| Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ပဋိသမ္ဘိဒာမဂ္ဂ-အဋ္ဌကထာ • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
၁၅-၁၆. ဘဝဝိဘဝဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
15-16. Bhavavibhavadiṭṭhiniddesavaṇṇanā
၁၄၈. ဘဝဝိဘဝဒိဋ္ဌီနံ ယထာဝုတ္တဒိဋ္ဌိတော ဝိသုံ အဘိနိဝေသာဘာဝတော ဝိသုံ နိဒ္ဒေသံ အကတ္ဝာ ယထာဝုတ္တဒိဋ္ဌီနံယေဝ ဝသေန ‘‘ဩလီယနံ အတိဓာဝန’’န္တိ ဧကေကံ အာကာရံ နိဒ္ဒိသိတုံ ပုစ္ဆံ အကတ္ဝာ စ ဩလီယနာဘိနိဝေသော ဘဝဒိဋ္ဌိ, အတိဓာဝနာဘိနိဝေသော ဝိဘဝဒိဋ္ဌီတိ အာဟ။ တတ္ထ ‘‘ဘဝနိရောဓာယ ဓမ္မေ ဒေသိယမာနေ စိတ္တံ န ပက္ခန္ဒတီ’’တိ (ဣတိဝု. ၄၉) ဝုတ္တဩလီယနာဘိနိဝေသော, သသ္သတသညာယ နိဗ္ဗာနတော သင္ကောစနာဘိနိဝေသောတိ အတ္ထော။ ‘‘ဘဝေနေဝ ခော ပနေကေ အဋ္ဋီယမာနာ ဟရာယမာနာ ဇိဂုစ္ဆမာနာ ဝိဘဝံ အဘိနန္ဒန္တီ’’တိ ဝုတ္တအတိဓာဝနာဘိနိဝေသော, ဥစ္ဆေဒသညာယ နိရောဓဂာမိနိပဋိပဒာတိက္ကမနာဘိနိဝေသောတိ အတ္ထော။
148. Bhavavibhavadiṭṭhīnaṃ yathāvuttadiṭṭhito visuṃ abhinivesābhāvato visuṃ niddesaṃ akatvā yathāvuttadiṭṭhīnaṃyeva vasena ‘‘olīyanaṃ atidhāvana’’nti ekekaṃ ākāraṃ niddisituṃ pucchaṃ akatvā ca olīyanābhiniveso bhavadiṭṭhi, atidhāvanābhiniveso vibhavadiṭṭhīti āha. Tattha ‘‘bhavanirodhāya dhamme desiyamāne cittaṃ na pakkhandatī’’ti (itivu. 49) vuttaolīyanābhiniveso, sassatasaññāya nibbānato saṅkocanābhinivesoti attho. ‘‘Bhaveneva kho paneke aṭṭīyamānā harāyamānā jigucchamānā vibhavaṃ abhinandantī’’ti vuttaatidhāvanābhiniveso, ucchedasaññāya nirodhagāminipaṭipadātikkamanābhinivesoti attho.
ဣဒာနိ တာဝ ဘဝဝိဘဝဒိဋ္ဌိယော သဗ္ဗဒိဋ္ဌီသု ယောဇေတ္ဝာ ဒသ္သေတုံ အသ္သာဒဒိဋ္ဌိယာတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယသ္မာ အသ္သာဒဒိဋ္ဌိကာ သသ္သတံ ဝာ ဥစ္ဆေဒံ ဝာ နိသ္သာယ ‘‘နတ္ထိ ကာမေသု ဒောသော’’တိ ဂဏ္ဟန္တိ, တသ္မာ ပဉ္စတိံသာကာရာပိ အသ္သာဒဒိဋ္ဌိယော သိယာ ဘဝဒိဋ္ဌိယော, သိယာ ဝိဘဝဒိဋ္ဌိယောတိ ဝုတ္တာ။ တတ္ထ ယသ္မာ ဧကေကာပိ ဒိဋ္ဌိယော သသ္သတဂ္ဂာဟဝသေန ဘဝဒိဋ္ဌိယော ဘဝေယ္ယုံ, ဥစ္ဆေဒဂ္ဂာဟဝသေန ဝိဘဝဒိဋ္ဌိယော ဘဝေယ္ယုန္တိ အတ္ထော။ အတ္တာနုဒိဋ္ဌိယာ ရူပံ အတ္တတော သမနုပသ္သတိ, ဝေဒနံ။ သညံ။ သင္ခာရေ။ ဝိညာဏံ အတ္တတော သမနုပသ္သတီတိ ပဉ္စသု ရူပာဒိတော အတ္တနော အနညတ္တာ တေသု ဥစ္ဆိန္နေသု အတ္တာ ဥစ္ဆိန္နောတိ ဂဟဏတော ပဉ္စ ဝိဘဝဒိဋ္ဌိယောတိ ဝုတ္တံ။ သေသေသု ပဉ္စဒသသု ဌာနေသု ရူပာဒိတော အတ္တနော အညတ္တာ တေသု ဥစ္ဆိန္နေသုပိ ‘‘အတ္တာ သသ္သတောတိ ဂဟဏတော ပန္နရသ ဘဝဒိဋ္ဌိယောတိ ဝုတ္တံ။
Idāni tāva bhavavibhavadiṭṭhiyo sabbadiṭṭhīsu yojetvā dassetuṃ assādadiṭṭhiyātiādimāha. Tattha yasmā assādadiṭṭhikā sassataṃ vā ucchedaṃ vā nissāya ‘‘natthi kāmesu doso’’ti gaṇhanti, tasmā pañcatiṃsākārāpi assādadiṭṭhiyo siyā bhavadiṭṭhiyo, siyā vibhavadiṭṭhiyoti vuttā. Tattha yasmā ekekāpi diṭṭhiyo sassataggāhavasena bhavadiṭṭhiyo bhaveyyuṃ, ucchedaggāhavasena vibhavadiṭṭhiyo bhaveyyunti attho. Attānudiṭṭhiyā rūpaṃ attato samanupassati, vedanaṃ… saññaṃ… saṅkhāre… viññāṇaṃ attato samanupassatīti pañcasu rūpādito attano anaññattā tesu ucchinnesu attā ucchinnoti gahaṇato pañca vibhavadiṭṭhiyoti vuttaṃ. Sesesu pañcadasasu ṭhānesu rūpādito attano aññattā tesu ucchinnesupi ‘‘attā sassatoti gahaṇato pannarasa bhavadiṭṭhiyoti vuttaṃ.
မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ ‘‘သဗ္ဗာဝ တာ ဝိဘဝဒိဋ္ဌိယော’’တိ ဥစ္ဆေဒဝသေန ပဝတ္တတ္တာ အန္တဝာနန္တဝာဒိဋ္ဌီသု ပရိတ္တာရမ္မဏအပ္ပမာဏာရမ္မဏဈာနလာဘိနော ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ ရူပဓာတုယာ စဝိတ္ဝာ သတ္တေ အညတ္ထ ဥပပန္နေ ပသ္သိတ္ဝာ ဘဝဒိဋ္ဌိံ အပသ္သိတ္ဝာ ဝိဘဝဒိဋ္ဌိံ ဂဏ္ဟန္တိ။ တသ္မာ တတ္ထ သိယာ ဘဝဒိဋ္ဌိယော, သိယာ ဝိဘဝဒိဋ္ဌိယောတိ ဝုတ္တံ။ ဟောတိ စ န စ ဟောတီတိ ဧတ္ထ ဟောတိ စာတိ ဘဝဒိဋ္ဌိ, န စ ဟောတီတိ ဝိဘဝဒိဋ္ဌိ။ နေဝ ဟောတိ န န ဟောတီတိ ဧတ္ထ နေဝ ဟောတီတိ ဝိဘဝဒိဋ္ဌိ, န န ဟောတီတိ ဘဝဒိဋ္ဌိ။ တသ္မာ တတ္ထ ‘‘သိယာ’’တိ ဝုတ္တံ။
Micchādiṭṭhiyā ‘‘sabbāva tā vibhavadiṭṭhiyo’’ti ucchedavasena pavattattā antavānantavādiṭṭhīsu parittārammaṇaappamāṇārammaṇajhānalābhino dibbacakkhunā rūpadhātuyā cavitvā satte aññattha upapanne passitvā bhavadiṭṭhiṃ apassitvā vibhavadiṭṭhiṃ gaṇhanti. Tasmā tattha siyā bhavadiṭṭhiyo, siyāvibhavadiṭṭhiyoti vuttaṃ. Hoti ca na ca hotīti ettha hoti cāti bhavadiṭṭhi, na ca hotīti vibhavadiṭṭhi. Neva hoti na na hotīti ettha neva hotīti vibhavadiṭṭhi, na na hotīti bhavadiṭṭhi. Tasmā tattha ‘‘siyā’’ti vuttaṃ.
