Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / પટિસમ્ભિદામગ્ગ-અટ્ઠકથા • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā

    ૧૫-૧૬. ભવવિભવદિટ્ઠિનિદ્દેસવણ્ણના

    15-16. Bhavavibhavadiṭṭhiniddesavaṇṇanā

    ૧૪૮. ભવવિભવદિટ્ઠીનં યથાવુત્તદિટ્ઠિતો વિસું અભિનિવેસાભાવતો વિસું નિદ્દેસં અકત્વા યથાવુત્તદિટ્ઠીનંયેવ વસેન ‘‘ઓલીયનં અતિધાવન’’ન્તિ એકેકં આકારં નિદ્દિસિતું પુચ્છં અકત્વા ચ ઓલીયનાભિનિવેસો ભવદિટ્ઠિ, અતિધાવનાભિનિવેસો વિભવદિટ્ઠીતિ આહ. તત્થ ‘‘ભવનિરોધાય ધમ્મે દેસિયમાને ચિત્તં ન પક્ખન્દતી’’તિ (ઇતિવુ॰ ૪૯) વુત્તઓલીયનાભિનિવેસો, સસ્સતસઞ્ઞાય નિબ્બાનતો સઙ્કોચનાભિનિવેસોતિ અત્થો. ‘‘ભવેનેવ ખો પનેકે અટ્ટીયમાના હરાયમાના જિગુચ્છમાના વિભવં અભિનન્દન્તી’’તિ વુત્તઅતિધાવનાભિનિવેસો, ઉચ્છેદસઞ્ઞાય નિરોધગામિનિપટિપદાતિક્કમનાભિનિવેસોતિ અત્થો.

    148. Bhavavibhavadiṭṭhīnaṃ yathāvuttadiṭṭhito visuṃ abhinivesābhāvato visuṃ niddesaṃ akatvā yathāvuttadiṭṭhīnaṃyeva vasena ‘‘olīyanaṃ atidhāvana’’nti ekekaṃ ākāraṃ niddisituṃ pucchaṃ akatvā ca olīyanābhiniveso bhavadiṭṭhi, atidhāvanābhiniveso vibhavadiṭṭhīti āha. Tattha ‘‘bhavanirodhāya dhamme desiyamāne cittaṃ na pakkhandatī’’ti (itivu. 49) vuttaolīyanābhiniveso, sassatasaññāya nibbānato saṅkocanābhinivesoti attho. ‘‘Bhaveneva kho paneke aṭṭīyamānā harāyamānā jigucchamānā vibhavaṃ abhinandantī’’ti vuttaatidhāvanābhiniveso, ucchedasaññāya nirodhagāminipaṭipadātikkamanābhinivesoti attho.

    ઇદાનિ તાવ ભવવિભવદિટ્ઠિયો સબ્બદિટ્ઠીસુ યોજેત્વા દસ્સેતું અસ્સાદદિટ્ઠિયાતિઆદિમાહ. તત્થ યસ્મા અસ્સાદદિટ્ઠિકા સસ્સતં વા ઉચ્છેદં વા નિસ્સાય ‘‘નત્થિ કામેસુ દોસો’’તિ ગણ્હન્તિ, તસ્મા પઞ્ચતિંસાકારાપિ અસ્સાદદિટ્ઠિયો સિયા ભવદિટ્ઠિયો, સિયા વિભવદિટ્ઠિયોતિ વુત્તા. તત્થ યસ્મા એકેકાપિ દિટ્ઠિયો સસ્સતગ્ગાહવસેન ભવદિટ્ઠિયો ભવેય્યું, ઉચ્છેદગ્ગાહવસેન વિભવદિટ્ઠિયો ભવેય્યુન્તિ અત્થો. અત્તાનુદિટ્ઠિયા રૂપં અત્તતો સમનુપસ્સતિ, વેદનં… સઞ્ઞં… સઙ્ખારે… વિઞ્ઞાણં અત્તતો સમનુપસ્સતીતિ પઞ્ચસુ રૂપાદિતો અત્તનો અનઞ્ઞત્તા તેસુ ઉચ્છિન્નેસુ અત્તા ઉચ્છિન્નોતિ ગહણતો પઞ્ચ વિભવદિટ્ઠિયોતિ વુત્તં. સેસેસુ પઞ્ચદસસુ ઠાનેસુ રૂપાદિતો અત્તનો અઞ્ઞત્તા તેસુ ઉચ્છિન્નેસુપિ ‘‘અત્તા સસ્સતોતિ ગહણતો પન્નરસ ભવદિટ્ઠિયોતિ વુત્તં.

    Idāni tāva bhavavibhavadiṭṭhiyo sabbadiṭṭhīsu yojetvā dassetuṃ assādadiṭṭhiyātiādimāha. Tattha yasmā assādadiṭṭhikā sassataṃ vā ucchedaṃ vā nissāya ‘‘natthi kāmesu doso’’ti gaṇhanti, tasmā pañcatiṃsākārāpi assādadiṭṭhiyo siyā bhavadiṭṭhiyo, siyā vibhavadiṭṭhiyoti vuttā. Tattha yasmā ekekāpi diṭṭhiyo sassataggāhavasena bhavadiṭṭhiyo bhaveyyuṃ, ucchedaggāhavasena vibhavadiṭṭhiyo bhaveyyunti attho. Attānudiṭṭhiyā rūpaṃ attato samanupassati, vedanaṃ… saññaṃ… saṅkhāre… viññāṇaṃ attato samanupassatīti pañcasu rūpādito attano anaññattā tesu ucchinnesu attā ucchinnoti gahaṇato pañca vibhavadiṭṭhiyoti vuttaṃ. Sesesu pañcadasasu ṭhānesu rūpādito attano aññattā tesu ucchinnesupi ‘‘attā sassatoti gahaṇato pannarasa bhavadiṭṭhiyoti vuttaṃ.

    મિચ્છાદિટ્ઠિયા ‘‘સબ્બાવ તા વિભવદિટ્ઠિયો’’તિ ઉચ્છેદવસેન પવત્તત્તા અન્તવાનન્તવાદિટ્ઠીસુ પરિત્તારમ્મણઅપ્પમાણારમ્મણઝાનલાભિનો દિબ્બચક્ખુના રૂપધાતુયા ચવિત્વા સત્તે અઞ્ઞત્થ ઉપપન્ને પસ્સિત્વા ભવદિટ્ઠિં અપસ્સિત્વા વિભવદિટ્ઠિં ગણ્હન્તિ. તસ્મા તત્થ સિયા ભવદિટ્ઠિયો, સિયા વિભવદિટ્ઠિયોતિ વુત્તં. હોતિ ચ ન ચ હોતીતિ એત્થ હોતિ ચાતિ ભવદિટ્ઠિ, ન ચ હોતીતિ વિભવદિટ્ઠિ. નેવ હોતિ ન ન હોતીતિ એત્થ નેવ હોતીતિ વિભવદિટ્ઠિ, ન ન હોતીતિ ભવદિટ્ઠિ. તસ્મા તત્થ ‘‘સિયા’’તિ વુત્તં.

    Micchādiṭṭhiyā ‘‘sabbāva tā vibhavadiṭṭhiyo’’ti ucchedavasena pavattattā antavānantavādiṭṭhīsu parittārammaṇaappamāṇārammaṇajhānalābhino dibbacakkhunā rūpadhātuyā cavitvā satte aññattha upapanne passitvā bhavadiṭṭhiṃ apassitvā vibhavadiṭṭhiṃ gaṇhanti. Tasmā tattha siyā bhavadiṭṭhiyo, siyāvibhavadiṭṭhiyoti vuttaṃ. Hoti ca na ca hotīti ettha hoti cāti bhavadiṭṭhi, na ca hotīti vibhavadiṭṭhi. Neva hoti na na hotīti ettha neva hotīti vibhavadiṭṭhi, na na hotīti bhavadiṭṭhi. Tasmā tattha ‘‘siyā’’ti vuttaṃ.

    પુબ્બન્તાનુદિટ્ઠિયા એકચ્ચસસ્સતિકા સસ્સતઞ્ચ પઞ્ઞપેન્તિ, અસસ્સતઞ્ચ પઞ્ઞપેન્તિ. તસ્મા સા ભવદિટ્ઠિ ચ વિભવદિટ્ઠિ ચ હોતિ. ચત્તારો અન્તાનન્તિકા અન્તાનન્તં અત્તાનં પઞ્ઞપેન્તિ . તસ્મા સા અત્તાનુદિટ્ઠિસદિસા ભવદિટ્ઠિ ચ વિભવદિટ્ઠિ ચ. ચત્તારો અમરાવિક્ખેપિકા ભવદિટ્ઠિં વા વિભવદિટ્ઠિં વા નિસ્સાય વાચાવિક્ખેપં આપજ્જન્તિ, અવસેસા પન ભવદિટ્ઠિયોવ. તસ્મા તે તે સન્ધાય ‘‘સિયા’’તિ વુત્તં. અપરન્તાનુદિટ્ઠિયા સત્ત ઉચ્છેદવાદા વિભવદિટ્ઠિયો, અવસેસા ભવદિટ્ઠિયો. તસ્મા તે તે સન્ધાય ‘‘સિયા’’તિ વુત્તં. સઞ્ઞોજનિકદિટ્ઠિયા સબ્બદિટ્ઠીનં વસેન ‘‘સિયા’’તિ વુત્તં. અહન્તિ માનવિનિબન્ધાય દિટ્ઠિયા ચક્ખાદીનં અહન્તિ ગહિતત્તા તેસં વિનાસે અત્તા વિનટ્ઠો હોતીતિ સબ્બાવ તા વિભવદિટ્ઠિયોતિ વુત્તં. અત્તાનુદિટ્ઠિયો વિય મમન્તિ માનવિનિબન્ધાય દિટ્ઠિયા ચક્ખાદિતો અત્તનો અઞ્ઞત્તા તેસં વિનાસેપિ અત્તા ન વિનસ્સતીતિ સબ્બાવ તા ભવદિટ્ઠિયોતિ વુત્તં. લોકવાદપટિસંયુત્તાય દિટ્ઠિયા ‘‘સસ્સતો અત્તા ચ લોકો ચા’’તિઆદિના (પટિ॰ મ॰ ૧.૧૪૭) નયેન વુત્તત્તા ભવવિભવદિટ્ઠિ પાકટાયેવ. એત્તાવતા અસ્સાદદિટ્ઠાદિકા વિભવદિટ્ઠિપરિયોસાના સોળસ દિટ્ઠિયો તીણિસતઞ્ચ દિટ્ઠાભિનિવેસા નિદ્દિટ્ઠા હોન્તિ. અત્તાનુદિટ્ઠિ ચ સક્કાયદિટ્ઠિ ચ અત્તવાદપટિસઞ્ઞુત્તા દિટ્ઠિ ચ અત્થતો એકા પરિયાયેન તિવિધા વુત્તા. સઞ્ઞોજનિકા પન દિટ્ઠિ અવત્થાભેદેન સબ્બાપિ દિટ્ઠિયો હોન્તિ.

    Pubbantānudiṭṭhiyā ekaccasassatikā sassatañca paññapenti, asassatañca paññapenti. Tasmā sā bhavadiṭṭhi ca vibhavadiṭṭhi ca hoti. Cattāro antānantikā antānantaṃ attānaṃ paññapenti . Tasmā sā attānudiṭṭhisadisā bhavadiṭṭhi ca vibhavadiṭṭhi ca. Cattāro amarāvikkhepikā bhavadiṭṭhiṃ vā vibhavadiṭṭhiṃ vā nissāya vācāvikkhepaṃ āpajjanti, avasesā pana bhavadiṭṭhiyova. Tasmā te te sandhāya ‘‘siyā’’ti vuttaṃ. Aparantānudiṭṭhiyā satta ucchedavādā vibhavadiṭṭhiyo, avasesā bhavadiṭṭhiyo. Tasmā te te sandhāya ‘‘siyā’’ti vuttaṃ. Saññojanikadiṭṭhiyā sabbadiṭṭhīnaṃ vasena ‘‘siyā’’ti vuttaṃ. Ahanti mānavinibandhāya diṭṭhiyā cakkhādīnaṃ ahanti gahitattā tesaṃ vināse attā vinaṭṭho hotīti sabbāva tā vibhavadiṭṭhiyoti vuttaṃ. Attānudiṭṭhiyo viya mamanti mānavinibandhāya diṭṭhiyā cakkhādito attano aññattā tesaṃ vināsepi attā na vinassatīti sabbāva tā bhavadiṭṭhiyoti vuttaṃ. Lokavādapaṭisaṃyuttāya diṭṭhiyā ‘‘sassato attā ca loko cā’’tiādinā (paṭi. ma. 1.147) nayena vuttattā bhavavibhavadiṭṭhi pākaṭāyeva. Ettāvatā assādadiṭṭhādikā vibhavadiṭṭhipariyosānā soḷasa diṭṭhiyo tīṇisatañca diṭṭhābhinivesā niddiṭṭhā honti. Attānudiṭṭhi ca sakkāyadiṭṭhi ca attavādapaṭisaññuttā diṭṭhi ca atthato ekā pariyāyena tividhā vuttā. Saññojanikā pana diṭṭhi avatthābhedena sabbāpi diṭṭhiyo honti.

    ઇદાનિ સબ્બાવ તા દિટ્ઠિયો અસ્સાદદિટ્ઠિયોતિઆદિ અઞ્ઞેન પરિયાયેન યથાયોગં દિટ્ઠિસંસન્દના. તત્થ સબ્બાવ તા દિટ્ઠિયોતિ યથાવુત્તા અનવસેસા દિટ્ઠિયો. દિટ્ઠિરાગરત્તત્તા તણ્હાસ્સાદનિસ્સિતત્તા ચ અસ્સાદદિટ્ઠિયો, અત્તસિનેહાનુગતત્તા અત્તાનુદિટ્ઠિયો, વિપરીતદસ્સનત્તા મિચ્છાદિટ્ઠિયો, ખન્ધવત્થુકત્તા સક્કાયદિટ્ઠિયો, એકેકસ્સ અન્તસ્સ ગહિતત્તા અન્તગ્ગાહિકા દિટ્ઠિયો, અનત્થસંયોજનિકત્તા સઞ્ઞોજનિકા દિટ્ઠિયો, અત્તવાદેન યુત્તત્તા અત્તવાદપટિસંયુત્તા દિટ્ઠિયોતિ ઇમા સત્ત દિટ્ઠિયો સબ્બદિટ્ઠિસઙ્ગાહિકા, સેસા પન નવ દિટ્ઠિયો ન સબ્બદિટ્ઠિસઙ્ગાહિકા.

    Idāni sabbāva tā diṭṭhiyo assādadiṭṭhiyotiādi aññena pariyāyena yathāyogaṃ diṭṭhisaṃsandanā. Tattha sabbāva tā diṭṭhiyoti yathāvuttā anavasesā diṭṭhiyo. Diṭṭhirāgarattattā taṇhāssādanissitattā ca assādadiṭṭhiyo, attasinehānugatattā attānudiṭṭhiyo, viparītadassanattā micchādiṭṭhiyo, khandhavatthukattā sakkāyadiṭṭhiyo, ekekassa antassa gahitattā antaggāhikā diṭṭhiyo, anatthasaṃyojanikattā saññojanikā diṭṭhiyo, attavādena yuttattā attavādapaṭisaṃyuttādiṭṭhiyoti imā satta diṭṭhiyo sabbadiṭṭhisaṅgāhikā, sesā pana nava diṭṭhiyo na sabbadiṭṭhisaṅgāhikā.

    ઇદાનિ વિત્થારતો વુત્તા સબ્બાવ તા દિટ્ઠિયો દ્વીસુયેવ દિટ્ઠીસુ સઙ્ખિપિત્વા સત્તાનં દિટ્ઠિદ્વયનિસ્સયં દસ્સેન્તો ભવઞ્ચ દિટ્ઠિન્તિગાથમાહ. સબ્બાપિ હિ તા દિટ્ઠિયો ભવદિટ્ઠી વા હોન્તિ વિભવદિટ્ઠી વા. ભવઞ્ચ દિટ્ઠિં વિભવઞ્ચ દિટ્ઠિન્તિ એત્થ પન ચ-સદ્દો દિટ્ઠિમેવ સમુચ્ચિનોતિ, ન નિસ્સયં. ન હિ એકો ભવવિભવદિટ્ઠિદ્વયં નિસ્સયતિ. યથાહ – ‘‘ઇતિ ભવદિટ્ઠિસન્નિસ્સિતા વા સત્તા હોન્તિ વિભવદિટ્ઠિસન્નિસ્સિતા વા’’તિ (પટિ॰ મ॰ ૧.૧૧૩). તક્કિકાતિ તક્કેન વદન્તીતિ તક્કિકા. તે હિ દિટ્ઠિગતિકા સભાવપટિવેધપઞ્ઞાય અભાવા કેવલં તક્કેન વત્તન્તિ. યેપિ ચ ઝાનલાભિનો અભિઞ્ઞાલાભિનો વા દિટ્ઠિં ગણ્હન્તિ, તેપિ તક્કેત્વા ગહણતો તક્કિકા એવ. નિસ્સિતાસેતિ નિસ્સિતાતિ અત્થો. એકમેવ પદં, ‘‘સે’’તિ નિપાતમત્તં વા. તેસં નિરોધમ્હિ ન હત્થિ ઞાણન્તિ દિટ્ઠિનિસ્સયસ્સ કારણવચનમેતં. સક્કાયદિટ્ઠિનિરોધે નિબ્બાને યસ્મા તેસં ઞાણં નત્થિ, તસ્મા એતં દિટ્ઠિદ્વયં નિસ્સિતાતિ અત્થો. ‘‘ન હિ અત્થિ ઞાણ’’ન્તિ એત્થ હિ-કારો કારણોપદેસે નિપાતો. યત્થાયં લોકો વિપરીતસઞ્ઞીતિ યત્થ સુખે નિરોધમ્હિ અયં સદેવકો લોકો ‘‘દુક્ખ’’મિતિ વિપરીતસઞ્ઞી હોતિ, તસ્મિં નિરોધમ્હિ ન હત્થિ ઞાણન્તિ સમ્બન્ધો. દુક્ખમિતિ વિપરીતસઞ્ઞિતાય ઇદં સુત્તં –

    Idāni vitthārato vuttā sabbāva tā diṭṭhiyo dvīsuyeva diṭṭhīsu saṅkhipitvā sattānaṃ diṭṭhidvayanissayaṃ dassento bhavañca diṭṭhintigāthamāha. Sabbāpi hi tā diṭṭhiyo bhavadiṭṭhī vā honti vibhavadiṭṭhī vā. Bhavañca diṭṭhiṃ vibhavañca diṭṭhinti ettha pana ca-saddo diṭṭhimeva samuccinoti, na nissayaṃ. Na hi eko bhavavibhavadiṭṭhidvayaṃ nissayati. Yathāha – ‘‘iti bhavadiṭṭhisannissitā vā sattā honti vibhavadiṭṭhisannissitā vā’’ti (paṭi. ma. 1.113). Takkikāti takkena vadantīti takkikā. Te hi diṭṭhigatikā sabhāvapaṭivedhapaññāya abhāvā kevalaṃ takkena vattanti. Yepi ca jhānalābhino abhiññālābhino vā diṭṭhiṃ gaṇhanti, tepi takketvā gahaṇato takkikā eva. Nissitāseti nissitāti attho. Ekameva padaṃ, ‘‘se’’ti nipātamattaṃ vā. Tesaṃ nirodhamhi na hatthi ñāṇanti diṭṭhinissayassa kāraṇavacanametaṃ. Sakkāyadiṭṭhinirodhe nibbāne yasmā tesaṃ ñāṇaṃ natthi, tasmā etaṃ diṭṭhidvayaṃ nissitāti attho. ‘‘Na hi atthi ñāṇa’’nti ettha hi-kāro kāraṇopadese nipāto. Yatthāyaṃ loko viparītasaññīti yattha sukhe nirodhamhi ayaṃ sadevako loko ‘‘dukkha’’miti viparītasaññī hoti, tasmiṃ nirodhamhi na hatthi ñāṇanti sambandho. Dukkhamiti viparītasaññitāya idaṃ suttaṃ –

    ‘‘રૂપા સદ્દા રસા ગન્ધા, ફસ્સા ધમ્મા ચ કેવલા;

    ‘‘Rūpā saddā rasā gandhā, phassā dhammā ca kevalā;

    ઇટ્ઠા કન્તા મનાપા ચ, યાવતત્થીતિ વુચ્ચતિ.

    Iṭṭhā kantā manāpā ca, yāvatatthīti vuccati.

    ‘‘સદેવકસ્સ લોકસ્સ, એતે વો સુખસમ્મતા;

    ‘‘Sadevakassa lokassa, ete vo sukhasammatā;

    યત્થ ચેતે નિરુજ્ઝન્તિ, તં નેસં દુક્ખસમ્મતં.

    Yattha cete nirujjhanti, taṃ nesaṃ dukkhasammataṃ.

    ‘‘સુખન્તિ દિટ્ઠમરિયેહિ, સક્કાયસ્સુપરોધનં;

    ‘‘Sukhanti diṭṭhamariyehi, sakkāyassuparodhanaṃ;

    પચ્ચનીકમિદં હોતિ, સબ્બલોકેન પસ્સતં.

    Paccanīkamidaṃ hoti, sabbalokena passataṃ.

    ‘‘યં પરે સુખતો આહુ, તદરિયા આહુ દુક્ખતો;

    ‘‘Yaṃ pare sukhato āhu, tadariyā āhu dukkhato;

    યં પરે દુક્ખતો આહુ, તદરિયા સુખતો વિદૂ.

    Yaṃ pare dukkhato āhu, tadariyā sukhato vidū.

    ‘‘પસ્સ ધમ્મં દુરાજાનં, સમ્પમૂળ્હેત્થવિદ્દસુ;

    ‘‘Passa dhammaṃ durājānaṃ, sampamūḷhetthaviddasu;

    નિવુતાનં તમો હોતિ, અન્ધકારો અપસ્સતં.

    Nivutānaṃ tamo hoti, andhakāro apassataṃ.

    ‘‘સતઞ્ચ વિવટં હોતિ, આલોકો પસ્સતામિવ;

    ‘‘Satañca vivaṭaṃ hoti, āloko passatāmiva;

    સન્તિકે ન વિજાનન્તિ, મગા ધમ્મસ્સકોવિદા.

    Santike na vijānanti, magā dhammassakovidā.

    ‘‘ભવરાગપરેતેહિ, ભવસોતાનુસારિભિ;

    ‘‘Bhavarāgaparetehi, bhavasotānusāribhi;

    મારધેય્યાનુપન્નેહિ, નાયં ધમ્મો સુસમ્બુધો.

    Māradheyyānupannehi, nāyaṃ dhammo susambudho.

    ‘‘કો નુ અઞ્ઞત્ર અરિયેભિ, પદં સમ્બુદ્ધુમરહતિ;

    ‘‘Ko nu aññatra ariyebhi, padaṃ sambuddhumarahati;

    યં પદં સમ્મદઞ્ઞાય, પરિનિબ્બન્તિ અનાસવા’’તિ. (સુ॰ નિ॰ ૭૬૪-૭૭૧);

    Yaṃ padaṃ sammadaññāya, parinibbanti anāsavā’’ti. (su. ni. 764-771);

    ૧૪૯. ઇદાનિ સબ્બાસં દિટ્ઠીનં દિટ્ઠિદ્વયભાવં દિટ્ઠિસમુગ્ઘાતકઞ્ચ સમ્માદિટ્ઠિં સુત્તતો દસ્સેતુકામો, દ્વીહિ ભિક્ખવેતિ સુત્તં આહરિ. તત્થ દેવાતિ બ્રહ્માનોપિ વુચ્ચન્તિ. ઓલીયન્તીતિ સઙ્કુચન્તિ. અતિધાવન્તીતિ અતિક્કમિત્વા ગચ્છન્તિ. ચક્ખુમન્તોતિ પઞ્ઞવન્તો. ચ-સદ્દો અતિરેકત્થો. ભવારામાતિ ભવો આરામો અભિરમટ્ઠાનં એતેસન્તિ ભવારામા. ભવરતાતિ ભવે અભિરતા. ભવસમ્મુદિતાતિ ભવેન સન્તુટ્ઠા. દેસિયમાનેતિ તથાગતેન વા તથાગતસાવકેન વા દેસિયમાને. ન પક્ખન્દતીતિ ધમ્મદેસનં વા ભવનિરોધં વા ન પવિસતિ. ન પસીદતીતિ તત્થ પસાદં ન પાપુણાતિ. ન સન્તિટ્ઠતીતિ તત્થ ન પતિટ્ઠાતિ. નાધિમુચ્ચતીતિ તત્થ ઘનભાવં ન પાપુણાતિ. એત્તાવતા સસ્સતદિટ્ઠિ વુત્તા.

    149. Idāni sabbāsaṃ diṭṭhīnaṃ diṭṭhidvayabhāvaṃ diṭṭhisamugghātakañca sammādiṭṭhiṃ suttato dassetukāmo, dvīhi bhikkhaveti suttaṃ āhari. Tattha devāti brahmānopi vuccanti. Olīyantīti saṅkucanti. Atidhāvantīti atikkamitvā gacchanti. Cakkhumantoti paññavanto. Ca-saddo atirekattho. Bhavārāmāti bhavo ārāmo abhiramaṭṭhānaṃ etesanti bhavārāmā. Bhavaratāti bhave abhiratā. Bhavasammuditāti bhavena santuṭṭhā. Desiyamāneti tathāgatena vā tathāgatasāvakena vā desiyamāne. Na pakkhandatīti dhammadesanaṃ vā bhavanirodhaṃ vā na pavisati. Na pasīdatīti tattha pasādaṃ na pāpuṇāti. Na santiṭṭhatīti tattha na patiṭṭhāti. Nādhimuccatīti tattha ghanabhāvaṃ na pāpuṇāti. Ettāvatā sassatadiṭṭhi vuttā.

    અટ્ટીયમાનાતિ દુક્ખં પાપુણમાના. હરાયમાનાતિ લજ્જં પાપુણમાના. જિગુચ્છમાનાતિ જિગુચ્છં પાપુણમાના. વિભવં અભિનન્દન્તીતિ ઉચ્છેદં પટિચ્ચ તુસ્સન્તિ, ઉચ્છેદં પત્થયન્તીતિ વા અત્થો. કિરાતિ અનુસ્સવનત્થે નિપાતો. ભોતિ આલપનમેતં. સન્તન્તિ નિબ્બુતં. પણીતન્તિ દુક્ખાભાવતો પણીતં, પધાનભાવં નીતન્તિ વા પણીતં. યાથાવન્તિ યથાસભાવં. એત્તાવતા ઉચ્છેદદિટ્ઠિ વુત્તા.

    Aṭṭīyamānāti dukkhaṃ pāpuṇamānā. Harāyamānāti lajjaṃ pāpuṇamānā. Jigucchamānāti jigucchaṃ pāpuṇamānā. Vibhavaṃ abhinandantīti ucchedaṃ paṭicca tussanti, ucchedaṃ patthayantīti vā attho. Kirāti anussavanatthe nipāto. Bhoti ālapanametaṃ. Santanti nibbutaṃ. Paṇītanti dukkhābhāvato paṇītaṃ, padhānabhāvaṃ nītanti vā paṇītaṃ. Yāthāvanti yathāsabhāvaṃ. Ettāvatā ucchedadiṭṭhi vuttā.

    ઇધાતિ ઇમસ્મિં સાસને. ભૂતન્તિ હેતુતો સઞ્જાતં ખન્ધપઞ્ચકસઙ્ખાતં દુક્ખં. ભૂતતો પસ્સતીતિ ઇદં ભૂતં દુક્ખન્તિ પસ્સતિ. નિબ્બિદાયાતિ વિપસ્સનત્થાય. વિરાગાયાતિ અરિયમગ્ગત્થાય. નિરોધાયાતિ નિબ્બાનત્થાય. પટિપન્નો હોતીતિ તદનુરૂપં પટિપદં પટિપન્નો હોતિ. એવં પસ્સન્તીતિ ઇમિના પકારેન પુબ્બભાગે લોકિયઞાણેન, પટિવેધકાલે લોકુત્તરઞાણેન પસ્સન્તિ. એત્તાવતા સમ્માદિટ્ઠિ વુત્તા.

    Idhāti imasmiṃ sāsane. Bhūtanti hetuto sañjātaṃ khandhapañcakasaṅkhātaṃ dukkhaṃ. Bhūtato passatīti idaṃ bhūtaṃ dukkhanti passati. Nibbidāyāti vipassanatthāya. Virāgāyāti ariyamaggatthāya. Nirodhāyāti nibbānatthāya. Paṭipanno hotīti tadanurūpaṃ paṭipadaṃ paṭipanno hoti. Evaṃ passantīti iminā pakārena pubbabhāge lokiyañāṇena, paṭivedhakāle lokuttarañāṇena passanti. Ettāvatā sammādiṭṭhi vuttā.

    ઇદાનિ દ્વીહિ ગાથાહિ તસ્સા સમ્માદિટ્ઠિયા આનિસંસં દસ્સેતિ. તત્થ યો ભૂતં ભૂતતો દિસ્વાતિ દુક્ખં પરિઞ્ઞાભિસમયેન અભિસમેત્વાતિ અત્થો. ભૂતસ્સ ચ અતિક્કમન્તિ નિરોધં સચ્છિકિરિયાભિસમયેન અભિસમેત્વાતિ અત્થો. યથાભૂતેધિમુચ્ચતીતિ મગ્ગભાવનાભિસમયવસેન યથાસભાવે નિરોધે ‘‘એતં સન્તં, એતં પણીત’’ન્તિ અધિમુચ્ચતિ. ભવતણ્હા પરિક્ખયાતિ સમુદયસ્સ પહાનેનાતિ અત્થો. અસતિપિ ચેત્થ સચ્ચાનં નાનાભિસમયત્તે ‘‘દિસ્વા’’તિ પુબ્બકાલિકવચનં સદ્ધિં પુબ્બભાગપટિપદાય વોહારવસેન વુત્તન્તિ વેદિતબ્બં. ન હિ પુબ્બં પસ્સિત્વા પચ્છા અધિમુચ્ચતિ. ચતુસચ્ચાભિસમયો સમાનકાલમેવ હોતિ. સમાનકાલેપિ વા પુબ્બકાલિકાનિ પદાનિ ભવન્તીતિ ન દોસો. વેતિ એકંસેન સો અરહં. ભૂતપરિઞ્ઞાતોતિ દુક્ખં પરિઞ્ઞાતવા. વીતતણ્હોતિ વિગતતણ્હો. ભવાભવેતિ ખુદ્દકે ચ મહન્તે ચ ભવે. વુદ્ધિઅત્થેપિ હિ અ-કારસ્સ સમ્ભવતો અભવોતિ મહાભવો. સો પન ખુદ્દકમહન્તભાવો ઉપાદાયુપાદાય વેદિતબ્બો. અથ વા ભવેતિ સસ્સતે. અભવેતિ ઉચ્છેદે. તદુભયેપિ દિટ્ઠિરાગાભાવેન વીતતણ્હો. ભૂતસ્સ વિભવાતિ વટ્ટદુક્ખસ્સ સમુચ્છેદા. નાગચ્છતિ પુનબ્ભવન્તિ અરહતો પરિનિબ્બાનં વુત્તં.

    Idāni dvīhi gāthāhi tassā sammādiṭṭhiyā ānisaṃsaṃ dasseti. Tattha yo bhūtaṃ bhūtato disvāti dukkhaṃ pariññābhisamayena abhisametvāti attho. Bhūtassa ca atikkamanti nirodhaṃ sacchikiriyābhisamayena abhisametvāti attho. Yathābhūtedhimuccatīti maggabhāvanābhisamayavasena yathāsabhāve nirodhe ‘‘etaṃ santaṃ, etaṃ paṇīta’’nti adhimuccati. Bhavataṇhā parikkhayāti samudayassa pahānenāti attho. Asatipi cettha saccānaṃ nānābhisamayatte ‘‘disvā’’ti pubbakālikavacanaṃ saddhiṃ pubbabhāgapaṭipadāya vohāravasena vuttanti veditabbaṃ. Na hi pubbaṃ passitvā pacchā adhimuccati. Catusaccābhisamayo samānakālameva hoti. Samānakālepi vā pubbakālikāni padāni bhavantīti na doso. Saveti ekaṃsena so arahaṃ. Bhūtapariññātoti dukkhaṃ pariññātavā. Vītataṇhoti vigatataṇho. Bhavābhaveti khuddake ca mahante ca bhave. Vuddhiatthepi hi a-kārassa sambhavato abhavoti mahābhavo. So pana khuddakamahantabhāvo upādāyupādāya veditabbo. Atha vā bhaveti sassate. Abhaveti ucchede. Tadubhayepi diṭṭhirāgābhāvena vītataṇho. Bhūtassa vibhavāti vaṭṭadukkhassa samucchedā. Nāgacchati punabbhavanti arahato parinibbānaṃ vuttaṃ.

    ૧૫૦. તયો પુગ્ગલાતિઆદિ મિચ્છાદિટ્ઠિકગરહણત્થં સમ્માદિટ્ઠિકપસંસનત્થં વુત્તં. તત્થ વિરૂપભાવં પન્ના ગતા દિટ્ઠિ એતેસન્તિ વિપન્નદિટ્ઠી. સુન્દરભાવં પન્ના ગતા દિટ્ઠિ એતેસન્તિ સમ્પન્નદિટ્ઠી. તિત્થિયોતિ તિત્થં વુચ્ચતિ દિટ્ઠિ, તં પટિપન્નત્તા તિત્થે સાધુ, તિત્થં યસ્સ અત્થીતિ વા તિત્થિયો. ઇતો બહિદ્ધા પબ્બજ્જૂપગતો. તિત્થિયસાવકોતિ તેસં દિટ્ઠાનુગતિમાપન્નો ગહટ્ઠો. યો ચ મિચ્છાદિટ્ઠિકોતિ તદુભયભાવં અનુપગન્ત્વા યાય કાયચિ દિટ્ઠિયા મિચ્છાદિટ્ઠિકો.

    150.Tayo puggalātiādi micchādiṭṭhikagarahaṇatthaṃ sammādiṭṭhikapasaṃsanatthaṃ vuttaṃ. Tattha virūpabhāvaṃ pannā gatā diṭṭhi etesanti vipannadiṭṭhī. Sundarabhāvaṃ pannā gatā diṭṭhi etesanti sampannadiṭṭhī. Titthiyoti titthaṃ vuccati diṭṭhi, taṃ paṭipannattā titthe sādhu, titthaṃ yassa atthīti vā titthiyo. Ito bahiddhā pabbajjūpagato. Titthiyasāvakoti tesaṃ diṭṭhānugatimāpanno gahaṭṭho. Yo ca micchādiṭṭhikoti tadubhayabhāvaṃ anupagantvā yāya kāyaci diṭṭhiyā micchādiṭṭhiko.

    તથાગતોતિ સમ્માસમ્બુદ્ધો. પચ્ચેકબુદ્ધોપિ એત્થેવ સઙ્ગહિતો. તથાગતસાવકોતિ મગ્ગપ્પત્તો ફલપ્પત્તો ચ. યો ચ સમ્માદિટ્ઠિકોતિ તદુભયવિનિમુત્તો લોકિયસમ્માદિટ્ઠિયા સમ્માદિટ્ઠિકો.

    Tathāgatoti sammāsambuddho. Paccekabuddhopi ettheva saṅgahito. Tathāgatasāvakoti maggappatto phalappatto ca. Yo ca sammādiṭṭhikoti tadubhayavinimutto lokiyasammādiṭṭhiyā sammādiṭṭhiko.

    ગાથાસુ કોધનોતિ યો અભિણ્હં કુજ્ઝતિ, સો. ઉપનાહીતિ તમેવ કોધં વડ્ઢેત્વા ઉપનન્ધનસીલો. પાપમક્ખીતિ લામકભૂતમક્ખવા. માયાવીતિ કતપાપપટિચ્છાદનવા. વસલોતિ હીનજચ્ચો. વિસુદ્ધોતિ ઞાણદસ્સનવિસુદ્ધિયા વિસુદ્ધો. સુદ્ધતં ગતોતિ મગ્ગફલસઙ્ખાતં સુદ્ધભાવં ગતો. મેધાવીતિ પઞ્ઞવા. ઇમાય ગાથાય લોકુત્તરસમ્માદિટ્ઠિસમ્પન્નો એવ થોમિતો.

    Gāthāsu kodhanoti yo abhiṇhaṃ kujjhati, so. Upanāhīti tameva kodhaṃ vaḍḍhetvā upanandhanasīlo. Pāpamakkhīti lāmakabhūtamakkhavā. Māyāvīti katapāpapaṭicchādanavā. Vasaloti hīnajacco. Visuddhoti ñāṇadassanavisuddhiyā visuddho. Suddhataṃ gatoti maggaphalasaṅkhātaṃ suddhabhāvaṃ gato. Medhāvīti paññavā. Imāya gāthāya lokuttarasammādiṭṭhisampanno eva thomito.

    વિપન્નદિટ્ઠિયો સમ્પન્નદિટ્ઠિયોતિ પુગ્ગલવોહારં પહાય ધમ્મમેવ ગરહન્તો થોમેન્તો ચ આહ. એતં મમાતિ તણ્હામઞ્ઞનવસેન દિટ્ઠિ. એસોહમસ્મીતિ માનમઞ્ઞનમૂલિકા દિટ્ઠિ. એસો મે અત્તાતિ દિટ્ઠિમઞ્ઞનમેવ.

    Vipannadiṭṭhiyo sampannadiṭṭhiyoti puggalavohāraṃ pahāya dhammameva garahanto thomento ca āha. Etaṃ mamāti taṇhāmaññanavasena diṭṭhi. Esohamasmīti mānamaññanamūlikā diṭṭhi. Eso me attāti diṭṭhimaññanameva.

    એતં મમાતિ કા દિટ્ઠીતિઆદીહિ તિસ્સન્નં વિપન્નદિટ્ઠીનં વિભાગઞ્ચ ગણનઞ્ચ કાલસઙ્ગહઞ્ચ પુચ્છિત્વા વિસ્સજ્જનં કતં. તત્થ કા દિટ્ઠીતિ અનેકાસુ દિટ્ઠીસુ કતમા દિટ્ઠીતિ અત્થો. કતમન્તાનુગ્ગહિતાતિ પુબ્બન્તાપરન્તસઙ્ખાતકાલદ્વયે કતમેન કાલેન અનુગ્ગહિતા, અનુબદ્ધાતિ અત્થો. યસ્મા ‘‘એતં મમા’’તિ પરામસન્તો ‘‘એતં મમ અહોસિ, એવં મમ અહોસિ, એત્તકં મમ અહોસી’’તિ અતીતં વત્થું અપદિસિત્વા પરામસતિ, તસ્મા પુબ્બન્તાનુદિટ્ઠિ હોતિ. પુબ્બન્તાનુગ્ગહિતા ચ તા દિટ્ઠિયો હોન્તિ. યસ્મા ‘‘એસોહમસ્મી’’તિ પરામસન્તો ‘‘ઇમિનાહં સીલેન વા વતેન વા તપેન વા બ્રહ્મચરિયેન વા એસોસ્મિ વિસુજ્ઝિસ્સામી’’તિ અનાગતફલં ઉપાદાય પરામસતિ, તસ્મા અપરન્તાનુદિટ્ઠિ હોતિ. અપરન્તાનુગ્ગહિતા ચ તા દિટ્ઠિયો હોન્તિ. યસ્મા ‘‘એસો મે અત્તા’’તિ પરામસન્તો અતીતાનાગતં ઉપાદિન્નસન્તતિં ઉપાદાય ‘‘એસો મે અત્તા’’તિ પરામસતિ, સક્કાયદિટ્ઠિવસેન ચ પરામસતિ, તસ્મા સક્કાયદિટ્ઠિ હોતિ. પુબ્બન્તાપરન્તાનુગ્ગહિતા ચ તા દિટ્ઠિયો હોન્તિ. યસ્મા પન સક્કાયદિટ્ઠિપ્પમુખાયેવ દ્વાસટ્ઠિ દિટ્ઠિયો હોન્તિ, સક્કાયદિટ્ઠિસમુગ્ઘાતેનેવ ચ દ્વાસટ્ઠિ દિટ્ઠિયો સમુગ્ઘાતં ગચ્છન્તિ, તસ્મા સક્કાયદિટ્ઠિપ્પમુખેન દ્વાસટ્ઠિ દિટ્ઠિગતાનીતિ વુત્તા, સક્કાયદિટ્ઠિપ્પમુખેન સક્કાયદિટ્ઠિદ્વારેન દ્વાસટ્ઠિ દિટ્ઠિગતાનિ હોન્તીતિ અત્થો. સક્કાયદિટ્ઠિપ્પમુખાનીતિ પાઠો સુન્દરતરો. સક્કાયદિટ્ઠિ પમુખા આદિ એતેસન્તિ સક્કાયદિટ્ઠિપ્પમુખાનિ. કાનિ તાનિ? દ્વાસટ્ઠિ દિટ્ઠિગતાનિ.

    Etaṃmamāti kā diṭṭhītiādīhi tissannaṃ vipannadiṭṭhīnaṃ vibhāgañca gaṇanañca kālasaṅgahañca pucchitvā vissajjanaṃ kataṃ. Tattha kā diṭṭhīti anekāsu diṭṭhīsu katamā diṭṭhīti attho. Katamantānuggahitāti pubbantāparantasaṅkhātakāladvaye katamena kālena anuggahitā, anubaddhāti attho. Yasmā ‘‘etaṃ mamā’’ti parāmasanto ‘‘etaṃ mama ahosi, evaṃ mama ahosi, ettakaṃ mama ahosī’’ti atītaṃ vatthuṃ apadisitvā parāmasati, tasmā pubbantānudiṭṭhi hoti. Pubbantānuggahitā ca tā diṭṭhiyo honti. Yasmā ‘‘esohamasmī’’ti parāmasanto ‘‘imināhaṃ sīlena vā vatena vā tapena vā brahmacariyena vā esosmi visujjhissāmī’’ti anāgataphalaṃ upādāya parāmasati, tasmā aparantānudiṭṭhi hoti. Aparantānuggahitā ca tā diṭṭhiyo honti. Yasmā ‘‘eso me attā’’ti parāmasanto atītānāgataṃ upādinnasantatiṃ upādāya ‘‘eso me attā’’ti parāmasati, sakkāyadiṭṭhivasena ca parāmasati, tasmā sakkāyadiṭṭhi hoti. Pubbantāparantānuggahitā ca tā diṭṭhiyo honti. Yasmā pana sakkāyadiṭṭhippamukhāyeva dvāsaṭṭhi diṭṭhiyo honti, sakkāyadiṭṭhisamugghāteneva ca dvāsaṭṭhi diṭṭhiyo samugghātaṃ gacchanti, tasmā sakkāyadiṭṭhippamukhena dvāsaṭṭhi diṭṭhigatānīti vuttā, sakkāyadiṭṭhippamukhena sakkāyadiṭṭhidvārena dvāsaṭṭhi diṭṭhigatāni hontīti attho. Sakkāyadiṭṭhippamukhānīti pāṭho sundarataro. Sakkāyadiṭṭhi pamukhā ādi etesanti sakkāyadiṭṭhippamukhāni. Kāni tāni? Dvāsaṭṭhi diṭṭhigatāni.

    ‘‘કા દિટ્ઠી’’તિ પુચ્છાય વીસતિવત્થુકા અત્તાનુદિટ્ઠિ, વીસતિવત્થુકા સક્કાયદિટ્ઠીતિ વિસ્સજ્જનં. ‘‘કતિ દિટ્ઠિયો’’તિ પુચ્છાય સક્કાયદિટ્ઠિપ્પમુખાનિ દ્વાસટ્ઠિ દિટ્ઠિગતાનીતિ વિસ્સજ્જનં. સાયેવ પન સક્કાયદિટ્ઠિ ‘‘એસો મે અત્તા’’તિ વચનસામઞ્ઞેન અત્તાનુદિટ્ઠીતિ વુત્તા. તસ્સા વુત્તાય અત્તવાદપટિસઞ્ઞુત્તા દિટ્ઠિપિ વુત્તાયેવ હોતિ.

    ‘‘Kā diṭṭhī’’ti pucchāya vīsativatthukā attānudiṭṭhi, vīsativatthukā sakkāyadiṭṭhīti vissajjanaṃ. ‘‘Kati diṭṭhiyo’’ti pucchāya sakkāyadiṭṭhippamukhāni dvāsaṭṭhi diṭṭhigatānīti vissajjanaṃ. Sāyeva pana sakkāyadiṭṭhi ‘‘eso me attā’’ti vacanasāmaññena attānudiṭṭhīti vuttā. Tassā vuttāya attavādapaṭisaññuttā diṭṭhipi vuttāyeva hoti.

    ૧૫૧. યે કેચિ, ભિક્ખવેતિઆદિસુત્તાહરણં સમ્પન્નદિટ્ઠિપુગ્ગલસમ્બન્ધેન સમ્પન્નદિટ્ઠિપુગ્ગલવિભાગદસ્સનત્થં કતં. તત્થ નિટ્ઠં ગતાતિ મગ્ગઞાણવસેન સમ્માસમ્બુદ્ધો ભગવાતિ નિચ્છયં ગતા, નિબ્બેમતિકાતિ અત્થો. નિટ્ઠાગતાતિ પાઠો સમાસપદં હોતિ, અત્થો પન સોયેવ. દિટ્ઠિસમ્પન્નાતિ દિટ્ઠિયા સુન્દરભાવં ગતા. ઇધ નિટ્ઠાતિ ઇમિસ્સા કામધાતુયા પરિનિબ્બાનં. ઇધ વિહાય નિટ્ઠાતિ ઇમં કામભવં વિજહિત્વા સુદ્ધાવાસબ્રહ્મલોકે પરિનિબ્બાનં. સત્તક્ખત્તુપરમસ્સાતિ સત્તક્ખત્તુંપરમા સત્તવારપરમા ભવૂપપત્તિ અત્તભાવગ્ગહણં અસ્સ, તતો પરં અટ્ઠમં ભવં નાદિયતીતિ સત્તક્ખત્તુપરમો. તસ્સ સત્તક્ખત્તુપરમસ્સ સોતાપન્નસ્સ. કોલંકોલસ્સાતિ કુલતો કુલં ગચ્છતીતિ કોલંકોલો. સોતાપત્તિફલસચ્છિકિરિયતો હિ પટ્ઠાય નીચે કુલે ઉપપત્તિ નામ નત્થિ, મહાભોગકુલેસુયેવ નિબ્બત્તતીતિ અત્થો. તસ્સ કોલંકોલસ્સ સોતાપન્નસ્સ. એકબીજિસ્સાતિ ખન્ધબીજં નામ કથિતં. યસ્સ હિ સોતાપન્નસ્સ એકંયેવ ખન્ધબીજં અત્થિ, એકં અત્તભાવગ્ગહણં, સો એકબીજી નામ. તસ્સ એકબીજિસ્સ સોતાપન્નસ્સ. ભગવતા ગહિતનામવસેનેવેતાનિ એતેસં નામાનિ. એત્તકઞ્હિ ઠાનં ગતો સત્તક્ખત્તુપરમો નામ હોતિ, એત્તકં કોલંકોલો, એત્તકં એકબીજીતિ ભગવતા એતેસં નામં ગહિતં. ભગવા હિ ‘‘અયં એત્તકં ઠાનં ગમિસ્સતિ, અયં એત્તકં ઠાનં ગમિસ્સતી’’તિ ઞત્વા તેસં તાનિ તાનિ નામાનિ અગ્ગહેસિ. મુદુપઞ્ઞો હિ સોતાપન્નો સત્ત ભવે નિબ્બત્તેન્તો સત્તક્ખત્તુપરમો નામ, મજ્ઝિમપઞ્ઞો પરં છટ્ઠં ભવં નિબ્બત્તેન્તો કોલંકોલો નામ , તિક્ખપઞ્ઞો એકં ભવં નિબ્બત્તેન્તો એકબીજી નામ. તં પનેતં તેસં મુદુમજ્ઝિમતિક્ખપઞ્ઞતં પુબ્બહેતુ નિયમેતિ. ઇમે તયોપિ સોતાપન્ના કામભવવસેન વુત્તા, રૂપારૂપભવે પન બહુકાપિ પટિસન્ધિયો ગણ્હન્તિ. સકદાગામિસ્સાતિ પટિસન્ધિવસેન સકિં કામભવં આગચ્છતીતિ સકદાગામી. તસ્સ સકદાગામિસ્સ. દિટ્ઠેવ ધમ્મે અરહાતિ ઇમસ્મિંયેવ અત્તભાવે અરહા. અરહન્તિપિ પાઠો. ઇધ નિટ્ઠાતિ કામભવં સંસરન્તેયેવ સન્ધાય વુત્તં. રૂપારૂપભવે ઉપ્પન્ના પન અરિયા કામભવે ન ઉપ્પજ્જન્તિ, તત્થેવ પરિનિબ્બાયન્તિ.

    151.Ye keci, bhikkhavetiādisuttāharaṇaṃ sampannadiṭṭhipuggalasambandhena sampannadiṭṭhipuggalavibhāgadassanatthaṃ kataṃ. Tattha niṭṭhaṃ gatāti maggañāṇavasena sammāsambuddho bhagavāti nicchayaṃ gatā, nibbematikāti attho. Niṭṭhāgatāti pāṭho samāsapadaṃ hoti, attho pana soyeva. Diṭṭhisampannāti diṭṭhiyā sundarabhāvaṃ gatā. Idha niṭṭhāti imissā kāmadhātuyā parinibbānaṃ. Idha vihāya niṭṭhāti imaṃ kāmabhavaṃ vijahitvā suddhāvāsabrahmaloke parinibbānaṃ. Sattakkhattuparamassāti sattakkhattuṃparamā sattavāraparamā bhavūpapatti attabhāvaggahaṇaṃ assa, tato paraṃ aṭṭhamaṃ bhavaṃ nādiyatīti sattakkhattuparamo. Tassa sattakkhattuparamassa sotāpannassa. Kolaṃkolassāti kulato kulaṃ gacchatīti kolaṃkolo. Sotāpattiphalasacchikiriyato hi paṭṭhāya nīce kule upapatti nāma natthi, mahābhogakulesuyeva nibbattatīti attho. Tassa kolaṃkolassa sotāpannassa. Ekabījissāti khandhabījaṃ nāma kathitaṃ. Yassa hi sotāpannassa ekaṃyeva khandhabījaṃ atthi, ekaṃ attabhāvaggahaṇaṃ, so ekabījī nāma. Tassa ekabījissa sotāpannassa. Bhagavatā gahitanāmavasenevetāni etesaṃ nāmāni. Ettakañhi ṭhānaṃ gato sattakkhattuparamo nāma hoti, ettakaṃ kolaṃkolo, ettakaṃ ekabījīti bhagavatā etesaṃ nāmaṃ gahitaṃ. Bhagavā hi ‘‘ayaṃ ettakaṃ ṭhānaṃ gamissati, ayaṃ ettakaṃ ṭhānaṃ gamissatī’’ti ñatvā tesaṃ tāni tāni nāmāni aggahesi. Mudupañño hi sotāpanno satta bhave nibbattento sattakkhattuparamo nāma, majjhimapañño paraṃ chaṭṭhaṃ bhavaṃ nibbattento kolaṃkolo nāma , tikkhapañño ekaṃ bhavaṃ nibbattento ekabījī nāma. Taṃ panetaṃ tesaṃ mudumajjhimatikkhapaññataṃ pubbahetu niyameti. Ime tayopi sotāpannā kāmabhavavasena vuttā, rūpārūpabhave pana bahukāpi paṭisandhiyo gaṇhanti. Sakadāgāmissāti paṭisandhivasena sakiṃ kāmabhavaṃ āgacchatīti sakadāgāmī. Tassa sakadāgāmissa. Diṭṭheva dhamme arahāti imasmiṃyeva attabhāve arahā. Arahantipi pāṭho. Idha niṭṭhāti kāmabhavaṃ saṃsaranteyeva sandhāya vuttaṃ. Rūpārūpabhave uppannā pana ariyā kāmabhave na uppajjanti, tattheva parinibbāyanti.

    અન્તરાપરિનિબ્બાયિસ્સાતિ આયુવેમજ્ઝસ્સ અન્તરાયેવ કિલેસપરિનિબ્બાનેન પરિનિબ્બાયનતો અન્તરાપરિનિબ્બાયી. સો પન ઉપ્પન્નસમનન્તરા પરિનિબ્બાયી, આયુવેમજ્ઝં અપ્પત્વા પરિનિબ્બાયી, આયુવેમજ્ઝં પત્વા પરિનિબ્બાયીતિ તિવિધો હોતિ. તસ્સ અન્તરાપરિનિબ્બાયિસ્સ અનાગામિનો. ઉપહચ્ચપરિનિબ્બાયિસ્સાતિ આયુવેમજ્ઝં અતિક્કમિત્વા વા કાલકિરિયં ઉપગન્ત્વા વા કિલેસપરિનિબ્બાનેન પરિનિબ્બાયન્તસ્સ અનાગામિનો. અસઙ્ખારપરિનિબ્બાયિસ્સાતિ અસઙ્ખારેન અપ્પયોગેન અધિમત્તપ્પયોગં અકત્વાવ કિલેસપરિનિબ્બાનેન પરિનિબ્બાયનધમ્મસ્સ અનાગામિનો. સસઙ્ખારપરિનિબ્બાયિસ્સાતિ સસઙ્ખારેન દુક્ખેન કસિરેન અધિમત્તપ્પયોગં કત્વાવ કિલેસપરિનિબ્બાનેન પરિનિબ્બાયનધમ્મસ્સ અનાગામિનો. ઉદ્ધંસોતસ્સ અકનિટ્ઠગામિનોતિ ઉદ્ધંવાહિભાવેન ઉદ્ધમસ્સ તણ્હાસોતં વટ્ટસોતં વાતિ ઉદ્ધંસોતો, ઉદ્ધં વા ગન્ત્વા પટિલભિતબ્બતો ઉદ્ધમસ્સ મગ્ગસોતન્તિ ઉદ્ધંસોતો, અકનિટ્ઠં ગચ્છતીતિ અકનિટ્ઠગામી. તસ્સ ઉદ્ધંસોતસ્સ અકનિટ્ઠગામિનો અનાગામિસ્સ. અયં પન અનાગામી ચતુપ્પભેદો – યો અવિહતો પટ્ઠાય ચત્તારો બ્રહ્મલોકે સોધેત્વા અકનિટ્ઠં ગન્ત્વા પરિનિબ્બાયતિ, અયં ઉદ્ધંસોતો અકનિટ્ઠગામી નામ. યો હેટ્ઠા તયો બ્રહ્મલોકે સોધેત્વા સુદસ્સીબ્રહ્મલોકે ઠત્વા પરિનિબ્બાયતિ, અયં ઉદ્ધંસોતો ન અકનિટ્ઠગામી નામ. યો ઇતો અકનિટ્ઠમેવ ગન્ત્વા પરિનિબ્બાયતિ, અયં ન ઉદ્ધંસોતો અકનિટ્ઠગામી નામ. યો હેટ્ઠા ચતૂસુ બ્રહ્મલોકેસુ તત્થ તત્થેવ પરિનિબ્બાયતિ, અયં ન ઉદ્ધંસોતો ન અકનિટ્ઠગામી નામાતિ. ઇમે પઞ્ચ અનાગામિનો સુદ્ધાવાસં ગહેત્વા વુત્તા. અનાગામિનો પન રૂપરાગારૂપરાગાનં અપ્પહીનત્તા આકઙ્ખમાના સેસરૂપારૂપભવેસુપિ નિબ્બત્તન્તિ. સુદ્ધાવાસે નિબ્બત્તા પન અઞ્ઞત્થ ન નિબ્બત્તન્તિ. અવેચ્ચપ્પસન્નાતિ અરિયમગ્ગવસેન જાનિત્વા બુજ્ઝિત્વા અચલપ્પસાદેન પસન્ના. સોતાપન્નાતિ અરિયમગ્ગસોતં આપન્ના. ઇમિના સબ્બેપિ અરિયફલટ્ઠા પુગ્ગલા ગહિતાતિ.

    Antarāparinibbāyissāti āyuvemajjhassa antarāyeva kilesaparinibbānena parinibbāyanato antarāparinibbāyī. So pana uppannasamanantarā parinibbāyī, āyuvemajjhaṃ appatvā parinibbāyī, āyuvemajjhaṃ patvā parinibbāyīti tividho hoti. Tassa antarāparinibbāyissa anāgāmino. Upahaccaparinibbāyissāti āyuvemajjhaṃ atikkamitvā vā kālakiriyaṃ upagantvā vā kilesaparinibbānena parinibbāyantassa anāgāmino. Asaṅkhāraparinibbāyissāti asaṅkhārena appayogena adhimattappayogaṃ akatvāva kilesaparinibbānena parinibbāyanadhammassa anāgāmino. Sasaṅkhāraparinibbāyissāti sasaṅkhārena dukkhena kasirena adhimattappayogaṃ katvāva kilesaparinibbānena parinibbāyanadhammassa anāgāmino. Uddhaṃsotassa akaniṭṭhagāminoti uddhaṃvāhibhāvena uddhamassa taṇhāsotaṃ vaṭṭasotaṃ vāti uddhaṃsoto, uddhaṃ vā gantvā paṭilabhitabbato uddhamassa maggasotanti uddhaṃsoto, akaniṭṭhaṃ gacchatīti akaniṭṭhagāmī. Tassa uddhaṃsotassa akaniṭṭhagāmino anāgāmissa. Ayaṃ pana anāgāmī catuppabhedo – yo avihato paṭṭhāya cattāro brahmaloke sodhetvā akaniṭṭhaṃ gantvā parinibbāyati, ayaṃ uddhaṃsoto akaniṭṭhagāmī nāma. Yo heṭṭhā tayo brahmaloke sodhetvā sudassībrahmaloke ṭhatvā parinibbāyati, ayaṃ uddhaṃsoto na akaniṭṭhagāmī nāma. Yo ito akaniṭṭhameva gantvā parinibbāyati, ayaṃ na uddhaṃsoto akaniṭṭhagāmī nāma. Yo heṭṭhā catūsu brahmalokesu tattha tattheva parinibbāyati, ayaṃ na uddhaṃsoto na akaniṭṭhagāmī nāmāti. Ime pañca anāgāmino suddhāvāsaṃ gahetvā vuttā. Anāgāmino pana rūparāgārūparāgānaṃ appahīnattā ākaṅkhamānā sesarūpārūpabhavesupi nibbattanti. Suddhāvāse nibbattā pana aññattha na nibbattanti. Aveccappasannāti ariyamaggavasena jānitvā bujjhitvā acalappasādena pasannā. Sotāpannāti ariyamaggasotaṃ āpannā. Iminā sabbepi ariyaphalaṭṭhā puggalā gahitāti.

    ભવવિભવદિટ્ઠિનિદ્દેસવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Bhavavibhavadiṭṭhiniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

    સદ્ધમ્મપ્પકાસિનિયા પટિસમ્ભિદામગ્ગટ્ઠકથાય

    Saddhammappakāsiniyā paṭisambhidāmaggaṭṭhakathāya

    દિટ્ઠિકથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Diṭṭhikathāvaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / પટિસમ્ભિદામગ્ગપાળિ • Paṭisambhidāmaggapāḷi / ૧૫-૧૬. ભવ-વિભવદિટ્ઠિનિદ્દેસો • 15-16. Bhava-vibhavadiṭṭhiniddeso


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact