| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਇਤਿવੁਤ੍ਤਕ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Itivuttaka-aṭṭhakathā |
੪. ਅਟ੍ਠਿਪੁਞ੍ਜਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ
4. Aṭṭhipuñjasuttavaṇṇanā
੨੪. ਚਤੁਤ੍ਥੇ ਏਕਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪੁਗ੍ਗਲੋਤਿ ਅਯਂ વੋਹਾਰਕਥਾ। ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਹਿ ਭਗવਤੋ ਦੁવਿਧਾ ਦੇਸਨਾ ਸਮ੍ਮੁਤਿਦੇਸਨਾ ਚ ਪਰਮਤ੍ਥਦੇਸਨਾ ਚਾਤਿ। ਤਤ੍ਥ ‘‘ਪੁਗ੍ਗਲੋ, ਸਤ੍ਤੋ, ਇਤ੍ਥੀ, ਪੁਰਿਸੋ, ਖਤ੍ਤਿਯੋ, ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ, ਦੇવੋ, ਮਾਰੋ’’ਤਿ ਏવਰੂਪਾ ਸਮ੍ਮੁਤਿਦੇਸਨਾ। ‘‘ਅਨਿਚ੍ਚਂ, ਦੁਕ੍ਖਂ, ਅਨਤ੍ਤਾ, ਖਨ੍ਧਾ, ਧਾਤੁ, ਆਯਤਨਾ, ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਾ’’ਤਿ ਏવਰੂਪਾ ਪਰਮਤ੍ਥਦੇਸਨਾ। ਤਤ੍ਥ ਭਗવਾ ਯੇ ਸਮ੍ਮੁਤਿવਸੇਨ ਦੇਸਨਂ ਸੁਤ੍વਾ વਿਸੇਸਮਧਿਗਨ੍ਤੁਂ ਸਮਤ੍ਥਾ, ਨੇਸਂ ਸਮ੍ਮੁਤਿਦੇਸਨਂ ਦੇਸੇਤਿ। ਯੇ ਪਨ ਪਰਮਤ੍ਥવਸੇਨ ਦੇਸਨਂ ਸੁਤ੍વਾ વਿਸੇਸਮਧਿਗਨ੍ਤੁਂ ਸਮਤ੍ਥਾ, ਤੇਸਂ ਪਰਮਤ੍ਥਦੇਸਨਂ ਦੇਸੇਤਿ।
24. Catutthe ekapuggalassāti ettha puggaloti ayaṃ vohārakathā. Buddhassa hi bhagavato duvidhā desanā sammutidesanā ca paramatthadesanā cāti. Tattha ‘‘puggalo, satto, itthī, puriso, khattiyo, brāhmaṇo, devo, māro’’ti evarūpā sammutidesanā. ‘‘Aniccaṃ, dukkhaṃ, anattā, khandhā, dhātu, āyatanā, satipaṭṭhānā’’ti evarūpā paramatthadesanā. Tattha bhagavā ye sammutivasena desanaṃ sutvā visesamadhigantuṃ samatthā, nesaṃ sammutidesanaṃ deseti. Ye pana paramatthavasena desanaṃ sutvā visesamadhigantuṃ samatthā, tesaṃ paramatthadesanaṃ deseti.
ਤਤ੍ਥਾਯਂ ਉਪਮਾ – ਯਥਾ ਹਿ ਦੇਸਭਾਸਾਕੁਸਲੋ ਤਿਣ੍ਣਂ વੇਦਾਨਂ ਅਤ੍ਥਸਂવਣ੍ਣਨਕੋ ਆਚਰਿਯੋ ਯੇ ਦਮਿਲ਼ਭਾਸਾਯ વੁਤ੍ਤੇ ਅਤ੍ਥਂ ਜਾਨਨ੍ਤਿ, ਤੇਸਂ ਦਮਿਲ਼ਭਾਸਾਯ ਆਚਿਕ੍ਖਤਿ। ਯੇ ਅਨ੍ਧਕਭਾਸਾਦੀਸੁ ਅਞ੍ਞਤਰਾਯ, ਤੇਸਂ ਤਾਯ ਤਾਯ ਭਾਸਾਯ। ਏવਂ ਤੇ ਮਾਣવਕਾ ਛੇਕਂ ਬ੍ਯਤ੍ਤਂ ਆਚਰਿਯਮਾਗਮ੍ਮ ਖਿਪ੍ਪਮੇવ ਸਿਪ੍ਪਂ ਉਗ੍ਗਣ੍ਹਨ੍ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਆਚਰਿਯੋ વਿਯ ਬੁਦ੍ਧੋ ਭਗવਾ, ਤਯੋ વੇਦਾ વਿਯ ਕਥੇਤਬ੍ਬਭਾવੇ ਠਿਤਾਨਿ ਤੀਣਿ ਪਿਟਕਾਨਿ, ਦੇਸਭਾਸਾਕੋਸਲ੍ਲਮਿવ ਸਮ੍ਮੁਤਿਪਰਮਤ੍ਥਕੋਸਲ੍ਲਂ, ਨਾਨਾਦੇਸਭਾਸਾ ਮਾਣવਕਾ વਿਯ ਸਮ੍ਮੁਤਿਪਰਮਤ੍ਥવਸੇਨ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਨਸਮਤ੍ਥਾ વੇਨੇਯ੍ਯਾ, ਆਚਰਿਯਸ੍ਸ ਦਮਿਲ਼ਭਾਸਾਦਿਆਚਿਕ੍ਖਨਂ વਿਯ ਭਗવਤੋ ਸਮ੍ਮੁਤਿਪਰਮਤ੍ਥવਸੇਨ ਦੇਸਨਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਆਹ ਚੇਤ੍ਥ –
Tatthāyaṃ upamā – yathā hi desabhāsākusalo tiṇṇaṃ vedānaṃ atthasaṃvaṇṇanako ācariyo ye damiḷabhāsāya vutte atthaṃ jānanti, tesaṃ damiḷabhāsāya ācikkhati. Ye andhakabhāsādīsu aññatarāya, tesaṃ tāya tāya bhāsāya. Evaṃ te māṇavakā chekaṃ byattaṃ ācariyamāgamma khippameva sippaṃ uggaṇhanti. Tattha ācariyo viya buddho bhagavā, tayo vedā viya kathetabbabhāve ṭhitāni tīṇi piṭakāni, desabhāsākosallamiva sammutiparamatthakosallaṃ, nānādesabhāsā māṇavakā viya sammutiparamatthavasena paṭivijjhanasamatthā veneyyā, ācariyassa damiḷabhāsādiācikkhanaṃ viya bhagavato sammutiparamatthavasena desanā veditabbā. Āha cettha –
‘‘ਦੁવੇ ਸਚ੍ਚਾਨਿ ਅਕ੍ਖਾਸਿ, ਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ વਦਤਂ વਰੋ।
‘‘Duve saccāni akkhāsi, sambuddho vadataṃ varo;
ਸਮ੍ਮੁਤਿਂ ਪਰਮਤ੍ਥਞ੍ਚ, ਤਤਿਯਂ ਨੂਪਲਬ੍ਭਤਿ॥
Sammutiṃ paramatthañca, tatiyaṃ nūpalabbhati.
‘‘ਸਙ੍ਕੇਤવਚਨਂ ਸਚ੍ਚਂ, ਲੋਕਸਮ੍ਮੁਤਿਕਾਰਣਾ।
‘‘Saṅketavacanaṃ saccaṃ, lokasammutikāraṇā;
ਪਰਮਤ੍ਥવਚਨਂ ਸਚ੍ਚਂ, ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਭੂਤਕਾਰਣਾ॥
Paramatthavacanaṃ saccaṃ, dhammānaṃ bhūtakāraṇā.
‘‘ਤਸ੍ਮਾ વੋਹਾਰਕੁਸਲਸ੍ਸ, ਲੋਕਨਾਥਸ੍ਸ ਸਤ੍ਥੁਨੋ।
‘‘Tasmā vohārakusalassa, lokanāthassa satthuno;
ਸਮ੍ਮੁਤਿਂ વੋਹਰਨ੍ਤਸ੍ਸ, ਮੁਸਾવਾਦੋ ਨ ਜਾਯਤੀ’’ਤਿ॥
Sammutiṃ voharantassa, musāvādo na jāyatī’’ti.
ਅਪਿਚ ਅਟ੍ਠਹਿ ਕਾਰਣੇਹਿ ਭਗવਾ ਪੁਗ੍ਗਲਕਥਂ ਕਥੇਤਿ – ਹਿਰੋਤ੍ਤਪ੍ਪਦੀਪਨਤ੍ਥਂ, ਕਮ੍ਮਸ੍ਸਕਤਾਦੀਪਨਤ੍ਥਂ, ਪਚ੍ਚਤ੍ਤਪੁਰਿਸਕਾਰਦੀਪਨਤ੍ਥਂ, , ਆਨਨ੍ਤਰਿਯਦੀਪਨਤ੍ਥਂ, ਬ੍ਰਹ੍ਮવਿਹਾਰਦੀਪਨਤ੍ਥਂ, ਪੁਬ੍ਬੇਨਿવਾਸਦੀਪਨਤ੍ਥਂ, ਦਕ੍ਖਿਣਾવਿਸੁਦ੍ਧਿਦੀਪਨਤ੍ਥਂ, ਲੋਕਸਮ੍ਮੁਤਿਯਾ ਅਪ੍ਪਹਾਨਤ੍ਥਂ, ਚਾਤਿ। ‘‘ਖਨ੍ਧਧਾਤੁਆਯਤਨਾਨਿ ਹਿਰਿਯਨ੍ਤਿ ਓਤ੍ਤਪ੍ਪਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਹਿ વੁਤ੍ਤੇ ਮਹਾਜਨੋ ਨ ਜਾਨਾਤਿ, ਸਮ੍ਮੋਹਂ ਆਪਜ੍ਜਤਿ, ਪਟਿਸਤ੍ਤੁ વਾ ਹੋਤਿ – ‘‘ਕਿਮਿਦਂ ਖਨ੍ਧਧਾਤੁਆਯਤਨਾਨਿ ਹਿਰਿਯਨ੍ਤਿ ਓਤ੍ਤਪ੍ਪਨ੍ਤਿ ਨਾਮਾ’’ਤਿ? ‘‘ਇਤ੍ਥੀ ਹਿਰਿਯਤਿ ਓਤ੍ਤਪ੍ਪਤਿ, ਪੁਰਿਸੋ, ਖਤ੍ਤਿਯੋ, ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ, ਦੇવੋ, ਮਾਰੋ’’ਤਿ ਪਨ વੁਤ੍ਤੇ ਜਾਨਾਤਿ, ਨ ਸਮ੍ਮੋਹਂ ਆਪਜ੍ਜਤਿ, ਨ ਪਟਿਸਤ੍ਤੁ વਾ ਹੋਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਭਗવਾ ਹਿਰੋਤ੍ਤਪ੍ਪਦੀਪਨਤ੍ਥਂ ਪੁਗ੍ਗਲਕਥਂ ਕਥੇਤਿ।
