| Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / પટિસમ્ભિદામગ્ગ-અટ્ઠકથા • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
૫૫. આસવક્ખયઞાણનિદ્દેસવણ્ણના
55. Āsavakkhayañāṇaniddesavaṇṇanā
૧૦૭. આસવક્ખયઞાણનિદ્દેસે અનઞ્ઞાતઞ્ઞસ્સામીતિન્દ્રિયાદીનિ વુત્તત્થાનિ. કતિ ઠાનાનિ ગચ્છતીતિ એકેકસ્સ ઉપ્પત્તિટ્ઠાનનિયમનત્થં પુચ્છા. એકં ઠાનં ગચ્છતીતિ એકસ્મિં ઠાને ઉપ્પજ્જતીતિ વુત્તં હોતિ. ઉપ્પત્તિઓકાસટ્ઠાનઞ્હિ તિટ્ઠતિ એત્થાતિ ઠાનન્તિ વુચ્ચતિ. છ ઠાનાનીતિ છ મગ્ગફલક્ખણે. ઇન્દ્રિયાનં અનઞ્ઞાતઞ્ઞસ્સામીતિન્દ્રિયાદીસુ તીસુ એકેકમેવ અધિકં હોતીતિ દસ્સનત્થં સદ્ધિન્દ્રિયં અધિમોક્ખપરિવારં હોતીતિઆદિ વુત્તં. યથા ‘‘સદ્ધિન્દ્રિયસ્સ અધિમોક્ખટ્ઠો’’તિઆદીસુ (પટિ॰ મ॰ ૧.૧૨) અધિમોક્ખાદયો સદ્ધિન્દ્રિયાદીનં કિચ્ચવસેન વુત્તા, એવમિધાપિ ‘‘અધિમોક્ખપરિવારં હોતી’’તિ સદ્ધિન્દ્રિયં અધિમોક્ખત્થેન પરિવારં હોતીતિ વુત્તં હોતિ. એસ નયો સેસેસુપિ. પરિવારન્તિ ચ લિઙ્ગવિપલ્લાસો કતો. પઞ્ઞિન્દ્રિયન્તિ અનઞ્ઞાતઞ્ઞસ્સામીતિન્દ્રિયમેવ પજાનનસભાવદસ્સનત્થં વિસું કત્વા વુત્તં. અભિધમ્મેપિ (વિભ॰ ૨૧૯) હિ પઞ્ઞાય કિચ્ચવિસેસદસ્સનત્થં મગ્ગક્ખણે ચ ફલક્ખણે ચ એકાવ પઞ્ઞા અટ્ઠધા વિભત્તા. અભિસન્દનપરિવારન્તિ ન્હાનિયચુણ્ણાનં ઉદકં વિય ચિત્તચેતસિકાનં સિનેહનકિચ્ચેન પરિવારં હોતિ. ઇદં સોમનસ્સસમ્પયુત્તમગ્ગવસેનેવ વુત્તં. ઉપેક્ખાસમ્પયુત્તમગ્ગે પન સોમનસ્સિન્દ્રિયટ્ઠાને ઉપેક્ખિન્દ્રિયં દટ્ઠબ્બં. તં પન સમ્પયુત્તાનં નાતિઉપબ્રૂહનપરિવારન્તિ ગહેતબ્બં. પવત્તસન્તતાધિપતેય્યપરિવારન્તિ પવત્તા સન્તતિ પવત્તસન્તતિ, વત્તમાનસન્તાનન્તિ અત્થો. અધિપતિભાવો આધિપતેય્યં, પવત્તસન્તતિયા આધિપતેય્યં પવત્તસન્તતાધિપતેય્યં. વત્તમાનજીવિતિન્દ્રિયસ્સ ઉપરિપવત્તિયા ચ પચ્ચયત્તા પુબ્બાપરવસેન પવત્તસન્તતિયા અધિપતિભાવેન અનઞ્ઞાતઞ્ઞસ્સામીતિન્દ્રિયસ્સ પરિવારં હોતિ.
107. Āsavakkhayañāṇaniddese anaññātaññassāmītindriyādīni vuttatthāni. Kati ṭhānāni gacchatīti ekekassa uppattiṭṭhānaniyamanatthaṃ pucchā. Ekaṃ ṭhānaṃ gacchatīti ekasmiṃ ṭhāne uppajjatīti vuttaṃ hoti. Uppattiokāsaṭṭhānañhi tiṭṭhati etthāti ṭhānanti vuccati. Cha ṭhānānīti cha maggaphalakkhaṇe. Indriyānaṃ anaññātaññassāmītindriyādīsu tīsu ekekameva adhikaṃ hotīti dassanatthaṃ saddhindriyaṃ adhimokkhaparivāraṃ hotītiādi vuttaṃ. Yathā ‘‘saddhindriyassa adhimokkhaṭṭho’’tiādīsu (paṭi. ma. 1.12) adhimokkhādayo saddhindriyādīnaṃ kiccavasena vuttā, evamidhāpi ‘‘adhimokkhaparivāraṃ hotī’’ti saddhindriyaṃ adhimokkhatthena parivāraṃ hotīti vuttaṃ hoti. Esa nayo sesesupi. Parivāranti ca liṅgavipallāso kato. Paññindriyanti anaññātaññassāmītindriyameva pajānanasabhāvadassanatthaṃ visuṃ katvā vuttaṃ. Abhidhammepi (vibha. 219) hi paññāya kiccavisesadassanatthaṃ maggakkhaṇe ca phalakkhaṇe ca ekāva paññā aṭṭhadhā vibhattā. Abhisandanaparivāranti nhāniyacuṇṇānaṃ udakaṃ viya cittacetasikānaṃ sinehanakiccena parivāraṃ hoti. Idaṃ somanassasampayuttamaggavaseneva vuttaṃ. Upekkhāsampayuttamagge pana somanassindriyaṭṭhāne upekkhindriyaṃ daṭṭhabbaṃ. Taṃ pana sampayuttānaṃ nātiupabrūhanaparivāranti gahetabbaṃ. Pavattasantatādhipateyyaparivāranti pavattā santati pavattasantati, vattamānasantānanti attho. Adhipatibhāvo ādhipateyyaṃ, pavattasantatiyā ādhipateyyaṃ pavattasantatādhipateyyaṃ. Vattamānajīvitindriyassa uparipavattiyā ca paccayattā pubbāparavasena pavattasantatiyā adhipatibhāvena anaññātaññassāmītindriyassa parivāraṃ hoti.
સોતાપત્તિમગ્ગક્ખણે જાતા ધમ્માતિઆદિ સબ્બેસં મગ્ગસમ્પયુત્તકાનં વણ્ણભણનત્થં વુત્તં. તત્થ મગ્ગક્ખણે જાતાતિ મગ્ગસમુટ્ઠિતા એવ, ન અઞ્ઞે. યસ્મા પન મગ્ગસમુટ્ઠિતમ્પિ રૂપં કુસલાદિનામં ન લભતિ, તસ્મા તં અપનેન્તો ઠપેત્વા ચિત્તસમુટ્ઠાનં રૂપન્તિ આહ. સબ્બેવ હિ તે ધમ્મા કુચ્છિતાનં સલનાદીહિ અત્થેહિ કુસલા. તે આરમ્મણં કત્વા પવત્તમાના નત્થિ એતેસં આસવાતિ અનાસવા. વટ્ટમૂલં છિન્દન્તા નિબ્બાનં આરમ્મણં કત્વા વટ્ટતો નિય્યન્તીતિ નિય્યાનિકા. કુસલાકુસલસઙ્ખાતા ચયા અપેતત્તા અપચયસઙ્ખાતં નિબ્બાનં આરમ્મણં કત્વા પવત્તનતો અપચયં ગચ્છન્તીતિ અપચયગામિનો, પવત્તં અપચિનન્તા વિદ્ધંસેન્તા ગચ્છન્તીતિપિ અપચયગામિનો. લોકે અપરિયાપન્નભાવેન લોકતો ઉત્તરા ઉત્તિણ્ણાતિ લોકુત્તરા. નિબ્બાનં આરમ્મણં એતેસન્તિ નિબ્બાનારમ્મણા.
