| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पटिसम्भिदामग्गपाळि • Paṭisambhidāmaggapāḷi |
६९. आसयानुसयञाणनिद्देसो
69. Āsayānusayañāṇaniddeso
११३. कतमं तथागतस्स सत्तानं आसयानुसये ञाणं? इध तथागतो सत्तानं आसयं जानाति, अनुसयं जानाति, चरितं जानाति , अधिमुत्तिं जानाति, भब्बाभब्बे सत्ते पजानाति। कतमो 1 सत्तानं आसयो? ‘‘सस्सतो लोको’’ति वा, ‘‘असस्सतो लोको’’ति वा, ‘‘अन्तवा लोको’’ति वा, ‘‘अनन्तवा लोको’’ति वा, ‘‘तं जीवं तं सरीर’’न्ति वा, ‘‘अञ्ञं जीवं अञ्ञं सरीर’’न्ति वा, ‘‘होति तथागतो परं मरणा’’ति वा, ‘‘न होति तथागतो परं मरणा’’ति वा, ‘‘होति च न च होति तथागतो परं मरणा’’ति वा, ‘‘नेव होति न न होति तथागतो परं मरणा’’ति वा। इति भवदिट्ठिसन्निस्सिता वा सत्ता होन्ति विभवदिट्ठिसन्निस्सिता वा।
113. Katamaṃ tathāgatassa sattānaṃ āsayānusaye ñāṇaṃ? Idha tathāgato sattānaṃ āsayaṃ jānāti, anusayaṃ jānāti, caritaṃ jānāti , adhimuttiṃ jānāti, bhabbābhabbe satte pajānāti. Katamo 2 sattānaṃ āsayo? ‘‘Sassato loko’’ti vā, ‘‘asassato loko’’ti vā, ‘‘antavā loko’’ti vā, ‘‘anantavā loko’’ti vā, ‘‘taṃ jīvaṃ taṃ sarīra’’nti vā, ‘‘aññaṃ jīvaṃ aññaṃ sarīra’’nti vā, ‘‘hoti tathāgato paraṃ maraṇā’’ti vā, ‘‘na hoti tathāgato paraṃ maraṇā’’ti vā, ‘‘hoti ca na ca hoti tathāgato paraṃ maraṇā’’ti vā, ‘‘neva hoti na na hoti tathāgato paraṃ maraṇā’’ti vā. Iti bhavadiṭṭhisannissitā vā sattā honti vibhavadiṭṭhisannissitā vā.
एते वा पन उभो अन्ते अनुपगम्म इदप्पच्चयतापटिच्चसमुप्पन्नेसु धम्मेसु अनुलोमिका खन्ति पटिलद्धा होति, यथाभूतं वा ञाणं। कामं सेवन्तञ्ञेव जानाति – ‘‘अयं पुग्गलो कामगरुको कामासयो कामाधिमुत्तो’’ति। कामं सेवन्तञ्ञेव जानाति – ‘‘अयं पुग्गलो नेक्खम्मगरुको नेक्खम्मासयो नेक्खम्माधिमुत्तो’’ति। नेक्खम्मं सेवन्तञ्ञेव जानाति – ‘‘अयं पुग्गलो (नेक्खम्मगरुको नेक्खम्मासयो नेक्खम्माधिमुत्तो’’ति। नेक्खम्मं सेवन्तञ्ञेव जानाति – ‘‘अयं पुग्गलो कामगरुको कामासयो कामाधिमुत्तो’’ति। ब्यापादं सेवन्तञ्ञेव जानाति) 3 – ‘‘अयं पुग्गलो ब्यापादगरुको ब्यापादासयो ब्यापादाधिमुत्तो’’ति। ब्यापादं सेवन्तञ्ञेव जानाति – ‘‘अयं पुग्गलो (अब्यापादगरुको अब्यापादासयो अब्यापादाधिमुत्तो’’ति। अब्यापादं सेवन्तञ्ञेव जानाति – ‘‘अयं पुग्गलो अब्यापादगरुको अब्यापादासयो अब्यापादाधिमुत्तो’’ति। अब्यापादं सेवन्तञ्ञेव जानाति – ‘‘अयं पुग्गलो ब्यापादगरुको ब्यापादासयो ब्यापादाधिमुत्तो’’ति। थिनमिद्धं सेवन्तञ्ञेव जानाति) – ‘‘अयं पुग्गलो थिनमिद्धगरुको थिनमिद्धासयो थिनमिद्धाधिमुत्तो’’ति। थिनमिद्धं सेवन्तञ्ञेव जानाति – ‘‘अयं पुग्गलो आलोकसञ्ञागरुको आलोकसञ्ञासयो आलोकसञ्ञाधिमुत्तो’’ति। आलोकसञ्ञं सेवन्तञ्ञेव जानाति – ‘‘अयं पुग्गलो (आलोकसञ्ञागरुको आलोकसञ्ञासयो आलोकसञ्ञाधिमुत्तो’’ति। आलोकसञ्ञं सेवन्तञ्ञेव जानाति – ‘‘अयं पुग्गलो थिनमिद्धगरुको थिनमिद्धासयो थिनमिद्धाधिमुत्तो’’ति।) अयं सत्तानं आसयो।
Ete vā pana ubho ante anupagamma idappaccayatāpaṭiccasamuppannesu dhammesu anulomikā khanti paṭiladdhā hoti, yathābhūtaṃ vā ñāṇaṃ. Kāmaṃ sevantaññeva jānāti – ‘‘ayaṃ puggalo kāmagaruko kāmāsayo kāmādhimutto’’ti. Kāmaṃ sevantaññeva jānāti – ‘‘ayaṃ puggalo nekkhammagaruko nekkhammāsayo nekkhammādhimutto’’ti. Nekkhammaṃ sevantaññeva jānāti – ‘‘ayaṃ puggalo (nekkhammagaruko nekkhammāsayo nekkhammādhimutto’’ti. Nekkhammaṃ sevantaññeva jānāti – ‘‘ayaṃ puggalo kāmagaruko kāmāsayo kāmādhimutto’’ti. Byāpādaṃ sevantaññeva jānāti) 4 – ‘‘ayaṃ puggalo byāpādagaruko byāpādāsayo byāpādādhimutto’’ti. Byāpādaṃ sevantaññeva jānāti – ‘‘ayaṃ puggalo (abyāpādagaruko abyāpādāsayo abyāpādādhimutto’’ti. Abyāpādaṃ sevantaññeva jānāti – ‘‘ayaṃ puggalo abyāpādagaruko abyāpādāsayo abyāpādādhimutto’’ti. Abyāpādaṃ sevantaññeva jānāti – ‘‘ayaṃ puggalo byāpādagaruko byāpādāsayo byāpādādhimutto’’ti. Thinamiddhaṃ sevantaññeva jānāti) – ‘‘ayaṃ puggalo thinamiddhagaruko thinamiddhāsayo thinamiddhādhimutto’’ti. Thinamiddhaṃ sevantaññeva jānāti – ‘‘ayaṃ puggalo ālokasaññāgaruko ālokasaññāsayo ālokasaññādhimutto’’ti. Ālokasaññaṃ sevantaññeva jānāti – ‘‘ayaṃ puggalo (ālokasaññāgaruko ālokasaññāsayo ālokasaññādhimutto’’ti. Ālokasaññaṃ sevantaññeva jānāti – ‘‘ayaṃ puggalo thinamiddhagaruko thinamiddhāsayo thinamiddhādhimutto’’ti.) Ayaṃ sattānaṃ āsayo.
११४. कतमो च सत्तानं अनुसयो? सत्तानुसया – कामरागानुसयो, पटिघानुसयो, मानानुसयो, दिट्ठानुसयो, विचिकिच्छानुसयो, भवरागानुसयो , अविज्जानुसयो। यं लोके पियरूपं सातरूपं, एत्थ सत्तानं कामरागानुसयो अनुसेति। यं लोके अप्पियरूपं असातरूपं , एत्थ सत्तानं पटिघानुसयो अनुसेति। इति इमेसु द्वीसु धम्मेसु अविज्जा अनुपतिता, तदेकट्ठो मानो च दिट्ठि च विचिकिच्छा च दट्ठब्बा। अयं सत्तानं अनुसयो।
114. Katamo ca sattānaṃ anusayo? Sattānusayā – kāmarāgānusayo, paṭighānusayo, mānānusayo, diṭṭhānusayo, vicikicchānusayo, bhavarāgānusayo , avijjānusayo. Yaṃ loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, ettha sattānaṃ kāmarāgānusayo anuseti. Yaṃ loke appiyarūpaṃ asātarūpaṃ , ettha sattānaṃ paṭighānusayo anuseti. Iti imesu dvīsu dhammesu avijjā anupatitā, tadekaṭṭho māno ca diṭṭhi ca vicikicchā ca daṭṭhabbā. Ayaṃ sattānaṃ anusayo.