Apica aṭṭhahi kāraṇehi bhagavā puggalakathaṃ katheti – hirottappadīpanatthaṃ, kammassakatādīpanatthaṃ, paccattapurisakāradīpanatthaṃ, , ānantariyadīpanatthaṃ, brahmavihāradīpanatthaṃ, pubbenivāsadīpanatthaṃ, dakkhiṇāvisuddhidīpanatthaṃ, lokasammutiyā appahānatthaṃ, cāti. ‘‘Khandhadhātuāyatanāni hiriyanti ottappantī’’ti hi vutte mahājano na jānāti, sammohaṃ āpajjati, paṭisattu vā hoti – ‘‘kimidaṃ khandhadhātuāyatanāni hiriyanti ottappanti nāmā’’ti? ‘‘Itthī hiriyati ottappati, puriso, khattiyo, brāhmaṇo, devo, māro’’ti pana vutte jānāti, na sammohaṃ āpajjati, na paṭisattu vā hoti. Tasmā bhagavā hirottappadīpanatthaṃ puggalakathaṃ katheti.
‘‘ਖਨ੍ਧਾ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸਕਾ, ਧਾਤੁਯੋ ਆਯਤਨਾਨੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਤਸ੍ਮਾ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸਕਤਾਦੀਪਨਤ੍ਥਮ੍ਪਿ ਪੁਗ੍ਗਲਕਥਂ ਕਥੇਤਿ।
‘‘Khandhā kammassakā, dhātuyo āyatanānī’’ti vuttepi eseva nayo. Tasmā kammassakatādīpanatthampi puggalakathaṃ katheti.
‘‘વੇਲ਼ੁવਨਾਦਯੋ ਮਹਾવਿਹਾਰਾ ਖਨ੍ਧੇਹਿ ਕਾਰਾਪਿਤਾ, ਧਾਤੂਹਿ ਆਯਤਨੇਹੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਤਥਾ ‘‘ਖਨ੍ਧਾ ਮਾਤਰਂ ਜੀવਿਤਾ વੋਰੋਪੇਨ੍ਤਿ, ਪਿਤਰਂ, ਅਰਹਨ੍ਤਂ, ਰੁਹਿਰੁਪ੍ਪਾਦਕਮ੍ਮਂ, ਸਙ੍ਘਭੇਦਕਮ੍ਮਂ ਕਰੋਨ੍ਤਿ, ਧਾਤੁਯੋ ਆਯਤਨਾਨੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ‘‘ਖਨ੍ਧਾ ਮੇਤ੍ਤਾਯਨ੍ਤਿ, ਧਾਤੁਯੋ ਆਯਤਨਾਨੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ‘‘ਖਨ੍ਧਾ ਪੁਬ੍ਬੇਨਿવਾਸਂ ਅਨੁਸ੍ਸਰਨ੍ਤਿ, ਧਾਤੁਯੋ ਆਯਤਨਾਨੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਤਸ੍ਮਾ ਭਗવਾ ਪਚ੍ਚਤ੍ਤਪੁਰਿਸਕਾਰਦੀਪਨਤ੍ਥਂ ਆਨਨ੍ਤਰਿਯਦੀਪਨਤ੍ਥਂ ਬ੍ਰਹ੍ਮવਿਹਾਰਦੀਪਨਤ੍ਥਂ ਪੁਬ੍ਬੇਨਿવਾਸਦੀਪਨਤ੍ਥਞ੍ਚ ਪੁਗ੍ਗਲਕਥਂ ਕਥੇਤਿ।
‘‘Veḷuvanādayo mahāvihārā khandhehi kārāpitā, dhātūhi āyatanehī’’ti vuttepi eseva nayo. Tathā ‘‘khandhā mātaraṃ jīvitā voropenti, pitaraṃ, arahantaṃ, ruhiruppādakammaṃ, saṅghabhedakammaṃ karonti, dhātuyo āyatanānī’’ti vuttepi eseva nayo. ‘‘Khandhā mettāyanti, dhātuyo āyatanānī’’ti vuttepi eseva nayo. ‘‘Khandhā pubbenivāsaṃ anussaranti, dhātuyo āyatanānī’’ti vuttepi eseva nayo. Tasmā bhagavā paccattapurisakāradīpanatthaṃ ānantariyadīpanatthaṃ brahmavihāradīpanatthaṃ pubbenivāsadīpanatthañca puggalakathaṃ katheti.