Sotāpattimaggakkhaṇejātā dhammātiādi sabbesaṃ maggasampayuttakānaṃ vaṇṇabhaṇanatthaṃ vuttaṃ. Tattha maggakkhaṇe jātāti maggasamuṭṭhitā eva, na aññe. Yasmā pana maggasamuṭṭhitampi rūpaṃ kusalādināmaṃ na labhati, tasmā taṃ apanento ṭhapetvā cittasamuṭṭhānaṃ rūpanti āha. Sabbeva hi te dhammā kucchitānaṃ salanādīhi atthehi kusalā. Te ārammaṇaṃ katvā pavattamānā natthi etesaṃ āsavāti anāsavā. Vaṭṭamūlaṃ chindantā nibbānaṃ ārammaṇaṃ katvā vaṭṭato niyyantīti niyyānikā. Kusalākusalasaṅkhātā cayā apetattā apacayasaṅkhātaṃ nibbānaṃ ārammaṇaṃ katvā pavattanato apacayaṃ gacchantīti apacayagāmino, pavattaṃ apacinantā viddhaṃsentā gacchantītipi apacayagāmino. Loke apariyāpannabhāvena lokato uttarā uttiṇṇāti lokuttarā. Nibbānaṃ ārammaṇaṃ etesanti nibbānārammaṇā.
ઇમાનિ અટ્ઠિન્દ્રિયાનીતિઆદિ પુબ્બે વુત્તપરિવારભાવસ્સ ચ તેન સહગતાદિભાવસ્સ ચ આદિવુત્તઆકારાનઞ્ચ દીપનત્થં વુત્તં. તત્થ અટ્ઠિન્દ્રિયાનીતિ પુબ્બે વુત્તનયેન પઞ્ઞિન્દ્રિયેન સહ અટ્ઠ. સહજાતપરિવારાતિ અટ્ઠસુ એકેકેન સહ ઇતરે ઇતરે સત્ત સહજાતા હુત્વા તસ્સ સહજાતપરિવારા હોન્તિ. તથેવ અઞ્ઞં અઞ્ઞસ્સ અઞ્ઞં અઞ્ઞસ્સાતિ એવં અઞ્ઞમઞ્ઞપરિવારા હોન્તિ. તથેવ અઞ્ઞમઞ્ઞં નિસ્સયપરિવારા સમ્પયુત્તપરિવારા ચ હોન્તિ. સહગતાતિ તેન અનઞ્ઞાતઞ્ઞસ્સામીતિન્દ્રિયેન સહ એકુપ્પાદાદિભાવં ગતા. સહજાતાતિ તેનેવ સહ જાતા. સંસટ્ઠાતિ તેનેવ સહ મિસ્સિતા. સમ્પયુત્તાતિ તેનેવ સમં એકુપ્પાદાદિપકારેહિ યુત્તા. તેવાતિ તે એવ અટ્ઠ ઇન્દ્રિયધમ્મા. તસ્સાતિ અનઞ્ઞાતઞ્ઞસ્સામીતિન્દ્રિયસ્સ. આકારાતિ પરિવારકોટ્ઠાસા.
Imāni aṭṭhindriyānītiādi pubbe vuttaparivārabhāvassa ca tena sahagatādibhāvassa ca ādivuttaākārānañca dīpanatthaṃ vuttaṃ. Tattha aṭṭhindriyānīti pubbe vuttanayena paññindriyena saha aṭṭha. Sahajātaparivārāti aṭṭhasu ekekena saha itare itare satta sahajātā hutvā tassa sahajātaparivārā honti. Tatheva aññaṃ aññassa aññaṃ aññassāti evaṃ aññamaññaparivārā honti. Tatheva aññamaññaṃ nissayaparivārā sampayuttaparivārā ca honti. Sahagatāti tena anaññātaññassāmītindriyena saha ekuppādādibhāvaṃ gatā. Sahajātāti teneva saha jātā. Saṃsaṭṭhāti teneva saha missitā. Sampayuttāti teneva samaṃ ekuppādādipakārehi yuttā. Tevāti te eva aṭṭha indriyadhammā. Tassāti anaññātaññassāmītindriyassa. Ākārāti parivārakoṭṭhāsā.
ફલક્ખણે જાતા ધમ્મા સબ્બેવ અબ્યાકતા હોન્તીતિ રૂપસ્સપિ અબ્યાકતત્તા ચિત્તસમુટ્ઠાનરૂપેન સહ વુત્તા. મગ્ગસ્સેવ કુસલત્તા નિય્યાનિકત્તા અપચયગામિત્તા ચ ફલક્ખણે ‘‘કુસલા’’તિ ચ ‘‘નિય્યાનિકા’’તિ ચ ‘‘અપચયગામિનો’’તિ ચ ન વુત્તં. ઇતીતિઆદિ વુત્તપ્પકારનિગમનં. તત્થ અટ્ઠટ્ઠકાનીતિ અટ્ઠસુ મગ્ગફલેસુ એકેકસ્સ અટ્ઠકસ્સ વસેન અટ્ઠ ઇન્દ્રિયઅટ્ઠકાનિ. ચતુસટ્ઠિ હોન્તીતિ ચતુસટ્ઠિ આકારા હોન્તિ. આસવાતિઆદિ હેટ્ઠા વુત્તત્થમેવ . ઇધ અરહત્તમગ્ગવજ્ઝેયેવ આસવે અવત્વા સેસમગ્ગત્તયવજ્ઝાનમ્પિ વચનં આસવક્ખયવચનસામઞ્ઞમત્તેન વુત્તન્તિ વેદિતબ્બં. અરહત્તમગ્ગઞાણમેવ હિ કેચિ આસવે અસેસેત્વા આસવાનં ખેપનતો ‘‘ખયે ઞાણ’’ન્તિ વુચ્ચતિ. તસ્માયેવ ચ અરહાયેવ ખીણાસવોતિ વુચ્ચતીતિ.
Phalakkhaṇe jātā dhammā sabbeva abyākatā hontīti rūpassapi abyākatattā cittasamuṭṭhānarūpena saha vuttā. Maggasseva kusalattā niyyānikattā apacayagāmittā ca phalakkhaṇe ‘‘kusalā’’ti ca ‘‘niyyānikā’’ti ca ‘‘apacayagāmino’’ti ca na vuttaṃ. Itītiādi vuttappakāranigamanaṃ. Tattha aṭṭhaṭṭhakānīti aṭṭhasu maggaphalesu ekekassa aṭṭhakassa vasena aṭṭha indriyaaṭṭhakāni. Catusaṭṭhi hontīti catusaṭṭhi ākārā honti. Āsavātiādi heṭṭhā vuttatthameva . Idha arahattamaggavajjheyeva āsave avatvā sesamaggattayavajjhānampi vacanaṃ āsavakkhayavacanasāmaññamattena vuttanti veditabbaṃ. Arahattamaggañāṇameva hi keci āsave asesetvā āsavānaṃ khepanato ‘‘khaye ñāṇa’’nti vuccati. Tasmāyeva ca arahāyeva khīṇāsavoti vuccatīti.
આસવક્ખયઞાણનિદ્દેસવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Āsavakkhayañāṇaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / પટિસમ્ભિદામગ્ગપાળિ • Paṭisambhidāmaggapāḷi / ૫૫. આસવક્ખયઞાણનિદ્દેસો • 55. Āsavakkhayañāṇaniddeso
