| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / मज्झिमनिकाय (टीका) • Majjhimanikāya (ṭīkā) |
४. बाकुलसुत्तवण्णना
4. Bākulasuttavaṇṇanā
२०९. यथा ‘‘द्वत्तिंसा’’ति वत्तब्बे द्वि-सद्दस्स बा-आदेसं कत्वा बात्तिंसाति वुच्चति, एवं एत्थ बा-कारादेसं कत्वा बाकुलोति समञ्ञा अहोसि, सायं तस्स अन्वत्थसञ्ञाति दस्सेतुं, ‘‘तस्स ही’’तिआदि वुत्तं। सीसं न्हापेत्वाति मङ्गलत्थं महागङ्गाय सीसं न्हापेत्वा। निमुज्जनवसेनाति जण्णुपमाणे उदके थोकंयेव निमुज्जनवसेन। छड्डेत्वा पलाता मरणभयतज्जिता। पहरियमाना मरन्ति, न जालेन बन्धितमत्तेन। दारकस्स तेजेनाति दारकस्स पुञ्ञतेजेन। नीहटमत्तोव मतो, तस्स मरणत्थं उपक्कमो न कतो, येन उपक्कमेन दारकस्स बाधो सिया। तन्ति मच्छं। सकलमेवाति परिपुण्णावयवमेव।
209. Yathā ‘‘dvattiṃsā’’ti vattabbe dvi-saddassa bā-ādesaṃ katvā bāttiṃsāti vuccati, evaṃ ettha bā-kārādesaṃ katvā bākuloti samaññā ahosi, sāyaṃ tassa anvatthasaññāti dassetuṃ, ‘‘tassa hī’’tiādi vuttaṃ. Sīsaṃ nhāpetvāti maṅgalatthaṃ mahāgaṅgāya sīsaṃ nhāpetvā. Nimujjanavasenāti jaṇṇupamāṇe udake thokaṃyeva nimujjanavasena. Chaḍḍetvā palātā maraṇabhayatajjitā. Pahariyamānā maranti, na jālena bandhitamattena. Dārakassa tejenāti dārakassa puññatejena. Nīhaṭamattova mato, tassa maraṇatthaṃ upakkamo na kato, yena upakkamena dārakassa bādho siyā. Tanti macchaṃ. Sakalamevāti paripuṇṇāvayavameva.
न केलायतीति न ममायति किस्मिञ्चि न मञ्ञति। दारकस्स पुञ्ञतेजेन पिट्ठितो फालेन्ती। दारकं लभतीति उग्घोसनवसेन भेरिं चरापेत्वा। पवत्तिं आचिक्खि, अत्तनो पुत्तभावं कथेसि। कुच्छिया धारितत्ता अमाता कातुं न सक्का जननीभावतो। मच्छं गण्हन्तापीति मच्छं किणित्वा गण्हन्तापि। तथा गण्हन्ता च तप्परियापन्नं सब्बं गण्हाति नामाति आह – ‘‘वक्कयकनादीनि बहि कत्वा गण्हन्ता नाम नत्थी’’ति। अयम्पि अमाता कातुं न सक्का सामिकभावतो। दारको उभिन्नम्पि कुलानं दायादो होतु द्विन्नं पुत्तभावतो।
Na kelāyatīti na mamāyati kismiñci na maññati. Dārakassa puññatejena piṭṭhito phālentī. Dārakaṃ labhatīti ugghosanavasena bheriṃ carāpetvā. Pavattiṃ ācikkhi, attano puttabhāvaṃ kathesi. Kucchiyā dhāritattā amātā kātuṃ na sakkā jananībhāvato. Macchaṃ gaṇhantāpīti macchaṃ kiṇitvā gaṇhantāpi. Tathā gaṇhantā ca tappariyāpannaṃ sabbaṃ gaṇhāti nāmāti āha – ‘‘vakkayakanādīni bahi katvā gaṇhantā nāma natthī’’ti. Ayampi amātā kātuṃ na sakkā sāmikabhāvato. Dārako ubhinnampi kulānaṃ dāyādo hotu dvinnaṃ puttabhāvato.
असीतिमेति जातिया असीतिमे वस्से। पब्बज्जामत्तेन किलेसानं असमुच्छिज्जनतो वीतिक्कमितुं कामसञ्ञा उप्पन्नपुब्बाति पुच्छा पन पुच्छितब्बा। तेनाह – ‘‘एवञ्च खो मं, आवुसो कस्सप, पुच्छितब्ब’’न्ति।
Asītimeti jātiyā asītime vasse. Pabbajjāmattena kilesānaṃ asamucchijjanato vītikkamituṃ kāmasaññā uppannapubbāti pucchā pana pucchitabbā. Tenāha – ‘‘evañca kho maṃ, āvuso kassapa, pucchitabba’’nti.
२१०. नियमेत्वाति तं तंवारे सेसवारेन नियमेत्वा। कम्मपथभेदकोति कम्मपथविसेसकरो। तत्थ कामवितक्को यथा कायवचीद्वारेसु चोपनप्पत्तो कम्मपथप्पत्तो नाम होति; मनोद्वारे परभण्डस्स अत्तनो परिणामनवसेन पवत्तअभिज्झासहगतो; एवं कामसञ्ञाति, तथा ब्यापादविहिंसावितक्कसञ्ञाति थेरो, ‘‘उभयम्पेतं कम्मपथभेदकमेवा’’ति आह। कम्मपथं अप्पत्तं सञ्ञं सन्धाय, ‘‘सञ्ञा उप्पन्नमत्तावा’’ति वुच्चमाने वितक्कितम्पि समानं कम्मपथं अप्पत्तमेव, उभयस्स पन वसेन सुत्तपदं पवत्तन्ति थेरस्स अधिप्पायो।
210.Niyametvāti taṃ taṃvāre sesavārena niyametvā. Kammapathabhedakoti kammapathavisesakaro. Tattha kāmavitakko yathā kāyavacīdvāresu copanappatto kammapathappatto nāma hoti; manodvāre parabhaṇḍassa attano pariṇāmanavasena pavattaabhijjhāsahagato; evaṃ kāmasaññāti, tathā byāpādavihiṃsāvitakkasaññāti thero, ‘‘ubhayampetaṃ kammapathabhedakamevā’’ti āha. Kammapathaṃ appattaṃ saññaṃ sandhāya, ‘‘saññā uppannamattāvā’’ti vuccamāne vitakkitampi samānaṃ kammapathaṃ appattameva, ubhayassa pana vasena suttapadaṃ pavattanti therassa adhippāyo.
२११. आयूहनकम्मन्ति अत्तना आयूहितब्बकम्मं। लोमकिलिट्ठानीति किलिट्ठलोमानि, किलिट्ठंसूनीति अत्थो। किमेवं भोगेसु परनिम्मितभवे वसवत्तिदेवानं विय सब्बसो आयूहनकम्मेन विना अञ्ञस्सपि पब्बजितस्स पच्चयलाभो दिट्ठपुब्बो सुतपुब्बोति आह ‘‘अनच्छरियञ्चेत’’न्ति। कुलूपकथेरानमेतं कम्मं, थेरो पन कदाचिपि कुलूपको नाहोसि।
211.Āyūhanakammanti attanā āyūhitabbakammaṃ. Lomakiliṭṭhānīti kiliṭṭhalomāni, kiliṭṭhaṃsūnīti attho. Kimevaṃ bhogesu paranimmitabhave vasavattidevānaṃ viya sabbaso āyūhanakammena vinā aññassapi pabbajitassa paccayalābho diṭṭhapubbo sutapubboti āha ‘‘anacchariyañceta’’nti. Kulūpakatherānametaṃ kammaṃ, thero pana kadācipi kulūpako nāhosi.
गद्दुहनमत्तन्ति गोदुहनमत्तकालं। इध पन सकलो गोदुहनो अधिप्पेतोति दस्सेन्तो, ‘‘गाविं…पे॰… कालमत्तम्पी’’ति आह। निबन्धीति निबद्धदातब्बं कत्वा ठपेसि।
Gadduhanamattanti goduhanamattakālaṃ. Idha pana sakalo goduhano adhippetoti dassento, ‘‘gāviṃ…pe… kālamattampī’’ti āha. Nibandhīti nibaddhadātabbaṃ katvā ṭhapesi.
सकिलेसपुग्गलस्स असेरिभावकरणेन रणेन सदिसताय रणो, संकिलेसो। अञ्ञा उदपादीति पनाह, तस्मा अरहत्तं न पटिञ्ञातन्ति दस्सेति। ननु तथा वचनं पटिजाननं विय होतीति आह ‘‘अपिचा’’तिआदि।
Sakilesapuggalassa aseribhāvakaraṇena raṇena sadisatāya raṇo, saṃkileso. Aññā udapādīti panāha, tasmā arahattaṃ na paṭiññātanti dasseti. Nanu tathā vacanaṃ paṭijānanaṃ viya hotīti āha ‘‘apicā’’tiādi.
२१२. अवापुरति द्वारं एतेनाति अवापुरणं। पठमसङ्गहतो पच्छा देसितत्ता दुतियसङ्गहे सङ्गितं। सेसं सुविञ्ञेय्यमेव।
212. Avāpurati dvāraṃ etenāti avāpuraṇaṃ. Paṭhamasaṅgahato pacchā desitattā dutiyasaṅgahe saṅgitaṃ. Sesaṃ suviññeyyameva.
बाकुलसुत्तवण्णनाय लीनत्थप्पकासना समत्ता।
Bākulasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / मज्झिमनिकाय • Majjhimanikāya / ४. बाकुलसुत्तं • 4. Bākulasuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / मज्झिमनिकाय (अट्ठकथा) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ४. बाकुलसुत्तवण्णना • 4. Bākulasuttavaṇṇanā
