Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਜਾਤਕ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Jātaka-aṭṭhakathā |
[੧੬੯] ੯. ਅਰਕਜਾਤਕવਣ੍ਣਨਾ
[169] 9. Arakajātakavaṇṇanā
ਯੋ વੇ ਮੇਤ੍ਤੇਨ ਚਿਤ੍ਤੇਨਾਤਿ ਇਦਂ ਸਤ੍ਥਾ ਜੇਤવਨੇ વਿਹਰਨ੍ਤੋ ਮੇਤ੍ਤਸੁਤ੍ਤਂ ਆਰਬ੍ਭ ਕਥੇਸਿ। ਏਕਸ੍ਮਿਞ੍ਹਿ ਸਮਯੇ ਸਤ੍ਥਾ ਭਿਕ੍ਖੂ ਆਮਨ੍ਤੇਸਿ – ‘‘ਮੇਤ੍ਤਾਯ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਚੇਤੋવਿਮੁਤ੍ਤਿਯਾ ਆਸੇવਿਤਾਯ ਭਾવਿਤਾਯ ਬਹੁਲੀਕਤਾਯ ਯਾਨੀਕਤਾਯ વਤ੍ਥੁਕਤਾਯ ਅਨੁਟ੍ਠਿਤਾਯ ਪਰਿਚਿਤਾਯ ਸੁਸਮਾਰਦ੍ਧਾਯ ਏਕਾਦਸਾਨਿਸਂਸਾ ਪਾਟਿਕਙ੍ਖਾ। ਕਤਮੇ ਏਕਾਦਸ? ਸੁਖਂ ਸੁਪਤਿ, ਸੁਖਂ ਪਟਿਬੁਜ੍ਝਤਿ, ਨ ਪਾਪਕਂ ਸੁਪਿਨਂ ਪਸ੍ਸਤਿ, ਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ ਪਿਯੋ ਹੋਤਿ, ਅਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ ਪਿਯੋ ਹੋਤਿ, ਦੇવਤਾ ਰਕ੍ਖਨ੍ਤਿ, ਨਾਸ੍ਸ ਅਗ੍ਗਿ વਾ વਿਸਂ વਾ ਸਤ੍ਥਂ વਾ ਕਮਤਿ, ਤੁવਟਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਸਮਾਧਿਯਤਿ, ਮੁਖવਣ੍ਣੋ વਿਪ੍ਪਸੀਦਤਿ, ਅਸਮ੍ਮੂਲ਼੍ਹੋ ਕਾਲਂ ਕਰੋਤਿ, ਉਤ੍ਤਰਿ ਅਪ੍ਪਟਿવਿਜ੍ਝਨ੍ਤੋ ਬ੍ਰਹ੍ਮਲੋਕੂਪਗੋ ਹੋਤਿ। ਮੇਤ੍ਤਾਯ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਚੇਤੋવਿਮੁਤ੍ਤਿਯਾ ਆਸੇવਿਤਾਯ…ਪੇ॰… ਸੁਸਮਾਰਦ੍ਧਾਯ ਇਮੇ ਏਕਾਦਸਾਨਿਸਂਸਾ ਪਾਟਿਕਙ੍ਖਾ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੧੧.੧੫)। ਇਮੇ ਏਕਾਦਸਾਨਿਸਂਸੇ ਗਹੇਤ੍વਾ ਠਿਤਂ ਮੇਤ੍ਤਾਭਾવਨਂ વਣ੍ਣੇਤ੍વਾ ‘‘ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁਨਾ ਨਾਮ ਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤੇਸੁ ਓਦਿਸ੍ਸਕਾਨੋਦਿਸ੍ਸਕવਸੇਨ ਮੇਤ੍ਤਾ ਭਾવੇਤਬ੍ਬਾ, ਹਿਤੋਪਿ ਹਿਤੇਨ ਫਰਿਤਬ੍ਬੋ, ਅਹਿਤੋਪਿ ਹਿਤੇਨ ਫਰਿਤਬ੍ਬੋ, ਮਜ੍ਝਤ੍ਤੋਪਿ ਹਿਤੇਨ ਫਰਿਤਬ੍ਬੋ। ਏવਂ ਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤੇਸੁ ਓਦਿਸ੍ਸਕਾਨੋਦਿਸ੍ਸਕવਸੇਨ ਮੇਤ੍ਤਾ ਭਾવੇਤਬ੍ਬਾ, ਕਰੁਣਾ ਮੁਦਿਤਾ ਉਪੇਕ੍ਖਾ ਭਾવੇਤਬ੍ਬਾ, ਚਤੂਸੁ ਬ੍ਰਹ੍ਮવਿਹਾਰੇਸੁ ਕਮ੍ਮਂ ਕਾਤਬ੍ਬਮੇવ। ਏવਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਹਿ ਮਗ੍ਗਂ વਾ ਫਲਂ વਾ ਅਲਭਨ੍ਤੋਪਿ ਬ੍ਰਹ੍ਮਲੋਕਪਰਾਯਣੋ ਅਹੋਸਿ, ਪੋਰਾਣਕਪਣ੍ਡਿਤਾਪਿ ਸਤ੍ਤ વਸ੍ਸਾਨਿ ਮੇਤ੍ਤਂ ਭਾવੇਤ੍વਾ ਸਤ੍ਤ ਸਂવਟ੍ਟવਿવਟ੍ਟਕਪ੍ਪੇ ਬ੍ਰਹ੍ਮਲੋਕਸ੍ਮਿਂਯੇવ વਸਿਂਸੂ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਅਤੀਤਂ ਆਹਰਿ।
Yove mettena cittenāti idaṃ satthā jetavane viharanto mettasuttaṃ ārabbha kathesi. Ekasmiñhi samaye satthā bhikkhū āmantesi – ‘‘mettāya, bhikkhave, cetovimuttiyā āsevitāya bhāvitāya bahulīkatāya yānīkatāya vatthukatāya anuṭṭhitāya paricitāya susamāraddhāya ekādasānisaṃsā pāṭikaṅkhā. Katame ekādasa? Sukhaṃ supati, sukhaṃ paṭibujjhati, na pāpakaṃ supinaṃ passati, manussānaṃ piyo hoti, amanussānaṃ piyo hoti, devatā rakkhanti, nāssa aggi vā visaṃ vā satthaṃ vā kamati, tuvaṭaṃ cittaṃ samādhiyati, mukhavaṇṇo vippasīdati, asammūḷho kālaṃ karoti, uttari appaṭivijjhanto brahmalokūpago hoti. Mettāya, bhikkhave, cetovimuttiyā āsevitāya…pe… susamāraddhāya ime ekādasānisaṃsā pāṭikaṅkhā’’ti (a. ni. 11.15). Ime ekādasānisaṃse gahetvā ṭhitaṃ mettābhāvanaṃ vaṇṇetvā ‘‘bhikkhave, bhikkhunā nāma sabbasattesu odissakānodissakavasena mettā bhāvetabbā, hitopi hitena pharitabbo, ahitopi hitena pharitabbo, majjhattopi hitena pharitabbo. Evaṃ sabbasattesu odissakānodissakavasena mettā bhāvetabbā, karuṇā muditā upekkhā bhāvetabbā, catūsu brahmavihāresu kammaṃ kātabbameva. Evaṃ karonto hi maggaṃ vā phalaṃ vā alabhantopi brahmalokaparāyaṇo ahosi, porāṇakapaṇḍitāpi satta vassāni mettaṃ bhāvetvā satta saṃvaṭṭavivaṭṭakappe brahmalokasmiṃyeva vasiṃsū’’ti vatvā atītaṃ āhari.
ਅਤੀਤੇ ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਕਪ੍ਪੇ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤੋ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਕੁਲੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਤ੍વਾ વਯਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਕਾਮੇ ਪਹਾਯ ਇਸਿਪਬ੍ਬਜ੍ਜਂ ਪਬ੍ਬਜਿਤ੍વਾ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਬ੍ਰਹ੍ਮવਿਹਾਰਾਨਂ ਲਾਭੀ ਅਰਕੋ ਨਾਮ ਸਤ੍ਥਾ ਹੁਤ੍વਾ ਹਿਮવਨ੍ਤਪਦੇਸੇ વਾਸਂ ਕਪ੍ਪੇਸਿ, ਤਸ੍ਸ ਮਹਾ ਪਰਿવਾਰੋ ਅਹੋਸਿ। ਸੋ ਇਸਿਗਣਂ ਓવਦਨ੍ਤੋ ‘‘ਪਬ੍ਬਜਿਤੇਨ ਨਾਮ ਮੇਤ੍ਤਾ ਭਾવੇਤਬ੍ਬਾ, ਕਰੁਣਾ ਮੁਦਿਤਾ ਉਪੇਕ੍ਖਾ ਭਾવੇਤਬ੍ਬਾ। ਮੇਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤਞ੍ਹਿ ਨਾਮੇਤਂ ਅਪ੍ਪਨਾਪ੍ਪਤ੍ਤਂ ਬ੍ਰਹ੍ਮਲੋਕਪਰਾਯਣਤਂ ਸਾਧੇਤੀ’’ਤਿ ਮੇਤ੍ਤਾਯ ਆਨਿਸਂਸਂ ਪਕਾਸੇਨ੍ਤੋ ਇਮਾ ਗਾਥਾ ਆਹ –
Atīte ekasmiṃ kappe bodhisatto brāhmaṇakule nibbattitvā vayappatto kāme pahāya isipabbajjaṃ pabbajitvā catunnaṃ brahmavihārānaṃ lābhī arako nāma satthā hutvā himavantapadese vāsaṃ kappesi, tassa mahā parivāro ahosi. So isigaṇaṃ ovadanto ‘‘pabbajitena nāma mettā bhāvetabbā, karuṇā muditā upekkhā bhāvetabbā. Mettacittañhi nāmetaṃ appanāppattaṃ brahmalokaparāyaṇataṃ sādhetī’’ti mettāya ānisaṃsaṃ pakāsento imā gāthā āha –
੩੭.
37.
‘‘ਯੋ વੇ ਮੇਤ੍ਤੇਨ ਚਿਤ੍ਤੇਨ, ਸਬ੍ਬਲੋਕਾਨੁਕਮ੍ਪਤਿ।
‘‘Yo ve mettena cittena, sabbalokānukampati;
ਉਦ੍ਧਂ ਅਧੋ ਚ ਤਿਰਿਯਂ, ਅਪ੍ਪਮਾਣੇਨ ਸਬ੍ਬਸੋ॥
Uddhaṃ adho ca tiriyaṃ, appamāṇena sabbaso.
੩੮.
38.
‘‘ਅਪ੍ਪਮਾਣਂ ਹਿਤਂ ਚਿਤ੍ਤਂ, ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਂ ਸੁਭਾવਿਤਂ।
‘‘Appamāṇaṃ hitaṃ cittaṃ, paripuṇṇaṃ subhāvitaṃ;
ਯਂ ਪਮਾਣਕਤਂ ਕਮ੍ਮਂ, ਨ ਤਂ ਤਤ੍ਰਾવਸਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ॥
Yaṃ pamāṇakataṃ kammaṃ, na taṃ tatrāvasissatī’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਯੋ વੇ ਮੇਤ੍ਤੇਨ ਚਿਤ੍ਤੇਨ, ਸਬ੍ਬਲੋਕਾਨੁਕਮ੍ਪਤੀਤਿ ਖਤ੍ਤਿਯਾਦੀਸੁ વਾ ਸਮਣਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੇਸੁ વਾ ਯੋ ਕੋਚਿ ਅਪ੍ਪਮਾਣੇਨ ਮੇਤ੍ਤੇਨ ਚਿਤ੍ਤੇਨ ਸਕਲਂ ਸਤ੍ਤਲੋਕਂ ਅਨੁਕਮ੍ਪਤਿ। ਉਦ੍ਧਨ੍ਤਿ ਪਥવਿਤੋ ਯਾવ ਨੇવਸਞ੍ਞਾਨਾਸਞ੍ਞਾਯਤਨਬ੍ਰਹ੍ਮਲੋਕਾ। ਅਧੋਤਿ ਪਥવਿਯਾ ਹੇਟ੍ਠਾ ਉਸ੍ਸਦੇ ਮਹਾਨਿਰਯੇ। ਤਿਰਿਯਨ੍ਤਿ ਮਨੁਸ੍ਸਲੋਕੇ, ਯਤ੍ਤਕਾਨਿ ਚਕ੍ਕવਾਲ਼ਾਨਿ ਚ ਤੇਸੁ ਸਬ੍ਬੇਸੁ ਏਤ੍ਤਕੇ ਠਾਨੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਸਬ੍ਬੇ ਸਤ੍ਤਾ ਅવੇਰਾ ਹੋਨ੍ਤੁ, ਅਬ੍ਯਾਪਜ੍ਝਾ ਅਨੀਘਾ, ਸੁਖੀ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਪਰਿਹਰਨ੍ਤੂਤਿ ਏવਂ ਭਾવਿਤੇਨ ਮੇਤ੍ਤੇਨ ਚਿਤ੍ਤੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਪ੍ਪਮਾਣੇਨਾਤਿ ਅਪ੍ਪਮਾਣਸਤ੍ਤਾਨਂ ਅਪ੍ਪਮਾਣਾਰਮ੍ਮਣਤ੍ਤਾ ਅਪ੍ਪਮਾਣੇਨ। ਸਬ੍ਬਸੋਤਿ ਸਬ੍ਬਾਕਾਰੇਨ, ਉਦ੍ਧਂ ਅਧੋ ਤਿਰਿਯਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਸਬ੍ਬਸੁਗਤਿਦੁਗ੍ਗਤਿવਸੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Tattha yo ve mettena cittena, sabbalokānukampatīti khattiyādīsu vā samaṇabrāhmaṇesu vā yo koci appamāṇena mettena cittena sakalaṃ sattalokaṃ anukampati. Uddhanti pathavito yāva nevasaññānāsaññāyatanabrahmalokā. Adhoti pathaviyā heṭṭhā ussade mahāniraye. Tiriyanti manussaloke, yattakāni cakkavāḷāni ca tesu sabbesu ettake ṭhāne nibbattā sabbe sattā averā hontu, abyāpajjhā anīghā, sukhī attānaṃ pariharantūti evaṃ bhāvitena mettena cittenāti attho. Appamāṇenāti appamāṇasattānaṃ appamāṇārammaṇattā appamāṇena. Sabbasoti sabbākārena, uddhaṃ adho tiriyanti evaṃ sabbasugatiduggativasenāti attho.
ਅਪ੍ਪਮਾਣਂ ਹਿਤਂ ਚਿਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਅਪ੍ਪਮਾਣਂ ਕਤ੍વਾ ਭਾવਿਤਂ ਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤੇਸੁ ਹਿਤਚਿਤ੍ਤਂ। ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਨ੍ਤਿ ਅવਿਕਲਂ। ਸੁਭਾવਿਤਨ੍ਤਿ ਸੁવਡ੍ਢਿਤਂ, ਅਪ੍ਪਨਾਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸੇਤਂ ਨਾਮਂ। ਯਂ ਪਮਾਣਕਤਂ ਕਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਯਂ ‘‘ਅਪ੍ਪਮਾਣਂ ਅਪ੍ਪਮਾਣਾਰਮ੍ਮਣ’’ਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਆਰਮ੍ਮਣਤ੍ਤਿਕવਸੇਨ ਚ વਸੀਭਾવਪ੍ਪਤ੍ਤਿવਸੇਨ ਚ ਅવਡ੍ਢਿਤ੍વਾ ਕਤਂ ਪਰਿਤ੍ਤਂ ਕਾਮਾવਚਰਕਮ੍ਮਂ। ਨ ਤਂ ਤਤ੍ਰਾવਸਿਸ੍ਸਤੀਤਿ ਤਂ ਪਰਿਤ੍ਤਂ ਕਮ੍ਮਂ ਯਂ ਤਂ ‘‘ਅਪ੍ਪਮਾਣਂ ਹਿਤਂ ਚਿਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ ਸਙ੍ਖਗਤਂ ਰੂਪਾવਚਰਕਮ੍ਮਂ, ਤਤ੍ਰ ਨ ਅવਸਿਸ੍ਸਤਿ। ਯਥਾ ਨਾਮ ਮਹੋਘੇਨ ਅਜ੍ਝੋਤ੍ਥਟਂ ਪਰਿਤ੍ਤੋਦਕਂ ਓਘਸ੍ਸ ਅਬ੍ਭਨ੍ਤਰੇ ਤੇਨ ਅਸਂਹੀਰਮਾਨਂ ਨਾવਸਿਸ੍ਸਤਿ ਨ ਤਿਟ੍ਠਤਿ, ਅਥ ਖੋ ਮਹੋਘੋવ ਤਂ ਅਜ੍ਝੋਤ੍ਥਰਿਤ੍વਾ ਤਿਟ੍ਠਤਿ, ਏવਮੇવ ਤਂ ਪਰਿਤ੍ਤਕਮ੍ਮਂ ਤਸ੍ਸ ਮਹਗ੍ਗਤਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਅਬ੍ਭਨ੍ਤਰੇ ਤੇਨ ਮਹਗ੍ਗਤਕਮ੍ਮੇਨ ਅਚ੍ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਅਗ੍ਗਹਿਤવਿਪਾਕੋਕਾਸਂ ਹੁਤ੍વਾ ਨ ਅવਸਿਸ੍ਸਤਿ ਨ ਤਿਟ੍ਠਤਿ, ਨ ਸਕ੍ਕੋਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ વਿਪਾਕਂ ਦਾਤੁਂ, ਅਥ ਖੋ ਮਹਗ੍ਗਤਕਮ੍ਮਮੇવ ਤਂ ਅਜ੍ਝੋਤ੍ਥਰਿਤ੍વਾ ਤਿਟ੍ਠਤਿ વਿਪਾਕਂ ਦੇਤੀਤਿ।
Appamāṇaṃ hitaṃ cittanti appamāṇaṃ katvā bhāvitaṃ sabbasattesu hitacittaṃ. Paripuṇṇanti avikalaṃ. Subhāvitanti suvaḍḍhitaṃ, appanācittassetaṃ nāmaṃ. Yaṃ pamāṇakataṃ kammanti yaṃ ‘‘appamāṇaṃ appamāṇārammaṇa’’nti evaṃ ārammaṇattikavasena ca vasībhāvappattivasena ca avaḍḍhitvā kataṃ parittaṃ kāmāvacarakammaṃ. Na taṃ tatrāvasissatīti taṃ parittaṃ kammaṃ yaṃ taṃ ‘‘appamāṇaṃ hitaṃ citta’’nti saṅkhagataṃ rūpāvacarakammaṃ, tatra na avasissati. Yathā nāma mahoghena ajjhotthaṭaṃ parittodakaṃ oghassa abbhantare tena asaṃhīramānaṃ nāvasissati na tiṭṭhati, atha kho mahoghova taṃ ajjhottharitvā tiṭṭhati, evameva taṃ parittakammaṃ tassa mahaggatakammassa abbhantare tena mahaggatakammena acchinditvā aggahitavipākokāsaṃ hutvā na avasissati na tiṭṭhati, na sakkoti attano vipākaṃ dātuṃ, atha kho mahaggatakammameva taṃ ajjhottharitvā tiṭṭhati vipākaṃ detīti.
ਏવਂ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤੋ ਅਨ੍ਤੇવਾਸਿਕਾਨਂ ਮੇਤ੍ਤਾਭਾવਨਾਯ ਆਨਿਸਂਸਂ ਕਥੇਤ੍વਾ ਅਪਰਿਹੀਨਜ੍ਝਾਨੋ ਬ੍ਰਹ੍ਮਲੋਕੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਤ੍વਾ ਸਤ੍ਤ ਸਂવਟ੍ਟવਿવਟ੍ਟਕਪ੍ਪੇ ਨ ਇਮਂ ਲੋਕਂ ਪੁਨ ਅਗਮਾਸਿ।
Evaṃ bodhisatto antevāsikānaṃ mettābhāvanāya ānisaṃsaṃ kathetvā aparihīnajjhāno brahmaloke nibbattitvā satta saṃvaṭṭavivaṭṭakappe na imaṃ lokaṃ puna agamāsi.
ਸਤ੍ਥਾ ਇਮਂ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਂ ਆਹਰਿਤ੍વਾ ਜਾਤਕਂ ਸਮੋਧਾਨੇਸਿ – ‘‘ਤਦਾ ਇਸਿਗਣੋ ਬੁਦ੍ਧਪਰਿਸਾ ਅਹੋਸਿ, ਅਰਕੋ ਪਨ ਸਤ੍ਥਾ ਅਹਮੇવ ਅਹੋਸਿ’’ਨ੍ਤਿ।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā isigaṇo buddhaparisā ahosi, arako pana satthā ahameva ahosi’’nti.
ਅਰਕਜਾਤਕવਣ੍ਣਨਾ ਨવਮਾ।
Arakajātakavaṇṇanā navamā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ • Khuddakanikāya / ਜਾਤਕਪਾਲ਼ਿ • Jātakapāḷi / ੧੬੯. ਅਰਕਜਾਤਕਂ • 169. Arakajātakaṃ