્દો વિઝત્થોતિ દસ્સેતિ. ન્તિ વચનં. ન હત્થમુદ્દાતિ મુદન્તિ એતાયાતિ મુદ્દા, સક્ખરમઙ્ગુલિયં હત્થસ્સ મુદ્દા અવયવિઅવયવવસેન સમ્બન્ધત્તાતિ હત્થમુદ્દા. તસ્સા વિકારો ‘‘હત્થમુદ્દા’’તિ ગહેતબ્બોતિ આહ ‘‘હત્થવિકારો’’તિ.

    Upajjhāyoti codakacuditakānaṃ upajjhāyo. Sabbatthāti sabbesu ‘‘na ācariyo pucchitabbo’’tiādipadesu. Kulameva jātināmagottavasena ayanti apadisiyatīti kulapadeso. Atrassāti ettha atra assāti padacchedaṃ katvā atrasaddo puggalavisayo, assasaddo ākhyātikoti āha ‘‘atra puggale’’tiādi. Tattha ‘‘bhaveyyā’’ti iminā assasaddassa sabbanāmattañca ‘‘bhavatī’’ti vattamānikabhāvañca paṭikkhipati. Parisānuvidhāyakenāti parisāya anumataṃ karontena. Iminā no parisakappikenāti ettha kappasaddo vijhatthoti dasseti. Yanti vacanaṃ. Na hatthamuddāti mudanti etāyāti muddā, sakkharamaṅguliyaṃ hatthassa muddā avayaviavayavavasena sambandhattāti hatthamuddā. Tassā vikāro ‘‘hatthamuddā’’ti gahetabboti āha ‘‘hatthavikāro’’ti.

    ‘‘અત્થં અનુવિધિયન્તેના’’તિ એત્થ અત્થન્તિ વિનિચ્છયત્થં. અનુવિધિયન્તેનાતિ સલ્લક્ખેન્તેન. ઇતિ ઇમમત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘વિનિચ્છયપટિવેધમેવ સલ્લક્ખેન્તેના’’તિ. સન્નિપાતમણ્ડલેતિ સન્નિપાતાય પરિસાય સમૂહે, સન્નિપાતમણ્ડલસ્સ મજ્ઝેતિ અત્થો. ન વીતિહાતબ્બન્તિ એત્થ વીતિહરણં નામ અત્થતો હાપનન્તિ આહ ‘‘ન વિનિચ્છયો હાપેતબ્બો’’તિ. દુરુત્તવાચન્તિ ચોદકચુદિતકાનં દુરુત્તવાચં. હિતપરિસકિનાતિ એત્થ હિતં પરિ એસતીતિ હિતપરિસકો, કરુણા ચ કરુણાપુબ્બભાગો ચ, સો એતસ્સત્થીતિ હિતપરિસકી, પુગ્ગલો, તેન હિતપરિસકિના. તમેવત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘હિતેસિના હિતગવેસિના’’તિ . કરુણાતિ અપ્પનાપત્તા કરુણા. કરુણાપુબ્બભાગોતિ અપ્પનાપત્તાય કરુણાય પુબ્બભાગે પવત્તા પરિકમ્મઉપચારકરુણા. પદદ્વયેપીતિ ‘‘હિતાનુકમ્પિના કારુણિકેન ભવિતબ્બં. હિતપરિસકિના અસમ્ફપ્પલાપિના ભવિતબ્બ’’ન્તિ પદદ્વયેપિ. અયં અધિપ્પાયો વેદિતબ્બોતિ યોજના. ‘‘અસુન્દરવચન’’ન્તિ ઇમિના અસુરુત્તન્તિ એત્થ સુન્દરં ઉત્તં સુરુત્તં, ન સુરુત્તં અસુરુત્તન્તિ વચનત્થં દસ્સેતિ. પરિગ્ગહેતબ્બોતિ પરિવીમંસિત્વા ગહેતબ્બો.

