| Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / અઙ્ગુત્તરનિકાય (ટીકા) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
૧૫. અટ્ઠાનપાળિ (પઠમવગ્ગ)
15. Aṭṭhānapāḷi (paṭhamavagga)
(૧૫) ૧. અટ્ઠાનપાળિ-પઠમવગ્ગવણ્ણના
(15) 1. Aṭṭhānapāḷi-paṭhamavaggavaṇṇanā
૨૬૮. અટ્ઠાનપાળિવણ્ણનાયં અવિજ્જમાનં ઠાનં અટ્ઠાનં, નત્થિ ઠાનન્તિ વા અટ્ઠાનં. અનવકાસોતિ એત્થાપિ એસેવ નયો. તદત્થનિગમનમેવ હિ ‘‘નેતં ઠાનં વિજ્જતી’’તિ વચનન્તિ. તેનાહ – ‘‘ઉભયેનપી’’તિઆદિ. યન્તિ કારણત્થે પચ્ચત્તવચનં. હેતુઅત્થો ચેત્થ કારણત્થોતિ આહ – ‘‘યન્તિ યેન કારણેના’’તિ. ઉક્કટ્ઠનિદ્દેસેનેત્થ દિટ્ઠિસમ્પત્તિ વેદિતબ્બાતિ વુત્તં – ‘‘મગ્ગદિટ્ઠિયા સમ્પન્નો’’તિ. કુતો પનાયમત્થો લબ્ભતીતિ? લિઙ્ગતો, લિઙ્ગં ચેતસ્સ નિચ્ચતો ઉપગમનપ્પટિક્ખેપો. ચતુભૂમકેસૂતિ ઇદં ચતુત્થભૂમકસઙ્ખારાનં અરિયસાવકસ્સ વિસયભાવૂપગમનતો વુત્તં, ન પન તે આરબ્ભ નિચ્ચતો ઉપગમનસબ્ભાવતો. વક્ખતિ હિ ‘‘તદભાવે ચતુત્થભૂમકસઙ્ખારા પના’’તિઆદિના. અભિસઙ્ખતસઙ્ખારઅભિસઙ્ખરણકસઙ્ખારાનં સપ્પદેસત્તા નિપ્પદેસસઙ્ખારગ્ગહણત્થં ‘‘સઙ્ખતસઙ્ખારેસૂ’’તિ વુત્તં, લોકુત્તરસઙ્ખારાનં પન નિવત્તને કારણં સયમેવ વક્ખતિ. એતં કારણં નત્થીતિ તથા ઉપગમને સેતુઘાતો નત્થિ. તેજુસ્સદત્તાતિ સંકિલેસવિધમનતેજસ્સ અધિકભાવતો. તથા હિ તે ગમ્ભીરભાવેન દુદ્દસા અકુસલાનં આરમ્મણં ન હોન્તીતિ. ઇદં પન પકરણવસેન વુત્તં. અપ્પહીનવિપલ્લાસાનઞ્હિ સન્તાનેસુ કુસલધમ્માનમ્પિ તે આરમ્મણં ન હોન્તિ.
268. Aṭṭhānapāḷivaṇṇanāyaṃ avijjamānaṃ ṭhānaṃ aṭṭhānaṃ, natthi ṭhānanti vā aṭṭhānaṃ. Anavakāsoti etthāpi eseva nayo. Tadatthanigamanameva hi ‘‘netaṃ ṭhānaṃ vijjatī’’ti vacananti. Tenāha – ‘‘ubhayenapī’’tiādi. Yanti kāraṇatthe paccattavacanaṃ. Hetuattho cettha kāraṇatthoti āha – ‘‘yanti yena kāraṇenā’’ti. Ukkaṭṭhaniddesenettha diṭṭhisampatti veditabbāti vuttaṃ – ‘‘maggadiṭṭhiyā sampanno’’ti. Kuto panāyamattho labbhatīti? Liṅgato, liṅgaṃ cetassa niccato upagamanappaṭikkhepo. Catubhūmakesūti idaṃ catutthabhūmakasaṅkhārānaṃ ariyasāvakassa visayabhāvūpagamanato vuttaṃ, na pana te ārabbha niccato upagamanasabbhāvato. Vakkhati hi ‘‘tadabhāve catutthabhūmakasaṅkhārā panā’’tiādinā. Abhisaṅkhatasaṅkhāraabhisaṅkharaṇakasaṅkhārānaṃ sappadesattā nippadesasaṅkhāraggahaṇatthaṃ ‘‘saṅkhatasaṅkhāresū’’ti vuttaṃ, lokuttarasaṅkhārānaṃ pana nivattane kāraṇaṃ sayameva vakkhati. Etaṃ kāraṇaṃ natthīti tathā upagamane setughāto natthi. Tejussadattāti saṃkilesavidhamanatejassa adhikabhāvato. Tathā hi te gambhīrabhāvena duddasā akusalānaṃ ārammaṇaṃ na hontīti. Idaṃ pana pakaraṇavasena vuttaṃ. Appahīnavipallāsānañhi santānesu kusaladhammānampi te ārammaṇaṃ na honti.
૨૬૯. અસુખે સુખન્તિ વિપલ્લાસો ચ ઇધ સુખતો ઉપગમનસ્સ ઠાનન્તિ દસ્સેન્તો ‘‘એકન્ત…પે॰… અત્તદિટ્ઠિવસેના’’તિ પધાનદિટ્ઠિમાહ. ગૂથન્તિ ગૂથટ્ઠાનં, દિટ્ઠિયા નિબ્બાનસ્સ અવિસયભાવો હેટ્ઠા વુત્તો એવાતિ કસિણાદિપણ્ણત્તિસઙ્ગહત્થન્તિ વુત્તં.
269. Asukhe sukhanti vipallāso ca idha sukhato upagamanassa ṭhānanti dassento ‘‘ekanta…pe… attadiṭṭhivasenā’’ti padhānadiṭṭhimāha. Gūthanti gūthaṭṭhānaṃ, diṭṭhiyā nibbānassa avisayabhāvo heṭṭhā vutto evāti kasiṇādipaṇṇattisaṅgahatthanti vuttaṃ.
૨૭૦. પરિચ્છેદોતિ પરિચ્છિન્દનં પરિચ્છિજ્જ તસ્સ ગહણં. સ્વાયં યેસુ નિચ્ચાદિતો ઉપગમનં સમ્ભવતિ, તેસં વસેનયેવ કાતબ્બોતિ દસ્સેન્તો ‘‘સબ્બવારેસુ વા’’તિઆદિમાહ. સબ્બવારેસૂતિ ‘‘નિચ્ચતો ઉપગચ્છેય્યા’’તિઆદિના આગતેસુ સબ્બેસુ સુત્તપદેસુ. પુથુજ્જનો હીતિ હિ-સદ્દો હેતુઅત્થો. યસ્મા યં યં સઙ્ખારં પુથુજ્જનો નિચ્ચાદિવસેન ગણ્હાતિ, તં તં અરિયસાવકો અનિચ્ચાદિવસેન ગણ્હન્તો યાથાવતો જાનન્તો તં ગાહં તં દિટ્ઠિં વિસ્સજ્જેતિ, તસ્મા યત્થ ગાહો, તત્થ વિસ્સજ્જનાતિ ચતુભૂમકસઙ્ખારા ઇધ સઙ્ખારગ્ગહણેન ન ગય્હન્તીતિ અત્થો.
270.Paricchedoti paricchindanaṃ paricchijja tassa gahaṇaṃ. Svāyaṃ yesu niccādito upagamanaṃ sambhavati, tesaṃ vasenayeva kātabboti dassento ‘‘sabbavāresu vā’’tiādimāha. Sabbavāresūti ‘‘niccato upagaccheyyā’’tiādinā āgatesu sabbesu suttapadesu. Puthujjano hīti hi-saddo hetuattho. Yasmā yaṃ yaṃ saṅkhāraṃ puthujjano niccādivasena gaṇhāti, taṃ taṃ ariyasāvako aniccādivasena gaṇhanto yāthāvato jānanto taṃ gāhaṃ taṃ diṭṭhiṃ vissajjeti, tasmā yattha gāho, tattha vissajjanāti catubhūmakasaṅkhārā idha saṅkhāraggahaṇena na gayhantīti attho.
૨૭૧. પુત્તસમ્બન્ધેન માતુપિતુસમઞ્ઞા દત્તકિત્તિમાદિવસેનપિ પુત્તવોહારો લોકે દિસ્સતિ, સો ચ ખો પરિયાયેનાતિ નિપ્પરિયાયેન સિદ્ધં તં દસ્સેતું – ‘‘જનિકાવ માતા, જનકોવ પિતા’’તિ વુત્તં. તથા આનન્તરિયકમ્મસ્સ અધિપ્પેતત્તા ‘‘મનુસ્સભૂતોવ ખીણાસવો અરહાતિ અધિપ્પેતો’’તિ વુત્તં. ‘‘અટ્ઠાનમેત’’ન્તિઆદિના ‘‘માતુઆદીનંયેવ જીવિતા વોરોપને અરિયસાવકસ્સ અભબ્બભાવદસ્સનતો તદઞ્ઞં અરિયસાવકો જીવિતા વોરોપેતીતિ ઇદં અત્થતો આપન્નમેવા’’તિ મઞ્ઞમાનો વદતિ – ‘‘કિં પન અરિયસાવકો અઞ્ઞં જીવિતા વોરોપેય્યા’’તિ? ‘‘અટ્ઠાનમેતં અનવકાસો, યં દિટ્ઠિસમ્પન્નો પુગ્ગલો સઞ્ચિચ્ચ પાણં જીવિતા વોરોપેય્ય, નેતં ઠાનં વિજ્જતી’’તિ વચનતો ‘‘એતમ્પિ અટ્ઠાન’’ન્તિ વુત્તં. તેનેવાહ – ‘‘સચે હી’’તિઆદિ. એવં સન્તે કસ્મા ‘‘માતર’’ન્તિઆદિના વિસેસેત્વા વુત્તન્તિ આહ – ‘‘પુથુજ્જનભાવસ્સ પના’’તિઆદિ. તત્થ બલદીપનત્થન્તિ સદ્ધાદિબલસમન્નાગમદીપનત્થં. અરિયમગ્ગેનાગતસદ્ધાધિબલવસેન હિ અરિયસાવકો તાદિસં સાવજ્જં ન કરોતિ.