‘‘ਖਨ੍ਧਾ ਦਾਨਂ ਪਟਿਗ੍ਗਣ੍ਹਨ੍ਤਿ, ਧਾਤੁਯੋ ਆਯਤਨਾਨੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇਪਿ ਮਹਾਜਨੋ ਨ ਜਾਨਾਤਿ, ਸਮ੍ਮੋਹਂ ਆਪਜ੍ਜਤਿ, ਪਟਿਸਤ੍ਤੁ વਾ ਹੋਤਿ ‘‘ਕਿਮਿਦਂ ਖਨ੍ਧਾ ਧਾਤੁਯੋ ਆਯਤਨਾਨਿ ਪਟਿਗ੍ਗਣ੍ਹਨ੍ਤਿ ਨਾਮਾ’’ਤਿ? ‘‘ਪੁਗ੍ਗਲਾ ਪਟਿਗ੍ਗਣ੍ਹਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਪਨ વੁਤ੍ਤੇ ਜਾਨਾਤਿ, ਨ ਸਮ੍ਮੋਹਂ ਆਪਜ੍ਜਤਿ, ਨ ਪਟਿਸਤ੍ਤੁ વਾ ਹੋਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਭਗવਾ ਦਕ੍ਖਿਣਾવਿਸੁਦ੍ਧਿਦੀਪਨਤ੍ਥਂ ਪੁਗ੍ਗਲਕਥਂ ਕਥੇਤਿ।
‘‘Khandhā dānaṃ paṭiggaṇhanti, dhātuyo āyatanānī’’ti vuttepi mahājano na jānāti, sammohaṃ āpajjati, paṭisattu vā hoti ‘‘kimidaṃ khandhā dhātuyo āyatanāni paṭiggaṇhanti nāmā’’ti? ‘‘Puggalā paṭiggaṇhantī’’ti pana vutte jānāti, na sammohaṃ āpajjati, na paṭisattu vā hoti. Tasmā bhagavā dakkhiṇāvisuddhidīpanatthaṃ puggalakathaṃ katheti.
ਲੋਕਸਮ੍ਮੁਤਿਞ੍ਚ ਬੁਦ੍ਧਾ ਭਗવਨ੍ਤੋ ਨ ਪਜਹਨ੍ਤਿ, ਲੋਕਸਮਞ੍ਞਾਯ ਲੋਕਨਿਰੁਤ੍ਤਿਯਾ ਲੋਕਾਭਿਲਾਪੇ ਠਿਤਾਯੇવ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਨ੍ਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਭਗવਾ ਲੋਕਸਮ੍ਮੁਤਿਯਾ ਅਪ੍ਪਹਾਨਤ੍ਥਮ੍ਪਿ ਪੁਗ੍ਗਲਕਥਂ ਕਥੇਤਿ। ਸੋ ਇਧਾਪਿ ਲੋਕવੋਹਾਰવਸੇਨ ਦੇਸੇਤਬ੍ਬਮਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਏਕਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ।
Lokasammutiñca buddhā bhagavanto na pajahanti, lokasamaññāya lokaniruttiyā lokābhilāpe ṭhitāyeva dhammaṃ desenti. Tasmā bhagavā lokasammutiyā appahānatthampi puggalakathaṃ katheti. So idhāpi lokavohāravasena desetabbamatthaṃ dassento ‘‘ekapuggalassā’’tiādimāha.
ਤਤ੍ਥ ਏਕਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸਾਤਿ ਏਕਸਤ੍ਤਸ੍ਸ। ਕਪ੍ਪਨ੍ਤਿ ਮਹਾਕਪ੍ਪਂ। ਯਦਿਪਿ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਸਂਯੋਗੇ ਇਦਂ ਉਪਯੋਗવਚਨਂ, ਯਤ੍ਥ ਪਨ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਸਨ੍ਧਾવਨਂ ਸਂਸਰਣਂ ਸਮ੍ਭવਤਿ, ਤਸ੍ਸ વਸੇਨ ਗਹੇਤਬ੍ਬਂ। ਅਟ੍ਠਿਕਙ੍ਕਲੋਤਿ ਅਟ੍ਠਿਭਾਗੋ। ‘‘ਅਟ੍ਠਿਖਲੋ’’ਤਿਪਿ ਪਠਨ੍ਤਿ, ਅਟ੍ਠਿਸਞ੍ਚਯੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਟ੍ਠਿਪੁਞ੍ਜੋਤਿ ਅਟ੍ਠਿਸਮੂਹੋ। ਅਟ੍ਠਿਰਾਸੀਤਿ ਤਸ੍ਸੇવ વੇવਚਨਂ। ਕੇਚਿ ਪਨ ‘‘ਕਟਿਪ੍ਪਮਾਣਤੋ ਹੇਟ੍ਠਾ ਸਮੂਹੋ ਕਙ੍ਕਲੋ ਨਾਮ, ਤਤੋ ਉਪਰਿ ਯਾવ ਤਾਲਪ੍ਪਮਾਣਂ ਪੁਞ੍ਜੋ, ਤਤੋ ਉਪਰਿ ਰਾਸੀ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਤਂ ਤੇਸਂ ਮਤਿਮਤ੍ਤਂ। ਸਬ੍ਬਮੇਤਂ ਸਮੂਹਸ੍ਸੇવ ਪਰਿਯਾਯવਚਨਂ વੇਪੁਲ੍ਲਸ੍ਸੇવ ਉਪਮਾਭਾવੇਨ ਆਹਟਤ੍ਤਾ।
Tattha ekapuggalassāti ekasattassa. Kappanti mahākappaṃ. Yadipi accantasaṃyoge idaṃ upayogavacanaṃ, yattha pana sattānaṃ sandhāvanaṃ saṃsaraṇaṃ sambhavati, tassa vasena gahetabbaṃ. Aṭṭhikaṅkaloti aṭṭhibhāgo. ‘‘Aṭṭhikhalo’’tipi paṭhanti, aṭṭhisañcayoti attho. Aṭṭhipuñjoti aṭṭhisamūho. Aṭṭhirāsīti tasseva vevacanaṃ. Keci pana ‘‘kaṭippamāṇato heṭṭhā samūho kaṅkalo nāma, tato upari yāva tālappamāṇaṃ puñjo, tato upari rāsī’’ti vadanti. Taṃ tesaṃ matimattaṃ. Sabbametaṃ samūhasseva pariyāyavacanaṃ vepullasseva upamābhāvena āhaṭattā.