    ‘‘Atthaṃ anuvidhiyantenā’’ti ettha atthanti vinicchayatthaṃ. Anuvidhiyantenāti sallakkhentena. Iti imamatthaṃ dassento āha ‘‘vinicchayapaṭivedhameva sallakkhentenā’’ti. Sannipātamaṇḍaleti sannipātāya parisāya samūhe, sannipātamaṇḍalassa majjheti attho. Na vītihātabbanti ettha vītiharaṇaṃ nāma atthato hāpananti āha ‘‘na vinicchayo hāpetabbo’’ti. Duruttavācanti codakacuditakānaṃ duruttavācaṃ. Hitaparisakināti ettha hitaṃ pari esatīti hitaparisako, karuṇā ca karuṇāpubbabhāgo ca, so etassatthīti hitaparisakī, puggalo, tena hitaparisakinā. Tamevatthaṃ dassento āha ‘‘hitesinā hitagavesinā’’ti . Karuṇāti appanāpattā karuṇā. Karuṇāpubbabhāgoti appanāpattāya karuṇāya pubbabhāge pavattā parikammaupacārakaruṇā. Padadvayepīti ‘‘hitānukampinā kāruṇikena bhavitabbaṃ. Hitaparisakinā asamphappalāpinā bhavitabba’’nti padadvayepi. Ayaṃ adhippāyo veditabboti yojanā. ‘‘Asundaravacana’’nti iminā asuruttanti ettha sundaraṃ uttaṃ suruttaṃ, na suruttaṃ asuruttanti vacanatthaṃ dasseti. Pariggahetabboti parivīmaṃsitvā gahetabbo.

    તસ્સાતિ અધમ્મચોદકસ્સ. અનોસટં વત્થુન્તિ એત્થ ‘‘ચોદકચુદિતકેહિ વુત્ત’’ન્તિ પદં અધિકારવસેન વેદિતબ્બં. એત્થ ચ અનોસટન્તિ વિનિચ્છયં અનોસટન્તિ અત્થો. કિં પગ્ગણ્હિતબ્બોતિ આહ ‘‘નનુ ત્વ’’ન્તિઆદિ. અનુયોગવત્તન્તિ ‘‘કાલેન વક્ખામી’’તિઆદિના (ચૂળવ॰ ૩૯૯; પરિ॰ ૩૬૨, ૪૩૭) વુત્તં, ‘‘સચ્ચે ચ અકુપ્પે ચા’’તિ (ચૂળવ॰ ૪૦૧) ચ વુત્તં અનુયુઞ્જનવત્તં. તઞ્હિ યસ્મા અનેન વત્તેન ચોદકો ચુદિતકં, ચુદિતકો વા ચોદકં અનુયુઞ્જતિ, ચોદકેન ચુદિતકો, ચુદિતકેન વા ચોદકો અનુયુઞ્જિયતિ, તસ્મા અનુયોગવત્તન્તિ વુચ્ચતિ. કથાપેત્વાતિ ચોદકચુદિતકેહેવ કથાપેત્વા. તસ્સાતિ ચોદકસ્સ વા ચુદિતકસ્સ વા, સારજ્જન્તિ ભયં. તેતિ તવ. વત્વાપીતિ મુખેન વત્વાપિ. પિસદ્દેન કાયવિકારં દસ્સેત્વાપીતિ સમ્પિણ્ડેતિ. ‘‘અનુયોગવત્ત’’ન્તિ ધાતુકમ્મં, ‘‘સો ભિક્ખૂ’’તિ કારિતકમ્મં અજ્ઝાહરિતબ્બં, તં કમ્મં તબ્બપચ્ચયો વદતિ. અસુચિ વિભાવેતબ્બોતિ એત્થ નત્થિ સુચિ સીલમેતસ્સાતિ અસુચીતિ વુત્તે અલજ્જીતિ આહ ‘‘અલજ્જિ’’ન્તિ. ઉજુ સીલવા કાયવઙ્કાદિરહિતો હોતીતિ યોજના. એત્થ ચ કાયવઙ્કાદિરહિતો હોતીતિ ઇમિના ઉજુનો કારણં દસ્સેતિ. કાયવઙ્કાદિરહિતત્તા ઉજુ હોતીતિ અધિપ્પાયો. સોતિ ભિક્ખુ. મદ્દવેનેવાતિ મુદુભાવેનેવ. ઉપચરિતબ્બોતિ કથેતબ્બો. ઇમિના ઉજુમદ્દવેનાતિ પદસ્સ સમ્બન્ધટ્ઠાનં પાઠસેસં દસ્સેતિ. યોતિ ભિક્ખુ. અયમેવાતિ એવસદ્દેન ન ધમ્મગરુકો, પુગ્ગલગરુકો, ધમ્મેસુ ચ પુગ્ગલેસુ ચ ન મજ્ઝત્તોતિ વેદિતબ્બોતિ દસ્સેતિ.