कतमञ्च सत्तानं चरितं? पुञ्ञाभिसङ्खारो अपुञ्ञाभिसङ्खारो आनेञ्जाभिसङ्खारो परित्तभूमको वा महाभूमको वा। इदं सत्तानं चरितं।
Katamañca sattānaṃ caritaṃ? Puññābhisaṅkhāro apuññābhisaṅkhāro āneñjābhisaṅkhāro parittabhūmako vā mahābhūmako vā. Idaṃ sattānaṃ caritaṃ.
११५. कतमा च सत्तानं अधिमुत्ति? सन्ति सत्ता हीनाधिमुत्तिका, सन्ति सत्ता पणीताधिमुत्तिका। हीनाधिमुत्तिका सत्ता हीनाधिमुत्तिके सत्ते सेवन्ति भजन्ति पयिरुपासन्ति। पणीताधिमुत्तिका सत्ता पणीताधिमुत्तिके सत्ते सेवन्ति भजन्ति पयिरुपासन्ति। अतीतम्पि अद्धानं हीनाधिमुत्तिका सत्ता हीनाधिमुत्तिके सत्ते सेविंसु भजिंसु पयिरुपासिंसु; पणीताधिमुत्तिका सत्ता पणीताधिमुत्तिके सत्ते सेविंसु भजिंसु पयिरुपासिंसु। अनागतम्पि अद्धानं हीनाधिमुत्तिका सत्ता हीनाधिमुत्तिके सत्ते सेविस्सन्ति भजिस्सन्ति पयिरुपासिस्सन्ति; पणीताधिमुत्तिका सत्ता पणीताधिमुत्तिके सत्ते सेविस्सन्ति भजिस्सन्ति पयिरुपासिस्सन्ति। अयं सत्तानं अधिमुत्ति।
115. Katamā ca sattānaṃ adhimutti? Santi sattā hīnādhimuttikā, santi sattā paṇītādhimuttikā. Hīnādhimuttikā sattā hīnādhimuttike satte sevanti bhajanti payirupāsanti. Paṇītādhimuttikā sattā paṇītādhimuttike satte sevanti bhajanti payirupāsanti. Atītampi addhānaṃ hīnādhimuttikā sattā hīnādhimuttike satte seviṃsu bhajiṃsu payirupāsiṃsu; paṇītādhimuttikā sattā paṇītādhimuttike satte seviṃsu bhajiṃsu payirupāsiṃsu. Anāgatampi addhānaṃ hīnādhimuttikā sattā hīnādhimuttike satte sevissanti bhajissanti payirupāsissanti; paṇītādhimuttikā sattā paṇītādhimuttike satte sevissanti bhajissanti payirupāsissanti. Ayaṃ sattānaṃ adhimutti.
कतमे सत्ता अभब्बा? ये ते सत्ता कम्मावरणेन समन्नागता, किलेसावरणेन समन्नागता, विपाकावरणेन समन्नागता , अस्सद्धा अच्छन्दिका दुप्पञ्ञा, अभब्बा नियामं ओक्कमितुं कुसलेसु धम्मेसु सम्मत्तं – इमे ते सत्ता अभब्बा।
Katame sattā abhabbā? Ye te sattā kammāvaraṇena samannāgatā, kilesāvaraṇena samannāgatā, vipākāvaraṇena samannāgatā , assaddhā acchandikā duppaññā, abhabbā niyāmaṃ okkamituṃ kusalesu dhammesu sammattaṃ – ime te sattā abhabbā.
कतमे सत्ता भब्बा? ये ते सत्ता न कम्मावरणेन समन्नागता, न किलेसावरणेन समन्नागता, न विपाकावरणेन समन्नागता, सद्धा छन्दिका पञ्ञवन्तो, भब्बा नियामं ओक्कमितुं कुसलेसु धम्मेसु सम्मत्तं – इमे ते सत्ता भब्बा। इदं तथागतस्स सत्तानं आसयानुसये ञाणं।
Katame sattā bhabbā? Ye te sattā na kammāvaraṇena samannāgatā, na kilesāvaraṇena samannāgatā, na vipākāvaraṇena samannāgatā, saddhā chandikā paññavanto, bhabbā niyāmaṃ okkamituṃ kusalesu dhammesu sammattaṃ – ime te sattā bhabbā. Idaṃ tathāgatassa sattānaṃ āsayānusaye ñāṇaṃ.
आसयानुसयञाणनिद्देसो नवसट्ठिमो।
Āsayānusayañāṇaniddeso navasaṭṭhimo.
Footnotes:
Related texts:
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / खुद्दकनिकाय (अट्ठकथा) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / पटिसम्भिदामग्ग-अट्ठकथा • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā / ६९. आसयानुसयञाणनिद्देसवण्णना • 69. Āsayānusayañāṇaniddesavaṇṇanā