271. Puttasambandhena mātupitusamaññā dattakittimādivasenapi puttavohāro loke dissati, so ca kho pariyāyenāti nippariyāyena siddhaṃ taṃ dassetuṃ – ‘‘janikāva mātā, janakova pitā’’ti vuttaṃ. Tathā ānantariyakammassa adhippetattā ‘‘manussabhūtova khīṇāsavo arahāti adhippeto’’ti vuttaṃ. ‘‘Aṭṭhānameta’’ntiādinā ‘‘mātuādīnaṃyeva jīvitā voropane ariyasāvakassa abhabbabhāvadassanato tadaññaṃ ariyasāvako jīvitā voropetīti idaṃ atthato āpannamevā’’ti maññamāno vadati – ‘‘kiṃ pana ariyasāvako aññaṃ jīvitā voropeyyā’’ti? ‘‘Aṭṭhānametaṃ anavakāso, yaṃ diṭṭhisampanno puggalo sañcicca pāṇaṃ jīvitā voropeyya, netaṃ ṭhānaṃ vijjatī’’ti vacanato ‘‘etampi aṭṭhāna’’nti vuttaṃ. Tenevāha – ‘‘sace hī’’tiādi. Evaṃ sante kasmā ‘‘mātara’’ntiādinā visesetvā vuttanti āha – ‘‘puthujjanabhāvassa panā’’tiādi. Tattha baladīpanatthanti saddhādibalasamannāgamadīpanatthaṃ. Ariyamaggenāgatasaddhādhibalavasena hi ariyasāvako tādisaṃ sāvajjaṃ na karoti.
૨૭૫. પઞ્ચહિ કારણેહીતિ ઇદમેત્થ નિપ્ફાદકાનિ તેસં પુબ્બભાગિયાનિ ચ કારણાનિ કારણભાવસામઞ્ઞેન એકજ્ઝં ગહેત્વા વુત્તં, ન પન સબ્બેસં સમાનયોગક્ખમત્તા. આકારેહીતિ કારણેહિ. અનુસ્સાવનેનાતિ અનુરૂપં સાવનેન. ભેદસ્સ અનુરૂપં યથા ભેદો હોતિ, એવં ભિન્દિતબ્બાનં ભિક્ખૂનં અત્તનો વચનસ્સ સાવનેન વિઞ્ઞાપનેન. તેનાહ – ‘‘નનુ તુમ્હે’’તિઆદિ. કણ્ણમૂલે વચીભેદં કત્વાતિ એતેન પાકટં કત્વા ભેદકરવત્થુદીપનં વોહારો, તત્થ અત્તનો નિચ્છિતમત્થં રહસ્સવસેન વિઞ્ઞાપનં અનુસ્સાવનન્તિ દસ્સેતિ.
275.Pañcahi kāraṇehīti idamettha nipphādakāni tesaṃ pubbabhāgiyāni ca kāraṇāni kāraṇabhāvasāmaññena ekajjhaṃ gahetvā vuttaṃ, na pana sabbesaṃ samānayogakkhamattā. Ākārehīti kāraṇehi. Anussāvanenāti anurūpaṃ sāvanena. Bhedassa anurūpaṃ yathā bhedo hoti, evaṃ bhinditabbānaṃ bhikkhūnaṃ attano vacanassa sāvanena viññāpanena. Tenāha – ‘‘nanu tumhe’’tiādi. Kaṇṇamūle vacībhedaṃ katvāti etena pākaṭaṃ katvā bhedakaravatthudīpanaṃ vohāro, tattha attano nicchitamatthaṃ rahassavasena viññāpanaṃ anussāvananti dasseti.
કમ્મમેવ ઉદ્દેસો વા પમાણન્તિ તેહિ સઙ્ઘભેદસિદ્ધિતો વુત્તં, ઇતરે પન તેસં સમ્ભારભૂતા. તેનાહ – ‘‘વોહારા’’તિઆદિ. તત્થાતિ વોહરણે. ચુતિઅનન્તરં ફલં અનન્તરં નામ, તસ્મિં અનન્તરે નિયુત્તાનિ, તન્નિબ્બત્તનેન અનન્તરકરણસીલાનિ, અનન્તરપ્પયોજનાનિ ચાતિ આનન્તરિયાનિ, તાનિ એવ કમ્માનીતિ આનન્તરિયકમ્માનિ.
Kammameva uddeso vā pamāṇanti tehi saṅghabhedasiddhito vuttaṃ, itare pana tesaṃ sambhārabhūtā. Tenāha – ‘‘vohārā’’tiādi. Tatthāti voharaṇe. Cutianantaraṃ phalaṃ anantaraṃ nāma, tasmiṃ anantare niyuttāni, tannibbattanena anantarakaraṇasīlāni, anantarappayojanāni cāti ānantariyāni, tāni eva kammānīti ānantariyakammāni.
કમ્મતોતિ ‘‘એવં આનન્તરિયકમ્મં હોતિ, એવં આનન્તરિયકમ્મસદિસ’’ન્તિ એવં કમ્મવિભાગતો. દ્વારતોતિ કાયદ્વારતો. કપ્પટ્ઠિતિયતોતિ ‘‘ઇદં કપ્પટ્ઠિતિયવિપાકં, ઇદં ન કપ્પટ્ઠિતિયવિપાક’’ન્તિ એવં કપ્પટ્ઠિતિયવિભાગતો. પાકસાધારણાદીહીતિ ‘‘ઇદમેત્થ વિપચ્ચતિ, ઇદં ન વિપચ્ચતી’’તિ વિપચ્ચનવિભાગતો, ગહટ્ઠપબ્બજિતાનં સાધારણાસાધારણતો, આદિ-સદ્દેન વેદનાદિવિભાગતો ચ.
Kammatoti ‘‘evaṃ ānantariyakammaṃ hoti, evaṃ ānantariyakammasadisa’’nti evaṃ kammavibhāgato. Dvāratoti kāyadvārato. Kappaṭṭhitiyatoti ‘‘idaṃ kappaṭṭhitiyavipākaṃ, idaṃ na kappaṭṭhitiyavipāka’’nti evaṃ kappaṭṭhitiyavibhāgato. Pākasādhāraṇādīhīti ‘‘idamettha vipaccati, idaṃ na vipaccatī’’ti vipaccanavibhāgato, gahaṭṭhapabbajitānaṃ sādhāraṇāsādhāraṇato, ādi-saddena vedanādivibhāgato ca.
કમ્મતો તાવ વિનિચ્છયો વુચ્ચતીતિ સમ્બન્ધો. યસ્મા મનુસ્સત્તભાવે ઠિતસ્સેવ કુસલધમ્માનં તિક્ખવિસદભાવાપત્તિ, યથા તિણ્ણં બોધિસત્તાનં બોધિત્તયનિબ્બત્તિયં, એવં મનુસ્સભાવે ઠિતસ્સેવ એદિસાનં અકુસલધમ્માનમ્પિ તિક્ખવિસદભાવાપત્તીતિ આહ – ‘‘મનુસ્સભૂતસ્સેવા’’તિ. પાકતિકમનુસ્સાનમ્પિ ચ કુસલધમ્માનં વિસેસપ્પત્તિ વિમાનવત્થુઅટ્ઠકથાયં વુત્તનયેનેવ વેદિતબ્બા. યથાવુત્તો ચ અત્થો સમાનજાતિયસ્સ વિકોપને ગરુતરો, ન તથા વિજાતિયસ્સાતિ વુત્તં – ‘‘મનુસ્સભૂતં માતરં વા પિતરં વા’’તિ. લિઙ્ગપરિવત્તે ચ સો એવ એકકમ્મનિબ્બત્તો ભવઙ્ગપ્પબન્ધો જીવિતિન્દ્રિયપબન્ધો ચ, ન અઞ્ઞોતિ આહ – ‘‘અપિ પરિવત્તલિઙ્ગ’’ન્તિ. અરહત્તં પત્તેપિ એસેવ નયો. તસ્સ વિપાકન્તિઆદિ કમ્મસ્સ આનન્તરિયભાવસમત્થનં. ચતુક્કોટિયઞ્ચેત્થ સમ્ભવતિ. તત્થ પઠમા કોટિ દસ્સિતા, ઇતરાસુ વિસઙ્કેતભાવં દસ્સેતું – ‘‘યો પના’’તિઆદિ વુત્તં. યદિપિ તત્થ વિસઙ્કેતો, કમ્મં પન ગરુતરં આનન્તરિયસદિસં ભાયિતબ્બન્તિ આહ – ‘‘ભારિયં…પે॰… તિટ્ઠતી’’તિ. અયં પઞ્હોતિ ઞાપનિચ્છાનિબ્બત્તા કથા.
Kammato tāva vinicchayo vuccatīti sambandho. Yasmā manussattabhāve ṭhitasseva kusaladhammānaṃ tikkhavisadabhāvāpatti, yathā tiṇṇaṃ bodhisattānaṃ bodhittayanibbattiyaṃ, evaṃ manussabhāve ṭhitasseva edisānaṃ akusaladhammānampi tikkhavisadabhāvāpattīti āha – ‘‘manussabhūtassevā’’ti. Pākatikamanussānampi ca kusaladhammānaṃ visesappatti vimānavatthuaṭṭhakathāyaṃ vuttanayeneva veditabbā. Yathāvutto ca attho samānajātiyassa vikopane garutaro, na tathā vijātiyassāti vuttaṃ – ‘‘manussabhūtaṃ mātaraṃ vā pitaraṃ vā’’ti. Liṅgaparivatte ca so eva ekakammanibbatto bhavaṅgappabandho jīvitindriyapabandho ca, na aññoti āha – ‘‘api parivattaliṅga’’nti. Arahattaṃ pattepi eseva nayo. Tassa vipākantiādi kammassa ānantariyabhāvasamatthanaṃ. Catukkoṭiyañcettha sambhavati. Tattha paṭhamā koṭi dassitā, itarāsu visaṅketabhāvaṃ dassetuṃ – ‘‘yo panā’’tiādi vuttaṃ. Yadipi tattha visaṅketo, kammaṃ pana garutaraṃ ānantariyasadisaṃ bhāyitabbanti āha – ‘‘bhāriyaṃ…pe… tiṭṭhatī’’ti. Ayaṃ pañhoti ñāpanicchānibbattā kathā.