    Tassāti adhammacodakassa. Anosaṭaṃ vatthunti ettha ‘‘codakacuditakehi vutta’’nti padaṃ adhikāravasena veditabbaṃ. Ettha ca anosaṭanti vinicchayaṃ anosaṭanti attho. Kiṃ paggaṇhitabboti āha ‘‘nanu tva’’ntiādi. Anuyogavattanti ‘‘kālena vakkhāmī’’tiādinā (cūḷava. 399; pari. 362, 437) vuttaṃ, ‘‘sacce ca akuppe cā’’ti (cūḷava. 401) ca vuttaṃ anuyuñjanavattaṃ. Tañhi yasmā anena vattena codako cuditakaṃ, cuditako vā codakaṃ anuyuñjati, codakena cuditako, cuditakena vā codako anuyuñjiyati, tasmā anuyogavattanti vuccati. Kathāpetvāti codakacuditakeheva kathāpetvā. Tassāti codakassa vā cuditakassa vā, sārajjanti bhayaṃ. Teti tava. Vatvāpīti mukhena vatvāpi. Pisaddena kāyavikāraṃ dassetvāpīti sampiṇḍeti. ‘‘Anuyogavatta’’nti dhātukammaṃ, ‘‘so bhikkhū’’ti kāritakammaṃ ajjhāharitabbaṃ, taṃ kammaṃ tabbapaccayo vadati. Asuci vibhāvetabboti ettha natthi suci sīlametassāti asucīti vutte alajjīti āha ‘‘alajji’’nti. Uju sīlavā kāyavaṅkādirahito hotīti yojanā. Ettha ca kāyavaṅkādirahito hotīti iminā ujuno kāraṇaṃ dasseti. Kāyavaṅkādirahitattā uju hotīti adhippāyo. Soti bhikkhu. Maddavenevāti mudubhāveneva. Upacaritabboti kathetabbo. Iminā ujumaddavenāti padassa sambandhaṭṭhānaṃ pāṭhasesaṃ dasseti. Yoti bhikkhu. Ayamevāti evasaddena na dhammagaruko, puggalagaruko, dhammesu ca puggalesu ca na majjhattoti veditabboti dasseti.

