Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / ധമ്മസങ്ഗണീ-അനുടീകാ • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā |
അട്ഠമഹാവിപാകചിത്തവണ്ണനാ
Aṭṭhamahāvipākacittavaṇṇanā
൪൯൮. വിപാകധമ്മാനം കമ്മദ്വാരം വുത്തം ദ്വാരകഥായം ‘‘തേഭൂമകകുസലാകുസലോ ഏകൂനതിംസവിധോ മനോ’’തി (ധ॰ സ॰ അട്ഠ॰ മനോകമ്മദ്വാരകഥാ). പയോഗേനാതി അത്തനാ പരേഹി വാ കതേന ഉസ്സാഹനപയോഗേന. കുസലാകുസലാനി വിയ യേസം തം തദാരമ്മണം അനുബന്ധഭൂതം. പഠമപഞ്ചമചിത്താനം അഞ്ഞമഞ്ഞബലവദുബ്ബലഭാവവിചാരേന ദുതിയഛട്ഠാദീനമ്പി സോ വിചാരിതോ ഹോതീതി ‘‘ഏതേസു ബലവം ദുബ്ബലഞ്ച വിചാരേതു’’ന്തി വുത്തം. യഥാ സാലിആദീനം ഥദ്ധമുദുഭൂമിവസേന തിണാദീനം അനീഹരണനീഹരണവസേന ഉതുആദിഅവസേസപച്ചയാനം വിപത്തിസമ്പത്തിവസേന ച ഫലവിസേസയോഗോ, ഏവം കമ്മസ്സ സുഗതിദുഗ്ഗതിവസേന അവിസുദ്ധവിസുദ്ധപയോഗവസേന ഉപപത്തിയാ വിപത്തിസമ്പത്തിവസേന ച വിസിട്ഠഫലതായ പരിണമനം, ഏവമേവ ഗിമ്ഹവസ്സകാലാദീസു ബീജാനം ഫലവിസേസയോഗോ വിയ തംതംകാലവിസേസേന കമ്മസ്സ ഫലവിസേസയോഗോ ഹോതീതി ആഹ ‘‘കാലവസേന പരിണമതീ’’തി. സുക്കസോണിതപച്ചയാനന്തി കമ്മവിസേസപരിഭാവിതസന്താനുപ്പന്നതായ സുക്കസോണിതാനം ആയുവിസേസഹേതുഭാവമാഹ സുക്കസോണിതവസേനപി വണ്ണാദിവിസേസദസ്സനതോ, യേന ‘‘പിതൂനം ആകാരം പുത്തോ അനുവിദഹതീ’’തി വുച്ചതി. തംമൂലകാനന്തി അപ്പായുകസംവത്തനിയകമ്മമൂലകാനം. ആഹാരാദീതി ആദി-സദ്ദേന വിസമൂപക്കമാദയോ പരിഗ്ഗണ്ഹാതി.
498. Vipākadhammānaṃ kammadvāraṃ vuttaṃ dvārakathāyaṃ ‘‘tebhūmakakusalākusalo ekūnatiṃsavidho mano’’ti (dha. sa. aṭṭha. manokammadvārakathā). Payogenāti attanā parehi vā katena ussāhanapayogena. Kusalākusalāni viya yesaṃ taṃ tadārammaṇaṃ anubandhabhūtaṃ. Paṭhamapañcamacittānaṃ aññamaññabalavadubbalabhāvavicārena dutiyachaṭṭhādīnampi so vicārito hotīti ‘‘etesu balavaṃ dubbalañca vicāretu’’nti vuttaṃ. Yathā sāliādīnaṃ thaddhamudubhūmivasena tiṇādīnaṃ anīharaṇanīharaṇavasena utuādiavasesapaccayānaṃ vipattisampattivasena ca phalavisesayogo, evaṃ kammassa sugatiduggativasena avisuddhavisuddhapayogavasena upapattiyā vipattisampattivasena ca visiṭṭhaphalatāya pariṇamanaṃ, evameva gimhavassakālādīsu bījānaṃ phalavisesayogo viya taṃtaṃkālavisesena kammassa phalavisesayogo hotīti āha ‘‘kālavasena pariṇamatī’’ti. Sukkasoṇitapaccayānanti kammavisesaparibhāvitasantānuppannatāya sukkasoṇitānaṃ āyuvisesahetubhāvamāha sukkasoṇitavasenapi vaṇṇādivisesadassanato, yena ‘‘pitūnaṃ ākāraṃ putto anuvidahatī’’ti vuccati. Taṃmūlakānanti appāyukasaṃvattaniyakammamūlakānaṃ. Āhārādīti ādi-saddena visamūpakkamādayo pariggaṇhāti.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / അഭിധമ്മപിടക • Abhidhammapiṭaka / ധമ്മസങ്ഗണീപാളി • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / അബ്യാകതവിപാകോ • Abyākatavipāko
അട്ഠകഥാ • Aṭṭhakathā / അഭിധമ്മപിടക (അട്ഠകഥാ) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ധമ്മസങ്ഗണി-അട്ഠകഥാ • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā / അട്ഠമഹാവിപാകചിത്തവണ്ണനാ • Aṭṭhamahāvipākacittavaṇṇanā
ടീകാ • Tīkā / അഭിധമ്മപിടക (ടീകാ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ധമ്മസങ്ഗണീ-മൂലടീകാ • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / അട്ഠമഹാവിപാകചിത്തവണ്ണനാ • Aṭṭhamahāvipākacittavaṇṇanā