અભિસન્ધિનાતિ અધિપ્પાયેન. આનન્તરિયં ફુસતીતિ મરણાધિપ્પાયેનેવ આનન્તરિયવત્થુનો વિકોપિતત્તા વુત્તં. આનન્તરિયં ન ફુસતીતિ આનન્તરિયવત્થુઅભાવતો આનન્તરિયં ન હોતિ. સબ્બત્થ હિ પુરિમં અભિસન્ધિચિત્તં અપ્પમાણં, વધકચિત્તં પન તદારમ્મણં જીવિતિન્દ્રિયઞ્ચ આનન્તરિયભાવે પમાણન્તિ દટ્ઠબ્બં. સઙ્ગામચતુક્કં સમ્પત્તવસેન યોજેતબ્બં. યો હિ પરસેનાય અઞ્ઞઞ્ચ યોધં પિતરઞ્ચ કમ્મં કરોન્તે દિસ્વા યોધસ્સ ઉસું ખિપતિ ‘‘એતં વિજ્ઝિત્વા મમ પિતરં વિજ્ઝિસ્સતી’’તિ, યથાધિપ્પાયં ગતે પિતુઘાતકો હોતિ. ‘‘યોધે વિદ્ધે મમ પિતા પલાયિસ્સતી’’તિ ખિપતિ, ઉસું અયથાધિપ્પાયં ગન્ત્વા પિતરં મારેતિ, વોહારવસેન પિતુઘાતકોતિ વુચ્ચતિ, આનન્તરિયં પન નત્થીતિ. ચોરચતુક્કં પન યો ‘‘ચોરં મારેસ્સામી’’તિ ચોરવેસેન ગચ્છન્તં પિતરં મારેતિ, આનન્તરિયં ફુસતીતિઆદિના યોજેતબ્બં. તેનેવાતિ તેનેવ પયોગેન. અરહન્તઘાતકો હોતિયેવાતિ અરહતો મારિતત્તા વુત્તં, પુથુજ્જનસ્સેવ તં દિન્નં હોતીતિ એત્થાયમધિપ્પાયો – યથા વધકચેતના પચ્ચુપ્પન્નારમ્મણાપિ પબન્ધવિચ્છેદનવસેન જીવિતિન્દ્રિયં આરમ્મણં કત્વા પવત્તતિ, ન એવં ચાગચેતના. સા હિ ચજિતબ્બવત્થું આરમ્મણં કત્વા ચજનમત્તમેવ હોતિ, અઞ્ઞસન્તકભાવકરણઞ્ચ તસ્સ ચજનં, તસ્મા યસ્સ તં સન્તકં કતં, તસ્સેવ દિન્નં હોતીતિ.
Abhisandhināti adhippāyena. Ānantariyaṃ phusatīti maraṇādhippāyeneva ānantariyavatthuno vikopitattā vuttaṃ. Ānantariyaṃ na phusatīti ānantariyavatthuabhāvato ānantariyaṃ na hoti. Sabbattha hi purimaṃ abhisandhicittaṃ appamāṇaṃ, vadhakacittaṃ pana tadārammaṇaṃ jīvitindriyañca ānantariyabhāve pamāṇanti daṭṭhabbaṃ. Saṅgāmacatukkaṃ sampattavasena yojetabbaṃ. Yo hi parasenāya aññañca yodhaṃ pitarañca kammaṃ karonte disvā yodhassa usuṃ khipati ‘‘etaṃ vijjhitvā mama pitaraṃ vijjhissatī’’ti, yathādhippāyaṃ gate pitughātako hoti. ‘‘Yodhe viddhe mama pitā palāyissatī’’ti khipati, usuṃ ayathādhippāyaṃ gantvā pitaraṃ māreti, vohāravasena pitughātakoti vuccati, ānantariyaṃ pana natthīti. Coracatukkaṃ pana yo ‘‘coraṃ māressāmī’’ti coravesena gacchantaṃ pitaraṃ māreti, ānantariyaṃ phusatītiādinā yojetabbaṃ. Tenevāti teneva payogena. Arahantaghātako hotiyevāti arahato māritattā vuttaṃ, puthujjanasseva taṃ dinnaṃ hotīti etthāyamadhippāyo – yathā vadhakacetanā paccuppannārammaṇāpi pabandhavicchedanavasena jīvitindriyaṃ ārammaṇaṃ katvā pavattati, na evaṃ cāgacetanā. Sā hi cajitabbavatthuṃ ārammaṇaṃ katvā cajanamattameva hoti, aññasantakabhāvakaraṇañca tassa cajanaṃ, tasmā yassa taṃ santakaṃ kataṃ, tasseva dinnaṃ hotīti.
લોહિતં સમોસરતીતિ અભિઘાતેન પકુપ્પમાનં સઞ્ચિતં હોતિ. મહન્તતરન્તિ ગરુતરં. સરીરપ્પટિજગ્ગને વિયાતિ સત્થુરૂપકાયપ્પટિજગ્ગને વિય.
Lohitaṃsamosaratīti abhighātena pakuppamānaṃ sañcitaṃ hoti. Mahantataranti garutaraṃ. Sarīrappaṭijaggane viyāti satthurūpakāyappaṭijaggane viya.
અસન્નિપતિતેતિ ઇદં સામગ્ગિયદીપનં. ભેદો ચ હોતીતિ સઙ્ઘસ્સ ભેદો ચ હોતિ. વટ્ટતીતિ સઞ્ઞાયાતિ ‘‘ઈદિસં કરણં સઙ્ઘભેદાય ન હોતી’’તિ સઞ્ઞાય. તથા નવતો ઊનપરિસાયાતિ નવતો ઊનપરિસાય કરોન્તસ્સ તથાતિ યોજેતબ્બં. તથાતિ ચ ઇમિના ‘‘ન આનન્તરિયકમ્મ’’ન્તિ ઇમં આકડ્ઢતિ, ન પન ‘‘ભેદોવ હોતી’’તિ ઇદં. હેટ્ઠિમન્તેન હિ નવન્નમેવ વસેન સઙ્ઘભેદો. ધમ્મવાદિનો અનવજ્જાતિ યથાધમ્મં અનવટ્ઠાનતો. સઙ્ઘભેદસ્સ પુબ્બભાગો સઙ્ઘરાજિ.
Asannipatiteti idaṃ sāmaggiyadīpanaṃ. Bhedo ca hotīti saṅghassa bhedo ca hoti. Vaṭṭatīti saññāyāti ‘‘īdisaṃ karaṇaṃ saṅghabhedāya na hotī’’ti saññāya. Tathā navato ūnaparisāyāti navato ūnaparisāya karontassa tathāti yojetabbaṃ. Tathāti ca iminā ‘‘na ānantariyakamma’’nti imaṃ ākaḍḍhati, na pana ‘‘bhedova hotī’’ti idaṃ. Heṭṭhimantena hi navannameva vasena saṅghabhedo. Dhammavādino anavajjāti yathādhammaṃ anavaṭṭhānato. Saṅghabhedassa pubbabhāgo saṅgharāji.
કાયદ્વારમેવ પૂરેન્તિ કાયકમ્મભાવેનેવ લક્ખિતબ્બતો. સણ્ઠહન્તેહિ કપ્પે…પે॰… મુચ્ચતીતિ ઇદં કપ્પટ્ઠકથાય (કથા॰ ૬૫૪ આદયો) ન સમેતિ. તત્થ હિ અટ્ઠકથાય (કથા॰ અટ્ઠ॰ ૬૫૪-૬૫૭) વુત્તં – ‘‘આપાયિકોતિ ઇદં સુત્તં યં સો એકં કપ્પં અસીતિભાગે કત્વા તતો એકભાગમત્તં કાલં તિટ્ઠેય્ય, તં આયુકપ્પં સન્ધાય વુત્ત’’ન્તિ. કપ્પવિનાસેયેવાતિ ચ આયુકપ્પવિનાસે એવાતિ અત્થે સતિ નત્થિ વિરોધો. એત્થ ચ સણ્ઠહન્તેતિ ઇદમ્પિ ‘‘સ્વેવ વિનસ્સિસ્સતી’’તિ વિય અભૂતપરિકપ્પવસેન વુત્તં. એકદિવસમેવ નિરયે પચ્ચતિ, તતો પરં કપ્પાભાવે આયુકપ્પસ્સપિ અભાવતોતિ અવિરોધતો અત્થયોજના દટ્ઠબ્બા. સેસાનીતિ સઙ્ઘભેદતો અઞ્ઞાનિ આનન્તરિયકમ્માનિ.
Kāyadvārameva pūrenti kāyakammabhāveneva lakkhitabbato. Saṇṭhahantehi kappe…pe… muccatīti idaṃ kappaṭṭhakathāya (kathā. 654 ādayo) na sameti. Tattha hi aṭṭhakathāya (kathā. aṭṭha. 654-657) vuttaṃ – ‘‘āpāyikoti idaṃ suttaṃ yaṃ so ekaṃ kappaṃ asītibhāge katvā tato ekabhāgamattaṃ kālaṃ tiṭṭheyya, taṃ āyukappaṃ sandhāya vutta’’nti. Kappavināseyevāti ca āyukappavināse evāti atthe sati natthi virodho. Ettha ca saṇṭhahanteti idampi ‘‘sveva vinassissatī’’ti viya abhūtaparikappavasena vuttaṃ. Ekadivasameva niraye paccati, tato paraṃ kappābhāve āyukappassapi abhāvatoti avirodhato atthayojanā daṭṭhabbā. Sesānīti saṅghabhedato aññāni ānantariyakammāni.