ပုဗ္ဗန္တာနုဒိဋ္ဌိယာ ဧကစ္စသသ္သတိကာ သသ္သတဉ္စ ပညပေန္တိ, အသသ္သတဉ္စ ပညပေန္တိ။ တသ္မာ သာ ဘဝဒိဋ္ဌိ စ ဝိဘဝဒိဋ္ဌိ စ ဟောတိ။ စတ္တာရော အန္တာနန္တိကာ အန္တာနန္တံ အတ္တာနံ ပညပေန္တိ ။ တသ္မာ သာ အတ္တာနုဒိဋ္ဌိသဒိသာ ဘဝဒိဋ္ဌိ စ ဝိဘဝဒိဋ္ဌိ စ။ စတ္တာရော အမရာဝိက္ခေပိကာ ဘဝဒိဋ္ဌိံ ဝာ ဝိဘဝဒိဋ္ဌိံ ဝာ နိသ္သာယ ဝာစာဝိက္ခေပံ အာပဇ္ဇန္တိ, အဝသေသာ ပန ဘဝဒိဋ္ဌိယောဝ။ တသ္မာ တေ တေ သန္ဓာယ ‘‘သိယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အပရန္တာနုဒိဋ္ဌိယာ သတ္တ ဥစ္ဆေဒဝာဒာ ဝိဘဝဒိဋ္ဌိယော, အဝသေသာ ဘဝဒိဋ္ဌိယော။ တသ္မာ တေ တေ သန္ဓာယ ‘‘သိယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သညောဇနိကဒိဋ္ဌိယာ သဗ္ဗဒိဋ္ဌီနံ ဝသေန ‘‘သိယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အဟန္တိ မာနဝိနိဗန္ဓာယ ဒိဋ္ဌိယာ စက္ခာဒီနံ အဟန္တိ ဂဟိတတ္တာ တေသံ ဝိနာသေ အတ္တာ ဝိနဋ္ဌော ဟောတီတိ သဗ္ဗာဝ တာ ဝိဘဝဒိဋ္ဌိယောတိ ဝုတ္တံ။ အတ္တာနုဒိဋ္ဌိယော ဝိယ မမန္တိ မာနဝိနိဗန္ဓာယ ဒိဋ္ဌိယာ စက္ခာဒိတော အတ္တနော အညတ္တာ တေသံ ဝိနာသေပိ အတ္တာ န ဝိနသ္သတီတိ သဗ္ဗာဝ တာ ဘဝဒိဋ္ဌိယောတိ ဝုတ္တံ။ လောကဝာဒပဋိသံယုတ္တာယ ဒိဋ္ဌိယာ ‘‘သသ္သတော အတ္တာ စ လောကော စာ’’တိအာဒိနာ (ပဋိ. မ. ၁.၁၄၇) နယေန ဝုတ္တတ္တာ ဘဝဝိဘဝဒိဋ္ဌိ ပာကဋာယေဝ။ ဧတ္တာဝတာ အသ္သာဒဒိဋ္ဌာဒိကာ ဝိဘဝဒိဋ္ဌိပရိယောသာနာ သောဠသ ဒိဋ္ဌိယော တီဏိသတဉ္စ ဒိဋ္ဌာဘိနိဝေသာ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ ဟောန္တိ။ အတ္တာနုဒိဋ္ဌိ စ သက္ကာယဒိဋ္ဌိ စ အတ္တဝာဒပဋိသညုတ္တာ ဒိဋ္ဌိ စ အတ္ထတော ဧကာ ပရိယာယေန တိဝိဓာ ဝုတ္တာ။ သညောဇနိကာ ပန ဒိဋ္ဌိ အဝတ္ထာဘေဒေန သဗ္ဗာပိ ဒိဋ္ဌိယော ဟောန္တိ။
Pubbantānudiṭṭhiyā ekaccasassatikā sassatañca paññapenti, asassatañca paññapenti. Tasmā sā bhavadiṭṭhi ca vibhavadiṭṭhi ca hoti. Cattāro antānantikā antānantaṃ attānaṃ paññapenti . Tasmā sā attānudiṭṭhisadisā bhavadiṭṭhi ca vibhavadiṭṭhi ca. Cattāro amarāvikkhepikā bhavadiṭṭhiṃ vā vibhavadiṭṭhiṃ vā nissāya vācāvikkhepaṃ āpajjanti, avasesā pana bhavadiṭṭhiyova. Tasmā te te sandhāya ‘‘siyā’’ti vuttaṃ. Aparantānudiṭṭhiyā satta ucchedavādā vibhavadiṭṭhiyo, avasesā bhavadiṭṭhiyo. Tasmā te te sandhāya ‘‘siyā’’ti vuttaṃ. Saññojanikadiṭṭhiyā sabbadiṭṭhīnaṃ vasena ‘‘siyā’’ti vuttaṃ. Ahanti mānavinibandhāya diṭṭhiyā cakkhādīnaṃ ahanti gahitattā tesaṃ vināse attā vinaṭṭho hotīti sabbāva tā vibhavadiṭṭhiyoti vuttaṃ. Attānudiṭṭhiyo viya mamanti mānavinibandhāya diṭṭhiyā cakkhādito attano aññattā tesaṃ vināsepi attā na vinassatīti sabbāva tā bhavadiṭṭhiyoti vuttaṃ. Lokavādapaṭisaṃyuttāya diṭṭhiyā ‘‘sassato attā ca loko cā’’tiādinā (paṭi. ma. 1.147) nayena vuttattā bhavavibhavadiṭṭhi pākaṭāyeva. Ettāvatā assādadiṭṭhādikā vibhavadiṭṭhipariyosānā soḷasa diṭṭhiyo tīṇisatañca diṭṭhābhinivesā niddiṭṭhā honti. Attānudiṭṭhi ca sakkāyadiṭṭhi ca attavādapaṭisaññuttā diṭṭhi ca atthato ekā pariyāyena tividhā vuttā. Saññojanikā pana diṭṭhi avatthābhedena sabbāpi diṭṭhiyo honti.
ဣဒာနိ သဗ္ဗာဝ တာ ဒိဋ္ဌိယော အသ္သာဒဒိဋ္ဌိယောတိအာဒိ အညေန ပရိယာယေန ယထာယောဂံ ဒိဋ္ဌိသံသန္ဒနာ။ တတ္ထ သဗ္ဗာဝ တာ ဒိဋ္ဌိယောတိ ယထာဝုတ္တာ အနဝသေသာ ဒိဋ္ဌိယော။ ဒိဋ္ဌိရာဂရတ္တတ္တာ တဏ္ဟာသ္သာဒနိသ္သိတတ္တာ စ အသ္သာဒဒိဋ္ဌိယော, အတ္တသိနေဟာနုဂတတ္တာ အတ္တာနုဒိဋ္ဌိယော, ဝိပရီတဒသ္သနတ္တာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယော, ခန္ဓဝတ္ထုကတ္တာ သက္ကာယဒိဋ္ဌိယော, ဧကေကသ္သ အန္တသ္သ ဂဟိတတ္တာ အန္တဂ္ဂာဟိကာ ဒိဋ္ဌိယော, အနတ္ထသံယောဇနိကတ္တာ သညောဇနိကာ ဒိဋ္ဌိယော, အတ္တဝာဒေန ယုတ္တတ္တာ အတ္တဝာဒပဋိသံယုတ္တာ ဒိဋ္ဌိယောတိ ဣမာ သတ္တ ဒိဋ္ဌိယော သဗ္ဗဒိဋ္ဌိသင္ဂာဟိကာ, သေသာ ပန နဝ ဒိဋ္ဌိယော န သဗ္ဗဒိဋ္ဌိသင္ဂာဟိကာ။
Idāni sabbāva tā diṭṭhiyo assādadiṭṭhiyotiādi aññena pariyāyena yathāyogaṃ diṭṭhisaṃsandanā. Tattha sabbāva tā diṭṭhiyoti yathāvuttā anavasesā diṭṭhiyo. Diṭṭhirāgarattattā taṇhāssādanissitattā ca assādadiṭṭhiyo, attasinehānugatattā attānudiṭṭhiyo, viparītadassanattā micchādiṭṭhiyo, khandhavatthukattā sakkāyadiṭṭhiyo, ekekassa antassa gahitattā antaggāhikā diṭṭhiyo, anatthasaṃyojanikattā saññojanikā diṭṭhiyo, attavādena yuttattā attavādapaṭisaṃyuttādiṭṭhiyoti imā satta diṭṭhiyo sabbadiṭṭhisaṅgāhikā, sesā pana nava diṭṭhiyo na sabbadiṭṭhisaṅgāhikā.
ဣဒာနိ ဝိတ္ထာရတော ဝုတ္တာ သဗ္ဗာဝ တာ ဒိဋ္ဌိယော ဒ္ဝီသုယေဝ ဒိဋ္ဌီသု သင္ခိပိတ္ဝာ သတ္တာနံ ဒိဋ္ဌိဒ္ဝယနိသ္သယံ ဒသ္သေန္တော ဘဝဉ္စ ဒိဋ္ဌိန္တိဂာထမာဟ။ သဗ္ဗာပိ ဟိ တာ ဒိဋ္ဌိယော ဘဝဒိဋ္ဌီ ဝာ ဟောန္တိ ဝိဘဝဒိဋ္ဌီ ဝာ။ ဘဝဉ္စ ဒိဋ္ဌိံ ဝိဘဝဉ္စ ဒိဋ္ဌိန္တိ ဧတ္ထ ပန စ-သဒ္ဒော ဒိဋ္ဌိမေဝ သမုစ္စိနောတိ, န နိသ္သယံ။ န ဟိ ဧကော ဘဝဝိဘဝဒိဋ္ဌိဒ္ဝယံ နိသ္သယတိ။ ယထာဟ – ‘‘ဣတိ ဘဝဒိဋ္ဌိသန္နိသ္သိတာ ဝာ သတ္တာ ဟောန္တိ ဝိဘဝဒိဋ္ဌိသန္နိသ္သိတာ ဝာ’’တိ (ပဋိ. မ. ၁.၁၁၃)။ တက္ကိကာတိ တက္ကေန ဝဒန္တီတိ တက္ကိကာ။ တေ ဟိ ဒိဋ္ဌိဂတိကာ သဘာဝပဋိဝေဓပညာယ အဘာဝာ ကေဝလံ တက္ကေန ဝတ္တန္တိ။ ယေပိ စ ဈာနလာဘိနော အဘိညာလာဘိနော ဝာ ဒိဋ္ဌိံ ဂဏ္ဟန္တိ, တေပိ တက္ကေတ္ဝာ ဂဟဏတော တက္ကိကာ ဧဝ။ နိသ္သိတာသေတိ နိသ္သိတာတိ အတ္ထော။ ဧကမေဝ ပဒံ, ‘‘သေ’’တိ နိပာတမတ္တံ ဝာ။ တေသံ နိရောဓမ္ဟိ န ဟတ္ထိ ဉာဏန္တိ ဒိဋ္ဌိနိသ္သယသ္သ ကာရဏဝစနမေတံ။ သက္ကာယဒိဋ္ဌိနိရောဓေ နိဗ္ဗာနေ ယသ္မာ တေသံ ဉာဏံ နတ္ထိ, တသ္မာ ဧတံ ဒိဋ္ဌိဒ္ဝယံ နိသ္သိတာတိ အတ္ထော။ ‘‘န ဟိ အတ္ထိ ဉာဏ’’န္တိ ဧတ္ထ ဟိ-ကာရော ကာရဏောပဒေသေ နိပာတော။ ယတ္ထာယံ လောကော ဝိပရီတသညီတိ ယတ္ထ သုခေ နိရောဓမ္ဟိ အယံ သဒေဝကော လောကော ‘‘ဒုက္ခ’’မိတိ ဝိပရီတသညီ ဟောတိ, တသ္မိံ နိရောဓမ္ဟိ န ဟတ္ထိ ဉာဏန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဒုက္ခမိတိ ဝိပရီတသညိတာယ ဣဒံ သုတ္တံ –
Idāni vitthārato vuttā sabbāva tā diṭṭhiyo dvīsuyeva diṭṭhīsu saṅkhipitvā sattānaṃ diṭṭhidvayanissayaṃ dassento bhavañca diṭṭhintigāthamāha. Sabbāpi hi tā diṭṭhiyo bhavadiṭṭhī vā honti vibhavadiṭṭhī vā. Bhavañca diṭṭhiṃ vibhavañca diṭṭhinti ettha pana ca-saddo diṭṭhimeva samuccinoti, na nissayaṃ. Na hi eko bhavavibhavadiṭṭhidvayaṃ nissayati. Yathāha – ‘‘iti bhavadiṭṭhisannissitā vā sattā honti vibhavadiṭṭhisannissitā vā’’ti (paṭi. ma. 1.113). Takkikāti takkena vadantīti takkikā. Te hi diṭṭhigatikā sabhāvapaṭivedhapaññāya abhāvā kevalaṃ takkena vattanti. Yepi ca jhānalābhino abhiññālābhino vā diṭṭhiṃ gaṇhanti, tepi takketvā gahaṇato takkikā eva. Nissitāseti nissitāti attho. Ekameva padaṃ, ‘‘se’’ti nipātamattaṃ vā. Tesaṃ nirodhamhi na hatthi ñāṇanti diṭṭhinissayassa kāraṇavacanametaṃ. Sakkāyadiṭṭhinirodhe nibbāne yasmā tesaṃ ñāṇaṃ natthi, tasmā etaṃ diṭṭhidvayaṃ nissitāti attho. ‘‘Na hi atthi ñāṇa’’nti ettha hi-kāro kāraṇopadese nipāto. Yatthāyaṃ loko viparītasaññīti yattha sukhe nirodhamhi ayaṃ sadevako loko ‘‘dukkha’’miti viparītasaññī hoti, tasmiṃ nirodhamhi na hatthi ñāṇanti sambandho. Dukkhamiti viparītasaññitāya idaṃ suttaṃ –
‘‘ရူပာ သဒ္ဒာ ရသာ ဂန္ဓာ၊ ဖသ္သာ ဓမ္မာ စ ကေဝလာ။
‘‘Rūpā saddā rasā gandhā, phassā dhammā ca kevalā;
ဣဋ္ဌာ ကန္တာ မနာပာ စ၊ ယာဝတတ္ထီတိ ဝုစ္စတိ။
Iṭṭhā kantā manāpā ca, yāvatatthīti vuccati.
‘‘သဒေဝကသ္သ လောကသ္သ၊ ဧတေ ဝော သုခသမ္မတာ။
‘‘Sadevakassa lokassa, ete vo sukhasammatā;
ယတ္ထ စေတေ နိရုဇ္ဈန္တိ၊ တံ နေသံ ဒုက္ခသမ္မတံ။
Yattha cete nirujjhanti, taṃ nesaṃ dukkhasammataṃ.
‘‘သုခန္တိ ဒိဋ္ဌမရိယေဟိ၊ သက္ကာယသ္သုပရောဓနံ။
‘‘Sukhanti diṭṭhamariyehi, sakkāyassuparodhanaṃ;
ပစ္စနီကမိဒံ ဟောတိ၊ သဗ္ဗလောကေန ပသ္သတံ။
Paccanīkamidaṃ hoti, sabbalokena passataṃ.
‘‘ယံ ပရေ သုခတော အာဟု၊ တဒရိယာ အာဟု ဒုက္ခတော။
‘‘Yaṃ pare sukhato āhu, tadariyā āhu dukkhato;
ယံ ပရေ ဒုက္ခတော အာဟု၊ တဒရိယာ သုခတော ဝိဒူ။
Yaṃ pare dukkhato āhu, tadariyā sukhato vidū.
‘‘ပသ္သ ဓမ္မံ ဒုရာဇာနံ၊ သမ္ပမူဠ္ဟေတ္ထဝိဒ္ဒသု။
‘‘Passa dhammaṃ durājānaṃ, sampamūḷhetthaviddasu;
နိဝုတာနံ တမော ဟောတိ၊ အန္ဓကာရော အပသ္သတံ။
Nivutānaṃ tamo hoti, andhakāro apassataṃ.
‘‘သတဉ္စ ဝိဝဋံ ဟောတိ၊ အာလောကော ပသ္သတာမိဝ။
‘‘Satañca vivaṭaṃ hoti, āloko passatāmiva;
သန္တိကေ န ဝိဇာနန္တိ၊ မဂာ ဓမ္မသ္သကောဝိဒာ။
Santike na vijānanti, magā dhammassakovidā.
‘‘ဘဝရာဂပရေတေဟိ၊ ဘဝသောတာနုသာရိဘိ။
‘‘Bhavarāgaparetehi, bhavasotānusāribhi;
မာရဓေယ္ယာနုပန္နေဟိ၊ နာယံ ဓမ္မော သုသမ္ဗုဓော။
Māradheyyānupannehi, nāyaṃ dhammo susambudho.
‘‘ကော နု အညတ္ရ အရိယေဘိ၊ ပဒံ သမ္ဗုဒ္ဓုမရဟတိ။
‘‘Ko nu aññatra ariyebhi, padaṃ sambuddhumarahati;
ယံ ပဒံ သမ္မဒညာယ၊ ပရိနိဗ္ဗန္တိ အနာသဝာ’’တိ။ (သု. နိ. ၇၆၄-၇၇၁)။
Yaṃ padaṃ sammadaññāya, parinibbanti anāsavā’’ti. (su. ni. 764-771);
၁၄၉. ဣဒာနိ သဗ္ဗာသံ ဒိဋ္ဌီနံ ဒိဋ္ဌိဒ္ဝယဘာဝံ ဒိဋ္ဌိသမုဂ္ဃာတကဉ္စ သမ္မာဒိဋ္ဌိံ သုတ္တတော ဒသ္သေတုကာမော, ဒ္ဝီဟိ ဘိက္ခဝေတိ သုတ္တံ အာဟရိ။ တတ္ထ ဒေဝာတိ ဗ္ရဟ္မာနောပိ ဝုစ္စန္တိ။ ဩလီယန္တီတိ သင္ကုစန္တိ။ အတိဓာဝန္တီတိ အတိက္ကမိတ္ဝာ ဂစ္ဆန္တိ။ စက္ခုမန္တောတိ ပညဝန္တော။ စ-သဒ္ဒော အတိရေကတ္ထော။ ဘဝာရာမာတိ ဘဝော အာရာမော အဘိရမဋ္ဌာနံ ဧတေသန္တိ ဘဝာရာမာ။ ဘဝရတာတိ ဘဝေ အဘိရတာ။ ဘဝသမ္မုဒိတာတိ ဘဝေန သန္တုဋ္ဌာ။ ဒေသိယမာနေတိ တထာဂတေန ဝာ တထာဂတသာဝကေန ဝာ ဒေသိယမာနေ။ န ပက္ခန္ဒတီတိ ဓမ္မဒေသနံ ဝာ ဘဝနိရောဓံ ဝာ န ပဝိသတိ။ န ပသီဒတီတိ တတ္ထ ပသာဒံ န ပာပုဏာတိ။ န သန္တိဋ္ဌတီတိ တတ္ထ န ပတိဋ္ဌာတိ။ နာဓိမုစ္စတီတိ တတ္ထ ဃနဘာဝံ န ပာပုဏာတိ။ ဧတ္တာဝတာ သသ္သတဒိဋ္ဌိ ဝုတ္တာ။
149. Idāni sabbāsaṃ diṭṭhīnaṃ diṭṭhidvayabhāvaṃ diṭṭhisamugghātakañca sammādiṭṭhiṃ suttato dassetukāmo, dvīhi bhikkhaveti suttaṃ āhari. Tattha devāti brahmānopi vuccanti. Olīyantīti saṅkucanti. Atidhāvantīti atikkamitvā gacchanti. Cakkhumantoti paññavanto. Ca-saddo atirekattho. Bhavārāmāti bhavo ārāmo abhiramaṭṭhānaṃ etesanti bhavārāmā. Bhavaratāti bhave abhiratā. Bhavasammuditāti bhavena santuṭṭhā. Desiyamāneti tathāgatena vā tathāgatasāvakena vā desiyamāne. Na pakkhandatīti dhammadesanaṃ vā bhavanirodhaṃ vā na pavisati. Na pasīdatīti tattha pasādaṃ na pāpuṇāti. Na santiṭṭhatīti tattha na patiṭṭhāti. Nādhimuccatīti tattha ghanabhāvaṃ na pāpuṇāti. Ettāvatā sassatadiṭṭhi vuttā.
အဋ္ဋီယမာနာတိ ဒုက္ခံ ပာပုဏမာနာ။ ဟရာယမာနာတိ လဇ္ဇံ ပာပုဏမာနာ။ ဇိဂုစ္ဆမာနာတိ ဇိဂုစ္ဆံ ပာပုဏမာနာ။ ဝိဘဝံ အဘိနန္ဒန္တီတိ ဥစ္ဆေဒံ ပဋိစ္စ တုသ္သန္တိ, ဥစ္ဆေဒံ ပတ္ထယန္တီတိ ဝာ အတ္ထော။ ကိရာတိ အနုသ္သဝနတ္ထေ နိပာတော။ ဘောတိ အာလပနမေတံ။ သန္တန္တိ နိဗ္ဗုတံ။ ပဏီတန္တိ ဒုက္ခာဘာဝတော ပဏီတံ, ပဓာနဘာဝံ နီတန္တိ ဝာ ပဏီတံ။ ယာထာဝန္တိ ယထာသဘာဝံ။ ဧတ္တာဝတာ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိ ဝုတ္တာ။
Aṭṭīyamānāti dukkhaṃ pāpuṇamānā. Harāyamānāti lajjaṃ pāpuṇamānā. Jigucchamānāti jigucchaṃ pāpuṇamānā. Vibhavaṃ abhinandantīti ucchedaṃ paṭicca tussanti, ucchedaṃ patthayantīti vā attho. Kirāti anussavanatthe nipāto. Bhoti ālapanametaṃ. Santanti nibbutaṃ. Paṇītanti dukkhābhāvato paṇītaṃ, padhānabhāvaṃ nītanti vā paṇītaṃ. Yāthāvanti yathāsabhāvaṃ. Ettāvatā ucchedadiṭṭhi vuttā.
ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ သာသနေ။ ဘူတန္တိ ဟေတုတော သဉ္ဇာတံ ခန္ဓပဉ္စကသင္ခာတံ ဒုက္ခံ။ ဘူတတော ပသ္သတီတိ ဣဒံ ဘူတံ ဒုက္ခန္တိ ပသ္သတိ။ နိဗ္ဗိဒာယာတိ ဝိပသ္သနတ္ထာယ။ ဝိရာဂာယာတိ အရိယမဂ္ဂတ္ထာယ။ နိရောဓာယာတိ နိဗ္ဗာနတ္ထာယ။ ပဋိပန္နော ဟောတီတိ တဒနုရူပံ ပဋိပဒံ ပဋိပန္နော ဟောတိ။ ဧဝံ ပသ္သန္တီတိ ဣမိနာ ပကာရေန ပုဗ္ဗဘာဂေ လောကိယဉာဏေန, ပဋိဝေဓကာလေ လောကုတ္တရဉာဏေန ပသ္သန္တိ။ ဧတ္တာဝတာ သမ္မာဒိဋ္ဌိ ဝုတ္တာ။
Idhāti imasmiṃ sāsane. Bhūtanti hetuto sañjātaṃ khandhapañcakasaṅkhātaṃ dukkhaṃ. Bhūtato passatīti idaṃ bhūtaṃ dukkhanti passati. Nibbidāyāti vipassanatthāya. Virāgāyāti ariyamaggatthāya. Nirodhāyāti nibbānatthāya. Paṭipanno hotīti tadanurūpaṃ paṭipadaṃ paṭipanno hoti. Evaṃ passantīti iminā pakārena pubbabhāge lokiyañāṇena, paṭivedhakāle lokuttarañāṇena passanti. Ettāvatā sammādiṭṭhi vuttā.
ဣဒာနိ ဒ္ဝီဟိ ဂာထာဟိ တသ္သာ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ အာနိသံသံ ဒသ္သေတိ။ တတ္ထ ယော ဘူတံ ဘူတတော ဒိသ္ဝာတိ ဒုက္ခံ ပရိညာဘိသမယေန အဘိသမေတ္ဝာတိ အတ္ထော။ ဘူတသ္သ စ အတိက္ကမန္တိ နိရောဓံ သစ္ဆိကိရိယာဘိသမယေန အဘိသမေတ္ဝာတိ အတ္ထော။ ယထာဘူတေဓိမုစ္စတီတိ မဂ္ဂဘာဝနာဘိသမယဝသေန ယထာသဘာဝေ နိရောဓေ ‘‘ဧတံ သန္တံ, ဧတံ ပဏီတ’’န္တိ အဓိမုစ္စတိ။ ဘဝတဏ္ဟာ ပရိက္ခယာတိ သမုဒယသ္သ ပဟာနေနာတိ အတ္ထော။ အသတိပိ စေတ္ထ သစ္စာနံ နာနာဘိသမယတ္တေ ‘‘ဒိသ္ဝာ’’တိ ပုဗ္ဗကာလိကဝစနံ သဒ္ဓိံ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒာယ ဝောဟာရဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ န ဟိ ပုဗ္ဗံ ပသ္သိတ္ဝာ ပစ္ဆာ အဓိမုစ္စတိ။ စတုသစ္စာဘိသမယော သမာနကာလမေဝ ဟောတိ။ သမာနကာလေပိ ဝာ ပုဗ္ဗကာလိကာနိ ပဒာနိ ဘဝန္တီတိ န ဒောသော။ သ ဝေတိ ဧကံသေန သော အရဟံ။ ဘူတပရိညာတောတိ ဒုက္ခံ ပရိညာတဝာ။ ဝီတတဏ္ဟောတိ ဝိဂတတဏ္ဟော။ ဘဝာဘဝေတိ ခုဒ္ဒကေ စ မဟန္တေ စ ဘဝေ။ ဝုဒ္ဓိအတ္ထေပိ ဟိ အ-ကာရသ္သ သမ္ဘဝတော အဘဝောတိ မဟာဘဝော။ သော ပန ခုဒ္ဒကမဟန္တဘာဝော ဥပာဒာယုပာဒာယ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အထ ဝာ ဘဝေတိ သသ္သတေ။ အဘဝေတိ ဥစ္ဆေဒေ။ တဒုဘယေပိ ဒိဋ္ဌိရာဂာဘာဝေန ဝီတတဏ္ဟော။ ဘူတသ္သ ဝိဘဝာတိ ဝဋ္ဋဒုက္ခသ္သ သမုစ္ဆေဒာ။ နာဂစ္ဆတိ ပုနဗ္ဘဝန္တိ အရဟတော ပရိနိဗ္ဗာနံ ဝုတ္တံ။
Idāni dvīhi gāthāhi tassā sammādiṭṭhiyā ānisaṃsaṃ dasseti. Tattha yo bhūtaṃ bhūtato disvāti dukkhaṃ pariññābhisamayena abhisametvāti attho. Bhūtassa ca atikkamanti nirodhaṃ sacchikiriyābhisamayena abhisametvāti attho. Yathābhūtedhimuccatīti maggabhāvanābhisamayavasena yathāsabhāve nirodhe ‘‘etaṃ santaṃ, etaṃ paṇīta’’nti adhimuccati. Bhavataṇhā parikkhayāti samudayassa pahānenāti attho. Asatipi cettha saccānaṃ nānābhisamayatte ‘‘disvā’’ti pubbakālikavacanaṃ saddhiṃ pubbabhāgapaṭipadāya vohāravasena vuttanti veditabbaṃ. Na hi pubbaṃ passitvā pacchā adhimuccati. Catusaccābhisamayo samānakālameva hoti. Samānakālepi vā pubbakālikāni padāni bhavantīti na doso. Saveti ekaṃsena so arahaṃ. Bhūtapariññātoti dukkhaṃ pariññātavā. Vītataṇhoti vigatataṇho. Bhavābhaveti khuddake ca mahante ca bhave. Vuddhiatthepi hi a-kārassa sambhavato abhavoti mahābhavo. So pana khuddakamahantabhāvo upādāyupādāya veditabbo. Atha vā bhaveti sassate. Abhaveti ucchede. Tadubhayepi diṭṭhirāgābhāvena vītataṇho. Bhūtassa vibhavāti vaṭṭadukkhassa samucchedā. Nāgacchati punabbhavanti arahato parinibbānaṃ vuttaṃ.
၁၅၀. တယော ပုဂ္ဂလာတိအာဒိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကဂရဟဏတ္ထံ သမ္မာဒိဋ္ဌိကပသံသနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဝိရူပဘာဝံ ပန္နာ ဂတာ ဒိဋ္ဌိ ဧတေသန္တိ ဝိပန္နဒိဋ္ဌီ။ သုန္ဒရဘာဝံ ပန္နာ ဂတာ ဒိဋ္ဌိ ဧတေသန္တိ သမ္ပန္နဒိဋ္ဌီ။ တိတ္ထိယောတိ တိတ္ထံ ဝုစ္စတိ ဒိဋ္ဌိ, တံ ပဋိပန္နတ္တာ တိတ္ထေ သာဓု, တိတ္ထံ ယသ္သ အတ္ထီတိ ဝာ တိတ္ထိယော။ ဣတော ဗဟိဒ္ဓာ ပဗ္ဗဇ္ဇူပဂတော။ တိတ္ထိယသာဝကောတိ တေသံ ဒိဋ္ဌာနုဂတိမာပန္နော ဂဟဋ္ဌော။ ယော စ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကောတိ တဒုဘယဘာဝံ အနုပဂန္တ္ဝာ ယာယ ကာယစိ ဒိဋ္ဌိယာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကော။
150.Tayo puggalātiādi micchādiṭṭhikagarahaṇatthaṃ sammādiṭṭhikapasaṃsanatthaṃ vuttaṃ. Tattha virūpabhāvaṃ pannā gatā diṭṭhi etesanti vipannadiṭṭhī. Sundarabhāvaṃ pannā gatā diṭṭhi etesanti sampannadiṭṭhī. Titthiyoti titthaṃ vuccati diṭṭhi, taṃ paṭipannattā titthe sādhu, titthaṃ yassa atthīti vā titthiyo. Ito bahiddhā pabbajjūpagato. Titthiyasāvakoti tesaṃ diṭṭhānugatimāpanno gahaṭṭho. Yo ca micchādiṭṭhikoti tadubhayabhāvaṃ anupagantvā yāya kāyaci diṭṭhiyā micchādiṭṭhiko.
တထာဂတောတိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓော။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓောပိ ဧတ္ထေဝ သင္ဂဟိတော။ တထာဂတသာဝကောတိ မဂ္ဂပ္ပတ္တော ဖလပ္ပတ္တော စ။ ယော စ သမ္မာဒိဋ္ဌိကောတိ တဒုဘယဝိနိမုတ္တော လောကိယသမ္မာဒိဋ္ဌိယာ သမ္မာဒိဋ္ဌိကော။
Tathāgatoti sammāsambuddho. Paccekabuddhopi ettheva saṅgahito. Tathāgatasāvakoti maggappatto phalappatto ca. Yo ca sammādiṭṭhikoti tadubhayavinimutto lokiyasammādiṭṭhiyā sammādiṭṭhiko.
ဂာထာသု ကောဓနောတိ ယော အဘိဏ္ဟံ ကုဇ္ဈတိ, သော။ ဥပနာဟီတိ တမေဝ ကောဓံ ဝဍ္ဎေတ္ဝာ ဥပနန္ဓနသီလော။ ပာပမက္ခီတိ လာမကဘူတမက္ခဝာ။ မာယာဝီတိ ကတပာပပဋိစ္ဆာဒနဝာ။ ဝသလောတိ ဟီနဇစ္စော။ ဝိသုဒ္ဓောတိ ဉာဏဒသ္သနဝိသုဒ္ဓိယာ ဝိသုဒ္ဓော။ သုဒ္ဓတံ ဂတောတိ မဂ္ဂဖလသင္ခာတံ သုဒ္ဓဘာဝံ ဂတော။ မေဓာဝီတိ ပညဝာ။ ဣမာယ ဂာထာယ လောကုတ္တရသမ္မာဒိဋ္ဌိသမ္ပန္နော ဧဝ ထောမိတော။
Gāthāsu kodhanoti yo abhiṇhaṃ kujjhati, so. Upanāhīti tameva kodhaṃ vaḍḍhetvā upanandhanasīlo. Pāpamakkhīti lāmakabhūtamakkhavā. Māyāvīti katapāpapaṭicchādanavā. Vasaloti hīnajacco. Visuddhoti ñāṇadassanavisuddhiyā visuddho. Suddhataṃ gatoti maggaphalasaṅkhātaṃ suddhabhāvaṃ gato. Medhāvīti paññavā. Imāya gāthāya lokuttarasammādiṭṭhisampanno eva thomito.
ဝိပန္နဒိဋ္ဌိယော သမ္ပန္နဒိဋ္ဌိယောတိ ပုဂ္ဂလဝောဟာရံ ပဟာယ ဓမ္မမေဝ ဂရဟန္တော ထောမေန္တော စ အာဟ။ ဧတံ မမာတိ တဏ္ဟာမညနဝသေန ဒိဋ္ဌိ။ ဧသောဟမသ္မီတိ မာနမညနမူလိကာ ဒိဋ္ဌိ။ ဧသော မေ အတ္တာတိ ဒိဋ္ဌိမညနမေဝ။
Vipannadiṭṭhiyo sampannadiṭṭhiyoti puggalavohāraṃ pahāya dhammameva garahanto thomento ca āha. Etaṃ mamāti taṇhāmaññanavasena diṭṭhi. Esohamasmīti mānamaññanamūlikā diṭṭhi. Eso me attāti diṭṭhimaññanameva.
ဧတံ မမာတိ ကာ ဒိဋ္ဌီတိအာဒီဟိ တိသ္သန္နံ ဝိပန္နဒိဋ္ဌီနံ ဝိဘာဂဉ္စ ဂဏနဉ္စ ကာလသင္ဂဟဉ္စ ပုစ္ဆိတ္ဝာ ဝိသ္သဇ္ဇနံ ကတံ။ တတ္ထ ကာ ဒိဋ္ဌီတိ အနေကာသု ဒိဋ္ဌီသု ကတမာ ဒိဋ္ဌီတိ အတ္ထော။ ကတမန္တာနုဂ္ဂဟိတာတိ ပုဗ္ဗန္တာပရန္တသင္ခာတကာလဒ္ဝယေ ကတမေန ကာလေန အနုဂ္ဂဟိတာ, အနုဗဒ္ဓာတိ အတ္ထော။ ယသ္မာ ‘‘ဧတံ မမာ’’တိ ပရာမသန္တော ‘‘ဧတံ မမ အဟောသိ, ဧဝံ မမ အဟောသိ, ဧတ္တကံ မမ အဟောသီ’’တိ အတီတံ ဝတ္ထုံ အပဒိသိတ္ဝာ ပရာမသတိ, တသ္မာ ပုဗ္ဗန္တာနုဒိဋ္ဌိ ဟောတိ။ ပုဗ္ဗန္တာနုဂ္ဂဟိတာ စ တာ ဒိဋ္ဌိယော ဟောန္တိ။ ယသ္မာ ‘‘ဧသောဟမသ္မီ’’တိ ပရာမသန္တော ‘‘ဣမိနာဟံ သီလေန ဝာ ဝတေန ဝာ တပေန ဝာ ဗ္ရဟ္မစရိယေန ဝာ ဧသောသ္မိ ဝိသုဇ္ဈိသ္သာမီ’’တိ အနာဂတဖလံ ဥပာဒာယ ပရာမသတိ, တသ္မာ အပရန္တာနုဒိဋ္ဌိ ဟောတိ။ အပရန္တာနုဂ္ဂဟိတာ စ တာ ဒိဋ္ဌိယော ဟောန္တိ။ ယသ္မာ ‘‘ဧသော မေ အတ္တာ’’တိ ပရာမသန္တော အတီတာနာဂတံ ဥပာဒိန္နသန္တတိံ ဥပာဒာယ ‘‘ဧသော မေ အတ္တာ’’တိ ပရာမသတိ, သက္ကာယဒိဋ္ဌိဝသေန စ ပရာမသတိ, တသ္မာ သက္ကာယဒိဋ္ဌိ ဟောတိ။ ပုဗ္ဗန္တာပရန္တာနုဂ္ဂဟိတာ စ တာ ဒိဋ္ဌိယော ဟောန္တိ။ ယသ္မာ ပန သက္ကာယဒိဋ္ဌိပ္ပမုခာယေဝ ဒ္ဝာသဋ္ဌိ ဒိဋ္ဌိယော ဟောန္တိ, သက္ကာယဒိဋ္ဌိသမုဂ္ဃာတေနေဝ စ ဒ္ဝာသဋ္ဌိ ဒိဋ္ဌိယော သမုဂ္ဃာတံ ဂစ္ဆန္တိ, တသ္မာ သက္ကာယဒိဋ္ဌိပ္ပမုခေန ဒ္ဝာသဋ္ဌိ ဒိဋ္ဌိဂတာနီတိ ဝုတ္တာ, သက္ကာယဒိဋ္ဌိပ္ပမုခေန သက္ကာယဒိဋ္ဌိဒ္ဝာရေန ဒ္ဝာသဋ္ဌိ ဒိဋ္ဌိဂတာနိ ဟောန္တီတိ အတ္ထော။ သက္ကာယဒိဋ္ဌိပ္ပမုခာနီတိ ပာဌော သုန္ဒရတရော။ သက္ကာယဒိဋ္ဌိ ပမုခာ အာဒိ ဧတေသန္တိ သက္ကာယဒိဋ္ဌိပ္ပမုခာနိ။ ကာနိ တာနိ? ဒ္ဝာသဋ္ဌိ ဒိဋ္ဌိဂတာနိ။
Etaṃmamāti kā diṭṭhītiādīhi tissannaṃ vipannadiṭṭhīnaṃ vibhāgañca gaṇanañca kālasaṅgahañca pucchitvā vissajjanaṃ kataṃ. Tattha kā diṭṭhīti anekāsu diṭṭhīsu katamā diṭṭhīti attho. Katamantānuggahitāti pubbantāparantasaṅkhātakāladvaye katamena kālena anuggahitā, anubaddhāti attho. Yasmā ‘‘etaṃ mamā’’ti parāmasanto ‘‘etaṃ mama ahosi, evaṃ mama ahosi, ettakaṃ mama ahosī’’ti atītaṃ vatthuṃ apadisitvā parāmasati, tasmā pubbantānudiṭṭhi hoti. Pubbantānuggahitā ca tā diṭṭhiyo honti. Yasmā ‘‘esohamasmī’’ti parāmasanto ‘‘imināhaṃ sīlena vā vatena vā tapena vā brahmacariyena vā esosmi visujjhissāmī’’ti anāgataphalaṃ upādāya parāmasati, tasmā aparantānudiṭṭhi hoti. Aparantānuggahitā ca tā diṭṭhiyo honti. Yasmā ‘‘eso me attā’’ti parāmasanto atītānāgataṃ upādinnasantatiṃ upādāya ‘‘eso me attā’’ti parāmasati, sakkāyadiṭṭhivasena ca parāmasati, tasmā sakkāyadiṭṭhi hoti. Pubbantāparantānuggahitā ca tā diṭṭhiyo honti. Yasmā pana sakkāyadiṭṭhippamukhāyeva dvāsaṭṭhi diṭṭhiyo honti, sakkāyadiṭṭhisamugghāteneva ca dvāsaṭṭhi diṭṭhiyo samugghātaṃ gacchanti, tasmā sakkāyadiṭṭhippamukhena dvāsaṭṭhi diṭṭhigatānīti vuttā, sakkāyadiṭṭhippamukhena sakkāyadiṭṭhidvārena dvāsaṭṭhi diṭṭhigatāni hontīti attho. Sakkāyadiṭṭhippamukhānīti pāṭho sundarataro. Sakkāyadiṭṭhi pamukhā ādi etesanti sakkāyadiṭṭhippamukhāni. Kāni tāni? Dvāsaṭṭhi diṭṭhigatāni.
‘‘ကာ ဒိဋ္ဌီ’’တိ ပုစ္ဆာယ ဝီသတိဝတ္ထုကာ အတ္တာနုဒိဋ္ဌိ, ဝီသတိဝတ္ထုကာ သက္ကာယဒိဋ္ဌီတိ ဝိသ္သဇ္ဇနံ။ ‘‘ကတိ ဒိဋ္ဌိယော’’တိ ပုစ္ဆာယ သက္ကာယဒိဋ္ဌိပ္ပမုခာနိ ဒ္ဝာသဋ္ဌိ ဒိဋ္ဌိဂတာနီတိ ဝိသ္သဇ္ဇနံ။ သာယေဝ ပန သက္ကာယဒိဋ္ဌိ ‘‘ဧသော မေ အတ္တာ’’တိ ဝစနသာမညေန အတ္တာနုဒိဋ္ဌီတိ ဝုတ္တာ။ တသ္သာ ဝုတ္တာယ အတ္တဝာဒပဋိသညုတ္တာ ဒိဋ္ဌိပိ ဝုတ္တာယေဝ ဟောတိ။
‘‘Kā diṭṭhī’’ti pucchāya vīsativatthukā attānudiṭṭhi, vīsativatthukā sakkāyadiṭṭhīti vissajjanaṃ. ‘‘Kati diṭṭhiyo’’ti pucchāya sakkāyadiṭṭhippamukhāni dvāsaṭṭhi diṭṭhigatānīti vissajjanaṃ. Sāyeva pana sakkāyadiṭṭhi ‘‘eso me attā’’ti vacanasāmaññena attānudiṭṭhīti vuttā. Tassā vuttāya attavādapaṭisaññuttā diṭṭhipi vuttāyeva hoti.
၁၅၁. ယေ ကေစိ, ဘိက္ခဝေတိအာဒိသုတ္တာဟရဏံ သမ္ပန္နဒိဋ္ဌိပုဂ္ဂလသမ္ဗန္ဓေန သမ္ပန္နဒိဋ္ဌိပုဂ္ဂလဝိဘာဂဒသ္သနတ္ထံ ကတံ။ တတ္ထ နိဋ္ဌံ ဂတာတိ မဂ္ဂဉာဏဝသေန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓော ဘဂဝာတိ နိစ္ဆယံ ဂတာ, နိဗ္ဗေမတိကာတိ အတ္ထော။ နိဋ္ဌာဂတာတိ ပာဌော သမာသပဒံ ဟောတိ, အတ္ထော ပန သောယေဝ။ ဒိဋ္ဌိသမ္ပန္နာတိ ဒိဋ္ဌိယာ သုန္ဒရဘာဝံ ဂတာ။ ဣဓ နိဋ္ဌာတိ ဣမိသ္သာ ကာမဓာတုယာ ပရိနိဗ္ဗာနံ။ ဣဓ ဝိဟာယ နိဋ္ဌာတိ ဣမံ ကာမဘဝံ ဝိဇဟိတ္ဝာ သုဒ္ဓာဝာသဗ္ရဟ္မလောကေ ပရိနိဗ္ဗာနံ။ သတ္တက္ခတ္တုပရမသ္သာတိ သတ္တက္ခတ္တုံပရမာ သတ္တဝာရပရမာ ဘဝူပပတ္တိ အတ္တဘာဝဂ္ဂဟဏံ အသ္သ, တတော ပရံ အဋ္ဌမံ ဘဝံ နာဒိယတီတိ သတ္တက္ခတ္တုပရမော။ တသ္သ သတ္တက္ခတ္တုပရမသ္သ သောတာပန္နသ္သ။ ကောလံကောလသ္သာတိ ကုလတော ကုလံ ဂစ္ဆတီတိ ကောလံကောလော။ သောတာပတ္တိဖလသစ္ဆိကိရိယတော ဟိ ပဋ္ဌာယ နီစေ ကုလေ ဥပပတ္တိ နာမ နတ္ထိ, မဟာဘောဂကုလေသုယေဝ နိဗ္ဗတ္တတီတိ အတ္ထော။ တသ္သ ကောလံကောလသ္သ သောတာပန္နသ္သ။ ဧကဗီဇိသ္သာတိ ခန္ဓဗီဇံ နာမ ကထိတံ။ ယသ္သ ဟိ သောတာပန္နသ္သ ဧကံယေဝ ခန္ဓဗီဇံ အတ္ထိ, ဧကံ အတ္တဘာဝဂ္ဂဟဏံ, သော ဧကဗီဇီ နာမ။ တသ္သ ဧကဗီဇိသ္သ သောတာပန္နသ္သ။ ဘဂဝတာ ဂဟိတနာမဝသေနေဝေတာနိ ဧတေသံ နာမာနိ။ ဧတ္တကဉ္ဟိ ဌာနံ ဂတော သတ္တက္ခတ္တုပရမော နာမ ဟောတိ, ဧတ္တကံ ကောလံကောလော, ဧတ္တကံ ဧကဗီဇီတိ ဘဂဝတာ ဧတေသံ နာမံ ဂဟိတံ။ ဘဂဝာ ဟိ ‘‘အယံ ဧတ္တကံ ဌာနံ ဂမိသ္သတိ, အယံ ဧတ္တကံ ဌာနံ ဂမိသ္သတီ’’တိ ဉတ္ဝာ တေသံ တာနိ တာနိ နာမာနိ အဂ္ဂဟေသိ။ မုဒုပညော ဟိ သောတာပန္နော သတ္တ ဘဝေ နိဗ္ဗတ္တေန္တော သတ္တက္ခတ္တုပရမော နာမ, မဇ္ဈိမပညော ပရံ ဆဋ္ဌံ ဘဝံ နိဗ္ဗတ္တေန္တော ကောလံကောလော နာမ , တိက္ခပညော ဧကံ ဘဝံ နိဗ္ဗတ္တေန္တော ဧကဗီဇီ နာမ။ တံ ပနေတံ တေသံ မုဒုမဇ္ဈိမတိက္ခပညတံ ပုဗ္ဗဟေတု နိယမေတိ။ ဣမေ တယောပိ သောတာပန္နာ ကာမဘဝဝသေန ဝုတ္တာ, ရူပာရူပဘဝေ ပန ဗဟုကာပိ ပဋိသန္ဓိယော ဂဏ္ဟန္တိ။ သကဒာဂာမိသ္သာတိ ပဋိသန္ဓိဝသေန သကိံ ကာမဘဝံ အာဂစ္ဆတီတိ သကဒာဂာမီ။ တသ္သ သကဒာဂာမိသ္သ။ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ အရဟာတိ ဣမသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ အရဟာ။ အရဟန္တိပိ ပာဌော။ ဣဓ နိဋ္ဌာတိ ကာမဘဝံ သံသရန္တေယေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ရူပာရူပဘဝေ ဥပ္ပန္နာ ပန အရိယာ ကာမဘဝေ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, တတ္ထေဝ ပရိနိဗ္ဗာယန္တိ။
151.Ye keci, bhikkhavetiādisuttāharaṇaṃ sampannadiṭṭhipuggalasambandhena sampannadiṭṭhipuggalavibhāgadassanatthaṃ kataṃ. Tattha niṭṭhaṃ gatāti maggañāṇavasena sammāsambuddho bhagavāti nicchayaṃ gatā, nibbematikāti attho. Niṭṭhāgatāti pāṭho samāsapadaṃ hoti, attho pana soyeva. Diṭṭhisampannāti diṭṭhiyā sundarabhāvaṃ gatā. Idha niṭṭhāti imissā kāmadhātuyā parinibbānaṃ. Idha vihāya niṭṭhāti imaṃ kāmabhavaṃ vijahitvā suddhāvāsabrahmaloke parinibbānaṃ. Sattakkhattuparamassāti sattakkhattuṃparamā sattavāraparamā bhavūpapatti attabhāvaggahaṇaṃ assa, tato paraṃ aṭṭhamaṃ bhavaṃ nādiyatīti sattakkhattuparamo. Tassa sattakkhattuparamassa sotāpannassa. Kolaṃkolassāti kulato kulaṃ gacchatīti kolaṃkolo. Sotāpattiphalasacchikiriyato hi paṭṭhāya nīce kule upapatti nāma natthi, mahābhogakulesuyeva nibbattatīti attho. Tassa kolaṃkolassa sotāpannassa. Ekabījissāti khandhabījaṃ nāma kathitaṃ. Yassa hi sotāpannassa ekaṃyeva khandhabījaṃ atthi, ekaṃ attabhāvaggahaṇaṃ, so ekabījī nāma. Tassa ekabījissa sotāpannassa. Bhagavatā gahitanāmavasenevetāni etesaṃ nāmāni. Ettakañhi ṭhānaṃ gato sattakkhattuparamo nāma hoti, ettakaṃ kolaṃkolo, ettakaṃ ekabījīti bhagavatā etesaṃ nāmaṃ gahitaṃ. Bhagavā hi ‘‘ayaṃ ettakaṃ ṭhānaṃ gamissati, ayaṃ ettakaṃ ṭhānaṃ gamissatī’’ti ñatvā tesaṃ tāni tāni nāmāni aggahesi. Mudupañño hi sotāpanno satta bhave nibbattento sattakkhattuparamo nāma, majjhimapañño paraṃ chaṭṭhaṃ bhavaṃ nibbattento kolaṃkolo nāma , tikkhapañño ekaṃ bhavaṃ nibbattento ekabījī nāma. Taṃ panetaṃ tesaṃ mudumajjhimatikkhapaññataṃ pubbahetu niyameti. Ime tayopi sotāpannā kāmabhavavasena vuttā, rūpārūpabhave pana bahukāpi paṭisandhiyo gaṇhanti. Sakadāgāmissāti paṭisandhivasena sakiṃ kāmabhavaṃ āgacchatīti sakadāgāmī. Tassa sakadāgāmissa. Diṭṭheva dhamme arahāti imasmiṃyeva attabhāve arahā. Arahantipi pāṭho. Idha niṭṭhāti kāmabhavaṃ saṃsaranteyeva sandhāya vuttaṃ. Rūpārūpabhave uppannā pana ariyā kāmabhave na uppajjanti, tattheva parinibbāyanti.
အန္တရာပရိနိဗ္ဗာယိသ္သာတိ အာယုဝေမဇ္ဈသ္သ အန္တရာယေဝ ကိလေသပရိနိဗ္ဗာနေန ပရိနိဗ္ဗာယနတော အန္တရာပရိနိဗ္ဗာယီ။ သော ပန ဥပ္ပန္နသမနန္တရာ ပရိနိဗ္ဗာယီ, အာယုဝေမဇ္ဈံ အပ္ပတ္ဝာ ပရိနိဗ္ဗာယီ, အာယုဝေမဇ္ဈံ ပတ္ဝာ ပရိနိဗ္ဗာယီတိ တိဝိဓော ဟောတိ။ တသ္သ အန္တရာပရိနိဗ္ဗာယိသ္သ အနာဂာမိနော။ ဥပဟစ္စပရိနိဗ္ဗာယိသ္သာတိ အာယုဝေမဇ္ဈံ အတိက္ကမိတ္ဝာ ဝာ ကာလကိရိယံ ဥပဂန္တ္ဝာ ဝာ ကိလေသပရိနိဗ္ဗာနေန ပရိနိဗ္ဗာယန္တသ္သ အနာဂာမိနော။ အသင္ခာရပရိနိဗ္ဗာယိသ္သာတိ အသင္ခာရေန အပ္ပယောဂေန အဓိမတ္တပ္ပယောဂံ အကတ္ဝာဝ ကိလေသပရိနိဗ္ဗာနေန ပရိနိဗ္ဗာယနဓမ္မသ္သ အနာဂာမိနော။ သသင္ခာရပရိနိဗ္ဗာယိသ္သာတိ သသင္ခာရေန ဒုက္ခေန ကသိရေန အဓိမတ္တပ္ပယောဂံ ကတ္ဝာဝ ကိလေသပရိနိဗ္ဗာနေန ပရိနိဗ္ဗာယနဓမ္မသ္သ အနာဂာမိနော။ ဥဒ္ဓံသောတသ္သ အကနိဋ္ဌဂာမိနောတိ ဥဒ္ဓံဝာဟိဘာဝေန ဥဒ္ဓမသ္သ တဏ္ဟာသောတံ ဝဋ္ဋသောတံ ဝာတိ ဥဒ္ဓံသောတော, ဥဒ္ဓံ ဝာ ဂန္တ္ဝာ ပဋိလဘိတဗ္ဗတော ဥဒ္ဓမသ္သ မဂ္ဂသောတန္တိ ဥဒ္ဓံသောတော, အကနိဋ္ဌံ ဂစ္ဆတီတိ အကနိဋ္ဌဂာမီ။ တသ္သ ဥဒ္ဓံသောတသ္သ အကနိဋ္ဌဂာမိနော အနာဂာမိသ္သ။ အယံ ပန အနာဂာမီ စတုပ္ပဘေဒော – ယော အဝိဟတော ပဋ္ဌာယ စတ္တာရော ဗ္ရဟ္မလောကေ သောဓေတ္ဝာ အကနိဋ္ဌံ ဂန္တ္ဝာ ပရိနိဗ္ဗာယတိ, အယံ ဥဒ္ဓံသောတော အကနိဋ္ဌဂာမီ နာမ။ ယော ဟေဋ္ဌာ တယော ဗ္ရဟ္မလောကေ သောဓေတ္ဝာ သုဒသ္သီဗ္ရဟ္မလောကေ ဌတ္ဝာ ပရိနိဗ္ဗာယတိ, အယံ ဥဒ္ဓံသောတော န အကနိဋ္ဌဂာမီ နာမ။ ယော ဣတော အကနိဋ္ဌမေဝ ဂန္တ္ဝာ ပရိနိဗ္ဗာယတိ, အယံ န ဥဒ္ဓံသောတော အကနိဋ္ဌဂာမီ နာမ။ ယော ဟေဋ္ဌာ စတူသု ဗ္ရဟ္မလောကေသု တတ္ထ တတ္ထေဝ ပရိနိဗ္ဗာယတိ, အယံ န ဥဒ္ဓံသောတော န အကနိဋ္ဌဂာမီ နာမာတိ။ ဣမေ ပဉ္စ အနာဂာမိနော သုဒ္ဓာဝာသံ ဂဟေတ္ဝာ ဝုတ္တာ။ အနာဂာမိနော ပန ရူပရာဂာရူပရာဂာနံ အပ္ပဟီနတ္တာ အာကင္ခမာနာ သေသရူပာရူပဘဝေသုပိ နိဗ္ဗတ္တန္တိ။ သုဒ္ဓာဝာသေ နိဗ္ဗတ္တာ ပန အညတ္ထ န နိဗ္ဗတ္တန္တိ။ အဝေစ္စပ္ပသန္နာတိ အရိယမဂ္ဂဝသေန ဇာနိတ္ဝာ ဗုဇ္ဈိတ္ဝာ အစလပ္ပသာဒေန ပသန္နာ။ သောတာပန္နာတိ အရိယမဂ္ဂသောတံ အာပန္နာ။ ဣမိနာ သဗ္ဗေပိ အရိယဖလဋ္ဌာ ပုဂ္ဂလာ ဂဟိတာတိ။
Antarāparinibbāyissāti āyuvemajjhassa antarāyeva kilesaparinibbānena parinibbāyanato antarāparinibbāyī. So pana uppannasamanantarā parinibbāyī, āyuvemajjhaṃ appatvā parinibbāyī, āyuvemajjhaṃ patvā parinibbāyīti tividho hoti. Tassa antarāparinibbāyissa anāgāmino. Upahaccaparinibbāyissāti āyuvemajjhaṃ atikkamitvā vā kālakiriyaṃ upagantvā vā kilesaparinibbānena parinibbāyantassa anāgāmino. Asaṅkhāraparinibbāyissāti asaṅkhārena appayogena adhimattappayogaṃ akatvāva kilesaparinibbānena parinibbāyanadhammassa anāgāmino. Sasaṅkhāraparinibbāyissāti sasaṅkhārena dukkhena kasirena adhimattappayogaṃ katvāva kilesaparinibbānena parinibbāyanadhammassa anāgāmino. Uddhaṃsotassa akaniṭṭhagāminoti uddhaṃvāhibhāvena uddhamassa taṇhāsotaṃ vaṭṭasotaṃ vāti uddhaṃsoto, uddhaṃ vā gantvā paṭilabhitabbato uddhamassa maggasotanti uddhaṃsoto, akaniṭṭhaṃ gacchatīti akaniṭṭhagāmī. Tassa uddhaṃsotassa akaniṭṭhagāmino anāgāmissa. Ayaṃ pana anāgāmī catuppabhedo – yo avihato paṭṭhāya cattāro brahmaloke sodhetvā akaniṭṭhaṃ gantvā parinibbāyati, ayaṃ uddhaṃsoto akaniṭṭhagāmī nāma. Yo heṭṭhā tayo brahmaloke sodhetvā sudassībrahmaloke ṭhatvā parinibbāyati, ayaṃ uddhaṃsoto na akaniṭṭhagāmī nāma. Yo ito akaniṭṭhameva gantvā parinibbāyati, ayaṃ na uddhaṃsoto akaniṭṭhagāmī nāma. Yo heṭṭhā catūsu brahmalokesu tattha tattheva parinibbāyati, ayaṃ na uddhaṃsoto na akaniṭṭhagāmī nāmāti. Ime pañca anāgāmino suddhāvāsaṃ gahetvā vuttā. Anāgāmino pana rūparāgārūparāgānaṃ appahīnattā ākaṅkhamānā sesarūpārūpabhavesupi nibbattanti. Suddhāvāse nibbattā pana aññattha na nibbattanti. Aveccappasannāti ariyamaggavasena jānitvā bujjhitvā acalappasādena pasannā. Sotāpannāti ariyamaggasotaṃ āpannā. Iminā sabbepi ariyaphalaṭṭhā puggalā gahitāti.
ဘဝဝိဘဝဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Bhavavibhavadiṭṭhiniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
သဒ္ဓမ္မပ္ပကာသိနိယာ ပဋိသမ္ဘိဒာမဂ္ဂဋ္ဌကထာယ
Saddhammappakāsiniyā paṭisambhidāmaggaṭṭhakathāya
ဒိဋ္ဌိကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Diṭṭhikathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / ခုဒ္ဒကနိကာယ • Khuddakanikāya / ပဋိသမ္ဘိဒာမဂ္ဂပာဠိ • Paṭisambhidāmaggapāḷi / ၁၅-၁၆. ဘဝ-ဝိဘဝဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသော • 15-16. Bhava-vibhavadiṭṭhiniddeso
