Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / ઇતિવુત્તક-અટ્ઠકથા • Itivuttaka-aṭṭhakathā |
૫. બહુજનહિતસુત્તવણ્ણના
5. Bahujanahitasuttavaṇṇanā
૮૪. પઞ્ચમે લોકેતિ એત્થ તયો લોકા – સત્તલોકો, સઙ્ખારલોકો, ઓકાસલોકોતિ. તેસુ ઇન્દ્રિયબદ્ધાનં રૂપધમ્માનં અરૂપધમ્માનં રૂપારૂપધમ્માનઞ્ચ સન્તાનવસેન વત્તમાનાનં સમૂહો સત્તલોકો, પથવીપબ્બતાદિભેદો ઓકાસલોકો, ઉભયેપિ ખન્ધા સઙ્ખારલોકો. તેસુ સત્તલોકો ઇધ અધિપ્પેતો. તસ્મા લોકેતિ સત્તલોકે. તત્થાપિ ન દેવલોકે, ન બ્રહ્મલોકે, મનુસ્સલોકે. મનુસ્સલોકેપિ ન અઞ્ઞસ્મિં ચક્કવાળે, ઇમસ્મિંયેવ ચક્કવાળે. તત્રાપિ ન સબ્બટ્ઠાનેસુ, ‘‘પુરત્થિમાય દિસાય ગજઙ્ગલં નામ નિગમો, તસ્સ અપરેન મહાસાલા, તતો પરં પચ્ચન્તિમા જનપદા, ઓરતો મજ્ઝે; પુરત્થિમદક્ખિણાય દિસાય સલ્લવતી નામ નદી, તતો પરં પચ્ચન્તિમા જનપદા, ઓરતો મજ્ઝે; દક્ખિણાય દિસાય સેતકણ્ણિકં નામ નિગમો, તતો પરં પચ્ચન્તિમા જનપદા , ઓરતો મજ્ઝે; પચ્છિમાય દિસાય થૂણં નામ બ્રાહ્મણગામો, તતો પરં પચ્ચન્તિમા જનપદા, ઓરતો મજ્ઝે; ઉત્તરાય દિસાય ઉસિરદ્ધજો નામ પબ્બતો, તતો પરં પચ્ચન્તિમા જનપદા, ઓરતો મજ્ઝે’’તિ (મહાવ॰ ૨૫૯) એવં પરિચ્છિન્ને આયામતો તિયોજનસતે વિત્થારતો અડ્ઢતેય્યયોજનસતે પરિક્ખેપતો નવયોજનસતે મજ્ઝિમદેસે ઉપ્પજ્જતિ તથાગતો. ન કેવલઞ્ચ તથાગતોવ પચ્ચેકબુદ્ધા અગ્ગસાવકા અસીતિમહાથેરા બુદ્ધમાતા બુદ્ધપિતા ચક્કવત્તિરાજા અઞ્ઞે ચ સારપ્પત્તા બ્રાહ્મણગહપતિકા એત્થેવ ઉપ્પજ્જન્તિ. ઇધ પન તથાગતવારેયેવ સબ્બત્થકવસેન અયં નયો લબ્ભતિ, ઇતરેસુ એકદેસવસેન.
84. Pañcame loketi ettha tayo lokā – sattaloko, saṅkhāraloko, okāsalokoti. Tesu indriyabaddhānaṃ rūpadhammānaṃ arūpadhammānaṃ rūpārūpadhammānañca santānavasena vattamānānaṃ samūho sattaloko, pathavīpabbatādibhedo okāsaloko, ubhayepi khandhā saṅkhāraloko. Tesu sattaloko idha adhippeto. Tasmā loketi sattaloke. Tatthāpi na devaloke, na brahmaloke, manussaloke. Manussalokepi na aññasmiṃ cakkavāḷe, imasmiṃyeva cakkavāḷe. Tatrāpi na sabbaṭṭhānesu, ‘‘puratthimāya disāya gajaṅgalaṃ nāma nigamo, tassa aparena mahāsālā, tato paraṃ paccantimā janapadā, orato majjhe; puratthimadakkhiṇāya disāya sallavatī nāma nadī, tato paraṃ paccantimā janapadā, orato majjhe; dakkhiṇāya disāya setakaṇṇikaṃ nāma nigamo, tato paraṃ paccantimā janapadā , orato majjhe; pacchimāya disāya thūṇaṃ nāma brāhmaṇagāmo, tato paraṃ paccantimā janapadā, orato majjhe; uttarāya disāya usiraddhajo nāma pabbato, tato paraṃ paccantimā janapadā, orato majjhe’’ti (mahāva. 259) evaṃ paricchinne āyāmato tiyojanasate vitthārato aḍḍhateyyayojanasate parikkhepato navayojanasate majjhimadese uppajjati tathāgato. Na kevalañca tathāgatova paccekabuddhā aggasāvakā asītimahātherā buddhamātā buddhapitā cakkavattirājā aññe ca sārappattā brāhmaṇagahapatikā ettheva uppajjanti. Idha pana tathāgatavāreyeva sabbatthakavasena ayaṃ nayo labbhati, itaresu ekadesavasena.
ઉપ્પજ્જમાના ઉપ્પજ્જન્તીતિ ઇદં પન ઉભયમ્પિ વિપ્પકતવચનમેવ, ઉપ્પજ્જન્તા બહુજનહિતત્થાય ઉપ્પજ્જન્તિ, ન અઞ્ઞેન કારણેનાતિ એવમેત્થ અત્થો વેદિતબ્બો. એવરૂપઞ્હેત્થ સદ્દલક્ખણં ન સક્કા અઞ્ઞેન સદ્દલક્ખણેન પટિબાહિતું.
Uppajjamānāuppajjantīti idaṃ pana ubhayampi vippakatavacanameva, uppajjantā bahujanahitatthāya uppajjanti, na aññena kāraṇenāti evamettha attho veditabbo. Evarūpañhettha saddalakkhaṇaṃ na sakkā aññena saddalakkhaṇena paṭibāhituṃ.
અપિચ ઉપ્પજ્જમાનો નામ ઉપ્પજ્જતિ નામ ઉપ્પન્નો નામાતિ અયં પભેદો વેદિતબ્બો. તથાગતો હિ મહાભિનીહારં કરોન્તો, બુદ્ધકરે ધમ્મે પરિયેસન્તો, પારમિયો પૂરેન્તો, પઞ્ચ મહાપરિચ્ચાગે પરિચ્ચજન્તો, ઞાતત્થચરિયં ચરન્તો, લોકત્થચરિયં, બુદ્ધત્થચરિયં કોટિં પાપેન્તો, પારમિયો પૂરેત્વા તુસિતભવને તિટ્ઠન્તો, તતો ઓતરિત્વા ચરિમભવે પટિસન્ધિં ગણ્હન્તો, અગારમજ્ઝે વસન્તો, અભિનિક્ખમન્તો, મહાપધાનં પદહન્તો, પરિપક્કઞાણો બોધિમણ્ડં આરુય્હ મારબલં વિધમેન્તો પઠમયામે પુબ્બેનિવાસં અનુસ્સરન્તો, મજ્ઝિમયામે દિબ્બચક્ખું વિસોધેન્તો, પચ્છિમયામે પટિચ્ચસમુપ્પાદે ઞાણં ઓતારેત્વા અનેકાકારં સબ્બસઙ્ખારે સમ્મસિત્વા સોતાપત્તિમગ્ગં પટિવિજ્ઝન્તો યાવ અનાગામિફલં સચ્છિકરોન્તોપિ ઉપ્પજ્જમાનો એવ નામ, અરહત્તમગ્ગક્ખણે ઉપ્પજ્જતિ નામ, અરહત્તફલક્ખણે પન ઉપ્પન્નો નામ. બુદ્ધાનઞ્હિ સાવકાનં વિય ન પટિપાટિયા ઇદ્ધિવિધઞાણાદીનં ઉપ્પાદનકિચ્ચં અત્થિ, સહેવ પન અરહત્તમગ્ગેન સકલોપિ બુદ્ધગુણરાસિ આગતોવ નામ હોતિ. તસ્મા તે નિબ્બત્તસબ્બકિચ્ચત્તા અરહત્તફલક્ખણે ઉપ્પન્ના નામ હોન્તિ. ઇધ અરહત્તફલક્ખણં સન્ધાય ‘‘ઉપ્પજ્જતી’’તિ વુત્તો. ઉપ્પન્નો હોતીતિ અયઞ્હેત્થ અત્થો.
Apica uppajjamāno nāma uppajjati nāma uppanno nāmāti ayaṃ pabhedo veditabbo. Tathāgato hi mahābhinīhāraṃ karonto, buddhakare dhamme pariyesanto, pāramiyo pūrento, pañca mahāpariccāge pariccajanto, ñātatthacariyaṃ caranto, lokatthacariyaṃ, buddhatthacariyaṃ koṭiṃ pāpento, pāramiyo pūretvā tusitabhavane tiṭṭhanto, tato otaritvā carimabhave paṭisandhiṃ gaṇhanto, agāramajjhe vasanto, abhinikkhamanto, mahāpadhānaṃ padahanto, paripakkañāṇo bodhimaṇḍaṃ āruyha mārabalaṃ vidhamento paṭhamayāme pubbenivāsaṃ anussaranto, majjhimayāme dibbacakkhuṃ visodhento, pacchimayāme paṭiccasamuppāde ñāṇaṃ otāretvā anekākāraṃ sabbasaṅkhāre sammasitvā sotāpattimaggaṃ paṭivijjhanto yāva anāgāmiphalaṃ sacchikarontopi uppajjamāno eva nāma, arahattamaggakkhaṇe uppajjati nāma, arahattaphalakkhaṇe pana uppanno nāma. Buddhānañhi sāvakānaṃ viya na paṭipāṭiyā iddhividhañāṇādīnaṃ uppādanakiccaṃ atthi, saheva pana arahattamaggena sakalopi buddhaguṇarāsi āgatova nāma hoti. Tasmā te nibbattasabbakiccattā arahattaphalakkhaṇe uppannā nāma honti. Idha arahattaphalakkhaṇaṃ sandhāya ‘‘uppajjatī’’ti vutto. Uppanno hotīti ayañhettha attho.
સાવકોપિ ખીણાસવો સાવકબોધિયા હેતુભૂતે પુઞ્ઞસમ્ભારે સમ્ભરન્તો પુબ્બયોગં પુબ્બચરિયં ગતપચ્ચાગતવત્તં પૂરેન્તો ચરિમભવે નિબ્બત્તન્તો અનુક્કમેન વિઞ્ઞુતં પત્વા સંસારે આદીનવં દિસ્વા પબ્બજ્જાય ચેતયમાનો પબ્બજ્જં મત્થકં પાપેત્વા સીલાદીનિ પરિપૂરેન્તો ધુતધમ્મે સમાદાય વત્તમાનો જાગરિયં અનુયુઞ્જન્તો ઞાણાનિ નિબ્બત્તેન્તો વિપસ્સનં પટ્ઠપેત્વા હેટ્ઠિમમગ્ગે અધિગચ્છન્તોપિ ઉપ્પજ્જમાનો એવ નામ, અરહત્તમગ્ગક્ખણે ઉપ્પજ્જતિ નામ, અરહત્તફલક્ખણે પન ઉપ્પન્નો નામ. સેક્ખો પન પુબ્બૂપનિસ્સયતો પટ્ઠાય યાવ ગોત્રભુઞાણા ઉપ્પજ્જમાનો નામ, પઠમમગ્ગક્ખણે ઉપ્પજ્જતિ નામ, પઠમફલક્ખણતો પટ્ઠાય ઉપ્પન્નો નામ. એત્તાવતા ‘‘તયોમે, ભિક્ખવે, પુગ્ગલા લોકે ઉપ્પજ્જમાના ઉપ્પજ્જન્તી’’તિ પદાનં અત્થો વુત્તો હોતિ.
Sāvakopi khīṇāsavo sāvakabodhiyā hetubhūte puññasambhāre sambharanto pubbayogaṃ pubbacariyaṃ gatapaccāgatavattaṃ pūrento carimabhave nibbattanto anukkamena viññutaṃ patvā saṃsāre ādīnavaṃ disvā pabbajjāya cetayamāno pabbajjaṃ matthakaṃ pāpetvā sīlādīni paripūrento dhutadhamme samādāya vattamāno jāgariyaṃ anuyuñjanto ñāṇāni nibbattento vipassanaṃ paṭṭhapetvā heṭṭhimamagge adhigacchantopi uppajjamāno eva nāma, arahattamaggakkhaṇe uppajjati nāma, arahattaphalakkhaṇe pana uppanno nāma. Sekkho pana pubbūpanissayato paṭṭhāya yāva gotrabhuñāṇā uppajjamāno nāma, paṭhamamaggakkhaṇe uppajjati nāma, paṭhamaphalakkhaṇato paṭṭhāya uppanno nāma. Ettāvatā ‘‘tayome, bhikkhave, puggalā loke uppajjamānā uppajjantī’’ti padānaṃ attho vutto hoti.
ઇદાનિ બહુજનહિતાયાતિઆદીસુ બહુજનહિતાયાતિ મહાજનસ્સ હિતત્થાય. બહુજનસુખાયાતિ મહાજનસ્સ સુખત્થાય. લોકાનુકમ્પાયાતિ સત્તલોકસ્સ અનુકમ્પં પટિચ્ચ. કતરસત્તલોકસ્સાતિ ? યો તથાગતસ્સ ધમ્મદેસનં સુત્વા ધમ્મં પટિવિજ્ઝતિ, અમતપાનં પિવતિ, તસ્સ. ભગવતો હિ ધમ્મચક્કપ્પવત્તનસુત્તન્તદેસનાય અઞ્ઞાતકોણ્ડઞ્ઞપ્પમુખા અટ્ઠારસ બ્રહ્મકોટિયો ધમ્મં પટિવિજ્ઝિંસુ. એવં યાવ સુભદ્દપરિબ્બાજકવિનયના ધમ્મં પટિવિદ્ધસત્તાનં ગણના નત્થિ, મહાસમયસુત્તન્તદેસનાયં મઙ્ગલસુત્તં, ચૂળરાહુલોવાદં, સમચિત્તદેસનાયન્તિ ઇમેસુ ચતૂસુ ઠાનેસુ અભિસમયં પત્તસત્તાનં પરિચ્છેદો નત્થિ. એવમેતસ્સ અપરિમાણસ્સ સત્તલોકસ્સ અનુકમ્પાય. સાવકસ્સ પન અરહતો સેક્ખસ્સ ચ લોકાનુકમ્પાય ઉપ્પત્તિ ધમ્મસેનાપતિઆદીહિ ધમ્મભણ્ડાગારિકાદીહિ ચ દેસિતદેસનાય પટિવેધપ્પત્તસત્તાનં વસેન, અપરભાગે ચ મહામહિન્દત્થેરાદીહિ દેસિતદેસનાય પટિવિદ્ધસચ્ચાનં વસેન, યાવજ્જતના ઇતો પરં અનાગતે ચ સાસનં નિસ્સાય સગ્ગમોક્ખમગ્ગેસુ પતિટ્ઠહન્તાનં વસેનપિ અયમત્થો વિભાવેતબ્બો.