યદિ તાનિ અહોસિકમ્મસઙ્ખં ગચ્છન્તિ, એવં સતિ કથં નેસં આનન્તરિયતા ચુતિઅનન્તરં વિપાકદાનાભાવતો. અથ સતિ ફલદાને ચુતિઅનન્તરો એવ એતેસં ફલકાલો, ન અઞ્ઞોતિ ફલકાલનિયમેન નિયતતા ઇચ્છિતા, ન ફલદાનનિયમેન. એવમ્પિ નિયતફલકાલાનં અઞ્ઞેસમ્પિ ઉપપજ્જવેદનીયાનં દિટ્ઠધમ્મવેદનીયાનઞ્ચ નિયતતા આપજ્જેય્ય, તસ્મા વિપાકધમ્મધમ્માનં પચ્ચયન્તરવિકલતાદીહિ અવિપચ્ચમાનાનમ્પિ અત્તનો સભાવેન વિપાકધમ્મતા વિય બલવતા આનન્તરિયેન વિપાકે દિન્ને અવિપચ્ચમાનાનમ્પિ આનન્તરિયાનં ફલદાને નિયતસભાવા આનન્તરિયસભાવા ચ પવત્તીતિ અત્તનો સભાવેન ફલદાનનિયમેનેવ નિયતા આનન્તરિયતા ચ વેદિતબ્બા. અવસ્સઞ્ચ આનન્તરિયસભાવા તતો એવ નિયતસભાવા ચ તેસં પવત્તીતિ સમ્પટિચ્છિતબ્બમેતં, અઞ્ઞસ્સ બલવતો આનન્તરિયસ્સ અભાવે સતિ ચુતિઅનન્તરં એકન્તેન ફલદાનતો.
Yadi tāni ahosikammasaṅkhaṃ gacchanti, evaṃ sati kathaṃ nesaṃ ānantariyatā cutianantaraṃ vipākadānābhāvato. Atha sati phaladāne cutianantaro eva etesaṃ phalakālo, na aññoti phalakālaniyamena niyatatā icchitā, na phaladānaniyamena. Evampi niyataphalakālānaṃ aññesampi upapajjavedanīyānaṃ diṭṭhadhammavedanīyānañca niyatatā āpajjeyya, tasmā vipākadhammadhammānaṃ paccayantaravikalatādīhi avipaccamānānampi attano sabhāvena vipākadhammatā viya balavatā ānantariyena vipāke dinne avipaccamānānampi ānantariyānaṃ phaladāne niyatasabhāvā ānantariyasabhāvā ca pavattīti attano sabhāvena phaladānaniyameneva niyatā ānantariyatā ca veditabbā. Avassañca ānantariyasabhāvā tato eva niyatasabhāvā ca tesaṃ pavattīti sampaṭicchitabbametaṃ, aññassa balavato ānantariyassa abhāve sati cutianantaraṃ ekantena phaladānato.
નનુ એવં અઞ્ઞેસમ્પિ ઉપપજ્જવેદનીયાનં અઞ્ઞસ્મિં વિપાકદાયકે અસતિ ચુતિઅનન્તરમેવ એકન્તેન ફલદાનતો નિયતસભાવા આનન્તરિયસભાવા ચ પવત્તિ આપજ્જતીતિ? નાપજ્જતિ અસમાનજાતિકેન ચેતોપણિધિવસેન ઉપઘાતકેન ચ નિવત્તેતબ્બવિપાકત્તા અનન્તરે એકન્તફલદાયકત્તાભાવા, ન પન આનન્તરિયાનં પઠમજ્ઝાનાદીનં દુતિયજ્ઝાનાદીનિ વિય અસમાનજાતિકં ફલનિવત્તકં અત્થિ સબ્બાનન્તરિયાનં અવીચિફલત્તા, ન ચ હેટ્ઠૂપપત્તિં ઇચ્છતો સીલવતો ચેતોપણિધિ વિય ઉપરૂપપત્તિજનકકમ્મફલં આનન્તરિયફલં નિવત્તેતું સમત્થો ચેતોપણિધિ અત્થિ અનિચ્છન્તસ્સેવ અવીચિપાતનતો, ન ચ આનન્તરિયોપઘાતકં કિઞ્ચિ કમ્મં અત્થિ, તસ્મા તેસંયેવ અનન્તરે એકન્તવિપાકજનકસભાવા પવત્તીતિ. અનેકાનિ ચ આનન્તરિયાનિ કતાનિ એકન્તેન વિપાકે નિયતસભાવત્તા ઉપરતાવિપચ્ચનસભાવાસઙ્કત્તા નિચ્છિતાનિ સભાવતો નિયતાનેવ. તેસુ પન સમાનસભાવેસુ એકેન વિપાકે દિન્ને ઇતરાનિ અત્તના કત્તબ્બકિચ્ચસ્સ તેનેવ કતત્તા ન દુતિયં તતિયમ્પિ ચ પટિસન્ધિં કરોન્તિ, ન સમત્થતાવિઘાતત્તાતિ નત્થિ તેસં આનન્તરિયકતાનિવત્તિ, ગરુગરુતરભાવો પન તેસં લબ્ભતેવાતિ સઙ્ઘભેદસ્સ સિયા ગરુતરભાવોતિ ‘‘યેન…પે॰… વિપચ્ચતી’’તિ આહ. એકસ્સ પન અઞ્ઞાનિ ઉપત્થમ્ભકાનિ હોન્તીતિ દટ્ઠબ્બાનિ. પટિસન્ધિવસેન વિપચ્ચતીતિ વચનેન ઇતરેસં પવત્તિવિપાકદાયિતા અનુઞ્ઞાતા વિય દિસ્સતિ. નો વા તથા સીલવતીતિ યથા પિતા સીલવા, તથા સીલવતી નો વા હોતીતિ યોજના. સચે માતા સીલવતી, માતુઘાતો પટિસન્ધિવસેન વિપચ્ચતીતિ યોજના.
Nanu evaṃ aññesampi upapajjavedanīyānaṃ aññasmiṃ vipākadāyake asati cutianantarameva ekantena phaladānato niyatasabhāvā ānantariyasabhāvā ca pavatti āpajjatīti? Nāpajjati asamānajātikena cetopaṇidhivasena upaghātakena ca nivattetabbavipākattā anantare ekantaphaladāyakattābhāvā, na pana ānantariyānaṃ paṭhamajjhānādīnaṃ dutiyajjhānādīni viya asamānajātikaṃ phalanivattakaṃ atthi sabbānantariyānaṃ avīciphalattā, na ca heṭṭhūpapattiṃ icchato sīlavato cetopaṇidhi viya uparūpapattijanakakammaphalaṃ ānantariyaphalaṃ nivattetuṃ samattho cetopaṇidhi atthi anicchantasseva avīcipātanato, na ca ānantariyopaghātakaṃ kiñci kammaṃ atthi, tasmā tesaṃyeva anantare ekantavipākajanakasabhāvā pavattīti. Anekāni ca ānantariyāni katāni ekantena vipāke niyatasabhāvattā uparatāvipaccanasabhāvāsaṅkattā nicchitāni sabhāvato niyatāneva. Tesu pana samānasabhāvesu ekena vipāke dinne itarāni attanā kattabbakiccassa teneva katattā na dutiyaṃ tatiyampi ca paṭisandhiṃ karonti, na samatthatāvighātattāti natthi tesaṃ ānantariyakatānivatti, garugarutarabhāvo pana tesaṃ labbhatevāti saṅghabhedassa siyā garutarabhāvoti ‘‘yena…pe… vipaccatī’’ti āha. Ekassa pana aññāni upatthambhakāni hontīti daṭṭhabbāni. Paṭisandhivasena vipaccatīti vacanena itaresaṃ pavattivipākadāyitā anuññātā viya dissati. No vā tathā sīlavatīti yathā pitā sīlavā, tathā sīlavatī no vā hotīti yojanā. Sace mātā sīlavatī, mātughāto paṭisandhivasena vipaccatīti yojanā.
પકતત્તોતિ અનુક્ખિત્તો. સમાનસંવાસકોતિ અપારાજિકો. સમાનસીમાયન્તિ એકસીમાયં.
Pakatattoti anukkhitto. Samānasaṃvāsakoti apārājiko. Samānasīmāyanti ekasīmāyaṃ.
૨૭૬. સત્થુ કિચ્ચં કાતું અસમત્થોતિ યં સત્થારા કાતબ્બકિચ્ચં અનુસાસનાદિ, નં કાતું અસમત્થોતિ ભગવન્તં પચ્ચક્ખાય. અઞ્ઞં તિત્થકરન્તિ અઞ્ઞં સત્થારં. વુત્તઞ્હેતં –
276.Satthu kiccaṃ kātuṃ asamatthoti yaṃ satthārā kātabbakiccaṃ anusāsanādi, naṃ kātuṃ asamatthoti bhagavantaṃ paccakkhāya. Aññaṃ titthakaranti aññaṃ satthāraṃ. Vuttañhetaṃ –
‘‘તિત્થં જાનિતબ્બં, તિત્થકરો જાનિતબ્બો, તિત્થિયા જાનિતબ્બા, તિત્થિયસાવકા જાનિતબ્બા. તત્થ તિત્થં નામ દ્વાસટ્ઠિ દિટ્ઠિયો. એત્થ હિ સત્થા તરન્તિ ઉપ્લવન્તિ ઉમ્મુજ્જનિમુજ્જં કરોન્તિ, તસ્મા તિત્થન્તિ વુચ્ચન્તિ. તાદિસાનં દિટ્ઠીનં ઉપ્પાદેતા તિત્થકરો નામ પૂરણકસ્સપાદિકો. તસ્સ લદ્ધિં ગહેત્વા પબ્બજિતા તિત્થિયા નામ. તે હિ તિત્થે જાતાતિ તિત્થિયા. યથાવુત્તં વા દિટ્ઠિગતસઙ્ખાતં તિત્થં એતેસં અત્થીતિ તિત્થિકા , તિત્થિકા એવ તિત્થિયા. તેસં પચ્ચયદાયકા તિત્થિયસાવકાતિ વેદિતબ્બા’’તિ (મ॰ નિ॰ અટ્ઠ॰ ૧.૧૪૦).
‘‘Titthaṃ jānitabbaṃ, titthakaro jānitabbo, titthiyā jānitabbā, titthiyasāvakā jānitabbā. Tattha titthaṃ nāma dvāsaṭṭhi diṭṭhiyo. Ettha hi satthā taranti uplavanti ummujjanimujjaṃ karonti, tasmā titthanti vuccanti. Tādisānaṃ diṭṭhīnaṃ uppādetā titthakaro nāma pūraṇakassapādiko. Tassa laddhiṃ gahetvā pabbajitā titthiyā nāma. Te hi titthe jātāti titthiyā. Yathāvuttaṃ vā diṭṭhigatasaṅkhātaṃ titthaṃ etesaṃ atthīti titthikā , titthikā eva titthiyā. Tesaṃ paccayadāyakā titthiyasāvakāti veditabbā’’ti (ma. ni. aṭṭha. 1.140).
૨૭૭. અભિજાતિઆદીસુ પકમ્પનદેવતૂપસઙ્કમનાદિના જાતચક્કવાળેન સમાનયોગક્ખમં દસસહસ્સપરિમાણં ચક્કવાળં જાતિખેત્તં. સરસેનેવ આણાપવત્તનટ્ઠાનં આણાખેત્તં. વિસયભૂતં ઠાનં વિસયખેત્તં. દસસહસ્સી લોકધાતૂતિ ઇમાય લોકધાતુયા સદ્ધિં ઇમં લોકધાતું પરિવારેત્વા ઠિતા દસસહસ્સી લોકધાતુ. તત્તકાનંયેવ જાતિખેત્તભાવો ધમ્મતાવસેન વેદિતબ્બો. ‘‘પરિગ્ગહવસેના’’તિ કેચિ, ‘‘સબ્બેસંયેવ બુદ્ધાનં તત્તકંયેવ જાતિખેત્તં તન્નિવાસીનંયેવ દેવતાનં ધમ્માભિસમયો’’તિ ચ વદન્તિ. માતુકુચ્છિ ઓક્કમનકાલાદીનં છન્નં એવ ગહણં નિદસ્સનમત્તં મહાભિનીહારાદિકાલેપિ તસ્સ પકમ્પનસ્સ લબ્ભનતો. આણાખેત્તં નામ યં એકજ્ઝં સંવટ્ટતિ વિવટ્ટતિ ચ, આણા પવત્તતિ આણાય તન્નિવાસિદેવતાનં સિરસા સમ્પટિચ્છનેન, તઞ્ચ ખો કેવલં બુદ્ધાનં આનુભાવેનેવ, ન અધિપ્પાયવસેન. અધિપ્પાયવસેન પન ‘‘યાવતા વા પન આકઙ્ખેય્યા’’તિ (અ॰ નિ॰ ૩.૮૧) વચનતો તતો પરમ્પિ આણા વત્તેય્યેવ.
277. Abhijātiādīsu pakampanadevatūpasaṅkamanādinā jātacakkavāḷena samānayogakkhamaṃ dasasahassaparimāṇaṃ cakkavāḷaṃ jātikhettaṃ. Saraseneva āṇāpavattanaṭṭhānaṃ āṇākhettaṃ. Visayabhūtaṃ ṭhānaṃ visayakhettaṃ. Dasasahassī lokadhātūti imāya lokadhātuyā saddhiṃ imaṃ lokadhātuṃ parivāretvā ṭhitā dasasahassī lokadhātu. Tattakānaṃyeva jātikhettabhāvo dhammatāvasena veditabbo. ‘‘Pariggahavasenā’’ti keci, ‘‘sabbesaṃyeva buddhānaṃ tattakaṃyeva jātikhettaṃ tannivāsīnaṃyeva devatānaṃ dhammābhisamayo’’ti ca vadanti. Mātukucchi okkamanakālādīnaṃ channaṃ eva gahaṇaṃ nidassanamattaṃ mahābhinīhārādikālepi tassa pakampanassa labbhanato. Āṇākhettaṃ nāma yaṃ ekajjhaṃ saṃvaṭṭati vivaṭṭati ca, āṇā pavattati āṇāya tannivāsidevatānaṃ sirasā sampaṭicchanena, tañca kho kevalaṃ buddhānaṃ ānubhāveneva, na adhippāyavasena. Adhippāyavasena pana ‘‘yāvatā vā pana ākaṅkheyyā’’ti (a. ni. 3.81) vacanato tato parampi āṇā vatteyyeva.
ન ઉપ્પજ્જન્તીતિ પન અત્થીતિ ‘‘ન મે આચરિયો અત્થિ, સદિસો મે ન વિજ્જતી’’તિઆદિં (મ॰ નિ॰ ૧.૨૮૫; મહાવ॰ ૧૧; કથા॰ ૪૦૫) ઇમિસ્સા લોકધાતુયા ઠત્વા વદન્તેન ભગવતા ‘‘કિં પનાવુસો, સારિપુત્ત, અત્થેતરહિ અઞ્ઞે સમણા વા બ્રાહ્મણા વા ભગવતા સમસમા સમ્બોધિયન્તિ, એવં પુટ્ઠો અહં, ભન્તે, ‘નો’તિ વદેય્ય’’ન્તિ (દી॰ નિ॰ ૩.૧૬૧) વત્વા તસ્સ કારણં દસ્સેતું – ‘‘અટ્ઠાનમેતં અનવકાસો, યં એકિસ્સા લોકધાતુયા દ્વે અરહન્તો સમ્માસમ્બુદ્ધા અપુબ્બં અચરિમં ઉપ્પજ્જેય્યુ’’ન્તિ ઇમં સુત્તં (અ॰ નિ॰ ૧.૨૭૭; વિભ॰ ૮૦૯; મ॰ નિ॰ ૩.૧૨૯; મિ॰ પ॰ ૫.૧.૧) આહરન્તેન ધમ્મસેનાપતિના ચ બુદ્ધખેત્તભૂતં ઇમં લોકધાતું ઠપેત્વા અઞ્ઞત્થ અનુપ્પત્તિ વુત્તા હોતીતિ અધિપ્પાયો.
Na uppajjantīti pana atthīti ‘‘na me ācariyo atthi, sadiso me na vijjatī’’tiādiṃ (ma. ni. 1.285; mahāva. 11; kathā. 405) imissā lokadhātuyā ṭhatvā vadantena bhagavatā ‘‘kiṃ panāvuso, sāriputta, atthetarahi aññe samaṇā vā brāhmaṇā vā bhagavatā samasamā sambodhiyanti, evaṃ puṭṭho ahaṃ, bhante, ‘no’ti vadeyya’’nti (dī. ni. 3.161) vatvā tassa kāraṇaṃ dassetuṃ – ‘‘aṭṭhānametaṃ anavakāso, yaṃ ekissā lokadhātuyā dve arahanto sammāsambuddhā apubbaṃ acarimaṃ uppajjeyyu’’nti imaṃ suttaṃ (a. ni. 1.277; vibha. 809; ma. ni. 3.129; mi. pa. 5.1.1) āharantena dhammasenāpatinā ca buddhakhettabhūtaṃ imaṃ lokadhātuṃ ṭhapetvā aññattha anuppatti vuttā hotīti adhippāyo.
એકતોતિ સહ, એકસ્મિં કાલેતિ અત્થો, સો પન કાલો કથં પરિચ્છિન્નોતિ ચરિમભવે પટિસન્ધિગ્ગહણતો પટ્ઠાય યાવ ધાતુપરિનિબ્બાનાતિ દસ્સેન્તો, ‘‘તત્થા’’તિઆદિમાહ. અનચ્છરિયત્તાતિ દ્વીસુપિ ઉપ્પજ્જમાનેસુ અચ્છરિયત્તાભાવતોતિ અત્થો. દ્વીસુપિ ઉપ્પજ્જમાનેસુ અનચ્છરિયતા, કિમઙ્ગં પન બહૂસૂતિ દસ્સેન્તો, ‘‘યદિ ચા’’તિઆદિમાહ. બુદ્ધા નામ મજ્ઝે ભિન્નસુવણ્ણં વિય એકસદિસાતિ તેસં દેસનાપિ એકરસા એકધાતિ આહ – ‘‘દેસનાય ચ વિસેસાભાવતો’’તિ . એતેનપિ અનચ્છરિયત્તમેવ સાધેતિ. વિવાદભાવતોતિ એતેન વિવાદાભાવત્થં દ્વે બુદ્ધા એકતો ન ઉપ્પજ્જન્તીતિ દસ્સેતિ. એતં કારણન્તિ એતં અનચ્છરિયતાદિકારણં. તત્થાતિ મિલિન્દપઞ્હે.
Ekatoti saha, ekasmiṃ kāleti attho, so pana kālo kathaṃ paricchinnoti carimabhave paṭisandhiggahaṇato paṭṭhāya yāva dhātuparinibbānāti dassento, ‘‘tatthā’’tiādimāha. Anacchariyattāti dvīsupi uppajjamānesu acchariyattābhāvatoti attho. Dvīsupi uppajjamānesu anacchariyatā, kimaṅgaṃ pana bahūsūti dassento, ‘‘yadi cā’’tiādimāha. Buddhā nāma majjhe bhinnasuvaṇṇaṃ viya ekasadisāti tesaṃ desanāpi ekarasā ekadhāti āha – ‘‘desanāya ca visesābhāvato’’ti . Etenapi anacchariyattameva sādheti. Vivādabhāvatoti etena vivādābhāvatthaṃ dve buddhā ekato na uppajjantīti dasseti. Etaṃ kāraṇanti etaṃ anacchariyatādikāraṇaṃ. Tatthāti milindapañhe.