    ૩૬૬. તેન ચ પન અનુવિજ્જકેનાતિ યોજના. સુત્તાદીસૂતિ આદિસદ્દેન વિનયઅનુલોમ પઞ્ઞત્તઅનુલોમિકાનિ સઙ્ગહેતબ્બાનિ. સુત્તં સંસન્દનત્થાય હોતીતિ યોજના. કેસં સંસન્દનત્થાયાતિ આહ ‘‘આપત્તાનાપત્તીનં સંસન્દનત્થ’’ન્તિ. ઓપમ્મં અત્થદસ્સનત્થાય હોતીતિ યોજના. એસેવ નયો સેસેસુપિ. પચ્ચેકટ્ઠાયિનો અવિસંવાદકટ્ઠાયિનોતિ એત્થ પચ્ચેકસ્મિં તિટ્ઠન્તિ સીલેનાતિ પચ્ચેકટ્ઠાયિનો, અવિસંવાદકે તિટ્ઠન્તિ સીલેનાતિ અવિસંવાદકટ્ઠાયિનોતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘ઇસ્સ…પે॰… ઠિતા’’તિ. ‘‘ઇસ્સરિયાધિપચ્ચજેટ્ઠકટ્ઠાને’’તિ ઇમિના પચ્ચેકસરૂપં દસ્સેતિ. તેતિ સઙ્ઘેન અનુમતા પુગ્ગલા.

    366. Tena ca pana anuvijjakenāti yojanā. Suttādīsūti ādisaddena vinayaanuloma paññattaanulomikāni saṅgahetabbāni. Suttaṃ saṃsandanatthāya hotīti yojanā. Kesaṃ saṃsandanatthāyāti āha ‘‘āpattānāpattīnaṃ saṃsandanattha’’nti. Opammaṃ atthadassanatthāya hotīti yojanā. Eseva nayo sesesupi. Paccekaṭṭhāyino avisaṃvādakaṭṭhāyinoti ettha paccekasmiṃ tiṭṭhanti sīlenāti paccekaṭṭhāyino, avisaṃvādake tiṭṭhanti sīlenāti avisaṃvādakaṭṭhāyinoti dassento āha ‘‘issa…pe… ṭhitā’’ti. ‘‘Issariyādhipaccajeṭṭhakaṭṭhāne’’ti iminā paccekasarūpaṃ dasseti. Teti saṅghena anumatā puggalā.

    કિમત્થં ‘‘વિનયો સંવરત્થાયા’’તિઆદિ વુત્તન્તિ આહ ‘‘ઇદાની’’તિઆદિ. ઇદાનિ દસ્સેતું આહાતિ સમ્બન્ધો. યે મન્દા મન્દબુદ્ધિનો હુત્વા એવં વદેય્યુન્તિ યોજના. અથ વા મન્દા મન્દબુદ્ધિનો યે પુગ્ગલા એવં વદેય્યુન્તિ યોજના. સકલાપિ વિનયપઞ્ઞત્તિ ઉપનિસ્સયો હોતીતિ સમ્બન્ધો. ઇમિના ‘‘સંવરત્થાયા’’તિઆદીસુ ‘‘અનુપાદાપરિનિબ્બાનત્થાયા’’તિપરિયોસાનેસુ તેરસવાક્યેસુ ‘‘ઉપનિસ્સયો હોતી’’તિ પાઠસેસો અજ્ઝાહરિતબ્બોતિ દસ્સેતિ. ‘‘પચ્ચયો’’તિ ઇમિના ‘‘ઉપનિસ્સયો’’તિ પદસ્સ ઉપનિસ્સયપચ્ચયોતિ અત્થં દસ્સેતિ. સબ્બત્થાતિ સબ્બેસુ દ્વાદસવાક્યેસુ. વિસેસં દસ્સેન્તો આહ ‘‘અપિચેત્થા’’તિઆદિ. તત્થ અપિચ વિસેસં વક્ખામીતિ યોજના. એત્થાતિ ‘‘અવિપ્પટિસારત્થાયા’’તિઆદીસુ. ન્તિ સુખં. તરુણવિપસ્સના નામ કસ્સ અધિવચનન્તિ આહ ‘‘ઉદયબ્બયઞાણસ્સેતમધિવચન’’ન્તિ. નનુ ‘‘વિરાગો’’તિ એત્થ ચતુબ્બિધસ્સ અરિયમગ્ગસ્સ ગહિતત્તા ‘‘વિમુત્તી’’તિ એત્થાપિ ચતુબ્બિધં ફલં ગહેતબ્બં, કસ્મા પન ‘‘વિમુત્તીતિ અરહત્તફલ’’ન્તિ વુત્તન્તિ આહ ‘‘ચતુબ્બિધોપિ હી’’તિઆદિ. હીતિ સચ્ચં, યસ્મા વા. અપચ્ચયપરિનિબ્બાનત્થાયાતિ અસઙ્ખતપરિનિબ્બાનત્થાય. નત્થેત્થ હિ પરિનિબ્બાને કોચિ પચ્ચયો, તસ્મા અપચ્ચયપરિનિબ્બાનન્તિ વુચ્ચતિ. ન્તિ વિમુત્તિઞાણદસ્સનં. તસ્મિંઅનુપ્પત્તેતિ તસ્મિં વિમુત્તિઞાણદસ્સને અનુક્કમેન પત્તે. અવસ્સન્તિ ધુવં એકન્તેનાતિ અત્થો. એતદત્થાતિ એસો અનુપાદા પરિનિબ્બાનસઙ્ખાતો અત્થો પયોજનં ઇમિસ્સા કથાયાતિ એતદત્થા. કથાતિ અત્થસ્સ કથા. મન્તનાતિ ધમ્મસ્સ મન્તના. એતદત્થા ઉપનિસાતિ એત્થ ઉપનિસાસદ્દો પચ્ચયવાચકોતિ આહ ‘‘પરંપરપચ્ચયતાપી’’તિ. પરંપરપચ્ચયો હિ યસ્મા એત્થ પરંપરફલં ઉપગન્ત્વા નિસીદતિ, તસ્મા ઉપનિસાતિ વુચ્ચતિ. ‘‘વિનયો સંવરત્થાયા’’તિઆદિકા અયં પરંપરપચ્ચયતાપીતિ યોજના. સોતાવધાનન્તિ ઓગાહેત્વા ધિયતે ઠપિયતે અવધાનં, સોતસ્સ અવધાનં સોતાવધાનં. ઇમં કથન્તિ ‘‘વિનયો સંવરત્થાયા’’તિઆદિં ઇમં કથં. યં ઞાણં ઉપ્પજ્જતિ, તમ્પિ એતદત્થન્તિ યોજના. યદિદં અનુપાદા ચિત્તસ્સાતિ એત્થ ‘‘યદિદ’’ન્તિ નિપાતો ‘‘વિમોક્ખો’’તિ પદમપેક્ખિત્વા યો અયન્તિ અત્થં વદતિ. અનુપાદાતિ એત્થ ‘‘સયં અભિઞ્ઞા’’તિઆદીસુ (મહાવ॰ ૧૧) વિય યકારલોપો હોતિ, તસ્સ પદસ્સ કરણં પન ‘‘ચતૂહિ ઉપાદાનેહી’’તિ વેદિતબ્બં. ઇતિ ઇમ મત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘યો અયં ચતૂહિ ઉપાદાનેહિ અનુપાદિયિત્વા’’તિ. એત્થ ચતૂહિ ઉપાદાનેહિ અનુપાદિયિત્વા ચિત્તસ્સ અરહત્તફલસઙ્ખાતો યો અયં વિમોક્ખો અત્થિ, સોપિ એતદત્થાય હોતીતિ યોજના. ‘‘અરહત્તફલસઙ્ખાતો’’તિ ઇમિના ‘‘વિમોક્ખો’’તિ પદસ્સ અત્થં દસ્સેતિ. અરહત્તફલઞ્હિ યસ્મા વિરુદ્ધેહિ, વિસેસેન વા સબ્બકિલેસેહિ મુચ્ચિત્થ, તસ્મા વિમોક્ખોતિ વુચ્ચતિ. ‘‘અપચ્ચયપરિનિબ્બાનત્થાય એવા’’તિ ઇમિના એતદત્થાયાતિ પદસ્સ અત્થં દસ્સેતિ.

    Kimatthaṃ ‘‘vinayo saṃvaratthāyā’’tiādi vuttanti āha ‘‘idānī’’tiādi. Idāni dassetuṃ āhāti sambandho. Ye mandā mandabuddhino hutvā evaṃ vadeyyunti yojanā. Atha vā mandā mandabuddhino ye puggalā evaṃ vadeyyunti yojanā. Sakalāpi vinayapaññatti upanissayo hotīti sambandho. Iminā ‘‘saṃvaratthāyā’’tiādīsu ‘‘anupādāparinibbānatthāyā’’tipariyosānesu terasavākyesu ‘‘upanissayo hotī’’ti pāṭhaseso ajjhāharitabboti dasseti. ‘‘Paccayo’’ti iminā ‘‘upanissayo’’ti padassa upanissayapaccayoti atthaṃ dasseti. Sabbatthāti sabbesu dvādasavākyesu. Visesaṃ dassento āha ‘‘apicetthā’’tiādi. Tattha apica visesaṃ vakkhāmīti yojanā. Etthāti ‘‘avippaṭisāratthāyā’’tiādīsu. Tanti sukhaṃ. Taruṇavipassanā nāma kassa adhivacananti āha ‘‘udayabbayañāṇassetamadhivacana’’nti. Nanu ‘‘virāgo’’ti ettha catubbidhassa ariyamaggassa gahitattā ‘‘vimuttī’’ti etthāpi catubbidhaṃ phalaṃ gahetabbaṃ, kasmā pana ‘‘vimuttīti arahattaphala’’nti vuttanti āha ‘‘catubbidhopi hī’’tiādi. ti saccaṃ, yasmā vā. Apaccayaparinibbānatthāyāti asaṅkhataparinibbānatthāya. Natthettha hi parinibbāne koci paccayo, tasmā apaccayaparinibbānanti vuccati. Tanti vimuttiñāṇadassanaṃ. Tasmiṃanuppatteti tasmiṃ vimuttiñāṇadassane anukkamena patte. Avassanti dhuvaṃ ekantenāti attho. Etadatthāti eso anupādā parinibbānasaṅkhāto attho payojanaṃ imissā kathāyāti etadatthā. Kathāti atthassa kathā. Mantanāti dhammassa mantanā. Etadatthā upanisāti ettha upanisāsaddo paccayavācakoti āha ‘‘paraṃparapaccayatāpī’’ti. Paraṃparapaccayo hi yasmā ettha paraṃparaphalaṃ upagantvā nisīdati, tasmā upanisāti vuccati. ‘‘Vinayo saṃvaratthāyā’’tiādikā ayaṃ paraṃparapaccayatāpīti yojanā. Sotāvadhānanti ogāhetvā dhiyate ṭhapiyate avadhānaṃ, sotassa avadhānaṃ sotāvadhānaṃ. Imaṃ kathanti ‘‘vinayo saṃvaratthāyā’’tiādiṃ imaṃ kathaṃ. Yaṃ ñāṇaṃ uppajjati, tampi etadatthanti yojanā. Yadidaṃ anupādā cittassāti ettha ‘‘yadida’’nti nipāto ‘‘vimokkho’’ti padamapekkhitvā yo ayanti atthaṃ vadati. Anupādāti ettha ‘‘sayaṃ abhiññā’’tiādīsu (mahāva. 11) viya yakāralopo hoti, tassa padassa karaṇaṃ pana ‘‘catūhi upādānehī’’ti veditabbaṃ. Iti ima matthaṃ dassento āha ‘‘yo ayaṃ catūhi upādānehi anupādiyitvā’’ti. Ettha catūhi upādānehi anupādiyitvā cittassa arahattaphalasaṅkhāto yo ayaṃ vimokkho atthi, sopi etadatthāya hotīti yojanā. ‘‘Arahattaphalasaṅkhāto’’ti iminā ‘‘vimokkho’’ti padassa atthaṃ dasseti. Arahattaphalañhi yasmā viruddhehi, visesena vā sabbakilesehi muccittha, tasmā vimokkhoti vuccati. ‘‘Apaccayaparinibbānatthāya evā’’ti iminā etadatthāyāti padassa atthaṃ dasseti.

    ૩૬૭. વત્થું…પે॰… ન જાનાતીતિ એત્થાતિ યોજના કાતબ્બા. તસ્માતિ યસ્મા સમ્બન્ધો, તસ્મા. એત્થાતિ ઇમાસુ ગાથાસુ. સમેન ચાતિ એત્થ ‘‘સમેના’’તિ પદં ‘‘અઞ્ઞાણેના’’તિ અત્થસ્સ વાચકં રૂળ્હીપદન્તિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘તેનેવ પુબ્બાપરં અજાનનસ્સ સમેન અઞ્ઞાણેના’’તિ. પાળિયં કેન કારણેન કતાકતં ન જાનાતીતિ આહ ‘‘સમેના’’તિ. સમેન પુબ્બાપરસ્સ અઞ્ઞાણેન કતાકતં ન જાનાતીતિ અત્થો. એવન્તિઆદિ નિગમનં . યં પનેતં વચનં વુત્તન્તિ યોજના. ‘‘તત્થા’’તિ ચ ‘‘આકારઅકોવિદો’’તિ ચ આધારાધેય્યાનમભેદો હોતિ, તસ્મા અવયવી આધારો, અવયવો આધેય્યોતિ દટ્ઠબ્બં. આકારસદ્દો ઇઙ્ગિતત્થોતિ આહ ‘‘કારણાકારણે’’તિ. કારણઅકારણસઙ્ખાતે ઇઙ્ગિતેતિ અત્થો. આકારસ્સાતિ ભુમ્મત્થે સામિવચનં. આકારસ્મિન્તિ હિ અત્થો.

    367.Vatthuṃ…pe… na jānātīti etthāti yojanā kātabbā. Tasmāti yasmā sambandho, tasmā. Etthāti imāsu gāthāsu. Samena cāti ettha ‘‘samenā’’ti padaṃ ‘‘aññāṇenā’’ti atthassa vācakaṃ rūḷhīpadanti dassento āha ‘‘teneva pubbāparaṃ ajānanassa samena aññāṇenā’’ti. Pāḷiyaṃ kena kāraṇena katākataṃ na jānātīti āha ‘‘samenā’’ti. Samena pubbāparassa aññāṇena katākataṃ na jānātīti attho. Evantiādi nigamanaṃ . Yaṃ panetaṃ vacanaṃ vuttanti yojanā. ‘‘Tatthā’’ti ca ‘‘ākāraakovido’’ti ca ādhārādheyyānamabhedo hoti, tasmā avayavī ādhāro, avayavo ādheyyoti daṭṭhabbaṃ. Ākārasaddo iṅgitatthoti āha ‘‘kāraṇākāraṇe’’ti. Kāraṇaakāraṇasaṅkhāte iṅgiteti attho. Ākārassāti bhummatthe sāmivacanaṃ. Ākārasminti hi attho.