Idāni bahujanahitāyātiādīsu bahujanahitāyāti mahājanassa hitatthāya. Bahujanasukhāyāti mahājanassa sukhatthāya. Lokānukampāyāti sattalokassa anukampaṃ paṭicca. Katarasattalokassāti ? Yo tathāgatassa dhammadesanaṃ sutvā dhammaṃ paṭivijjhati, amatapānaṃ pivati, tassa. Bhagavato hi dhammacakkappavattanasuttantadesanāya aññātakoṇḍaññappamukhā aṭṭhārasa brahmakoṭiyo dhammaṃ paṭivijjhiṃsu. Evaṃ yāva subhaddaparibbājakavinayanā dhammaṃ paṭividdhasattānaṃ gaṇanā natthi, mahāsamayasuttantadesanāyaṃ maṅgalasuttaṃ, cūḷarāhulovādaṃ, samacittadesanāyanti imesu catūsu ṭhānesu abhisamayaṃ pattasattānaṃ paricchedo natthi. Evametassa aparimāṇassa sattalokassa anukampāya. Sāvakassa pana arahato sekkhassa ca lokānukampāya uppatti dhammasenāpatiādīhi dhammabhaṇḍāgārikādīhi ca desitadesanāya paṭivedhappattasattānaṃ vasena, aparabhāge ca mahāmahindattherādīhi desitadesanāya paṭividdhasaccānaṃ vasena, yāvajjatanā ito paraṃ anāgate ca sāsanaṃ nissāya saggamokkhamaggesu patiṭṭhahantānaṃ vasenapi ayamattho vibhāvetabbo.
અપિચ બહુજનહિતાયાતિ બહુજનસ્સ હિતત્થાય, નેસં પઞ્ઞાસમ્પત્તિયા દિટ્ઠધમ્મિકસમ્પરાયિકહિતૂપદેસકોતિ. બહુજનસુખાયાતિ બહુજનસ્સ સુખત્થાય, ચાગસમ્પત્તિયા ઉપકરણસુખસમ્પદાયકોતિ. લોકાનુકમ્પાયાતિ લોકસ્સ અનુકમ્પનત્થાય, મેત્તાકરુણાસમ્પત્તિયા માતાપિતરો વિય લોકસ્સ રક્ખિતા ગોપિતાતિ. અત્થાય હિતાય સુખાય દેવમનુસ્સાનન્તિ ઇધ દેવમનુસ્સગ્ગહણેન ભબ્બપુગ્ગલે વેનેય્યસત્તે એવ ગહેત્વા તેસં નિબ્બાનમગ્ગફલાધિગમાય તથાગતસ્સ ઉપ્પત્તિ દસ્સિતા પઠમવારે, દુતિયતતિયવારેસુ પન અરહતો સેક્ખસ્સ ચ વસેન યોજેતબ્બં. તત્થ અત્થાયાતિ ઇમિના પરમત્થાય, નિબ્બાનાયાતિ વુત્તં હોતિ. હિતાયાતિ તંસમ્પાપકમગ્ગત્થાયાતિ વુત્તં હોતિ. નિબ્બાનસમ્પાપકમગ્ગતો હિ ઉત્તરિં હિતં નામ નત્થિ. સુખાયાતિ ફલસમાપત્તિસુખત્થાયાતિ વુત્તં હોતિ, તતો ઉત્તરિ સુખાભાવતો. વુત્તઞ્હેતં ‘‘અયં સમાધિ પચ્ચુપ્પન્નસુખો ચેવ આયતિઞ્ચ સુખવિપાકો’’તિ (દી॰ નિ॰ ૩.૩૫૫; અ॰ નિ॰ ૫.૨૭; વિભ॰ ૮૦૪).
Apica bahujanahitāyāti bahujanassa hitatthāya, nesaṃ paññāsampattiyā diṭṭhadhammikasamparāyikahitūpadesakoti. Bahujanasukhāyāti bahujanassa sukhatthāya, cāgasampattiyā upakaraṇasukhasampadāyakoti. Lokānukampāyāti lokassa anukampanatthāya, mettākaruṇāsampattiyā mātāpitaro viya lokassa rakkhitā gopitāti. Atthāya hitāya sukhāya devamanussānanti idha devamanussaggahaṇena bhabbapuggale veneyyasatte eva gahetvā tesaṃ nibbānamaggaphalādhigamāya tathāgatassa uppatti dassitā paṭhamavāre, dutiyatatiyavāresu pana arahato sekkhassa ca vasena yojetabbaṃ. Tattha atthāyāti iminā paramatthāya, nibbānāyāti vuttaṃ hoti. Hitāyāti taṃsampāpakamaggatthāyāti vuttaṃ hoti. Nibbānasampāpakamaggato hi uttariṃ hitaṃ nāma natthi. Sukhāyāti phalasamāpattisukhatthāyāti vuttaṃ hoti, tato uttari sukhābhāvato. Vuttañhetaṃ ‘‘ayaṃ samādhi paccuppannasukho ceva āyatiñca sukhavipāko’’ti (dī. ni. 3.355; a. ni. 5.27; vibha. 804).
તથાગતોતિઆદીનં પદાનં અત્થો હેટ્ઠા વુત્તો. વિજ્જાચરણસમ્પન્નોતિઆદીસુ તિસ્સોપિ વિજ્જા ભયભેરવે (મ॰ નિ॰ ૧.૩૪ આદયો) આગતનયેન, છપિ વિજ્જા છળભિઞ્ઞાવસેન, અટ્ઠપિ વિજ્જા અમ્બટ્ઠસુત્તે આગતાતિ વિજ્જાહિ, સીલસંવરાદીહિ, પન્નરસહિ ચરણધમ્મેહિ ચ, અનઞ્ઞસાધારણેહિ સમ્પન્નો સમન્નાગતોતિ વિજ્જાચરણસમ્પન્નો. સોભનગમનત્તા, સુન્દરં ઠાનં ગતત્તા, સમ્મા ગતત્તા, સમ્મા ગદત્તા ચ સુગતો. સબ્બથા વિદિતલોકત્તા લોકવિદૂ. નત્થિ એતસ્સ ઉત્તરોતિ અનુત્તરો. પુરિસદમ્મે પુરિસવેનેય્યે સારેતિ વિનેતીતિ પુરિસદમ્મસારથિ. દિટ્ઠધમ્મિકસમ્પરાયિકપરમત્થેહિ યથારહં અનુસાસતીતિ સત્થા. સબ્બસ્સાપિ નેય્યસ્સ સબ્બપ્પકારેન સયમ્ભુઞાણેન બુદ્ધત્તા બુદ્ધોતિ અયમેત્થ સઙ્ખેપો, વિત્થારો પન વિસુદ્ધિમગ્ગતો (વિસુદ્ધિ॰ ૧.૧૩૨-૧૩૩) ગહેતબ્બો.
Tathāgatotiādīnaṃ padānaṃ attho heṭṭhā vutto. Vijjācaraṇasampannotiādīsu tissopi vijjā bhayabherave (ma. ni. 1.34 ādayo) āgatanayena, chapi vijjā chaḷabhiññāvasena, aṭṭhapi vijjā ambaṭṭhasutte āgatāti vijjāhi, sīlasaṃvarādīhi, pannarasahi caraṇadhammehi ca, anaññasādhāraṇehi sampanno samannāgatoti vijjācaraṇasampanno. Sobhanagamanattā, sundaraṃ ṭhānaṃ gatattā, sammā gatattā, sammā gadattā ca sugato. Sabbathā viditalokattā lokavidū. Natthi etassa uttaroti anuttaro. Purisadamme purisaveneyye sāreti vinetīti purisadammasārathi. Diṭṭhadhammikasamparāyikaparamatthehi yathārahaṃ anusāsatīti satthā. Sabbassāpi neyyassa sabbappakārena sayambhuñāṇena buddhattā buddhoti ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana visuddhimaggato (visuddhi. 1.132-133) gahetabbo.
સો ધમ્મં દેસેતિ આદિ…પે॰… પરિયોસાનકલ્યાણન્તિ સો ભગવા સત્તેસુ કારુઞ્ઞં પટિચ્ચ હિત્વાપિ અનુત્તરં વિવેકસુખં ધમ્મં દેસેતિ. તઞ્ચ ખો અપ્પં વા બહું વા દેસેન્તો આદિકલ્યાણાદિપ્પકારમેવ દેસેતિ. કથં? એકગાથાપિ હિ સમન્તભદ્દકત્તા ધમ્મસ્સ પઠમપાદેન આદિકલ્યાણા, દુતિયતતિયેહિ મજ્ઝેકલ્યાણા, પચ્છિમેન પરિયોસાનકલ્યાણા. એકાનુસન્ધિકં સુત્તં નિદાનેન આદિકલ્યાણં, નિગમનેન પરિયોસાનકલ્યાણં, સેસેન મજ્ઝેકલ્યાણં. નાનાનુસન્ધિકં સુત્તં પઠમેન અનુસન્ધિના આદિકલ્યાણં, પચ્છિમેન પરિયોસાનકલ્યાણં, સેસેહિ મજ્ઝેકલ્યાણં. સકલોપિ વા સાસનધમ્મો અત્તનો અત્થભૂતેન સીલેન આદિકલ્યાણો, સમથવિપસ્સનામગ્ગફલેહિ મજ્ઝેકલ્યાણો, નિબ્બાનેન પરિયોસાનકલ્યાણો. સીલસમાધીહિ વા આદિકલ્યાણો, વિપસ્સનામગ્ગેહિ મજ્ઝેકલ્યાણો, ફલનિબ્બાનેહિ પરિયોસાનકલ્યાણો. બુદ્ધસુબુદ્ધતાય વા આદિકલ્યાણો, ધમ્મસુધમ્મતાય મજ્ઝેકલ્યાણો, સઙ્ઘસુપ્પટિપત્તિયા પરિયોસાનકલ્યાણો. તં સુત્વા તથત્તાય પટિપન્નેન અધિગન્તબ્બાય અભિસમ્બોધિયા વા આદિકલ્યાણો, પચ્ચેકબોધિયા મજ્ઝેકલ્યાણો, સાવકબોધિયા પરિયોસાનકલ્યાણો. સુય્યમાનો ચેસ નીવરણવિક્ખમ્ભનતો સવનેનપિ કલ્યાણમેવ આવહતીતિ આદિકલ્યાણો, પટિપજ્જિયમાનો સમથવિપસ્સનાસુખાવહનતો પટિપત્તિયાપિ સુખમેવ આવહતીતિ મજ્ઝેકલ્યાણો, તથાપટિપન્નો ચ પટિપત્તિફલે નિટ્ઠિતે તાદિભાવાવહનતો પટિપત્તિફલેનપિ કલ્યાણમેવ આવહતીતિ પરિયોસાનકલ્યાણો. નાથપ્પભવત્તા ચ પભવસુદ્ધિયા આદિકલ્યાણો, અત્થસુદ્ધિયા મજ્ઝેકલ્યાણો, કિચ્ચસુદ્ધિયા પરિયોસાનકલ્યાણો. તેન વુત્તં ‘‘સો ધમ્મં દેસેતિ આદિ…પે॰… પરિયોસાનકલ્યાણ’’ન્તિ.
So dhammaṃ deseti ādi…pe… pariyosānakalyāṇanti so bhagavā sattesu kāruññaṃ paṭicca hitvāpi anuttaraṃ vivekasukhaṃ dhammaṃ deseti. Tañca kho appaṃ vā bahuṃ vā desento ādikalyāṇādippakārameva deseti. Kathaṃ? Ekagāthāpi hi samantabhaddakattā dhammassa paṭhamapādena ādikalyāṇā, dutiyatatiyehi majjhekalyāṇā, pacchimena pariyosānakalyāṇā. Ekānusandhikaṃ suttaṃ nidānena ādikalyāṇaṃ, nigamanena pariyosānakalyāṇaṃ, sesena majjhekalyāṇaṃ. Nānānusandhikaṃ suttaṃ paṭhamena anusandhinā ādikalyāṇaṃ, pacchimena pariyosānakalyāṇaṃ, sesehi majjhekalyāṇaṃ. Sakalopi vā sāsanadhammo attano atthabhūtena sīlena ādikalyāṇo, samathavipassanāmaggaphalehi majjhekalyāṇo, nibbānena pariyosānakalyāṇo. Sīlasamādhīhi vā ādikalyāṇo, vipassanāmaggehi majjhekalyāṇo, phalanibbānehi pariyosānakalyāṇo. Buddhasubuddhatāya vā ādikalyāṇo, dhammasudhammatāya majjhekalyāṇo, saṅghasuppaṭipattiyā pariyosānakalyāṇo. Taṃ sutvā tathattāya paṭipannena adhigantabbāya abhisambodhiyā vā ādikalyāṇo, paccekabodhiyā majjhekalyāṇo, sāvakabodhiyā pariyosānakalyāṇo. Suyyamāno cesa nīvaraṇavikkhambhanato savanenapi kalyāṇameva āvahatīti ādikalyāṇo, paṭipajjiyamāno samathavipassanāsukhāvahanato paṭipattiyāpi sukhameva āvahatīti majjhekalyāṇo, tathāpaṭipanno ca paṭipattiphale niṭṭhite tādibhāvāvahanato paṭipattiphalenapi kalyāṇameva āvahatīti pariyosānakalyāṇo. Nāthappabhavattā ca pabhavasuddhiyā ādikalyāṇo, atthasuddhiyā majjhekalyāṇo, kiccasuddhiyā pariyosānakalyāṇo. Tena vuttaṃ ‘‘so dhammaṃ deseti ādi…pe… pariyosānakalyāṇa’’nti.
યં પન ભગવા ધમ્મં દેસેન્તો સાસનબ્રહ્મચરિયં મગ્ગબ્રહ્મચરિયઞ્ચ પકાસેતિ, નાનાનયેહિ દીપેતિ, તં યથાનુરૂપં અત્થસમ્પત્તિયા સાત્થં, બ્યઞ્જનસમ્પત્તિયા સબ્યઞ્જનં. સઙ્કાસન, પકાસન, વિવરણ, વિભજન, ઉત્તાનીકરણ પઞ્ઞત્તિઅત્થપદસમાયોગતો સાત્થં, અક્ખરપદબ્યઞ્જનાકારનિરુત્તિનિદ્દેસસમ્પત્તિયા સબ્યઞ્જનં, અત્થગમ્ભીરતાપટિવેધગમ્ભીરતાહિ વા સાત્થં, ધમ્મગમ્ભીરતાદેસનાગમ્ભીરતાહિ સબ્યઞ્જનં. અત્થપટિભાનપટિસમ્ભિદાવિસયતો વા સાત્થં, ધમ્મનિરુત્તિપટિસમ્ભિદાવિસયતો સબ્યઞ્જનં. પણ્ડિતવેદનીયતો પરિક્ખકજનપ્પસાદકન્તિ સાત્થં, સદ્ધેય્યતો લોકિયજનપ્પસાદકન્તિ સબ્યઞ્જનં. ગમ્ભીરાધિપ્પાયતો સાત્થં, ઉત્તાનપદતો સબ્યઞ્જનં. ઉપનેતબ્બસ્સ અભાવતો સકલપરિપુણ્ણભાવેન કેવલપરિપુણ્ણં, અપનેતબ્બસ્સ અભાવતો નિદ્દોસભાવેન પરિસુદ્ધં, અપિચ પટિપત્તિયા અધિગમબ્યત્તિતો સાત્થં, પરિયત્તિયા આગમબ્યત્તિતો સબ્યઞ્જનં, સીલાદિપઞ્ચધમ્મક્ખન્ધપારિપૂરિયા પરિપુણ્ણં, નિરુપક્કિલેસતો નિત્થરણત્થાય પવત્તિતો લોકામિસનિરપેક્ખતો ચ પરિસુદ્ધં, સિક્ખત્તયપરિગ્ગહિતત્તા બ્રહ્મભૂતેહિ સેટ્ઠેહિ ચરિતબ્બતો તેસં ચરિયભાવતો ચ બ્રહ્મચરિયં. તસ્મા ‘‘સાત્થં સબ્યઞ્જનં…પે॰… પકાસેતી’’તિ વુચ્ચતિ. પઠમોતિ ગણનાનુપુબ્બતો સબ્બલોકુત્તમભાવતો ચ પઠમો પુગ્ગલો.
Yaṃ pana bhagavā dhammaṃ desento sāsanabrahmacariyaṃ maggabrahmacariyañca pakāseti, nānānayehi dīpeti, taṃ yathānurūpaṃ atthasampattiyā sātthaṃ, byañjanasampattiyā sabyañjanaṃ. Saṅkāsana, pakāsana, vivaraṇa, vibhajana, uttānīkaraṇa paññattiatthapadasamāyogato sātthaṃ, akkharapadabyañjanākāraniruttiniddesasampattiyā sabyañjanaṃ, atthagambhīratāpaṭivedhagambhīratāhi vā sātthaṃ, dhammagambhīratādesanāgambhīratāhi sabyañjanaṃ. Atthapaṭibhānapaṭisambhidāvisayato vā sātthaṃ, dhammaniruttipaṭisambhidāvisayato sabyañjanaṃ. Paṇḍitavedanīyato parikkhakajanappasādakanti sātthaṃ, saddheyyato lokiyajanappasādakanti sabyañjanaṃ. Gambhīrādhippāyato sātthaṃ, uttānapadato sabyañjanaṃ. Upanetabbassa abhāvato sakalaparipuṇṇabhāvena kevalaparipuṇṇaṃ, apanetabbassa abhāvato niddosabhāvena parisuddhaṃ, apica paṭipattiyā adhigamabyattito sātthaṃ, pariyattiyā āgamabyattito sabyañjanaṃ, sīlādipañcadhammakkhandhapāripūriyā paripuṇṇaṃ, nirupakkilesato nittharaṇatthāya pavattito lokāmisanirapekkhato ca parisuddhaṃ, sikkhattayapariggahitattā brahmabhūtehi seṭṭhehi caritabbato tesaṃ cariyabhāvato ca brahmacariyaṃ. Tasmā ‘‘sātthaṃ sabyañjanaṃ…pe… pakāsetī’’ti vuccati. Paṭhamoti gaṇanānupubbato sabbalokuttamabhāvato ca paṭhamo puggalo.
તસ્સેવ સત્થુ સાવકોતિ તસ્સેવ યથાવુત્તગુણસ્સ સત્થુ સમ્માસમ્બુદ્ધસ્સ ધમ્મદેસનાય સવનન્તે જાતો ધમ્મસેનાપતિસદિસો સાવકો, ન પૂરણાદિ વિય પટિઞ્ઞામત્તેન સત્થુ સાવકો. પાટિપદોતિ પટિપદાસઙ્ખાતેન અરિયમગ્ગેન અરિયાય જાતિયા જાતો ભવોતિ પાટિપદો, અનિટ્ઠિતપટિપત્તિકિચ્ચો પટિપજ્જમાનોતિ અત્થો. સુત્તગેય્યાદિ પરિયત્તિધમ્મો બહું સુતો એતેનાતિ બહુસ્સુતો. પાતિમોક્ખસંવરાદિસીલેન ચેવ આરઞ્ઞિકઙ્ગાદિધુતઙ્ગવતેહિ ચ ઉપપન્નો સમ્પન્નો સમન્નાગતોતિ સીલવતૂપપન્નો. ઇતિ ભગવા ‘‘લોકાનુકમ્પા નામ હિતજ્ઝાસયેન ધમ્મદેસના, સા ચ ઇમેસુ એવ તીસુ પુગ્ગલેસુ પટિબદ્ધા’’તિ દસ્સેતિ. સેસં સુવિઞ્ઞેય્યમેવ.
Tasseva satthu sāvakoti tasseva yathāvuttaguṇassa satthu sammāsambuddhassa dhammadesanāya savanante jāto dhammasenāpatisadiso sāvako, na pūraṇādi viya paṭiññāmattena satthu sāvako. Pāṭipadoti paṭipadāsaṅkhātena ariyamaggena ariyāya jātiyā jāto bhavoti pāṭipado, aniṭṭhitapaṭipattikicco paṭipajjamānoti attho. Suttageyyādi pariyattidhammo bahuṃ suto etenāti bahussuto. Pātimokkhasaṃvarādisīlena ceva āraññikaṅgādidhutaṅgavatehi ca upapanno sampanno samannāgatoti sīlavatūpapanno. Iti bhagavā ‘‘lokānukampā nāma hitajjhāsayena dhammadesanā, sā ca imesu eva tīsu puggalesu paṭibaddhā’’ti dasseti. Sesaṃ suviññeyyameva.
ગાથાસુ તસ્સન્વયોતિ તસ્સેવ સત્થુ પટિપત્તિયા ધમ્મદેસનાય ચ અનુગમનેન તસ્સન્વયો અનુજાતો. અવિજ્જન્ધકારં વિધમિત્વા સપરસન્તાનેસુ ધમ્માલોકસઙ્ખાતાય પભાય કરણતો પભઙ્કરા. ધમ્મમુદીરયન્તાતિ ચતુસચ્ચધમ્મં કથેન્તા. અપાપુરન્તીતિ ઉગ્ઘાટેન્તિ. અમતસ્સ નિબ્બાનસ્સ. દ્વારં અરિયમગ્ગં. યોગાતિ કામયોગાદિતો. સત્થવાહેનાતિ વેનેય્યસત્થવાહનતો ભવકન્તારનિત્થરણતો સત્થવાહો, ભગવા, તેન સત્થવાહેન. સુદેસિતં મગ્ગમનુક્કમન્તીતિ તેન સમ્મા દેસિતં અરિયમગ્ગં તસ્સ દેસનાનુસારેન અનુગચ્છન્તિ પટિપજ્જન્તિ. ઇધેવાતિ ઇમસ્મિંયેવ અત્તભાવે. સેસં ઉત્તાનમેવ.
Gāthāsu tassanvayoti tasseva satthu paṭipattiyā dhammadesanāya ca anugamanena tassanvayo anujāto. Avijjandhakāraṃ vidhamitvā saparasantānesu dhammālokasaṅkhātāya pabhāya karaṇato pabhaṅkarā. Dhammamudīrayantāti catusaccadhammaṃ kathentā. Apāpurantīti ugghāṭenti. Amatassa nibbānassa. Dvāraṃ ariyamaggaṃ. Yogāti kāmayogādito. Satthavāhenāti veneyyasatthavāhanato bhavakantāranittharaṇato satthavāho, bhagavā, tena satthavāhena. Sudesitaṃ maggamanukkamantīti tena sammā desitaṃ ariyamaggaṃ tassa desanānusārena anugacchanti paṭipajjanti. Idhevāti imasmiṃyeva attabhāve. Sesaṃ uttānameva.
પઞ્ચમસુત્તવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Pañcamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / ઇતિવુત્તકપાળિ • Itivuttakapāḷi / ૫. બહુજનહિતસુત્તં • 5. Bahujanahitasuttaṃ