ਸਚੇ ਸਂਹਾਰਕੋ ਅਸ੍ਸਾਤਿ ਅવਿਪ੍ਪਕਿਰਣવਸੇਨ ਸਂਹਰਿਤ੍વਾ ਠਪੇਤਾ ਕੋਚਿ ਯਦਿ ਸਿਯਾਤਿ ਪਰਿਕਪ੍ਪਨવਸੇਨ વਦਤਿ। ਸਮ੍ਭਤਞ੍ਚ ਨ વਿਨਸ੍ਸੇਯ੍ਯਾਤਿ ਤਥਾ ਕੇਨਚਿ ਸਮ੍ਭਤਞ੍ਚ ਤਂ ਅਟ੍ਠਿਕਙ੍ਕਲਂ ਅਨ੍ਤਰਧਾਨਾਭਾવੇਨ ਪੂਤਿਭੂਤਂ ਚੁਣ੍ਣવਿਚੁਣ੍ਣਞ੍ਚ ਅਹੁਤ੍વਾ ਸਚੇ ਨ વਿਨਸ੍ਸੇਯ੍ਯਾਤਿ ਪਰਿਕਪ੍ਪਨવਸੇਨੇવ વਦਤਿ। ਅਯਞ੍ਹੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ – ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਏਕਸ੍ਸ ਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਕਿਲੇਸੇਹਿ ਅਪਰਾਪਰੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿવਸੇਨ ਏਕਂ ਮਹਾਕਪ੍ਪਂ ਸਨ੍ਧਾવਨ੍ਤਸ੍ਸ ਸਂਸਰਨ੍ਤਸ੍ਸ ਏવਂ ਮਹਾਅਟ੍ਠਿਸਞ੍ਚਯੋ ਭવੇਯ੍ਯ, ਆਰੋਹਪਰਿਣਾਹੇਹਿ ਯਤ੍ਤਕੋਯਂ વੇਪੁਲ੍ਲਪਬ੍ਬਤੋ। ਸਚੇ ਪਨਸ੍ਸ ਕੋਚਿ ਸਂਹਰਿਤ੍વਾ ਠਪੇਤਾ ਭવੇਯ੍ਯ, ਸਮ੍ਭਤਞ੍ਚ ਤਂ ਸਚੇ ਅવਿਨਸ੍ਸਨ੍ਤਂ ਤਿਟ੍ਠੇਯ੍ਯਾਤਿ। ਅਯਞ੍ਚ ਨਯੋ ਨਿਬ੍ਬੁਤਪ੍ਪਦੀਪੇ વਿਯ ਭਿਜ੍ਜਨਸਭਾવੇ ਕਲ਼ੇવਰਨਿਕ੍ਖੇਪਰਹਿਤੇ ਓਪਪਾਤਿਕਤ੍ਤਭਾવੇ ਸਬ੍ਬੇਨ ਸਬ੍ਬਂ ਅਨਟ੍ਠਿਕੇ ਚ ਖੁਦ੍ਦਕਤ੍ਤਭਾવੇ વਜ੍ਜੇਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤੋ। ਕੇਚਿ ਪਨ ‘‘ਪਰਿਕਪ੍ਪਨવਸੇਨ ਇਮਸ੍ਸ ਨਯਸ੍ਸ ਆਹਟਤ੍ਤਾ ਤੇਸਮ੍ਪਿ ਯਦਿ ਸਿਯਾ ਅਟ੍ਠਿਕਙ੍ਕਲੋ, ਤੇਨਾਪਿ ਸਹੇવ ਅਯਂ ਅਟ੍ਠਿਪੁਞ੍ਜਪਰਿਮਾਣੋ વੁਤ੍ਤੋ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਅਪਰੇ ਪਨ ‘‘ਨਯਿਦਮੇવਂ ਲਬ੍ਭਮਾਨਸ੍ਸੇવ ਅਟ੍ਠਿਪੁਞ੍ਜਸ੍ਸ વਸੇਨ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣੇਨ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਇਮਸ੍ਸ ਪਰਿਮਾਣਸ੍ਸ વੁਤ੍ਤਤਾ। ਤਸ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ ਅਤ੍ਥੋ ਗਹੇਤਬ੍ਬੋ’’ਤਿ।
Sace saṃhārako assāti avippakiraṇavasena saṃharitvā ṭhapetā koci yadi siyāti parikappanavasena vadati. Sambhatañca na vinasseyyāti tathā kenaci sambhatañca taṃ aṭṭhikaṅkalaṃ antaradhānābhāvena pūtibhūtaṃ cuṇṇavicuṇṇañca ahutvā sace na vinasseyyāti parikappanavaseneva vadati. Ayañhettha attho – bhikkhave, ekassa sattassa kammakilesehi aparāparuppattivasena ekaṃ mahākappaṃ sandhāvantassa saṃsarantassa evaṃ mahāaṭṭhisañcayo bhaveyya, ārohapariṇāhehi yattakoyaṃ vepullapabbato. Sace panassa koci saṃharitvā ṭhapetā bhaveyya, sambhatañca taṃ sace avinassantaṃ tiṭṭheyyāti. Ayañca nayo nibbutappadīpe viya bhijjanasabhāve kaḷevaranikkheparahite opapātikattabhāve sabbena sabbaṃ anaṭṭhike ca khuddakattabhāve vajjetvā vutto. Keci pana ‘‘parikappanavasena imassa nayassa āhaṭattā tesampi yadi siyā aṭṭhikaṅkalo, tenāpi saheva ayaṃ aṭṭhipuñjaparimāṇo vutto’’ti vadanti. Apare pana ‘‘nayidamevaṃ labbhamānasseva aṭṭhipuñjassa vasena sabbaññutaññāṇena paricchinditvā imassa parimāṇassa vuttatā. Tasmā vuttanayeneva attho gahetabbo’’ti.