    તથેવાતિ યથા વત્થુઆદીનિ ન જાનાતિ, તથેવ. ઇતીતિ એવં. ય્વાયન્તિ યો અયં ભિક્ખુ. ‘‘ભયેના’’તિ ઇમિના ભયાતિ એત્થ કારણત્થે નિસ્સક્કવચનન્તિ દસ્સેતિ. ભયા ભયેન ગચ્છતીતિ યોજના. એસેવ નયો સમ્મોહેન મોહા ગચ્છતીતિ એત્થાપિ. છન્દાતિ છન્દેન. દોસાતિ દોસેન. અત્તના ઞાતું અસમત્થતાય ન સઞ્ઞત્તિયા કુસલોતિ આહ ‘‘પરં સઞ્ઞાપેતું અસમત્થતાયા’’તિ. કસ્મા નિજ્ઝત્તિયા ચ અકોવિદોતિ આહ ‘‘કારણા…પે॰… તાયા’’તિ. ‘‘પરિસાય લદ્ધત્તા’’તિ ઇમિના લદ્ધો પરિસસઙ્ખાતો પક્ખો યેનાતિ લદ્ધપક્ખોતિ વચનત્થં દસ્સેતિ. સચે તાદિસકો ભિક્ખુ હોતિ, સો ભિક્ખુ ‘‘અપટિક્ખો’’તિ વુચ્ચતીતિ યોજના. એસેવ નયો હેટ્ઠાપિ. ‘‘ન પટિક્ખિતબ્બો’’તિ ઇમિના પટિમુખં ન ઇક્ખિતબ્બોતિ અપટિક્ખોતિ વચનત્થં દસ્સેતિ. ‘‘ન ઓલોકેતબ્બો’’તિ ઇમિના ઇક્ખધાતુયા દસ્સનત્થં દસ્સેતિ.

    Tathevāti yathā vatthuādīni na jānāti, tatheva. Itīti evaṃ. Yvāyanti yo ayaṃ bhikkhu. ‘‘Bhayenā’’ti iminā bhayāti ettha kāraṇatthe nissakkavacananti dasseti. Bhayā bhayena gacchatīti yojanā. Eseva nayo sammohena mohā gacchatīti etthāpi. Chandāti chandena. Dosāti dosena. Attanā ñātuṃ asamatthatāya na saññattiyā kusaloti āha ‘‘paraṃ saññāpetuṃ asamatthatāyā’’ti. Kasmā nijjhattiyā ca akovidoti āha ‘‘kāraṇā…pe… tāyā’’ti. ‘‘Parisāya laddhattā’’ti iminā laddho parisasaṅkhāto pakkho yenāti laddhapakkhoti vacanatthaṃ dasseti. Sace tādisako bhikkhu hoti, so bhikkhu ‘‘apaṭikkho’’ti vuccatīti yojanā. Eseva nayo heṭṭhāpi. ‘‘Na paṭikkhitabbo’’ti iminā paṭimukhaṃ na ikkhitabboti apaṭikkhoti vacanatthaṃ dasseti. ‘‘Na oloketabbo’’ti iminā ikkhadhātuyā dassanatthaṃ dasseti.

    ઇતિ ચૂળસઙ્ગામવણ્ણનાય યોજના સમત્તા.

    Iti cūḷasaṅgāmavaṇṇanāya yojanā samattā.







    Related texts:



    તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / વિનયપિટક • Vinayapiṭaka / પરિવારપાળિ • Parivārapāḷi / ૧. અનુવિજ્જકસ્સપટિપત્તિ • 1. Anuvijjakassapaṭipatti

    અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / વિનયપિટક (અટ્ઠકથા) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / પરિવાર-અટ્ઠકથા • Parivāra-aṭṭhakathā / અનુવિજ્જકસ્સ પટિપત્તિવણ્ણના • Anuvijjakassa paṭipattivaṇṇanā

    ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / સારત્થદીપની-ટીકા • Sāratthadīpanī-ṭīkā / સઙ્ગામદ્વયવણ્ણના • Saṅgāmadvayavaṇṇanā

    ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / વજિરબુદ્ધિ-ટીકા • Vajirabuddhi-ṭīkā / અનુવિજ્જકસ્સપટિપત્તિવણ્ણના • Anuvijjakassapaṭipattivaṇṇanā

    ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / વિમતિવિનોદની-ટીકા • Vimativinodanī-ṭīkā / અનુવિજ્જકસ્સ પટિપત્તિવણ્ણના • Anuvijjakassa paṭipattivaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact