| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಮಗ್ಗ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
೯. ಬಲಕಥಾ
9. Balakathā
ಬಲಕಥಾವಣ್ಣನಾ
Balakathāvaṇṇanā
೪೪. ಇದಾನಿ ಲೋಕುತ್ತರಕಥಾಯ ಅನನ್ತರಂ ಕಥಿತಾಯ ಲೋಕುತ್ತರಕಥಾವತಿಯಾ ಸುತ್ತನ್ತಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾಯ ಬಲಕಥಾಯ ಅಪುಬ್ಬತ್ಥಾನುವಣ್ಣನಾ। ತತ್ಥ ಆದಿತೋ ಸುತ್ತನ್ತವಸೇನ ಪಞ್ಚ ಬಲಾನಿ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ತದಞ್ಞಾನಿಪಿ ಬಲಾನಿ ದಸ್ಸೇತುಕಾಮೋ ಅಪಿಚ ಅಟ್ಠಸಟ್ಠಿ ಬಲಾನೀತಿಆದಿಮಾಹ। ಸಬ್ಬಾನಿಪಿ ತಂತಂಪಟಿಪಕ್ಖೇಹಿ ಅಕಮ್ಪಿಯಟ್ಠೇನ ಬಲಾನಿ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ। ಹಿರಿಬಲನ್ತಿಆದೀಸು ಪಾಪತೋ ಹಿರೀಯನ್ತಿ ಏತಾಯಾತಿ ಹಿರೀ, ಲಜ್ಜಾಯೇತಂ ನಾಮಂ। ಪಾಪತೋ ಓತ್ತಪ್ಪನ್ತಿ ಏತೇನಾತಿ ಓತ್ತಪ್ಪಂ, ಪಾಪತೋ ಉಬ್ಬೇಗಸ್ಸೇತಂ ನಾಮಂ। ಅಜ್ಝತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಾ ಹಿರೀ, ಬಹಿದ್ಧಾಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಓತ್ತಪ್ಪಂ। ಅತ್ತಾಧಿಪತಿ ಹಿರೀ, ಲೋಕಾಧಿಪತಿ ಓತ್ತಪ್ಪಂ । ಲಜ್ಜಾಸಭಾವಸಣ್ಠಿತಾ ಹಿರೀ, ಭಯಸಭಾವಸಣ್ಠಿತಂ ಓತ್ತಪ್ಪಂ। ಸಪ್ಪತಿಸ್ಸವಲಕ್ಖಣಾ ಹಿರೀ, ವಜ್ಜಭೀರುಕಭಯದಸ್ಸಾವಿಲಕ್ಖಣಂ ಓತ್ತಪ್ಪಂ। ಸಾ ಏವ ಹಿರೀ ಅಹಿರಿಕೇನ ನ ಕಮ್ಪತೀತಿ ಹಿರಿಬಲಂ। ತದೇವ ಓತ್ತಪ್ಪಂ ಅನೋತ್ತಪ್ಪೇನ ನ ಕಮ್ಪತೀತಿ ಓತ್ತಪ್ಪಬಲಂ। ಅಪ್ಪಟಿಸಙ್ಖಾನೇನ ನ ಕಮ್ಪತೀತಿ ಪಟಿಸಙ್ಖಾನಬಲಂ। ಉಪಪರಿಕ್ಖಣಪಞ್ಞಾಯೇತಂ ನಾಮಂ। ವೀರಿಯಸೀಸೇನ ಸತ್ತ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೇ ಭಾವೇನ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪನ್ನಬಲಂ ಭಾವನಾಬಲಂ। ತಥಾಪವತ್ತಾನಂ ಚತುನ್ನಂ ಖನ್ಧಾನಮೇತಂ ನಾಮಂ। ಪರಿಸುದ್ಧಾನಿ ಸೀಲಾದೀನಿ ಅನವಜ್ಜಬಲಂ। ಚತ್ತಾರಿ ಸಙ್ಗಹವತ್ಥೂನಿ ಸಙ್ಗಹಬಲಂ। ಸಙ್ಗಹೇ ಬಲನ್ತಿಪಿ ಪಾಠೋ। ದುಕ್ಖಮಾನಂ ಅಧಿವಾಸನಂ ಖನ್ತಿಬಲಂ। ಧಮ್ಮಕಥಾಯ ಪರೇಸಂ ತೋಸನಂ ಪಞ್ಞತ್ತಿಬಲಂ। ಅಧಿತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಅಧಿಗಮಾಪನಂ ನಿಜ್ಝತ್ತಿಬಲಂ। ಕುಸಲೇಸು ಬಹುಭಾವೋ ಇಸ್ಸರಿಯಬಲಂ। ಕುಸಲೇಸು ಯಥಾರುಚಿ ಪತಿಟ್ಠಾನಂ ಅಧಿಟ್ಠಾನಬಲಂ। ಹಿರಿಬಲಾದೀನಂ ಅತ್ಥೋ ಮಾತಿಕಾಪದೇಸು ಬ್ಯಞ್ಜನವಸೇನ ವಿಸೇಸತೋ ಯುಜ್ಜಮಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವುತ್ತೋ। ಸಮಥಬಲಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಬಲನ್ತಿ ಬಲಪ್ಪತ್ತಾ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾ ಏವ।
44. Idāni lokuttarakathāya anantaraṃ kathitāya lokuttarakathāvatiyā suttantapubbaṅgamāya balakathāya apubbatthānuvaṇṇanā. Tattha ādito suttantavasena pañca balāni dassetvā tadaññānipi balāni dassetukāmo apica aṭṭhasaṭṭhi balānītiādimāha. Sabbānipi taṃtaṃpaṭipakkhehi akampiyaṭṭhena balāni nāma honti. Hiribalantiādīsu pāpato hirīyanti etāyāti hirī, lajjāyetaṃ nāmaṃ. Pāpato ottappanti etenāti ottappaṃ, pāpato ubbegassetaṃ nāmaṃ. Ajjhattasamuṭṭhānā hirī, bahiddhāsamuṭṭhānaṃ ottappaṃ. Attādhipati hirī, lokādhipati ottappaṃ . Lajjāsabhāvasaṇṭhitā hirī, bhayasabhāvasaṇṭhitaṃ ottappaṃ. Sappatissavalakkhaṇā hirī, vajjabhīrukabhayadassāvilakkhaṇaṃ ottappaṃ. Sā eva hirī ahirikena na kampatīti hiribalaṃ. Tadeva ottappaṃ anottappena na kampatīti ottappabalaṃ. Appaṭisaṅkhānena na kampatīti paṭisaṅkhānabalaṃ. Upaparikkhaṇapaññāyetaṃ nāmaṃ. Vīriyasīsena satta bojjhaṅge bhāventassa uppannabalaṃ bhāvanābalaṃ. Tathāpavattānaṃ catunnaṃ khandhānametaṃ nāmaṃ. Parisuddhāni sīlādīni anavajjabalaṃ. Cattāri saṅgahavatthūni saṅgahabalaṃ. Saṅgahe balantipi pāṭho. Dukkhamānaṃ adhivāsanaṃ khantibalaṃ. Dhammakathāya paresaṃ tosanaṃ paññattibalaṃ. Adhitassa atthassa adhigamāpanaṃ nijjhattibalaṃ. Kusalesu bahubhāvo issariyabalaṃ. Kusalesu yathāruci patiṭṭhānaṃ adhiṭṭhānabalaṃ. Hiribalādīnaṃ attho mātikāpadesu byañjanavasena visesato yujjamānaṃ gahetvā vutto. Samathabalaṃ vipassanābalanti balappattā samathavipassanā eva.
ಮಾತಿಕಾನಿದ್ದೇಸೇ ಅಸ್ಸದ್ಧಿಯೇ ನ ಕಮ್ಪತೀತಿ ಸದ್ಧಾಬಲನ್ತಿ ಮೂಲಬಲಟ್ಠಂ ವತ್ವಾ ತಮೇವ ಅಪರೇಹಿ ನವಹಿ ಪರಿಯಾಯೇಹಿ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇಸಿ। ಯೋ ಹಿ ಧಮ್ಮೋ ಅಕಮ್ಪಿಯೋ ಬಲಪ್ಪತ್ತೋ ಹೋತಿ, ಸೋ ಸಹಜಾತೇ ಉಪತ್ಥಮ್ಭೇತಿ, ಅತ್ತನೋ ಪಟಿಪಕ್ಖೇ ಕಿಲೇಸೇ ಪರಿಯಾದಿಯತಿ, ಪಟಿವೇಧಸ್ಸ ಆದಿಭೂತಂ ಸೀಲಂ ದಿಟ್ಠಿಞ್ಚ ವಿಸೋಧೇತಿ, ಚಿತ್ತಂ ಆರಮ್ಮಣೇ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತಿ, ಚಿತ್ತಂ ಪಭಸ್ಸರಂ ಕರೋನ್ತೋ ವೋದಾಪೇತಿ, ವಸಿಂ ಪಾಪೇನ್ತೋ ವಿಸೇಸಂ ಅಧಿಗಮಾಪೇತಿ, ತತೋ ಉತ್ತರಿಂ ಪಾಪೇನ್ತೋ ಉತ್ತರಿಪಟಿವೇಧಂ ಕಾರೇತಿ, ಕಮೇನ ಅರಿಯಮಗ್ಗಂ ಪಾಪೇತ್ವಾ ಸಚ್ಚಾಭಿಸಮಯಂ ಕಾರೇತಿ, ಫಲಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ನಿರೋಧೇ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತಿ। ತಸ್ಮಾ ನವಧಾ ಬಲಟ್ಠೋ ವಿಸೇಸಿತೋ। ಏಸ ನಯೋ ವೀರಿಯಬಲಾದೀಸು ಚತೂಸು।
Mātikāniddese assaddhiye na kampatīti saddhābalanti mūlabalaṭṭhaṃ vatvā tameva aparehi navahi pariyāyehi visesetvā dassesi. Yo hi dhammo akampiyo balappatto hoti, so sahajāte upatthambheti, attano paṭipakkhe kilese pariyādiyati, paṭivedhassa ādibhūtaṃ sīlaṃ diṭṭhiñca visodheti, cittaṃ ārammaṇe patiṭṭhāpeti, cittaṃ pabhassaraṃ karonto vodāpeti, vasiṃ pāpento visesaṃ adhigamāpeti, tato uttariṃ pāpento uttaripaṭivedhaṃ kāreti, kamena ariyamaggaṃ pāpetvā saccābhisamayaṃ kāreti, phalappattiyā nirodhe patiṭṭhāpeti. Tasmā navadhā balaṭṭho visesito. Esa nayo vīriyabalādīsu catūsu.
ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಂ ಹಿರೀಯತೀತಿ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಯುತ್ತೋ ಯೋಗೀ ನೇಕ್ಖಮ್ಮೇನ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದತೋ ಹಿರೀಯತಿ। ಓತ್ತಪ್ಪೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಏತೇಹಿ ಸಬ್ಬಾಕುಸಲೇಹಿಪಿ ಹಿರೀಯನಾ ಓತ್ತಪ್ಪನಾ ವುತ್ತಾಯೇವ ಹೋನ್ತಿ। ಬ್ಯಾಪಾದನ್ತಿಆದೀನಮ್ಪಿ ಇಮಿನಾವ ನಯೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಪಟಿಸಙ್ಖಾತೀತಿ ಅಸಮ್ಮೋಹವಸೇನ ಆದೀನವತೋ ಉಪಪರಿಕ್ಖತಿ। ಭಾವೇತೀತಿ ವಡ್ಢೇತಿ। ವಜ್ಜನ್ತಿ ರಾಗಾದಿವಜ್ಜಂ। ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ಬನ್ಧತಿ। ಖಮತೀತಿ ತಸ್ಸ ಯೋಗಿಸ್ಸ ಖಮತಿ ರುಚ್ಚತಿ। ಪಞ್ಞಾಪೇತೀತಿ ತೋಸೇತಿ। ನಿಜ್ಝಾಪೇತೀತಿ ಚಿನ್ತಾಪೇತಿ। ವಸಂ ವತ್ತೇತೀತಿ ಚಿತ್ತೇ ಪಹು ಹುತ್ವಾ ಚಿತ್ತಂ ಅತ್ತನೋ ವಸಂ ಕತ್ವಾ ಪವತ್ತೇತಿ। ಅಧಿಟ್ಠಾತೀತಿ ವಿದಹತಿ। ಭಾವನಾಬಲಾದೀನಿ ಸಬ್ಬಾನಿಪಿ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಾದೀನಿಯೇವ। ಮಾತಿಕಾವಣ್ಣನಾಯ ಅಞ್ಞಥಾ ವುತ್ತೋ, ಅತ್ಥೋ ಪನ ಬ್ಯಞ್ಜನವಸೇನೇವ ಪಾಕಟತ್ತಾ ಇಧ ನ ವುತ್ತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಸಮಥಬಲಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಬಲಞ್ಚ ವಿತ್ಥಾರತೋ ನಿದ್ದಿಸಿತ್ವಾ ಅವಸಾನೇ ಉದ್ಧಚ್ಚಸಹಗತಕಿಲೇಸೇ ಚ ಖನ್ಧೇ ಚ ನ ಕಮ್ಪತೀತಿಆದಿ ಚ ಅವಿಜ್ಜಾಸಹಗತಕಿಲೇಸೇ ಚ ಖನ್ಧೇ ಚ ನ ಕಮ್ಪತೀತಿಆದಿ ಚ ಸಮಥಬಲವಿಪಸ್ಸನಾಬಲಾನಂ ಲಕ್ಖಣದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ।
Kāmacchandaṃ hirīyatīti nekkhammayutto yogī nekkhammena kāmacchandato hirīyati. Ottappepi eseva nayo. Etehi sabbākusalehipi hirīyanā ottappanā vuttāyeva honti. Byāpādantiādīnampi imināva nayena attho veditabbo. Paṭisaṅkhātīti asammohavasena ādīnavato upaparikkhati. Bhāvetīti vaḍḍheti. Vajjanti rāgādivajjaṃ. Saṅgaṇhātīti bandhati. Khamatīti tassa yogissa khamati ruccati. Paññāpetīti toseti. Nijjhāpetīti cintāpeti. Vasaṃ vattetīti citte pahu hutvā cittaṃ attano vasaṃ katvā pavatteti. Adhiṭṭhātīti vidahati. Bhāvanābalādīni sabbānipi nekkhammādīniyeva. Mātikāvaṇṇanāya aññathā vutto, attho pana byañjanavaseneva pākaṭattā idha na vuttoti veditabbaṃ. Samathabalaṃ vipassanābalañca vitthārato niddisitvā avasāne uddhaccasahagatakilese ca khandhe ca na kampatītiādi ca avijjāsahagatakilese ca khandhe ca na kampatītiādi ca samathabalavipassanābalānaṃ lakkhaṇadassanatthaṃ vuttaṃ.
ಸೇಖಾಸೇಖಬಲೇಸು ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಂ ಸಿಕ್ಖತೀತಿ ಸೇಖಬಲನ್ತಿ ಸೇಖಪುಗ್ಗಲೋ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಂ ಸಿಕ್ಖತೀತಿ ಸೇಖೋ, ಸಾ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ತಸ್ಸ ಸೇಖಸ್ಸ ಬಲನ್ತಿ ಸೇಖಬಲನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ತತ್ಥ ಸಿಕ್ಖಿತತ್ತಾ ಅಸೇಖಬಲನ್ತಿ ಅಸೇಖಪುಗ್ಗಲೋ ತತ್ಥ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ಸಿಕ್ಖಿತತ್ತಾ ನ ಸಿಕ್ಖತೀತಿ ಅಸೇಖೋ, ಸಾಯೇವ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ತಸ್ಸ ಅಸೇಖಸ್ಸ ಬಲನ್ತಿ ಅಸೇಖಬಲಂ। ಏಸೇವ ನಯೋ ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪಾದೀಸು। ಸಮ್ಮಾಞಾಣನ್ತಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣಂ। ತಮ್ಪಿ ಹಿ ಲೋಕಿಕಮ್ಪಿ ಹೋನ್ತಂ ಸೇಖಸ್ಸ ಪವತ್ತತ್ತಾ ಸೇಖಬಲಂ, ಅಸೇಖಸ್ಸ ಪವತ್ತತ್ತಾ ಅಸೇಖಬಲನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಸಮ್ಮಾವಿಮುತ್ತೀತಿ ಅಟ್ಠ ಮಗ್ಗಙ್ಗಾನಿ ಠಪೇತ್ವಾ ಸೇಸಾ ಫಲಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಧಮ್ಮಾ । ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಠಪೇತ್ವಾ ಲೋಕುತ್ತರವಿಮುತ್ತಿಂ ಅವಸೇಸಾ ವಿಮುತ್ತಿಯೋ ಸಮ್ಮಾವಿಮುತ್ತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ತಸ್ಸ ಸೇಖಾಸೇಖಬಲತ್ತಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ।
Sekhāsekhabalesu sammādiṭṭhiṃ sikkhatīti sekhabalanti sekhapuggalo sammādiṭṭhiṃ sikkhatīti sekho, sā sammādiṭṭhi tassa sekhassa balanti sekhabalanti attho. Tattha sikkhitattā asekhabalanti asekhapuggalo tattha sammādiṭṭhiyā sikkhitattā na sikkhatīti asekho, sāyeva sammādiṭṭhi tassa asekhassa balanti asekhabalaṃ. Eseva nayo sammāsaṅkappādīsu. Sammāñāṇanti paccavekkhaṇañāṇaṃ. Tampi hi lokikampi hontaṃ sekhassa pavattattā sekhabalaṃ, asekhassa pavattattā asekhabalanti vuttaṃ. Sammāvimuttīti aṭṭha maggaṅgāni ṭhapetvā sesā phalasampayuttā dhammā . Keci pana ‘‘ṭhapetvā lokuttaravimuttiṃ avasesā vimuttiyo sammāvimuttī’’ti vadanti. Tassa sekhāsekhabalattaṃ vuttanayameva.
ಖೀಣಾಸವಬಲೇಸು ಸಬ್ಬಾನಿಪಿ ಞಾಣಬಲಾನಿ। ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋತಿ ಕರಣತ್ಥೇ ಸಾಮಿವಚನಂ, ಖೀಣಾಸವೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅನಿಚ್ಚತೋತಿ ಹುತ್ವಾ ಅಭಾವಾಕಾರೇನ ಅನಿಚ್ಚತೋ। ಯಥಾಭೂತನ್ತಿ ಯಥಾಸಭಾವತೋ। ಪಞ್ಞಾಯಾತಿ ಸಹವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾಯ। ಅನಿಚ್ಚತೋ ಸುದಿಟ್ಠಾ ದುಕ್ಖತೋ ಅನತ್ತತೋ ಸುದಿಟ್ಠಾ ಹೋನ್ತಿ ತಮ್ಮೂಲಕತ್ತಾ। ಯನ್ತಿ ಭಾವನಪುಂಸಕವಚನಂ, ಯೇನ ಕಾರಣೇನಾತಿ ವಾ ಅತ್ಥೋ। ಆಗಮ್ಮಾತಿ ಪಟಿಚ್ಚ। ಪಟಿಜಾನಾತೀತಿ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛತಿ ಪಟಿಞ್ಞಂ ಕರೋತಿ। ಅಙ್ಗಾರಕಾಸೂಪಮಾತಿ ಮಹಾಭಿತಾಪಟ್ಠೇನ ಅಙ್ಗಾರಕಾಸುಯಾ ಉಪಮಿತಾ। ಕಾಮಾತಿ ವತ್ಥುಕಾಮಾ ಚ ಕಿಲೇಸಕಾಮಾ ಚ।
Khīṇāsavabalesu sabbānipi ñāṇabalāni. Khīṇāsavassa bhikkhunoti karaṇatthe sāmivacanaṃ, khīṇāsavena bhikkhunāti attho. Aniccatoti hutvā abhāvākārena aniccato. Yathābhūtanti yathāsabhāvato. Paññāyāti sahavipassanāya maggapaññāya. Aniccato sudiṭṭhā dukkhato anattato sudiṭṭhā honti tammūlakattā. Yanti bhāvanapuṃsakavacanaṃ, yena kāraṇenāti vā attho. Āgammāti paṭicca. Paṭijānātīti sampaṭicchati paṭiññaṃ karoti. Aṅgārakāsūpamāti mahābhitāpaṭṭhena aṅgārakāsuyā upamitā. Kāmāti vatthukāmā ca kilesakāmā ca.
ವಿವೇಕನಿನ್ನನ್ತಿ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿವಸೇನ ಉಪಧಿವಿವೇಕಸಙ್ಖಾತನಿಬ್ಬಾನನಿನ್ನಂ। ತಯೋ ಹಿ ವಿವೇಕಾ – ಕಾಯವಿವೇಕೋ ಚಿತ್ತವಿವೇಕೋ ಉಪಧಿವಿವೇಕೋತಿ। ಕಾಯವಿವೇಕೋ ಚ ವಿವೇಕಟ್ಠಕಾಯಾನಂ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಾಭಿರತಾನಂ। ಚಿತ್ತವಿವೇಕೋ ಚ ಅಧಿಚಿತ್ತಮನುಯುತ್ತಾನಂ। ಉಪಧಿವಿವೇಕೋ ಚ ನಿರುಪಧೀನಂ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ವಿಸಙ್ಖಾರಗತಾನಂ, ನಿಸ್ಸರಣವಿವೇಕಸಙ್ಖಾತನಿಬ್ಬಾನನಿನ್ನಂ ವಾ। ಪಞ್ಚ ಹಿ ವಿವೇಕಾ – ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಿವೇಕೋ ತದಙ್ಗವಿವೇಕೋ ಸಮುಚ್ಛೇದವಿವೇಕೋ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿವಿವೇಕೋ ನಿಸ್ಸರಣವಿವೇಕೋತಿ। ವಿವೇಕನಿನ್ನನ್ತಿ ವಿವೇಕೇ ನಿನ್ನಂ। ವಿವೇಕಪೋಣನ್ತಿ ವಿವೇಕೇ ನತಂ। ವಿವೇಕಪಬ್ಭಾರನ್ತಿ ವಿವೇಕಸೀಸಭಾರಂ। ದ್ವೇಪಿ ಪುರಿಮಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಾನಿ। ವಿವೇಕಟ್ಠನ್ತಿ ಕಿಲೇಸೇಹಿ ವಜ್ಜಿತಂ, ದೂರೀಭೂತಂ ವಾ। ನೇಕ್ಖಮ್ಮಾಭಿರತನ್ತಿ ನಿಬ್ಬಾನೇ ಅಭಿರತಂ, ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಯ ಅಭಿರತಂ ವಾ। ಬ್ಯನ್ತೀಭೂತನ್ತಿ ವಿಗತನ್ತೀಭೂತಂ, ಏಕದೇಸೇನಾಪಿ ಅನಲ್ಲೀನಂ ವಿಪ್ಪಮುತ್ತಂ ವಿಸಂಸಟ್ಠಂ। ಸಬ್ಬಸೋತಿ ಸಬ್ಬಥಾ। ಆಸವಟ್ಠಾನಿಯೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹೀತಿ ಸಂಯೋಗವಸೇನ ಆಸವಾನಂ ಕಾರಣಭೂತೇಹಿ ಕಿಲೇಸಧಮ್ಮೇಹೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಥ ವಾ ಬ್ಯನ್ತೀಭೂತನ್ತಿ ವಿಗತನಿಕನ್ತಿಭೂತಂ, ನಿತ್ತಣ್ಹನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕುತೋ? ಸಬ್ಬಸೋ ಆಸವಟ್ಠಾನಿಯೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಸಬ್ಬೇಹಿ ತೇಭೂಮಕಧಮ್ಮೇಹೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇಧ ದಸಹಿ ಖೀಣಾಸವಬಲೇಹಿ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರೋ ಮಗ್ಗೋ ಕಥಿತೋ। ‘‘ಅನಿಚ್ಚತೋ ಸಬ್ಬೇ ಸಙ್ಖಾರಾ’’ತಿ ದುಕ್ಖಪರಿಞ್ಞಾಬಲಂ, ‘‘ಅಙ್ಗಾರಕಾಸೂಪಮಾ ಕಾಮಾ’’ತಿ ಸಮುದಯಪಹಾನಬಲಂ, ‘‘ವಿವೇಕನಿನ್ನಂ ಚಿತ್ತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ನಿರೋಧಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಬಲಂ, ‘‘ಚತ್ತಾರೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾ’’ತಿಆದಿ ಸತ್ತವಿಧಂ ಮಗ್ಗಭಾವನಾಬಲನ್ತಿಪಿ ವದನ್ತಿ। ದಸ ಇದ್ಧಿಬಲಾನಿ ಇದ್ಧಿಕಥಾಯ ಆವಿ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ।
Vivekaninnanti phalasamāpattivasena upadhivivekasaṅkhātanibbānaninnaṃ. Tayo hi vivekā – kāyaviveko cittaviveko upadhivivekoti. Kāyaviveko ca vivekaṭṭhakāyānaṃ nekkhammābhiratānaṃ. Cittaviveko ca adhicittamanuyuttānaṃ. Upadhiviveko ca nirupadhīnaṃ puggalānaṃ visaṅkhāragatānaṃ, nissaraṇavivekasaṅkhātanibbānaninnaṃ vā. Pañca hi vivekā – vikkhambhanaviveko tadaṅgaviveko samucchedaviveko paṭippassaddhiviveko nissaraṇavivekoti. Vivekaninnanti viveke ninnaṃ. Vivekapoṇanti viveke nataṃ. Vivekapabbhāranti vivekasīsabhāraṃ. Dvepi purimasseva vevacanāni. Vivekaṭṭhanti kilesehi vajjitaṃ, dūrībhūtaṃ vā. Nekkhammābhiratanti nibbāne abhirataṃ, pabbajjāya abhirataṃ vā. Byantībhūtanti vigatantībhūtaṃ, ekadesenāpi anallīnaṃ vippamuttaṃ visaṃsaṭṭhaṃ. Sabbasoti sabbathā. Āsavaṭṭhāniyehi dhammehīti saṃyogavasena āsavānaṃ kāraṇabhūtehi kilesadhammehīti attho. Atha vā byantībhūtanti vigatanikantibhūtaṃ, nittaṇhanti attho. Kuto? Sabbaso āsavaṭṭhāniyehi dhammehi sabbehi tebhūmakadhammehīti attho. Idha dasahi khīṇāsavabalehi khīṇāsavassa lokiyalokuttaro maggo kathito. ‘‘Aniccato sabbe saṅkhārā’’ti dukkhapariññābalaṃ, ‘‘aṅgārakāsūpamā kāmā’’ti samudayapahānabalaṃ, ‘‘vivekaninnaṃ cittaṃ hotī’’ti nirodhasacchikiriyābalaṃ, ‘‘cattāro satipaṭṭhānā’’tiādi sattavidhaṃ maggabhāvanābalantipi vadanti. Dasa iddhibalāni iddhikathāya āvi bhavissanti.
ತಥಾಗತಬಲನಿದ್ದೇಸೇ ತಥಾಗತಬಲಾನೀತಿ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಅಸಾಧಾರಣಾನಿ ತಥಾಗತಸ್ಸೇವ ಬಲಾನಿ। ಯಥಾ ವಾ ಪುಬ್ಬಬುದ್ಧಾನಂ ಬಲಾನಿ ಪುಞ್ಞುಸ್ಸಯಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಆಗತಾನಿ, ತಥಾ ಆಗತಬಲಾನೀತಿಪಿ ಅತ್ಥೋ। ತತ್ಥ ದುವಿಧಂ ತಥಾಗತಬಲಂ – ಕಾಯಬಲಂ ಞಾಣಬಲಞ್ಚ। ತೇಸು ಕಾಯಬಲಂ ಹತ್ಥಿಕುಲಾನುಸಾರೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಪೋರಾಣೇಹಿ –
Tathāgatabalaniddese tathāgatabalānīti aññehi asādhāraṇāni tathāgatasseva balāni. Yathā vā pubbabuddhānaṃ balāni puññussayasampattiyā āgatāni, tathā āgatabalānītipi attho. Tattha duvidhaṃ tathāgatabalaṃ – kāyabalaṃ ñāṇabalañca. Tesu kāyabalaṃ hatthikulānusārena veditabbaṃ. Vuttañhetaṃ porāṇehi –
‘‘ಕಾಳಾವಕಞ್ಚ ಗಙ್ಗೇಯ್ಯಂ, ಪಣ್ಡರಂ ತಮ್ಬಪಿಙ್ಗಲಂ।
‘‘Kāḷāvakañca gaṅgeyyaṃ, paṇḍaraṃ tambapiṅgalaṃ;
ಗನ್ಧಮಙ್ಗಲಹೇಮಞ್ಚ, ಉಪೋಸಥಛದ್ದನ್ತಿಮೇ ದಸಾ’’ತಿ॥ (ವಿಭ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೭೬೦; ಮ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧೪೮; ಸಂ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೨.೨೨)।
Gandhamaṅgalahemañca, uposathachaddantime dasā’’ti. (vibha. aṭṭha. 760; ma. ni. aṭṭha. 1.148; saṃ. ni. aṭṭha. 2.2.22);
ಇಮಾನಿ ದಸ ಹತ್ಥಿಕುಲಾನಿ। ತತ್ಥ ಕಾಳಾವಕನ್ತಿ ಪಕತಿಹತ್ಥಿಕುಲಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಯಂ ದಸನ್ನಂ ಪುರಿಸಾನಂ ಕಾಯಬಲಂ, ತಂ ಏಕಸ್ಸ ಕಾಳಾವಕಸ್ಸ ಹತ್ಥಿನೋ ಬಲಂ। ಯಂ ದಸನ್ನಂ ಕಾಳಾವಕಾನಂ ಬಲಂ, ತಂ ಏಕಸ್ಸ ಗಙ್ಗೇಯ್ಯಸ್ಸ ಬಲಂ। ಯಂ ದಸನ್ನಂ ಗಙ್ಗೇಯ್ಯಾನಂ, ತಂ ಏಕಸ್ಸ ಪಣ್ಡರಸ್ಸ। ಯಂ ದಸನ್ನಂ ಪಣ್ಡರಾನಂ , ತಂ ಏಕಸ್ಸ ತಮ್ಬಸ್ಸ। ಯಂ ದಸನ್ನಂ ತಮ್ಬಾನಂ, ತಂ ಏಕಸ್ಸ ಪಿಙ್ಗಲಸ್ಸ। ಯಂ ದಸನ್ನಂ ಪಿಙ್ಗಲಾನಂ, ತಂ ಏಕಸ್ಸ ಗನ್ಧಹತ್ಥಿನೋ। ಯಂ ದಸನ್ನಂ ಗನ್ಧಹತ್ಥೀನಂ, ತಂ ಏಕಸ್ಸ ಮಙ್ಗಲಹತ್ಥಿನೋ। ಯಂ ದಸನ್ನಂ ಮಙ್ಗಲಹತ್ಥೀನಂ, ತಂ ಏಕಸ್ಸ ಹೇಮವತಸ್ಸ। ಯಂ ದಸನ್ನಂ ಹೇಮವತಾನಂ, ತಂ ಏಕಸ್ಸ ಉಪೋಸಥಸ್ಸ। ಯಂ ದಸನ್ನಂ ಉಪೋಸಥಾನಂ, ತಂ ಏಕಸ್ಸ ಛದ್ದನ್ತಸ್ಸ। ಯಂ ದಸನ್ನಂ ಛದ್ದನ್ತಾನಂ, ತಂ ಏಕಸ್ಸ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಬಲಂ। ನಾರಾಯನಸಙ್ಘಾತಬಲನ್ತಿಪಿ ಇದಮೇವ ವುಚ್ಚತಿ। ತದೇತಂ ಪಕತಿಹತ್ಥಿನೋ ಗಣನಾಯ ಹತ್ಥೀನಂ ಕೋಟಿಸಹಸ್ಸಸ್ಸ, ಪುರಿಸಗಣನಾಯ ದಸನ್ನಂ ಪುರಿಸಕೋಟಿಸಹಸ್ಸಾನಂ ಬಲಂ ಹೋತಿ। ಇದಂ ತಾವ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಕಾಯಬಲಂ।
Imāni dasa hatthikulāni. Tattha kāḷāvakanti pakatihatthikulaṃ daṭṭhabbaṃ. Yaṃ dasannaṃ purisānaṃ kāyabalaṃ, taṃ ekassa kāḷāvakassa hatthino balaṃ. Yaṃ dasannaṃ kāḷāvakānaṃ balaṃ, taṃ ekassa gaṅgeyyassa balaṃ. Yaṃ dasannaṃ gaṅgeyyānaṃ, taṃ ekassa paṇḍarassa. Yaṃ dasannaṃ paṇḍarānaṃ , taṃ ekassa tambassa. Yaṃ dasannaṃ tambānaṃ, taṃ ekassa piṅgalassa. Yaṃ dasannaṃ piṅgalānaṃ, taṃ ekassa gandhahatthino. Yaṃ dasannaṃ gandhahatthīnaṃ, taṃ ekassa maṅgalahatthino. Yaṃ dasannaṃ maṅgalahatthīnaṃ, taṃ ekassa hemavatassa. Yaṃ dasannaṃ hemavatānaṃ, taṃ ekassa uposathassa. Yaṃ dasannaṃ uposathānaṃ, taṃ ekassa chaddantassa. Yaṃ dasannaṃ chaddantānaṃ, taṃ ekassa tathāgatassa balaṃ. Nārāyanasaṅghātabalantipi idameva vuccati. Tadetaṃ pakatihatthino gaṇanāya hatthīnaṃ koṭisahassassa, purisagaṇanāya dasannaṃ purisakoṭisahassānaṃ balaṃ hoti. Idaṃ tāva tathāgatassa kāyabalaṃ.
ಞಾಣಬಲಂ ಪನ ಇಧ ತಾವ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಚ ಪಾಳಿಯಂ ಆಗತಮೇವ ದಸಬಲಞಾಣಂ, ಮಜ್ಝಿಮೇ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೫೦) ಆಗತಂ ಚತುವೇಸಾರಜ್ಜಞಾಣಂ, ಅಟ್ಠಸು ಪರಿಸಾಸು ಅಕಮ್ಪನಞಾಣಂ, ಚತುಯೋನಿಪರಿಚ್ಛೇದಕಞಾಣಂ, ಪಞ್ಚಗತಿಪರಿಚ್ಛೇದಕಞಾಣಂ, ಸಂಯುತ್ತಕೇ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೩೩-೩೪) ಆಗತಾನಿ ತೇಸತ್ತತಿ ಞಾಣಾನಿ, ಸತ್ತಸತ್ತತಿ ಞಾಣಾನೀತಿ ಏವಮಞ್ಞಾನಿಪಿ ಅನೇಕಾನಿ ಞಾಣಸಹಸ್ಸಾನಿ। ಏತಂ ಞಾಣಬಲಂ ನಾಮ। ಇಧಾಪಿ ಞಾಣಬಲಮೇವ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ। ಞಾಣಞ್ಹಿ ಅಕಮ್ಪಿಯಟ್ಠೇನ ಉಪತ್ಥಮ್ಭನಟ್ಠೇನ ಚ ಬಲನ್ತಿ ವುತ್ತಂ।
Ñāṇabalaṃ pana idha tāva aññattha ca pāḷiyaṃ āgatameva dasabalañāṇaṃ, majjhime (ma. ni. 1.150) āgataṃ catuvesārajjañāṇaṃ, aṭṭhasu parisāsu akampanañāṇaṃ, catuyoniparicchedakañāṇaṃ, pañcagatiparicchedakañāṇaṃ, saṃyuttake (saṃ. ni. 2.33-34) āgatāni tesattati ñāṇāni, sattasattati ñāṇānīti evamaññānipi anekāni ñāṇasahassāni. Etaṃ ñāṇabalaṃ nāma. Idhāpi ñāṇabalameva adhippetaṃ. Ñāṇañhi akampiyaṭṭhena upatthambhanaṭṭhena ca balanti vuttaṃ.
ಠಾನಞ್ಚ ಠಾನತೋತಿ ಕಾರಣಞ್ಚ ಕಾರಣತೋ। ಕಾರಣಞ್ಹಿ ಯಸ್ಮಾ ತತ್ಥ ಫಲಂ ತಿಟ್ಠತಿ ತದಾಯತ್ತವುತ್ತಿತಾಯ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಚೇವ ಪವತ್ತತಿ ಚ, ತಸ್ಮಾ ಠಾನನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ತಂ ಭಗವಾ ಯೇ ಯೇ ಧಮ್ಮಾ ಯೇಸಂ ಯೇಸಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಹೇತೂ ಪಚ್ಚಯಾ ಉಪ್ಪಾದಾಯ, ತಂ ತಂ ಠಾನನ್ತಿ, ಯೇ ಯೇ ಧಮ್ಮಾ ಯೇಸಂ ಯೇಸಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ನ ಹೇತೂ ನ ಪಚ್ಚಯಾ ಉಪ್ಪಾದಾಯ, ತಂ ತಂ ಅಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಪಜಾನನ್ತೋ ಠಾನಞ್ಚ ಠಾನತೋ ಅಟ್ಠಾನಞ್ಚ ಅಟ್ಠಾನತೋ ಯಥಾಭೂತಂ ಪಜಾನಾತಿ। ಯಮ್ಪೀತಿ ಯೇನ ಞಾಣೇನ। ಇದಮ್ಪೀತಿ ಇದಮ್ಪಿ ಠಾನಾಟ್ಠಾನಞಾಣಂ, ತಥಾಗತಸ್ಸ ತಥಾಗತಬಲಂ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏವಂ ಸೇಸಪದೇಸುಪಿ ಯೋಜನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
Ṭhānañca ṭhānatoti kāraṇañca kāraṇato. Kāraṇañhi yasmā tattha phalaṃ tiṭṭhati tadāyattavuttitāya uppajjati ceva pavattati ca, tasmā ṭhānanti vuccati. Taṃ bhagavā ye ye dhammā yesaṃ yesaṃ dhammānaṃ hetū paccayā uppādāya, taṃ taṃ ṭhānanti, ye ye dhammā yesaṃ yesaṃ dhammānaṃ na hetū na paccayā uppādāya, taṃ taṃ aṭṭhānanti pajānanto ṭhānañca ṭhānato aṭṭhānañca aṭṭhānato yathābhūtaṃ pajānāti. Yampīti yena ñāṇena. Idampīti idampi ṭhānāṭṭhānañāṇaṃ, tathāgatassa tathāgatabalaṃ nāma hotīti attho. Evaṃ sesapadesupi yojanā veditabbā.
ಆಸಭಂ ಠಾನನ್ತಿ ಸೇಟ್ಠಟ್ಠಾನಂ ಉತ್ತಮಟ್ಠಾನಂ, ಆಸಭಾ ವಾ ಪುಬ್ಬಬುದ್ಧಾ, ತೇಸಂ ಠಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಪಿಚ ಗವಸತಜೇಟ್ಠಕೋ ಉಸಭೋ, ಗವಸಹಸ್ಸಜೇಟ್ಠಕೋ ವಸಭೋ, ವಜಸತಜೇಟ್ಠಕೋ ವಾ ಉಸಭೋ, ವಜಸಹಸ್ಸಜೇಟ್ಠಕೋ ವಸಭೋ, ಸಬ್ಬಗವಸೇಟ್ಠೋ ಸಬ್ಬಪರಿಸ್ಸಯಸಹೋ ಸೇತೋ ಪಾಸಾದಿಕೋ ಮಹಾಭಾರವಹೋ ಅಸನಿಸತಸದ್ದೇಹಿಪಿ ಅಸನ್ತಸನೀಯೋ ನಿಸಭೋ, ಸೋ ಇಧ ಉಸಭೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ। ಇದಮ್ಪಿ ಹಿ ತಸ್ಸ ಪರಿಯಾಯವಚನಂ। ಉಸಭಸ್ಸ ಇದನ್ತಿ ಆಸಭಂ। ಠಾನನ್ತಿ ಚತೂಹಿ ಪಾದೇಹಿ ಪಥವಿಂ ಉಪ್ಪೀಳೇತ್ವಾ ಅವಟ್ಠಾನಂ। ಇದಂ ಪನ ಆಸಭಂ ವಿಯಾತಿ ಆಸಭಂ ಯಥೇವ ಹಿ ನಿಸಭಸಙ್ಖಾತೋ ಉಸಭೋ ಉಸಭಬಲೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಚತೂಹಿ ಪಾದೇಹಿ ಪಥವಿಂ ಉಪ್ಪೀಳೇತ್ವಾ ಅಚಲಟ್ಠಾನೇನ ತಿಟ್ಠತಿ, ಏವಂ ತಥಾಗತೋಪಿ ದಸಹಿ ತಥಾಗತಬಲೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಚತೂಹಿ ವೇಸಾರಜ್ಜಪಾದೇಹಿ ಅಟ್ಠಪರಿಸಪಥವಿಂ ಉಪ್ಪೀಳೇತ್ವಾ ಸದೇವಕೇ ಲೋಕೇ ಕೇನಚಿ ಪಚ್ಚತ್ಥಿಕೇನ ಪಚ್ಚಾಮಿತ್ತೇನ ಅಕಮ್ಪಿಯೋ ಅಚಲಟ್ಠಾನೇನ ತಿಟ್ಠತಿ, ಏವಂ ತಿಟ್ಠಮಾನೋ ಚ ತಂ ಆಸಭಂ ಠಾನಂ ಪಟಿಜಾನಾತಿ ಉಪಗಚ್ಛತಿ ನ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾತಿ, ಅತ್ತನಿ ಆರೋಪೇತಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಆಸಭಂ ಠಾನಂ ಪಟಿಜಾನಾತೀ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೨.೨೨; ಮ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧೪೮)।
Āsabhaṃṭhānanti seṭṭhaṭṭhānaṃ uttamaṭṭhānaṃ, āsabhā vā pubbabuddhā, tesaṃ ṭhānanti attho. Apica gavasatajeṭṭhako usabho, gavasahassajeṭṭhako vasabho, vajasatajeṭṭhako vā usabho, vajasahassajeṭṭhako vasabho, sabbagavaseṭṭho sabbaparissayasaho seto pāsādiko mahābhāravaho asanisatasaddehipi asantasanīyo nisabho, so idha usabhoti adhippeto. Idampi hi tassa pariyāyavacanaṃ. Usabhassa idanti āsabhaṃ. Ṭhānanti catūhi pādehi pathaviṃ uppīḷetvā avaṭṭhānaṃ. Idaṃ pana āsabhaṃ viyāti āsabhaṃ yatheva hi nisabhasaṅkhāto usabho usabhabalena samannāgato catūhi pādehi pathaviṃ uppīḷetvā acalaṭṭhānena tiṭṭhati, evaṃ tathāgatopi dasahi tathāgatabalehi samannāgato catūhi vesārajjapādehi aṭṭhaparisapathaviṃ uppīḷetvā sadevake loke kenaci paccatthikena paccāmittena akampiyo acalaṭṭhānena tiṭṭhati, evaṃ tiṭṭhamāno ca taṃ āsabhaṃ ṭhānaṃ paṭijānāti upagacchati na paccakkhāti, attani āropeti. Tena vuttaṃ – ‘‘āsabhaṃ ṭhānaṃ paṭijānātī’’ti (saṃ. ni. aṭṭha. 2.2.22; ma. ni. aṭṭha. 1.148).
ಪರಿಸಾಸೂತಿ ಖತ್ತಿಯಬ್ರಾಹ್ಮಣಗಹಪತಿಸಮಣಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕತಾವತಿಂಸಮಾರಬ್ರಹ್ಮಾನಂ ವಸೇನ ಅಟ್ಠಸು ಪರಿಸಾಸು। ಸೀಹನಾದಂ ನದತೀತಿ ಸೇಟ್ಠನಾದಂ ಅಛಮ್ಭಿತನಾದಂ ನದತಿ, ಸೀಹನಾದಸದಿಸಂ ವಾ ನಾದಂ ನದತಿ। ಅಯಮತ್ಥೋ ಸೀಹನಾದಸುತ್ತೇನ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೪೬ ಆದಯೋ; ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೩೮೧ ಆದಯೋ) ದೀಪೇತಬ್ಬೋ। ಯಥಾ ವಾ ಸೀಹೋ ಸಹನತೋ ಹನನತೋ ಚ ಸೀಹೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಏವಂ ತಥಾಗತೋ ಲೋಕಧಮ್ಮಾನಂ ಸಹನತೋ ಪರಪ್ಪವಾದಾನಂ ಹನನತೋ ಸೀಹೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಏವಂ ವುತ್ತಸ್ಸ ಸೀಹಸ್ಸ ನಾದಂ ಸೀಹನಾದಂ। ತತ್ಥ ಯಥಾ ಸೀಹೋ ಸೀಹಬಲೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ ವಿಸಾರದೋ ವಿಗತಲೋಮಹಂಸೋ ಸೀಹನಾದಂ ನದತಿ, ಏವಂ ತಥಾಗತಸೀಹೋಪಿ ತಥಾಗತಬಲೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಅಟ್ಠಸು ಪರಿಸಾಸು ವಿಸಾರದೋ ವಿಗತಲೋಮಹಂಸೋ ‘‘ಇತಿ ರೂಪ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೩.೭೮) ನಯೇನ ನಾನಾವಿಧದೇಸನಾವಿಲಾಸಸಮ್ಪನ್ನಂ ಸೀಹನಾದಂ ನದತಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಪರಿಸಾಸು ಸೀಹನಾದಂ ನದತೀ’’ತಿ।
Parisāsūti khattiyabrāhmaṇagahapatisamaṇacātumahārājikatāvatiṃsamārabrahmānaṃ vasena aṭṭhasu parisāsu. Sīhanādaṃ nadatīti seṭṭhanādaṃ achambhitanādaṃ nadati, sīhanādasadisaṃ vā nādaṃ nadati. Ayamattho sīhanādasuttena (ma. ni. 1.146 ādayo; dī. ni. 1.381 ādayo) dīpetabbo. Yathā vā sīho sahanato hananato ca sīhoti vuccati, evaṃ tathāgato lokadhammānaṃ sahanato parappavādānaṃ hananato sīhoti vuccati. Evaṃ vuttassa sīhassa nādaṃ sīhanādaṃ. Tattha yathā sīho sīhabalena samannāgato sabbattha visārado vigatalomahaṃso sīhanādaṃ nadati, evaṃ tathāgatasīhopi tathāgatabalehi samannāgato aṭṭhasu parisāsu visārado vigatalomahaṃso ‘‘iti rūpa’’ntiādinā (saṃ. ni. 3.78) nayena nānāvidhadesanāvilāsasampannaṃ sīhanādaṃ nadati. Tena vuttaṃ – ‘‘parisāsu sīhanādaṃ nadatī’’ti.
ಬ್ರಹ್ಮಚಕ್ಕಂ ಪವತ್ತೇತೀತಿ ಏತ್ಥ ಬ್ರಹ್ಮನ್ತಿ ಸೇಟ್ಠಂ ಉತ್ತಮಂ ವಿಸುದ್ಧಂ। ಚಕ್ಕಸದ್ದೋ ಪನಾಯಂ –
Brahmacakkaṃ pavattetīti ettha brahmanti seṭṭhaṃ uttamaṃ visuddhaṃ. Cakkasaddo panāyaṃ –
ಸಮ್ಪತ್ತಿಯಂ ಲಕ್ಖಣೇ ಚ, ರಥಙ್ಗೇ ಇರಿಯಾಪಥೇ।
Sampattiyaṃ lakkhaṇe ca, rathaṅge iriyāpathe;
ದಾನೇ ರತನಧಮ್ಮೂರ, ಚಕ್ಕಾದೀಸು ಚ ದಿಸ್ಸತಿ।
Dāne ratanadhammūra, cakkādīsu ca dissati;
ಧಮ್ಮಚಕ್ಕೇ ಇಧ ಮತೋ, ತಮ್ಪಿ ದ್ವೇಧಾ ವಿಭಾವಯೇ॥
Dhammacakke idha mato, tampi dvedhā vibhāvaye.
‘‘ಚತ್ತಾರಿಮಾನಿ , ಭಿಕ್ಖವೇ, ಚಕ್ಕಾನಿ, ಯೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಾನಂ ದೇವಮನುಸ್ಸಾನ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೩೧) ಹಿ ಅಯಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯಂ ದಿಸ್ಸತಿ। ‘‘ಹೇಟ್ಠಾ ಪಾದತಲೇಸು ಚಕ್ಕಾನಿ ಜಾತಾನಿ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೩೫) ಏತ್ಥ ಲಕ್ಖಣೇ। ‘‘ಚಕ್ಕಂವ ವಹತೋ ಪದ’’ನ್ತಿ (ಧ॰ ಪ॰ ೧) ಏತ್ಥ ರಥಙ್ಗೇ। ‘‘ಚತುಚಕ್ಕಂ ನವದ್ವಾರ’’ನ್ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೨೯) ಏತ್ಥ ಇರಿಯಾಪಥೇ। ‘‘ದದಂ ಭುಞ್ಜ ಮಾ ಚ ಪಮಾದೋ , ಚಕ್ಕಂ ವತ್ತಯ ಕೋಸಲಾಧಿಪಾ’’ತಿ (ಜಾ॰ ೧.೭.೧೪೯) ಏತ್ಥ ದಾನೇ। ‘‘ದಿಬ್ಬಂ ಚಕ್ಕರತನಂ ಪಾತುರಹೋಸೀ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೨೪೩) ಏತ್ಥ ರತನಚಕ್ಕೇ। ‘‘ಮಯಾ ಪವತ್ತಿತಂ ಚಕ್ಕ’’ನ್ತಿ (ಸು॰ ನಿ॰ ೫೬೨) ಏತ್ಥ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕೇ। ‘‘ಇಚ್ಛಾಹತಸ್ಸ ಪೋಸಸ್ಸ, ಚಕ್ಕಂ ಭಮತಿ ಮತ್ಥಕೇ’’ತಿ (ಜಾ॰ ೧.೧.೧೦೪; ೧.೫.೧೦೩) ಏತ್ಥ ಉರಚಕ್ಕೇ। ‘‘ಖುರಪರಿಯನ್ತೇನ ಚೇಪಿ ಚಕ್ಕೇನಾ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೧೬೬) ಏತ್ಥ ಪಹರಣಚಕ್ಕೇ। ‘‘ಅಸನಿವಿಚಕ್ಕ’’ನ್ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೩.೬೧; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೧೬೨) ಏತ್ಥ ಅಸನಿಮಣ್ಡಲೇ। ಇಧ ಪನಾಯಂ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕೇ ಮತೋ।
‘‘Cattārimāni , bhikkhave, cakkāni, yehi samannāgatānaṃ devamanussāna’’ntiādīsu (a. ni. 4.31) hi ayaṃ sampattiyaṃ dissati. ‘‘Heṭṭhā pādatalesu cakkāni jātāni hontī’’ti (dī. ni. 2.35) ettha lakkhaṇe. ‘‘Cakkaṃva vahato pada’’nti (dha. pa. 1) ettha rathaṅge. ‘‘Catucakkaṃ navadvāra’’nti (saṃ. ni. 1.29) ettha iriyāpathe. ‘‘Dadaṃ bhuñja mā ca pamādo , cakkaṃ vattaya kosalādhipā’’ti (jā. 1.7.149) ettha dāne. ‘‘Dibbaṃ cakkaratanaṃ pāturahosī’’ti (dī. ni. 2.243) ettha ratanacakke. ‘‘Mayā pavattitaṃ cakka’’nti (su. ni. 562) ettha dhammacakke. ‘‘Icchāhatassa posassa, cakkaṃ bhamati matthake’’ti (jā. 1.1.104; 1.5.103) ettha uracakke. ‘‘Khurapariyantena cepi cakkenā’’ti (dī. ni. 1.166) ettha paharaṇacakke. ‘‘Asanivicakka’’nti (dī. ni. 3.61; saṃ. ni. 2.162) ettha asanimaṇḍale. Idha panāyaṃ dhammacakke mato.
ತಂ ಪನೇತಂ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ ದುವಿಧಂ ಹೋತಿ ಪಟಿವೇಧಞಾಣಞ್ಚ ದೇಸನಾಞಾಣಞ್ಚ। ತತ್ಥ ಪಞ್ಞಾಪಭಾವಿತಂ ಅತ್ತನೋ ಅರಿಯಫಲಾವಹಂ ಪಟಿವೇಧಞಾಣಂ, ಕರುಣಾಪಭಾವಿತಂ ಸಾವಕಾನಂ ಅರಿಯಫಲಾವಹಂ ದೇಸನಾಞಾಣಂ। ತತ್ಥ ಪಟಿವೇಧಞಾಣಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಂ ಉಪ್ಪನ್ನನ್ತಿ ದುವಿಧಂ। ತಞ್ಹಿ ಅಭಿನಿಕ್ಖಮನತೋ ಯಾವ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಂ ನಾಮ, ಫಲಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ನಾಮ। ತುಸಿತಭವನತೋ ವಾ ಯಾವ ಬೋಧಿಪಲ್ಲಙ್ಕೇ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಂ ನಾಮ, ಫಲಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ನಾಮ। ದೀಪಙ್ಕರದಸಬಲತೋ ವಾ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಂ ನಾಮ, ಫಲಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ನಾಮ। ದೇಸನಾಞಾಣಮ್ಪಿ ಪವತ್ತಮಾನಂ ಪವತ್ತನ್ತಿ ದುವಿಧಂ। ತಞ್ಹಿ ಯಾವ ಅಞ್ಞಾತಕೋಣ್ಡಞ್ಞತ್ಥೇರಸ್ಸ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಾ ಪವತ್ತಮಾನಂ ನಾಮ, ಫಲಕ್ಖಣೇ ಪವತ್ತಂ ನಾಮ। ತತ್ಥ ಪಟಿವೇಧಞಾಣಂ ಲೋಕುತ್ತರಂ, ದೇಸನಾಞಾಣಂ ಲೋಕಿಯಂ। ಉಭಯಮ್ಪಿ ಪನೇತಂ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಅಸಾಧಾರಣಂ, ಬುದ್ಧಾನಂಯೇವ ಓರಸಞಾಣಂ। ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಬ್ರಹ್ಮಚಕ್ಕಂ ಪವತ್ತೇತೀ’’ತಿ।
Taṃ panetaṃ dhammacakkaṃ duvidhaṃ hoti paṭivedhañāṇañca desanāñāṇañca. Tattha paññāpabhāvitaṃ attano ariyaphalāvahaṃ paṭivedhañāṇaṃ, karuṇāpabhāvitaṃ sāvakānaṃ ariyaphalāvahaṃ desanāñāṇaṃ. Tattha paṭivedhañāṇaṃ uppajjamānaṃ uppannanti duvidhaṃ. Tañhi abhinikkhamanato yāva arahattamaggā uppajjamānaṃ nāma, phalakkhaṇe uppannaṃ nāma. Tusitabhavanato vā yāva bodhipallaṅke arahattamaggā uppajjamānaṃ nāma, phalakkhaṇe uppannaṃ nāma. Dīpaṅkaradasabalato vā paṭṭhāya yāva arahattamaggā uppajjamānaṃ nāma, phalakkhaṇe uppannaṃ nāma. Desanāñāṇampi pavattamānaṃ pavattanti duvidhaṃ. Tañhi yāva aññātakoṇḍaññattherassa arahattamaggā pavattamānaṃ nāma, phalakkhaṇe pavattaṃ nāma. Tattha paṭivedhañāṇaṃ lokuttaraṃ, desanāñāṇaṃ lokiyaṃ. Ubhayampi panetaṃ aññehi asādhāraṇaṃ, buddhānaṃyeva orasañāṇaṃ. Tena vuttaṃ – ‘‘brahmacakkaṃ pavattetī’’ti.
ಕಮ್ಮಸಮಾದಾನಾನನ್ತಿ ಸಮಾದಿಯಿತ್ವಾ ಕತಾನಂ ಕುಸಲಾಕುಸಲಕಮ್ಮಾನಂ, ಕಮ್ಮಮೇವ ವಾ ಕಮ್ಮಸಮಾದಾನಂ। ಠಾನಸೋ ಹೇತುಸೋತಿ ಪಚ್ಚಯತೋ ಚೇವ ಹೇತುತೋ ಚ। ತತ್ಥ ಗತಿಉಪಧಿಕಾಲಪಯೋಗಾ ವಿಪಾಕಸ್ಸ ಠಾನಂ। ಕಮ್ಮಂ ಹೇತು।
Kammasamādānānanti samādiyitvā katānaṃ kusalākusalakammānaṃ, kammameva vā kammasamādānaṃ. Ṭhānaso hetusoti paccayato ceva hetuto ca. Tattha gatiupadhikālapayogā vipākassa ṭhānaṃ. Kammaṃ hetu.
ಸಬ್ಬತ್ಥಗಾಮಿನಿನ್ತಿ ಸಬ್ಬಗತಿಗಾಮಿನಿಞ್ಚ ಅಗತಿಗಾಮಿನಿಞ್ಚ। ಪಟಿಪದನ್ತಿ ಮಗ್ಗಂ। ಯಥಾಭೂತಂ ಪಜಾನಾತೀತಿ ಬಹೂಸುಪಿ ಮನುಸ್ಸೇಸು ಏಕಮೇವ ಪಾಣಂ ಘಾತೇನ್ತೇಸು ಇಮಸ್ಸ ಚೇತನಾ ನಿರಯಗಾಮಿನೀ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಇಮಸ್ಸ ತಿರಚ್ಛಾನಯೋನಿಗಾಮಿನೀತಿ ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಏಕವತ್ಥುಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಕುಸಲಾಕುಸಲಚೇತನಾಸಙ್ಖಾತಾನಂ ಪಟಿಪತ್ತೀನಂ ಅವಿಪರೀತತೋ ಸಭಾವಂ ಜಾನಾತಿ।
Sabbatthagāmininti sabbagatigāminiñca agatigāminiñca. Paṭipadanti maggaṃ. Yathābhūtaṃ pajānātīti bahūsupi manussesu ekameva pāṇaṃ ghātentesu imassa cetanā nirayagāminī bhavissati, imassa tiracchānayonigāminīti iminā nayena ekavatthusmimpi kusalākusalacetanāsaṅkhātānaṃ paṭipattīnaṃ aviparītato sabhāvaṃ jānāti.
ಅನೇಕಧಾತುನ್ತಿ ಚಕ್ಖುಧಾತುಆದೀಹಿ, ಕಾಮಧಾತುಆದೀಹಿ ವಾ ಧಾತೂಹಿ ಬಹುಧಾತುಂ। ನಾನಾಧಾತುನ್ತಿ ತಾಸಂಯೇವ ಧಾತೂನಂ ವಿಲಕ್ಖಣತ್ತಾ ನಾನಪ್ಪಕಾರಧಾತುಂ । ಲೋಕನ್ತಿ ಖನ್ಧಾಯತನಧಾತುಲೋಕಂ। ಯಥಾಭೂತಂ ಪಜಾನಾತೀತಿ ತಾಸಂ ತಾಸಂ ಧಾತೂನಂ ಅವಿಪರೀತತೋ ಸಭಾವಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝತಿ।
Anekadhātunti cakkhudhātuādīhi, kāmadhātuādīhi vā dhātūhi bahudhātuṃ. Nānādhātunti tāsaṃyeva dhātūnaṃ vilakkhaṇattā nānappakāradhātuṃ . Lokanti khandhāyatanadhātulokaṃ. Yathābhūtaṃ pajānātīti tāsaṃ tāsaṃ dhātūnaṃ aviparītato sabhāvaṃ paṭivijjhati.
ನಾನಾಧಿಮುತ್ತಿಕತನ್ತಿ ಹೀನಪಣೀತಾದಿಅಧಿಮುತ್ತೀಹಿ ನಾನಾಧಿಮುತ್ತಿಕಭಾವಂ।
Nānādhimuttikatanti hīnapaṇītādiadhimuttīhi nānādhimuttikabhāvaṃ.
ಪರಸತ್ತಾನನ್ತಿ ಪಧಾನಸತ್ತಾನಂ। ಪರಪುಗ್ಗಲಾನನ್ತಿ ತತೋ ಪರೇಸಂ ಹೀನಸತ್ತಾನಂ। ಏಕತ್ಥಮೇವ ವಾ ಏತಂ ಪದದ್ವಯಂ ವೇನೇಯ್ಯವಸೇನ ಭಗವತಾ ದ್ವೇಧಾ ವುತ್ತಂ। ಇಧಾಪಿ ಭಗವತಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವುತ್ತಂ। ಇನ್ದ್ರಿಯಪರೋಪರಿಯತ್ತನ್ತಿ ಸದ್ಧಾದೀನಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಪರಭಾವಞ್ಚ ಅಪರಭಾವಞ್ಚ, ವುದ್ಧಿಞ್ಚ ಹಾನಿಞ್ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
Parasattānanti padhānasattānaṃ. Parapuggalānanti tato paresaṃ hīnasattānaṃ. Ekatthameva vā etaṃ padadvayaṃ veneyyavasena bhagavatā dvedhā vuttaṃ. Idhāpi bhagavatā vuttanayeneva vuttaṃ. Indriyaparopariyattanti saddhādīnaṃ indriyānaṃ parabhāvañca aparabhāvañca, vuddhiñca hāniñcāti attho.
ಝಾನವಿಮೋಕ್ಖಸಮಾಧಿಸಮಾಪತ್ತೀನನ್ತಿ ಪಠಮಾದೀನಂ ಚತುನ್ನಂ ಝಾನಾನಂ, ‘‘ರೂಪೀ ರೂಪಾನಿ ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದೀನಂ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೧.೨೦೯) ಅಟ್ಠನ್ನಂ ವಿಮೋಕ್ಖಾನಂ, ಸವಿತಕ್ಕಸವಿಚಾರಾದೀನಂ ತಿಣ್ಣಂ ಸಮಾಧೀನಂ, ಪಠಮಜ್ಝಾನಸಮಾಪತ್ತಿಆದೀನಞ್ಚ ನವನ್ನಂ ಅನುಪುಬ್ಬಸಮಾಪತ್ತೀನಂ। ಸಂಕಿಲೇಸನ್ತಿ ಹಾನಭಾಗಿಯಧಮ್ಮಂ। ವೋದಾನನ್ತಿ ವಿಸೇಸಭಾಗಿಯಧಮ್ಮಂ। ವುಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಯೇನ ಕಾರಣೇನ ಝಾನಾದೀಹಿ ವುಟ್ಠಹನ್ತಿ, ತಂ ಕಾರಣಂ। ತಂ ಪನ ‘‘ವೋದಾನಮ್ಪಿ ವುಟ್ಠಾನಂ, ತಮ್ಹಾ ತಮ್ಹಾ ಸಮಾಧಿಮ್ಹಾ ವುಟ್ಠಾನಮ್ಪಿ ವುಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ (ವಿಭ॰ ೮೨೮) ಏವಂ ವುತ್ತಂ ಪಗುಣಜ್ಝಾನಞ್ಚೇವ ಭವಙ್ಗಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ಚ। ಹೇಟ್ಠಿಮಂ ಹೇಟ್ಠಿಮಞ್ಹಿ ಪಗುಣಜ್ಝಾನಂ ಉಪರಿಮಸ್ಸ ಉಪರಿಮಸ್ಸ ಪದಟ್ಠಾನಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ವೋದಾನಮ್ಪಿ ವುಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಭವಙ್ಗೇನ ಪನ ಸಬ್ಬಜ್ಝಾನೇಹಿ ವುಟ್ಠಾನಂ ಹೋತಿ, ನಿರೋಧಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ವುಟ್ಠಾನಂ ಹೋತಿ। ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ತಮ್ಹಾ ತಮ್ಹಾ ಸಮಾಧಿಮ್ಹಾ ವುಟ್ಠಾನಮ್ಪಿ ವುಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ।
Jhānavimokkhasamādhisamāpattīnanti paṭhamādīnaṃ catunnaṃ jhānānaṃ, ‘‘rūpī rūpāni passatī’’tiādīnaṃ (paṭi. ma. 1.209) aṭṭhannaṃ vimokkhānaṃ, savitakkasavicārādīnaṃ tiṇṇaṃ samādhīnaṃ, paṭhamajjhānasamāpattiādīnañca navannaṃ anupubbasamāpattīnaṃ. Saṃkilesanti hānabhāgiyadhammaṃ. Vodānanti visesabhāgiyadhammaṃ. Vuṭṭhānanti yena kāraṇena jhānādīhi vuṭṭhahanti, taṃ kāraṇaṃ. Taṃ pana ‘‘vodānampi vuṭṭhānaṃ, tamhā tamhā samādhimhā vuṭṭhānampi vuṭṭhāna’’nti (vibha. 828) evaṃ vuttaṃ paguṇajjhānañceva bhavaṅgaphalasamāpattiyo ca. Heṭṭhimaṃ heṭṭhimañhi paguṇajjhānaṃ uparimassa uparimassa padaṭṭhānaṃ hoti, tasmā ‘‘vodānampi vuṭṭhāna’’nti vuttaṃ. Bhavaṅgena pana sabbajjhānehi vuṭṭhānaṃ hoti, nirodhasamāpattito phalasamāpattiyā vuṭṭhānaṃ hoti. Taṃ sandhāya ‘‘tamhā tamhā samādhimhā vuṭṭhānampi vuṭṭhāna’’nti vuttaṃ.
ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಆಸವಕ್ಖಯಞಾಣಾನಿ ಹೇಟ್ಠಾ ಪಕಾಸಿತಾನೇವ।
Pubbenivāsadibbacakkhuāsavakkhayañāṇāni heṭṭhā pakāsitāneva.
ತತ್ಥ ಆಸವಾನಂ ಖಯಾತಿ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸಾನಂ ಖಯಾ। ಅನಾಸವನ್ತಿ ಆಸವವಿರಹಿತಂ। ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿಂ ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತಿನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಚೇತೋವಚನೇನ ಅರಹತ್ತಫಲಸಮ್ಪಯುತ್ತೋ ಸಮಾಧಿ, ಪಞ್ಞಾವಚನೇನ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಚ ಪಞ್ಞಾ ವುತ್ತಾ। ತತ್ಥ ಚ ಸಮಾಧಿ ರಾಗತೋ ವಿಮುತ್ತತ್ತಾ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿ, ಪಞ್ಞಾ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ವಿಮುತ್ತತ್ತಾ ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಭಗವತಾ – ‘‘ಯೋ ಹಿಸ್ಸ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಮಾಧಿ, ತದಸ್ಸ ಸಮಾಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ। ಯಾ ಹಿಸ್ಸ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪಞ್ಞಾ, ತದಸ್ಸ ಪಞ್ಞಿನ್ದ್ರಿಯಂ। ಇತಿ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ರಾಗವಿರಾಗಾ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿ ಅವಿಜ್ಜಾವಿರಾಗಾ ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತೀ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೫೧೬; ೫೨೦)। ಅಪಿಚೇತ್ಥ ಸಮಥಬಲಂ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿ, ವಿಪಸ್ಸನಾಬಲಂ ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ದಿಟ್ಠೇವ ಧಮ್ಮೇತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಅತ್ತಭಾವೇ। ಸಯಂ ಅಭಿಞ್ಞಾ ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾತಿ ಅಧಿಕಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಅತ್ತನಾಯೇವ ಪಚ್ಚಕ್ಖಂ ಕತ್ವಾ, ಅಪರಪ್ಪಚ್ಚಯೇನ ಞತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜಾತಿ ಅಧಿಗನ್ತ್ವಾ, ನಿಪ್ಫಾದೇತ್ವಾ ವಾ। ಇಮೇಸಂ ಪನ ದಸನ್ನಂ ದಸಬಲಞಾಣಾನಂ ವಿತ್ಥಾರೋ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ (ವಿಭ॰ ೮೦೯ ಆದಯೋ) ವುತ್ತನಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
Tattha āsavānaṃ khayāti arahattamaggena sabbakilesānaṃ khayā. Anāsavanti āsavavirahitaṃ. Cetovimuttiṃ paññāvimuttinti ettha cetovacanena arahattaphalasampayutto samādhi, paññāvacanena taṃsampayuttā ca paññā vuttā. Tattha ca samādhi rāgato vimuttattā cetovimutti, paññā avijjāya vimuttattā paññāvimuttīti veditabbā. Vuttañhetaṃ bhagavatā – ‘‘yo hissa, bhikkhave, samādhi, tadassa samādhindriyaṃ. Yā hissa, bhikkhave, paññā, tadassa paññindriyaṃ. Iti kho, bhikkhave, rāgavirāgā cetovimutti avijjāvirāgā paññāvimuttī’’ti (saṃ. ni. 5.516; 520). Apicettha samathabalaṃ cetovimutti, vipassanābalaṃ paññāvimuttīti veditabbaṃ. Diṭṭheva dhammeti imasmiṃyeva attabhāve. Sayaṃ abhiññā sacchikatvāti adhikāya paññāya attanāyeva paccakkhaṃ katvā, aparappaccayena ñatvāti attho. Upasampajjāti adhigantvā, nipphādetvā vā. Imesaṃ pana dasannaṃ dasabalañāṇānaṃ vitthāro abhidhamme (vibha. 809 ādayo) vuttanayena veditabbo.
ತತ್ಥ ಪರವಾದಿಕಥಾ ಹೋತಿ – ದಸಬಲಞಾಣಂ ನಾಮ ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕಂ ಞಾಣಂ ನತ್ಥಿ, ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಸ್ಸೇವಾಯಂ ಪಭೇದೋತಿ। ನ ತಂ ತಥಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಅಞ್ಞಮೇವ ಹಿ ದಸಬಲಞಾಣಂ, ಅಞ್ಞಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ। ದಸಬಲಞಾಣಞ್ಹಿ ಸಕಸಕಕಿಚ್ಚಮೇವ ಜಾನಾತಿ, ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ ತಮ್ಪಿ, ತತೋ ಅವಸೇಸಮ್ಪಿ ಜಾನಾತಿ। ದಸಬಲಞಾಣೇಸು ಹಿ ಪಠಮಂ ಕಾರಣಾಕಾರಣಮೇವ ಜಾನಾತಿ, ದುತಿಯಂ ಕಮ್ಮನ್ತರವಿಪಾಕನ್ತರಮೇವ, ತತಿಯಂ ಕಮ್ಮಪರಿಚ್ಛೇದಮೇವ, ಚತುತ್ಥಂ ಧಾತುನಾನತ್ತಕಾರಣಮೇವ, ಪಞ್ಚಮಂ ಸತ್ತಾನಂ ಅಜ್ಝಾಸಯಾಧಿಮುತ್ತಿಮೇವ, ಛಟ್ಠಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ತಿಕ್ಖಮುದುಭಾವಮೇವ, ಸತ್ತಮಂ ಝಾನಾದೀಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ತೇಸಂ ಸಂಕಿಲೇಸಾದಿಮೇವ, ಅಟ್ಠಮಂ ಪುಬ್ಬೇನಿವುತ್ಥಖನ್ಧಸನ್ತತಿಮೇವ, ನವಮಂ ಸತ್ತಾನಂ ಚುತಿಪಟಿಸನ್ಧಿಮೇವ, ದಸಮಂ ಸಚ್ಚಪರಿಚ್ಛೇದಮೇವ। ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ ಪನ ಏತೇಹಿ ಜಾನಿತಬ್ಬಞ್ಚ, ತತೋ ಉತ್ತರಿಞ್ಚ ಪಜಾನಾತಿ। ಏತೇಸಂ ಪನ ಕಿಚ್ಚಂ ನ ಸಬ್ಬಂ ಕರೋತಿ। ತಞ್ಹಿ ಝಾನಂ ಹುತ್ವಾ ಅಪ್ಪೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಇದ್ಧಿ ಹುತ್ವಾ ವಿಕುಬ್ಬಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಮಗ್ಗೋ ಹುತ್ವಾ ಕಿಲೇಸೇ ಖೇಪೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ।
Tattha paravādikathā hoti – dasabalañāṇaṃ nāma pāṭiyekkaṃ ñāṇaṃ natthi, sabbaññutaññāṇassevāyaṃ pabhedoti. Na taṃ tathā daṭṭhabbaṃ. Aññameva hi dasabalañāṇaṃ, aññaṃ sabbaññutaññāṇaṃ. Dasabalañāṇañhi sakasakakiccameva jānāti, sabbaññutaññāṇaṃ tampi, tato avasesampi jānāti. Dasabalañāṇesu hi paṭhamaṃ kāraṇākāraṇameva jānāti, dutiyaṃ kammantaravipākantarameva, tatiyaṃ kammaparicchedameva, catutthaṃ dhātunānattakāraṇameva, pañcamaṃ sattānaṃ ajjhāsayādhimuttimeva, chaṭṭhaṃ indriyānaṃ tikkhamudubhāvameva, sattamaṃ jhānādīhi saddhiṃ tesaṃ saṃkilesādimeva, aṭṭhamaṃ pubbenivutthakhandhasantatimeva, navamaṃ sattānaṃ cutipaṭisandhimeva, dasamaṃ saccaparicchedameva. Sabbaññutaññāṇaṃ pana etehi jānitabbañca, tato uttariñca pajānāti. Etesaṃ pana kiccaṃ na sabbaṃ karoti. Tañhi jhānaṃ hutvā appetuṃ na sakkoti, iddhi hutvā vikubbituṃ na sakkoti, maggo hutvā kilese khepetuṃ na sakkoti.
ಅಪಿಚ ಪರವಾದೀ ಏವಂ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬೋ ‘‘ದಸಬಲಞಾಣಂ ನಾಮೇತಂ ಸವಿತಕ್ಕಸವಿಚಾರಂ ಅವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಮತ್ತಂ ಅವಿತಕ್ಕಾವಿಚಾರಂ ಕಾಮಾವಚರಂ ರೂಪಾವಚರಂ ಅರೂಪಾವಚರಂ ಲೋಕಿಯಂ ಲೋಕುತ್ತರ’’ನ್ತಿ। ಜಾನನ್ತೋ ‘‘ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಸತ್ತ ಞಾಣಾನಿ ಸವಿತಕ್ಕಸವಿಚಾರಾನೀ’’ತಿ ವಕ್ಖತಿ। ‘‘ತತೋ ಪರಾನಿ ದ್ವೇ ಅವಿತಕ್ಕಅವಿಚಾರಾನೀ’’ತಿ ವಕ್ಖತಿ। ‘‘ಆಸವಕ್ಖಯಞಾಣಂ ಸಿಯಾ ಸವಿತಕ್ಕಸವಿಚಾರಂ, ಸಿಯಾ ಅವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಮತ್ತಂ, ಸಿಯಾ ಅವಿತಕ್ಕಅವಿಚಾರ’’ನ್ತಿ ವಕ್ಖತಿ। ತಥಾ ‘‘ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಸತ್ತ ಕಾಮಾವಚರಾನಿ, ತತೋ ಪರಾನಿ ದ್ವೇ ರೂಪಾವಚರಾನಿ, ತತೋ ಅವಸಾನೇ ಏಕಂ ಲೋಕುತ್ತರ’’ನ್ತಿ ವಕ್ಖತಿ। ‘‘ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ ಪನ ಸವಿತಕ್ಕಸವಿಚಾರಮೇವ ಕಾಮಾವಚರಮೇವ ಲೋಕಿಯಮೇವಾ’’ತಿ ವಕ್ಖತಿ।
Apica paravādī evaṃ pucchitabbo ‘‘dasabalañāṇaṃ nāmetaṃ savitakkasavicāraṃ avitakkavicāramattaṃ avitakkāvicāraṃ kāmāvacaraṃ rūpāvacaraṃ arūpāvacaraṃ lokiyaṃ lokuttara’’nti. Jānanto ‘‘paṭipāṭiyā satta ñāṇāni savitakkasavicārānī’’ti vakkhati. ‘‘Tato parāni dve avitakkaavicārānī’’ti vakkhati. ‘‘Āsavakkhayañāṇaṃ siyā savitakkasavicāraṃ, siyā avitakkavicāramattaṃ, siyā avitakkaavicāra’’nti vakkhati. Tathā ‘‘paṭipāṭiyā satta kāmāvacarāni, tato parāni dve rūpāvacarāni, tato avasāne ekaṃ lokuttara’’nti vakkhati. ‘‘Sabbaññutaññāṇaṃ pana savitakkasavicārameva kāmāvacarameva lokiyamevā’’ti vakkhati.
ಏವಮೇತ್ಥ ಅಪುಬ್ಬತ್ಥಾನುವಣ್ಣನಂ ಞತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಯಸ್ಮಾ ತಥಾಗತೋ ಪಠಮಂಯೇವ ಠಾನಾಟ್ಠಾನಞಾಣೇನ ವೇನೇಯ್ಯಸತ್ತಾನಂ ಆಸವಕ್ಖಯಾಧಿಗಮಸ್ಸ ಚೇವ ಅನಧಿಗಮಸ್ಸ ಚ ಠಾನಾಟ್ಠಾನಭೂತಂ ಕಿಲೇಸಾವರಣಾಭಾವಂ ಪಸ್ಸತಿ ಲೋಕಿಯಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಟ್ಠಾನದಸ್ಸನತೋ ನಿಯತಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಟ್ಠಾನಾಭಾವದಸ್ಸನತೋ ಚ। ಅಥ ನೇಸಂ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕಞಾಣೇನ ವಿಪಾಕಾವರಣಾಭಾವಂ ಪಸ್ಸತಿ ತಿಹೇತುಕಪಟಿಸನ್ಧಿದಸ್ಸನತೋ। ಸಬ್ಬತ್ಥಗಾಮಿನಿಪಟಿಪದಾಞಾಣೇನ ಕಮ್ಮಾವರಣಾಭಾವಂ ಪಸ್ಸತಿ ಆನನ್ತರಿಕಕಮ್ಮಾಭಾವದಸ್ಸನತೋ। ಏವಂ ಅನಾವರಣಾನಂ ಅನೇಕಧಾತುನಾನಾಧಾತುಞಾಣೇನ ಅನುಕೂಲಧಮ್ಮದೇಸನತ್ಥಂ ಚರಿಯಾವಿಸೇಸಂ ಪಸ್ಸತಿ ಧಾತುವೇಮತ್ತದಸ್ಸನತೋ। ಅಥ ನೇಸಂ ನಾನಾಧಿಮುತ್ತಿಕತಾಞಾಣೇನ ಅಧಿಮುತ್ತಿಂ ಪಸ್ಸತಿ ಪಯೋಗಂ ಅನಾದಿಯಿತ್ವಾಪಿ ಅಧಿಮುತ್ತಿವಸೇನ ಧಮ್ಮದೇಸನತ್ಥಂ । ಅಥೇವಂ ದಿಟ್ಠಅಧಿಮುತ್ತೀನಂ ಯಥಾಸತ್ತಿ ಯಥಾಬಲಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತುಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಪರೋಪರಿಯತ್ತಞಾಣೇನ ಇನ್ದ್ರಿಯಪರೋಪರಿಯತ್ತಂ ಪಸ್ಸತಿ ಸದ್ಧಾದೀನಂ ತಿಕ್ಖಮುದುಭಾವದಸ್ಸನತೋ। ಏವಂ ಪರಿಞ್ಞಾತಿನ್ದ್ರಿಯಪರೋಪರಿಯತ್ತಾಪಿ ಪನೇತೇ ಸಚೇ ದೂರೇ ಹೋನ್ತಿ, ಅಥ ಝಾನಾದಿಞಾಣೇನ ಝಾನಾದೀಸು ವಸೀಭೂತತ್ತಾ ಇದ್ಧಿವಿಸೇಸೇನ ಖಿಪ್ಪಂ ಉಪಗಚ್ಛತಿ। ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ಚ ನೇಸಂ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾನುಸ್ಸತಿಞಾಣೇನ ಪುಬ್ಬಜಾತಿವಿಭಾವನಂ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖಾನುಭಾವತೋ ಪತ್ತಬ್ಬೇನ ಚೇತೋಪರಿಯಞಾಣೇನ ಸಮ್ಪತಿ ಚಿತ್ತವಿಸೇಸಂ ಪಸ್ಸನ್ತೋ ಆಸವಕ್ಖಯಞಾಣಾನುಭಾವೇನ ಆಸವಕ್ಖಯಗಾಮಿನಿಯಾ ಪಟಿಪದಾಯ ವಿಗತಸಮ್ಮೋಹತ್ತಾ ಆಸವಕ್ಖಯಾಯ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ। ತಸ್ಮಾ ಇಮಿನಾನುಕ್ಕಮೇನ ಇಮಾನಿ ದಸ ಬಲಾನಿ ವುತ್ತಾನೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನೀತಿ।
Evamettha apubbatthānuvaṇṇanaṃ ñatvā idāni yasmā tathāgato paṭhamaṃyeva ṭhānāṭṭhānañāṇena veneyyasattānaṃ āsavakkhayādhigamassa ceva anadhigamassa ca ṭhānāṭṭhānabhūtaṃ kilesāvaraṇābhāvaṃ passati lokiyasammādiṭṭhiṭṭhānadassanato niyatamicchādiṭṭhiṭṭhānābhāvadassanato ca. Atha nesaṃ kammavipākañāṇena vipākāvaraṇābhāvaṃ passati tihetukapaṭisandhidassanato. Sabbatthagāminipaṭipadāñāṇena kammāvaraṇābhāvaṃ passati ānantarikakammābhāvadassanato. Evaṃ anāvaraṇānaṃ anekadhātunānādhātuñāṇena anukūladhammadesanatthaṃ cariyāvisesaṃ passati dhātuvemattadassanato. Atha nesaṃ nānādhimuttikatāñāṇena adhimuttiṃ passati payogaṃ anādiyitvāpi adhimuttivasena dhammadesanatthaṃ . Athevaṃ diṭṭhaadhimuttīnaṃ yathāsatti yathābalaṃ dhammaṃ desetuṃ indriyaparopariyattañāṇena indriyaparopariyattaṃ passati saddhādīnaṃ tikkhamudubhāvadassanato. Evaṃ pariññātindriyaparopariyattāpi panete sace dūre honti, atha jhānādiñāṇena jhānādīsu vasībhūtattā iddhivisesena khippaṃ upagacchati. Upagantvā ca nesaṃ pubbenivāsānussatiñāṇena pubbajātivibhāvanaṃ dibbacakkhānubhāvato pattabbena cetopariyañāṇena sampati cittavisesaṃ passanto āsavakkhayañāṇānubhāvena āsavakkhayagāminiyā paṭipadāya vigatasammohattā āsavakkhayāya dhammaṃ deseti. Tasmā iminānukkamena imāni dasa balāni vuttānīti veditabbānīti.
೪೫. ಇದಾನಿ ಸಬ್ಬಬಲಾನಿ ಲಕ್ಖಣತೋ ನಿದ್ದಿಸಿತುಕಾಮೋ ಕೇನಟ್ಠೇನ ಸದ್ಧಾಬಲನ್ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಪುಚ್ಛಂ ಕತ್ವಾ ಅಸ್ಸದ್ಧಿಯೇ ಅಕಮ್ಪಿಯಟ್ಠೇನಾತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ ಅಕಾಸಿ। ತತ್ಥ ಹಿರೀಯತೀತಿಆದಿ ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನಾ ದೇಸನಾ। ಭಾವನಾಬಲಾದೀಸು ಅಧಿಟ್ಠಾನಬಲಪರಿಯನ್ತೇಸು ‘‘ತತ್ಥಾ’’ತಿ ಚ, ‘‘ತೇನಾ’’ತಿ ಚ, ‘‘ತ’’ನ್ತಿ ಚ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಾದಿಕಮೇವ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ತೇನ ಚಿತ್ತಂ ಏಕಗ್ಗನ್ತಿ ತೇನ ಸಮಾಧಿನಾ ಚಿತ್ತಂ ಏಕಗ್ಗಂ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ತತ್ಥ ಜಾತೇತಿ ತತ್ಥ ಸಮಥೇ ಸಮ್ಪಯೋಗವಸೇನ ಜಾತೇ, ತಸ್ಮಿಂ ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಾರಮ್ಮಣಂ ಹುತ್ವಾ ಜಾತೇ। ತತ್ಥ ಸಿಕ್ಖತೀತಿ ತತ್ಥ ಸೇಖಬಲೇ ಸೇಖೋ ಸಿಕ್ಖತೀತಿ ಸೇಖಬಲನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ತತ್ಥ ಸಿಕ್ಖಿತತ್ತಾತಿ ತತ್ಥ ಅಸೇಖಬಲೇ ಅಸೇಖಸ್ಸ ಸಿಕ್ಖಿತತ್ತಾ ಅಸೇಖಬಲಂ। ತೇನ ಆಸವಾ ಖೀಣಾತಿ ತೇನ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರೇನ ಞಾಣೇನ ಆಸವಾ ಖೀಣಾತಿ ತಂ ಞಾಣಂ ಖೀಣಾಸವಬಲಂ । ಲೋಕಿಯೇನಾಪಿ ಹಿ ಞಾಣೇನ ಆಸವಾ ಖೀಣಾ ನಾಮ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಅಭಾವೇ ಲೋಕುತ್ತರಮಗ್ಗಾಭಾವತೋ। ಏವಂ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ಬಲನ್ತಿ ಖೀಣಾಸವಬಲಂ। ತಸ್ಸ ಇಜ್ಝತೀತಿ ಇದ್ಧಿಬಲನ್ತಿ ತಸ್ಸ ಇದ್ಧಿಮತೋ ಇಜ್ಝತೀತಿ ಇದ್ಧಿಯೇವ ಬಲಂ ಇದ್ಧಿಬಲಂ। ಅಪ್ಪಮೇಯ್ಯಟ್ಠೇನಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಸಾವಕಾ ಠಾನಾಟ್ಠಾನಾದೀನಿ ಏಕದೇಸೇನ ಜಾನನ್ತಿ, ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ಪಜಾನನಂಯೇವ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಯಥಾಭೂತಂ ಪಜಾನಾತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ತೀಸು ವಿಜ್ಜಾಸು ‘‘ಯಥಾಭೂತಂ ಪಜಾನಾತೀ’’ತಿ ನ ವುತ್ತಂ, ಅಞ್ಞತ್ಥ ಪನ ವುತ್ತತ್ತಾ ತಾಸುಪಿ ವುತ್ತಮೇವ ಹೋತಿ। ಅಞ್ಞತ್ಥಾತಿ ಸೇಸೇಸು ಸತ್ತಸು ಞಾಣಬಲೇಸು ಚ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ (ವಿಭ॰ ೭೬೦) ಚ ದಸಸುಪಿ ಬಲೇಸು। ಇನ್ದ್ರಿಯಪರೋಪರಿಯತ್ತಞಾಣಂ ಪನ ಸಬ್ಬಥಾಪಿ ಸಾವಕೇಹಿ ಅಸಾಧಾರಣಮೇವ। ತಸ್ಮಾ ದಸಪಿ ಬಲಾನಿ ಸಾವಕೇಹಿ ಅಸಾಧಾರಣಾನೀತಿ। ಅಧಿಮತ್ತಟ್ಠೇನ ಅತುಲಿಯಟ್ಠೇನ ಅಪ್ಪಮೇಯ್ಯಾನಿ, ತಸ್ಮಾಯೇವ ಚ ‘‘ಅಪ್ಪಮೇಯ್ಯಟ್ಠೇನ ತಥಾಗತಬಲ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ।
45. Idāni sabbabalāni lakkhaṇato niddisitukāmo kenaṭṭhena saddhābalantiādinā nayena pucchaṃ katvā assaddhiye akampiyaṭṭhenātiādinā nayena vissajjanaṃ akāsi. Tattha hirīyatītiādi puggalādhiṭṭhānā desanā. Bhāvanābalādīsu adhiṭṭhānabalapariyantesu ‘‘tatthā’’ti ca, ‘‘tenā’’ti ca, ‘‘ta’’nti ca nekkhammādikameva sandhāya vuttanti veditabbaṃ. Tena cittaṃ ekagganti tena samādhinā cittaṃ ekaggaṃ hotīti vuttaṃ hoti. Tattha jāteti tattha samathe sampayogavasena jāte, tasmiṃ vā vipassanārammaṇaṃ hutvā jāte. Tattha sikkhatīti tattha sekhabale sekho sikkhatīti sekhabalanti attho. Tattha sikkhitattāti tattha asekhabale asekhassa sikkhitattā asekhabalaṃ. Tena āsavā khīṇāti tena lokiyalokuttarena ñāṇena āsavā khīṇāti taṃ ñāṇaṃ khīṇāsavabalaṃ . Lokiyenāpi hi ñāṇena āsavā khīṇā nāma vipassanāya abhāve lokuttaramaggābhāvato. Evaṃ khīṇāsavassa balanti khīṇāsavabalaṃ. Tassa ijjhatīti iddhibalanti tassa iddhimato ijjhatīti iddhiyeva balaṃ iddhibalaṃ. Appameyyaṭṭhenāti yasmā sāvakā ṭhānāṭṭhānādīni ekadesena jānanti, sabbākārena pajānanaṃyeva sandhāya ‘‘yathābhūtaṃ pajānātī’’ti vuttaṃ. Kiñcāpi tīsu vijjāsu ‘‘yathābhūtaṃ pajānātī’’ti na vuttaṃ, aññattha pana vuttattā tāsupi vuttameva hoti. Aññatthāti sesesu sattasu ñāṇabalesu ca abhidhamme (vibha. 760) ca dasasupi balesu. Indriyaparopariyattañāṇaṃ pana sabbathāpi sāvakehi asādhāraṇameva. Tasmā dasapi balāni sāvakehi asādhāraṇānīti. Adhimattaṭṭhena atuliyaṭṭhena appameyyāni, tasmāyeva ca ‘‘appameyyaṭṭhena tathāgatabala’’nti vuttanti.
ಬಲಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Balakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯ • Khuddakanikāya / ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಮಗ್ಗಪಾಳಿ • Paṭisambhidāmaggapāḷi / ೯. ಬಲಕಥಾ • 9. Balakathā
