Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / പഞ്ചപകരണ-അനുടീകാ • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā |
൩. ആയതനയമകം
3. Āyatanayamakaṃ
൧. പണ്ണത്തിവാരോ
1. Paṇṇattivāro
ഉദ്ദേസവാരവണ്ണനാ
Uddesavāravaṇṇanā
൧-൯. വുത്തനയേനാതി ‘‘അവയവപദേഹി വുത്തോ ഏകദേസോ സകലോ വാ സമുദായപദാനം അത്ഥോ, സമുദായപദേഹി പന വുത്തോ ഏകന്തേന അവയവപദാനം അത്ഥോ’’തിആദിനാ വുത്തേന നയേന. ഏതേന യഥാവുത്തഅത്ഥവണ്ണനാനയദസ്സനതായ സബ്ബപണ്ണത്തിവാരാദീസു യഥാരഹം അത്ഥോ നേതബ്ബോതി ദസ്സേതി.
1-9. Vuttanayenāti ‘‘avayavapadehi vutto ekadeso sakalo vā samudāyapadānaṃ attho, samudāyapadehi pana vutto ekantena avayavapadānaṃ attho’’tiādinā vuttena nayena. Etena yathāvuttaatthavaṇṇanānayadassanatāya sabbapaṇṇattivārādīsu yathārahaṃ attho netabboti dasseti.
ഉദ്ദേസവാരവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Uddesavāravaṇṇanā niṭṭhitā.
നിദ്ദേസവാരവണ്ണനാ
Niddesavāravaṇṇanā
൧൦-൧൭. വായനം സവിസയം ബ്യാപേത്വാ പവത്തനം, തയിദം യഥാ ഗന്ധായതനേ ലബ്ഭതി, ഏവം സീലാദീസുപീതി പാളിയം ‘‘സീലഗന്ധോ’’തിആദി വുത്തം ‘‘സീലാദിയേവ ഗന്ധോ’’തി കത്വാ. തേനാഹ അട്ഠകഥായം ‘‘സീലഗന്ധോ…പേ॰… നാമാനീ’’തി. യസ്മാ പന സവിസയബ്യാപനം തത്ഥ പസടഭാവോ പാകടഭാവോ വാ ഹോതി, തസ്മാ ‘‘പസാരണട്ഠേന പാകടഭാവട്ഠേന വാ’’തി വുത്തം. അത്തനോ വത്ഥുസ്സ സൂചനം വാ വായനം. ‘‘ദേവകായാ സമാഗതാ (ദീ॰ നി॰ ൨.൩൩൨; സം॰ നി॰ ൧.൩൭), പണ്ണത്തിധമ്മാ’’തിആദീസു (ധ॰ സ॰ ദുകമാതികാ ൧൦൮) സമൂഹപഞ്ഞത്തീസുപി കായധമ്മസദ്ദാ ആഗതാതി ‘‘സസഭാവ’’ന്തി വിസേസേതി. കായവചനേന…പേ॰… നത്ഥീതി ഇദം ‘‘ന ധമ്മോ നായതന’’ന്തി ഏത്ഥ ധമ്മസദ്ദസ്സ വിനിവത്തവിസേസസബ്ബസഭാവധമ്മവാചകതം സന്ധായ വുത്തം, ന ധമ്മായതനസങ്ഖാതധമ്മവിസേസവാചകതന്തി ദട്ഠബ്ബം.
10-17. Vāyanaṃ savisayaṃ byāpetvā pavattanaṃ, tayidaṃ yathā gandhāyatane labbhati, evaṃ sīlādīsupīti pāḷiyaṃ ‘‘sīlagandho’’tiādi vuttaṃ ‘‘sīlādiyeva gandho’’ti katvā. Tenāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘sīlagandho…pe… nāmānī’’ti. Yasmā pana savisayabyāpanaṃ tattha pasaṭabhāvo pākaṭabhāvo vā hoti, tasmā ‘‘pasāraṇaṭṭhena pākaṭabhāvaṭṭhena vā’’ti vuttaṃ. Attano vatthussa sūcanaṃ vā vāyanaṃ. ‘‘Devakāyā samāgatā (dī. ni. 2.332; saṃ. ni. 1.37), paṇṇattidhammā’’tiādīsu (dha. sa. dukamātikā 108) samūhapaññattīsupi kāyadhammasaddā āgatāti ‘‘sasabhāva’’nti viseseti. Kāyavacanena…pe… natthīti idaṃ ‘‘na dhammo nāyatana’’nti ettha dhammasaddassa vinivattavisesasabbasabhāvadhammavācakataṃ sandhāya vuttaṃ, na dhammāyatanasaṅkhātadhammavisesavācakatanti daṭṭhabbaṃ.
നിദ്ദേസവാരവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Niddesavāravaṇṇanā niṭṭhitā.
൨. പവത്തിവാരവണ്ണനാ
2. Pavattivāravaṇṇanā
൧൮-൨൧. ഏതസ്മിന്തി പവത്തിവാരേ. പുച്ഛാമത്തലാഭേനാതി മോഘപുച്ഛാഭാവമാഹ. ഏകേകന്തി ‘‘യസ്സ ചക്ഖായതനം ഉപ്പജ്ജതി, തസ്സ സദ്ദായതനം ഉപ്പജ്ജതീ’’തിആദികം ഏകേകം. പഞ്ചാതി ‘‘യസ്സ സദ്ദായതനം ഉപ്പജ്ജതി, തസ്സ ഗന്ധായതനം ഉപ്പജ്ജതീ’’തിആദീനി പഞ്ച. പുച്ഛാമത്തലാഭേന സങ്ഗഹം അനുജാനന്തോ ‘‘വിസ്സജ്ജനവസേന ഹാപേതബ്ബാനീ’’തി ആഹ. ‘‘വക്ഖതി ഹീ’’തിആദിനാ യഥാവുത്തമത്ഥം അട്ഠകഥായ സമത്ഥേതി.
18-21. Etasminti pavattivāre. Pucchāmattalābhenāti moghapucchābhāvamāha. Ekekanti ‘‘yassa cakkhāyatanaṃ uppajjati, tassa saddāyatanaṃ uppajjatī’’tiādikaṃ ekekaṃ. Pañcāti ‘‘yassa saddāyatanaṃ uppajjati, tassa gandhāyatanaṃ uppajjatī’’tiādīni pañca. Pucchāmattalābhena saṅgahaṃ anujānanto ‘‘vissajjanavasena hāpetabbānī’’ti āha. ‘‘Vakkhati hī’’tiādinā yathāvuttamatthaṃ aṭṭhakathāya samattheti.
സദിസവിസ്സജ്ജനന്തി സാമഞ്ഞവചനം വിസേസനിവിട്ഠമേവ ഹോതീതി തം വിസേസം ദസ്സേന്തോ ‘‘പുഗ്ഗലവാരമേവ സന്ധായ വുത്ത’’ന്തി വത്വാ തസ്സാ പന സദിസവിസ്സജ്ജനതായ അബ്യാപിതത്താ യത്ഥ സദിസം, തത്ഥാപി വിസ്സജ്ജിതന്തി ദസ്സേന്തോ ‘‘ഓകാസവാരേ പന…പേ॰… വിസ്സജ്ജിത’’ന്തി ആഹ. തത്ഥ തന്തി ദുതിയം. പുഗ്ഗലവാരേപീതി യത്ഥ സദിസം വിസ്സജ്ജനം, തത്ഥ പുഗ്ഗലവാരേപി വിസ്സജ്ജിതം, പഗേവ ഓകാസവാരേതി അധിപ്പായോ. വിരത്തകാമകമ്മനിബ്ബത്തസ്സാതി ഭാവനാബലേന വിരത്തോ കാമോ ഏതേനാതി വിരത്തകാമം, രൂപാവചരകമ്മം, തതോ നിബ്ബത്തസ്സ. പടിസന്ധി ഏവ ബീജം പടിസന്ധിബീജം, തസ്സ. ‘‘ഏവംസഭാവത്താ’’തി ഏതേന ഏകന്തതോ കാമതണ്ഹാനിദാനകമ്മഹേതുകാനി ഘാനാദീനീതി ദസ്സേതി. ഗന്ധാദയോ ച ന സന്തീതി സബ്ബേന സബ്ബം തേസമ്പി അഭാവം സന്ധായ വദതി. തത്ഥ യം വത്തബ്ബം, തം ഹേട്ഠാ വുത്തമേവ.
Sadisavissajjananti sāmaññavacanaṃ visesaniviṭṭhameva hotīti taṃ visesaṃ dassento ‘‘puggalavārameva sandhāya vutta’’nti vatvā tassā pana sadisavissajjanatāya abyāpitattā yattha sadisaṃ, tatthāpi vissajjitanti dassento ‘‘okāsavāre pana…pe… vissajjita’’nti āha. Tattha tanti dutiyaṃ. Puggalavārepīti yattha sadisaṃ vissajjanaṃ, tattha puggalavārepi vissajjitaṃ, pageva okāsavāreti adhippāyo. Virattakāmakammanibbattassāti bhāvanābalena viratto kāmo etenāti virattakāmaṃ, rūpāvacarakammaṃ, tato nibbattassa. Paṭisandhi eva bījaṃ paṭisandhibījaṃ, tassa. ‘‘Evaṃsabhāvattā’’ti etena ekantato kāmataṇhānidānakammahetukāni ghānādīnīti dasseti. Gandhādayo ca na santīti sabbena sabbaṃ tesampi abhāvaṃ sandhāya vadati. Tattha yaṃ vattabbaṃ, taṃ heṭṭhā vuttameva.
‘‘സച്ച’’ന്തി യഥാവുത്തവസേന ഗഹേതബ്ബം ചോദകേന വുത്തമത്ഥം സമ്പടിച്ഛിത്വാ പുന യേനാധിപ്പായേന താനി യമകാനി സദിസവിസ്സജ്ജനാനി, തം ദസ്സേതും ‘‘യഥാ പനാ’’തിആദി വുത്തം. തത്രായം സങ്ഖേപത്ഥോ – തത്ഥ ചക്ഖായതനമൂലകേസു ഘാനായതനയമകേന ‘‘സചക്ഖുകാനം അഘാനകാനം ഉപപജ്ജന്താന’’ന്തിആദിനാ നയേന ജിവ്ഹാകായായതനയമകാനി യഥാ സദിസവിസ്സജ്ജനാനി, തഥാ ഇധ ഘാനായതനമൂലകേസു ഘാനായതനയമകേന താനി ജിവ്ഹാകായായതനയമകാനി ‘‘യസ്സ ഘാനായതനം ഉപ്പജ്ജതി, തസ്സ ജിവ്ഹായതനം ഉപ്പജ്ജതീതി? ആമന്താ’’തിആദിനാ നയേന സദിസവിസ്സജ്ജനാനീതി. ഏവമേത്ഥ ഉഭയേസം വിസും അഞ്ഞമഞ്ഞം സദിസവിസ്സജ്ജനതായ ഇദം വുത്തം, ന ഏകജ്ഝം അഞ്ഞമഞ്ഞം സദിസവിസ്സജ്ജനതായ. തേനാഹ ‘‘തസ്മാ തത്ഥ തത്ഥേവ സദിസവിസ്സജ്ജനതാ പാളിഅനാരുള്ഹതായ കാരണ’’ന്തി. ഏവഞ്ച സതി ചക്ഖായതനമൂലഗ്ഗഹണം കിമത്ഥിയന്തി ആഹ ‘‘നിദസ്സനഭാവേനാ’’തിആദി. തത്ഥ നിദസ്സനഭാവേനാതി നിദസ്സനഭൂതാനം അഞ്ഞമഞ്ഞസദിസവിസ്സജ്ജനതാസങ്ഖാതേന നിദസ്സനഭാവേനേവ, ന പന തേസം നിദസ്സിതബ്ബേഹി സബ്ബഥാ സദിസവിസ്സജ്ജനതായാതി അധിപ്പായോ. ‘‘യേഭുയ്യതായാ’’തി വുത്തം യേഭുയ്യതം ദസ്സേതും ‘‘തേസു ഹീ’’തിആദി വുത്തം.
