Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / મિલિન્દપઞ્હપાળિ • Milindapañhapāḷi |
૬. અરહન્તવેદનાવેદિયનપઞ્હો
6. Arahantavedanāvediyanapañho
૬. ‘‘ભન્તે નાગસેન, તુમ્હે ભણથ ‘અરહા એકં વેદનં વેદયતિ કાયિકં, ન ચેતસિક’ન્તિ. કિં નુ ખો, ભન્તે નાગસેન, અરહતો ચિત્તં યં કાયં નિસ્સાય પવત્તતિ, તત્થ અરહા અનિસ્સરો અસ્સામી અવસવત્તી’’તિ ? ‘‘આમ, મહારાજા’’તિ. ‘‘ન ખો, ભન્તે નાગસેન, યુત્તમેતં, યં સો સકચિત્તસ્સ પવત્તમાને કાયે અનિસ્સરો હોતિ અસ્સામી અવસવત્તી; સકુણોપિ તાવ, ભન્તે, યસ્મિં કુલાવકે પટિવસતિ, તત્થ સો ઇસ્સરો હોતિ સામી વસવત્તી’’તિ.
6. ‘‘Bhante nāgasena, tumhe bhaṇatha ‘arahā ekaṃ vedanaṃ vedayati kāyikaṃ, na cetasika’nti. Kiṃ nu kho, bhante nāgasena, arahato cittaṃ yaṃ kāyaṃ nissāya pavattati, tattha arahā anissaro assāmī avasavattī’’ti ? ‘‘Āma, mahārājā’’ti. ‘‘Na kho, bhante nāgasena, yuttametaṃ, yaṃ so sakacittassa pavattamāne kāye anissaro hoti assāmī avasavattī; sakuṇopi tāva, bhante, yasmiṃ kulāvake paṭivasati, tattha so issaro hoti sāmī vasavattī’’ti.
‘‘દસયિમે, મહારાજ, કાયાનુગતા ધમ્મા ભવે ભવે કાયં અનુધાવન્તિ અનુપરિવત્તન્તિ. કતમે દસ? સીતં ઉણ્હં જિઘચ્છા પિપાસા ઉચ્ચારો પસ્સાવો મિદ્ધં જરા બ્યાધિ મરણં. ઇમે ખો, મહારાજ, દસ કાયાનુગતા ધમ્મા ભવે ભવે કાયં અનુધાવન્તિ અનુપરિવત્તન્તિ, તત્થ અરહા અનિસ્સરો અસ્સામી અવસવત્તી’’તિ.
‘‘Dasayime, mahārāja, kāyānugatā dhammā bhave bhave kāyaṃ anudhāvanti anuparivattanti. Katame dasa? Sītaṃ uṇhaṃ jighacchā pipāsā uccāro passāvo middhaṃ jarā byādhi maraṇaṃ. Ime kho, mahārāja, dasa kāyānugatā dhammā bhave bhave kāyaṃ anudhāvanti anuparivattanti, tattha arahā anissaro assāmī avasavattī’’ti.
‘‘ભન્તે નાગસેન, કેન કારણેન અરહતો કાયે આણા નપ્પવત્તતિ ઇસ્સરિયં વા, તત્થ મે કારણં બ્રૂહી’’તિ? ‘‘યથા, મહારાજ, યે કેચિ પથવિનિસ્સિતા સત્તા, સબ્બે તે પથવિં નિસ્સાય ચરન્તિ વિહરન્તિ વુત્તિં કપ્પેન્તિ, અપિ નુ ખો, મહારાજ, તેસં પથવિયા આણા પવત્તતિ ઇસ્સરિયં વા’’તિ? ‘‘ન હિ, ભન્તે’’તિ. ‘‘એવમેવ ખો, મહારાજ, અરહતો ચિત્તં કાયં નિસ્સાય પવત્તતિ, ન ચ અરહતો કાયે આણા પવત્તતિ ઇસ્સરિયં વા’’તિ.
‘‘Bhante nāgasena, kena kāraṇena arahato kāye āṇā nappavattati issariyaṃ vā, tattha me kāraṇaṃ brūhī’’ti? ‘‘Yathā, mahārāja, ye keci pathavinissitā sattā, sabbe te pathaviṃ nissāya caranti viharanti vuttiṃ kappenti, api nu kho, mahārāja, tesaṃ pathaviyā āṇā pavattati issariyaṃ vā’’ti? ‘‘Na hi, bhante’’ti. ‘‘Evameva kho, mahārāja, arahato cittaṃ kāyaṃ nissāya pavattati, na ca arahato kāye āṇā pavattati issariyaṃ vā’’ti.
‘‘ભન્તે નાગસેન, કેન કારણેન પુથુજ્જનો કાયિકમ્પિ ચેતસિકમ્પિ વેદનં વેદયતી’’તિ? ‘‘અભાવિતત્તા, મહારાજ, ચિત્તસ્સ પુથુજ્જનો કાયિકમ્પિ ચેતસિકમ્પિ વેદનં વેદયતિ. યથા, મહારાજ, ગોણો છાતો પરિતસિતો અબલદુબ્બલપરિત્તકતિણેસુ વા લતાય વા ઉપનિબદ્ધો અસ્સ, યદા સો ગોણો પરિકુપિતો હોતિ, તદા સહ ઉપનિબન્ધનેન પક્કમતિ. એવમેવ ખો, મહારાજ, અભાવિતચિત્તસ્સ વેદના ઉપ્પજ્જિત્વા ચિત્તં પરિકોપેતિ, ચિત્તં પરિકુપિતં કાયં આભુજતિ નિબ્ભુજતિ સમ્પરિવત્તકં કરોતિ. અથ ખો સો અભાવિતચિત્તો તસતિ રવતિ ભેરવરાવમભિરવતિ, ઇદમેત્થ, મહારાજ, કારણં, યેન કારણેન પુથુજ્જનો કાયિકમ્પિ ચેતસિકમ્પિ વેદનં વેદયતી’’તિ.
‘‘Bhante nāgasena, kena kāraṇena puthujjano kāyikampi cetasikampi vedanaṃ vedayatī’’ti? ‘‘Abhāvitattā, mahārāja, cittassa puthujjano kāyikampi cetasikampi vedanaṃ vedayati. Yathā, mahārāja, goṇo chāto paritasito abaladubbalaparittakatiṇesu vā latāya vā upanibaddho assa, yadā so goṇo parikupito hoti, tadā saha upanibandhanena pakkamati. Evameva kho, mahārāja, abhāvitacittassa vedanā uppajjitvā cittaṃ parikopeti, cittaṃ parikupitaṃ kāyaṃ ābhujati nibbhujati samparivattakaṃ karoti. Atha kho so abhāvitacitto tasati ravati bheravarāvamabhiravati, idamettha, mahārāja, kāraṇaṃ, yena kāraṇena puthujjano kāyikampi cetasikampi vedanaṃ vedayatī’’ti.
‘‘કિં પન તં કારણં, યેન કારણેન અરહા એકં વેદનં વેદયતિ કાયિકં, ન ચેતસિક’’ન્તિ? ‘‘અરહતો, મહારાજ, ચિત્તં ભાવિતં હોતિ સુભાવિતં દન્તં સુદન્તં અસ્સવં વચનકરં, સો દુક્ખાય વેદનાય ફુટ્ઠો સમાનો ‘અનિચ્ચ’ન્તિ દળ્હં ગણ્હાતિ, સમાધિથમ્ભે ચિત્તં ઉપનિબન્ધતિ, તસ્સ તં ચિત્તં સમાધિથમ્ભે ઉપનિબન્ધનં ન વેધતિ ન ચલતિ, ઠિતં હોતિ અવિક્ખિત્તં, તસ્સ વેદનાવિકારવિપ્ફારેન કાયો આભુજતિ નિબ્ભુજતિ સમ્પરિવત્તતિ, ઇદમેત્થ, મહારાજ, કારણં, યેન કારણેન અરહા એકં વેદનં વેદયતિ કાયિકં, ન ચેતસિક’’ન્તિ.
‘‘Kiṃ pana taṃ kāraṇaṃ, yena kāraṇena arahā ekaṃ vedanaṃ vedayati kāyikaṃ, na cetasika’’nti? ‘‘Arahato, mahārāja, cittaṃ bhāvitaṃ hoti subhāvitaṃ dantaṃ sudantaṃ assavaṃ vacanakaraṃ, so dukkhāya vedanāya phuṭṭho samāno ‘anicca’nti daḷhaṃ gaṇhāti, samādhithambhe cittaṃ upanibandhati, tassa taṃ cittaṃ samādhithambhe upanibandhanaṃ na vedhati na calati, ṭhitaṃ hoti avikkhittaṃ, tassa vedanāvikāravipphārena kāyo ābhujati nibbhujati samparivattati, idamettha, mahārāja, kāraṇaṃ, yena kāraṇena arahā ekaṃ vedanaṃ vedayati kāyikaṃ, na cetasika’’nti.
‘‘ભન્તે નાગસેન, તં નામ લોકે અચ્છરિયં યં કાયે ચલમાને ચિત્તં ન ચલતિ, તત્થ મે કારણં બ્રૂહી’’તિ. ‘‘યથા, મહારાજ, મહતિમહારુક્ખે ખન્ધસાખાપલાસસમ્પન્ને અનિલબલસમાહતે સાખા ચલતિ, અપિ નુ તસ્સ ખન્ધોપિ ચલતી’’તિ? ‘‘ન હિ, ભન્તે’’તિ . ‘‘એવમેવ ખો, મહારાજ, અરહા દુક્ખાય વેદનાય ફુટ્ઠો સમાનો ‘અનિચ્ચ’ન્તિ દળ્હં ગણ્હાતિ, સમાધિથમ્ભે ચિત્તં ઉપનિબન્ધતિ, તસ્સ તં ચિત્તં સમાધિથમ્ભે ઉપનિબન્ધનં ન વેધતિ ન ચલતિ, ઠિતં હોતિ અવિક્ખિત્તં, તસ્સ વેદનાવિકારવિપ્ફારેન કાયો આભુજતિ નિબ્ભુજતિ સમ્પરિવત્તતિ, ચિત્તં પન તસ્સ ન વેધતિ ન ચલતિ ખન્ધો વિય મહારુક્ખસ્સા’’તિ. ‘‘અચ્છરિયં, ભન્તે નાગસેન, અબ્ભુતં, ભન્તે નાગસેન, ન મે એવરૂપો સબ્બકાલિકો ધમ્મપદીપો દિટ્ઠપુબ્બો’’તિ.
‘‘Bhante nāgasena, taṃ nāma loke acchariyaṃ yaṃ kāye calamāne cittaṃ na calati, tattha me kāraṇaṃ brūhī’’ti. ‘‘Yathā, mahārāja, mahatimahārukkhe khandhasākhāpalāsasampanne anilabalasamāhate sākhā calati, api nu tassa khandhopi calatī’’ti? ‘‘Na hi, bhante’’ti . ‘‘Evameva kho, mahārāja, arahā dukkhāya vedanāya phuṭṭho samāno ‘anicca’nti daḷhaṃ gaṇhāti, samādhithambhe cittaṃ upanibandhati, tassa taṃ cittaṃ samādhithambhe upanibandhanaṃ na vedhati na calati, ṭhitaṃ hoti avikkhittaṃ, tassa vedanāvikāravipphārena kāyo ābhujati nibbhujati samparivattati, cittaṃ pana tassa na vedhati na calati khandho viya mahārukkhassā’’ti. ‘‘Acchariyaṃ, bhante nāgasena, abbhutaṃ, bhante nāgasena, na me evarūpo sabbakāliko dhammapadīpo diṭṭhapubbo’’ti.
અરહન્તવેદનાવેદિયનપઞ્હો છટ્ઠો.
Arahantavedanāvediyanapañho chaṭṭho.