| Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / ધમ્મસઙ્ગણી-અનુટીકા • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā |
અટ્ઠમહાવિપાકચિત્તવણ્ણના
Aṭṭhamahāvipākacittavaṇṇanā
૪૯૮. વિપાકધમ્માનં કમ્મદ્વારં વુત્તં દ્વારકથાયં ‘‘તેભૂમકકુસલાકુસલો એકૂનતિંસવિધો મનો’’તિ (ધ॰ સ॰ અટ્ઠ॰ મનોકમ્મદ્વારકથા). પયોગેનાતિ અત્તના પરેહિ વા કતેન ઉસ્સાહનપયોગેન. કુસલાકુસલાનિ વિય યેસં તં તદારમ્મણં અનુબન્ધભૂતં. પઠમપઞ્ચમચિત્તાનં અઞ્ઞમઞ્ઞબલવદુબ્બલભાવવિચારેન દુતિયછટ્ઠાદીનમ્પિ સો વિચારિતો હોતીતિ ‘‘એતેસુ બલવં દુબ્બલઞ્ચ વિચારેતુ’’ન્તિ વુત્તં. યથા સાલિઆદીનં થદ્ધમુદુભૂમિવસેન તિણાદીનં અનીહરણનીહરણવસેન ઉતુઆદિઅવસેસપચ્ચયાનં વિપત્તિસમ્પત્તિવસેન ચ ફલવિસેસયોગો, એવં કમ્મસ્સ સુગતિદુગ્ગતિવસેન અવિસુદ્ધવિસુદ્ધપયોગવસેન ઉપપત્તિયા વિપત્તિસમ્પત્તિવસેન ચ વિસિટ્ઠફલતાય પરિણમનં, એવમેવ ગિમ્હવસ્સકાલાદીસુ બીજાનં ફલવિસેસયોગો વિય તંતંકાલવિસેસેન કમ્મસ્સ ફલવિસેસયોગો હોતીતિ આહ ‘‘કાલવસેન પરિણમતી’’તિ. સુક્કસોણિતપચ્ચયાનન્તિ કમ્મવિસેસપરિભાવિતસન્તાનુપ્પન્નતાય સુક્કસોણિતાનં આયુવિસેસહેતુભાવમાહ સુક્કસોણિતવસેનપિ વણ્ણાદિવિસેસદસ્સનતો, યેન ‘‘પિતૂનં આકારં પુત્તો અનુવિદહતી’’તિ વુચ્ચતિ. તંમૂલકાનન્તિ અપ્પાયુકસંવત્તનિયકમ્મમૂલકાનં. આહારાદીતિ આદિ-સદ્દેન વિસમૂપક્કમાદયો પરિગ્ગણ્હાતિ.
498. Vipākadhammānaṃ kammadvāraṃ vuttaṃ dvārakathāyaṃ ‘‘tebhūmakakusalākusalo ekūnatiṃsavidho mano’’ti (dha. sa. aṭṭha. manokammadvārakathā). Payogenāti attanā parehi vā katena ussāhanapayogena. Kusalākusalāni viya yesaṃ taṃ tadārammaṇaṃ anubandhabhūtaṃ. Paṭhamapañcamacittānaṃ aññamaññabalavadubbalabhāvavicārena dutiyachaṭṭhādīnampi so vicārito hotīti ‘‘etesu balavaṃ dubbalañca vicāretu’’nti vuttaṃ. Yathā sāliādīnaṃ thaddhamudubhūmivasena tiṇādīnaṃ anīharaṇanīharaṇavasena utuādiavasesapaccayānaṃ vipattisampattivasena ca phalavisesayogo, evaṃ kammassa sugatiduggativasena avisuddhavisuddhapayogavasena upapattiyā vipattisampattivasena ca visiṭṭhaphalatāya pariṇamanaṃ, evameva gimhavassakālādīsu bījānaṃ phalavisesayogo viya taṃtaṃkālavisesena kammassa phalavisesayogo hotīti āha ‘‘kālavasena pariṇamatī’’ti. Sukkasoṇitapaccayānanti kammavisesaparibhāvitasantānuppannatāya sukkasoṇitānaṃ āyuvisesahetubhāvamāha sukkasoṇitavasenapi vaṇṇādivisesadassanato, yena ‘‘pitūnaṃ ākāraṃ putto anuvidahatī’’ti vuccati. Taṃmūlakānanti appāyukasaṃvattaniyakammamūlakānaṃ. Āhārādīti ādi-saddena visamūpakkamādayo pariggaṇhāti.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / અભિધમ્મપિટક • Abhidhammapiṭaka / ધમ્મસઙ્ગણીપાળિ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / અબ્યાકતવિપાકો • Abyākatavipāko
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / અભિધમ્મપિટક (અટ્ઠકથા) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ધમ્મસઙ્ગણિ-અટ્ઠકથા • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā / અટ્ઠમહાવિપાકચિત્તવણ્ણના • Aṭṭhamahāvipākacittavaṇṇanā
ટીકા • Tīkā / અભિધમ્મપિટક (ટીકા) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ધમ્મસઙ્ગણી-મૂલટીકા • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / અટ્ઠમહાવિપાકચિત્તવણ્ણના • Aṭṭhamahāvipākacittavaṇṇanā