‘‘Sacca’’nti yathāvuttavasena gahetabbaṃ codakena vuttamatthaṃ sampaṭicchitvā puna yenādhippāyena tāni yamakāni sadisavissajjanāni, taṃ dassetuṃ ‘‘yathā panā’’tiādi vuttaṃ. Tatrāyaṃ saṅkhepattho – tattha cakkhāyatanamūlakesu ghānāyatanayamakena ‘‘sacakkhukānaṃ aghānakānaṃ upapajjantāna’’ntiādinā nayena jivhākāyāyatanayamakāni yathā sadisavissajjanāni, tathā idha ghānāyatanamūlakesu ghānāyatanayamakena tāni jivhākāyāyatanayamakāni ‘‘yassa ghānāyatanaṃ uppajjati, tassa jivhāyatanaṃ uppajjatīti? Āmantā’’tiādinā nayena sadisavissajjanānīti. Evamettha ubhayesaṃ visuṃ aññamaññaṃ sadisavissajjanatāya idaṃ vuttaṃ, na ekajjhaṃ aññamaññaṃ sadisavissajjanatāya. Tenāha ‘‘tasmā tattha tattheva sadisavissajjanatā pāḷianāruḷhatāya kāraṇa’’nti. Evañca sati cakkhāyatanamūlaggahaṇaṃ kimatthiyanti āha ‘‘nidassanabhāvenā’’tiādi. Tattha nidassanabhāvenāti nidassanabhūtānaṃ aññamaññasadisavissajjanatāsaṅkhātena nidassanabhāveneva, na pana tesaṃ nidassitabbehi sabbathā sadisavissajjanatāyāti adhippāyo. ‘‘Yebhuyyatāyā’’ti vuttaṃ yebhuyyataṃ dassetuṃ ‘‘tesu hī’’tiādi vuttaṃ.
ഏവന്തി ഇമിനാ ‘‘ആമന്താ’’തി പടിവചനവിസ്സജ്ജനേന യഥാവുത്തവചനസ്സേവ വിസ്സജ്ജനഭാവാനുജാനനം കത്തബ്ബന്തി ഇമമത്ഥം ആകഡ്ഢതി. സാതി ദുതിയപുച്ഛാ. ഘാനായതനയമകേനാതി ചക്ഖായതനമൂലകേസു ഘാനായതനയമകേനേവ. തംസേസാനീതി തേന ഘാനായതനമൂലകകായായതനയമകേന സദ്ധിം സേസാനി. സദിസവിസ്സജ്ജനത്താ അനാരുള്ഹാനീതി ഏത്ഥ ‘‘അനാരുള്ഹാനീ’’തി ഏത്തകമേവ തഥാ-സദ്ദേന അനുകഡ്ഢീയതി, ന ‘‘സദിസവിസ്സജ്ജനത്താ’’തി ദസ്സേന്തോ ‘‘തഥാതി…പേ॰… സമഞ്ഞേനാ’’തി വത്വാ ഇദാനി ‘‘കാരണസാമഞ്ഞേനാ’’തി വുത്തസ്സ സദിസവിസ്സജ്ജനത്തസ്സ തത്ഥ അഭാവം ദസ്സേതും ‘‘ഘാനജിവ്ഹാകായായതനാനം പനാ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ അഗബ്ഭസേയ്യകേസു പവത്തമാനാനന്തി ഏത്ഥാപി ‘‘സഹചാരിതായാ’’തി പദം ആനേത്വാ സമ്ബന്ധിതബ്ബം, തഥാ ‘‘ഗബ്ഭസേയ്യകേസു ച പവത്തമാനാന’’ന്തി. ഇതരാനി ഘാനായതനമൂലകാനി ജിവ്ഹാകായായതനയമകാനി ദ്വേ ന വിസ്സജ്ജീയന്തി, ഘാനായതനമൂലകേസു ച യമകേസു വിസ്സജ്ജിതേസു ഇതരദ്വയമൂലകാനി ജിവ്ഹാകായായതനമൂലകാനി ന വിസ്സജ്ജീയന്തി അവിസേസത്താ അപ്പവിസേസത്താ ചാതി യോജേതബ്ബം. തത്ഥ കായായതനയമകേ ദുതിയപുച്ഛാവസേന അപ്പവിസേസോ, ഇതരവസേന അവിസേസോ വേദിതബ്ബോ. രൂപായതനമനായതനേഹി സദ്ധിന്തി ഇദം രൂപായതനമൂലകമനായതനവസേന വുത്തന്തി ആഹ ‘‘രൂപായതന…പേ॰… അധിപ്പായോ’’തി. തേനേവാഹ ‘‘രൂപായതനമൂലകേസു ഹീ’’തിആദി. യമകാനന്തി രൂപായതനമൂലകഗന്ധരസഫോട്ഠബ്ബായതനയമകാനം. ദുതിയപുച്ഛാനന്തി യഥാവുത്തയമകാനംയേവ ദുതിയപുച്ഛാനം. വുത്തനയേനാതി ‘‘സരൂപകാനം അചിത്തകാന’’ന്തിആദിനാ വുത്തേന നയേന. ആദിപുച്ഛാനന്തി തേസംയേവ യമകാനം പഠമപുച്ഛാനം.
Evanti iminā ‘‘āmantā’’ti paṭivacanavissajjanena yathāvuttavacanasseva vissajjanabhāvānujānanaṃ kattabbanti imamatthaṃ ākaḍḍhati. Sāti dutiyapucchā. Ghānāyatanayamakenāti cakkhāyatanamūlakesu ghānāyatanayamakeneva. Taṃsesānīti tena ghānāyatanamūlakakāyāyatanayamakena saddhiṃ sesāni. Sadisavissajjanattā anāruḷhānīti ettha ‘‘anāruḷhānī’’ti ettakameva tathā-saddena anukaḍḍhīyati, na ‘‘sadisavissajjanattā’’ti dassento ‘‘tathāti…pe… samaññenā’’ti vatvā idāni ‘‘kāraṇasāmaññenā’’ti vuttassa sadisavissajjanattassa tattha abhāvaṃ dassetuṃ ‘‘ghānajivhākāyāyatanānaṃ panā’’tiādi vuttaṃ. Tattha agabbhaseyyakesu pavattamānānanti etthāpi ‘‘sahacāritāyā’’ti padaṃ ānetvā sambandhitabbaṃ, tathā ‘‘gabbhaseyyakesu ca pavattamānāna’’nti. Itarāni ghānāyatanamūlakāni jivhākāyāyatanayamakāni dve na vissajjīyanti, ghānāyatanamūlakesu ca yamakesu vissajjitesu itaradvayamūlakāni jivhākāyāyatanamūlakāni na vissajjīyanti avisesattā appavisesattā cāti yojetabbaṃ. Tattha kāyāyatanayamake dutiyapucchāvasena appaviseso, itaravasena aviseso veditabbo. Rūpāyatanamanāyatanehi saddhinti idaṃ rūpāyatanamūlakamanāyatanavasena vuttanti āha ‘‘rūpāyatana…pe… adhippāyo’’ti. Tenevāha ‘‘rūpāyatanamūlakesu hī’’tiādi. Yamakānanti rūpāyatanamūlakagandharasaphoṭṭhabbāyatanayamakānaṃ. Dutiyapucchānanti yathāvuttayamakānaṃyeva dutiyapucchānaṃ. Vuttanayenāti ‘‘sarūpakānaṃ acittakāna’’ntiādinā vuttena nayena. Ādipucchānanti tesaṃyeva yamakānaṃ paṭhamapucchānaṃ.
ഹേട്ഠിമേഹീതി ഇദം അവിസേസവചനമ്പി യേസു സദിസവിസ്സജ്ജനതാ സമ്ഭവതി, തദപേക്ഖന്തി ആഹ ‘‘ഗന്ധരസ…പേ॰… അത്ഥോ’’തി. ഉദ്ദിട്ഠധമ്മേസു ഉദ്ദേസാനുരൂപം ലബ്ഭമാനവിസേസകഥനം വിസ്സജ്ജനം, യോ തത്ഥ ന സബ്ബേന സബ്ബം ഉദ്ദേസാനുരൂപഗുണേന ഉപലബ്ഭതി, തസ്സ അകഥനമ്പി അത്ഥതോ വിസ്സജ്ജനമേവ നാമ ഹോതീതി ആഹ ‘‘അവിസ്സജ്ജനേനേവ അലബ്ഭമാനതാദസ്സനേന വിസ്സജ്ജിതാനി നാമ ഹോന്തീ’’തി.
Heṭṭhimehīti idaṃ avisesavacanampi yesu sadisavissajjanatā sambhavati, tadapekkhanti āha ‘‘gandharasa…pe… attho’’ti. Uddiṭṭhadhammesu uddesānurūpaṃ labbhamānavisesakathanaṃ vissajjanaṃ, yo tattha na sabbena sabbaṃ uddesānurūpaguṇena upalabbhati, tassa akathanampi atthato vissajjanameva nāma hotīti āha ‘‘avissajjaneneva alabbhamānatādassanena vissajjitāni nāma hontī’’ti.
ചക്ഖുവികലസോതവികലാ വിയ ചക്ഖുസോതവികലോപി ലബ്ഭതീതി സോ പന അട്ഠകഥായം പി-സദ്ദേന സങ്ഗഹിതോതി ദസ്സേന്തോ ‘‘ജച്ചന്ധമ്പി…പേ॰… വേദിതബ്ബോ’’തി ആഹ. പരിപുണ്ണായതനമേവ ഓപപാതികം സന്ധായ വുത്തന്തി ഏത്ഥ അട്ഠാനപ്പയുത്തോ ഏവ-സദ്ദോതി തസ്സ ഠാനം ദസ്സേന്തോ ‘‘വുത്തമേവാതി അത്ഥോ’’തി വത്വാ തേന പരിപുണ്ണായതനസ്സ തത്ഥ അനിയതത്താ അപരിപുണ്ണായതനസ്സപി സങ്ഗഹോ സിദ്ധോതി ദസ്സേന്തോ ‘‘തേന ജച്ചന്ധബധിരമ്പി സന്ധായ വുത്തതാ ന നിവാരിതാ ഹോതീ’’തി ആഹ.
Cakkhuvikalasotavikalā viya cakkhusotavikalopi labbhatīti so pana aṭṭhakathāyaṃ pi-saddena saṅgahitoti dassento ‘‘jaccandhampi…pe… veditabbo’’ti āha. Paripuṇṇāyatanameva opapātikaṃ sandhāya vuttanti ettha aṭṭhānappayutto eva-saddoti tassa ṭhānaṃ dassento ‘‘vuttamevāti attho’’ti vatvā tena paripuṇṇāyatanassa tattha aniyatattā aparipuṇṇāyatanassapi saṅgaho siddhoti dassento ‘‘tena jaccandhabadhirampi sandhāya vuttatā na nivāritā hotī’’ti āha.
൨൨-൨൫൪. തസ്മിം പുഗ്ഗലസ്സ അനാമട്ഠത്താതി കസ്മാ വുത്തം, യാവതാ ‘‘രൂപീബ്രഹ്മലോകം പുച്ഛതീ’’തി ഇമിനാപി ഓകാസോയേവ ആമട്ഠോതി. ‘‘ആമന്താ’’തി പടിഞ്ഞായ കാരണവിഭാവനാധിപ്പായേനേവ ‘‘കസ്മാ പടിഞ്ഞാത’’ന്തി ചോദനം സമുട്ഠാപേത്വാ തം കാരണം ദസ്സേതുകാമോ ‘‘നനൂ’’തിആദിമാഹ . ഗബ്ഭസേയ്യകഭാവം ഗന്ത്വാ പരിനിബ്ബായിസ്സതീതി പച്ഛിമഭവികം സന്ധായാഹ. തദവത്ഥസ്സാതി പച്ഛിമഭവാവത്ഥസ്സ. ഭവിസ്സന്തസ്സാതി ഭാവിനോ. പടിഞ്ഞാതബ്ബത്താതി ‘‘ഉപ്പജ്ജിസ്സതീ’’തി പടിഞ്ഞാതബ്ബത്താ.
22-254. Tasmiṃ puggalassa anāmaṭṭhattāti kasmā vuttaṃ, yāvatā ‘‘rūpībrahmalokaṃ pucchatī’’ti imināpi okāsoyeva āmaṭṭhoti. ‘‘Āmantā’’ti paṭiññāya kāraṇavibhāvanādhippāyeneva ‘‘kasmā paṭiññāta’’nti codanaṃ samuṭṭhāpetvā taṃ kāraṇaṃ dassetukāmo ‘‘nanū’’tiādimāha . Gabbhaseyyakabhāvaṃ gantvā parinibbāyissatīti pacchimabhavikaṃ sandhāyāha. Tadavatthassāti pacchimabhavāvatthassa. Bhavissantassāti bhāvino. Paṭiññātabbattāti ‘‘uppajjissatī’’ti paṭiññātabbattā.
അഥ കസ്മാതി ഏത്ഥായം സങ്ഖേപത്ഥോ – യദി ‘‘യസ്സ രൂപായതനം ഉപ്പജ്ജിസ്സതി, തസ്സ ചക്ഖായതനം ഉപ്പജ്ജിസ്സതീ’’തി പുച്ഛായം വുത്തേന വിധിനാ പടിഞ്ഞാതബ്ബം, അഥ കസ്മാ അഥ കേന കാരണേന പടിലോമേ ‘‘യസ്സ വാ പന രൂപായതനം നുപ്പജ്ജിസ്സതി, തസ്സ ചക്ഖായതനം നുപ്പജ്ജിസ്സതീ’’തി പുച്ഛായ ‘‘ആമന്താ’’തി പടിഞ്ഞാതം, നനു ഇദം അഞ്ഞമഞ്ഞം വിരുദ്ധന്തി? നനൂതിആദിനാപി ചോദകോ തമേവ വിരോധം വിഭാവേതി. നോ ച നുപ്പജ്ജിസ്സതി ഉപ്പജ്ജിസ്സതി ഏവാതി അത്ഥോ. ‘‘തസ്മിം ഭവേ’’തിആദി തസ്സ പരിഹാരോ. തത്ഥ തസ്മിം ഭവേതി യസ്മിം ഭവേ ‘‘രൂപായതനം നുപ്പജ്ജിസ്സതീ’’തി വുത്തം പവത്തമാനത്താ, തസ്മിം ഭവേ. അനാഗതഭാവേന അവചനതോതി ഭാവീഭാവേന അവത്തബ്ബതോ ആരദ്ധുപ്പാദഭാവേന പവത്തമാനത്താതി അധിപ്പായോ. തേനേവാഹ ‘‘ഭവന്തരേ ഹീ’’തിആദി. ന പന വുച്ചതീതി സമ്ബന്ധോ. ഏവഞ്ച കത്വാതിആദിനാ പാഠന്തരേന യഥാവുത്തമത്ഥം സമത്ഥേതി.
Atha kasmāti etthāyaṃ saṅkhepattho – yadi ‘‘yassa rūpāyatanaṃ uppajjissati, tassa cakkhāyatanaṃ uppajjissatī’’ti pucchāyaṃ vuttena vidhinā paṭiññātabbaṃ, atha kasmā atha kena kāraṇena paṭilome ‘‘yassa vā pana rūpāyatanaṃ nuppajjissati, tassa cakkhāyatanaṃ nuppajjissatī’’ti pucchāya ‘‘āmantā’’ti paṭiññātaṃ, nanu idaṃ aññamaññaṃ viruddhanti? Nanūtiādināpi codako tameva virodhaṃ vibhāveti. No ca nuppajjissati uppajjissati evāti attho. ‘‘Tasmiṃ bhave’’tiādi tassa parihāro. Tattha tasmiṃ bhaveti yasmiṃ bhave ‘‘rūpāyatanaṃ nuppajjissatī’’ti vuttaṃ pavattamānattā, tasmiṃ bhave. Anāgatabhāvena avacanatoti bhāvībhāvena avattabbato āraddhuppādabhāvena pavattamānattāti adhippāyo. Tenevāha ‘‘bhavantare hī’’tiādi. Na pana vuccatīti sambandho. Evañca katvātiādinā pāṭhantarena yathāvuttamatthaṃ samattheti.
യസ്മിം അത്തഭാവേ യേഹി ആയതനേഹി ഭവിതബ്ബം, തംതംആയതനനിബ്ബത്തകകമ്മേന അവസ്സംഭാവീആയതനസ്സ സത്തസ്സ, സന്താനസ്സ വാ, ‘‘യസ്സ വാ പന രൂപായതനം ഉപ്പജ്ജിസ്സതി, തസ്സ ചക്ഖായതനം ഉപ്പജ്ജിസ്സതീതി? ആമന്താ, യസ്സ വാ പന രൂപായതനം നുപ്പജ്ജിസ്സതി, തസ്സ ചക്ഖായതനം നുപ്പജ്ജിസ്സതീതി? ആമന്താ’’തി ച ഏവം പവത്തം പുച്ഛാദ്വയവിസ്സജ്ജനം ആയതനപടിലാഭസ്സ ജാതിഭാവതോ സുട്ഠു ഉപപന്നം ഭവതി. പച്ഛിമഭവികാദയോതി ഏത്ഥ ആദി-സദ്ദേന അരൂപേ ഉപ്പജ്ജിത്വാ പരിനിബ്ബായനകാ സങ്ഗയ്ഹന്തി. ഇദമ്പി വിസ്സജ്ജനം. അഭിനന്ദിതബ്ബത്താതി ‘‘ആമന്താ’’തി സമ്പടിച്ഛിതബ്ബത്താ.
Yasmiṃ attabhāve yehi āyatanehi bhavitabbaṃ, taṃtaṃāyatananibbattakakammena avassaṃbhāvīāyatanassa sattassa, santānassa vā, ‘‘yassa vā pana rūpāyatanaṃ uppajjissati, tassa cakkhāyatanaṃ uppajjissatīti? Āmantā, yassa vā pana rūpāyatanaṃ nuppajjissati, tassa cakkhāyatanaṃ nuppajjissatīti? Āmantā’’ti ca evaṃ pavattaṃ pucchādvayavissajjanaṃ āyatanapaṭilābhassa jātibhāvato suṭṭhu upapannaṃ bhavati. Pacchimabhavikādayoti ettha ādi-saddena arūpe uppajjitvā parinibbāyanakā saṅgayhanti. Idampi vissajjanaṃ. Abhinanditabbattāti ‘‘āmantā’’ti sampaṭicchitabbattā.
യം പന അഘാനകാനം കാമാവചരം ഉപപജ്ജന്താനന്തി വുത്തന്തി സമ്ബന്ധോ. യസ്സ വിപാകോ ഘാനായതനുപ്പത്തിതോ പുരേതരമേവ ഉപച്ഛിജ്ജിസ്സതി, തം ഘാനായതനാനിബ്ബത്തകകമ്മന്തി വുത്തം. കഥം പനീദിസം കമ്മം അത്ഥീതി വിഞ്ഞായതീതി ആഹ ‘‘യസ്സ യത്ഥാ’’തിആദി. ഏവമ്പി ഗബ്ഭസേയ്യകോ ഏവ ഇധ അഘാനകോതി അധിപ്പേതോതി കഥമിദം വിഞ്ഞായതീതി ചോദനായ ‘‘ന ഹീ’’തിആദിം വത്വാ തമത്ഥം സാധേതും ‘‘ധമ്മഹദയവിഭങ്ഗേ’’തിആദി വുത്തം. അവചനത്തമ്പി ഹി യഥാധമ്മസാസനേ അഭിധമ്മേ പടിക്ഖേപോയേവാതി . ഇധാതി ഇമസ്മിം ആയതനയമകേ. യഥാദസ്സിതാസൂതി ‘‘യസ്സ വാ പന സോതായതനം നുപ്പജ്ജിസ്സതി, തസ്സ ചക്ഖായതനം നുപ്പജ്ജതി, യസ്സ യത്ഥ ഘാനായതനം ന നിരുജ്ഝതി, തസ്സ തത്ഥ രൂപായതനം ന നിരുജ്ഝിസ്സതീ’’തി ച ദസ്സിതപ്പകാരാസു പുച്ഛാസു. ആമന്താതി വുത്തന്തി അഥ കസ്മാ ന വിഞ്ഞായതീതി യോജനാ. ഏതാസു പുച്ഛാസു കസ്മാ പടിവചനേന വിസ്സജ്ജനം ന കതന്തി അധിപ്പായോ. സന്നിട്ഠാനേന ഗഹിതത്ഥസ്സാതി ‘‘യസ്സ വാ പന സോതായതനം നുപ്പജ്ജിസ്സതി, യസ്സ യത്ഥ ഘാനായതനം ന നിരുജ്ഝിസ്സതീ’’തി ച ഏവമാദികേന സന്നിട്ഠാനപദേന ഗഹിതസ്സ അത്ഥസ്സ. ഏകദേസേ സംസയത്ഥസ്സ സമ്ഭവേനാതി ഏകദേസേ സംസയിതബ്ബസ്സ അത്ഥസ്സ സമ്ഭവേന സന്നിട്ഠാനത്ഥപടിയോഗഭൂതസംസയത്ഥസ്സ പടിവചനസ്സ അകരണതോ ‘‘ആമന്താ’’തി പടിവചനവിസ്സജ്ജനസ്സ അകത്തബ്ബതോ അത്ഥസ്സ അഭിന്ദിത്വാ ഏകജ്ഝം കത്വാ അവത്തബ്ബതോ. തേനാഹ ‘‘ഭിന്ദിതബ്ബേഹി ന പടിവചനവിസ്സജ്ജനം ഹോതീ’’തി.
Yaṃ pana aghānakānaṃ kāmāvacaraṃ upapajjantānanti vuttanti sambandho. Yassa vipāko ghānāyatanuppattito puretarameva upacchijjissati, taṃ ghānāyatanānibbattakakammanti vuttaṃ. Kathaṃ panīdisaṃ kammaṃ atthīti viññāyatīti āha ‘‘yassa yatthā’’tiādi. Evampi gabbhaseyyako eva idha aghānakoti adhippetoti kathamidaṃ viññāyatīti codanāya ‘‘na hī’’tiādiṃ vatvā tamatthaṃ sādhetuṃ ‘‘dhammahadayavibhaṅge’’tiādi vuttaṃ. Avacanattampi hi yathādhammasāsane abhidhamme paṭikkhepoyevāti . Idhāti imasmiṃ āyatanayamake. Yathādassitāsūti ‘‘yassa vā pana sotāyatanaṃ nuppajjissati, tassa cakkhāyatanaṃ nuppajjati, yassa yattha ghānāyatanaṃ na nirujjhati, tassa tattha rūpāyatanaṃ na nirujjhissatī’’ti ca dassitappakārāsu pucchāsu. Āmantāti vuttanti atha kasmā na viññāyatīti yojanā. Etāsu pucchāsu kasmā paṭivacanena vissajjanaṃ na katanti adhippāyo. Sanniṭṭhānena gahitatthassāti ‘‘yassa vā pana sotāyatanaṃ nuppajjissati, yassa yattha ghānāyatanaṃ na nirujjhissatī’’ti ca evamādikena sanniṭṭhānapadena gahitassa atthassa. Ekadese saṃsayatthassa sambhavenāti ekadese saṃsayitabbassa atthassa sambhavena sanniṭṭhānatthapaṭiyogabhūtasaṃsayatthassa paṭivacanassa akaraṇato ‘‘āmantā’’ti paṭivacanavissajjanassa akattabbato atthassa abhinditvā ekajjhaṃ katvā avattabbato. Tenāha ‘‘bhinditabbehi na paṭivacanavissajjanaṃ hotī’’ti.
യദി സിയാതി ഭിന്ദിത്വാ വത്തബ്ബേപി അത്ഥേ യദി പടിവചനവിസ്സജ്ജനം സിയാ, പരിപുണ്ണവിസ്സജ്ജനമേവ ന സിയാ അനോകാസഭാവതോ ഭിന്ദിതബ്ബതോ ചാതി അത്ഥോ. തഥാ ഹി ‘‘പഞ്ചവോകാരേ പരിനിബ്ബന്താനം, അരൂപേ പച്ഛിമഭവികാനം, യേ ച അരൂപം ഉപപജ്ജിത്വാ പരിനിബ്ബായിസ്സന്തി, തേസം ചവന്താനം തേസം സോതായതനഞ്ച നുപ്പജ്ജിസ്സതി, ചക്ഖായതനഞ്ച നുപ്പജ്ജതീ’’തി ച, തഥാ ‘‘രൂപാവചരേ പരിനിബ്ബന്താനം, അരൂപാനം തേസം തത്ഥ ഘാനായതനഞ്ച ന നിരുജ്ഝതി, രൂപായതനഞ്ച ന നിരുജ്ഝിസ്സതീ’’തി ച തത്ഥ വിഭാഗവസേന പവത്തോ പാഠസേസോ. അഥ കസ്മാതി യദി അഭിന്ദിതബ്ബേ പടിവചനവിസ്സജ്ജനം, ന ഭിന്ദിതബ്ബേ, ഏവം സന്തേ ‘‘യസ്സ വാ പന സോമനസ്സിന്ദ്രിയം ഉപ്പജ്ജതി, തസ്സ ചക്ഖുന്ദ്രിയം ഉപ്പജ്ജതീതി? ആമന്താ’’തി ഇമിനാ പടിവചനവിസ്സജ്ജനേന ഗബ്ഭസേയ്യകാനം സോമനസ്സപടിസന്ധി നത്ഥീതി കസ്മാ ന വിഞ്ഞായതി, ഭിന്ദിതബ്ബേ ന പടിവചനവിസ്സജ്ജനം ഹോതീതി സമ്പടിച്ഛിതബ്ബന്തി? തം ന, അഞ്ഞായ പാളിയാ തദത്ഥസ്സ വിഞ്ഞായമാനത്താതി ദസ്സേന്തോ ‘‘കാമധാതുയാ’’തിആദിമാഹ.
Yadi siyāti bhinditvā vattabbepi atthe yadi paṭivacanavissajjanaṃ siyā, paripuṇṇavissajjanameva na siyā anokāsabhāvato bhinditabbato cāti attho. Tathā hi ‘‘pañcavokāre parinibbantānaṃ, arūpe pacchimabhavikānaṃ, ye ca arūpaṃ upapajjitvā parinibbāyissanti, tesaṃ cavantānaṃ tesaṃ sotāyatanañca nuppajjissati, cakkhāyatanañca nuppajjatī’’ti ca, tathā ‘‘rūpāvacare parinibbantānaṃ, arūpānaṃ tesaṃ tattha ghānāyatanañca na nirujjhati, rūpāyatanañca na nirujjhissatī’’ti ca tattha vibhāgavasena pavatto pāṭhaseso. Atha kasmāti yadi abhinditabbe paṭivacanavissajjanaṃ, na bhinditabbe, evaṃ sante ‘‘yassa vā pana somanassindriyaṃ uppajjati, tassa cakkhundriyaṃ uppajjatīti? Āmantā’’ti iminā paṭivacanavissajjanena gabbhaseyyakānaṃ somanassapaṭisandhi natthīti kasmā na viññāyati, bhinditabbe na paṭivacanavissajjanaṃ hotīti sampaṭicchitabbanti? Taṃ na, aññāya pāḷiyā tadatthassa viññāyamānattāti dassento ‘‘kāmadhātuyā’’tiādimāha.
‘‘യം ചിത്തം ഉപ്പജ്ജതി, ന നിരുജ്ഝതി, തം ചിത്തം നിരുജ്ഝിസ്സതി, നുപ്പജ്ജിസ്സതീതി? ആമന്താ’’തി തസ്സേവ ചിത്തസ്സ നിരോധോ അനാഗതഭാവേന തസ്സ ഉപ്പാദക്ഖണേ യഥാ വുത്തോ, ഏവം തസ്സേവ കമ്മജസന്താനസ്സ നിരോധോ തസ്സ ഉപ്പാദേ അനാഗതഭാവേന വത്തബ്ബോ. തേനേതം ദസ്സേതി ‘‘ഏകചിത്തസ്സ നാമ ഉപ്പാദക്ഖണേ നിരോധോ അനാഗതഭാവേന വുച്ചതി, കിമങ്ഗം പന ഏകസന്താനസ്സാ’’തി . സബ്ബത്ഥ സബ്ബസ്മിം അനാഗതവാരേ. ഉപപജ്ജന്താനം ഏവ വസേന സോ നിരോധോ തഥാ അനാഗതഭാവേന വുത്തോ, കസ്മാ പനേത്ഥ നിരോധോ ഉപപന്നാനം വസേന ന വുത്തോതി ആഹ ‘‘ഉപ്പന്നാനം പനാ’’തിആദി. തസ്സേവ യഥാപവത്തസ്സ കമ്മജസന്താനസ്സ ഏവ. തസ്മാതി യസ്മാ ഉപ്പാദക്ഖണതോ ഉദ്ധം നിരോധോ ആരദ്ധോ നാമ ഹോതി, തസ്മാ. ഭേദേ സതിപി കാലഭേദാമസനസ്സ കാരണേ സതിപി. അനാഗതകാലാമസനവസേനേവ നിരോധസ്സേവ വസേന വിസ്സജ്ജനദ്വയം ഉപപന്നമേവ യുത്തമേവ ഹോതീതി. അഞ്ഞേസം വസേന നിരോധസ്സേവ വത്തും അസക്കുണേയ്യത്താ ‘‘അരഹത’’ന്തി വുത്തം.