એકં એવ બુદ્ધં ધારેતીતિ એકબુદ્ધધારણી. એતેન એવંસભાવા એતે બુદ્ધગુણા, યેન દુતિયબુદ્ધગુણે ધારેતું અસમત્થા અયં લોકધાતૂતિ દસ્સેતિ. પચ્ચયવિસેસનિપ્ફન્નાનઞ્હિ ગુણધમ્માનં ભારિયો વિસેસો મહાપથવિયાપિ દુસ્સહોતિ સક્કા વિઞ્ઞાતું. તથા હિ અભિસમ્બોધિસમયે ઉપગતસ્સ લોકનાથસ્સ ગુણભારં બોધિરુક્ખસ્સ તીસુપિ દિસાસુ મહાપથવી સન્ધારેતું નાસક્ખિ. તસ્મા ‘‘ન ધારેય્યા’’તિ વત્વા તમેવ અધારણં પરિયાયન્તરેહિ પકાસેન્તો ‘‘ચલેય્યા’’તિઆદિમાહ. તત્થ ચલેય્યાતિ પરિપ્ફન્દેય્ય. કમ્પેય્યાતિ પવેધેય્ય . નમેય્યાતિ એકપસ્સેન નમેય્ય. ઓનમેય્યાતિ ઓસીદેય્ય. વિનમેય્યાતિ વિવિધં ઇતો ચિતો ચ નમેય્ય. વિકિરેય્યાતિ વાતેન થુસમુટ્ઠિ વિય વિપ્પકિરેય્ય. વિધમેય્યાતિ વિનસ્સેય્ય. વિદ્ધંસેય્યાતિ સબ્બસો વિદ્ધસ્તા ભવેય્ય. તથાભૂતા ચ ન કત્થચિ તિટ્ઠેય્યાતિ આહ – ‘‘ન ઠાનમુપગચ્છેય્યા’’તિ.
Ekaṃ eva buddhaṃ dhāretīti ekabuddhadhāraṇī. Etena evaṃsabhāvā ete buddhaguṇā, yena dutiyabuddhaguṇe dhāretuṃ asamatthā ayaṃ lokadhātūti dasseti. Paccayavisesanipphannānañhi guṇadhammānaṃ bhāriyo viseso mahāpathaviyāpi dussahoti sakkā viññātuṃ. Tathā hi abhisambodhisamaye upagatassa lokanāthassa guṇabhāraṃ bodhirukkhassa tīsupi disāsu mahāpathavī sandhāretuṃ nāsakkhi. Tasmā ‘‘na dhāreyyā’’ti vatvā tameva adhāraṇaṃ pariyāyantarehi pakāsento ‘‘caleyyā’’tiādimāha. Tattha caleyyāti paripphandeyya. Kampeyyāti pavedheyya . Nameyyāti ekapassena nameyya. Onameyyāti osīdeyya. Vinameyyāti vividhaṃ ito cito ca nameyya. Vikireyyāti vātena thusamuṭṭhi viya vippakireyya. Vidhameyyāti vinasseyya. Viddhaṃseyyāti sabbaso viddhastā bhaveyya. Tathābhūtā ca na katthaci tiṭṭheyyāti āha – ‘‘na ṭhānamupagaccheyyā’’ti.
ઇદાનિ તત્થ નિદસ્સનં દસ્સેન્તો, ‘‘યથા, મહારાજા’’તિઆદિમાહ. તત્થ એકે પુરિસેતિ એકસ્મિં પુરિસે. સમુપાદિકાતિ સમં ઉદ્ધં પજ્જતિ પવત્તતીતિ સમુપાદિકા, ઉદકસ્સ ઉપરિ સમં ગામિનીતિ અત્થો. ‘‘સમુપ્પાદિકા’’તિપિ પઠન્તિ, અયમેવત્થો. વણ્ણેનાતિ સણ્ઠાનેન. પમાણેનાતિ આરોહેન. કિસથૂલેનાતિ કિસથૂલભાવેન, પરિણાહેનાતિ અત્થો. દ્વિન્નમ્પીતિ દ્વેપિ, દ્વિન્નમ્પિ વા સરીરભારં.
Idāni tattha nidassanaṃ dassento, ‘‘yathā, mahārājā’’tiādimāha. Tattha eke puriseti ekasmiṃ purise. Samupādikāti samaṃ uddhaṃ pajjati pavattatīti samupādikā, udakassa upari samaṃ gāminīti attho. ‘‘Samuppādikā’’tipi paṭhanti, ayamevattho. Vaṇṇenāti saṇṭhānena. Pamāṇenāti ārohena. Kisathūlenāti kisathūlabhāvena, pariṇāhenāti attho. Dvinnampīti dvepi, dvinnampi vā sarīrabhāraṃ.
છાદેન્તન્તિ રોચેન્તં રુચિં ઉપ્પાદેન્તં. તન્દિકતોતિ તેન ભોજનેન તન્દિભૂતો. અનોનમિતદણ્ડજાતોતિ યાવદત્થં ભોજનેન ઓનમિતું અસક્કુણેય્યતાય અનોનમનદણ્ડો વિય જાતો. સકિં ભુત્તો વમેય્યાતિ એકમ્પિ આલોપં અજ્ઝોહરિત્વા વમેય્યાતિ અત્થો.
Chādentanti rocentaṃ ruciṃ uppādentaṃ. Tandikatoti tena bhojanena tandibhūto. Anonamitadaṇḍajātoti yāvadatthaṃ bhojanena onamituṃ asakkuṇeyyatāya anonamanadaṇḍo viya jāto. Sakiṃ bhutto vameyyāti ekampi ālopaṃ ajjhoharitvā vameyyāti attho.
અતિધમ્મભારેન પથવી ચલતીતિ ધમ્મેન નામ પથવી તિટ્ઠેય્ય. સા કિં તેનેવ ચલતિ વિનસ્સતીતિ અધિપ્પાયેન પુચ્છતિ. પુન થેરો ‘‘રતનં નામ લોકે કુટુમ્બં સન્ધારેન્તં અભિમતઞ્ચ લોકેન અત્તનો ગરુસભાવતાય સકટભઙ્ગસ્સ કારણં અતિભારભૂતં દિટ્ઠં. એવં ધમ્મો ચ હિતસુખવિસેસેહિ તંસમઙ્ગીનં ધારેન્તો અભિમતો ચ વિઞ્ઞૂનં ગમ્ભીરપ્પમેય્યભાવેન ગરુસભાવત્તા અતિભારભૂતો પથવીચલનસ્સ કારણં હોતી’’તિ દસ્સેન્તો, ‘‘ઇધ, મહારાજ, દ્વે સકટા’’તિઆદિમાહ . એતેનેવ તથાગતસ્સ માતુકુચ્છિઓક્કમનાદિકાલે પથવીકમ્પનકારણં સંવણ્ણિતન્તિ દટ્ઠબ્બં. એકસ્સાતિ એકસ્મા, એકસ્સ વા સકટસ્સ રતનં, તસ્મા સકટા ગહેત્વાતિ અત્થો.
Atidhammabhārena pathavī calatīti dhammena nāma pathavī tiṭṭheyya. Sā kiṃ teneva calati vinassatīti adhippāyena pucchati. Puna thero ‘‘ratanaṃ nāma loke kuṭumbaṃ sandhārentaṃ abhimatañca lokena attano garusabhāvatāya sakaṭabhaṅgassa kāraṇaṃ atibhārabhūtaṃ diṭṭhaṃ. Evaṃ dhammo ca hitasukhavisesehi taṃsamaṅgīnaṃ dhārento abhimato ca viññūnaṃ gambhīrappameyyabhāvena garusabhāvattā atibhārabhūto pathavīcalanassa kāraṇaṃ hotī’’ti dassento, ‘‘idha, mahārāja, dve sakaṭā’’tiādimāha . Eteneva tathāgatassa mātukucchiokkamanādikāle pathavīkampanakāraṇaṃ saṃvaṇṇitanti daṭṭhabbaṃ. Ekassāti ekasmā, ekassa vā sakaṭassa ratanaṃ, tasmā sakaṭā gahetvāti attho.
ઓસારિતન્તિ ઉચ્ચારિતં, વુત્તન્તિ અત્થો. અગ્ગોતિ સબ્બસત્તેહિ અગ્ગો. જેટ્ઠોતિ વુદ્ધતરો. સેટ્ઠોતિ પસત્થતરો. વિસિટ્ઠેહિ સીલાદીહિ ગુણેહિ સમન્નાગતત્તા વિસિટ્ઠો. ઉગ્ગતતમોતિ ઉત્તમો. પવરોતિ તસ્સેવ વેવચનં. નત્થિ એતસ્સ સમોતિ અસમો. અસમા પુબ્બબુદ્ધા, તેહિ સમોતિ અસમસમો. નત્થિ એતસ્સ પટિસમો પટિપુગ્ગલોતિ અપ્પટિસમો. નત્થિ એતસ્સ પટિભાગોતિ અપ્પટિભાગો. નત્થિ એતસ્સ પટિપુગ્ગલોતિ અપ્પટિપુગ્ગલો.
Osāritanti uccāritaṃ, vuttanti attho. Aggoti sabbasattehi aggo. Jeṭṭhoti vuddhataro. Seṭṭhoti pasatthataro. Visiṭṭhehi sīlādīhi guṇehi samannāgatattā visiṭṭho. Uggatatamoti uttamo. Pavaroti tasseva vevacanaṃ. Natthi etassa samoti asamo. Asamā pubbabuddhā, tehi samoti asamasamo. Natthi etassa paṭisamo paṭipuggaloti appaṭisamo. Natthi etassa paṭibhāgoti appaṭibhāgo. Natthi etassa paṭipuggaloti appaṭipuggalo.
સભાવપકતિકાતિ સભાવભૂતા અકિત્તિમા પકતિ. કારણમહન્તત્તાતિ કારણાનં મહન્તતાય, મહન્તેહિ બુદ્ધકરધમ્મેહિ પારમિસઙ્ખાતેહિ કારણેહિ બુદ્ધગુણાનં નિબ્બત્તિતોતિ વુત્તં હોતિ. પથવીઆદીનિ મહન્તાનિ વત્થૂનિ, મહન્તા ચક્કવાળાદયો અત્તનો અત્તનો વિસયે એકેકાવ, એવં સમ્માસમ્બુદ્ધોપિ મહન્તો અત્તનો વિસયે એકો એવ. કો ચ તસ્સ વિસયો? બુદ્ધભૂમિ, યાવતકં વા ઞેય્યં. ‘‘આકાસો વિય અનન્તવિસયો ભગવા એકો એવ હોતી’’તિ વદન્તો પરચક્કવાળેસુપિ દુતિયસ્સ બુદ્ધસ્સ અભાવં દસ્સેતિ.
Sabhāvapakatikāti sabhāvabhūtā akittimā pakati. Kāraṇamahantattāti kāraṇānaṃ mahantatāya, mahantehi buddhakaradhammehi pāramisaṅkhātehi kāraṇehi buddhaguṇānaṃ nibbattitoti vuttaṃ hoti. Pathavīādīni mahantāni vatthūni, mahantā cakkavāḷādayo attano attano visaye ekekāva, evaṃ sammāsambuddhopi mahanto attano visaye eko eva. Ko ca tassa visayo? Buddhabhūmi, yāvatakaṃ vā ñeyyaṃ. ‘‘Ākāso viya anantavisayo bhagavā eko eva hotī’’ti vadanto paracakkavāḷesupi dutiyassa buddhassa abhāvaṃ dasseti.
ઇમિનાવ પદેનાતિ ‘‘એકિસ્સા લોકધાતુયા’’તિ ઇમિના એવ પદેન. દસ ચક્કવાળસહસ્સાનિ ગહિતાનીતિ જાતિખેત્તાપેક્ખાય ગહિતાનિ. એકચક્કવાળેનેવાતિ ઇમિના એવ એકચક્કવાળેન, ન યેન કેનચિ. યથા ‘‘ઇમસ્મિંયેવ ચક્કવાળે ઉપ્પજ્જન્તી’’તિ વુત્તે ઇમસ્મિમ્પિ ચક્કવાળે જમ્બુદીપે એવ, તત્થાપિ મજ્ઝિમદેસે એવાતિ પરિચ્છિન્દિતું વટ્ટતિ, એવં ‘‘એકિસ્સા લોકધાતુયા’’તિ જાતિખેત્તે અધિપ્પેતેપિ ઇમિનાવ ચક્કવાળેન પરિચ્છિન્દિતું વટ્ટતિ.
Imināva padenāti ‘‘ekissā lokadhātuyā’’ti iminā eva padena. Dasa cakkavāḷasahassāni gahitānīti jātikhettāpekkhāya gahitāni. Ekacakkavāḷenevāti iminā eva ekacakkavāḷena, na yena kenaci. Yathā ‘‘imasmiṃyeva cakkavāḷe uppajjantī’’ti vutte imasmimpi cakkavāḷe jambudīpe eva, tatthāpi majjhimadese evāti paricchindituṃ vaṭṭati, evaṃ ‘‘ekissā lokadhātuyā’’ti jātikhette adhippetepi imināva cakkavāḷena paricchindituṃ vaṭṭati.
પઠમવગ્ગવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Paṭhamavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
૧૫. અટ્ઠાનપાળિ (દુતિયવગ્ગ)
15. Aṭṭhānapāḷi (dutiyavagga)
(૧૫) ૨. અટ્ઠાનપાળિ-દુતિયવગ્ગવણ્ણના
(15) 2. Aṭṭhānapāḷi-dutiyavaggavaṇṇanā
૨૭૮. વિવાદુપચ્છેદતોતિ વિવાદુપચ્છેદકારણા. દ્વીસુ ઉપ્પન્નેસુ યો વિવાદો ભવેય્ય, તસ્સ અનુપ્પાદોયેવેત્થ વિવાદુપચ્છેદો. એકસ્મિં દીપેતિઆદિના દીપન્તરેપિ એકજ્ઝં ન ઉપ્પજ્જતિ, પગેવ એકદીપેતિ દસ્સેતિ. સોપિ પરિહાયેથાતિ ચક્કવાળસ્સ પદેસે એવ પવત્તિતબ્બત્તા પરિહાયેય્ય.
278.Vivādupacchedatoti vivādupacchedakāraṇā. Dvīsu uppannesu yo vivādo bhaveyya, tassa anuppādoyevettha vivādupacchedo. Ekasmiṃ dīpetiādinā dīpantarepi ekajjhaṃ na uppajjati, pageva ekadīpeti dasseti. Sopi parihāyethāti cakkavāḷassa padese eva pavattitabbattā parihāyeyya.
૨૭૯-૨૮૦. મનુસ્સત્તન્તિ મનુસ્સભાવો તસ્સેવ પબ્બજ્જાદિગુણાનં યોગ્ગભાવતો. લિઙ્ગસમ્પત્તીતિ પુરિસભાવો. હેતૂતિ મનોવચીપણિધાનપુબ્બિકા હેતુસમ્પદા. સત્થારદસ્સનન્તિ સત્થુસમ્મુખીભાવો. પબ્બજ્જાતિ કમ્મકિરિયવાદીસુ તાપસેસુ, ભિક્ખૂસુ વા પબ્બજ્જા. ગુણસમ્પત્તીતિ અભિઞ્ઞાદિગુણસમ્પદા. અધિકારોતિ બુદ્ધે ઉદ્દિસ્સ અધિકો કારો, સવિસેસા ઉપકારકિરિયા અધિકો સક્કારોતિ વુત્તં હોતિ. છન્દોવ છન્દતા, સમ્માસમ્બોધિં ઉદ્દિસ્સ સાતિસયો કત્તુકમ્યતાકુસલચ્છન્દો. અટ્ઠધમ્મસમોધાનાતિ એતેસં અટ્ઠન્નં ધમ્માનં સમાયોગેન. અભિનીહારોતિ કાયપણિધાનં. સમિજ્ઝતીતિ નિપ્ફજ્જતિ. અયમેત્થ સઙ્ખેપો, વિત્થારો પન પરમત્થદીપનિયા ચરિયાપિટકવણ્ણનાય (ચરિયા॰ અટ્ઠ॰ પકિણ્ણકકથા) વુત્તનયેન વેદિતબ્બો. સબ્બાકારપરિપૂરમેવાતિ પરિપુણ્ણલક્ખણતાય સત્તુત્તમાદીહિ સબ્બાકારેન સમ્પન્નમેવ. ન હિ ઇત્થિયા કોસોહિતવત્થગુય્હતાદિ સમ્ભવતિ. દુતિયપકતિ ચ નામ પઠમપકતિતો નિહીના એવ. તેનેવાહ – અનન્તરવારે ‘‘યસ્મા’’તિઆદિ.
279-280.Manussattanti manussabhāvo tasseva pabbajjādiguṇānaṃ yoggabhāvato. Liṅgasampattīti purisabhāvo. Hetūti manovacīpaṇidhānapubbikā hetusampadā. Satthāradassananti satthusammukhībhāvo. Pabbajjāti kammakiriyavādīsu tāpasesu, bhikkhūsu vā pabbajjā. Guṇasampattīti abhiññādiguṇasampadā. Adhikāroti buddhe uddissa adhiko kāro, savisesā upakārakiriyā adhiko sakkāroti vuttaṃ hoti. Chandova chandatā, sammāsambodhiṃ uddissa sātisayo kattukamyatākusalacchando. Aṭṭhadhammasamodhānāti etesaṃ aṭṭhannaṃ dhammānaṃ samāyogena. Abhinīhāroti kāyapaṇidhānaṃ. Samijjhatīti nipphajjati. Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana paramatthadīpaniyā cariyāpiṭakavaṇṇanāya (cariyā. aṭṭha. pakiṇṇakakathā) vuttanayena veditabbo. Sabbākāraparipūramevāti paripuṇṇalakkhaṇatāya sattuttamādīhi sabbākārena sampannameva. Na hi itthiyā kosohitavatthaguyhatādi sambhavati. Dutiyapakati ca nāma paṭhamapakatito nihīnā eva. Tenevāha – anantaravāre ‘‘yasmā’’tiādi.
૨૮૧. ઇધ પુરિસસ્સ તત્થ નિબ્બત્તનતોતિ ઇમસ્મિં મનુસ્સલોકે પુરિસભૂતસ્સ તત્થ બ્રહ્મલોકે બ્રહ્મત્તભાવેન નિબ્બત્તનતો. તેન અસતિપિ પુરિસલિઙ્ગે પુરિસાકારા બ્રહ્માનો હોન્તીતિ દસ્સેતિ. તંયેવ ચ પુરિસાકારં સન્ધાય વુત્તં ભગવતા ‘‘યં પુરિસો બ્રહ્મત્તં કારેય્યા’’તિ. તેનેવાહ – ‘‘સમાનેપી’’તિઆદિ. યદિ એવં ઇત્થિયો બ્રહ્મલોકે ન ઉપ્પજ્જેય્યુન્તિ આહ – ‘‘બ્રહ્મત્ત’’ન્તિઆદિ.
281.Idha purisassa tattha nibbattanatoti imasmiṃ manussaloke purisabhūtassa tattha brahmaloke brahmattabhāvena nibbattanato. Tena asatipi purisaliṅge purisākārā brahmāno hontīti dasseti. Taṃyeva ca purisākāraṃ sandhāya vuttaṃ bhagavatā ‘‘yaṃ puriso brahmattaṃ kāreyyā’’ti. Tenevāha – ‘‘samānepī’’tiādi. Yadi evaṃ itthiyo brahmaloke na uppajjeyyunti āha – ‘‘brahmatta’’ntiādi.
૨૯૦-૨૯૫. ‘‘કાયદુચ્ચરિતસ્સા’’તિઆદિપાળિયા કમ્મનિયામો નામ કથિતો. સમઞ્જનં સમઙ્ગો, સમન્નાગમો, સો એતસ્સ અત્થીતિ સમઙ્ગી, સમન્નાગતો, સમઞ્જનસીલો વા સમઙ્ગી, પુબ્બભાગે ઉપકરણસમુદાયતો પભુતિ આયૂહનવસેન આયૂહનસમઙ્ગીતા, સન્નિટ્ઠાપકચેતનાવસેન ચેતનાસમઙ્ગિતા. ચેતનાસન્તતિવસેન વા આયૂહનસમઙ્ગિતા, તંતંચેતનાક્ખણવસેન ચેતનાસમઙ્ગીતા. કતૂપચિતસ્સ અવિપક્કવિપાકસ્સ કમ્મસ્સ વસેન કમ્મસમઙ્ગિતા. કમ્મે પન વિપચ્ચિતું આરદ્ધે વિપાકપ્પવત્તિવસેન વિપાકસમઙ્ગિતા. કમ્માદીનં ઉપટ્ઠાનકાલવસેન ઉપટ્ઠાનસમઙ્ગિતા. કુસલાકુસલકમ્માયૂહનક્ખણેતિ કુસલકમ્મસ્સ અકુસલકમ્મસ્સ ચ સમીહનક્ખણે. તથાતિ ઇમિના કુસલાકુસલકમ્મપદં આકડ્ઢતિ. યથા કતં કમ્મં ફલદાનસમત્થં હોતિ, તથા કતં ઉપચિતં. વિપાકારહન્તિ દુતિયભવાદીસુ વિપચ્ચનારહં. ઉપ્પજ્જમાનાનં ઉપપત્તિનિમિત્તં ઉપટ્ઠાતીતિ યોજના. ઉપપત્તિયા ઉપ્પજ્જનસ્સ નિમિત્તં કારણન્તિ ઉપપત્તિનિમિત્તં, કમ્મં, કમ્મનિમિત્તં, ગતિનિમિત્તઞ્ચ. અટ્ઠકથાયં પન ગતિનિમિત્તવસેનેવ યોજના દસ્સિતા. કમ્મકમ્મનિમિત્તાનમ્પિ ઉપટ્ઠાનં યથારહં દટ્ઠબ્બં. ‘‘યાનિસ્સ તાનિ પુબ્બે કતાનિ કમ્માનિ, તાનિસ્સ તસ્મિં સમયે ઓલમ્બન્તિ અજ્ઝોલમ્બન્તિ અભિલમ્બન્તિ’’તિ (મ॰ નિ॰ ૩.૨૪૮) વચનતો સાયન્હે મહન્તાનં પબ્બતકૂટાનં છાયા વિય આસન્નમરણસ્સ સત્તસ્સ ચિત્તે સુપિને વિય વિપચ્ચિતું કતોકાસં કમ્મં, તસ્સ નિમિત્તં ગતિનિમિત્તં ઉપતિટ્ઠતેવ. ચલતીતિ પરિવત્તતિ. એકેન હિ કમ્મુના તજ્જે નિમિત્તે ઉપટ્ઠિતે પચ્ચયવિસેસવસેન તતો અઞ્ઞેન કમ્મુના તદઞ્ઞસ્સ નિમિત્તસ્સ ઉપટ્ઠાનં પરિવત્તનં. સેસા નિચ્ચલા અવસેસા ચતુબ્બિધાપિ સમઙ્ગિતા નિચ્ચલા અપરિવત્તનતો.
290-295. ‘‘Kāyaduccaritassā’’tiādipāḷiyā kammaniyāmo nāma kathito. Samañjanaṃ samaṅgo, samannāgamo, so etassa atthīti samaṅgī, samannāgato, samañjanasīlo vā samaṅgī, pubbabhāge upakaraṇasamudāyato pabhuti āyūhanavasena āyūhanasamaṅgītā, sanniṭṭhāpakacetanāvasena cetanāsamaṅgitā. Cetanāsantativasena vā āyūhanasamaṅgitā, taṃtaṃcetanākkhaṇavasena cetanāsamaṅgītā. Katūpacitassa avipakkavipākassa kammassa vasena kammasamaṅgitā. Kamme pana vipaccituṃ āraddhe vipākappavattivasena vipākasamaṅgitā. Kammādīnaṃ upaṭṭhānakālavasena upaṭṭhānasamaṅgitā. Kusalākusalakammāyūhanakkhaṇeti kusalakammassa akusalakammassa ca samīhanakkhaṇe. Tathāti iminā kusalākusalakammapadaṃ ākaḍḍhati. Yathā kataṃ kammaṃ phaladānasamatthaṃ hoti, tathā kataṃ upacitaṃ. Vipākārahanti dutiyabhavādīsu vipaccanārahaṃ. Uppajjamānānaṃ upapattinimittaṃ upaṭṭhātīti yojanā. Upapattiyā uppajjanassa nimittaṃ kāraṇanti upapattinimittaṃ, kammaṃ, kammanimittaṃ, gatinimittañca. Aṭṭhakathāyaṃ pana gatinimittavaseneva yojanā dassitā. Kammakammanimittānampi upaṭṭhānaṃ yathārahaṃ daṭṭhabbaṃ. ‘‘Yānissa tāni pubbe katāni kammāni, tānissa tasmiṃ samaye olambanti ajjholambanti abhilambanti’’ti (ma. ni. 3.248) vacanato sāyanhe mahantānaṃ pabbatakūṭānaṃ chāyā viya āsannamaraṇassa sattassa citte supine viya vipaccituṃ katokāsaṃ kammaṃ, tassa nimittaṃ gatinimittaṃ upatiṭṭhateva. Calatīti parivattati. Ekena hi kammunā tajje nimitte upaṭṭhite paccayavisesavasena tato aññena kammunā tadaññassa nimittassa upaṭṭhānaṃ parivattanaṃ. Sesā niccalā avasesā catubbidhāpi samaṅgitā niccalā aparivattanato.
સુનખવાજિકોતિ સુનખેહિ મિગવાજવસેન વજનસીલો, સુનખલુદ્દકોતિ અત્થો. તલસન્થરણપૂજન્તિ ભૂમિતલસ્સ પુપ્ફેહિ સન્થરણપૂજં. આયૂહનચેતના કમ્મસમઙ્ગિતાવસેનાતિ કાયદુચ્ચરિતસ્સ અપરાપરં આયૂહનેન સન્નિટ્ઠાપકચેતનાય તસ્સેવ પકપ્પને કમ્મક્ખયકરઞાણેન અખેપિતત્તા યથૂપચિતકમ્મુના ચ સમઙ્ગિભાવસ્સ વસેન.
Sunakhavājikoti sunakhehi migavājavasena vajanasīlo, sunakhaluddakoti attho. Talasantharaṇapūjanti bhūmitalassa pupphehi santharaṇapūjaṃ. Āyūhanacetanā kammasamaṅgitāvasenāti kāyaduccaritassa aparāparaṃ āyūhanena sanniṭṭhāpakacetanāya tasseva pakappane kammakkhayakarañāṇena akhepitattā yathūpacitakammunā ca samaṅgibhāvassa vasena.
કમ્મન્તિ અકુસલકમ્મં. તસ્મિંયેવ ખણેતિ આયૂહનક્ખણેયેવ. તસ્સાતિ કમ્મસમઙ્ગિનો પુગ્ગલસ્સ સગ્ગો વારિતો, તઞ્ચે કમ્મં વિપાકવારં લભેય્યાતિ અધિપ્પાયો. સગ્ગો વારિતોતિ ચ નિદસ્સનમત્તં. મનુસ્સલોકોપિસ્સ વારિતોવાતિ. અપરે પન પુરિમેહિ વિપાકાવરણસ્સ અનુદ્ધટત્તા ‘‘તસ્મિંયેવ ખણે’’તિ ચ અવિસેસેન વુત્તત્તા તં દોસં પરિહરિતું ‘‘આયૂહિતકમ્મં નામા’’તિઆદિમાહ. યદા કમ્મં વિપાકવારં લભતીતિ ઇદં કતોકાસસ્સ અપ્પટિબાહિયત્તા વુત્તં . તથા હિ ભગવા તતિયપારાજિકવત્થુસ્મિં (પારા॰ ૧૬૨ આદયો) પટિસલ્લીયિ, ઇમસ્મિં સુત્તે ‘‘કાયદુચ્ચરિતસમઙ્ગી’’તિ આગતત્તા વિપાકૂપટ્ઠાનસમઙ્ગિતા ન લબ્ભન્તિ.
Kammanti akusalakammaṃ. Tasmiṃyeva khaṇeti āyūhanakkhaṇeyeva. Tassāti kammasamaṅgino puggalassa saggo vārito, tañce kammaṃ vipākavāraṃ labheyyāti adhippāyo. Saggo vāritoti ca nidassanamattaṃ. Manussalokopissa vāritovāti. Apare pana purimehi vipākāvaraṇassa anuddhaṭattā ‘‘tasmiṃyeva khaṇe’’ti ca avisesena vuttattā taṃ dosaṃ pariharituṃ ‘‘āyūhitakammaṃ nāmā’’tiādimāha. Yadā kammaṃ vipākavāraṃ labhatīti idaṃ katokāsassa appaṭibāhiyattā vuttaṃ . Tathā hi bhagavā tatiyapārājikavatthusmiṃ (pārā. 162 ādayo) paṭisallīyi, imasmiṃ sutte ‘‘kāyaduccaritasamaṅgī’’ti āgatattā vipākūpaṭṭhānasamaṅgitā na labbhanti.
(દુતિયવગ્ગવણ્ણના નિટ્ઠિતા.)
(Dutiyavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.)
અટ્ઠાનપાળિવણ્ણનાયં અનુત્તાનત્થદીપના નિટ્ઠિતા.
Aṭṭhānapāḷivaṇṇanāyaṃ anuttānatthadīpanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / અઙ્ગુત્તરનિકાય • Aṅguttaranikāya / ૧૫. અટ્ઠાનપાળિ • 15. Aṭṭhānapāḷi
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / સુત્તપિટક (અટ્ઠકથા) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / અઙ્ગુત્તરનિકાય (અટ્ઠકથા) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / ૧૫. અટ્ઠાનપાળિ • 15. Aṭṭhānapāḷi
