| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಅಙ್ಗುತ್ತರನಿಕಾಯ (ಟೀಕಾ) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
೮. ಅತ್ತನ್ತಪಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
8. Attantapasuttavaṇṇanā
೧೯೮. ಅಟ್ಠಮೇ ಆಹಿತೋ ಅಹಂಮಾನೋ ಏತ್ಥಾತಿ ಅತ್ತಾ, ಅತ್ತಭಾವೋ। ಇಧ ಪನ ಯೋ ಪರೋ ನ ಹೋತಿ, ಸೋ ಅತ್ತಾ, ತಂ ಅತ್ತಾನಂ। ಪರನ್ತಿ ಅತ್ತತೋ ಅಞ್ಞಂ। ದಿಟ್ಠೇತಿ ಪಚ್ಚಕ್ಖಭೂತೇ। ಧಮ್ಮೇತಿ ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಧಮ್ಮೇ। ತತ್ಥ ಹಿ ಅತ್ತಾ ಭವತಿ, ಅತ್ತಸಞ್ಞಾದಿಟ್ಠಿ ಭವತೀತಿ ಅತ್ತಭಾವಸಮಞ್ಞಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ದಿಟ್ಠೇವ ಧಮ್ಮೇತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಅತ್ತಭಾವೇ’’ತಿ। ಛಾತಂ ವುಚ್ಚತಿ ತಣ್ಹಾ ಜಿಘಚ್ಛಾಹೇತುತಾಯ। ಅನ್ತೋ ತಾಪನಕಿಲೇಸಾನನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಾನೇ ದರಥಪರಿಳಾಹಜನನೇನ ಸನ್ತಾಪನಕಿಲೇಸಾನಂ।
198. Aṭṭhame āhito ahaṃmāno etthāti attā, attabhāvo. Idha pana yo paro na hoti, so attā, taṃ attānaṃ. Paranti attato aññaṃ. Diṭṭheti paccakkhabhūte. Dhammeti upādānakkhandhadhamme. Tattha hi attā bhavati, attasaññādiṭṭhi bhavatīti attabhāvasamaññā. Tenāha ‘‘diṭṭheva dhammeti imasmiṃyeva attabhāve’’ti. Chātaṃ vuccati taṇhā jighacchāhetutāya. Anto tāpanakilesānanti attano santāne darathapariḷāhajananena santāpanakilesānaṃ.
ಪರೇಸಂ ಹನನಘಾತನಾದಿನಾ ರೋದಾಪನತೋ ಲುದ್ದೋ। ತಥಾ ವಿಘಾತಕಭಾವೇನ ಕಾಯಚಿತ್ತಾನಂ ವಿದಾಲನತೋ ದಾರುಣೋ। ಥದ್ಧಹದಯೋ ಕಕ್ಖಳೋ। ಬನ್ಧನಾಗಾರೇ ನಿಯುತ್ತೋ ಬನ್ಧನಾಗಾರಿಕೋ।
Paresaṃ hananaghātanādinā rodāpanato luddo. Tathā vighātakabhāvena kāyacittānaṃ vidālanato dāruṇo. Thaddhahadayo kakkhaḷo. Bandhanāgāre niyutto bandhanāgāriko.
ಖತ್ತಿಯಾಭಿಸೇಕೇನಾತಿ ಖತ್ತಿಯಾನಂ ಕಾತಬ್ಬಅಭಿಸೇಕೇನ। ಸನ್ಥಾಗಾರನ್ತಿ ಸನ್ಥಾರವಸೇನ ಕತಂ ಅಗಾರಂ ಯಞ್ಞಾಗಾರಂ। ಸಪ್ಪಿತೇಲೇನಾತಿ ಸಪ್ಪಿಮಿಸ್ಸೇನ ತೇಲೇನ। ಯಮಕಸ್ನೇಹೇನ ಹಿ ಏಸಾ ತದಾ ಕಾಯಂ ಅಬ್ಭಞ್ಜತಿ। ವಚ್ಛಭಾವಂ ತರಿತ್ವಾ ಠಿತೋ ವಚ್ಛತರೋ। ಪರಿಕ್ಖೇಪಕರಣತ್ಥಾಯಾತಿ ನವಮಾಲಾಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ದಬ್ಭೇಹಿ ವೇದಿಯಾ ಪರಿಕ್ಖಿಪನತ್ಥಾಯ। ಯಞ್ಞಭೂಮಿಯನ್ತಿ ಅವಸೇಸಯಞ್ಞಟ್ಠಾನೇ।
Khattiyābhisekenāti khattiyānaṃ kātabbaabhisekena. Santhāgāranti santhāravasena kataṃ agāraṃ yaññāgāraṃ. Sappitelenāti sappimissena telena. Yamakasnehena hi esā tadā kāyaṃ abbhañjati. Vacchabhāvaṃ taritvā ṭhito vacchataro. Parikkhepakaraṇatthāyāti navamālāhi saddhiṃ dabbhehi vediyā parikkhipanatthāya. Yaññabhūmiyanti avasesayaññaṭṭhāne.
ದೂರಸಮುಸ್ಸಾರಿತಮಾನಸ್ಸೇವ ಸಾಸನೇ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿ ಸಮ್ಭವತಿ, ನ ಮಾನಜಾತಿಕಸ್ಸಾತಿ ಆಹ ‘‘ನಿಹತಮಾನತ್ತಾ’’ತಿ। ಉಸ್ಸನ್ನತ್ತಾತಿ ಬಹುಭಾವತೋ। ಭೋಗಾರೋಗ್ಯಾದಿವತ್ಥುಕಾ ಮದಾ ಸುಪ್ಪಹಿಯಾ ಹೋನ್ತಿ ನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಅವಟ್ಠಾನತೋ, ನ ತಥಾ ಕುಲವಿಜ್ಜಾಮದಾತಿ ಖತ್ತಿಯಬ್ರಾಹ್ಮಣಕುಲಾನಂ ಪಬ್ಬಜಿತಾನಮ್ಪಿ ಜಾತಿವಿಜ್ಜಾ ನಿಸ್ಸಾಯ ಮಾನಜಪ್ಪನಂ ದುಪ್ಪಜಹನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಹಿ…ಪೇ॰… ಮಾನಂ ಕರೋನ್ತೀ’’ತಿ। ವಿಜಾತಿತಾಯಾತಿ ನಿಹೀನಜಾತಿತಾಯ। ಪತಿಟ್ಠಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತೀತಿ ಸುವಿಸುದ್ಧಂ ಕತ್ವಾ ಸೀಲಂ ರಕ್ಖಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ। ಸೀಲವಸೇನ ಹಿ ಸಾಸನೇ ಪತಿಟ್ಠಹನ್ತಿ। ಪತಿಟ್ಠಾತುನ್ತಿ ವಾ ಸಚ್ಚಪ್ಪಟಿವೇಧೇನ ಲೋಕುತ್ತರಾಯ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ಪತಿಟ್ಠಾತುಂ। ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಹಿ ಉಪನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪನ್ನಾ ಸುಜಾತಾಯೇವ ಹೋನ್ತಿ, ನ ದುಜ್ಜಾತಾ।
Dūrasamussāritamānasseva sāsane sammāpaṭipatti sambhavati, na mānajātikassāti āha ‘‘nihatamānattā’’ti. Ussannattāti bahubhāvato. Bhogārogyādivatthukā madā suppahiyā honti nimittassa avaṭṭhānato, na tathā kulavijjāmadāti khattiyabrāhmaṇakulānaṃ pabbajitānampi jātivijjā nissāya mānajappanaṃ duppajahanti āha ‘‘yebhuyyena hi…pe… mānaṃ karontī’’ti. Vijātitāyāti nihīnajātitāya. Patiṭṭhātuṃ na sakkontīti suvisuddhaṃ katvā sīlaṃ rakkhituṃ na sakkonti. Sīlavasena hi sāsane patiṭṭhahanti. Patiṭṭhātunti vā saccappaṭivedhena lokuttarāya patiṭṭhāya patiṭṭhātuṃ. Yebhuyyena hi upanissayasampannā sujātāyeva honti, na dujjātā.
ಪರಿಸುದ್ಧನ್ತಿ ರಾಗಾದೀನಂ ಅಚ್ಚನ್ತಮೇವ ಪಹಾನದೀಪನತೋ ನಿರುಪಕ್ಕಿಲೇಸತಾಯ ಸಬ್ಬಸೋ ವಿಸುದ್ಧಂ। ಸದ್ಧಂ ಪಟಿಲಭತೀತಿ ಪೋಥುಜ್ಜನಿಕಸದ್ಧಾವಸೇನ ಸದ್ದಹತಿ। ವಿಞ್ಞುಜಾತಿಕಾನಞ್ಹಿ ಧಮ್ಮಸಮ್ಪತ್ತಿಗ್ಗಹಣಪುಬ್ಬಿಕಾ ಸದ್ಧಾಸಿದ್ಧಿ ಧಮ್ಮಪ್ಪಮಾಣಧಮ್ಮಪ್ಪಸನ್ನಭಾವತೋ। ಜಾಯಮ್ಪತಿಕಾತಿ ಘರಣಿಪತಿಕಾ। ಕಾಮಂ ‘‘ಜಾಯಮ್ಪತಿಕಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಘರಸಾಮಿಕಘರಸಾಮಿನಿವಸೇನ ದ್ವಿನ್ನಂಯೇವ ಗಹಣಂ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ, ಯಸ್ಸ ಪನ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಅನೇಕಾ ಪಜಾಪತಿಯೋ ಹೋನ್ತಿ, ತತ್ಥ ಕಿಂ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ಏಕಾಯಪಿ ಸಂವಾಸೋ ಸಮ್ಬಾಧೋತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ದ್ವೇ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ರಾಗಾದಿನಾ ಸಕಿಞ್ಚನಟ್ಠೇನ, ಖೇತ್ತವತ್ಥುಆದಿನಾ ಸಪಲಿಬೋಧಟ್ಠೇನ ರಾಗರಜಾದೀನಂ ಆಗಮನಪಥತಾಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಟ್ಠಾನತಾ ಏವಾತಿ ದ್ವೇಪಿ ವಣ್ಣನಾ ಏಕತ್ಥಾ, ಬ್ಯಞ್ಜನಮೇವ ನಾನಂ। ಅಲಗ್ಗನಟ್ಠೇನಾತಿ ಅಸಜ್ಜನಟ್ಠೇನ ಅಪ್ಪಟಿಬದ್ಧಭಾವೇನ। ಏವಂ ಅಕುಸಲಕುಸಲಪ್ಪವತ್ತೀನಂ ಠಾನಭಾವೇನ ಘರಾವಾಸಪಬ್ಬಜ್ಜಾನಂ ಸಮ್ಬಾಧಬ್ಭೋಕಾಸತಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಕುಸಲಪ್ಪವತ್ತಿಯಾಯೇವ ಅಟ್ಠಾನಟ್ಠಾನಭಾವೇನ ತೇಸಂ ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಪಿಚಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ।
Parisuddhanti rāgādīnaṃ accantameva pahānadīpanato nirupakkilesatāya sabbaso visuddhaṃ. Saddhaṃ paṭilabhatīti pothujjanikasaddhāvasena saddahati. Viññujātikānañhi dhammasampattiggahaṇapubbikā saddhāsiddhi dhammappamāṇadhammappasannabhāvato. Jāyampatikāti gharaṇipatikā. Kāmaṃ ‘‘jāyampatikā’’ti vutte gharasāmikagharasāminivasena dvinnaṃyeva gahaṇaṃ viññāyati, yassa pana purisassa anekā pajāpatiyo honti, tattha kiṃ vattabbanti ekāyapi saṃvāso sambādhoti dassanatthaṃ ‘‘dve’’ti vuttaṃ. Rāgādinā sakiñcanaṭṭhena, khettavatthuādinā sapalibodhaṭṭhena rāgarajādīnaṃ āgamanapathatāpi uppajjanaṭṭhānatā evāti dvepi vaṇṇanā ekatthā, byañjanameva nānaṃ. Alagganaṭṭhenāti asajjanaṭṭhena appaṭibaddhabhāvena. Evaṃ akusalakusalappavattīnaṃ ṭhānabhāvena gharāvāsapabbajjānaṃ sambādhabbhokāsataṃ dassetvā idāni kusalappavattiyāyeva aṭṭhānaṭṭhānabhāvena tesaṃ taṃ dassetuṃ ‘‘apicā’’tiādi vuttaṃ.
ಸಙ್ಖೇಪಕಥಾತಿ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಪದುದ್ಧಾರಂ ಅಕತ್ವಾ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾ। ಏಕಮ್ಪಿ ದಿವಸನ್ತಿ ಏಕದಿವಸಮತ್ತಮ್ಪಿ। ಅಖಣ್ಡಂ ಕತ್ವಾತಿ ದುಕ್ಕಟಮತ್ತಸ್ಸಪಿ ಅನಾಪಜ್ಜನೇನ ಅಖಣ್ಡಿತಂ ಕತ್ವಾ। ಕಿಲೇಸಮಲೇನ ಅಮಲಿನನ್ತಿ ತಣ್ಹಾಸಂಕಿಲೇಸಾದಿವಸೇನ ಅಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಂ ಕತ್ವಾ। ಪರಿದಹಿತ್ವಾತಿ ನಿವಾಸೇತ್ವಾ ಚೇವ ಪಾರುಪಿತ್ವಾ ಚ। ಅಗಾರವಾಸೋ ಅಗಾರಂ ಉತ್ತರಪದಲೋಪೇನ, ತಸ್ಸ ವಡ್ಢಿಆವಹಂ ಅಗಾರಸ್ಸ ಹಿತಂ।
Saṅkhepakathāti visuṃ visuṃ paduddhāraṃ akatvā saṅkhepato atthavaṇṇanā. Ekampi divasanti ekadivasamattampi. Akhaṇḍaṃ katvāti dukkaṭamattassapi anāpajjanena akhaṇḍitaṃ katvā. Kilesamalena amalinanti taṇhāsaṃkilesādivasena asaṃkiliṭṭhaṃ katvā. Paridahitvāti nivāsetvā ceva pārupitvā ca. Agāravāso agāraṃ uttarapadalopena, tassa vaḍḍhiāvahaṃ agārassa hitaṃ.
ಭೋಗಕ್ಖನ್ಧೋತಿ ಭೋಗರಾಸಿ ಭೋಗಸಮುದಾಯೋ। ಆಬನ್ಧನಟ್ಠೇನಾತಿ ಪುತ್ತೋ ನತ್ತಾತಿಆದಿನಾ ಪೇಮವಸೇನ ಸಪರಿಚ್ಛೇದವಸೇನ ಬನ್ಧನಟ್ಠೇನ। ಅಮ್ಹಾಕಮೇತೇತಿ ಞಾಯನ್ತೀತಿ ಞಾತೀ, ಪಿತಾಮಹಪಿತುಪುತ್ತಾದಿವಸೇನ ಪರಿವತ್ತನಟ್ಠೇನ ಪರಿವಟ್ಟೋ। ಸಾಮಞ್ಞವಾಚೀಪಿ ಸಿಕ್ಖಾ-ಸದ್ದೋ ಆಜೀವಸದ್ದಸನ್ನಿಧಾನತೋ ಉಪರಿವುಚ್ಚಮಾನವಿಸೇಸಾಪೇಕ್ಖಾಯ ಚ ವಿಸೇಸನಿವಿಟ್ಠೋವ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಯಾ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಅಧಿಸೀಲಸಙ್ಖಾತಾ ಸಿಕ್ಖಾ’’ತಿ। ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಟ್ಠೇನ ಸಿಕ್ಖಾ, ಸಹ ಆಜೀವನ್ತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಸಾಜೀವೋ। ಸಿಕ್ಖನಭಾವೇನಾತಿ ಸಿಕ್ಖಾಯ ಸಾಜೀವೇ ಚ ಸಿಕ್ಖನಭಾವೇನ। ಸಿಕ್ಖಂ ಪರಿಪೂರೇನ್ತೋತಿ ಸೀಲಸಂವರಂ ಪರಿಪೂರೇನ್ತೋ। ಸಾಜೀವಞ್ಚ ಅವೀತಿಕ್ಕಮನ್ತೋತಿ ‘‘ನಾಮಕಾಯೋ, ಪದಕಾಯೋ, ನಿರುತ್ತಿಕಾಯೋ, ಬ್ಯಞ್ಜನಕಾಯೋ’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೩೯) ವುತ್ತಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಭಗವತೋ ಚ ವಚನಂ ಅವೀತಿಕ್ಕಮನ್ತೋ ಹುತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇದಮೇವ ಚ ‘‘ಸಿಕ್ಖನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ತತ್ಥ ಸಾಜೀವಾನಂ ಅವೀತಿಕ್ಕಮೋ ಸಿಕ್ಖಾಪಾರಿಪೂರಿಯಾ ಪಚ್ಚಯೋ। ತತೋ ಹಿ ಯಾವ ಮಗ್ಗಾ ಸಿಕ್ಖಾಪಾರಿಪೂರೀ ಹೋತೀತಿ।
Bhogakkhandhoti bhogarāsi bhogasamudāyo. Ābandhanaṭṭhenāti putto nattātiādinā pemavasena saparicchedavasena bandhanaṭṭhena. Amhākameteti ñāyantīti ñātī, pitāmahapituputtādivasena parivattanaṭṭhena parivaṭṭo. Sāmaññavācīpi sikkhā-saddo ājīvasaddasannidhānato uparivuccamānavisesāpekkhāya ca visesaniviṭṭhova hotīti vuttaṃ ‘‘yā bhikkhūnaṃ adhisīlasaṅkhātā sikkhā’’ti. Sikkhitabbaṭṭhena sikkhā, saha ājīvanti etthāti sājīvo. Sikkhanabhāvenāti sikkhāya sājīve ca sikkhanabhāvena. Sikkhaṃ paripūrentoti sīlasaṃvaraṃ paripūrento. Sājīvañca avītikkamantoti ‘‘nāmakāyo, padakāyo, niruttikāyo, byañjanakāyo’’ti (pārā. aṭṭha. 1.39) vuttaṃ sikkhāpadaṃ bhagavato ca vacanaṃ avītikkamanto hutvāti attho. Idameva ca ‘‘sikkhana’’nti vuttaṃ, tattha sājīvānaṃ avītikkamo sikkhāpāripūriyā paccayo. Tato hi yāva maggā sikkhāpāripūrī hotīti.
ಅನುಪ್ಪದಾತಾತಿ ಅನುಬಲಪ್ಪದಾತಾ, ಅನುವತ್ತನವಸೇನ ವಾ ಪದಾತಾ। ಕಸ್ಸ ಪನ ಅನುವತ್ತನಂ ಪದಾನಞ್ಚಾತಿ? ‘‘ಸಹಿತಾನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಸನ್ಧಾನಸ್ಸಾತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸನ್ಧಾನಾನುಪ್ಪದಾತಾ’’ತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಅನುವತ್ತನವಸೇನ ಸನ್ಧಾನಸ್ಸ ಪದಾನಂ ಆಧಾನಂ ಆರಕ್ಖನಂ ವಾ ದಳ್ಹಕರಣಂ ಹೋತಿ, ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ದ್ವೇ ಜನೇ ಸಮಗ್ಗೇ ದಿಸ್ವಾ’’ತಿಆದಿ। ಆರಮನ್ತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಆರಾಮೋ, ರಮಿತಬ್ಬಟ್ಠಾನಂ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಆ-ಕಾರೇನ ವಿನಾಪಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ಲಬ್ಭತಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಮಗ್ಗರಾಮೋತಿಪಿ ಪಾಳಿ, ಅಯಮೇವತ್ಥೋ’’ತಿ।
Anuppadātāti anubalappadātā, anuvattanavasena vā padātā. Kassa pana anuvattanaṃ padānañcāti? ‘‘Sahitāna’’nti vuttattā sandhānassāti viññāyati. Tenāha ‘‘sandhānānuppadātā’’ti. Yasmā pana anuvattanavasena sandhānassa padānaṃ ādhānaṃ ārakkhanaṃ vā daḷhakaraṇaṃ hoti, tena vuttaṃ ‘‘dve jane samagge disvā’’tiādi. Āramanti etthāti ārāmo, ramitabbaṭṭhānaṃ. Yasmā pana ā-kārena vināpi ayamattho labbhati, tasmā vuttaṃ ‘‘samaggarāmotipi pāḷi, ayamevattho’’ti.
ಏತ್ಥಾತಿ –
Etthāti –
‘‘ನೇಲಙ್ಗೋ ಸೇತಪಚ್ಛಾದೋ, ಏಕಾರೋ ವತ್ತತೀ ರಥೋ।
‘‘Nelaṅgo setapacchādo, ekāro vattatī ratho;
ಅನೀಘಂ ಪಸ್ಸ ಆಯನ್ತಂ, ಛಿನ್ನಸೋತಂ ಅಬನ್ಧನ’’ನ್ತಿ॥ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೪.೩೪೭; ಉದಾ॰ ೬೫; ಪೇಟಕೋ॰ ೨೫) –
Anīghaṃ passa āyantaṃ, chinnasotaṃ abandhana’’nti. (saṃ. ni. 4.347; udā. 65; peṭako. 25) –
ಇಮಿಸ್ಸಾ ಗಾಥಾಯ। ಸೀಲಞ್ಹೇತ್ಥ ನೇಲಙ್ಗನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ತೇನೇವಾಹ – ‘‘ಚಿತ್ತೋ ಗಹಪತಿ, ನೇಲಙ್ಗನ್ತಿ ಖೋ, ಭನ್ತೇ, ಸೀಲಾನಮೇತಂ ಅಧಿವಚನ’’ನ್ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೪.೩೪೭)। ಸುಕುಮಾರಾತಿ ಅಪ್ಫರುಸತಾಯ ಮುದುಕಾ। ಪುರಸ್ಸ ಏಸಾತಿ ಏತ್ಥ ಪುರ-ಸದ್ದೋ ತನ್ನಿವಾಸಿವಾಚಕೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ – ‘‘ಗಾಮೋ ಆಗತೋ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ನಗರವಾಸೀನ’’ನ್ತಿ। ಮನಂ ಅಪ್ಪಾಯತಿ ವಡ್ಢೇತೀತಿ ಮನಾಪೋ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಚಿತ್ತವುಡ್ಢಿಕರಾ’’ತಿ।
Imissā gāthāya. Sīlañhettha nelaṅganti vuttaṃ. Tenevāha – ‘‘citto gahapati, nelaṅganti kho, bhante, sīlānametaṃ adhivacana’’nti (saṃ. ni. 4.347). Sukumārāti appharusatāya mudukā. Purassa esāti ettha pura-saddo tannivāsivācako daṭṭhabbo – ‘‘gāmo āgato’’tiādīsu viya. Tenevāha ‘‘nagaravāsīna’’nti. Manaṃ appāyati vaḍḍhetīti manāpo. Tena vuttaṃ ‘‘cittavuḍḍhikarā’’ti.
ಕಾಲವಾದೀತಿಆದಿ ಸಮ್ಫಪ್ಪಲಾಪಾ ಪಟಿವಿರತಸ್ಸ ಪಟಿಪತ್ತಿದಸ್ಸನಂ। ಅತ್ಥಸಂಹಿತಾಪಿ ಹಿ ವಾಚಾ ಅಯುತ್ತಕಾಲಪ್ಪಯೋಗೇನ ಅತ್ಥಾವಹಾ ನ ಸಿಯಾತಿ ಅನತ್ಥವಿಞ್ಞಾಪನವಾಚಂ ಅನುಲೋಮೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಮ್ಫಪ್ಪಲಾಪಂ ಪಜಹನ್ತೇನ ಅಕಾಲವಾದಿತಾ ಪರಿಹರಿತಬ್ಬಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಕಾಲವಾದೀ’’ತಿ। ಕಾಲೇನ ವದನ್ತೇನಪಿ ಉಭಯಾನತ್ಥಸಾಧನತೋ ಅಭೂತಂ ಪರಿವಜ್ಜೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಭೂತವಾದೀ’’ತಿ। ಭೂತಞ್ಚ ವದನ್ತೇನ ಯಂ ಇಧಲೋಕಪರಲೋಕಹಿತಸಮ್ಪಾದಕಂ, ತದೇವ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅತ್ಥವಾದೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಅತ್ಥಂ ವದನ್ತೇನಪಿ ಲೋಕಿಯಧಮ್ಮಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಮೇವ ಅವತ್ವಾ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಂ ಕತ್ವಾ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ಧಮ್ಮವಾದೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಯಥಾ ಚ ಅತ್ಥೋ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಸನ್ನಿಸ್ಸಿತೋ ಹೋತಿ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ವಿನಯವಾದೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಪಞ್ಚನ್ನಞ್ಹಿ ಸಂವರವಿನಯಾನಂ ಪಞ್ಚನ್ನಞ್ಚ ಪಹಾನವಿನಯಾನಂ ವಸೇನ ವುಚ್ಚಮಾನೋ ಅತ್ಥೋ ನಿಬ್ಬಾನಾಧಿಗಮನಹೇತುಭಾವತೋ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಸನ್ನಿಸ್ಸಿತೋ ಹೋತೀತಿ। ಏವಂ ಗುಣವಿಸೇಸಯುತ್ತೋವ ಅತ್ಥೋ ವುಚ್ಚಮಾನೋ ದೇಸನಾಕೋಸಲ್ಲೇ ಸತಿ ಸೋಭತಿ, ಕಿಚ್ಚಕರೋ ಚ ಹೋತಿ, ನ ಅಞ್ಞಥಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ನಿಧಾನವತಿಂ ವಾಚಂ ಭಾಸಿತಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಇದಾನಿ ತಂ ದೇಸನಾಕೋಸಲ್ಲಂ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ಕಾಲೇನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಪುಚ್ಛಾದಿವಸೇನ ಹಿ ಓತಿಣ್ಣವಾಚಾವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಏಕಂಸಾದಿಬ್ಯಾಕರಣವಿಭಾಗಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ಠಪನಾಹೇತೂದಾಹರಣಸನ್ದಸ್ಸನಾದಿಂ ತಂತಂಕಾಲಾನುರೂಪಂ ವಿಭಾವೇನ್ತಿಯಾ ಪರಿಮಿತಪರಿಚ್ಛಿನ್ನರೂಪಾಯ ವಿಪುಲತರಗಮ್ಭೀರೋದಾರಪರಮತ್ಥವಿತ್ಥಾರಸಙ್ಗಾಹಿಕಾಯ ಕಥಾಯ ಞಾಣಬಲಾನುರೂಪಂ ಪರೇ ಯಾಥಾವತೋ ಧಮ್ಮೇ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇನ್ತೋ ‘‘ದೇಸನಾಕುಸಲೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥಯೋಜನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
Kālavādītiādi samphappalāpā paṭiviratassa paṭipattidassanaṃ. Atthasaṃhitāpi hi vācā ayuttakālappayogena atthāvahā na siyāti anatthaviññāpanavācaṃ anulometi, tasmā samphappalāpaṃ pajahantena akālavāditā pariharitabbāti vuttaṃ ‘‘kālavādī’’ti. Kālena vadantenapi ubhayānatthasādhanato abhūtaṃ parivajjetabbanti āha ‘‘bhūtavādī’’ti. Bhūtañca vadantena yaṃ idhalokaparalokahitasampādakaṃ, tadeva vattabbanti dassetuṃ ‘‘atthavādī’’ti vuttaṃ. Atthaṃ vadantenapi lokiyadhammasannissitameva avatvā lokuttaradhammasannissitaṃ katvā vattabbanti dassanatthaṃ ‘‘dhammavādī’’ti vuttaṃ. Yathā ca attho lokuttaradhammasannissito hoti, taṃ dassetuṃ ‘‘vinayavādī’’ti vuttaṃ. Pañcannañhi saṃvaravinayānaṃ pañcannañca pahānavinayānaṃ vasena vuccamāno attho nibbānādhigamanahetubhāvato lokuttaradhammasannissito hotīti. Evaṃ guṇavisesayuttova attho vuccamāno desanākosalle sati sobhati, kiccakaro ca hoti, na aññathāti dassetuṃ ‘‘nidhānavatiṃ vācaṃ bhāsitā’’ti vuttaṃ. Idāni taṃ desanākosallaṃ vibhāvetuṃ ‘‘kālenā’’tiādimāha. Pucchādivasena hi otiṇṇavācāvatthusmiṃ ekaṃsādibyākaraṇavibhāgaṃ sallakkhetvā ṭhapanāhetūdāharaṇasandassanādiṃ taṃtaṃkālānurūpaṃ vibhāventiyā parimitaparicchinnarūpāya vipulataragambhīrodāraparamatthavitthārasaṅgāhikāya kathāya ñāṇabalānurūpaṃ pare yāthāvato dhamme patiṭṭhāpento ‘‘desanākusalo’’ti vuccatīti evamettha atthayojanā veditabbā.
