Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / મિલિન્દપઞ્હપાળિ • Milindapañhapāḷi

    મેણ્ડકપઞ્હારમ્ભકથા

    Meṇḍakapañhārambhakathā

    અટ્ઠમન્તપરિવજ્જનીયટ્ઠાનાનિ

    Aṭṭhamantaparivajjanīyaṭṭhānāni

    ભસ્સપ્પવાદો 1 વેતણ્ડી, અતિબુદ્ધિ વિચક્ખણો;

    Bhassappavādo 2 vetaṇḍī, atibuddhi vicakkhaṇo;

    મિલિન્દો ઞાણભેદાય, નાગસેનમુપાગમિ.

    Milindo ñāṇabhedāya, nāgasenamupāgami.

    વસન્તો તસ્સ છાયાય, પરિપુચ્છં પુનપ્પુનં;

    Vasanto tassa chāyāya, paripucchaṃ punappunaṃ;

    પભિન્નબુદ્ધિ હુત્વાન, સોપિ આસિ તિપેટકો.

    Pabhinnabuddhi hutvāna, sopi āsi tipeṭako.

    નવઙ્ગં અનુમજ્જન્તો, રત્તિભાગે રહોગતો;

    Navaṅgaṃ anumajjanto, rattibhāge rahogato;

    અદ્દક્ખિ મેણ્ડકે પઞ્હે, દુન્નિવેઠે સનિગ્ગહે.

    Addakkhi meṇḍake pañhe, dunniveṭhe saniggahe.

    ‘‘પરિયાયભાસિતં અત્થિ, અત્થિ સન્ધાયભાસિતં;

    ‘‘Pariyāyabhāsitaṃ atthi, atthi sandhāyabhāsitaṃ;

    સભાવભાસિતં અત્થિ, ધમ્મરાજસ્સ સાસને.

    Sabhāvabhāsitaṃ atthi, dhammarājassa sāsane.

    ‘‘તેસમત્થં અવિઞ્ઞાય, મેણ્ડકે જિનભાસિતે;

    ‘‘Tesamatthaṃ aviññāya, meṇḍake jinabhāsite;

    અનાગતમ્હિ અદ્ધાને, વિગ્ગહો તત્થ હેસ્સતિ.

    Anāgatamhi addhāne, viggaho tattha hessati.

    ‘‘હન્દ કથિં પસાદેત્વા, છેજ્જાપેસ્સામિ મેણ્ડકે;

    ‘‘Handa kathiṃ pasādetvā, chejjāpessāmi meṇḍake;

    તસ્સ નિદ્દિટ્ઠમગ્ગેન, નિદ્દિસિસ્સન્ત્યનાગતે’’તિ.

    Tassa niddiṭṭhamaggena, niddisissantyanāgate’’ti.

    અથ ખો મિલિન્દો રાજા પભાતાય રત્તિયા ઉદ્ધસ્તે 3 અરુણે સીસં ન્હત્વા સિરસિ અઞ્જલિં પગ્ગહેત્વા અતીતાનાગતપચ્ચુપ્પન્ને સમ્માસમ્બુદ્ધે અનુસ્સરિત્વા અટ્ઠ વત્તપદાનિ સમાદિયિ ‘‘ઇતો મે અનાગતાનિ સત્ત દિવસાનિ અટ્ઠ ગુણે સમાદિયિત્વા તપો ચરિતબ્બો ભવિસ્સતિ , સોહં ચિણ્ણતપો સમાનો આચરિયં આરાધેત્વા મેણ્ડકે પઞ્હે પુચ્છિસ્સામી’’તિ. અથ ખો મિલિન્દો રાજા પકતિદુસ્સયુગં અપનેત્વા આભરણાનિ ચ ઓમુઞ્ચિત્વા કાસાવં નિવાસેત્વા મુણ્ડકપટિસીસકં સીસે પટિમુઞ્ચિત્વા મુનિભાવમુપગન્ત્વા અટ્ઠ ગુણે સમાદિયિ ‘‘ઇમં સત્તાહં મયા ન રાજત્થો અનુસાસિતબ્બો, ન રાગૂપસઞ્હિતં ચિત્તં ઉપ્પાદેતબ્બં, ન દોસૂપસઞ્હિતં ચિત્તં ઉપ્પાદેતબ્બં, ન મોહૂપસઞ્હિતં ચિત્તં ઉપ્પાદેતબ્બં, દાસકમ્મકરપોરિસે જનેપિ નિવાતવુત્તિના ભવિતબ્બં, કાયિકં વાચસિકં અનુરક્ખિતબ્બં, છપિ આયતનાનિ નિરવસેસતો અનુરક્ખિતબ્બાનિ, મેત્તાભાવનાય માનસં પક્ખિપિતબ્બ’’ન્તિ. ઇમે અટ્ઠ ગુણે સમાદિયિત્વા તેસ્વેવ અટ્ઠસુ ગુણેસુ માનસં પતિટ્ઠપેત્વા બહિ અનિક્ખમિત્વા સત્તાહં વીતિનામેત્વા અટ્ઠમે દિવસે પભાતાય રત્તિયા પગેવ પાતરાસં કત્વા ઓક્ખિત્તચક્ખુ મિતભાણી સુસણ્ઠિતેન ઇરિયાપથેન અવિક્ખિત્તેન ચિત્તેન હટ્ઠેન ઉદગ્ગેન વિપ્પસન્નેન થેરં નાગસેનં ઉપસઙ્કમિત્વા થેરસ્સ પાદે સિરસા વન્દિત્વા એકમન્તં ઠિતો ઇદમવોચ –

