Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / സാരത്ഥദീപനീ-ടീകാ • Sāratthadīpanī-ṭīkā |
൩. ഭേസജ്ജസിക്ഖാപദവണ്ണനാ
3. Bhesajjasikkhāpadavaṇṇanā
൬൨൨. തതിയസിക്ഖാപദേ യേസം മംസം കപ്പതീതി ഇദം നിസ്സഗ്ഗിയവത്ഥുദസ്സനത്ഥം വുത്തം, ന പന യേസം മംസം ന കപ്പതി, തേസം സപ്പിആദീനി ന കപ്പന്തീതി ദസ്സനത്ഥം. മനുസ്സഖീരാദീനിപി ഹി നോ ന കപ്പന്തി, കുതോ സസസ്സ സപ്പീതി ആഹ ‘‘യേസഞ്ഹി ഖീരം അത്ഥി, സപ്പിപി തേസം അത്ഥിയേവാ’’തി. ‘‘ഇദഞ്ച യേഭുയ്യേന വുത്ത’’ന്തി വദന്തി. ഉഗ്ഗഹിതകം കത്വാ നിക്ഖിത്തന്തി അപ്പടിഗ്ഗഹിതം സയമേവ ഗഹേത്വാ നിക്ഖിത്തം. സയംകതം നിരാമിസമേവ വട്ടതീതി തദഹുപുരേഭത്തമേവ സന്ധായ വുത്തം. അഥ സയംകതം നിരാമിസം ഭുഞ്ജന്തസ്സ കസ്മാ സാമംപാകോ ന ഹോതീതി ആഹ – ‘‘നവനീതം താപേന്തസ്സ ഹി സാമംപാകോ ന ഹോതീ’’തി. സവത്ഥുകപടിഗ്ഗഹിതസ്സ വത്ഥുഗതികത്താ ആഹ – ‘‘സവത്ഥുകസ്സ പടിഗ്ഗഹിതത്താ’’തി. പച്ഛാഭത്തം പടിഗ്ഗഹിതേഹീതി പച്ഛാഭത്തം പടിഗ്ഗഹിതഖീരദധീഹി. പുരേഭത്തമ്പി ച ഉഗ്ഗഹിതകേഹി കതം അബ്ഭഞ്ജനാദീസു ഉപനേതബ്ബന്തി സമ്ബന്ധോ. ഉഭയേസമ്പീതി പച്ഛാഭത്തം പടിഗ്ഗഹിതഖീരദധീഹി ച പുരേഭത്തം ഉഗ്ഗഹിതകേഹി ച കതാനം. ഏസേവ നയോതി നിസ്സഗ്ഗിയം ഹോതീതി അത്ഥോ. അകപ്പിയമംസസപ്പിമ്ഹീതി അകപ്പിയമംസസത്താനം സപ്പിമ്ഹി. കാരണപതിരൂപകം വത്വാതി സജാതിയാനം സപ്പിഭാവതോതി കാരണപതിരൂപകം വത്വാ.
622. Tatiyasikkhāpade yesaṃ maṃsaṃ kappatīti idaṃ nissaggiyavatthudassanatthaṃ vuttaṃ, na pana yesaṃ maṃsaṃ na kappati, tesaṃ sappiādīni na kappantīti dassanatthaṃ. Manussakhīrādīnipi hi no na kappanti, kuto sasassa sappīti āha ‘‘yesañhi khīraṃ atthi, sappipi tesaṃ atthiyevā’’ti. ‘‘Idañca yebhuyyena vutta’’nti vadanti. Uggahitakaṃ katvā nikkhittanti appaṭiggahitaṃ sayameva gahetvā nikkhittaṃ. Sayaṃkataṃ nirāmisameva vaṭṭatīti tadahupurebhattameva sandhāya vuttaṃ. Atha sayaṃkataṃ nirāmisaṃ bhuñjantassa kasmā sāmaṃpāko na hotīti āha – ‘‘navanītaṃ tāpentassa hi sāmaṃpāko na hotī’’ti. Savatthukapaṭiggahitassa vatthugatikattā āha – ‘‘savatthukassa paṭiggahitattā’’ti. Pacchābhattaṃ paṭiggahitehīti pacchābhattaṃ paṭiggahitakhīradadhīhi. Purebhattampi ca uggahitakehi kataṃ abbhañjanādīsu upanetabbanti sambandho. Ubhayesampīti pacchābhattaṃ paṭiggahitakhīradadhīhi ca purebhattaṃ uggahitakehi ca katānaṃ. Eseva nayoti nissaggiyaṃ hotīti attho. Akappiyamaṃsasappimhīti akappiyamaṃsasattānaṃ sappimhi. Kāraṇapatirūpakaṃ vatvāti sajātiyānaṃ sappibhāvatoti kāraṇapatirūpakaṃ vatvā.
സപ്പിനയേനേവ വേദിതബ്ബന്തി നിരാമിസമേവ സത്താഹം വട്ടതീതി അത്ഥോ. ഏത്ഥാതി നവനീതേ. ധോതം വട്ടതീതി അധോതം ചേ, സവത്ഥുകപടിഗ്ഗഹിതം ഹോതി, തസ്മാ ധോതം പടിഗ്ഗഹേത്വാ സത്താഹം നിക്ഖിപിതും വട്ടതീതി ഥേരാനം അധിപ്പായോ. തക്കതോ ഉദ്ധടമത്തമേവ ഖാദിംസൂതി ഏത്ഥ തക്കതോ ഉദ്ധടമത്തം അധോതമ്പി പടിഗ്ഗഹേത്വാ പരിഭുഞ്ജന്താ ധോവിത്വാ പചിത്വാ വാ പരിഭുഞ്ജിംസൂതി ഏവമത്ഥോ ഗഹേതബ്ബോ. ഥേരസ്സ ഹി ദധിഗുളികാദിസഹിതമ്പി പടിഗ്ഗഹിതം പച്ഛാ ധോവിത്വാ പചിത്വാ വാ പരിഭുഞ്ജന്തസ്സ സവത്ഥുകപടിഗ്ഗഹണേ ദോസോ നത്ഥീതി അധിപ്പായോ, തേനേവ ഥേരസ്സ അധിപ്പായം ദസ്സേന്തേന ‘‘തസ്മാ നവനീതം പരിഭുഞ്ജന്തേന…പേ॰… അയമേത്ഥ അധിപ്പായോ’’തി വുത്തം. കേചി പന ‘‘തക്കതോ ഉദ്ധടമത്തമേവ ഖാദിംസൂ’’തി വചനസ്സ അധിപ്പായം അജാനന്താ ‘‘തക്കതോ ഉദ്ധടമത്തം അധോതമ്പി ദധിഗുളികാദിസഹിതം വികാലേപി പരിഭുഞ്ജിതും വട്ടതീ’’തി വദന്തി, തം ന ഗഹേതബ്ബം. ന ഹി ദധിഗുളികാദിആമിസേന സംസട്ഠരസം നവനീതം പരിഭുഞ്ജിതും വട്ടതീതി സക്കാ വത്തും. നവനീതം പരിഭുഞ്ജന്തേനാതി അധോവിത്വാ പടിഗ്ഗഹിതനവനീതം പരിഭുഞ്ജന്തേന. ദധി ഏവ ദധിഗതം യഥാ ‘‘ഗൂഥഗതം മുത്തഗത’’ന്തി (മ॰ നി॰ ൨.൧൧൯). ഖയം ഗമിസ്സതീതി വചനതോ ഖീരം പക്ഖിപിത്വാ പക്കസപ്പിആദിപി വികാലേ കപ്പതീതി വേദിതബ്ബം. കുക്കുച്ചായന്തി കുക്കുച്ചകാതി ഇമിനാ അത്തനാപി തത്ഥ കുക്കുച്ചസബ്ഭാവം ദീപേതി. തേനേവ മാതികാട്ഠകഥായം (കങ്ഖാ॰ അട്ഠ॰ ഭേസജ്ജസിക്ഖാപദവണ്ണനാ) ‘‘നിബ്ബട്ടിതസപ്പി വാ നവനീതം വാ പചിതും വട്ടതീ’’തി വുത്തം. താനി പടിഗ്ഗഹേത്വാതി താനി ഖീരദധീനി പടിഗ്ഗഹേത്വാ.
Sappinayeneva veditabbanti nirāmisameva sattāhaṃ vaṭṭatīti attho. Etthāti navanīte. Dhotaṃ vaṭṭatīti adhotaṃ ce, savatthukapaṭiggahitaṃ hoti, tasmā dhotaṃ paṭiggahetvā sattāhaṃ nikkhipituṃ vaṭṭatīti therānaṃ adhippāyo. Takkato uddhaṭamattameva khādiṃsūti ettha takkato uddhaṭamattaṃ adhotampi paṭiggahetvā paribhuñjantā dhovitvā pacitvā vā paribhuñjiṃsūti evamattho gahetabbo. Therassa hi dadhiguḷikādisahitampi paṭiggahitaṃ pacchā dhovitvā pacitvā vā paribhuñjantassa savatthukapaṭiggahaṇe doso natthīti adhippāyo, teneva therassa adhippāyaṃ dassentena ‘‘tasmā navanītaṃ paribhuñjantena…pe… ayamettha adhippāyo’’ti vuttaṃ. Keci pana ‘‘takkato uddhaṭamattameva khādiṃsū’’ti vacanassa adhippāyaṃ ajānantā ‘‘takkato uddhaṭamattaṃ adhotampi dadhiguḷikādisahitaṃ vikālepi paribhuñjituṃ vaṭṭatī’’ti vadanti, taṃ na gahetabbaṃ. Na hi dadhiguḷikādiāmisena saṃsaṭṭharasaṃ navanītaṃ paribhuñjituṃ vaṭṭatīti sakkā vattuṃ. Navanītaṃ paribhuñjantenāti adhovitvā paṭiggahitanavanītaṃ paribhuñjantena. Dadhi eva dadhigataṃ yathā ‘‘gūthagataṃ muttagata’’nti (ma. ni. 2.119). Khayaṃ gamissatīti vacanato khīraṃ pakkhipitvā pakkasappiādipi vikāle kappatīti veditabbaṃ. Kukkuccāyanti kukkuccakāti iminā attanāpi tattha kukkuccasabbhāvaṃ dīpeti. Teneva mātikāṭṭhakathāyaṃ (kaṅkhā. aṭṭha. bhesajjasikkhāpadavaṇṇanā) ‘‘nibbaṭṭitasappi vā navanītaṃ vā pacituṃ vaṭṭatī’’ti vuttaṃ. Tāni paṭiggahetvāti tāni khīradadhīni paṭiggahetvā.
പടിഗ്ഗഹേത്വാ ഠപിതഭേസജ്ജേഹീതി പടിഗ്ഗഹേത്വാ ഠപിതയാവജീവികഭേസജ്ജേഹി. വുത്തനയേന യഥാ തണ്ഡുലാദീനി ന പച്ചന്തി, തഥാ ലജ്ജീയേവ സമ്പാദേത്വാ ദേതീതി ലജ്ജീസാമണേരഗ്ഗഹണം, അപിച അലജ്ജിനാ അജ്ഝോഹരിതബ്ബം യം കിഞ്ചി അഭിസങ്ഖരാപേതും ന വട്ടതി, തസ്മാപി ഏവമാഹ. തിലേ പടിഗ്ഗഹേത്വാ കതതേലന്തി അത്തനാ ഭജ്ജനാദീനി അകത്വാ ഗഹിതതേലം. തേനേവ ‘‘സാമിസമ്പി വട്ടതീ’’തി വുത്തം. നിബ്ബട്ടിതത്താതി യാവകാലികവത്ഥുതോ വിവേചിതത്താ. ഉഭയമ്പീതി അത്തനാ ച പരേന ച കതം. യാവ അരുണസ്സ ഉഗ്ഗമനാ തിട്ഠതി, നിസ്സഗ്ഗിയന്തി സത്തമദിവസേ കതതേലം സചേ യാവ അരുണുഗ്ഗമനാ തിട്ഠതി, നിസ്സഗ്ഗിയം.
Paṭiggahetvā ṭhapitabhesajjehīti paṭiggahetvā ṭhapitayāvajīvikabhesajjehi. Vuttanayena yathā taṇḍulādīni na paccanti, tathā lajjīyeva sampādetvā detīti lajjīsāmaṇeraggahaṇaṃ, apica alajjinā ajjhoharitabbaṃ yaṃ kiñci abhisaṅkharāpetuṃ na vaṭṭati, tasmāpi evamāha. Tile paṭiggahetvā katatelanti attanā bhajjanādīni akatvā gahitatelaṃ. Teneva ‘‘sāmisampi vaṭṭatī’’ti vuttaṃ. Nibbaṭṭitattāti yāvakālikavatthuto vivecitattā. Ubhayampīti attanā ca parena ca kataṃ. Yāva aruṇassa uggamanā tiṭṭhati, nissaggiyanti sattamadivase katatelaṃ sace yāva aruṇuggamanā tiṭṭhati, nissaggiyaṃ.
൬൨൩. അച്ഛവസന്തി ദുക്കടവത്ഥുനോ വസായ അനുഞ്ഞാതത്താ തംസദിസാനം ദുക്കടവത്ഥൂനംയേവ അകപ്പിയമംസസത്താനം വസാ അനുഞ്ഞാതാ, ന ഥുല്ലച്ചയവത്ഥൂനം മനുസ്സാനം വസാതി ആഹ ‘‘ഠപേത്വാ മനുസ്സവസ’’ന്തി . സംസട്ഠന്തി പരിസ്സാവിതം. ‘‘കാലേ പടിഗ്ഗഹിതം വികാലേ അനുപസമ്പന്നേനപി നിപ്പക്കം സംസട്ഠഞ്ച പരിഭുഞ്ജന്തസ്സ ദ്വേപി ദുക്കടാനി ഹോന്തിയേവാ’’തി വദന്തി. യസ്മാ ഖീരദധിആദീനി പക്ഖിപിത്വാ തേലം പചന്തി, തസ്മാ കസടം ന വട്ടതി, തേലമേവ വട്ടതി. തേന വുത്തം ‘‘പക്കതേലകസടേ വിയ കുക്കുച്ചായതീ’’തി. ‘‘സചേ വസായ സദ്ധിം പക്കത്താ ന വട്ടതി, ഇദം കസ്മാ വട്ടതീ’’തി പുച്ഛന്താ ‘‘ഭന്തേ’’തിആദിമാഹംസു. ഏതം വട്ടതീതി നനു ഏതം ദധിഗുളികാദീഹി പക്കം നവനീതം വട്ടതീതി അത്ഥോ.
623.Acchavasanti dukkaṭavatthuno vasāya anuññātattā taṃsadisānaṃ dukkaṭavatthūnaṃyeva akappiyamaṃsasattānaṃ vasā anuññātā, na thullaccayavatthūnaṃ manussānaṃ vasāti āha ‘‘ṭhapetvā manussavasa’’nti . Saṃsaṭṭhanti parissāvitaṃ. ‘‘Kāle paṭiggahitaṃ vikāle anupasampannenapi nippakkaṃ saṃsaṭṭhañca paribhuñjantassa dvepi dukkaṭāni hontiyevā’’ti vadanti. Yasmā khīradadhiādīni pakkhipitvā telaṃ pacanti, tasmā kasaṭaṃ na vaṭṭati, telameva vaṭṭati. Tena vuttaṃ ‘‘pakkatelakasaṭe viya kukkuccāyatī’’ti. ‘‘Sace vasāya saddhiṃ pakkattā na vaṭṭati, idaṃ kasmā vaṭṭatī’’ti pucchantā ‘‘bhante’’tiādimāhaṃsu. Etaṃ vaṭṭatīti nanu etaṃ dadhiguḷikādīhi pakkaṃ navanītaṃ vaṭṭatīti attho.
‘‘മധുകരീഹി നാമ മധുമക്ഖികാഹീതി അയം ഖുദ്ദകമക്ഖികാനം ഭമരമക്ഖികാനഞ്ച സാമഞ്ഞനിദ്ദേസോ’’തി തീസുപി ഗണ്ഠിപദേസു വുത്തം. കേചി പന ‘‘ദണ്ഡകേസു മധുകരാ മധുകരീ മക്ഖികാ നാമാ’’തി വത്വാ ‘‘താഹി മധുകരീആദീഹി തീഹി മക്ഖികാഹി കതം മധു നാമാ’’തി വദന്തി. ഭമരമക്ഖികാഹീതി മഹാഭമരമക്ഖികാഹി. സിലേസസദിസന്തി ഘനപക്കം വുത്തം. ഇതരന്തി തനുകമധു. മധുപടലന്തി മധുരഹിതം കേവലം മധുപടലം. ‘‘സചേ മധുസഹിതം പടലം പടിഗ്ഗഹേത്വാ നിക്ഖിപന്തി, പടലസ്സ ഭാജനട്ഠാനിയത്താ മധുനോ വസേന സത്താഹാതിക്കമേ നിസ്സഗ്ഗിയം ഹോതീ’’തി വദന്തി, ‘‘മധുമക്ഖിതം പന മധുഗതികമേവാ’’തി ഇമിനാ തം ന സമേതി.
‘‘Madhukarīhi nāma madhumakkhikāhīti ayaṃ khuddakamakkhikānaṃ bhamaramakkhikānañca sāmaññaniddeso’’ti tīsupi gaṇṭhipadesu vuttaṃ. Keci pana ‘‘daṇḍakesu madhukarā madhukarī makkhikā nāmā’’ti vatvā ‘‘tāhi madhukarīādīhi tīhi makkhikāhi kataṃ madhu nāmā’’ti vadanti. Bhamaramakkhikāhīti mahābhamaramakkhikāhi. Silesasadisanti ghanapakkaṃ vuttaṃ. Itaranti tanukamadhu. Madhupaṭalanti madhurahitaṃ kevalaṃ madhupaṭalaṃ. ‘‘Sace madhusahitaṃ paṭalaṃ paṭiggahetvā nikkhipanti, paṭalassa bhājanaṭṭhāniyattā madhuno vasena sattāhātikkame nissaggiyaṃ hotī’’ti vadanti, ‘‘madhumakkhitaṃ pana madhugatikamevā’’ti iminā taṃ na sameti.
‘‘ഫാണിതം നാമ ഉച്ഛുമ്ഹാ നിബ്ബത്ത’’ന്തി പാളിയം അവിസേസേന വുത്തത്താ അട്ഠകഥായഞ്ച ‘‘ഉച്ഛുരസം ഉപാദായ…പേ॰… അവത്ഥുകാ ഉച്ഛുവികതി ‘ഫാണിത’ന്തി വേദിതബ്ബാ’’തി വചനതോ ഉച്ഛുരസോപി നിക്കസടോ സത്താഹകാലികോതി വേദിതബ്ബോ. കേനചി പന ‘‘മധുമ്ഹി ചത്താരോ കാലികാ യഥാസമ്ഭവം യോജേതബ്ബാ, ഉച്ഛുമ്ഹി ചാ’’തി വത്വാ ‘‘സമക്ഖികണ്ഡസേളകം യാവകാലികം, അനേളകം ഉദകസമ്ഭിന്നം യാമകാലികം, അസമ്ഭിന്നം സത്താഹകാലികം, മധുസിത്ഥം പരിസുദ്ധം യാവജീവികം, തഥാ ഉച്ഛു വാ രസോ വാ സകസടോ യാവകാലികോ, നിക്കസടോ ഉദകസമ്ഭിന്നോ യാമകാലികോ, അസമ്ഭിന്നോ സത്താഹകാലികോ, സുദ്ധകസടം യാവജീവിക’’ന്തി ച വത്വാ ഉത്തരിപി ബഹുധാ പപഞ്ചിതം. തത്ഥ ‘‘ഉദകസമ്ഭിന്നം മധു വാ ഉച്ഛുരസോ വാ ഉദകസമ്ഭിന്നോ യാമകാലികോ’’തി ഇദം നേവ പാളിയം, ന അട്ഠകഥായം ദിസ്സതി. ‘‘യാവകാലികം സമാനം ഗരുതരമ്പി മുദ്ദികാജാതിരസം അത്തനാ സംസട്ഠം ലഹുകം യാമകാലികഭാവം ഉപനേന്തം ഉദകം ലഹുതരം സത്താഹകാലികം അത്തനാ സംസട്ഠം ഗരുതരം യാമകാലികഭാവം ഉപനേതീ’’തി ഏത്ഥ കാരണം സോയേവ പുച്ഛിതബ്ബോ, സബ്ബത്ഥ പാളിയം അട്ഠകഥായഞ്ച ഉദകസമ്ഭേദേന ഗരുതരസ്സപി ലഹുഭാവോപഗമനംയേവ ദസ്സിതം. പാളിയമ്പി ഹി ‘‘അനുജാനാമി, ഭിക്ഖവേ, ഗിലാനസ്സ ഗുളം, അഗിലാനസ്സ ഗുളോദക’’ന്തി (മഹാവ॰ ൨൮൪) വദന്തേന അഗിലാനേന പരിഭുഞ്ജിതും അയുത്തോപി ഗുളോ ഉദകസമ്ഭിന്നോ അഗിലാനസ്സപി വട്ടതീതി അനുഞ്ഞാതോ.
‘‘Phāṇitaṃ nāma ucchumhā nibbatta’’nti pāḷiyaṃ avisesena vuttattā aṭṭhakathāyañca ‘‘ucchurasaṃ upādāya…pe… avatthukā ucchuvikati ‘phāṇita’nti veditabbā’’ti vacanato ucchurasopi nikkasaṭo sattāhakālikoti veditabbo. Kenaci pana ‘‘madhumhi cattāro kālikā yathāsambhavaṃ yojetabbā, ucchumhi cā’’ti vatvā ‘‘samakkhikaṇḍaseḷakaṃ yāvakālikaṃ, aneḷakaṃ udakasambhinnaṃ yāmakālikaṃ, asambhinnaṃ sattāhakālikaṃ, madhusitthaṃ parisuddhaṃ yāvajīvikaṃ, tathā ucchu vā raso vā sakasaṭo yāvakāliko, nikkasaṭo udakasambhinno yāmakāliko, asambhinno sattāhakāliko, suddhakasaṭaṃ yāvajīvika’’nti ca vatvā uttaripi bahudhā papañcitaṃ. Tattha ‘‘udakasambhinnaṃ madhu vā ucchuraso vā udakasambhinno yāmakāliko’’ti idaṃ neva pāḷiyaṃ, na aṭṭhakathāyaṃ dissati. ‘‘Yāvakālikaṃ samānaṃ garutarampi muddikājātirasaṃ attanā saṃsaṭṭhaṃ lahukaṃ yāmakālikabhāvaṃ upanentaṃ udakaṃ lahutaraṃ sattāhakālikaṃ attanā saṃsaṭṭhaṃ garutaraṃ yāmakālikabhāvaṃ upanetī’’ti ettha kāraṇaṃ soyeva pucchitabbo, sabbattha pāḷiyaṃ aṭṭhakathāyañca udakasambhedena garutarassapi lahubhāvopagamanaṃyeva dassitaṃ. Pāḷiyampi hi ‘‘anujānāmi, bhikkhave, gilānassa guḷaṃ, agilānassa guḷodaka’’nti (mahāva. 284) vadantena agilānena paribhuñjituṃ ayuttopi guḷo udakasambhinno agilānassapi vaṭṭatīti anuññāto.
യമ്പി ച ‘‘ഉച്ഛു ചേ യാവകാലികോ, ഉച്ഛുരസോ ചേ യാമകാലികോ, ഫാണിതം ചേ സത്താഹകാലികം, തചോ ചേ യാവജീവികോ’’തി അട്ഠകഥാവചനം ദസ്സേത്വാ ‘‘ഉച്ഛുരസോ ഉദകസമ്ഭിന്നോ യാമകാലികോ’’തി അഞ്ഞേന കേനചി വുത്തം, തമ്പി തഥാവിധസ്സ അട്ഠകഥാവചനസ്സ ഇമിസ്സാ സമന്തപാസാദികായ വിനയട്ഠകഥായ അഭാവതോ ന സാരതോ പച്ചേതബ്ബം. തതോയേവ ച ‘‘ഉച്ഛുരസോ ഉദകേന സമ്ഭിന്നോപി അസമ്ഭിന്നോപി സത്താഹകാലികോയേവാ’’തി കേചി ആചരിയാ വദന്തി. ഭേസജ്ജക്ഖന്ധകേ ച ‘‘അനുജാനാമി, ഭിക്ഖവേ, ഉച്ഛുരസ’’ന്തി (മഹാവ॰ ൩൦൦) ഏത്ഥ തീസുപി ഗണ്ഠിപദേസു അവിസേസേന വുത്തം ‘‘ഉച്ഛുരസോ സത്താഹകാലികോ’’തി.
Yampi ca ‘‘ucchu ce yāvakāliko, ucchuraso ce yāmakāliko, phāṇitaṃ ce sattāhakālikaṃ, taco ce yāvajīviko’’ti aṭṭhakathāvacanaṃ dassetvā ‘‘ucchuraso udakasambhinno yāmakāliko’’ti aññena kenaci vuttaṃ, tampi tathāvidhassa aṭṭhakathāvacanassa imissā samantapāsādikāya vinayaṭṭhakathāya abhāvato na sārato paccetabbaṃ. Tatoyeva ca ‘‘ucchuraso udakena sambhinnopi asambhinnopi sattāhakālikoyevā’’ti keci ācariyā vadanti. Bhesajjakkhandhake ca ‘‘anujānāmi, bhikkhave, ucchurasa’’nti (mahāva. 300) ettha tīsupi gaṇṭhipadesu avisesena vuttaṃ ‘‘ucchuraso sattāhakāliko’’ti.
സയംകതം നിരാമിസമേവ വട്ടതീതി ഏത്ഥ അപരിസ്സാവിതം പടിഗ്ഗഹിതമ്പി കരണസമയേ പരിസ്സാവേത്വാ കസടം അപനേത്വാവ അത്തനാ കതന്തി ഗഹേതബ്ബം. ഝാമഉച്ഛുഫാണിതന്തി അഗ്ഗിനാ ദഡ്ഢേ ഉച്ഛുഖേത്തേ ഝാമഉച്ഛുനാ കതഫാണിതം. കോട്ടിതഉച്ഛുഫാണിതന്തി ഖുദ്ദാനുഖുദ്ദകം ഛിന്ദിത്വാ കോട്ടേത്വാ നിപ്പീളേത്വാ പക്കം യേഭുയ്യേന ച സകസടം ഫാണിതം. താദിസസ്സ ച കസടസ്സ അബ്ബോഹാരികത്താ ‘‘തം യുത്ത’’ന്തി വുത്തം. സീതുദകേന കതന്തി മധുകപുപ്ഫാനി സീതോദകേ പക്ഖിപിത്വാ മദ്ദിത്വാ പുപ്ഫരസേ ഉദകഗതേ സതി തം ഉദകം ഗഹേത്വാ പചിത്വാ കതഫാണിതം. ഖീരം പക്ഖിപിത്വാ കതം മധുകഫാണിതം യാവകാലികന്തി ഏത്ഥ ഖീരം പക്ഖിപിത്വാ പക്കതേലം കസ്മാ വികാലേ വട്ടതീതി ചേ? തേലേ പക്ഖിത്തഖീരം തേലമേവ ഹോതി, അഞ്ഞം പന ഖീരം പക്ഖിപിത്വാ കതം ഖീരഭാവം ഗണ്ഹാതീതി ഇദമേത്ഥ കാരണം. യദി ഏവം ഖണ്ഡസക്ഖരമ്പി ഖീരം പക്ഖിപിത്വാ കരോന്തി, തം കസ്മാ വട്ടതീതി ആഹ ‘‘ഖണ്ഡസക്ഖരം പനാ’’തിആദി. തത്ഥ ഖീരജല്ലികന്തി ഖീരഫേണം.
Sayaṃkataṃ nirāmisameva vaṭṭatīti ettha aparissāvitaṃ paṭiggahitampi karaṇasamaye parissāvetvā kasaṭaṃ apanetvāva attanā katanti gahetabbaṃ. Jhāmaucchuphāṇitanti agginā daḍḍhe ucchukhette jhāmaucchunā kataphāṇitaṃ. Koṭṭitaucchuphāṇitanti khuddānukhuddakaṃ chinditvā koṭṭetvā nippīḷetvā pakkaṃ yebhuyyena ca sakasaṭaṃ phāṇitaṃ. Tādisassa ca kasaṭassa abbohārikattā ‘‘taṃ yutta’’nti vuttaṃ. Sītudakena katanti madhukapupphāni sītodake pakkhipitvā madditvā puppharase udakagate sati taṃ udakaṃ gahetvā pacitvā kataphāṇitaṃ. Khīraṃ pakkhipitvā kataṃ madhukaphāṇitaṃ yāvakālikanti ettha khīraṃ pakkhipitvā pakkatelaṃ kasmā vikāle vaṭṭatīti ce? Tele pakkhittakhīraṃ telameva hoti, aññaṃ pana khīraṃ pakkhipitvā kataṃ khīrabhāvaṃ gaṇhātīti idamettha kāraṇaṃ. Yadi evaṃ khaṇḍasakkharampi khīraṃ pakkhipitvā karonti, taṃ kasmā vaṭṭatīti āha ‘‘khaṇḍasakkharaṃ panā’’tiādi. Tattha khīrajallikanti khīrapheṇaṃ.
ഭേസജ്ജോദിസ്സം ദസ്സേന്തേന ‘‘സത്തവിധഞ്ഹി ഓദിസ്സം നാമാ’’തിആദിനാ ഇതരാനിപി അത്ഥുദ്ധാരവസേന വുത്താനി. വികടാനീതി അപകതിഭേസജ്ജത്താ വികടാനി, വിരൂപാനീതി അത്ഥോ. ദുക്കടവത്ഥൂനമ്പി അകപ്പിയമംസാനം വസായ അനുഞ്ഞാതത്താ ‘‘വസോദിസ്സ’’ന്തി വുത്തം. ഓളാരികാനമ്പി ആഹാരത്ഥം ഫരിതും സമത്ഥാനം സപ്പിആദീനം ഭേസജ്ജനാമേന അനുഞ്ഞാതത്താ ‘‘ഭേസജ്ജോദിസ്സ’’ന്തി വുത്തം . ‘‘പച്ഛാഭത്തതോ പട്ഠായ സതി പച്ചയേതി വുത്തത്താ പടിഗ്ഗഹിതഭേസജ്ജാനി ദുതിയദിവസതോ പട്ഠായ പുരേഭത്തമ്പി സതി പച്ചയേ പരിഭുഞ്ജിതബ്ബാനി, ന ആഹാരത്ഥം ഭേസജ്ജത്ഥായ പടിഗ്ഗഹിതത്താ’’തി വദന്തി.
Bhesajjodissaṃ dassentena ‘‘sattavidhañhi odissaṃ nāmā’’tiādinā itarānipi atthuddhāravasena vuttāni. Vikaṭānīti apakatibhesajjattā vikaṭāni, virūpānīti attho. Dukkaṭavatthūnampi akappiyamaṃsānaṃ vasāya anuññātattā ‘‘vasodissa’’nti vuttaṃ. Oḷārikānampi āhāratthaṃ pharituṃ samatthānaṃ sappiādīnaṃ bhesajjanāmena anuññātattā ‘‘bhesajjodissa’’nti vuttaṃ . ‘‘Pacchābhattato paṭṭhāya sati paccayeti vuttattā paṭiggahitabhesajjāni dutiyadivasato paṭṭhāya purebhattampi sati paccaye paribhuñjitabbāni, na āhāratthaṃ bhesajjatthāya paṭiggahitattā’’ti vadanti.
൬൨൪. ദ്വാരവാതപാനകവാടേസൂതി മഹാദ്വാരസ്സ വാതപാനാനഞ്ച കവാടഫലകേസു. കസാവേ പക്ഖിത്താനി താനി അത്തനോ സഭാവം പരിച്ചജന്തി, തസ്മാ ‘‘മക്ഖേതബ്ബാനീ’’തി വുത്തം, ഘുണപാണകാദിപരിഹാരത്ഥം മക്ഖേതബ്ബാനീതി അത്ഥോ. അധിട്ഠേതീതി ‘‘ഇദാനി മയ്ഹം അജ്ഝോഹരണീയം ന ഭവിസ്സതി , ബാഹിരപരിഭോഗത്ഥായ ഗമിസ്സതീ’’തി ചിത്തം ഉപ്പാദേതീതി അത്ഥോ. തേനേവാഹ – ‘‘സപ്പിഞ്ച തേലഞ്ച വസഞ്ച മുദ്ധനി തേലം വാ അബ്ഭഞ്ജനം വാ’’തിആദി. ‘‘ഏവം അധിട്ഠിതഞ്ച പടിഗ്ഗഹണം വിജഹതീ’’തി വദന്തി.
624.Dvāravātapānakavāṭesūti mahādvārassa vātapānānañca kavāṭaphalakesu. Kasāve pakkhittāni tāni attano sabhāvaṃ pariccajanti, tasmā ‘‘makkhetabbānī’’ti vuttaṃ, ghuṇapāṇakādiparihāratthaṃ makkhetabbānīti attho. Adhiṭṭhetīti ‘‘idāni mayhaṃ ajjhoharaṇīyaṃ na bhavissati , bāhiraparibhogatthāya gamissatī’’ti cittaṃ uppādetīti attho. Tenevāha – ‘‘sappiñca telañca vasañca muddhani telaṃ vā abbhañjanaṃ vā’’tiādi. ‘‘Evaṃ adhiṭṭhitañca paṭiggahaṇaṃ vijahatī’’ti vadanti.
൬൨൫. സചേ ദ്വിന്നം സന്തകം ഏകേന പടിഗ്ഗഹിതം അവിഭത്തം ഹോതി, പരിഭുഞ്ജിതും പന ന വട്ടതീതി ഏത്ഥ മജ്ഝേ പാഠോ പരിഹീനോ, ഏവം പനേത്ഥ പാഠോ വേദിതബ്ബോ ‘‘സചേ ദ്വിന്നം സന്തകം ഏകേന പടിഗ്ഗഹിതം അവിഭത്തം ഹോതി, സത്താഹാതിക്കമേ ദ്വിന്നമ്പി അനാപത്തി, പരിഭുഞ്ജിതും പന ന വട്ടതീ’’തി. അഞ്ഞഥാ പന സദ്ദപ്പയോഗോപി ന സങ്ഗച്ഛതി. ഗണ്ഠിപദേപി ച അയമേവ പാഠോ ദസ്സിതോ. തത്ഥ ദ്വിന്നമ്പി അനാപത്തീതി യഥാ അഞ്ഞസ്സ സന്തകം ഏകേന പടിഗ്ഗഹിതം സത്താഹാതിക്കമേന നിസ്സഗ്ഗിയം ന ഹോതി പരസന്തകഭാവതോ, ഏവമിദമ്പി അവിഭത്തത്താ ഉഭയസാധാരണമ്പി അവിനിബ്ഭോഗഭാവതോ നിസ്സഗ്ഗിയം ന ഹോതീതി അധിപ്പായോ. പരിഭുഞ്ജിതും പന ന വട്ടതീതി ഭിക്ഖുനാ പടിഗ്ഗഹിതത്താ സത്താഹാതിക്കമേ യസ്സ കസ്സചി ഭിക്ഖുനോ പരിഭുഞ്ജിതും ന വട്ടതി പടിഗ്ഗഹിതസപ്പിആദീനം പരിഭോഗസ്സ സത്താഹേനേവ പരിച്ഛിന്നത്താ. ‘‘താനി പടിഗ്ഗഹേത്വാ സത്താഹപരമം സന്നിധികാരകം പരിഭുഞ്ജിതബ്ബാനീ’’തി ഹി വുത്തം. ഗണ്ഠിപദേസു പന തീസുപി ഇധ പാഠസ്സ പരിഹീനഭാവം അസല്ലക്ഖേത്വാ ‘‘പരിഭുഞ്ജിതും പന ന വട്ടതീതി ഇദം അന്തോസത്താഹേ പരിഭോഗം സന്ധായ വുത്തന്തി സഞ്ഞായ വിസ്സാസഗ്ഗാഹാഭാവതോ പരിഭുഞ്ജിതും ന വട്ടതീ’’തി ഏവമത്ഥോ വുത്തോ, സോ ന ഗഹേതബ്ബോ.
625.Sace dvinnaṃ santakaṃ ekena paṭiggahitaṃ avibhattaṃ hoti, paribhuñjituṃ pana na vaṭṭatīti ettha majjhe pāṭho parihīno, evaṃ panettha pāṭho veditabbo ‘‘sace dvinnaṃ santakaṃ ekena paṭiggahitaṃ avibhattaṃ hoti, sattāhātikkame dvinnampi anāpatti, paribhuñjituṃ pana na vaṭṭatī’’ti. Aññathā pana saddappayogopi na saṅgacchati. Gaṇṭhipadepi ca ayameva pāṭho dassito. Tattha dvinnampi anāpattīti yathā aññassa santakaṃ ekena paṭiggahitaṃ sattāhātikkamena nissaggiyaṃ na hoti parasantakabhāvato, evamidampi avibhattattā ubhayasādhāraṇampi avinibbhogabhāvato nissaggiyaṃ na hotīti adhippāyo. Paribhuñjituṃ pana na vaṭṭatīti bhikkhunā paṭiggahitattā sattāhātikkame yassa kassaci bhikkhuno paribhuñjituṃ na vaṭṭati paṭiggahitasappiādīnaṃ paribhogassa sattāheneva paricchinnattā. ‘‘Tāni paṭiggahetvā sattāhaparamaṃ sannidhikārakaṃ paribhuñjitabbānī’’ti hi vuttaṃ. Gaṇṭhipadesu pana tīsupi idha pāṭhassa parihīnabhāvaṃ asallakkhetvā ‘‘paribhuñjituṃ pana na vaṭṭatīti idaṃ antosattāhe paribhogaṃ sandhāya vuttanti saññāya vissāsaggāhābhāvato paribhuñjituṃ na vaṭṭatī’’ti evamattho vutto, so na gahetabbo.
ആവുസോ, ഇമം തേലം സത്താഹമത്തം പരിഭുഞ്ജ ത്വന്തി ഇമിനാ യേന പടിഗ്ഗഹിതം, തേന അന്തോസത്താഹേയേവ പരസ്സ വിസ്സജ്ജിതഭാവം ദസ്സേതി. കസ്സ ആപത്തീതി പഠമം താവ ഉഭിന്നം സാധാരണത്താ അനാപത്തി വുത്താ. ഇദാനി പന ഏകേന ഇതരസ്സ വിസ്സട്ഠഭാവതോ ഉഭയസാധാരണതാ നത്ഥീതി വിഭത്തസദിസം ഹുത്വാ ഠിതം, തസ്മാ ഏത്ഥ പടിഗ്ഗഹിതസ്സ സത്താഹാതിക്കമേ ഏകസ്സ ആപത്തിയാ ഭവിതബ്ബന്തി മഞ്ഞമാനോ ‘‘കിം പടിഗ്ഗഹണപച്ചയാ പടിഗ്ഗാഹകസ്സ ആപത്തി, ഉദാഹു യസ്സ സന്തകം ജാതം, തസ്സാ’’തി പുച്ഛതി. നിസ്സട്ഠഭാവതോയേവ ച ഇധ ‘‘അവിഭത്തഭാവതോ’’തി കാരണം അവത്വാ ‘‘യേന പടിഗ്ഗഹിതം, തേന വിസ്സജ്ജിതത്താ’’തി വുത്തം. ഇദഞ്ച വിസ്സട്ഠഭാവതോ ഉഭയസാധാരണതം പഹായ ഏകസ്സ സന്തകം ഹോന്തമ്പി യേന പടിഗ്ഗഹിതം, തതോ അഞ്ഞസ്സ സന്തകം ജാതം, തസ്മാ പരസന്തകപടിഗ്ഗഹണേ വിയ പടിഗ്ഗാഹകസ്സ പടിഗ്ഗഹണപച്ചയാ നത്ഥി ആപത്തീതി ദസ്സനത്ഥം വുത്തം, ന പന ‘‘യേന പടിഗ്ഗഹിതം, തേന വിസ്സജ്ജിതത്താ’’തി വചനതോ അവിസ്സജ്ജിതേ സതി അവിഭത്തേപി സത്താഹാതിക്കമേ ആപത്തീതി ദസ്സനത്ഥം അവിസ്സജ്ജിതേ അവിഭത്തഭാവതോയേവ അനാപത്തിയാ സിദ്ധത്താ. സചേ പന ഇതരോ യേന പടിഗ്ഗഹിതം, തസ്സേവ അന്തോസത്താഹേ അത്തനോ ഭാഗമ്പി വിസ്സജ്ജേതി, സത്താഹാതിക്കമേ സിയാ ആപത്തി യേന പടിഗ്ഗഹിതം, തസ്സേവ സന്തകഭാവമാപന്നത്താ ഇതരസ്സ അപ്പടിഗ്ഗഹിതത്താ. ഇമിനാ തസ്സ സന്തകഭാവേപി അഞ്ഞേന പടിഗ്ഗഹിതസകസന്തകേ വിയ തേന അപ്പടിഗ്ഗഹിതഭാവതോ അനാപത്തീതി ദീപേതി. ഇദം പന അധിപ്പായം അജാനിത്വാ ഇതോ അഞ്ഞഥാ ഗണ്ഠിപദകാരാദീഹി പപഞ്ചിതം, ന തം സാരതോ പച്ചേതബ്ബം.
Āvuso, imaṃ telaṃ sattāhamattaṃ paribhuñja tvanti iminā yena paṭiggahitaṃ, tena antosattāheyeva parassa vissajjitabhāvaṃ dasseti. Kassa āpattīti paṭhamaṃ tāva ubhinnaṃ sādhāraṇattā anāpatti vuttā. Idāni pana ekena itarassa vissaṭṭhabhāvato ubhayasādhāraṇatā natthīti vibhattasadisaṃ hutvā ṭhitaṃ, tasmā ettha paṭiggahitassa sattāhātikkame ekassa āpattiyā bhavitabbanti maññamāno ‘‘kiṃ paṭiggahaṇapaccayā paṭiggāhakassa āpatti, udāhu yassa santakaṃ jātaṃ, tassā’’ti pucchati. Nissaṭṭhabhāvatoyeva ca idha ‘‘avibhattabhāvato’’ti kāraṇaṃ avatvā ‘‘yena paṭiggahitaṃ, tena vissajjitattā’’ti vuttaṃ. Idañca vissaṭṭhabhāvato ubhayasādhāraṇataṃ pahāya ekassa santakaṃ hontampi yena paṭiggahitaṃ, tato aññassa santakaṃ jātaṃ, tasmā parasantakapaṭiggahaṇe viya paṭiggāhakassa paṭiggahaṇapaccayā natthi āpattīti dassanatthaṃ vuttaṃ, na pana ‘‘yena paṭiggahitaṃ, tena vissajjitattā’’ti vacanato avissajjite sati avibhattepi sattāhātikkame āpattīti dassanatthaṃ avissajjite avibhattabhāvatoyeva anāpattiyā siddhattā. Sace pana itaro yena paṭiggahitaṃ, tasseva antosattāhe attano bhāgampi vissajjeti, sattāhātikkame siyā āpatti yena paṭiggahitaṃ, tasseva santakabhāvamāpannattā itarassa appaṭiggahitattā. Iminā tassa santakabhāvepi aññena paṭiggahitasakasantake viya tena appaṭiggahitabhāvato anāpattīti dīpeti. Idaṃ pana adhippāyaṃ ajānitvā ito aññathā gaṇṭhipadakārādīhi papañcitaṃ, na taṃ sārato paccetabbaṃ.
അപരിഭോഗം ഹോതീതി കസ്സചി അമനുഞ്ഞസ്സ പതിതത്താ പരിഭോഗാരഹം ന ഹോതി. യേന ചിത്തേനാതി യേന പരിച്ചജിതുകാമതാചിത്തേന. ‘‘അന്തോസത്താഹേ’’തി അധികാരത്താ ‘‘അന്തോസത്താഹേ അനപേക്ഖോ ദത്വാ പടിലഭിത്വാ പരിഭുഞ്ജതീ’’തി ഇമം സമ്ബന്ധം സന്ധായ മഹാസുമത്ഥേരേന ‘‘ഏവം അന്തോസത്താഹേ ദത്വാ’’തിആദി വുത്തം. മഹാപദുമത്ഥേരോ പന യദി ഏവം ‘‘വിസ്സജ്ജേതീ’’തി ഇമിനാവ തം സിദ്ധം, സത്താഹാതിക്കന്തം പന നിസ്സട്ഠം പടിലഭിത്വാ പരിഭുഞ്ജിതും ന വട്ടതി, തസ്മാ തസ്സ പരിഭോഗമുഖദസ്സനമിദന്തി ആഹ – ‘‘നയിദം യാചിതബ്ബ’’ന്തിആദി. അഞ്ഞേന ഭിക്ഖുനാതി ഏത്ഥ സുദ്ധചിത്തേന ദിന്നത്താ സയമ്പി ആഹരാപേത്വാ പരിഭുഞ്ജിതും വട്ടതിയേവ. സപ്പിആദീനം പടിഗ്ഗഹിതഭാവോ, അത്തനോ സന്തകതാ, സത്താഹാതിക്കമോതി ഇമാനേത്ഥ തീണി അങ്ഗാനി.
Aparibhogaṃ hotīti kassaci amanuññassa patitattā paribhogārahaṃ na hoti. Yena cittenāti yena pariccajitukāmatācittena. ‘‘Antosattāhe’’ti adhikārattā ‘‘antosattāhe anapekkho datvā paṭilabhitvā paribhuñjatī’’ti imaṃ sambandhaṃ sandhāya mahāsumattherena ‘‘evaṃ antosattāhe datvā’’tiādi vuttaṃ. Mahāpadumatthero pana yadi evaṃ ‘‘vissajjetī’’ti imināva taṃ siddhaṃ, sattāhātikkantaṃ pana nissaṭṭhaṃ paṭilabhitvā paribhuñjituṃ na vaṭṭati, tasmā tassa paribhogamukhadassanamidanti āha – ‘‘nayidaṃ yācitabba’’ntiādi. Aññena bhikkhunāti ettha suddhacittena dinnattā sayampi āharāpetvā paribhuñjituṃ vaṭṭatiyeva. Sappiādīnaṃ paṭiggahitabhāvo, attano santakatā, sattāhātikkamoti imānettha tīṇi aṅgāni.
ഭേസജ്ജസിക്ഖാപദവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Bhesajjasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / വിനയപിടക • Vinayapiṭaka / മഹാവിഭങ്ഗ • Mahāvibhaṅga / ൩. ഭേസജ്ജസിക്ഖാപദം • 3. Bhesajjasikkhāpadaṃ
അട്ഠകഥാ • Aṭṭhakathā / വിനയപിടക (അട്ഠകഥാ) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / മഹാവിഭങ്ഗ-അട്ഠകഥാ • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / ൩. ഭേസജ്ജസിക്ഖാപദവണ്ണനാ • 3. Bhesajjasikkhāpadavaṇṇanā
ടീകാ • Tīkā / വിനയപിടക (ടീകാ) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / വജിരബുദ്ധി-ടീകാ • Vajirabuddhi-ṭīkā / ൩. ഭേസജ്ജസിക്ഖാപദവണ്ണനാ • 3. Bhesajjasikkhāpadavaṇṇanā
ടീകാ • Tīkā / വിനയപിടക (ടീകാ) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / വിമതിവിനോദനീ-ടീകാ • Vimativinodanī-ṭīkā / ൩. ഭേസജ്ജസിക്ഖാപദവണ്ണനാ • 3. Bhesajjasikkhāpadavaṇṇanā