ಏವಂ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಸತ್ತ ಮೂಲಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ಅಭಿಜ್ಝಾದಿಪ್ಪಹಾನಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರಜಾಗರಿಯಾನುಯೋಗೇಹಿ ವಿಭಾವೇತುಂ ತಮ್ಪಿ ನೀಹರಿತ್ವಾ ಆಚಾರಸೀಲಸ್ಸೇವ ವಿಭಜನವಸೇನ ಪಾಳಿ ಪವತ್ತಾತಿ ತದತ್ಥಂ ವಿವರಿತುಂ ‘‘ಬೀಜಗಾಮಭೂತಗಾಮಸಮಾರಮ್ಭಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಬೀಜಾನಂ ಗಾಮೋ ಸಮೂಹೋ ಬೀಜಗಾಮೋ। ಭೂತಾನಂ ಜಾತಾನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಾನಂ ರುಕ್ಖಗಚ್ಛಲತಾದೀನಂ ಸಮೂಹೋ ಭೂತಗಾಮೋ। ನನು ಚ ರುಕ್ಖಾದಯೋ ಚಿತ್ತರಹಿತತಾಯ ನ ಜೀವಾ, ಚಿತ್ತರಹಿತತಾ ಚ ಪರಿಪ್ಫನ್ದಾಭಾವತೋ ಛಿನ್ನೇ ವಿರುಹನತೋ ವಿಸದಿಸಜಾತಿಭಾವತೋ ಚತುಯೋನಿಅಪರಿಯಾಪನ್ನತೋ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ವುದ್ಧಿ ಪನ ಪವಾಳಸಿಲಾಲವಣಾನಮ್ಪಿ ವಿಜ್ಜತೀತಿ ನ ತೇಸಂ ಜೀವಭಾವೇ ಕಾರಣಂ, ವಿಸಯಗ್ಗಹಣಞ್ಚ ನೇಸಂ ಪರಿಕಪ್ಪನಾಮತ್ತಂ ಸುಪನಂ ವಿಯ ಚಿಞ್ಚಾದೀನಂ, ತಥಾ ದೋಹಳಾದಯೋ, ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ಬೀಜಗಾಮಭೂತಗಾಮಸಮಾರಮ್ಭಾ ಪಟಿವಿರತಿ ಇಚ್ಛಿತಾತಿ? ಸಮಣಸಾರುಪ್ಪತೋ ತನ್ನಿವಾಸಿಸತ್ತಾನುರಕ್ಖಣತೋ ಚ। ತೇನೇವಾಹ – ‘‘ಜೀವಸಞ್ಞಿನೋ ಹಿ ಮೋಘಪುರಿಸ ಮನುಸ್ಸಾ ರುಕ್ಖಸ್ಮಿ’’ನ್ತಿಆದಿ (ಪಾಚಿ॰ ೮೯)।
Evaṃ paṭipāṭiyā satta mūlasikkhāpadāni vibhajitvā abhijjhādippahānaṃ indriyasaṃvarajāgariyānuyogehi vibhāvetuṃ tampi nīharitvā ācārasīlasseva vibhajanavasena pāḷi pavattāti tadatthaṃ vivarituṃ ‘‘bījagāmabhūtagāmasamārambhā’’tiādi vuttaṃ. Tattha bījānaṃ gāmo samūho bījagāmo. Bhūtānaṃ jātānaṃ nibbattānaṃ rukkhagacchalatādīnaṃ samūho bhūtagāmo. Nanu ca rukkhādayo cittarahitatāya na jīvā, cittarahitatā ca paripphandābhāvato chinne viruhanato visadisajātibhāvato catuyoniapariyāpannato ca veditabbā, vuddhi pana pavāḷasilālavaṇānampi vijjatīti na tesaṃ jīvabhāve kāraṇaṃ, visayaggahaṇañca nesaṃ parikappanāmattaṃ supanaṃ viya ciñcādīnaṃ, tathā dohaḷādayo, atha kasmā bījagāmabhūtagāmasamārambhā paṭivirati icchitāti? Samaṇasāruppato tannivāsisattānurakkhaṇato ca. Tenevāha – ‘‘jīvasaññino hi moghapurisa manussā rukkhasmi’’ntiādi (pāci. 89).
ಮೂಲಮೇವ ಬೀಜಂ ಮೂಲಬೀಜಂ, ಮೂಲಂ ಬೀಜಂ ಏತಸ್ಸಾತಿಪಿ ಮೂಲಬೀಜಂ। ಸೇಸೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಫಳುಬೀಜನ್ತಿ ಪಬ್ಬಬೀಜಂ। ಪಚ್ಚಯನ್ತರಸಮವಾಯೇ ಸದಿಸಫಲುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ವಿಸೇಸಕಾರಣಭಾವತೋ ವಿರುಹನಸಮತ್ಥೇ ಸಾರಫಲೇ ನಿರುಳ್ಹೋ ಬೀಜ-ಸದ್ದೋ ತದತ್ಥಸಂಸಿದ್ಧಿಯಾ ಮೂಲಾದೀಸುಪಿ ಕೇಸುಚಿ ಪವತ್ತತೀತಿ ಮೂಲಾದಿತೋ ನಿವತ್ತನತ್ಥಂ ಏಕೇನ ಬೀಜ-ಸದ್ದೇನ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಬೀಜಬೀಜ’’ನ್ತಿ ‘‘ರೂಪರೂಪಂ, ದುಕ್ಖದುಕ್ಖ’’ನ್ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೪.೩೨೭) ಚ ಯಥಾ। ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ಬೀಜಗಾಮಭೂತಗಾಮಂ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ ಬೀಜಗಾಮೋ ಏವ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೋತಿ? ನ ಖೋ ಪನೇತಂ ಏವಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ, ನನು ಅವೋಚುಮ್ಹಾ ‘‘ಮೂಲಮೇವ ಬೀಜಂ ಮೂಲಬೀಜಂ, ಮೂಲಂ ಬೀಜಂ ಏತಸ್ಸಾತಿಪಿ ಮೂಲಬೀಜ’’ನ್ತಿ। ತತ್ಥ ಪುರಿಮೇನ ಬೀಜಗಾಮೋ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೋ, ದುತಿಯೇನ ಭೂತಗಾಮೋ। ದುವಿಧೋಪೇಸ ಮೂಲಬೀಜಞ್ಚ ಮೂಲಬೀಜಞ್ಚ ಮೂಲಬೀಜನ್ತಿ ಸಾಮಞ್ಞನಿದ್ದೇಸೇನ, ಏಕಸೇಸನಯೇನ ವಾ ಉದ್ದಿಟ್ಠೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಪಞ್ಚವಿಧಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ। ನೀಲತಿಣರುಕ್ಖಾದಿಕಸ್ಸಾತಿ ಅಲ್ಲತಿಣಸ್ಸ ಚೇವ ಅಲ್ಲರುಕ್ಖಾದಿಕಸ್ಸ ಚ। ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಓಸಧಿಗಚ್ಛಲತಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ।
Mūlameva bījaṃ mūlabījaṃ, mūlaṃ bījaṃ etassātipi mūlabījaṃ. Sesesupi eseva nayo. Phaḷubījanti pabbabījaṃ. Paccayantarasamavāye sadisaphaluppattiyā visesakāraṇabhāvato viruhanasamatthe sāraphale niruḷho bīja-saddo tadatthasaṃsiddhiyā mūlādīsupi kesuci pavattatīti mūlādito nivattanatthaṃ ekena bīja-saddena visesetvā vuttaṃ ‘‘bījabīja’’nti ‘‘rūparūpaṃ, dukkhadukkha’’nti (saṃ. ni. 4.327) ca yathā. Kasmā panettha bījagāmabhūtagāmaṃ uddharitvā bījagāmo eva niddiṭṭhoti? Na kho panetaṃ evaṃ daṭṭhabbaṃ, nanu avocumhā ‘‘mūlameva bījaṃ mūlabījaṃ, mūlaṃ bījaṃ etassātipi mūlabīja’’nti. Tattha purimena bījagāmo niddiṭṭho, dutiyena bhūtagāmo. Duvidhopesa mūlabījañca mūlabījañca mūlabījanti sāmaññaniddesena, ekasesanayena vā uddiṭṭhoti veditabbo. Tenevāha ‘‘pañcavidhassā’’tiādi. Nīlatiṇarukkhādikassāti allatiṇassa ceva allarukkhādikassa ca. Ādi-saddena osadhigacchalatādīnaṃ saṅgaho.
ಏಕಂ ಭತ್ತಂ ಏಕಭತ್ತಂ, ತಂ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಏಕಭತ್ತಿಕೋ। ಸೋ ಪನ ರತ್ತಿಭೋಜನೇನಪಿ ಸಿಯಾತಿ ತನ್ನಿವತ್ತನತ್ಥಂ ಆಹ ‘‘ರತ್ತೂಪರತೋ’’ತಿ। ಏವಮ್ಪಿ ಅಪರಣ್ಹಭೋಜೀಪಿ ಸಿಯಾ ಏಕಭತ್ತಿಕೋತಿ ತನ್ನಿವತ್ತನತ್ಥಂ ‘‘ವಿರತೋ ವಿಕಾಲಭೋಜನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಅರುಣುಗ್ಗಮನತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಮಜ್ಝನ್ಹಿಕಾ ಅಯಂ ಬುದ್ಧಾದೀನಂ ಅರಿಯಾನಂ ಆಚಿಣ್ಣಸಮಾಚಿಣ್ಣೋ ಭೋಜನಸ್ಸ ಕಾಲೋ ನಾಮ, ತದಞ್ಞೋ ವಿಕಾಲೋ। ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ದುತಿಯಪದೇನ ರತ್ತಿಭೋಜನಸ್ಸ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತತ್ತಾ ‘‘ಅತಿಕ್ಕನ್ತೇ ಮಜ್ಝನ್ಹಿಕೇ ಯಾವ ಸೂರಿಯತ್ಥಙ್ಗಮನಾ ಭೋಜನಂ ವಿಕಾಲಭೋಜನಂ ನಾಮಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।
Ekaṃ bhattaṃ ekabhattaṃ, taṃ assa atthīti ekabhattiko. So pana rattibhojanenapi siyāti tannivattanatthaṃ āha ‘‘rattūparato’’ti. Evampi aparaṇhabhojīpi siyā ekabhattikoti tannivattanatthaṃ ‘‘virato vikālabhojanā’’ti vuttaṃ. Aruṇuggamanato paṭṭhāya yāva majjhanhikā ayaṃ buddhādīnaṃ ariyānaṃ āciṇṇasamāciṇṇo bhojanassa kālo nāma, tadañño vikālo. Aṭṭhakathāyaṃ pana dutiyapadena rattibhojanassa paṭikkhittattā ‘‘atikkante majjhanhike yāva sūriyatthaṅgamanā bhojanaṃ vikālabhojanaṃ nāmā’’ti vuttaṃ.
ದಾರುಮಾಸಕೋತಿ ಯೇ ವೋಹಾರಂ ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಇತಿ-ಸದ್ದೇನ ಏವಂಪಕಾರೇ ದಸ್ಸೇತಿ। ಅಞ್ಞೇಹಿ ಗಾಹಾಪನೇ ಉಪನಿಕ್ಖಿತ್ತಸಾದಿಯನೇ ಚ ಪಟಿಗ್ಗಹಣತ್ಥೋ ಲಬ್ಭತೀತಿ ‘‘ನೇವ ತಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ, ನ ಉಗ್ಗಹಾಪೇತಿ, ನ ಉಪನಿಕ್ಖಿತ್ತಂ ಸಾದಿಯತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಅಥ ವಾ ತಿವಿಧಂ ಪಟಿಗ್ಗಹಣಂ ಕಾಯೇನ, ವಾಚಾಯ, ಮನಸಾತಿ। ತತ್ಥ ಕಾಯೇನ ಪಟಿಗ್ಗಹಣಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹನಂ, ವಾಚಾಯ ಪಟಿಗ್ಗಹಣಂ ಉಗ್ಗಹಾಪನಂ, ಮನಸಾ ಪಟಿಗ್ಗಹಣಂ ಸಾದಿಯನನ್ತಿ ತಿವಿಧಮ್ಪಿ ಪಟಿಗ್ಗಹಣಂ ಏಕಜ್ಝಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪಟಿಗ್ಗಹಣಾತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ನೇವ ತಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹಾತೀ’’ತಿಆದಿ। ಏಸ ನಯೋ ಆಮಕಧಞ್ಞಪಟಿಗ್ಗಹಣಾತಿಆದೀಸುಪಿ। ನೀವಾರಾದಿಉಪಧಞ್ಞಸ್ಸ ಸಾಲಿಆದಿಮೂಲಧಞ್ಞನ್ತೋಗಧತ್ತಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸತ್ತವಿಧಸ್ಸಾ’’ತಿ। ‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪಞ್ಚ ವಸಾನಿ ಭೇಸಜ್ಜಾನಿ ಅಚ್ಛವಸಂ, ಮಚ್ಛವಸಂ, ಸುಸುಕಾವಸಂ, ಸೂಕರವಸಂ, ಗದ್ರಭವಸ’’ನ್ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೨೬೨) ವುತ್ತತ್ತಾ ಇದಂ ಓದಿಸ್ಸ ಅನುಞ್ಞಾತಂ ನಾಮ। ತಸ್ಸ ಪನ ‘‘ಕಾಲೇ ಪಟಿಗ್ಗಹಿತ’’ನ್ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೨೬೨) ವುತ್ತತ್ತಾ ಪಟಿಗ್ಗಹಣಂ ವಟ್ಟತಿ ಸತಿ ಪಚ್ಚಯೇತಿ ಆಹ ‘‘ಅಞ್ಞತ್ರ ಓದಿಸ್ಸ ಅನುಞ್ಞಾತಾ’’ತಿ।
Dārumāsakoti ye vohāraṃ gacchantīti iti-saddena evaṃpakāre dasseti. Aññehi gāhāpane upanikkhittasādiyane ca paṭiggahaṇattho labbhatīti ‘‘neva taṃ uggaṇhāti, na uggahāpeti, na upanikkhittaṃ sādiyatī’’ti vuttaṃ. Atha vā tividhaṃ paṭiggahaṇaṃ kāyena, vācāya, manasāti. Tattha kāyena paṭiggahaṇaṃ uggaṇhanaṃ, vācāya paṭiggahaṇaṃ uggahāpanaṃ, manasā paṭiggahaṇaṃ sādiyananti tividhampi paṭiggahaṇaṃ ekajjhaṃ gahetvā paṭiggahaṇāti vuttanti āha ‘‘neva taṃ uggaṇhātī’’tiādi. Esa nayo āmakadhaññapaṭiggahaṇātiādīsupi. Nīvārādiupadhaññassa sāliādimūladhaññantogadhattā vuttaṃ ‘‘sattavidhassā’’ti. ‘‘Anujānāmi, bhikkhave, pañca vasāni bhesajjāni acchavasaṃ, macchavasaṃ, susukāvasaṃ, sūkaravasaṃ, gadrabhavasa’’nti (mahāva. 262) vuttattā idaṃ odissa anuññātaṃ nāma. Tassa pana ‘‘kāle paṭiggahita’’nti (mahāva. 262) vuttattā paṭiggahaṇaṃ vaṭṭati sati paccayeti āha ‘‘aññatra odissa anuññātā’’ti.
ಸಾರುಪ್ಪೇನ ವಞ್ಚನಂ ರೂಪಕೂಟಂ, ಪತಿರೂಪೇನ ವಞ್ಚನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಙ್ಗೇನ ಅತ್ತನೋ ಸರೀರಾವಯವೇನ ವಞ್ಚನಂ ಅಙ್ಗಕೂಟಂ। ಗಣ್ಹನವಸೇನ ವಞ್ಚನಂ ಗಹಣಕೂಟಂ। ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಂ ಕತ್ವಾ ವಞ್ಚನಂ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಕೂಟಂ। ಅಕ್ಕಮತೀತಿ ನಿಪ್ಪೀಳೇತಿ, ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ಅಕ್ಕಮತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಹದಯನ್ತಿ ನಾಳಿಆದಿಮಾನಭಾಜನಾನಂ ಅಬ್ಭನ್ತರಂ। ತೇಲಾದೀನಂ ನಾಳಿಆದೀಹಿ ಮಿನನಕಾಲೇ ಉಸ್ಸಾಪಿತಾ ಸಿಖಾಯೇವ ಸಿಖಾಭೇದೋ, ತಸ್ಸಾ ಹಾಪನಂ। ಕೇಚೀತಿ ಸಾರಸಮಾಸಾಚರಿಯಾ ಉತ್ತರವಿಹಾರವಾಸಿನೋ ಚ।
Sāruppena vañcanaṃ rūpakūṭaṃ, patirūpena vañcanāti attho. Aṅgena attano sarīrāvayavena vañcanaṃ aṅgakūṭaṃ. Gaṇhanavasena vañcanaṃ gahaṇakūṭaṃ. Paṭicchannaṃ katvā vañcanaṃ paṭicchannakūṭaṃ. Akkamatīti nippīḷeti, pubbabhāge akkamatīti sambandho. Hadayanti nāḷiādimānabhājanānaṃ abbhantaraṃ. Telādīnaṃ nāḷiādīhi minanakāle ussāpitā sikhāyeva sikhābhedo, tassā hāpanaṃ. Kecīti sārasamāsācariyā uttaravihāravāsino ca.
ವಧೋತಿ ಮುಟ್ಠಿಪ್ಪಹಾರಕಸಾತಾಳನಾದೀಹಿ ಹಿಂಸನಂ, ವಿಹೇಠನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ವಿಹೇಠನತ್ಥೋಪಿ ಹಿ ವಧ-ಸದ್ದೋ ದಿಸ್ಸತಿ ‘‘ಅತ್ತಾನಂ ವಧಿತ್ವಾ ವಧಿತ್ವಾ ರೋದತೀ’’ತಿಆದೀಸು। ಯಥಾ ಹಿ ಅಪಟಿಗ್ಗಹಭಾವಸಾಮಞ್ಞೇ ಸತಿಪಿ ಪಬ್ಬಜಿತೇಹಿ ಅಪ್ಪಟಿಗ್ಗಹಿತಬ್ಬವತ್ಥುವಿಸೇಸಭಾವಸನ್ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಇತ್ಥಿಕುಮಾರಿದಾಸಿದಾಸಾದಯೋ ವಿಭಾಗೇನ ವುತ್ತಾ, ಏವಂ ಪರಸ್ಸಹರಣಭಾವತೋ ಅದಿನ್ನಾದಾನಭಾವಸಾಮಞ್ಞೇ ಸತಿಪಿ ತುಲಾಕೂಟಾದಯೋ ಅದಿನ್ನಾದಾನವಿಸೇಸಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವಿಭಾಗೇನ ವುತ್ತಾ। ನ ಏವಂ ಪಾಣಾತಿಪಾತಪರಿಯಾಯಸ್ಸ ವಧಸ್ಸ ಪುನ ಗಹಣೇ ಪಯೋಜನಂ ಅತ್ಥಿ, ತತ್ಥ ಸಯಂಕಾರೋ, ಇಧ ಪರಂಕಾರೋತಿ ಚ ನ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುಂ ‘‘ಕಾಯವಚಿಪ್ಪಯೋಗಸಮುಟ್ಠಾಪಿಕಾ ಚೇತನಾ ಛಪ್ಪಯೋಗಾ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೧.೧೦) ವಚನತೋ, ತಸ್ಮಾ ಯಥಾವುತ್ತೋ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ಯುತ್ತೋ। ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ‘‘ವಧೋತಿ ಮಾರಣ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ತಮ್ಪಿ ಪೋಥನಮೇವ ಸನ್ಧಾಯಾತಿ ಚ ಸಕ್ಕಾ ವಿಞ್ಞಾತುಂ ಮಾರಣಸದ್ದಸ್ಸ ವಿಹಿಂಸನೇಪಿ ದಿಸ್ಸನತೋ।
Vadhoti muṭṭhippahārakasātāḷanādīhi hiṃsanaṃ, viheṭhananti attho. Viheṭhanatthopi hi vadha-saddo dissati ‘‘attānaṃ vadhitvā vadhitvā rodatī’’tiādīsu. Yathā hi apaṭiggahabhāvasāmaññe satipi pabbajitehi appaṭiggahitabbavatthuvisesabhāvasandassanatthaṃ itthikumāridāsidāsādayo vibhāgena vuttā, evaṃ parassaharaṇabhāvato adinnādānabhāvasāmaññe satipi tulākūṭādayo adinnādānavisesabhāvadassanatthaṃ vibhāgena vuttā. Na evaṃ pāṇātipātapariyāyassa vadhassa puna gahaṇe payojanaṃ atthi, tattha sayaṃkāro, idha paraṃkāroti ca na sakkā vattuṃ ‘‘kāyavacippayogasamuṭṭhāpikā cetanā chappayogā’’ti (dī. ni. ṭī. 1.10) vacanato, tasmā yathāvutto evamettha attho yutto. Aṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘vadhoti māraṇa’’nti vuttaṃ. Tampi pothanameva sandhāyāti ca sakkā viññātuṃ māraṇasaddassa vihiṃsanepi dissanato.
ಚೀವರಪಿಣ್ಡಪಾತಾನಂ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಕಾಯಕುಚ್ಛಿಪರಿಹರಣಮತ್ತಜೋತನಾಯಂ ಅವಿಸೇಸತೋ ಅಟ್ಠನ್ನಂ ಪರಿಕ್ಖಾರಾನಂ ತಪ್ಪಯೋಜನತಾ ಸಮ್ಭವತೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ತೇ ಸಬ್ಬೇಪೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಏತೇಪೀತಿ ನವಪರಿಕ್ಖಾರಿಕಾದಯೋಪಿ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛಾ ಚ ಸನ್ತುಟ್ಠಾ ಚ। ನ ಹಿ ತತ್ತಕೇನ ಮಹಿಚ್ಛತಾ ಅಸನ್ತುಟ್ಠಿತಾ ಹೋತೀತಿ।
Cīvarapiṇḍapātānaṃ yathākkamaṃ kāyakucchipariharaṇamattajotanāyaṃ avisesato aṭṭhannaṃ parikkhārānaṃ tappayojanatā sambhavatīti dassento ‘‘te sabbepī’’tiādimāha. Etepīti navaparikkhārikādayopi appicchā ca santuṭṭhā ca. Na hi tattakena mahicchatā asantuṭṭhitā hotīti.
ಚತೂಸು ದಿಸಾಸು ಸುಖಂ ವಿಹರತಿ, ತತೋ ಏವ ಸುಖವಿಹಾರಟ್ಠಾನಭೂತಾ ಚತಸ್ಸೋ ದಿಸಾ ಅಸ್ಸ ಸನ್ತೀತಿ ಚಾತುದ್ದಿಸೋ। ತತ್ಥ ಚಾಯಂ ಸತ್ತೇ ವಾ ಸಙ್ಖಾರೇ ವಾ ಭಯೇನ ನಪ್ಪಟಿಹಞ್ಞತೀತಿ ಅಪ್ಪಟಿಘೋ। ದ್ವಾದಸವಿಧಸ್ಸ ಸನ್ತೋಸಸ್ಸ ವಸೇನ ಸನ್ತುಸ್ಸನತೋ ಸನ್ತುಸ್ಸಮಾನೋ। ಇತರೀತರೇನಾತಿ ಉಚ್ಚಾವಚೇನ ಪರಿಸ್ಸಯಾನಂ ಬಾಹಿರಾನಂ ಸೀಹಬ್ಯಗ್ಘಾದೀನಂ, ಅಬ್ಭನ್ತರಾನಞ್ಚ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಾದೀನಂ ಕಾಯಚಿತ್ತೂಪದ್ದವಾನಂ ಅಭಿಭವನತೋ ಪರಿಸ್ಸಯಾನಂ ಸಹಿತಾ। ಬನ್ಧನಭಾವಕರಭಯಾಭಾವೇನ ಅಚ್ಛಮ್ಭಿ। ಏಕೋ ಅಸಹಾಯೋ। ತತೋ ಏವ ಖಗ್ಗಮಿಗಸಿಙ್ಗಸದಿಸತಾಯ ಖಗ್ಗವಿಸಾಣಕಪ್ಪೋ ಚರೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
Catūsu disāsu sukhaṃ viharati, tato eva sukhavihāraṭṭhānabhūtā catasso disā assa santīti cātuddiso. Tattha cāyaṃ satte vā saṅkhāre vā bhayena nappaṭihaññatīti appaṭigho. Dvādasavidhassa santosassa vasena santussanato santussamāno. Itarītarenāti uccāvacena parissayānaṃ bāhirānaṃ sīhabyagghādīnaṃ, abbhantarānañca kāmacchandādīnaṃ kāyacittūpaddavānaṃ abhibhavanato parissayānaṃ sahitā. Bandhanabhāvakarabhayābhāvena acchambhi. Eko asahāyo. Tato eva khaggamigasiṅgasadisatāya khaggavisāṇakappo careyyāti attho.
ಛಿನ್ನಪಕ್ಖೋ, ಅಸಞ್ಜಾತಪಕ್ಖೋ ವಾ ಸಕುಣೋ ಗನ್ತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತೀತಿ ಪಕ್ಖಿ-ಸದ್ದೇನ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ಸಕುಣೋ ಪಾಳಿಯಂ ವುತ್ತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಪಕ್ಖಯುತ್ತೋ ಸಕುಣೋ’’ತಿ। ಯಸ್ಸ ಸನ್ನಿಧಿಕಾರಪರಿಭೋಗೋ ಕಿಞ್ಚಿ ಠಪೇತಬ್ಬಂ ಸಾಪೇಕ್ಖಾಠಪನಞ್ಚ ನತ್ಥಿ, ತಾದಿಸೋ ಅಯಂ ಭಿಕ್ಖೂತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪತ್ಥೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಅರಿಯನ್ತಿ ಅಪೇನ್ತಿ ತತೋ ದೋಸಾ, ತೇಹಿ ವಾ ಆರಕಾತಿ ಅರಿಯೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅರಿಯೇನಾತಿ ನಿದ್ದೋಸೇನಾ’’ತಿ। ಅಜ್ಝತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ತನಿ। ನಿದ್ದೋಸಸುಖನ್ತಿ ನಿರಾಮಿಸಸುಖಂ ಕಿಲೇಸವಜ್ಜರಹಿತತ್ತಾ।
Chinnapakkho, asañjātapakkho vā sakuṇo gantuṃ na sakkotīti pakkhi-saddena visesetvā sakuṇo pāḷiyaṃ vuttoti āha ‘‘pakkhayutto sakuṇo’’ti. Yassa sannidhikāraparibhogo kiñci ṭhapetabbaṃ sāpekkhāṭhapanañca natthi, tādiso ayaṃ bhikkhūti dassento ‘‘ayametthasaṅkhepattho’’tiādimāha. Ariyanti apenti tato dosā, tehi vā ārakāti ariyoti āha ‘‘ariyenāti niddosenā’’ti. Ajjhattanti attani. Niddosasukhanti nirāmisasukhaṃ kilesavajjarahitattā.
ಯಥಾವುತ್ತೇ ಸೀಲಸಂವರೇ ಪತಿಟ್ಠಿತಸ್ಸೇವ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರೋ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬೋ ತದಧಿಟ್ಠಾನತೋ ತಸ್ಸ ಚ ಪರಿಪಾಲಕಭಾವತೋತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸೋ ಇಮಿನಾ ಅರಿಯೇನ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ। ಸೇಸಪದೇಸೂತಿ ‘‘ನ ನಿಮಿತ್ತಗ್ಗಾಹೀ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿಪದೇಸು। ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪತ್ಥೋ – ನ ನಿಮಿತ್ತಗ್ಗಾಹೀತಿ ಇತ್ಥಿಪುರಿಸನಿಮಿತ್ತಂ ವಾ ಸುಭನಿಮಿತ್ತಾದಿಕಂ ವಾ ಕಿಲೇಸವತ್ಥುಭೂತಂ ನಿಮಿತ್ತಂ ನ ಗಣ್ಹಾತಿ, ದಿಟ್ಠಮತ್ತೇಯೇವ ಸಣ್ಠಾತಿ। ನಾನುಬ್ಯಞ್ಜನಗ್ಗಾಹೀತಿ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಅನು ಅನು ಬ್ಯಞ್ಜನತೋ ಪಾಕಟಭಾವಕರಣತೋ ಅನುಬ್ಯಞ್ಜನನ್ತಿಲದ್ಧವೋಹಾರಂ ಹತ್ಥಪಾದಸಿತಹಸಿತಕಥಿತವಿಲೋಕಿತಾದಿಭೇದಂ ಆಕಾರಂ ನ ಗಣ್ಹಾತಿ। ಯಂ ತತ್ಥ ಭೂತಂ, ತದೇವ ಗಣ್ಹಾತಿ। ಯತ್ವಾಧಿಕರಣಮೇನನ್ತಿಆದಿಮ್ಹಿ ಯಂಕಾರಣಾ ಯಸ್ಸ ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯಾಸಂವರಸ್ಸ ಹೇತು ಏತಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ಸತಿಕವಾಟೇನ ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯಂ ಅಸಂವುತಂ ಅಪಿಹಿತಚಕ್ಖುದ್ವಾರಂ ಹುತ್ವಾ ವಿಹರನ್ತಂ ಏತೇ ಅಭಿಜ್ಝಾದಯೋ ಧಮ್ಮಾ ಅನ್ವಸ್ಸವೇಯ್ಯುಂ ಅನುಪ್ಪಬನ್ಧೇಯ್ಯುಂ। ತಸ್ಸ ಸಂವರಾಯ ಪಟಿಪಜ್ಜತೀತಿ ತಸ್ಸ ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಸತಿಕವಾಟೇನ ಪಿದಹನತ್ಥಾಯ ಪಟಿಪಜ್ಜತಿ। ಏವಂ ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತೋಯೇವ ಚ ‘‘ರಕ್ಖತಿ ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯಂ, ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯೇ ಸಂವರಂ ಆಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಸೋತೇನ ಸದ್ದಂ ಸುತ್ವಾತಿಆದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಏವಮಿದಂ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ರೂಪಾದೀಸು ಕಿಲೇಸಾನುಬನ್ಧನಿಮಿತ್ತಾದಿಗ್ಗಾಹಪರಿವಜ್ಜನಲಕ್ಖಣಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರಂ ಸೀಲಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ, ವಿತ್ಥಾರೋ ಪನ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗಸಂವಣ್ಣನಾಸು (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ಮಹಾಟೀ॰ ೧.೧೩) ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಕಿಲೇಸೇಹಿ ಅನವಸಿತ್ತಸುಖನ್ತಿಆದೀಸು ರೂಪಾದೀಸು ನಿಮಿತ್ತಾದಿಗ್ಗಾಹಪರಿವಜ್ಜನಲಕ್ಖಣತ್ತಾ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರಸ್ಸ ಕಿಲೇಸೇಹಿ ಅನವಸಿತ್ತಸುಖತಾ ಅವಿಕಿಣ್ಣಸುಖತಾ ಚಸ್ಸ ವುತ್ತಾ।
Yathāvutte sīlasaṃvare patiṭṭhitasseva indriyasaṃvaro icchitabbo tadadhiṭṭhānato tassa ca paripālakabhāvatoti vuttaṃ ‘‘so iminā ariyena sīlakkhandhena samannāgato bhikkhū’’ti. Sesapadesūti ‘‘na nimittaggāhī hotī’’tiādipadesu. Ayaṃ panettha saṅkhepattho – na nimittaggāhīti itthipurisanimittaṃ vā subhanimittādikaṃ vā kilesavatthubhūtaṃ nimittaṃ na gaṇhāti, diṭṭhamatteyeva saṇṭhāti. Nānubyañjanaggāhīti kilesānaṃ anu anu byañjanato pākaṭabhāvakaraṇato anubyañjanantiladdhavohāraṃ hatthapādasitahasitakathitavilokitādibhedaṃ ākāraṃ na gaṇhāti. Yaṃ tattha bhūtaṃ, tadeva gaṇhāti. Yatvādhikaraṇamenantiādimhi yaṃkāraṇā yassa cakkhundriyāsaṃvarassa hetu etaṃ puggalaṃ satikavāṭena cakkhundriyaṃ asaṃvutaṃ apihitacakkhudvāraṃ hutvā viharantaṃ ete abhijjhādayo dhammā anvassaveyyuṃ anuppabandheyyuṃ. Tassa saṃvarāya paṭipajjatīti tassa cakkhundriyassa satikavāṭena pidahanatthāya paṭipajjati. Evaṃ paṭipajjantoyeva ca ‘‘rakkhati cakkhundriyaṃ, cakkhundriye saṃvaraṃ āpajjatī’’ti vuccati. Sotena saddaṃ sutvātiādīsupi eseva nayo. Evamidaṃ saṅkhepato rūpādīsu kilesānubandhanimittādiggāhaparivajjanalakkhaṇaṃ indriyasaṃvaraṃ sīlaṃ veditabbaṃ. Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana visuddhimaggasaṃvaṇṇanāsu (visuddhi. mahāṭī. 1.13) vuttanayeneva veditabbo. Kilesehi anavasittasukhantiādīsu rūpādīsu nimittādiggāhaparivajjanalakkhaṇattā indriyasaṃvarassa kilesehi anavasittasukhatā avikiṇṇasukhatā cassa vuttā.
ಅಭಿಕ್ಕಮನಂ ಅಭಿಕ್ಕನ್ತೋ, ಪುರತೋ ಗಮನಂ। ಪಟಿಕ್ಕಮನಂ ಪಟಿಕ್ಕನ್ತೋ, ಪಚ್ಚಾಗಮನಂ। ತದುಭಯಮ್ಪಿ ಚತೂಸು ಇರಿಯಾಪಥೇಸು ಲಬ್ಭತಿ। ಗಮನೇ ತಾವ ಪುರತೋ ಕಾಯಂ ಅಭಿಹರನ್ತೋ ಅಭಿಕ್ಕಮತಿ ನಾಮ, ಪಟಿನಿವತ್ತೇನ್ತೋ ಪಟಿಕ್ಕಮತಿ ನಾಮ। ಠಾನೇಪಿ ಠಿತಕೋವ ಕಾಯಂ ಪುರತೋ ಓಣಮನ್ತೋ ಅಭಿಕ್ಕಮತಿ ನಾಮ, ಪಚ್ಛತೋ ಅಪನಾಮೇನ್ತೋ ಪಟಿಕ್ಕಮತಿ ನಾಮ। ನಿಸಜ್ಜಾಯಪಿ ನಿಸಿನ್ನಕೋವ ಆಸನಸ್ಸ ಪುರಿಮಅಙ್ಗಾಭಿಮುಖೋ ಸಂಸರನ್ತೋ ಅಭಿಕ್ಕಮತಿ ನಾಮ, ಪಚ್ಛಿಮಂ ಅಙ್ಗಪ್ಪದೇಸಂ ಪಚ್ಚಾಸಂಸರನ್ತೋ ಪಟಿಕ್ಕಮತಿ ನಾಮ। ನಿಪಜ್ಜಾಯಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।
Abhikkamanaṃ abhikkanto, purato gamanaṃ. Paṭikkamanaṃ paṭikkanto, paccāgamanaṃ. Tadubhayampi catūsu iriyāpathesu labbhati. Gamane tāva purato kāyaṃ abhiharanto abhikkamati nāma, paṭinivattento paṭikkamati nāma. Ṭhānepi ṭhitakova kāyaṃ purato oṇamanto abhikkamati nāma, pacchato apanāmento paṭikkamati nāma. Nisajjāyapi nisinnakova āsanassa purimaaṅgābhimukho saṃsaranto abhikkamati nāma, pacchimaṃ aṅgappadesaṃ paccāsaṃsaranto paṭikkamati nāma. Nipajjāyapi eseva nayo.
ಸಾತ್ಥಕಸಮ್ಪಜಞ್ಞನ್ತಿಆದೀಸು ಸಮನ್ತತೋ ಪಕಾರೇಹಿ, ಪಕಟ್ಠಂ ವಾ ಸವಿಸೇಸಂ ಜಾನಾತೀತಿ ಸಮ್ಪಜಾನೋ, ಸಮ್ಪಜಾನಸ್ಸ ಭಾವೋ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ, ತಥಾಪವತ್ತಂ ಞಾಣಂ। ಧಮ್ಮತೋ ವಡ್ಢಿಸಙ್ಖಾತೇನ ಸಹ ಅತ್ಥೇನ ವತ್ತತೀತಿ ಸಾತ್ಥಕಂ, ಅಭಿಕ್ಕನ್ತಾದಿಸಾತ್ಥಕಸ್ಸ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ ಸಾತ್ಥಕಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ। ಸಪ್ಪಾಯಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಉಪಕಾರಾವಹಸ್ಸ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ ಸಪ್ಪಾಯಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ। ಅಭಿಕ್ಕಮಾದೀಸು ಭಿಕ್ಖಾಚಾರಗೋಚರೇ, ಅಞ್ಞತ್ಥಾಪಿ ಪವತ್ತೇಸು ಅವಿಜಹಿತಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಸಙ್ಖಾತೇ ಗೋಚರೇ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ ಗೋಚರಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ। ಅಭಿಕ್ಕಮಾದೀಸು ಅಸಮ್ಮುಯ್ಹನಮೇವ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ ಅಸಮ್ಮೋಹಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ। ತತ್ಥ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೨೧೪; ಮ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧೦೯) ಅಭಿಕ್ಕಮನಚಿತ್ತೇ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಚಿತ್ತವಸೇನೇವ ಅಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ಕಿನ್ನು ಮೇ ಏತ್ಥ ಗತೇನ ಅತ್ಥೋ ಅತ್ಥಿ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ಅತ್ಥಾನತ್ಥಂ ಪರಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಅತ್ಥಪರಿಗ್ಗಹಣಂ ಸಾತ್ಥಕಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ। ತತ್ಥ ಚ ಅತ್ಥೋತಿ ಚೇತಿಯದಸ್ಸನಬೋಧಿದಸ್ಸನಸಙ್ಘದಸ್ಸನಥೇರದಸ್ಸನಅಸುಭದಸ್ಸನಾದಿವಸೇನ ಧಮ್ಮತೋ ವಡ್ಢಿ। ಚೇತಿಯಂ ವಾ ಬೋಧಿಂ ವಾ ದಿಸ್ವಾಪಿ ಹಿ ಬುದ್ಧಾರಮ್ಮಣಂ, ಸಙ್ಘದಸ್ಸನೇನ ಸಙ್ಘಾರಮ್ಮಣಂ ಪೀತಿಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ತದೇವ ಖಯವಯತೋ ಸಮ್ಮಸನ್ತೋ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಾತಿ। ಥೇರೇ ದಿಸ್ವಾ ತೇಸಂ ಓವಾದೇ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ಅಸುಭಂ ದಿಸ್ವಾ ತತ್ಥ ಪಠಮಜ್ಝಾನಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ತದೇವ ಖಯವಯತೋ ಸಮ್ಮಸನ್ತೋ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಾತಿ, ತಸ್ಮಾ ಏತೇಸಂ ದಸ್ಸನಂ ‘‘ಸಾತ್ಥಕ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಆಮಿಸತೋಪಿ ವಡ್ಢಿ ಅತ್ಥೋಯೇವ ತಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಾನುಗ್ಗಹಾಯ ಪಟಿಪನ್ನತ್ತಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ।
Sātthakasampajaññantiādīsu samantato pakārehi, pakaṭṭhaṃ vā savisesaṃ jānātīti sampajāno, sampajānassa bhāvo sampajaññaṃ, tathāpavattaṃ ñāṇaṃ. Dhammato vaḍḍhisaṅkhātena saha atthena vattatīti sātthakaṃ, abhikkantādisātthakassa sampajaññaṃ sātthakasampajaññaṃ. Sappāyassa attano upakārāvahassa sampajaññaṃ sappāyasampajaññaṃ. Abhikkamādīsu bhikkhācāragocare, aññatthāpi pavattesu avijahitakammaṭṭhānasaṅkhāte gocare sampajaññaṃ gocarasampajaññaṃ. Abhikkamādīsu asammuyhanameva sampajaññaṃ asammohasampajaññaṃ. Tattha (dī. ni. aṭṭha. 1.214; ma. ni. aṭṭha. 1.109) abhikkamanacitte uppanne cittavaseneva agantvā ‘‘kinnu me ettha gatena attho atthi natthī’’ti atthānatthaṃ pariggahetvā atthapariggahaṇaṃ sātthakasampajaññaṃ. Tattha ca atthoti cetiyadassanabodhidassanasaṅghadassanatheradassanaasubhadassanādivasena dhammato vaḍḍhi. Cetiyaṃ vā bodhiṃ vā disvāpi hi buddhārammaṇaṃ, saṅghadassanena saṅghārammaṇaṃ pītiṃ uppādetvā tadeva khayavayato sammasanto arahattaṃ pāpuṇāti. There disvā tesaṃ ovāde patiṭṭhāya asubhaṃ disvā tattha paṭhamajjhānaṃ uppādetvā tadeva khayavayato sammasanto arahattaṃ pāpuṇāti, tasmā etesaṃ dassanaṃ ‘‘sātthaka’’nti vuttaṃ. Keci pana ‘‘āmisatopi vaḍḍhi atthoyeva taṃ nissāya brahmacariyānuggahāya paṭipannattā’’ti vadanti.
ತಸ್ಮಿಂ ಪನ ಗಮನೇ ಸಪ್ಪಾಯಾಸಪ್ಪಾಯಂ ಪರಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಸಪ್ಪಾಯಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನಂ ಸಪ್ಪಾಯಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ। ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ – ಚೇತಿಯದಸ್ಸನಂ ತಾವ ಸಾತ್ಥಂ। ಸಚೇ ಪನ ಚೇತಿಯಸ್ಸ ಮಹಾಪೂಜಾಯ ದಸದ್ವಾದಸಯೋಜನನ್ತರೇ ಪರಿಸಾ ಸನ್ನಿಪತನ್ತಿ, ಅತ್ತನೋ ವಿಭವಾನುರೂಪಂ ಇತ್ಥಿಯೋಪಿ ಪುರಿಸಾಪಿ ಅಲಙ್ಕತಪಟಿಯತ್ತಾ ಚಿತ್ತಕಮ್ಮರೂಪಕಾನಿ ವಿಯ ಸಞ್ಚರನ್ತಿ। ತತ್ರ ಚಸ್ಸ ಇಟ್ಠೇ ಆರಮ್ಮಣೇ ಲೋಭೋ, ಅನಿಟ್ಠೇ ಪಟಿಘೋ, ಅಸಮಪೇಕ್ಖನೇ ಮೋಹೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗಾಪತ್ತಿಂ ವಾ ಆಪಜ್ಜತಿ, ಜೀವಿತಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಾನಂ ವಾ ಅನ್ತರಾಯೋ ಹೋತಿ। ಏವಂ ತಂ ಠಾನಂ ಅಸಪ್ಪಾಯಂ ಹೋತಿ, ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಅನ್ತರಾಯಾಭಾವೇ ಸಪ್ಪಾಯಂ। ಬೋಧಿದಸ್ಸನೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಸಙ್ಘದಸ್ಸನಮ್ಪಿ ಸಾತ್ಥಂ। ಸಚೇ ಪನ ಅನ್ತೋಗಾಮೇ ಮಹಾಮಣ್ಡಪಂ ಕಾರೇತ್ವಾ ಸಬ್ಬರತ್ತಿಂ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಂ ಕರೋನ್ತೇಸು ಮನುಸ್ಸೇಸು ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನೇವ ಜನಸನ್ನಿಪಾತೋ ಚೇವ ಅನ್ತರಾಯೋ ಚ ಹೋತಿ। ಏವಂ ತಂ ಠಾನಂ ಅಸಪ್ಪಾಯಂ, ಅನ್ತರಾಯಾಭಾವೇ ಸಪ್ಪಾಯಂ। ಮಹಾಪರಿಸಾಪರಿವಾರಾನಂ ಥೇರಾನಂ ದಸ್ಸನೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಅಸುಭದಸ್ಸನಮ್ಪಿ ಸಾತ್ಥಂ ಮಗ್ಗಫಲಾಧಿಗಮಹೇತುಭಾವತೋ। ದನ್ತಕಟ್ಠತ್ಥಾಯ ಸಾಮಣೇರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಗತದಹರಭಿಕ್ಖುನೋ ವತ್ಥುಪೇತ್ಥ ಕಥೇತಬ್ಬಂ। ಏವಂ ಸಾತ್ಥಮ್ಪಿ ಪನೇತಂ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಮಾತುಗಾಮಾಸುಭಂ ಅಸಪ್ಪಾಯಂ, ಮಾತುಗಾಮಸ್ಸ ಚ ಪುರಿಸಾಸುಭಂ। ಸಭಾಗಮೇವ ಸಪ್ಪಾಯನ್ತಿ ಏವಂ ಸಪ್ಪಾಯಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನಂ ಸಪ್ಪಾಯಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ ನಾಮ।
Tasmiṃ pana gamane sappāyāsappāyaṃ pariggahetvā sappāyapariggaṇhanaṃ sappāyasampajaññaṃ. Seyyathidaṃ – cetiyadassanaṃ tāva sātthaṃ. Sace pana cetiyassa mahāpūjāya dasadvādasayojanantare parisā sannipatanti, attano vibhavānurūpaṃ itthiyopi purisāpi alaṅkatapaṭiyattā cittakammarūpakāni viya sañcaranti. Tatra cassa iṭṭhe ārammaṇe lobho, aniṭṭhe paṭigho, asamapekkhane moho uppajjati, kāyasaṃsaggāpattiṃ vā āpajjati, jīvitabrahmacariyānaṃ vā antarāyo hoti. Evaṃ taṃ ṭhānaṃ asappāyaṃ hoti, vuttappakāraantarāyābhāve sappāyaṃ. Bodhidassanepi eseva nayo. Saṅghadassanampi sātthaṃ. Sace pana antogāme mahāmaṇḍapaṃ kāretvā sabbarattiṃ dhammassavanaṃ karontesu manussesu vuttappakāreneva janasannipāto ceva antarāyo ca hoti. Evaṃ taṃ ṭhānaṃ asappāyaṃ, antarāyābhāve sappāyaṃ. Mahāparisāparivārānaṃ therānaṃ dassanepi eseva nayo. Asubhadassanampi sātthaṃ maggaphalādhigamahetubhāvato. Dantakaṭṭhatthāya sāmaṇeraṃ gahetvā gatadaharabhikkhuno vatthupettha kathetabbaṃ. Evaṃ sātthampi panetaṃ purisassa mātugāmāsubhaṃ asappāyaṃ, mātugāmassa ca purisāsubhaṃ. Sabhāgameva sappāyanti evaṃ sappāyapariggaṇhanaṃ sappāyasampajaññaṃ nāma.
ಏವಂ ಪರಿಗ್ಗಹಿತಸಾತ್ಥಕಸಪ್ಪಾಯಸ್ಸ ಪನ ಅಟ್ಠತಿಂಸಾಯ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನೇಸು ಅತ್ತನೋ ಚಿತ್ತರುಚಿಯಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಸಙ್ಖಾತಂ ಗೋಚರಂ ಉಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರಗೋಚರೇ ತಂ ಗಹೇತ್ವಾವ ಗಮನಂ ಗೋಚರಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ ನಾಮ।
Evaṃ pariggahitasātthakasappāyassa pana aṭṭhatiṃsāya kammaṭṭhānesu attano cittaruciyaṃ kammaṭṭhānasaṅkhātaṃ gocaraṃ uggahetvā bhikkhācāragocare taṃ gahetvāva gamanaṃ gocarasampajaññaṃ nāma.
ಅಭಿಕ್ಕಮಾದೀಸು ಪನ ಅಸಮ್ಮುಯ್ಹನಂ ಅಸಮ್ಮೋಹಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ। ತಂ ಏವಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ – ಇಧ ಭಿಕ್ಖು ಅಭಿಕ್ಕಮನ್ತೋ ವಾ ಪಟಿಕ್ಕಮನ್ತೋ ವಾ ಯಥಾ ಅನ್ಧಪುಥುಜ್ಜನಾ ಅಭಿಕ್ಕಮಾದೀಸು ‘‘ಅತ್ತಾ ಅಭಿಕ್ಕಮತಿ, ಅತ್ತನಾ ಅಭಿಕ್ಕಮೋ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತೋ’’ತಿ ವಾ, ‘‘ಅಹಂ ಅಭಿಕ್ಕಮಾಮಿ, ಮಯಾ ಅಭಿಕ್ಕಮೋ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತೋ’’ತಿ ವಾ ಸಮ್ಮುಯ್ಹನ್ತಿ, ತಥಾ ಅಸಮ್ಮುಯ್ಹನ್ತೋ ‘‘ಅಭಿಕ್ಕಮಾಮೀ’’ತಿ ಚಿತ್ತೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೇ ತೇನೇವ ಚಿತ್ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಾ ವಾಯೋಧಾತು ವಿಞ್ಞತ್ತಿಂ ಜನಯಮಾನಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಇತಿ ಚಿತ್ತಕಿರಿಯವಾಯೋಧಾತುವಿಪ್ಫಾರವಸೇನ ಅಯಂ ಕಾಯಸಮ್ಮತೋ ಅಟ್ಠಿಸಙ್ಘಾಟೋ ಅಭಿಕ್ಕಮತಿ, ತಸ್ಸೇವಂ ಅಭಿಕ್ಕಮತೋ ಏಕೇಕಪದುದ್ಧರಣೇ ಪಥವೀಧಾತು, ಆಪೋಧಾತೂತಿ ದ್ವೇ ಧಾತುಯೋ ಓಮತ್ತಾ ಹೋನ್ತಿ ಮನ್ದಾ, ಇತರಾ ದ್ವೇ ಅಧಿಮತ್ತಾ ಹೋನ್ತಿ ಬಲವತಿಯೋ। ತಥಾ ಅತಿಹರಣವೀತಿಹರಣೇಸು। ವೋಸ್ಸಜ್ಜನೇ ತೇಜೋಧಾತು, ವಾಯೋಧಾತೂತಿ ದ್ವೇ ಧಾತುಯೋ ಓಮತ್ತಾ ಹೋನ್ತಿ ಮನ್ದಾ, ಇತರಾ ದ್ವೇ ಅಧಿಮತ್ತಾ ಬಲವತಿಯೋ। ತಥಾ ಸನ್ನಿಕ್ಖೇಪನಸನ್ನಿರುಮ್ಭನೇಸು। ತತ್ಥ ಉದ್ಧರಣೇ ಪವತ್ತಾ ರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮಾ ಅತಿಹರಣಂ ನ ಪಾಪುಣನ್ತಿ, ತಥಾ ಅತಿಹರಣೇ ಪವತ್ತಾ ವೀತಿಹರಣಂ, ವೀತಿಹರಣೇ ಪವತ್ತಾ ವೋಸ್ಸಜ್ಜನಂ, ವೋಸ್ಸಜ್ಜನೇ ಪವತ್ತಾ ಸನ್ನಿಕ್ಖೇಪನಂ, ಸನ್ನಿಕ್ಖೇಪನೇ ಪವತ್ತಾ ಸನ್ನಿರುಮ್ಭನಂ ನ ಪಾಪುಣನ್ತಿ। ತತ್ಥ ತತ್ಥೇವ ಪಬ್ಬಪಬ್ಬಂ ಸನ್ನಿಸನ್ಧಿ ಓಧಿಓಧಿ ಹುತ್ವಾ ತತ್ತಕಪಾಲೇ ಪಕ್ಖಿತ್ತತಿಲಂ ವಿಯ ಪಟಪಟಾಯನ್ತಾ ಭಿಜ್ಜನ್ತಿ। ತತ್ಥ ಕೋ ಏಕೋ ಅಭಿಕ್ಕಮತಿ, ಕಸ್ಸ ವಾ ಏಕಸ್ಸ ಅಭಿಕ್ಕಮನಂ? ಪರಮತ್ಥತೋ ಹಿ ಧಾತೂನಂಯೇವ ಗಮನಂ, ಧಾತೂನಂ ಠಾನಂ, ಧಾತೂನಂ ನಿಸಜ್ಜನಂ, ಧಾತೂನಂ ಸಯನಂ। ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಕೋಟ್ಠಾಸೇ ಸದ್ಧಿಂ ರೂಪೇನ –
Abhikkamādīsu pana asammuyhanaṃ asammohasampajaññaṃ. Taṃ evaṃ veditabbaṃ – idha bhikkhu abhikkamanto vā paṭikkamanto vā yathā andhaputhujjanā abhikkamādīsu ‘‘attā abhikkamati, attanā abhikkamo nibbattito’’ti vā, ‘‘ahaṃ abhikkamāmi, mayā abhikkamo nibbattito’’ti vā sammuyhanti, tathā asammuyhanto ‘‘abhikkamāmī’’ti citte uppajjamāne teneva cittena saddhiṃ cittasamuṭṭhānā vāyodhātu viññattiṃ janayamānā uppajjati, iti cittakiriyavāyodhātuvipphāravasena ayaṃ kāyasammato aṭṭhisaṅghāṭo abhikkamati, tassevaṃ abhikkamato ekekapaduddharaṇe pathavīdhātu, āpodhātūti dve dhātuyo omattā honti mandā, itarā dve adhimattā honti balavatiyo. Tathā atiharaṇavītiharaṇesu. Vossajjane tejodhātu, vāyodhātūti dve dhātuyo omattā honti mandā, itarā dve adhimattā balavatiyo. Tathā sannikkhepanasannirumbhanesu. Tattha uddharaṇe pavattā rūpārūpadhammā atiharaṇaṃ na pāpuṇanti, tathā atiharaṇe pavattā vītiharaṇaṃ, vītiharaṇe pavattā vossajjanaṃ, vossajjane pavattā sannikkhepanaṃ, sannikkhepane pavattā sannirumbhanaṃ na pāpuṇanti. Tattha tattheva pabbapabbaṃ sannisandhi odhiodhi hutvā tattakapāle pakkhittatilaṃ viya paṭapaṭāyantā bhijjanti. Tattha ko eko abhikkamati, kassa vā ekassa abhikkamanaṃ? Paramatthato hi dhātūnaṃyeva gamanaṃ, dhātūnaṃ ṭhānaṃ, dhātūnaṃ nisajjanaṃ, dhātūnaṃ sayanaṃ. Tasmiṃ tasmiñhi koṭṭhāse saddhiṃ rūpena –
‘‘ಅಞ್ಞಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೇ ಚಿತ್ತಂ, ಅಞ್ಞಂ ಚಿತ್ತಂ ನಿರುಜ್ಝತಿ।
‘‘Aññaṃ uppajjate cittaṃ, aññaṃ cittaṃ nirujjhati;
ಅವೀಚಿಮನುಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ನದೀಸೋತೋವ ವತ್ತತೀ’’ತಿ॥ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೨೧೪; ಮ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧೦೯; ಸಂ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೩.೫.೩೬೮)।
Avīcimanusambandho, nadīsotova vattatī’’ti. (dī. ni. aṭṭha. 1.214; ma. ni. aṭṭha. 1.109; saṃ. ni. aṭṭha. 3.5.368);
ಏವಂ ಅಭಿಕ್ಕಮಾದೀಸು ಅಸಮ್ಮುಯ್ಹನಂ ಅಸಮ್ಮೋಹಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ ನಾಮಾತಿ। ಪಚ್ಚಯಸಮ್ಪತ್ತಿನ್ತಿ ಪಚ್ಚಯಪಾರಿಪೂರಿಂ। ಇಮೇ ಚತ್ತಾರೋತಿ ಸೀಲಸಂವರೋ, ಸನ್ತೋಸೋ, ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರೋ, ಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞನ್ತಿ ಇಮೇ ಚತ್ತಾರೋ ಅರಞ್ಞವಾಸಸ್ಸ ಸಮ್ಭಾರಾ । ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ ‘‘ಅಸುಕಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಅರಞ್ಞೇ ತಿರಚ್ಛಾನಗತಾನಂ ವಿಯ ವನಚರಕಾನಂ ವಿಯ ಚ ನಿವಾಸಮತ್ತಮೇವ, ನ ಅರಞ್ಞವಾಸಾನುಚ್ಛವಿಕಾ ಕಾಚಿ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತೀ’’ತಿ ಅಪವಾದವಸೇನ ವತ್ತಬ್ಬತಂ, ಆರಞ್ಞಕೇಹಿ ವಾ ತಿರಚ್ಛಾನಗತೇಹಿ ವನಚರಕವಿಸಭಾಗಜನೇಹಿ ವಿಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿವಸೇನ ವತ್ಥಬ್ಬತಂ ಆಪಜ್ಜತಿ। ಭೇರವಸದ್ದಂ ಸಾವೇನ್ತಿ, ತಾವತಾ ಅಪಲಾಯನ್ತಾನಂ ಹತ್ಥೇಹಿ ಸೀಸಂ…ಪೇ॰… ಕರೋನ್ತಿ। ಕಾಳಕಸದಿಸತ್ತಾ ಕಾಳಕಂ, ವೀತಿಕ್ಕಮಸಙ್ಖಾತಂ ಥುಲ್ಲವಜ್ಜಂ। ತಿಲಕಸದಿಸತ್ತಾ ತಿಲಕಂ, ಮಿಚ್ಛಾವಿತಕ್ಕಸಙ್ಖಾತಂ ಅಣುಮತ್ತವಜ್ಜಂ। ತನ್ತಿ ಪೀತಿಂ। ವಿಭೂತಭಾವೇನ ಉಪಟ್ಠಾನತೋ ಖಯತೋ ಸಮ್ಮಸನ್ತೋ।
Evaṃ abhikkamādīsu asammuyhanaṃ asammohasampajaññaṃ nāmāti. Paccayasampattinti paccayapāripūriṃ. Ime cattāroti sīlasaṃvaro, santoso, indriyasaṃvaro, satisampajaññanti ime cattāro araññavāsassa sambhārā . Vattabbataṃ āpajjatīti ‘‘asukassa bhikkhuno araññe tiracchānagatānaṃ viya vanacarakānaṃ viya ca nivāsamattameva, na araññavāsānucchavikā kāci sammāpaṭipattī’’ti apavādavasena vattabbataṃ, āraññakehi vā tiracchānagatehi vanacarakavisabhāgajanehi vippaṭipattivasena vatthabbataṃ āpajjati. Bheravasaddaṃ sāventi, tāvatā apalāyantānaṃ hatthehi sīsaṃ…pe… karonti. Kāḷakasadisattā kāḷakaṃ, vītikkamasaṅkhātaṃ thullavajjaṃ. Tilakasadisattā tilakaṃ, micchāvitakkasaṅkhātaṃ aṇumattavajjaṃ. Tanti pītiṃ. Vibhūtabhāvena upaṭṭhānato khayato sammasanto.
ವಿವಿತ್ತನ್ತಿ ಜನವಿವಿತ್ತಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸುಞ್ಞ’’ನ್ತಿ। ತಂ ಪನ ಜನಸದ್ದನಿಗ್ಘೋಸಾಭಾವೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ ಸದ್ದಕಣ್ಟಕತ್ತಾ ಝಾನಸ್ಸಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅಪ್ಪಸದ್ದಂ ಅಪ್ಪನಿಗ್ಘೋಸನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ। ಏತದೇವಾತಿ ನಿಸ್ಸದ್ದತಂಯೇವ। ವಿಹಾರೋ ಪಾಕಾರಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೋ ಸಕಲೋ ಆವಾಸೋ। ಅಡ್ಢಯೋಗೋ ದೀಘಪಾಸಾದೋ, ‘‘ಗರುಳಸಣ್ಠಾನಪಾಸಾದೋ’’ತಿಪಿ ವದನ್ತಿ। ಪಾಸಾದೋ ಚತುರಸ್ಸಪಾಸಾದೋ। ಹಮ್ಮಿಯಂ ಮುಣ್ಡಚ್ಛದನಪಾಸಾದೋ। ಅಟ್ಟೋ ಪಟಿರಾಜೂನಂ ಪಟಿಬಾಹನಯೋಗ್ಗೋ ಚತುಪ್ಪಞ್ಚಭೂಮಕೋ ಪತಿಸ್ಸಯವಿಸೇಸೋ। ಮಾಳೋ ಏಕಕೂಟಸಙ್ಗಹಿತೋ ಅನೇಕಕೋಣವನ್ತೋ ಪತಿಸ್ಸಯವಿಸೇಸೋ। ಅಪರೋ ನಯೋ – ವಿಹಾರೋ ನಾಮ ದೀಘಮುಖಪಾಸಾದೋ। ಅಡ್ಢಯೋಗೋ ಏಕಪಸ್ಸಚ್ಛದನಕಸೇನಾಸನಂ। ತಸ್ಸ ಕಿರ ಏಕಪಸ್ಸೇ ಭಿತ್ತಿ ಉಚ್ಚತರಾ ಹೋತಿ, ಇತರಪಸ್ಸೇ ನೀಚಾ। ಏತೇನ ತಂ ಏಕಪಸ್ಸಚ್ಛದನಕಂ ಹೋತಿ। ಪಾಸಾದೋ ನಾಮ ಆಯತಚತುರಸ್ಸಪಾಸಾದೋ। ಹಮ್ಮಿಯಂ ಮುಣ್ಡಚ್ಛದನಂ ಚನ್ದಿಕಙ್ಗಣಯುತ್ತಂ। ಗುಹಾ ನಾಮ ಕೇವಲಾ ಪಬ್ಬತಗುಹಾ। ಲೇಣಂ ದ್ವಾರಬದ್ಧಂ ಪಬ್ಭಾರಂ। ಮಣ್ಡಪೋತಿ ಸಾಖಾಮಣ್ಡಪೋ। ಆವಸಥಭೂತಂ ಸೇನಾಸನಂ ವಿಹರಿತಬ್ಬಟ್ಠೇನ ವಿಹಾರಸೇನಾಸನಂ। ಮಸಾರಕಾದಿ ಮಞ್ಚಪೀಠಂ ತತ್ಥ ಅತ್ಥರಿತಬ್ಬಭಿಸಿ ಉಪಧಾನಞ್ಚ ಮಞ್ಚಪೀಠಸಮ್ಬನ್ಧತೋ ಮಞ್ಚಪೀಠಸೇನಾಸನಂ। ಚಿಮಿಲಿಕಾದಿ ಭೂಮಿಯಂ ಸನ್ಥರಿತಬ್ಬತಾಯ ಸನ್ಥತಸೇನಾಸನಂ। ಅಭಿಸಙ್ಖತಾಭಾವತೋ ಕೇವಲಂ ಸಯನಸ್ಸ ನಿಸಜ್ಜಾಯ ಚ ಓಕಾಸಭೂತಂ ರುಕ್ಖಮೂಲಾದಿ ಪಟಿಕ್ಕಮಿತಬ್ಬಟ್ಠಾನಂ ಓಕಾಸಸೇನಾಸನಂ। ಸೇನಾಸನಗ್ಗಹಣೇನ ಗಹಿತಮೇವಾತಿ ‘‘ವಿವಿತ್ತಂ ಸೇನಾಸನ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಸೇನಾಸನಗ್ಗಹಣೇನ ಗಹಿತಮೇವ ಸಾಮಞ್ಞಜೋತನಾಭಾವತೋ।
Vivittanti janavivittaṃ. Tenāha ‘‘suñña’’nti. Taṃ pana janasaddanigghosābhāvena veditabbaṃ saddakaṇṭakattā jhānassāti āha ‘‘appasaddaṃ appanigghosanti attho’’ti. Etadevāti nissaddataṃyeva. Vihāro pākāraparicchinno sakalo āvāso. Aḍḍhayogo dīghapāsādo, ‘‘garuḷasaṇṭhānapāsādo’’tipi vadanti. Pāsādo caturassapāsādo. Hammiyaṃ muṇḍacchadanapāsādo. Aṭṭo paṭirājūnaṃ paṭibāhanayoggo catuppañcabhūmako patissayaviseso. Māḷo ekakūṭasaṅgahito anekakoṇavanto patissayaviseso. Aparo nayo – vihāro nāma dīghamukhapāsādo. Aḍḍhayogo ekapassacchadanakasenāsanaṃ. Tassa kira ekapasse bhitti uccatarā hoti, itarapasse nīcā. Etena taṃ ekapassacchadanakaṃ hoti. Pāsādo nāma āyatacaturassapāsādo. Hammiyaṃ muṇḍacchadanaṃ candikaṅgaṇayuttaṃ. Guhā nāma kevalā pabbataguhā. Leṇaṃ dvārabaddhaṃ pabbhāraṃ. Maṇḍapoti sākhāmaṇḍapo. Āvasathabhūtaṃ senāsanaṃ viharitabbaṭṭhena vihārasenāsanaṃ. Masārakādi mañcapīṭhaṃ tattha attharitabbabhisi upadhānañca mañcapīṭhasambandhato mañcapīṭhasenāsanaṃ. Cimilikādi bhūmiyaṃ santharitabbatāya santhatasenāsanaṃ. Abhisaṅkhatābhāvato kevalaṃ sayanassa nisajjāya ca okāsabhūtaṃ rukkhamūlādi paṭikkamitabbaṭṭhānaṃ okāsasenāsanaṃ. Senāsanaggahaṇena gahitamevāti ‘‘vivittaṃ senāsana’’nti iminā senāsanaggahaṇena gahitameva sāmaññajotanābhāvato.
ಯದಿ ಏವಂ ಕಸ್ಮಾ ‘‘ಅರಞ್ಞ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಇಮಸ್ಸ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ। ಭಿಕ್ಖುನೀನಂ ವಸೇನ ಆಗತನ್ತಿ ಇದಂ ವಿನಯೇ ತಥಾ ಆಗತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ , ಅಭಿಧಮ್ಮೇಪಿ (ವಿಭ॰ ೫೨೯) ಪನ ‘‘ಅರಞ್ಞನ್ತಿ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಬಹಿ ಇನ್ದಖಿಲಾ ಸಬ್ಬಮೇತಂ ಅರಞ್ಞ’’ನ್ತಿ ಆಗತಮೇವ। ತತ್ಥ ಹಿ ಯಂ ನ ಗಾಮಪ್ಪದೇಸನ್ತೋಗಧಂ, ತಂ ಅರಞ್ಞನ್ತಿ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯವಸೇನ ತಥಾ ವುತ್ತಂ। ಧುತಙ್ಗನಿದ್ದೇಸೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೧.೩೧) ಯಂ ವುತ್ತಂ, ತಂ ಯುತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ತತ್ಥ ವುತ್ತನಯೇನ ಗಹೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ರುಕ್ಖಮೂಲನ್ತಿ ರುಕ್ಖಸಮೀಪಂ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ‘‘ಯಾವತಾ ಮಜ್ಝನ್ಹಿಕೇ ಕಾಲೇ ಸಮನ್ತಾ ಛಾಯಾ ಫರತಿ, ನಿವಾತೇ ಪಣ್ಣಾನಿ ಪತನ್ತಿ, ಏತ್ತಾವತಾ ರುಕ್ಖಮೂಲ’’ನ್ತಿ। ಸೇಲ-ಸದ್ದೋ ಅವಿಸೇಸತೋ ಪಬ್ಬತಪರಿಯಾಯೋತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪಬ್ಬತನ್ತಿ ಸೇಲ’’ನ್ತಿ, ನ ಸಿಲಾಮಯಮೇವ। ಪಂಸುಮಯಾದಿಕೋ ಹಿ ತಿವಿಧೋಪಿ ಪಬ್ಬತೋ ಏವಾತಿ। ವಿವರನ್ತಿ ದ್ವಿನ್ನಂ ಪಬ್ಬತಾನಂ ಮಿಥೋ ಆಸನ್ನತರೇ ಠಿತಾನಂ ಓವರಕಾದಿಸದಿಸಂ ವಿವರಂ। ಏಕಸ್ಮಿಂಯೇವ ವಾ ಪಬ್ಬತೇ। ಉಮಙ್ಗಸದಿಸನ್ತಿ ಸುದುಙ್ಗಾಸದಿಸಂ। ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಅನುಪಚಾರಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಪಕತಿಸಞ್ಚಾರವಸೇನ ಮನುಸ್ಸೇಹಿ ನ ಸಞ್ಚರಿತಬ್ಬಟ್ಠಾನಂ। ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ‘‘ವನಪತ್ಥನ್ತಿ ವನಸಣ್ಡಾನಮೇತಂ ಸೇನಾಸನಾನಂ ಅಧಿವಚನಂ। ವನಪತ್ಥನ್ತಿ ಭಿಂಸನಕಾನಮೇತಂ। ವನಪತ್ಥನ್ತಿ ಸಲೋಮಹಂಸಾನಮೇತಂ। ವನಪತ್ಥನ್ತಿ ಪರಿಯನ್ತಾನಮೇತಂ। ವನಪತ್ಥನ್ತಿ ನ ಮನುಸ್ಸೂಪಚಾರಾನಮೇತಂ ಸೇನಾಸನಾನಂ ಅಧಿವಚನ’’ನ್ತಿ (ವಿಭ॰ ೫೩೧) ಇಮಂ ಪಾಳಿಪ್ಪದೇಸಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಅಚ್ಛನ್ನನ್ತಿ ಕೇನಚಿ ಛದನೇನ ಅನ್ತಮಸೋ ರುಕ್ಖಸಾಖಾಯಪಿ ನ ಛಾದಿತಂ। ನಿಕ್ಕಡ್ಢಿತ್ವಾತಿ ನೀಹರಿತ್ವಾ। ಪಬ್ಭಾರಲೇಣಸದಿಸೇತಿ ಪಬ್ಭಾರಸದಿಸೇ, ಲೇಣಸದಿಸೇ ವಾ।
Yadi evaṃ kasmā ‘‘arañña’’nti vuttanti āha ‘‘imassa panā’’tiādi. Bhikkhunīnaṃ vasena āgatanti idaṃ vinaye tathā āgataṃ sandhāya vuttaṃ , abhidhammepi (vibha. 529) pana ‘‘araññanti nikkhamitvā bahi indakhilā sabbametaṃ arañña’’nti āgatameva. Tattha hi yaṃ na gāmappadesantogadhaṃ, taṃ araññanti nippariyāyavasena tathā vuttaṃ. Dhutaṅganiddese (visuddhi. 1.31) yaṃ vuttaṃ, taṃ yuttaṃ, tasmā tattha vuttanayena gahetabbanti adhippāyo. Rukkhamūlanti rukkhasamīpaṃ. Vuttañhetaṃ ‘‘yāvatā majjhanhike kāle samantā chāyā pharati, nivāte paṇṇāni patanti, ettāvatā rukkhamūla’’nti. Sela-saddo avisesato pabbatapariyāyoti katvā vuttaṃ ‘‘pabbatanti sela’’nti, na silāmayameva. Paṃsumayādiko hi tividhopi pabbato evāti. Vivaranti dvinnaṃ pabbatānaṃ mitho āsannatare ṭhitānaṃ ovarakādisadisaṃ vivaraṃ. Ekasmiṃyeva vā pabbate. Umaṅgasadisanti suduṅgāsadisaṃ. Manussānaṃ anupacāraṭṭhānanti pakatisañcāravasena manussehi na sañcaritabbaṭṭhānaṃ. Ādi-saddena ‘‘vanapatthanti vanasaṇḍānametaṃ senāsanānaṃ adhivacanaṃ. Vanapatthanti bhiṃsanakānametaṃ. Vanapatthanti salomahaṃsānametaṃ. Vanapatthanti pariyantānametaṃ. Vanapatthanti na manussūpacārānametaṃ senāsanānaṃ adhivacana’’nti (vibha. 531) imaṃ pāḷippadesaṃ saṅgaṇhāti. Acchannanti kenaci chadanena antamaso rukkhasākhāyapi na chāditaṃ. Nikkaḍḍhitvāti nīharitvā. Pabbhāraleṇasadiseti pabbhārasadise, leṇasadise vā.
ಪಿಣ್ಡಪಾತಪರಿಯೇಸನಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತೋ ಉತ್ತರಪದಲೋಪೇನಾತಿ ಆಹ ‘‘ಪಿಣ್ಡಪಾತಪರಿಯೇಸನತೋ ಪಟಿಕ್ಕನ್ತೋ’’ತಿ। ಪಲ್ಲಙ್ಕನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪರಿ-ಸದ್ದೋ ಸಮನ್ತತೋತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ, ತಸ್ಮಾ ವಾಮೋರುಂ ದಕ್ಖಿಣೋರುಞ್ಚ ಸಮಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಉಭೋ ಪಾದೇ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಸಮ್ಬನ್ಧೇ ಕತ್ವಾ ನಿಸಜ್ಜಾ ಪಲ್ಲಙ್ಕನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸಮನ್ತತೋ ಊರುಬದ್ಧಾಸನ’’ನ್ತಿ। ಊರೂನಂ ಬನ್ಧನವಸೇನ ನಿಸಜ್ಜಾ ಪಲ್ಲಙ್ಕಂ। ಆಭುಜಿತ್ವಾತಿ ಚ ಯಥಾ ಪಲ್ಲಙ್ಕವಸೇನ ನಿಸಜ್ಜಾ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಉಭೋ ಪಾದೇ ಆಭುಜಿತೇ ಸಮಿಞ್ಜಿತೇ ಕತ್ವಾ। ತಂ ಪನ ಉಭಿನ್ನಂ ಪಾದಾನಂ ತಥಾಸಮ್ಬನ್ಧತಾಕರಣನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಬನ್ಧಿತ್ವಾ’’ತಿ। ಹೇಟ್ಠಿಮಕಾಯಸ್ಸ ಅನುಜುಕಂ ಠಪನಂ ನಿಸಜ್ಜಾವಚನೇನೇವ ಬೋಧಿತನ್ತಿ ಉಜುಂ ಕಾಯನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಕಾಯ-ಸದ್ದೋ ಉಪರಿಮಕಾಯವಿಸಯೋತಿ ಆಹ ‘‘ಉಪರಿಮಸರೀರಂ ಉಜುಕಂ ಠಪೇತ್ವಾ’’ತಿ। ತಂ ಪನ ಉಜುಕಂ ಠಪನಂ ಸರೂಪತೋ ಪಯೋಜನತೋ ಚ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಟ್ಠಾರಸಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ನ ಪಣಮನ್ತೀತಿ ನ ಓಣಮನ್ತಿ। ನ ಪರಿಪತತೀತಿ ನ ವಿಗಚ್ಛತಿ ವೀಥಿಂ ನ ಲಙ್ಘೇತಿ, ತತೋ ಏವ ಪುಬ್ಬೇನಾಪರಂ ವಿಸೇಸಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ವುದ್ಧಿಂ ಫಾತಿಂ ಗಚ್ಛತಿ। ಪರಿಮುಖನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪರಿ-ಸದ್ದೋ ಅಭಿ-ಸದ್ದೇನ ಸಮಾನತ್ಥೋತಿ ಆಹ ‘‘ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಾಭಿಮುಖ’’ನ್ತಿ, ಬಹಿದ್ಧಾ ಪುಥುತ್ತಾರಮ್ಮಣತೋ ನಿವಾರೇತ್ವಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂಯೇವ ಪುರಕ್ಖತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಮೀಪತ್ಥೋ ವಾ ಪರಿ-ಸದ್ದೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಮುಖಸಮೀಪೇ ವಾ ಕತ್ವಾ’’ತಿ ಆಹ। ಏತ್ಥ ಚ ಯಥಾ ‘‘ವಿವಿತ್ತಂ ಸೇನಾಸನಂ ಭಜತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಭಾವನಾನುರೂಪಂ ಸೇನಾಸನಂ ದಸ್ಸಿತಂ, ಏವಂ ನಿಸೀದತೀತಿ ಇಮಿನಾ ಅಲೀನಾನುದ್ಧಚ್ಚಪಕ್ಖಿಯೋ ಸನ್ತೋ ಇರಿಯಾಪಥೋ ದಸ್ಸಿತೋ। ‘‘ಪಲ್ಲಙ್ಕಂ ಆಭುಜಿತ್ವಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ನಿಸಜ್ಜಾಯ ದಳ್ಹಭಾವೋ। ‘‘ಪರಿಮುಖಂ ಸತಿಂ ಉಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಆರಮ್ಮಣಪರಿಗ್ಗಹೂಪಾಯೋ।
Piṇḍapātapariyesanaṃ piṇḍapāto uttarapadalopenāti āha ‘‘piṇḍapātapariyesanato paṭikkanto’’ti. Pallaṅkanti ettha pari-saddo samantatoti etasmiṃ atthe, tasmā vāmoruṃ dakkhiṇoruñca samaṃ ṭhapetvā ubho pāde aññamaññaṃ sambandhe katvā nisajjā pallaṅkanti āha ‘‘samantato ūrubaddhāsana’’nti. Ūrūnaṃ bandhanavasena nisajjā pallaṅkaṃ. Ābhujitvāti ca yathā pallaṅkavasena nisajjā hoti, evaṃ ubho pāde ābhujite samiñjite katvā. Taṃ pana ubhinnaṃ pādānaṃ tathāsambandhatākaraṇanti āha ‘‘bandhitvā’’ti. Heṭṭhimakāyassa anujukaṃ ṭhapanaṃ nisajjāvacaneneva bodhitanti ujuṃ kāyanti ettha kāya-saddo uparimakāyavisayoti āha ‘‘uparimasarīraṃ ujukaṃ ṭhapetvā’’ti. Taṃ pana ujukaṃ ṭhapanaṃ sarūpato payojanato ca dassetuṃ ‘‘aṭṭhārasā’’tiādi vuttaṃ. Na paṇamantīti na oṇamanti. Na paripatatīti na vigacchati vīthiṃ na laṅgheti, tato eva pubbenāparaṃ visesasampattiyā kammaṭṭhānaṃ vuddhiṃ phātiṃ gacchati. Parimukhanti ettha pari-saddo abhi-saddena samānatthoti āha ‘‘kammaṭṭhānābhimukha’’nti, bahiddhā puthuttārammaṇato nivāretvā kammaṭṭhānaṃyeva purakkhatvāti attho. Samīpattho vā pari-saddoti dassento ‘‘mukhasamīpe vā katvā’’ti āha. Ettha ca yathā ‘‘vivittaṃ senāsanaṃ bhajatī’’tiādinā bhāvanānurūpaṃ senāsanaṃ dassitaṃ, evaṃ nisīdatīti iminā alīnānuddhaccapakkhiyo santo iriyāpatho dassito. ‘‘Pallaṅkaṃ ābhujitvā’’ti iminā nisajjāya daḷhabhāvo. ‘‘Parimukhaṃ satiṃ upaṭṭhapetvā’’ti iminā ārammaṇapariggahūpāyo.
ಪರೀತಿ ಪರಿಗ್ಗಹಟ್ಠೋ ‘‘ಪರಿಣಾಯಿಕಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ॰ ಸ॰ ೧೬, ೨೦) ವಿಯ। ಮುಖನ್ತಿ ನಿಯ್ಯಾನಟ್ಠೋ ‘‘ಸುಞ್ಞತವಿಮೋಕ್ಖಮುಖ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ವಿಯ। ಪಟಿಪಕ್ಖತೋ ನಿಗ್ಗಮನಟ್ಠೋ ಹಿ ನಿಯ್ಯಾನಟ್ಠೋ, ತಸ್ಮಾ ಪರಿಗ್ಗಹಿತನಿಯ್ಯಾನಂ ಸತಿನ್ತಿ ಸಬ್ಬಥಾ ಗಹಿತಾಸಮ್ಮೋಸಂ ಪರಿಚ್ಚತ್ತಸಮ್ಮೋಸಂ ಸತಿಂ ಕತ್ವಾ, ಪರಮಸತಿನೇಪಕ್ಕಂ ಉಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
Parīti pariggahaṭṭho ‘‘pariṇāyikā’’tiādīsu (dha. sa. 16, 20) viya. Mukhanti niyyānaṭṭho ‘‘suññatavimokkhamukha’’ntiādīsu viya. Paṭipakkhato niggamanaṭṭho hi niyyānaṭṭho, tasmā pariggahitaniyyānaṃ satinti sabbathā gahitāsammosaṃ pariccattasammosaṃ satiṃ katvā, paramasatinepakkaṃ upaṭṭhapetvāti attho.
ಅಭಿಜ್ಝಾಯತಿ ಗಿಜ್ಝತಿ ಅಭಿಕಙ್ಖತಿ ಏತಾಯಾತಿ ಅಭಿಜ್ಝಾ, ಲೋಭೋ। ಲುಜ್ಜನಟ್ಠೇನಾತಿ ಭಿಜ್ಜನಟ್ಠೇನ, ಖಣೇ ಖಣೇ ಭಿಜ್ಜನಟ್ಠೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಸೇನಾತಿ ಏತ್ಥ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನಂ ಅನುಪ್ಪಾದನಂ ಅಪ್ಪವತ್ತನಂ ಪಟಿಪಕ್ಖೇನ ಸುಪ್ಪಹೀನತ್ತಾ। ಪಹೀನತ್ತಾತಿ ಚ ಪಹೀನಸದಿಸತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ಝಾನಸ್ಸ ಅನಧಿಗತತ್ತಾ। ತಥಾಪಿ ನಯಿದಂ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ ವಿಯ ಸಭಾವತೋ ವಿಗತಾಭಿಜ್ಝಂ, ಅಥ ಖೋ ಭಾವನಾವಸೇನ। ತೇನಾಹ ‘‘ನ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಸದಿಸೇನಾ’’ತಿ। ಏಸೇವ ನಯೋತಿ ಯಥಾ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ ಸಭಾವೇನ ವಿಗತಾಭಿಜ್ಝಂ ಅಬ್ಯಾಪನ್ನಞ್ಚ ನ ಭಾವನಾಯ ವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತತ್ತಾ, ನ ಏವಮಿದಂ। ಇದಂ ಪನ ಚಿತ್ತಂ ಭಾವನಾಯ ಪರಿಸೋಧಿತತ್ತಾ ಅಬ್ಯಾಪನ್ನಂ ವಿಗತಥಿನಮಿದ್ಧಂ ಅನುದ್ಧತಂ ನಿಬ್ಬಿಚಿಕಿಚ್ಛಞ್ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪುರಿಮಪಕತಿನ್ತಿ ಪರಿಸುದ್ಧಪಣ್ಡರಸಭಾವಂ। ‘‘ಯಾ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅಕಲ್ಯತಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಧ॰ ಸ॰ ೧೧೬೨; ವಿಭ॰ ೫೪೬) ಥಿನಸ್ಸ, ‘‘ಯಾ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಕಾಯಸ್ಸ ಅಕಲ್ಯತಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಧ॰ ಸ॰ ೧೧೬೩; ವಿಭ॰ ೫೪೬) ಚ ಮಿದ್ಧಸ್ಸ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ನಿದ್ದಿಟ್ಠತ್ತಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಥಿನಂ ಚಿತ್ತಗೇಲಞ್ಞಂ, ಮಿದ್ಧಂ ಚೇತಸಿಕಗೇಲಞ್ಞ’’ನ್ತಿ। ಸತಿಪಿ ಹಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಅವಿಪ್ಪಯೋಗೇ ಚಿತ್ತಕಾಯಲಹುತಾದೀನಂ ವಿಯ ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಾನಂ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ತಂತಂವಿಸೇಸಸ್ಸ ಯಾ ತೇಸಂ ಅಕಲ್ಯತಾದೀನಂ ವಿಸೇಸಪಚ್ಚಯತಾ, ಅಯಮೇತೇಸಂ ಸಭಾವೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಆಲೋಕಸಞ್ಞೀತಿ ಏತ್ಥ ಅತಿಸಯತ್ತವಿಸಿಟ್ಠಅತ್ಥಿಅತ್ಥಾವಬೋಧಕೋಯಮೀಕಾರೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ರತ್ತಿಮ್ಪಿ…ಪೇ॰… ಸಮನ್ನಾಗತೋ’’ತಿ। ಇದಂ ಉಭಯನ್ತಿ ಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞಮಾಹ।
Abhijjhāyati gijjhati abhikaṅkhati etāyāti abhijjhā, lobho. Lujjanaṭṭhenāti bhijjanaṭṭhena, khaṇe khaṇe bhijjanaṭṭhenāti attho. Vikkhambhanavasenāti ettha vikkhambhanaṃ anuppādanaṃ appavattanaṃ paṭipakkhena suppahīnattā. Pahīnattāti ca pahīnasadisataṃ sandhāya vuttaṃ jhānassa anadhigatattā. Tathāpi nayidaṃ cakkhuviññāṇaṃ viya sabhāvato vigatābhijjhaṃ, atha kho bhāvanāvasena. Tenāha ‘‘na cakkhuviññāṇasadisenā’’ti. Eseva nayoti yathā cakkhuviññāṇaṃ sabhāvena vigatābhijjhaṃ abyāpannañca na bhāvanāya vikkhambhitattā, na evamidaṃ. Idaṃ pana cittaṃ bhāvanāya parisodhitattā abyāpannaṃ vigatathinamiddhaṃ anuddhataṃ nibbicikicchañcāti attho. Purimapakatinti parisuddhapaṇḍarasabhāvaṃ. ‘‘Yā tasmiṃ samaye cittassa akalyatā’’tiādinā (dha. sa. 1162; vibha. 546) thinassa, ‘‘yā tasmiṃ samaye kāyassa akalyatā’’tiādinā (dha. sa. 1163; vibha. 546) ca middhassa abhidhamme niddiṭṭhattā vuttaṃ ‘‘thinaṃ cittagelaññaṃ, middhaṃ cetasikagelañña’’nti. Satipi hi aññamaññaṃ avippayoge cittakāyalahutādīnaṃ viya cittacetasikānaṃ yathākkamaṃ taṃtaṃvisesassa yā tesaṃ akalyatādīnaṃ visesapaccayatā, ayametesaṃ sabhāvoti daṭṭhabbaṃ. Ālokasaññīti ettha atisayattavisiṭṭhaatthiatthāvabodhakoyamīkāroti dassento āha ‘‘rattimpi…pe… samannāgato’’ti. Idaṃ ubhayanti satisampajaññamāha.
ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾತಿ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಸೇನ ಪಜಹಿತ್ವಾ। ಕಥಮಿದಂ ಕಥಮಿದನ್ತಿ ಪವತ್ತಿಯಾ ಕಥಂಕಥಾ, ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ, ಸಾ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಕಥಂಕಥೀ, ನ ಕಥಂಕಥೀತಿ ಅಕಥಂಕಥೀ, ನಿಬ್ಬಿಚಿಕಿಚ್ಛೋ। ಲಕ್ಖಣಾದಿಭೇದತೋತಿ ಏತ್ಥ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಪಚ್ಚಯಪರಿಹಾನಪ್ಪಹಾಯಕಾದೀನಮ್ಪಿ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ತೇಪಿ ಹಿ ಪಭೇದತೋ ದಟ್ಠಬ್ಬಾತಿ। ಉಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಪಾತೇನ್ತೀತಿ ಏತ್ಥ ಉಚ್ಛಿನ್ದನಂ ಪಾತನಞ್ಚ ತಾಸಂ ಪಞ್ಞಾನಂ ಅನುಪ್ಪನ್ನಾನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತುಂ ಅಪ್ಪದಾನಮೇವ। ಇತಿ ಮಹಗ್ಗತಾನುತ್ತರಪಞ್ಞಾನಂ ಏಕಚ್ಚಾಯ ಚ ಪರಿತ್ತಪಞ್ಞಾಯ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿಹೇತುಭೂತಾ ನೀವರಣಧಮ್ಮಾ ಇತರಾಯ ಚ ಸಮತ್ಥತಂ ವಿಹನನ್ತಿಯೇವಾತಿ ‘‘ಪಞ್ಞಾಯ ದುಬ್ಬಲೀಕರಣಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ। ಅಪ್ಪೇನ್ತೋತಿ ನಿಗಮೇನ್ತೋ।
Atikkamitvāti vikkhambhanavasena pajahitvā. Kathamidaṃ kathamidanti pavattiyā kathaṃkathā, vicikicchā, sā etassa atthīti kathaṃkathī, na kathaṃkathīti akathaṃkathī, nibbicikiccho. Lakkhaṇādibhedatoti ettha ādi-saddena paccayaparihānappahāyakādīnampi saṅgaho daṭṭhabbo. Tepi hi pabhedato daṭṭhabbāti. Ucchinditvā pātentīti ettha ucchindanaṃ pātanañca tāsaṃ paññānaṃ anuppannānaṃ uppajjituṃ appadānameva. Iti mahaggatānuttarapaññānaṃ ekaccāya ca parittapaññāya anuppattihetubhūtā nīvaraṇadhammā itarāya ca samatthataṃ vihanantiyevāti ‘‘paññāya dubbalīkaraṇā’’ti vuttā. Appentoti nigamento.
ಅತ್ತನ್ತಪಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Attantapasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಅಙ್ಗುತ್ತರನಿಕಾಯ • Aṅguttaranikāya / ೮. ಅತ್ತನ್ತಪಸುತ್ತಂ • 8. Attantapasuttaṃ
ಅಟ್ಠಕಥಾ • Aṭṭhakathā / ಸುತ್ತಪಿಟಕ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ಅಙ್ಗುತ್ತರನಿಕಾಯ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / ೮. ಅತ್ತನ್ತಪಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ • 8. Attantapasuttavaṇṇanā
