Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / મિલિન્દપઞ્હપાળિ • Milindapañhapāḷi |
૫. અત્તનિપાતનપઞ્હો
5. Attanipātanapañho
૫. ‘‘ભન્તે નાગસેન, ભાસિતમ્પેતં ભગવતા ‘ન, ભિક્ખવે, અત્તાનં પાતેતબ્બં, યો પાતેય્ય, યથાધમ્મો કારેતબ્બો’તિ. પુન ચ તુમ્હે ભણથ ‘યત્થ કત્થચિ ભગવા સાવકાનં ધમ્મં દેસયમાનો અનેકપરિયાયેન જાતિયા જરાય બ્યાધિનો મરણસ્સ સમુચ્છેદાય ધમ્મં દેસેતિ, યો હિ કોચિ જાતિજરાબ્યાધિમરણં સમતિક્કમતિ, તં પરમાય પસંસાય પસંસતી’તિ. યદિ, ભન્તે નાગસેન, ભગવતા ભણિતં ‘ન, ભિક્ખવે, અત્તાનં પાતેતબ્બં, યો પાતેય્ય, યથાધમ્મો કારેતબ્બો’તિ, તેન હિ ‘જાતિયા જરાય બ્યાધિનો મરણસ્સ સમુચ્છેદાય ધમ્મં દેસેતી’તિ યં વચનં, તં મિચ્છા. યદિ જાતિયા જરાય બ્યાધિનો મરણસ્સ સમુચ્છેદાય ધમ્મં દેસેતિ, તેન હિ ‘ન, ભિક્ખવે, અત્તાનં પાતેતબ્બં, યો પાતેય્ય, યથાધમ્મો કારેતબ્બો’’તિ તમ્પિ વચનં મિચ્છા. અયમ્પિ ઉભતો કોટિકો પઞ્હો તવાનુપ્પત્તો, સો તયા નિબ્બાહિતબ્બો’’તિ.
5. ‘‘Bhante nāgasena, bhāsitampetaṃ bhagavatā ‘na, bhikkhave, attānaṃ pātetabbaṃ, yo pāteyya, yathādhammo kāretabbo’ti. Puna ca tumhe bhaṇatha ‘yattha katthaci bhagavā sāvakānaṃ dhammaṃ desayamāno anekapariyāyena jātiyā jarāya byādhino maraṇassa samucchedāya dhammaṃ deseti, yo hi koci jātijarābyādhimaraṇaṃ samatikkamati, taṃ paramāya pasaṃsāya pasaṃsatī’ti. Yadi, bhante nāgasena, bhagavatā bhaṇitaṃ ‘na, bhikkhave, attānaṃ pātetabbaṃ, yo pāteyya, yathādhammo kāretabbo’ti, tena hi ‘jātiyā jarāya byādhino maraṇassa samucchedāya dhammaṃ desetī’ti yaṃ vacanaṃ, taṃ micchā. Yadi jātiyā jarāya byādhino maraṇassa samucchedāya dhammaṃ deseti, tena hi ‘na, bhikkhave, attānaṃ pātetabbaṃ, yo pāteyya, yathādhammo kāretabbo’’ti tampi vacanaṃ micchā. Ayampi ubhato koṭiko pañho tavānuppatto, so tayā nibbāhitabbo’’ti.
‘‘ભાસિતમ્પેતં, મહારાજ, ભગવતા ‘ન, ભિક્ખવે, અત્તાનં પાતેતબ્બં, યો પાતેય્ય, યથાધમ્મો કારેતબ્બો’તિ. યત્થ કત્થચિ ભગવતા સાવકાનં ધમ્મં દેસયામાનેન ચ અનેકપરિયાયેન જાતિયા જરાય બ્યાધિનો મરણસ્સ સમુચ્છેદાય ધમ્મો દેસિતો, તત્થ પન કારણં અત્થિ, યેન ભગવા કારણેન પટિક્ખિપિ સમાદપેસિ ચા’’તિ.
‘‘Bhāsitampetaṃ, mahārāja, bhagavatā ‘na, bhikkhave, attānaṃ pātetabbaṃ, yo pāteyya, yathādhammo kāretabbo’ti. Yattha katthaci bhagavatā sāvakānaṃ dhammaṃ desayāmānena ca anekapariyāyena jātiyā jarāya byādhino maraṇassa samucchedāya dhammo desito, tattha pana kāraṇaṃ atthi, yena bhagavā kāraṇena paṭikkhipi samādapesi cā’’ti.
‘‘કિં પનેત્થ, ભન્તે નાગસેન, કારણં, યેન ભગવા કારણેન પટિક્ખિપિ સમાદપેસિ ચા’’તિ? ‘‘સીલવા, મહારાજ, સીલસમ્પન્નો અગદસમો સત્તાનં કિલેસવિસવિનાસને, ઓસધસમો સત્તાનં કિલેસબ્યાધિવૂપસમે, ઉદકસમો સત્તાનં કિલેસરજોજલ્લાપહરણે, મણિરતનસમો સત્તાનં સબ્બસમ્પત્તિદાને, નાવાસમો સત્તાનં ચતુરોઘપારગમને, સત્થવાહસમો સત્તાનં જાતિકન્તારતારણે, વાતસમો સત્તાનં તિવિધગ્ગિસન્તાપનિબ્બાપને, મહામેઘસમો સત્તાનં માનસપરિપૂરણે, આચરિયસમો સત્તાનં કુસલસિક્ખાપને, સુદેસકસમો સત્તાનં ખેમપથમાચિક્ખણે. એવરૂપો, મહારાજ, બહુગુણો અનેકગુણો અપ્પમાણગુણો ગુણરાસિ ગુણપુઞ્જો સત્તાનં વડ્ઢિકરો સીલવા ‘મા વિનસ્સી’તિ સત્તાનં અનુકમ્પાય ભગવા સિક્ખાપદં પઞ્ઞપેસિ ‘ન, ભિક્ખવે, અત્તાનં પાતેતબ્બં, યો પાતેય્ય, યથાધમ્મો કારેતબ્બો’તિ. ઇદમેત્થ, મહારાજ, કારણં, યેન કારણેન ભગવા પટિક્ખિપિ. ભાસિતમ્પેતં, મહારાજ, થેરેન કુમારકસ્સપેન વિચિત્રકથિકેન પાયાસિરાજઞ્ઞસ્સ પરલોકં દીપયમાનેન ‘યથા યથા ખો રાજઞ્ઞ સમણબ્રાહ્મણા સીલવન્તો કલ્યાણધમ્મા ચિરં દીઘમદ્ધાનં તિટ્ઠન્તિ, તથા તથા બહું પુઞ્ઞં પસવન્તિ, બહુજનહિતાય ચ પટિપજ્જન્તિ બહુજનસુખાય લોકાનુકમ્પાય અત્થાય હિતાય સુખાય દેવમનુસ્સાન’ન્તિ.
‘‘Kiṃ panettha, bhante nāgasena, kāraṇaṃ, yena bhagavā kāraṇena paṭikkhipi samādapesi cā’’ti? ‘‘Sīlavā, mahārāja, sīlasampanno agadasamo sattānaṃ kilesavisavināsane, osadhasamo sattānaṃ kilesabyādhivūpasame, udakasamo sattānaṃ kilesarajojallāpaharaṇe, maṇiratanasamo sattānaṃ sabbasampattidāne, nāvāsamo sattānaṃ caturoghapāragamane, satthavāhasamo sattānaṃ jātikantāratāraṇe, vātasamo sattānaṃ tividhaggisantāpanibbāpane, mahāmeghasamo sattānaṃ mānasaparipūraṇe, ācariyasamo sattānaṃ kusalasikkhāpane, sudesakasamo sattānaṃ khemapathamācikkhaṇe. Evarūpo, mahārāja, bahuguṇo anekaguṇo appamāṇaguṇo guṇarāsi guṇapuñjo sattānaṃ vaḍḍhikaro sīlavā ‘mā vinassī’ti sattānaṃ anukampāya bhagavā sikkhāpadaṃ paññapesi ‘na, bhikkhave, attānaṃ pātetabbaṃ, yo pāteyya, yathādhammo kāretabbo’ti. Idamettha, mahārāja, kāraṇaṃ, yena kāraṇena bhagavā paṭikkhipi. Bhāsitampetaṃ, mahārāja, therena kumārakassapena vicitrakathikena pāyāsirājaññassa paralokaṃ dīpayamānena ‘yathā yathā kho rājañña samaṇabrāhmaṇā sīlavanto kalyāṇadhammā ciraṃ dīghamaddhānaṃ tiṭṭhanti, tathā tathā bahuṃ puññaṃ pasavanti, bahujanahitāya ca paṭipajjanti bahujanasukhāya lokānukampāya atthāya hitāya sukhāya devamanussāna’nti.
‘‘કેન પન કારણેન ભગવા સમાદપેસિ? જાતિપિ, મહારાજ, દુક્ખા, જરાપિ દુક્ખા, બ્યાધિપિ દુક્ખો, મરણમ્પિ દુક્ખં, સોકોપિ દુક્ખો, પરિદેવોપિ દુક્ખો, દુક્ખમ્પિ દુક્ખં, દોમનસ્સમ્પિ દુક્ખં, ઉપાયાસોપિ દુક્ખો, અપ્પિયેહિ સમ્પયોગોપિ દુક્ખો, પિયેહિ વિપ્પયોગોપિ દુક્ખો, માતુમરણમ્પિ દુક્ખં, પિતુમરણમ્પિ દુક્ખં, ભાતુમરણમ્પિ દુક્ખં, ભગિનિમરણમ્પિ દુક્ખં, પુત્તમરણમ્પિ દુક્ખં, દારમરણમ્પિ દુક્ખં, દાસમરણમ્પિ દુક્ખં 1, ઞાતિમરણમ્પિ દુક્ખં, ઞાતિબ્યસનમ્પિ દુક્ખં, રોગબ્યસનમ્પિ દુક્ખં, ભોગબ્યસનમ્પિ દુક્ખં, સીલબ્યસનમ્પિ દુક્ખં, દિટ્ઠિબ્યસનમ્પિ દુક્ખં, રાજભયમ્પિ દુક્ખં, ચોરભયમ્પિ દુક્ખં, વેરિભયમ્પિ દુક્ખં, દુબ્ભિક્ખભયમ્પિ દુક્ખં, અગ્ગિભયમ્પિ દુક્ખં, ઉદકભયમ્પિ દુક્ખં, ઊમિભયમ્પિ દુક્ખં, આવટ્ટભયમ્પિ દુક્ખં, કુમ્ભીલભયમ્પિ દુક્ખં, સુસુકાભયમ્પિ દુક્ખં, અત્તાનુવાદભયમ્પિ દુક્ખં, પરાનુવાદભયમ્પિ દુક્ખં, દણ્ડભયમ્પિ દુક્ખં, દુગ્ગતિભયમ્પિ દુક્ખં, પરિસાસારજ્જભયમ્પિ દુક્ખં, આજીવકભયમ્પિ દુક્ખં, મરણભયમ્પિ દુક્ખં, વેત્તેહિ તાળનમ્પિ દુક્ખં, કસાહિ તાળનમ્પિ દુક્ખં, અદ્ધદણ્ડકેહિ તાળનમ્પિ દુક્ખં, હત્થચ્છેદનમ્પિ દુક્ખં, પાદચ્છેદનમ્પિ દુક્ખં, હત્થપાદચ્છેદનમ્પિ દુક્ખં, કણ્ણચ્છેદનમ્પિ દુક્ખં, નાસચ્છેદનમ્પિ દુક્ખં, કણ્ણનાસચ્છેદનમ્પિ દુક્ખં, બિલઙ્ગથાલિકમ્પિ દુક્ખં, સઙ્ખમુણ્ડિકમ્પિ દુક્ખં, રાહુમુખમ્પિ દુક્ખં, જોતિમાલિકમ્પિ દુક્ખં, હત્થપજ્જોતિકમ્પિ દુક્ખં, એરકવત્તિકમ્પિ દુક્ખં, ચીરકવાસિકમ્પિ દુક્ખં, એણેય્યકમ્પિ દુક્ખં , બળિસમંસિકમ્પિ દુક્ખં, કહાપણિકમ્પિ દુક્ખં, ખારાપતચ્છિકમ્પિ દુક્ખં, પલિઘપરિવત્તિકમ્પિ દુક્ખં, પલાલપીઠકમ્પિ દુક્ખં, તત્તેન તેલેન ઓસિઞ્ચનમ્પિ દુક્ખં, સુનખેહિ ખાદાપનમ્પિ દુક્ખં, જીવસૂલારોપનમ્પિ દુક્ખં, અસિના સીસચ્છેદનમ્પિ દુક્ખં, એવરૂપાનિ, મહારાજ, બહુવિધાનિ અનેકવિધાનિ દુક્ખાનિ સંસારગતો અનુભવતિ.
‘‘Kena pana kāraṇena bhagavā samādapesi? Jātipi, mahārāja, dukkhā, jarāpi dukkhā, byādhipi dukkho, maraṇampi dukkhaṃ, sokopi dukkho, paridevopi dukkho, dukkhampi dukkhaṃ, domanassampi dukkhaṃ, upāyāsopi dukkho, appiyehi sampayogopi dukkho, piyehi vippayogopi dukkho, mātumaraṇampi dukkhaṃ, pitumaraṇampi dukkhaṃ, bhātumaraṇampi dukkhaṃ, bhaginimaraṇampi dukkhaṃ, puttamaraṇampi dukkhaṃ, dāramaraṇampi dukkhaṃ, dāsamaraṇampi dukkhaṃ 2, ñātimaraṇampi dukkhaṃ, ñātibyasanampi dukkhaṃ, rogabyasanampi dukkhaṃ, bhogabyasanampi dukkhaṃ, sīlabyasanampi dukkhaṃ, diṭṭhibyasanampi dukkhaṃ, rājabhayampi dukkhaṃ, corabhayampi dukkhaṃ, veribhayampi dukkhaṃ, dubbhikkhabhayampi dukkhaṃ, aggibhayampi dukkhaṃ, udakabhayampi dukkhaṃ, ūmibhayampi dukkhaṃ, āvaṭṭabhayampi dukkhaṃ, kumbhīlabhayampi dukkhaṃ, susukābhayampi dukkhaṃ, attānuvādabhayampi dukkhaṃ, parānuvādabhayampi dukkhaṃ, daṇḍabhayampi dukkhaṃ, duggatibhayampi dukkhaṃ, parisāsārajjabhayampi dukkhaṃ, ājīvakabhayampi dukkhaṃ, maraṇabhayampi dukkhaṃ, vettehi tāḷanampi dukkhaṃ, kasāhi tāḷanampi dukkhaṃ, addhadaṇḍakehi tāḷanampi dukkhaṃ, hatthacchedanampi dukkhaṃ, pādacchedanampi dukkhaṃ, hatthapādacchedanampi dukkhaṃ, kaṇṇacchedanampi dukkhaṃ, nāsacchedanampi dukkhaṃ, kaṇṇanāsacchedanampi dukkhaṃ, bilaṅgathālikampi dukkhaṃ, saṅkhamuṇḍikampi dukkhaṃ, rāhumukhampi dukkhaṃ, jotimālikampi dukkhaṃ, hatthapajjotikampi dukkhaṃ, erakavattikampi dukkhaṃ, cīrakavāsikampi dukkhaṃ, eṇeyyakampi dukkhaṃ , baḷisamaṃsikampi dukkhaṃ, kahāpaṇikampi dukkhaṃ, khārāpatacchikampi dukkhaṃ, palighaparivattikampi dukkhaṃ, palālapīṭhakampi dukkhaṃ, tattena telena osiñcanampi dukkhaṃ, sunakhehi khādāpanampi dukkhaṃ, jīvasūlāropanampi dukkhaṃ, asinā sīsacchedanampi dukkhaṃ, evarūpāni, mahārāja, bahuvidhāni anekavidhāni dukkhāni saṃsāragato anubhavati.
‘‘યથા, મહારાજ, હિમવન્તપબ્બતે અભિવુટ્ઠં ઉદકં ગઙ્ગાય નદિયા પાસાણ સક્ખર ખર મરુમ્બ આવટ્ટ ગગ્ગલક ઊમિકવઙ્કચદિક આવરણનીવરણમૂલકસાખાસુ પરિયોત્થરતિ, એવમેવ ખો, મહારાજ, એવરૂપાનિ બહુવિધાનિ અનેકવિધાનિ દુક્ખાનિ સંસારગતો અનુભવતિ. પવત્તં, મહારાજ, દુક્ખં, અપ્પવત્તં સુખં. અપ્પવત્તસ્સ ગુણં પવત્તસ્સ 3 ચ ભયં દીપયમાનો, મહારાજ, ભગવા અપ્પવત્તસ્સ સચ્છિકિરિયાય જાતિજરાબ્યાધિમરણસમતિક્કમાય સમાદપેસિ, ઇદમેત્થ, મહારાજ, કારણં, યેન કારણેન ભગવા સમાદપેસી’’તિ. ‘‘સાધુ, ભન્તે નાગસેન, સુનિબ્બેઠિતો પઞ્હો, સુકથિતં કારણં, એવમેતં તથા સમ્પટિચ્છામી’’તિ.
‘‘Yathā, mahārāja, himavantapabbate abhivuṭṭhaṃ udakaṃ gaṅgāya nadiyā pāsāṇa sakkhara khara marumba āvaṭṭa gaggalaka ūmikavaṅkacadika āvaraṇanīvaraṇamūlakasākhāsu pariyottharati, evameva kho, mahārāja, evarūpāni bahuvidhāni anekavidhāni dukkhāni saṃsāragato anubhavati. Pavattaṃ, mahārāja, dukkhaṃ, appavattaṃ sukhaṃ. Appavattassa guṇaṃ pavattassa 4 ca bhayaṃ dīpayamāno, mahārāja, bhagavā appavattassa sacchikiriyāya jātijarābyādhimaraṇasamatikkamāya samādapesi, idamettha, mahārāja, kāraṇaṃ, yena kāraṇena bhagavā samādapesī’’ti. ‘‘Sādhu, bhante nāgasena, sunibbeṭhito pañho, sukathitaṃ kāraṇaṃ, evametaṃ tathā sampaṭicchāmī’’ti.
અત્તનિપાતનપઞ્હો પઞ્ચમો.
Attanipātanapañho pañcamo.
Footnotes: