Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / థేరగాథా-అట్ఠకథా • Theragāthā-aṭṭhakathā |
౩. భద్దత్థేరగాథావణ్ణనా
3. Bhaddattheragāthāvaṇṇanā
ఏకపుత్తోతిఆదికా ఆయస్మతో భద్దత్థేరస్స గాథా. కా ఉప్పత్తి? అయం కిర పదుముత్తరం భగవన్తం భిక్ఖుసఙ్ఘఞ్చ సతసహస్సపరిమాణం చీవరాదీహి చతూహి పచ్చయేహి పూజేసి. సో తేన పుఞ్ఞకమ్మేన దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే సావత్థియం సేట్ఠికులే నిబ్బత్తి. నిబ్బత్తమానో చ అపుత్తకేసు మాతాపితూసు దేవతాయాచనాదీని కత్వాపి అలభన్తేసు సత్థారం ఉపసఙ్కమిత్వా ‘‘సచే, భన్తే, మయం ఏకం పుత్తం లచ్ఛామ, తం తుమ్హాకం దాసత్థాయ దస్సామా’’తి వత్వా ఆయాచిత్వా గతేసు సత్థు అధిప్పాయం ఞత్వా అఞ్ఞతరో దేవపుత్తో ఖీణాయుకో హుత్వా ఠితో సక్కేన దేవరఞ్ఞా ‘‘అముకస్మిం కులే నిబ్బత్తాహీ’’తి ఆణత్తో తత్థ నిబ్బత్తి, భద్దోతిస్స నామం అకంసు. తం సత్తవస్సుద్దేసికం జాతం మాతాపితరో అలఙ్కరిత్వా భగవతో సన్తికం నేత్వా ‘‘అయం సో, భన్తే, తుమ్హే ఆయాచిత్వా లద్ధదారకో, ఇమం తుమ్హాకం నియ్యాతేమా’’తి ఆహంసు. సత్థా ఆనన్దత్థేరం ఆణాపేసి – ‘‘ఇమం పబ్బాజేహీ’’తి. ఆణాపేత్వా చ గన్ధకుటిం పావిసి. థేరో తం పబ్బాజేత్వా సఙ్ఖేపేన విపస్సనాముఖం ఆచిక్ఖి. సో ఉపనిస్సయసమ్పన్నత్తా విపస్సనాయ కమ్మం కరోన్తో సూరియే అనోగ్గతేయేవ భావనం ఉస్సుక్కాపేత్వా ఛళభిఞ్ఞో అహోసి. తేన వుత్తం అపదానే (అప॰ థేర ౧.౫.౫౪-౬౯) –
Ekaputtotiādikā āyasmato bhaddattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayaṃ kira padumuttaraṃ bhagavantaṃ bhikkhusaṅghañca satasahassaparimāṇaṃ cīvarādīhi catūhi paccayehi pūjesi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ seṭṭhikule nibbatti. Nibbattamāno ca aputtakesu mātāpitūsu devatāyācanādīni katvāpi alabhantesu satthāraṃ upasaṅkamitvā ‘‘sace, bhante, mayaṃ ekaṃ puttaṃ lacchāma, taṃ tumhākaṃ dāsatthāya dassāmā’’ti vatvā āyācitvā gatesu satthu adhippāyaṃ ñatvā aññataro devaputto khīṇāyuko hutvā ṭhito sakkena devaraññā ‘‘amukasmiṃ kule nibbattāhī’’ti āṇatto tattha nibbatti, bhaddotissa nāmaṃ akaṃsu. Taṃ sattavassuddesikaṃ jātaṃ mātāpitaro alaṅkaritvā bhagavato santikaṃ netvā ‘‘ayaṃ so, bhante, tumhe āyācitvā laddhadārako, imaṃ tumhākaṃ niyyātemā’’ti āhaṃsu. Satthā ānandattheraṃ āṇāpesi – ‘‘imaṃ pabbājehī’’ti. Āṇāpetvā ca gandhakuṭiṃ pāvisi. Thero taṃ pabbājetvā saṅkhepena vipassanāmukhaṃ ācikkhi. So upanissayasampannattā vipassanāya kammaṃ karonto sūriye anoggateyeva bhāvanaṃ ussukkāpetvā chaḷabhiñño ahosi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.5.54-69) –
‘‘పదుముత్తరసమ్బుద్ధం, మేత్తచిత్తం మహామునిం;
‘‘Padumuttarasambuddhaṃ, mettacittaṃ mahāmuniṃ;
ఉపేతి జనతా సబ్బా, సబ్బలోకగ్గనాయకం.
Upeti janatā sabbā, sabbalokagganāyakaṃ.
‘‘సత్తుకఞ్చ బద్ధకఞ్చ, ఆమిసం పానభోజనం;
‘‘Sattukañca baddhakañca, āmisaṃ pānabhojanaṃ;
దదన్తి సత్థునో సబ్బే, పుఞ్ఞక్ఖేత్తే అనుత్తరే.
Dadanti satthuno sabbe, puññakkhette anuttare.
‘‘అహమ్పి దానం దస్సామి, దేవదేవస్స తాదినో;
‘‘Ahampi dānaṃ dassāmi, devadevassa tādino;
బుద్ధసేట్ఠం నిమన్తేత్వా, సఙ్ఘమ్పి చ అనుత్తరం.
Buddhaseṭṭhaṃ nimantetvā, saṅghampi ca anuttaraṃ.
‘‘ఉయ్యోజితా మయా చేతే, నిమన్తేసుం తథాగతం;
‘‘Uyyojitā mayā cete, nimantesuṃ tathāgataṃ;
కేవలం భిక్ఖుసఙ్ఘఞ్చ, పుఞ్ఞక్ఖేత్తం అనుత్తరం.
Kevalaṃ bhikkhusaṅghañca, puññakkhettaṃ anuttaraṃ.
‘‘సతసహస్సపల్లఙ్కం, సోవణ్ణం గోనకత్థతం;
‘‘Satasahassapallaṅkaṃ, sovaṇṇaṃ gonakatthataṃ;
తూలికాపటలికాయ, ఖోమకప్పాసికేహి చ;
Tūlikāpaṭalikāya, khomakappāsikehi ca;
మహారహం పఞ్ఞాపయిం, ఆసనం బుద్ధయుత్తకం.
Mahārahaṃ paññāpayiṃ, āsanaṃ buddhayuttakaṃ.
‘‘పదుముత్తరో లోకవిదూ, దేవదేవో నరాసభో;
‘‘Padumuttaro lokavidū, devadevo narāsabho;
భిక్ఖుసఙ్ఘపరిబ్యూళ్హో, మమ ద్వారముపాగమి.
Bhikkhusaṅghaparibyūḷho, mama dvāramupāgami.
‘‘పచ్చుగ్గన్త్వాన సమ్బుద్ధం, లోకనాథం యసస్సినం;
‘‘Paccuggantvāna sambuddhaṃ, lokanāthaṃ yasassinaṃ;
పసన్నచిత్తో సుమనో, అభినామయిం సఙ్ఘరం.
Pasannacitto sumano, abhināmayiṃ saṅgharaṃ.
‘‘భిక్ఖూనం సతసహస్సం, బుద్ధఞ్చ లోకనాయకం;
‘‘Bhikkhūnaṃ satasahassaṃ, buddhañca lokanāyakaṃ;
పసన్నచిత్తో సుమనో, పరమన్నేన తప్పయిం.
Pasannacitto sumano, paramannena tappayiṃ.
‘‘పదుముత్తరో లోకవిదూ, ఆహుతీనం పటిగ్గహో;
‘‘Padumuttaro lokavidū, āhutīnaṃ paṭiggaho;
భిక్ఖుసఙ్ఘే నిసీదిత్వా, ఇమా గాథా అభాసథ.
Bhikkhusaṅghe nisīditvā, imā gāthā abhāsatha.
‘‘యేనిదం ఆసనం దిన్నం, సోవణ్ణం గోనకత్థతం;
‘‘Yenidaṃ āsanaṃ dinnaṃ, sovaṇṇaṃ gonakatthataṃ;
తమహం కిత్తయిస్సామి, సుణాథ మమ భాసతో.
Tamahaṃ kittayissāmi, suṇātha mama bhāsato.
‘‘చతుసత్తతిక్ఖత్తుం సో, దేవరజ్జం కరిస్సతి;
‘‘Catusattatikkhattuṃ so, devarajjaṃ karissati;
అనుభోస్సతి సమ్పత్తిం, అచ్ఛరాహి పురక్ఖతో.
Anubhossati sampattiṃ, accharāhi purakkhato.
‘‘పదేసరజ్జం సహస్సం, వసుధం ఆవసిస్సతి;
‘‘Padesarajjaṃ sahassaṃ, vasudhaṃ āvasissati;
ఏకపఞ్ఞాసక్ఖత్తుఞ్చ, చక్కవత్తీ భవిస్సతి.
Ekapaññāsakkhattuñca, cakkavattī bhavissati.
‘‘సబ్బాసు భవయోనీసు, ఉచ్చాకులీ భవిస్సతి;
‘‘Sabbāsu bhavayonīsu, uccākulī bhavissati;
సో చ పచ్ఛా పబ్బజిత్వా, సుక్కమూలేన చోదితో;
So ca pacchā pabbajitvā, sukkamūlena codito;
భద్దియో నామ నామేన, హేస్సతి సత్థు సావకో.
Bhaddiyo nāma nāmena, hessati satthu sāvako.
‘‘వివేకమనుయుత్తోమ్హి, పన్తసేననివాసహం;
‘‘Vivekamanuyuttomhi, pantasenanivāsahaṃ;
ఫలఞ్చాధిగతం సబ్బం, చత్తక్లేసోమ్హి అజ్జహం.
Phalañcādhigataṃ sabbaṃ, cattaklesomhi ajjahaṃ.
‘‘మమ సబ్బం అభిఞ్ఞాయ, సబ్బఞ్ఞూ లోకనాయకో;
‘‘Mama sabbaṃ abhiññāya, sabbaññū lokanāyako;
భిక్ఖుసఙ్ఘే నిసీదిత్వా, ఏతదగ్గే ఠపేసి మం.
Bhikkhusaṅghe nisīditvā, etadagge ṭhapesi maṃ.
‘‘పటిసమ్భిదా చతస్సో, విమోక్ఖాపి చ అట్ఠిమే;
‘‘Paṭisambhidā catasso, vimokkhāpi ca aṭṭhime;
ఛళభిఞ్ఞా సచ్ఛికతా, కతం బుద్ధస్స సాసన’’న్తి.
Chaḷabhiññā sacchikatā, kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
తస్స భగవా ఛళభిఞ్ఞుప్పత్తిం ఞత్వా ‘‘ఏహి, భద్దా’’తి ఆహ. సో తావదేవ సత్థారం ఉపసఙ్కమిత్వా వన్దిత్వా పఞ్జలికో సత్థు సమీపే అట్ఠాసి, సా ఏవ చస్స ఉపసమ్పదా అహోసి. బుద్ధూపసమ్పదా నామ కిరేసా. థేరో జాతితో పట్ఠాయ అత్తనో పవత్తియా కథనముఖేన అఞ్ఞం బ్యాకరోన్తో –
Tassa bhagavā chaḷabhiññuppattiṃ ñatvā ‘‘ehi, bhaddā’’ti āha. So tāvadeva satthāraṃ upasaṅkamitvā vanditvā pañjaliko satthu samīpe aṭṭhāsi, sā eva cassa upasampadā ahosi. Buddhūpasampadā nāma kiresā. Thero jātito paṭṭhāya attano pavattiyā kathanamukhena aññaṃ byākaronto –
౪౭౩.
473.
‘‘ఏకపుత్తో అహం ఆసిం, పియో మాతు పియో పితు;
‘‘Ekaputto ahaṃ āsiṃ, piyo mātu piyo pitu;
బహూహి వతచరియాహి, లద్ధో ఆయాచనాహి చ.
Bahūhi vatacariyāhi, laddho āyācanāhi ca.
౪౭౪.
474.
‘‘తే చ మం అనుకమ్పాయ, అత్థకామా హితేసినో;
‘‘Te ca maṃ anukampāya, atthakāmā hitesino;
ఉభో పితా చ మాతా చ, బుద్ధస్స ఉపనామయుం.
Ubho pitā ca mātā ca, buddhassa upanāmayuṃ.
౪౭౫.
475.
‘‘కిచ్ఛా లద్ధో అయం పుత్తో, సుఖుమాలో సుఖేధితో;
‘‘Kicchā laddho ayaṃ putto, sukhumālo sukhedhito;
ఇమం దదామ తే నాథ, జినస్స పరిచారకం.
Imaṃ dadāma te nātha, jinassa paricārakaṃ.
౪౭౬.
476.
‘‘సత్థా చ మం పటిగ్గయ్హ, ఆనన్దం ఏతదబ్రవి;
‘‘Satthā ca maṃ paṭiggayha, ānandaṃ etadabravi;
పబ్బాజేహి ఇమం ఖిప్పం, హేస్సత్యాజానియో అయం.
Pabbājehi imaṃ khippaṃ, hessatyājāniyo ayaṃ.
౪౭౭.
477.
‘‘పబ్బాజేత్వాన మం సత్థా, విహారం పావిసీ జినో;
‘‘Pabbājetvāna maṃ satthā, vihāraṃ pāvisī jino;
అనోగ్గతస్మిం సూరియస్మిం, తతో చిత్తం విముచ్చి మే.
Anoggatasmiṃ sūriyasmiṃ, tato cittaṃ vimucci me.
౪౭౮.
478.
‘‘తతో సత్థా నిరాకత్వా, పటిసల్లానవుట్ఠితో;
‘‘Tato satthā nirākatvā, paṭisallānavuṭṭhito;
ఏహి భద్దాతి మం ఆహ, సా మే ఆసూపసమ్పదా.
Ehi bhaddāti maṃ āha, sā me āsūpasampadā.
౪౭౯.
479.
‘‘జాతియా సత్తవస్సేన, లద్ధా మే ఉపసమ్పదా;
‘‘Jātiyā sattavassena, laddhā me upasampadā;
తిస్సో విజ్జా అనుప్పత్తా, అహో ధమ్మసుధమ్మతా’’తి. –
Tisso vijjā anuppattā, aho dhammasudhammatā’’ti. –
ఇమా గాథా అభాసి.
Imā gāthā abhāsi.
తత్థ వతచరియాహీతి, ‘‘ఏవం కత్వా పుత్తం లభిస్సథా’’తి వుత్తం సమణబ్రాహ్మణానం వచనం సుత్వా, ఖీరం పాయిత్వా, అనసనాదివతచరణేహి. ఆయాచనాహీతి దేవతాయాచనాహి సత్థుఆయాచనాయ చ, ఇదమేవ చేత్థ కారణం, ఇతరం థేరో మాతాపితూనం పటిపత్తిదస్సనత్థఞ్చేవ కిచ్ఛలద్ధభావదస్సనత్థఞ్చ వదతి.
Tattha vatacariyāhīti, ‘‘evaṃ katvā puttaṃ labhissathā’’ti vuttaṃ samaṇabrāhmaṇānaṃ vacanaṃ sutvā, khīraṃ pāyitvā, anasanādivatacaraṇehi. Āyācanāhīti devatāyācanāhi satthuāyācanāya ca, idameva cettha kāraṇaṃ, itaraṃ thero mātāpitūnaṃ paṭipattidassanatthañceva kicchaladdhabhāvadassanatthañca vadati.
తేతి మాతాపితరో. ఉపనామయున్తి ఉపనామేసుం.
Teti mātāpitaro. Upanāmayunti upanāmesuṃ.
సుఖేధితోతి సుఖసంవడ్ఢితో. తేతి తుయ్హం. పరిచారకన్తి కింకారం.
Sukhedhitoti sukhasaṃvaḍḍhito. Teti tuyhaṃ. Paricārakanti kiṃkāraṃ.
హేస్సత్యాజానియో అయన్తి అయం దారకో మమ సాసనే ఆజానీయో భవిస్సతి. తస్మా ఖిప్పం అజ్జేవ పబ్బాజేహీతి ఏతం అబ్రవి, ఆహ.
Hessatyājāniyo ayanti ayaṃ dārako mama sāsane ājānīyo bhavissati. Tasmā khippaṃ ajjeva pabbājehīti etaṃ abravi, āha.
పబ్బాజేత్వానాతి ఆనన్దత్థేరేన పబ్బాజేత్వా. విహారన్తి గన్ధకుటిం. అనోగ్గతస్మిం సూరియస్మిన్తి సూరియే అనత్థఙ్గతేయేవ. తతో చిత్తం విముచ్చి మేతి తతో విపస్సనారమ్భతో పరం న చిరేనేవ ఖణేన సబ్బాసవేహి మే చిత్తం విముచ్చి, ఖీణాసవో అహోసిం.
Pabbājetvānāti ānandattherena pabbājetvā. Vihāranti gandhakuṭiṃ. Anoggatasmiṃ sūriyasminti sūriye anatthaṅgateyeva. Tato cittaṃ vimucci meti tato vipassanārambhato paraṃ na cireneva khaṇena sabbāsavehi me cittaṃ vimucci, khīṇāsavo ahosiṃ.
తతోతి మమ ఆసవక్ఖయతో పచ్ఛా. నిరాకత్వాతి అత్తనా సమాపన్నం ఫలసమాపత్తిం అప్పేత్వా తతో వుట్ఠాయ. తేనాహ ‘‘పటిసల్లానవుట్ఠితో’’తి. సా మే ఆసూపసమ్పదాతి యా మం ఉద్దిస్స ‘‘ఏహి, భద్దా’’తి సత్థు వాచా పవత్తా, సా ఏవ మే మయ్హం ఉపసమ్పదా ఆసి. ఏవం జాతియా సత్తవస్సేన, లద్ధా మే ఉపసమ్పదాతి సాతిసయం సత్థారా అత్తనో కతం అనుగ్గహం సాసనస్స చ నియ్యానికతం దస్సేతి. తేనాహ ‘‘అహో ధమ్మసుధమ్మతా’’తి.
Tatoti mama āsavakkhayato pacchā. Nirākatvāti attanā samāpannaṃ phalasamāpattiṃ appetvā tato vuṭṭhāya. Tenāha ‘‘paṭisallānavuṭṭhito’’ti. Sā me āsūpasampadāti yā maṃ uddissa ‘‘ehi, bhaddā’’ti satthu vācā pavattā, sā eva me mayhaṃ upasampadā āsi. Evaṃ jātiyā sattavassena, laddhā me upasampadāti sātisayaṃ satthārā attano kataṃ anuggahaṃ sāsanassa ca niyyānikataṃ dasseti. Tenāha ‘‘aho dhammasudhammatā’’ti.
ఏత్థ చ ‘‘చిత్తం విముచ్చి మే’’తి ఖీణాసవభావం పకాసేత్వాపి పున ‘‘తిస్సో విజ్జా అనుప్పత్తా’’తి లోకియాభిఞ్ఞేకదేసదస్సనం ఛళభిఞ్ఞభావవిభావనత్థం. తేనాహ అపదానే ‘‘ఛళభిఞ్ఞా సచ్ఛికతా’’తి.
Ettha ca ‘‘cittaṃ vimucci me’’ti khīṇāsavabhāvaṃ pakāsetvāpi puna ‘‘tisso vijjā anuppattā’’ti lokiyābhiññekadesadassanaṃ chaḷabhiññabhāvavibhāvanatthaṃ. Tenāha apadāne ‘‘chaḷabhiññā sacchikatā’’ti.
భద్దత్థేరగాథావణ్ణనా నిట్ఠితా.
Bhaddattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / థేరగాథాపాళి • Theragāthāpāḷi / ౩. భద్దత్థేరగాథా • 3. Bhaddattheragāthā