Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / મહાવિભઙ્ગ-અટ્ઠકથા • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā |
નમો તસ્સ ભગવતો અરહતો સમ્માસમ્બુદ્ધસ્સ
Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa
વિનયપિટકે
Vinayapiṭake
પારાજિકકણ્ડ-અટ્ઠકથા (પઠમો ભાગો)
Pārājikakaṇḍa-aṭṭhakathā (paṭhamo bhāgo)
ગન્થારમ્ભકથા
Ganthārambhakathā
યો કપ્પકોટીહિપિ અપ્પમેય્યં;
Yo kappakoṭīhipi appameyyaṃ;
કાલં કરોન્તો અતિદુક્કરાનિ;
Kālaṃ karonto atidukkarāni;
ખેદં ગતો લોકહિતાય નાથો;
Khedaṃ gato lokahitāya nātho;
નમો મહાકારુણિકસ્સ તસ્સ.
Namo mahākāruṇikassa tassa.
અસમ્બુધં બુદ્ધનિસેવિતં યં;
Asambudhaṃ buddhanisevitaṃ yaṃ;
ભવાભવં ગચ્છતિ જીવલોકો;
Bhavābhavaṃ gacchati jīvaloko;
નમો અવિજ્જાદિકિલેસજાલ-
Namo avijjādikilesajāla-
વિદ્ધંસિનો ધમ્મવરસ્સ તસ્સ.
Viddhaṃsino dhammavarassa tassa.
ગુણેહિ યો સીલસમાધિપઞ્ઞા-
Guṇehi yo sīlasamādhipaññā-
વિમુત્તિઞાણપ્પભુતીહિ યુત્તો;
Vimuttiñāṇappabhutīhi yutto;
ખેત્તં જનાનં કુસલત્થિકાનં;
Khettaṃ janānaṃ kusalatthikānaṃ;
તમરિયસઙ્ઘં સિરસા નમામિ.
Tamariyasaṅghaṃ sirasā namāmi.
ઇચ્ચેવમચ્ચન્તનમસ્સનેય્યં;
Iccevamaccantanamassaneyyaṃ;
નમસ્સમાનો રતનત્તયં યં;
Namassamāno ratanattayaṃ yaṃ;
પુઞ્ઞાભિસન્દં વિપુલં અલત્થં;
Puññābhisandaṃ vipulaṃ alatthaṃ;
તસ્સાનુભાવેન હતન્તરાયો.
Tassānubhāvena hatantarāyo.
યસ્મિં ઠિતે સાસનમટ્ઠિતસ્સ;
Yasmiṃ ṭhite sāsanamaṭṭhitassa;
પતિટ્ઠિતં હોતિ સુસણ્ઠિતસ્સ;
Patiṭṭhitaṃ hoti susaṇṭhitassa;
તં વણ્ણયિસ્સં વિનયં અમિસ્સં;
Taṃ vaṇṇayissaṃ vinayaṃ amissaṃ;
નિસ્સાય પુબ્બાચરિયાનુભાવં.
Nissāya pubbācariyānubhāvaṃ.
કામઞ્ચ પુબ્બાચરિયાસભેહિ;
Kāmañca pubbācariyāsabhehi;
ઞાણમ્બુનિદ્ધોતમલાસવેહિ;
Ñāṇambuniddhotamalāsavehi;
વિસુદ્ધવિજ્જાપટિસમ્ભિદેહિ ;
Visuddhavijjāpaṭisambhidehi ;
સદ્ધમ્મસંવણ્ણનકોવિદેહિ.
Saddhammasaṃvaṇṇanakovidehi.
સલ્લેખિયે નોસુલભૂપમેહિ;
Sallekhiye nosulabhūpamehi;
મહાવિહારસ્સ ધજૂપમેહિ;
Mahāvihārassa dhajūpamehi;
સંવણ્ણિતોયં વિનયો નયેહિ;
Saṃvaṇṇitoyaṃ vinayo nayehi;
ચિત્તેહિ સમ્બુદ્ધવરન્વયેહિ.
Cittehi sambuddhavaranvayehi.
સંવણ્ણના સીહળદીપકેન;
Saṃvaṇṇanā sīhaḷadīpakena;
વાક્યેન એસા પન સઙ્ખતત્તા;
Vākyena esā pana saṅkhatattā;
ન કિઞ્ચિ અત્થં અભિસમ્ભુણાતિ;
Na kiñci atthaṃ abhisambhuṇāti;
દીપન્તરે ભિક્ખુજનસ્સ યસ્મા.
Dīpantare bhikkhujanassa yasmā.
તસ્મા ઇમં પાળિનયાનુરૂપં;
Tasmā imaṃ pāḷinayānurūpaṃ;
સંવણ્ણનં દાનિ સમારભિસ્સં;
Saṃvaṇṇanaṃ dāni samārabhissaṃ;
અજ્ઝેસનં બુદ્ધસિરિવ્હયસ્સ;
Ajjhesanaṃ buddhasirivhayassa;
થેરસ્સ સમ્મા સમનુસ્સરન્તો.
Therassa sammā samanussaranto.
સંવણ્ણનં તઞ્ચ સમારભન્તો;
Saṃvaṇṇanaṃ tañca samārabhanto;
તસ્સા મહાઅટ્ઠકથં સરીરં;
Tassā mahāaṭṭhakathaṃ sarīraṃ;
કત્વા મહાપચ્ચરિયં તથેવ;
Katvā mahāpaccariyaṃ tatheva;
કુરુન્દિનામાદિસુ વિસ્સુતાસુ.
Kurundināmādisu vissutāsu.
વિનિચ્છયો અટ્ઠકથાસુ વુત્તો;
Vinicchayo aṭṭhakathāsu vutto;
યો યુત્તમત્થં અપરિચ્ચજન્તો;
Yo yuttamatthaṃ apariccajanto;
તતોપિ અન્તોગધથેરવાદં;
Tatopi antogadhatheravādaṃ;
સંવણ્ણનં સમ્મ સમારભિસ્સં.
Saṃvaṇṇanaṃ samma samārabhissaṃ.
તં મે નિસામેન્તુ પસન્નચિત્તા;
Taṃ me nisāmentu pasannacittā;
થેરા ચ ભિક્ખૂ નવમજ્ઝિમા ચ;
Therā ca bhikkhū navamajjhimā ca;
ધમ્મપ્પદીપસ્સ તથાગતસ્સ;
Dhammappadīpassa tathāgatassa;
સક્કચ્ચ ધમ્મં પતિમાનયન્તા.
Sakkacca dhammaṃ patimānayantā.
બુદ્ધેન ધમ્મો વિનયો ચ વુત્તો;
Buddhena dhammo vinayo ca vutto;
યો તસ્સ પુત્તેહિ તથેવ ઞાતો;
Yo tassa puttehi tatheva ñāto;
સો યેહિ તેસં મતિમચ્ચજન્તા;
So yehi tesaṃ matimaccajantā;
યસ્મા પુરે અટ્ઠકથા અકંસુ.
Yasmā pure aṭṭhakathā akaṃsu.
તસ્મા હિ યં અટ્ઠકથાસુ વુત્તં;
Tasmā hi yaṃ aṭṭhakathāsu vuttaṃ;
તં વજ્જયિત્વાન પમાદલેખં;
Taṃ vajjayitvāna pamādalekhaṃ;
સબ્બમ્પિ સિક્ખાસુ સગારવાનં;
Sabbampi sikkhāsu sagāravānaṃ;
યસ્મા પમાણં ઇધ પણ્ડિતાનં.
Yasmā pamāṇaṃ idha paṇḍitānaṃ.
તતો ચ ભાસન્તરમેવ હિત્વા;
Tato ca bhāsantarameva hitvā;
વિત્થારમગ્ગઞ્ચ સમાસયિત્વા;
Vitthāramaggañca samāsayitvā;
વિનિચ્છયં સબ્બમસેસયિત્વા;
Vinicchayaṃ sabbamasesayitvā;
તન્તિક્કમં કિઞ્ચિ અવોક્કમિત્વા.
Tantikkamaṃ kiñci avokkamitvā.
સુત્તન્તિકાનં વચનાનમત્થં;
Suttantikānaṃ vacanānamatthaṃ;
સુત્તાનુરૂપં પરિદીપયન્તી;
Suttānurūpaṃ paridīpayantī;
યસ્મા અયં હેસ્સતિ વણ્ણનાપિ;
Yasmā ayaṃ hessati vaṇṇanāpi;
સક્કચ્ચ તસ્મા અનુસિક્ખિતબ્બાતિ.
Sakkacca tasmā anusikkhitabbāti.
બાહિરનિદાનકથા
Bāhiranidānakathā
તત્થ તં વણ્ણયિસ્સં વિનયન્તિ વુત્તત્તા વિનયો તાવ વવત્થપેતબ્બો. તેનેતં વુચ્ચતિ – ‘‘વિનયો નામ ઇધ સકલં વિનયપિટકં અધિપ્પેત’’ન્તિ. સંવણ્ણનત્થં પનસ્સ અયં માતિકા –
Tattha taṃ vaṇṇayissaṃ vinayanti vuttattā vinayo tāva vavatthapetabbo. Tenetaṃ vuccati – ‘‘vinayo nāma idha sakalaṃ vinayapiṭakaṃ adhippeta’’nti. Saṃvaṇṇanatthaṃ panassa ayaṃ mātikā –
વુત્તં યેન યદા યસ્મા, ધારિતં યેન ચાભતં;
Vuttaṃ yena yadā yasmā, dhāritaṃ yena cābhataṃ;
યત્થપ્પતિટ્ઠિતચેતમેતં વત્વા વિધિં તતો.
Yatthappatiṭṭhitacetametaṃ vatvā vidhiṃ tato.
તેનાતિઆદિપાઠસ્સ, અત્થં નાનપ્પકારતો;
Tenātiādipāṭhassa, atthaṃ nānappakārato;
દસ્સયન્તો કરિસ્સામિ, વિનયસ્સત્થવણ્ણનન્તિ.
Dassayanto karissāmi, vinayassatthavaṇṇananti.
તત્થ વુત્તં યેન યદા યસ્માતિ ઇદં તાવ વચનં ‘‘તેન સમયેન બુદ્ધો ભગવા વેરઞ્જાયં વિહરતી’’તિ એવમાદિવચનં સન્ધાય વુત્તં. ઇદઞ્હિ બુદ્ધસ્સ ભગવતો અત્તપચ્ચક્ખવચનં ન હોતિ, તસ્મા વત્તબ્બમેતં ‘‘ઇદં વચનં કેન વુત્તં, કદા વુત્તં, કસ્મા ચ વુત્ત’’ન્તિ? આયસ્મતા ઉપાલિત્થેરેન વુત્તં, તઞ્ચ પન પઠમમહાસઙ્ગીતિકાલે.
Tattha vuttaṃ yena yadā yasmāti idaṃ tāva vacanaṃ ‘‘tena samayena buddho bhagavā verañjāyaṃ viharatī’’ti evamādivacanaṃ sandhāya vuttaṃ. Idañhi buddhassa bhagavato attapaccakkhavacanaṃ na hoti, tasmā vattabbametaṃ ‘‘idaṃ vacanaṃ kena vuttaṃ, kadā vuttaṃ, kasmā ca vutta’’nti? Āyasmatā upālittherena vuttaṃ, tañca pana paṭhamamahāsaṅgītikāle.