| Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / ધમ્મસઙ્ગણી-મૂલટીકા • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā |
અરૂપાવચરકુસલકથાવણ્ણના
Arūpāvacarakusalakathāvaṇṇanā
૨૬૫. સબ્બાકારેનાતિ એવં રૂપનિમિત્તં દણ્ડાદાનસમ્ભવદસ્સનાદિના સબ્બેન રૂપરૂપનિમિત્તેસુ તદારમ્મણજ્ઝાનેસુ દોસદસ્સનાકારેન, રૂપાદીસુ નિકન્તિપ્પહાનઅનાવજ્જિતુકામતાદિના વા. વિરાગાતિ જિગુચ્છના. આનેઞ્જાભિસઙ્ખારવચનાદીહિ આનેઞ્જતા ‘‘સન્તા ઇમે ચુન્દ અરિયસ્સ વિનયે વિમોક્ખા’’તિઆદિના સન્તવિમોક્ખતા ચ વુત્તા. દોસદસ્સનપટિપક્ખભાવનાવસેન પટિઘસઞ્ઞાનં સુપ્પહીનત્તા મહતાપિ સદ્દેન અરૂપસમાપત્તિતો ન વુટ્ઠાતિ. તથા પન ન સુપ્પહીનત્તા સબ્બરૂપસમાપત્તિતો વુટ્ઠાનં સિયા, પઠમજ્ઝાનં પન અપ્પકમ્પિ સદ્દં ન સહતીતિ તં સમાપન્નસ્સ સદ્દો કણ્ટકોતિ વુત્તં.
265. Sabbākārenāti evaṃ rūpanimittaṃ daṇḍādānasambhavadassanādinā sabbena rūparūpanimittesu tadārammaṇajjhānesu dosadassanākārena, rūpādīsu nikantippahānaanāvajjitukāmatādinā vā. Virāgāti jigucchanā. Āneñjābhisaṅkhāravacanādīhi āneñjatā ‘‘santā ime cunda ariyassa vinaye vimokkhā’’tiādinā santavimokkhatā ca vuttā. Dosadassanapaṭipakkhabhāvanāvasena paṭighasaññānaṃ suppahīnattā mahatāpi saddena arūpasamāpattito na vuṭṭhāti. Tathā pana na suppahīnattā sabbarūpasamāpattito vuṭṭhānaṃ siyā, paṭhamajjhānaṃ pana appakampi saddaṃ na sahatīti taṃ samāpannassa saddo kaṇṭakoti vuttaṃ.
આરુપ્પભાવનાય અભાવે ચુતિતો ઉદ્ધં ઉપ્પત્તિરહાનં રૂપસઞ્ઞાપટિઘસઞ્ઞાનં યાવ અત્તનો વિપાકપ્પવત્તિ, તાવ અનુપ્પત્તિધમ્મતાપાદનેન સમતિક્કમો અત્થઙ્ગમો ચ વુત્તો. નાનત્તસઞ્ઞાસુ પન યા તસ્મિં ભવે ન ઉપ્પજ્જન્તિ, તા અનોકાસતાય ન ઉપ્પજ્જન્તિ, ન આરુપ્પભાવનાય નિવારિતત્તા. અનિવારિતત્તા ચ કાચિ ઉપ્પજ્જન્તિ. તસ્મા તાસં અમનસિકારો અનાવજ્જનં અપચ્ચવેક્ખણં, જવનપટિપાદકેન વા ભવઙ્ગમનસ્સ અન્તરે અકરણં અપ્પવેસનં વુત્તં, તેન ચ નાનત્તસઞ્ઞામનસિકારહેતૂનં રૂપાનં સમતિક્કમા સમાધિસ્સ થિરભાવં દસ્સેતિ. રૂપસમતિક્કમાભાવેનેવ હિ રૂપસમાપત્તીસુ ‘‘નાનત્તસઞ્ઞાનં અમનસિકારા’’તિ એકસ્સ અવચનન્તિ. કો આનિસંસો, ન હિ સબ્બસ્સાદવત્થુરહિતે આકાસે પવત્તિતસઞ્ઞાય આનિસંસો દિસ્સતીતિ વુત્તં હોતિ. રૂપસઞ્ઞાસમતિક્કમનાદિકં વચનં આનિસંસસ્સ પકાસનં, ન અત્થો.
Āruppabhāvanāya abhāve cutito uddhaṃ uppattirahānaṃ rūpasaññāpaṭighasaññānaṃ yāva attano vipākappavatti, tāva anuppattidhammatāpādanena samatikkamo atthaṅgamo ca vutto. Nānattasaññāsu pana yā tasmiṃ bhave na uppajjanti, tā anokāsatāya na uppajjanti, na āruppabhāvanāya nivāritattā. Anivāritattā ca kāci uppajjanti. Tasmā tāsaṃ amanasikāro anāvajjanaṃ apaccavekkhaṇaṃ, javanapaṭipādakena vā bhavaṅgamanassa antare akaraṇaṃ appavesanaṃ vuttaṃ, tena ca nānattasaññāmanasikārahetūnaṃ rūpānaṃ samatikkamā samādhissa thirabhāvaṃ dasseti. Rūpasamatikkamābhāveneva hi rūpasamāpattīsu ‘‘nānattasaññānaṃ amanasikārā’’ti ekassa avacananti. Ko ānisaṃso, na hi sabbassādavatthurahite ākāse pavattitasaññāya ānisaṃso dissatīti vuttaṃ hoti. Rūpasaññāsamatikkamanādikaṃ vacanaṃ ānisaṃsassa pakāsanaṃ, na attho.
અઞ્ઞત્થાતિ સુત્તેસુ. તત્થ હિ પરિત્તકસિણુગ્ઘાટનેપિ રૂપવિવેકમત્તગ્ગહણેન પરિચ્છેદસ્સ અગ્ગહણતો અનન્તફરણતા ચ વુત્તા, ઇધ પન અનન્તફરણતાસબ્ભાવેપિ ઉગ્ઘાટિતકસિણવસેન પરિત્તાનન્તતા હોતીતિ દસ્સનત્થં ‘‘અનન્તો આકાસો’’તિ ન વુત્તન્તિ અધિપ્પાયો. સમયવવત્થાપનઝાનવિસેસનેનેવેત્થ અત્થો, ન પટિપત્તિયાતિ તદવચનં.
Aññatthāti suttesu. Tattha hi parittakasiṇugghāṭanepi rūpavivekamattaggahaṇena paricchedassa aggahaṇato anantapharaṇatā ca vuttā, idha pana anantapharaṇatāsabbhāvepi ugghāṭitakasiṇavasena parittānantatā hotīti dassanatthaṃ ‘‘ananto ākāso’’ti na vuttanti adhippāyo. Samayavavatthāpanajhānavisesanenevettha attho, na paṭipattiyāti tadavacanaṃ.
૨૬૬. પઠમારુપ્પવિઞ્ઞાણં અત્તનો ફરણાકારેનેવ અનન્તન્તિ મનસિકાતબ્બત્તા ‘‘અનન્ત’’ન્તિ વુત્તં. ઉગ્ઘાટભાવો ઉગ્ઘાટિમં.
266. Paṭhamāruppaviññāṇaṃ attano pharaṇākāreneva anantanti manasikātabbattā ‘‘ananta’’nti vuttaṃ. Ugghāṭabhāvo ugghāṭimaṃ.
૨૬૭. અકિઞ્ચનન્તિ વિઞ્ઞાણસ્સ કિઞ્ચિ પકારં અગ્ગહેત્વા સબ્બેન સબ્બં વિભાવનં આહ.
267. Akiñcananti viññāṇassa kiñci pakāraṃ aggahetvā sabbena sabbaṃ vibhāvanaṃ āha.
૨૬૮. યાયાતિ સઙ્ખારાવસેસસઞ્ઞાય. તં તાવ પટિપત્તિં. આવજ્જિસ્સામીતિઆદિના તન્નિન્નાવજ્જનાદિપવત્તિયા અભાવં દસ્સેતિ, ન તદતિક્કમનત્થાય આવજ્જનભાવનાપવત્તિયા. નાસઞ્ઞાતિ સઞ્ઞાભાવો ચ એતિસ્સા અત્થીતિ અત્થો. સમૂહગહણવસેન પવત્તં કલાપસમ્મસનં. ફસ્સાદિએકેકધમ્મગહણવસેન પવત્તા અનુપદધમ્મવિપસ્સના.
268. Yāyāti saṅkhārāvasesasaññāya. Taṃ tāva paṭipattiṃ. Āvajjissāmītiādinā tanninnāvajjanādipavattiyā abhāvaṃ dasseti, na tadatikkamanatthāya āvajjanabhāvanāpavattiyā. Nāsaññāti saññābhāvo ca etissā atthīti attho. Samūhagahaṇavasena pavattaṃ kalāpasammasanaṃ. Phassādiekekadhammagahaṇavasena pavattā anupadadhammavipassanā.
આકાસે પવત્તિતવિઞ્ઞાણાતિક્કમતો તતિયા. તદતિક્કમતો હિ તસ્સેવ વિભાવનં હોતિ. દુતિયારુપ્પવિઞ્ઞાણવિભાવને હિ તદેવ અતિક્કન્તં સિયા, ન તસ્સ આરમ્મણં, ન ચારમ્મણે દોસં દિસ્વા અનારમ્મણસ્સ વિભાવનાતિક્કમો યુજ્જતિ. પાળિયઞ્ચ ‘‘વિઞ્ઞાણઞ્ચાયતનસમાપત્તિં સતો સમાપજ્જિત્વા તતો વુટ્ઠહિત્વા તઞ્ઞેવ વિઞ્ઞાણં અભાવેતી’’તિ (ચૂળનિ॰ ઉપસીવમાણવપુચ્છાનિદ્દેસ ૩૯) ત્તં, ન વુત્તં ‘‘તઞ્ઞેવ વિઞ્ઞાણઞ્ચાયતનં અભાવેતી’’તિ, ‘‘તઞ્ઞેવ અભાવેતી’’તિ વા. ‘‘અનન્તં વિઞ્ઞાણન્તિ વિઞ્ઞાણઞ્ચાયતનં ઉપસમ્પજ્જા’’તિ (વિભ॰ ૫૦૮) એત્થ પન દ્વયં વુત્તં આરમ્મણઞ્ચ વિઞ્ઞાણં વિઞ્ઞાણઞ્ચાયતનઞ્ચ. તસ્મિં દ્વયે યેન કેનચિ યતો વા વુટ્ઠિતો, તેનેવ પટ્ઠાનનિદ્દિટ્ઠેન તંસદ્દસ્સ સમ્બન્ધે આપન્ને વિઞ્ઞાણઞ્ચાયતનસ્સ નિવત્તનત્થં વિઞ્ઞાણવચનં, તસ્મા પઠમારુપ્પવિઞ્ઞાણસ્સેવ અભાવનાતિક્કમો વુત્તો. તન્નિસ્સિતન્તિ તેન નિસ્સિતં. તં મણ્ડપલગ્ગં અનિસ્સાય તેન વિનાભૂતે વિવિત્તે બહિ ઓકાસે ઠાનં વિય આકાસલગ્ગવિઞ્ઞાણસ્સ વિવેકે તદપગમે તતિયારુપ્પસ્સ ઠાનં.
Ākāse pavattitaviññāṇātikkamato tatiyā. Tadatikkamato hi tasseva vibhāvanaṃ hoti. Dutiyāruppaviññāṇavibhāvane hi tadeva atikkantaṃ siyā, na tassa ārammaṇaṃ, na cārammaṇe dosaṃ disvā anārammaṇassa vibhāvanātikkamo yujjati. Pāḷiyañca ‘‘viññāṇañcāyatanasamāpattiṃ sato samāpajjitvā tato vuṭṭhahitvā taññeva viññāṇaṃ abhāvetī’’ti (cūḷani. upasīvamāṇavapucchāniddesa 39) ttaṃ, na vuttaṃ ‘‘taññeva viññāṇañcāyatanaṃ abhāvetī’’ti, ‘‘taññeva abhāvetī’’ti vā. ‘‘Anantaṃ viññāṇanti viññāṇañcāyatanaṃ upasampajjā’’ti (vibha. 508) ettha pana dvayaṃ vuttaṃ ārammaṇañca viññāṇaṃ viññāṇañcāyatanañca. Tasmiṃ dvaye yena kenaci yato vā vuṭṭhito, teneva paṭṭhānaniddiṭṭhena taṃsaddassa sambandhe āpanne viññāṇañcāyatanassa nivattanatthaṃ viññāṇavacanaṃ, tasmā paṭhamāruppaviññāṇasseva abhāvanātikkamo vutto. Tannissitanti tena nissitaṃ. Taṃ maṇḍapalaggaṃ anissāya tena vinābhūte vivitte bahi okāse ṭhānaṃ viya ākāsalaggaviññāṇassa viveke tadapagame tatiyāruppassa ṭhānaṃ.
અરૂપાવચરકુસલકથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Arūpāvacarakusalakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / અભિધમ્મપિટક • Abhidhammapiṭaka / ધમ્મસઙ્ગણીપાળિ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / અરૂપાવચરકુસલં • Arūpāvacarakusalaṃ
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / અભિધમ્મપિટક (અટ્ઠકથા) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ધમ્મસઙ્ગણિ-અટ્ઠકથા • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā
આકાસાનઞ્ચાયતનં • Ākāsānañcāyatanaṃ
વિઞ્ઞાણઞ્ચાયતનં • Viññāṇañcāyatanaṃ
આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનં • Ākiñcaññāyatanaṃ
ટીકા • Tīkā / અભિધમ્મપિટક (ટીકા) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ધમ્મસઙ્ગણી-અનુટીકા • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / અરૂપાવચરકુસલકથાવણ્ણના • Arūpāvacarakusalakathāvaṇṇanā