‘‘Yaṃ cittaṃ uppajjati, na nirujjhati, taṃ cittaṃ nirujjhissati, nuppajjissatīti? Āmantā’’ti tasseva cittassa nirodho anāgatabhāvena tassa uppādakkhaṇe yathā vutto, evaṃ tasseva kammajasantānassa nirodho tassa uppāde anāgatabhāvena vattabbo. Tenetaṃ dasseti ‘‘ekacittassa nāma uppādakkhaṇe nirodho anāgatabhāvena vuccati, kimaṅgaṃ pana ekasantānassā’’ti . Sabbattha sabbasmiṃ anāgatavāre. Upapajjantānaṃ eva vasena so nirodho tathā anāgatabhāvena vutto, kasmā panettha nirodho upapannānaṃ vasena na vuttoti āha ‘‘uppannānaṃ panā’’tiādi. Tasseva yathāpavattassa kammajasantānassa eva. Tasmāti yasmā uppādakkhaṇato uddhaṃ nirodho āraddho nāma hoti, tasmā. Bhede satipi kālabhedāmasanassa kāraṇe satipi. Anāgatakālāmasanavaseneva nirodhasseva vasena vissajjanadvayaṃ upapannameva yuttameva hotīti. Aññesaṃ vasena nirodhasseva vattuṃ asakkuṇeyyattā ‘‘arahata’’nti vuttaṃ.
യദി ഉപപത്തിഅനന്തരം നിരോധോ ആരദ്ധോ നാമ ഹോതി, അഥ കസ്മാ ചുതിയാ നിരോധവചനന്തി ചോദനം സന്ധായാഹ ‘‘തന്നിട്ഠാനഭാവതോ പന ചുതിയാ നിരോധവചന’’ന്തി. തന്നിട്ഠാനഭാവതോതി തസ്സ സന്താനസ്സ നിട്ഠാനഭാവതോ. പവത്തേതിആദി വുത്തസ്സേവത്ഥസ്സ പാകടകരണം. തത്ഥ തസ്സാതി സന്താനസ്സ. വക്ഖതീതിആദിപി പവത്തേ നിരോധം അനാദിയിത്വാ ചുതിനിരോധസ്സേവ ഗഹിതതായ കാരണവചനം. തേനാതി തേന യഥാവുത്തേന പാഠന്തരവചനേന. ഏത്ഥാതി ഏതസ്മിം ‘‘യസ്സ ചക്ഖായതനം നിരുജ്ഝിസ്സതീ’’തിആദികേ ആയതനയമകേ. യദി പവത്തേ നിരുദ്ധസ്സപി ചുതിയാ ഏവ നിരോധോ ഇച്ഛിതോ, ‘‘സചക്ഖുകാന’’ന്തിആദി കഥന്തി ആഹ ‘‘സചക്ഖുകാനന്തിആദീസു ച പടിലദ്ധചക്ഖുകാനന്തിആദിനാ അത്ഥോ വിഞ്ഞായതീ’’തി. തേതി അരൂപേ പച്ഛിമഭവികാ. അചക്ഖുകവചനഞ്ച സാവസേസന്തി യോജനാ.
Yadi upapattianantaraṃ nirodho āraddho nāma hoti, atha kasmā cutiyā nirodhavacananti codanaṃ sandhāyāha ‘‘tanniṭṭhānabhāvato pana cutiyā nirodhavacana’’nti. Tanniṭṭhānabhāvatoti tassa santānassa niṭṭhānabhāvato. Pavattetiādi vuttassevatthassa pākaṭakaraṇaṃ. Tattha tassāti santānassa. Vakkhatītiādipi pavatte nirodhaṃ anādiyitvā cutinirodhasseva gahitatāya kāraṇavacanaṃ. Tenāti tena yathāvuttena pāṭhantaravacanena. Etthāti etasmiṃ ‘‘yassa cakkhāyatanaṃ nirujjhissatī’’tiādike āyatanayamake. Yadi pavatte niruddhassapi cutiyā eva nirodho icchito, ‘‘sacakkhukāna’’ntiādi kathanti āha ‘‘sacakkhukānantiādīsu ca paṭiladdhacakkhukānantiādinā attho viññāyatī’’ti. Teti arūpe pacchimabhavikā. Acakkhukavacanañca sāvasesanti yojanā.
പവത്തിവാരവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Pavattivāravaṇṇanā niṭṭhitā.
ആയതനയമകവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Āyatanayamakavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / അഭിധമ്മപിടക • Abhidhammapiṭaka / യമകപാളി • Yamakapāḷi / ൩. ആയതനയമകം • 3. Āyatanayamakaṃ
അട്ഠകഥാ • Aṭṭhakathā / അഭിധമ്മപിടക (അട്ഠകഥാ) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / പഞ്ചപകരണ-അട്ഠകഥാ • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā / ൩. ആയതനയമകം • 3. Āyatanayamakaṃ
ടീകാ • Tīkā / അഭിധമ്മപിടക (ടീകാ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / പഞ്ചപകരണ-മൂലടീകാ • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā / ൩. ആയതനയമകം • 3. Āyatanayamakaṃ