ਗਾਥਾਸੁ ਮਹੇਸਿਨਾਤਿ ਮਹਨ੍ਤੇ ਸੀਲਕ੍ਖਨ੍ਧਾਦਯੋ ਏਸਤਿ ਗવੇਸਤੀਤਿ ਮਹੇਸੀ, ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ। ‘‘ਇਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਮਹੇਸਿਨਾ’’ਤਿ ਚ ਭਗવਾ ‘‘ਦਸਬਲਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਤਥਾਗਤੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁ વਿਯ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਅਞ੍ਞਂ વਿਯ ਕਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। વੇਪੁਲ੍ਲੋਤਿ ਰਾਜਗਹਂ ਪਰਿવਾਰੇਤ੍વਾ ਠਿਤੇਸੁ ਪਞ੍ਚਸੁ ਪਬ੍ਬਤੇਸੁ વਿਪੁਲਭਾવਤੋ વੇਪੁਲ੍ਲੋਤਿ ਲਦ੍ਧਨਾਮੋ। ਤਤੋ ਏવ ਮਹਾ, ਠਿਤਦਿਸਾਭਾਗવਸੇਨ ਉਤ੍ਤਰੋ ਗਿਜ੍ਝਕੂਟਸ੍ਸ। ਗਿਰਿਬ੍ਬਜੇਤਿ ਗਿਰਿਬ੍ਬਜਪੁਰਨਾਮਕਸ੍ਸ ਰਾਜਗਹਸ੍ਸ ਸਮੀਪੇ।
Gāthāsu mahesināti mahante sīlakkhandhādayo esati gavesatīti mahesī, sammāsambuddho. ‘‘Iti vuttaṃ mahesinā’’ti ca bhagavā ‘‘dasabalasamannāgato, bhikkhave, tathāgato’’tiādīsu viya attānaṃ aññaṃ viya katvā dasseti. Vepulloti rājagahaṃ parivāretvā ṭhitesu pañcasu pabbatesu vipulabhāvato vepulloti laddhanāmo. Tato eva mahā, ṭhitadisābhāgavasena uttaro gijjhakūṭassa. Giribbajeti giribbajapuranāmakassa rājagahassa samīpe.
ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ਭਗવਾ ‘‘ਏਤ੍ਤਕੇਨਾਪਿ ਕਾਲੇਨ ਅਨੁਪਚ੍ਛਿਨ੍ਨਭવਮੂਲਸ੍ਸ ਅਪਰਿਞ੍ਞਾਤવਤ੍ਥੁਕਸ੍ਸ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਸ੍ਸ ਅਯਮੀਦਿਸੀ ਕਟਸਿવਡ੍ਢਨਾ’’ਤਿ વਟ੍ਟੇ ਆਦੀਨવਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਯੇਸਂ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨਂ ਅਨਨੁਬੋਧਾ ਅਪ੍ਪਟਿવੇਧਾ ਅਨ੍ਧਪੁਥੁਜ੍ਜਨਸ੍ਸ ਏવਂ ਕਟਸਿવਡ੍ਢਨਾ, ਤਾਨਿ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨਿ ਦਿਟ੍ਠવਤੋ ਅਰਿਯਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਅਯਂ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਯਤੋ ਚ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨੀ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ।
Ettāvatā bhagavā ‘‘ettakenāpi kālena anupacchinnabhavamūlassa apariññātavatthukassa puthujjanassa ayamīdisī kaṭasivaḍḍhanā’’ti vaṭṭe ādīnavaṃ dassetvā idāni yesaṃ ariyasaccānaṃ ananubodhā appaṭivedhā andhaputhujjanassa evaṃ kaṭasivaḍḍhanā, tāni ariyasaccāni diṭṭhavato ariyapuggalassa ayaṃ natthīti dassento ‘‘yato ca ariyasaccānī’’tiādimāha.
ਤਤ੍ਥ ਯਤੋਤਿ ਯਦਾ। ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨੀਤਿ ਅਰਣੀਯਤੋ ਅਰਿਯਾਨਿ, ਅવਿਤਥਭਾવੇਨ ਸਚ੍ਚਾਨਿ ਚਾਤਿ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨਿ, ਅਰਿਯਭਾવਕਰਾਨਿ વਾ ਸਚ੍ਚਾਨਿ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨਿ, ਅਰਿਯੇਹਿ વਾ ਬੁਦ੍ਧਾਦੀਹਿ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਿਤਬ੍ਬਾਨਿ ਸਚ੍ਚਾਨਿ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨਿ। ਅਥ વਾ ਅਰਿਯਸ੍ਸ ਸਚ੍ਚਾਨਿ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨਿ। ਸਦੇવਕੇਨ ਹਿ ਲੋਕੇਨ ਸਰਣਨ੍ਤਿ ਅਰਣੀਯਤੋ ਅਰਿਯੋ ਭਗવਾ, ਤੇਨ ਸਯਮ੍ਭੁਞਾਣੇਨ ਦਿਟ੍ਠਤ੍ਤਾ ਤਸ੍ਸ ਸਚ੍ਚਾਨੀਤਿ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨਿ। ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਞ੍ਞਾਯ ਪਸ੍ਸਤੀਤਿ ਸਮ੍ਮਾ ਹੇਤੁਨਾ ਞਾਯੇਨ વਿਪਸ੍ਸਨਾਪਞ੍ਞਾਸਹਿਤਾਯ ਮਗ੍ਗਪਞ੍ਞਾਯ ਪਰਿਞ੍ਞਾਪਹਾਨਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾਭਾવਨਾਭਿਸਮਯવਸੇਨ ਪਸ੍ਸਤਿ। ਦੁਕ੍ਖਨ੍ਤਿਆਦਿ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨਂ ਸਰੂਪਦਸ੍ਸਨਂ। ਤਤ੍ਥ ਅਨੇਕੂਪਦ੍ਦવਾਧਿਟ੍ਠਾਨਤਾਯ ਕੁਚ੍ਛਿਤਭਾવਤੋ ਬਾਲਜਨਪਰਿਕਪ੍ਪਿਤਧੁવਸੁਭਸੁਖਤ੍ਤવਿਰਹੇਨ ਤੁਚ੍ਛਭਾવਤੋ ਚ ਦੁਕ੍ਖਂ। ਦੁਕ੍ਖਂ ਸਮੁਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਏਤੇਨਾਤਿ ਦੁਕ੍ਖਸਮੁਪ੍ਪਾਦੋ, ਦੁਕ੍ਖਸਮੁਦਯੋ। ਦੁਕ੍ਖਂ ਅਤਿਕ੍ਕਮਤਿ ਏਤੇਨ ਆਰਮ੍ਮਣਪ੍ਪਚ੍ਚਯਭੂਤੇਨ, ਏਤ੍ਥ વਾਤਿ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਅਤਿਕ੍ਕਮੋ, ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ। ਆਰਕਤ੍ਤਾ ਕਿਲੇਸੇਹਿ ਅਰਣੀਯਤੋ ਚ ਅਰਿਯੋ। ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਆਦੀਨਂ ਅਟ੍ਠਨ੍ਨਂ ਅਙ੍ਗਾਨਂ વਸੇਨ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕੋ। ਮਾਰੇਨ੍ਤੋ ਕਿਲੇਸੇ ਗਚ੍ਛਤਿ, ਨਿਬ੍ਬਾਨਤ੍ਥਿਕੇਹਿ ਮਗ੍ਗੀਯਤਿ, ਸਯਂ વਾ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਮਗ੍ਗਤੀਤਿ ਮਗ੍ਗੋ। ਤਤੋ ਏવ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਉਪਸਮਂ ਨਿਰੋਧਂ ਗਚ੍ਛਤੀਤਿ ਦੁਕ੍ਖੂਪਸਮਗਾਮੀ। ਯਤੋ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਞ੍ਞਾਯ ਪਸ੍ਸਤੀਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ।
Tattha yatoti yadā. Ariyasaccānīti araṇīyato ariyāni, avitathabhāvena saccāni cāti ariyasaccāni, ariyabhāvakarāni vā saccāni ariyasaccāni, ariyehi vā buddhādīhi paṭivijjhitabbāni saccāni ariyasaccāni. Atha vā ariyassa saccāni ariyasaccāni. Sadevakena hi lokena saraṇanti araṇīyato ariyo bhagavā, tena sayambhuñāṇena diṭṭhattā tassa saccānīti ariyasaccāni. Sammappaññāya passatīti sammā hetunā ñāyena vipassanāpaññāsahitāya maggapaññāya pariññāpahānasacchikiriyābhāvanābhisamayavasena passati. Dukkhantiādi ariyasaccānaṃ sarūpadassanaṃ. Tattha anekūpaddavādhiṭṭhānatāya kucchitabhāvato bālajanaparikappitadhuvasubhasukhattavirahena tucchabhāvato ca dukkhaṃ. Dukkhaṃ samuppajjati etenāti dukkhasamuppādo, dukkhasamudayo. Dukkhaṃ atikkamati etena ārammaṇappaccayabhūtena, ettha vāti dukkhassa atikkamo, nibbānaṃ. Ārakattā kilesehi araṇīyato ca ariyo. Sammādiṭṭhiādīnaṃ aṭṭhannaṃ aṅgānaṃ vasena aṭṭhaṅgiko. Mārento kilese gacchati, nibbānatthikehi maggīyati, sayaṃ vā nibbānaṃ maggatīti maggo. Tato eva dukkhassa upasamaṃ nirodhaṃ gacchatīti dukkhūpasamagāmī. Yato sammappaññāya passatīti sambandho.
ਸ ਸਤ੍ਤਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ ਪਰਮਂ, ਸਨ੍ਧਾવਿਤ੍વਾਨ ਪੁਗ੍ਗਲੋਤਿ ਸੋ ਏવਂ ਚਤੁਸਚ੍ਚਦਸ੍ਸਾવੀ ਅਰਿਯਪੁਗ੍ਗਲੋ ਸੋਤਾਪਨ੍ਨੋ ਸਬ੍ਬਮੁਦਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯੋ ਸਮਾਨੋ ਸਤ੍ਤવਾਰਪਰਮਂਯੇવ ਭવਾਦੀਸੁ ਅਪਰਾਪਰੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿવਸੇਨ ਸਨ੍ਧਾવਿਤ੍વਾ ਸਂਸਰਿਤ੍વਾ। ਏਕਬੀਜੀ, ਕੋਲਂਕੋਲੋ, ਸਤ੍ਤਕ੍ਖਤ੍ਤੁਪਰਮੋਤਿ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਂ ਤਿਕ੍ਖਮਜ੍ਝਿਮਮੁਦੁਭਾવੇਨ ਤਯੋ ਹਿ ਸੋਤਾਪਨ੍ਨਾ। ਤੇਸੁ ਸਬ੍ਬਮੁਦਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸ੍ਸ વਸੇਨਿਦਂ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਸ ਸਤ੍ਤਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ ਪਰਮਂ, ਸਨ੍ਧਾવਿਤ੍વਾਨਾ’’ਤਿ । ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸਨ੍ਤਕਰੋ ਹੋਤੀਤਿ વਟ੍ਟਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਅਨ੍ਤਕਰੋ ਪਰਿਯੋਸਾਨਕਰੋ ਹੋਤਿ। ਕਥਂ? ਸਬ੍ਬਸਂਯੋਜਨਕ੍ਖਯਾ ਅਨੁਪੁਬ੍ਬੇਨ ਅਗ੍ਗਮਗ੍ਗਂ ਅਧਿਗਨ੍ਤ੍વਾ ਨਿਰવਸੇਸਾਨਂ ਸਂਯੋਜਨਾਨਂ ਖੇਪਨਾਤਿ ਅਰਹਤ੍ਤਫਲੇਨੇવ ਦੇਸਨਾਯ ਕੂਟਂ ਗਣ੍ਹਿ।
Sasattakkhattuṃ paramaṃ, sandhāvitvāna puggaloti so evaṃ catusaccadassāvī ariyapuggalo sotāpanno sabbamudindriyo samāno sattavāraparamaṃyeva bhavādīsu aparāparuppattivasena sandhāvitvā saṃsaritvā. Ekabījī, kolaṃkolo, sattakkhattuparamoti indriyānaṃ tikkhamajjhimamudubhāvena tayo hi sotāpannā. Tesu sabbamudindriyassa vasenidaṃ vuttaṃ ‘‘sa sattakkhattuṃ paramaṃ, sandhāvitvānā’’ti . Dukkhassantakaro hotīti vaṭṭadukkhassa antakaro pariyosānakaro hoti. Kathaṃ? Sabbasaṃyojanakkhayā anupubbena aggamaggaṃ adhigantvā niravasesānaṃ saṃyojanānaṃ khepanāti arahattaphaleneva desanāya kūṭaṃ gaṇhi.
ਚਤੁਤ੍ਥਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Catutthasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ • Khuddakanikāya / ਇਤਿવੁਤ੍ਤਕਪਾਲ਼ਿ • Itivuttakapāḷi / ੪. ਅਟ੍ਠਿਪੁਞ੍ਜਸੁਤ੍ਤਂ • 4. Aṭṭhipuñjasuttaṃ