    Atha kho milindo rājā pabhātāya rattiyā uddhaste 4 aruṇe sīsaṃ nhatvā sirasi añjaliṃ paggahetvā atītānāgatapaccuppanne sammāsambuddhe anussaritvā aṭṭha vattapadāni samādiyi ‘‘ito me anāgatāni satta divasāni aṭṭha guṇe samādiyitvā tapo caritabbo bhavissati , sohaṃ ciṇṇatapo samāno ācariyaṃ ārādhetvā meṇḍake pañhe pucchissāmī’’ti. Atha kho milindo rājā pakatidussayugaṃ apanetvā ābharaṇāni ca omuñcitvā kāsāvaṃ nivāsetvā muṇḍakapaṭisīsakaṃ sīse paṭimuñcitvā munibhāvamupagantvā aṭṭha guṇe samādiyi ‘‘imaṃ sattāhaṃ mayā na rājattho anusāsitabbo, na rāgūpasañhitaṃ cittaṃ uppādetabbaṃ, na dosūpasañhitaṃ cittaṃ uppādetabbaṃ, na mohūpasañhitaṃ cittaṃ uppādetabbaṃ, dāsakammakaraporise janepi nivātavuttinā bhavitabbaṃ, kāyikaṃ vācasikaṃ anurakkhitabbaṃ, chapi āyatanāni niravasesato anurakkhitabbāni, mettābhāvanāya mānasaṃ pakkhipitabba’’nti. Ime aṭṭha guṇe samādiyitvā tesveva aṭṭhasu guṇesu mānasaṃ patiṭṭhapetvā bahi anikkhamitvā sattāhaṃ vītināmetvā aṭṭhame divase pabhātāya rattiyā pageva pātarāsaṃ katvā okkhittacakkhu mitabhāṇī susaṇṭhitena iriyāpathena avikkhittena cittena haṭṭhena udaggena vippasannena theraṃ nāgasenaṃ upasaṅkamitvā therassa pāde sirasā vanditvā ekamantaṃ ṭhito idamavoca –

    ‘‘અત્થિ મે, ભન્તે નાગસેન, કોચિ અત્થો તુમ્હેહિ સદ્ધિં મન્તયિતબ્બો, ન તત્થ અઞ્ઞો કોચિ તતિયો ઇચ્છિતબ્બો, સુઞ્ઞે ઓકાસે પવિવિત્તે અરઞ્ઞે અટ્ઠઙ્ગુપાગતે સમણસારુપ્પે. તત્થ સો પઞ્હો પુચ્છિતબ્બો ભવિસ્સતિ, તત્થ મે ગુય્હં ન કાતબ્બં ન રહસ્સકં, અરહામહં રહસ્સકં સુણિતું સુમન્તને ઉપગતે, ઉપમાયપિ સો અત્થો ઉપપરિક્ખિતબ્બો, યથા કિં વિય, યથા નામ, ભન્તે નાગસેન, મહાપથવી નિક્ખેપં અરહતિ નિક્ખેપે ઉપગતે. એવમેવ ખો, ભન્તે નાગસેન, અરહામહં રહસ્સકં સુણિતું સુમન્તને ઉપગતે’’તિ. ગરુના સહ પવિવિત્તપવનં પવિસિત્વા ઇદમવોચ – ‘‘ભન્તે નાગસેન, ઇધ પુરિસેન મન્તયિતુકામેન અટ્ઠ ઠાનાનિ પરિવજ્જયિતબ્બાનિ ભવન્તિ, ન તેસુ ઠાનેસુ વિઞ્ઞૂ પુરિસો અત્થં મન્તેતિ, મન્તિતોપિ અત્થો પરિપતતિ ન સમ્ભવતિ. કતમાનિ અટ્ઠ ઠાનાનિ? વિસમટ્ઠાનં પરિવજ્જનીયં, સભયં પરિવજ્જનીયં, અતિવાતટ્ઠાનં પરિવજ્જનીયં, પટિચ્છન્નટ્ઠાનં પરિવજ્જનીયં, દેવટ્ઠાનં પરિવજ્જનીયં, પન્થો પરિવજ્જનીયો, સઙ્ગામો 5 પરિવજ્જનીયો, ઉદકતિત્થં પરિવજ્જનીયં. ઇમાનિ અટ્ઠ ઠાનાનિ પરિવજ્જનીયાની’’તિ.

    ‘‘Atthi me, bhante nāgasena, koci attho tumhehi saddhiṃ mantayitabbo, na tattha añño koci tatiyo icchitabbo, suññe okāse pavivitte araññe aṭṭhaṅgupāgate samaṇasāruppe. Tattha so pañho pucchitabbo bhavissati, tattha me guyhaṃ na kātabbaṃ na rahassakaṃ, arahāmahaṃ rahassakaṃ suṇituṃ sumantane upagate, upamāyapi so attho upaparikkhitabbo, yathā kiṃ viya, yathā nāma, bhante nāgasena, mahāpathavī nikkhepaṃ arahati nikkhepe upagate. Evameva kho, bhante nāgasena, arahāmahaṃ rahassakaṃ suṇituṃ sumantane upagate’’ti. Garunā saha pavivittapavanaṃ pavisitvā idamavoca – ‘‘bhante nāgasena, idha purisena mantayitukāmena aṭṭha ṭhānāni parivajjayitabbāni bhavanti, na tesu ṭhānesu viññū puriso atthaṃ manteti, mantitopi attho paripatati na sambhavati. Katamāni aṭṭha ṭhānāni? Visamaṭṭhānaṃ parivajjanīyaṃ, sabhayaṃ parivajjanīyaṃ, ativātaṭṭhānaṃ parivajjanīyaṃ, paṭicchannaṭṭhānaṃ parivajjanīyaṃ, devaṭṭhānaṃ parivajjanīyaṃ, pantho parivajjanīyo, saṅgāmo 6 parivajjanīyo, udakatitthaṃ parivajjanīyaṃ. Imāni aṭṭha ṭhānāni parivajjanīyānī’’ti.

    થેરો આહ ‘‘કો દોસો વિસમટ્ઠાને, સભયે, અતિવાતે, પટિચ્છન્ને, દેવટ્ઠાને, પન્થે, સઙ્ગામે, ઉદકતિત્થે’’તિ? ‘‘વિસમે, ભન્તે નાગસેન, મન્તિતો અત્થો વિકિરતિ વિધમતિ પગ્ઘરતિ ન સમ્ભવતિ, સભયે મનો સન્તસ્સતિ, સન્તસ્સિતો ન સમ્મા અત્થં સમનુપસ્સતિ, અતિવાતે સદ્દો અવિભૂતો હોતિ, પટિચ્છન્ને ઉપસ્સુતિં તિટ્ઠન્તિ, દેવટ્ઠાને મન્તિતો અત્થો ગરુકં પરિણમતિ, પન્થે મન્તિતો અત્થો તુચ્છો ભવતિ, સઙ્ગામે ચઞ્ચલો ભવતિ, ઉદકતિત્થે પાકટો ભવતિ. ભવતીહ –

    Thero āha ‘‘ko doso visamaṭṭhāne, sabhaye, ativāte, paṭicchanne, devaṭṭhāne, panthe, saṅgāme, udakatitthe’’ti? ‘‘Visame, bhante nāgasena, mantito attho vikirati vidhamati paggharati na sambhavati, sabhaye mano santassati, santassito na sammā atthaṃ samanupassati, ativāte saddo avibhūto hoti, paṭicchanne upassutiṃ tiṭṭhanti, devaṭṭhāne mantito attho garukaṃ pariṇamati, panthe mantito attho tuccho bhavati, saṅgāme cañcalo bhavati, udakatitthe pākaṭo bhavati. Bhavatīha –

    ‘‘‘વિસમં સભયં અતિવાતો, પટિચ્છન્નં દેવનિસ્સિતં;

    ‘‘‘Visamaṃ sabhayaṃ ativāto, paṭicchannaṃ devanissitaṃ;

    પન્થો ચ સઙ્ગામો તિત્થં, અટ્ઠેતે પરિવજ્જિયા’’’તિ.

    Pantho ca saṅgāmo titthaṃ, aṭṭhete parivajjiyā’’’ti.

    અટ્ઠ મન્તનસ્સ પરિવજ્જનીયટ્ઠાનાનિ.

    Aṭṭha mantanassa parivajjanīyaṭṭhānāni.







    Footnotes:
    1. ભસ્સપ્પવેદી (સી॰ પી॰)
    2. bhassappavedī (sī. pī.)
    3. ઉટ્ઠિતે (સ્યા॰), ઉગ્ગતે (સી॰ પી॰)
    4. uṭṭhite (syā.), uggate (sī. pī.)
    5. સઙ્કમો (સી॰ પી॰)
    6. saṅkamo (sī. pī.)

    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact