Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / సారత్థదీపనీ-టీకా • Sāratthadīpanī-ṭīkā |
భూమట్ఠకథావణ్ణనా
Bhūmaṭṭhakathāvaṇṇanā
౯౪. ఫన్దాపేతి, సబ్బత్థ దుక్కటమేవాతి ఏత్థ ‘‘ఉట్ఠహిస్సామీ’’తి ఫన్దాపేత్వా పున అనుట్ఠహిత్వా తత్థేవ సయన్తస్సపి అఙ్గపచ్చఙ్గం అఫన్దాపేత్వా ఏకపయోగేన ఉట్ఠహన్తస్సపి దుక్కటమేవాతి దట్ఠబ్బం. అఞ్ఞస్మిం వా గమనస్స అనుపకారేతి యథా ద్వారపిదహనే కుమ్భిట్ఠానగమనస్స అనుపకారత్తా అనాపత్తి, ఏవం అఞ్ఞస్మిం వా గమనస్స అనుపకారే కాయవచీకమ్మే అనాపత్తి. వాచాయ వాచాయాతి ఏకేకత్థదీపికాయ వాచాయ వాచాయ. ఉపలద్ధోతి ఞాతో. పుఞ్ఞాని చ కరిస్సామాతి ఏత్థ ‘‘ముసావాదం కత్వా పుఞ్ఞాని కరిస్సామాతి వదన్తస్స దుక్కటమేవా’’తి తీసుపి గణ్ఠిపదేసు వుత్తం, తం ఇమస్మింయేవ పదేసే అట్ఠకథావచనేన విరుజ్ఝతి. తథా హి ‘‘యం యం వచనం ముసా, తత్థ తత్థ పాచిత్తియ’’న్తి చ ‘‘న హి అదిన్నాదానస్స పుబ్బపయోగే పాచిత్తియట్ఠానే దుక్కటం నామ అత్థీ’’తి చ వక్ఖతి. ఏవం పన వుత్తే న విరుజ్ఝతి ‘‘ముసావాదం కత్వా పుఞ్ఞాని చ కరిస్సామాతి వదన్తస్స పాచిత్తియేన సద్ధిం దుక్కట’’న్తి. తథా హి ‘‘అకప్పియపథవిం ఖణన్తానం దుక్కటేహి సద్ధిం పాచిత్తియానీతి మహాపచ్చరియం వుత్త’’న్తి చ ‘‘యథా చ ఇధ, ఏవం సబ్బత్థ పాచిత్తియట్ఠానే దుక్కటా న ముచ్చతీ’’తి చ వక్ఖతి. సచే పన కుసలచిత్తో ‘‘పుఞ్ఞాని కరిస్సామా’’తి వదతి, అనాపత్తి ‘‘బుద్ధపూజం వా ధమ్మపూజం వా సఙ్ఘభత్తం వా కరిస్సామాతి కుసలం ఉప్పాదేతి, కుసలచిత్తేన గమనే అనాపత్తీ’’తి చ ‘‘యథా చ ఇధ, ఏవం సబ్బత్థ అథేయ్యచిత్తస్స అనాపత్తీ’’తి చ వక్ఖమానత్తా.
94.Phandāpeti, sabbattha dukkaṭamevāti ettha ‘‘uṭṭhahissāmī’’ti phandāpetvā puna anuṭṭhahitvā tattheva sayantassapi aṅgapaccaṅgaṃ aphandāpetvā ekapayogena uṭṭhahantassapi dukkaṭamevāti daṭṭhabbaṃ. Aññasmiṃ vā gamanassaanupakāreti yathā dvārapidahane kumbhiṭṭhānagamanassa anupakārattā anāpatti, evaṃ aññasmiṃ vā gamanassa anupakāre kāyavacīkamme anāpatti. Vācāya vācāyāti ekekatthadīpikāya vācāya vācāya. Upaladdhoti ñāto. Puññāni ca karissāmāti ettha ‘‘musāvādaṃ katvā puññāni karissāmāti vadantassa dukkaṭamevā’’ti tīsupi gaṇṭhipadesu vuttaṃ, taṃ imasmiṃyeva padese aṭṭhakathāvacanena virujjhati. Tathā hi ‘‘yaṃ yaṃ vacanaṃ musā, tattha tattha pācittiya’’nti ca ‘‘na hi adinnādānassa pubbapayoge pācittiyaṭṭhāne dukkaṭaṃ nāma atthī’’ti ca vakkhati. Evaṃ pana vutte na virujjhati ‘‘musāvādaṃ katvā puññāni ca karissāmāti vadantassa pācittiyena saddhiṃ dukkaṭa’’nti. Tathā hi ‘‘akappiyapathaviṃ khaṇantānaṃ dukkaṭehi saddhiṃ pācittiyānīti mahāpaccariyaṃ vutta’’nti ca ‘‘yathā ca idha, evaṃ sabbattha pācittiyaṭṭhāne dukkaṭā na muccatī’’ti ca vakkhati. Sace pana kusalacitto ‘‘puññāni karissāmā’’ti vadati, anāpatti ‘‘buddhapūjaṃ vā dhammapūjaṃ vā saṅghabhattaṃ vā karissāmāti kusalaṃ uppādeti, kusalacittena gamane anāpattī’’ti ca ‘‘yathā ca idha, evaṃ sabbattha atheyyacittassa anāpattī’’ti ca vakkhamānattā.
పమాదలిఖితన్తి వేదితబ్బన్తి అపరభాగే పోత్థకారుళ్హకాలే పమజ్జిత్వా లిఖితన్తి వేదితబ్బం. పాళియం సేసఅట్ఠకథాసు చ ‘‘కుదాలం వా పిటకం వా’’తి ఇదమేవ ద్వయం వత్వా వాసిఫరసూనం అవుత్తత్తా తేసమ్పి సఙ్ఖేపట్ఠకథాదీసు ఆగతభావం దస్సేతుం ‘‘సఙ్ఖేపట్ఠకథాయం పన మహాపచ్చరియఞ్చా’’తిఆది వుత్తం. థేయ్యచిత్తేన కతత్తా ‘‘దుక్కటేహి సద్ధిం పాచిత్తియానీ’’తి వుత్తం. తతో పరం సబ్బకిరియాసూతి బీజగ్గహణతో పరం కత్తబ్బకిరియాసు. సబ్బం పురిమనయేనేవాతి యావ పిటకపరియోసానా హత్థవారపదవారేసు దుక్కటం.
Pamādalikhitanti veditabbanti aparabhāge potthakāruḷhakāle pamajjitvā likhitanti veditabbaṃ. Pāḷiyaṃ sesaaṭṭhakathāsu ca ‘‘kudālaṃ vā piṭakaṃ vā’’ti idameva dvayaṃ vatvā vāsipharasūnaṃ avuttattā tesampi saṅkhepaṭṭhakathādīsu āgatabhāvaṃ dassetuṃ ‘‘saṅkhepaṭṭhakathāyaṃ pana mahāpaccariyañcā’’tiādi vuttaṃ. Theyyacittena katattā ‘‘dukkaṭehi saddhiṃ pācittiyānī’’ti vuttaṃ. Tato paraṃ sabbakiriyāsūti bījaggahaṇato paraṃ kattabbakiriyāsu. Sabbaṃ purimanayenevāti yāva piṭakapariyosānā hatthavārapadavāresu dukkaṭaṃ.
థేరేహి దస్సితన్తి పుబ్బపయోగసహపయోగదుక్కటేసు అసమ్మోహత్థం సమోధానేత్వా ధమ్మసఙ్గాహకత్థేరేహి దస్సితం. ‘‘సబ్బేసమ్పి దుక్కటానం ఇమేసుయేవ అట్ఠసు సఙ్గహేతబ్బభావతో ఇతరేహి సత్తహి దుక్కటేహి వినిముత్తం వినయదుక్కటేయేవ సఙ్గహేతబ్బ’’న్తి వదన్తి. దసవిధం రతనన్తి ‘‘ముత్తా మణి వేళురియో సఙ్ఖో సిలా పవాళం రజతం జాతరూపం లోహితఙ్గో మసారగల్ల’’న్తి ఏవమాగతం దసవిధం రతనం.
Therehi dassitanti pubbapayogasahapayogadukkaṭesu asammohatthaṃ samodhānetvā dhammasaṅgāhakattherehi dassitaṃ. ‘‘Sabbesampi dukkaṭānaṃ imesuyeva aṭṭhasu saṅgahetabbabhāvato itarehi sattahi dukkaṭehi vinimuttaṃ vinayadukkaṭeyeva saṅgahetabba’’nti vadanti. Dasavidhaṃ ratananti ‘‘muttā maṇi veḷuriyo saṅkho silā pavāḷaṃ rajataṃ jātarūpaṃ lohitaṅgo masāragalla’’nti evamāgataṃ dasavidhaṃ ratanaṃ.
‘‘మణి ముత్తా వేళురియో చ సఙ్ఖో,
‘‘Maṇi muttā veḷuriyo ca saṅkho,
సిలా పవాళం రజతఞ్చ హేమం;
Silā pavāḷaṃ rajatañca hemaṃ;
సలోహితఙ్గఞ్చ మసారగల్లం,
Salohitaṅgañca masāragallaṃ,
దసేతి ధీరో రతనాని జఞ్ఞా’’తి. –
Daseti dhīro ratanāni jaññā’’ti. –
హి వుత్తం.
Hi vuttaṃ.
సత్తవిధం ధఞ్ఞన్తి సాలి వీహి యవో కఙ్గు కుద్రూసో వరకో గోధుమోతి ఇదం సత్తవిధం ధఞ్ఞం. ఆవుధభణ్డాదిన్తి ఆది-సద్దేన తూరియభణ్డఇత్థిరూపాదిం సఙ్గణ్హాతి. అనామసితబ్బే వత్థుమ్హి దుక్కటం అనామాసదుక్కటం. దురుపచిణ్ణదుక్కటన్తి ‘‘న కత్తబ్బ’’న్తి వారితస్స కతత్తా దుట్ఠు ఆచిణ్ణం చరితన్తి దురుపచిణ్ణం, తస్మిం దుక్కటం దురుపచిణ్ణదుక్కటం. వినయే పఞ్ఞత్తం దుక్కటం వినయదుక్కటం. ‘‘సఙ్ఘభేదాయ పరక్కమతీ’’తి సుత్వా తంనివారణత్థాయ ఞాతే అత్థే అవదన్తస్స ఞాతదుక్కటం. ఏకాదస సమనుభాసనా నామ భిక్ఖుపాతిమోక్ఖే చత్తారో యావతతియకా సఙ్ఘాదిసేసా, అరిట్ఠసిక్ఖాపదన్తి పఞ్చ, భిక్ఖునీపాతిమోక్ఖే ఏకం యావతతియకం పారాజికం, చత్తారో సఙ్ఘాదిసేసా, చణ్డకాళీసిక్ఖాపదన్తి ఛ. వస్సావాసాదిం పటిస్సుణిత్వా న సమ్పాదేన్తస్స పటిస్సవనిమిత్తం దుక్కటం పటిస్సవదుక్కటం.
Sattavidhaṃdhaññanti sāli vīhi yavo kaṅgu kudrūso varako godhumoti idaṃ sattavidhaṃ dhaññaṃ. Āvudhabhaṇḍādinti ādi-saddena tūriyabhaṇḍaitthirūpādiṃ saṅgaṇhāti. Anāmasitabbe vatthumhi dukkaṭaṃ anāmāsadukkaṭaṃ. Durupaciṇṇadukkaṭanti ‘‘na kattabba’’nti vāritassa katattā duṭṭhu āciṇṇaṃ caritanti durupaciṇṇaṃ, tasmiṃ dukkaṭaṃ durupaciṇṇadukkaṭaṃ. Vinaye paññattaṃ dukkaṭaṃ vinayadukkaṭaṃ. ‘‘Saṅghabhedāya parakkamatī’’ti sutvā taṃnivāraṇatthāya ñāte atthe avadantassa ñātadukkaṭaṃ. Ekādasa samanubhāsanā nāma bhikkhupātimokkhe cattāro yāvatatiyakā saṅghādisesā, ariṭṭhasikkhāpadanti pañca, bhikkhunīpātimokkhe ekaṃ yāvatatiyakaṃ pārājikaṃ, cattāro saṅghādisesā, caṇḍakāḷīsikkhāpadanti cha. Vassāvāsādiṃ paṭissuṇitvā na sampādentassa paṭissavanimittaṃ dukkaṭaṃ paṭissavadukkaṭaṃ.
పుబ్బసహపయోగే చ, అనామాసదురుపచిణ్ణే;
Pubbasahapayoge ca, anāmāsadurupaciṇṇe;
వినయే చేవ ఞాతే చ, ఞత్తియా చ పటిస్సవే;
Vinaye ceva ñāte ca, ñattiyā ca paṭissave;
అట్ఠేతే దుక్కటా వుత్తా, వినయే వినయఞ్ఞునా.
Aṭṭhete dukkaṭā vuttā, vinaye vinayaññunā.
సహపయోగతో పట్ఠాయ చేత్థ పురిమా పురిమా ఆపత్తియో పటిప్పస్సమ్భన్తీతి ఆహ ‘‘అథ ధురనిక్ఖేపం అకత్వా’’తిఆది. తత్థ ‘‘ధురనిక్ఖేపం అకత్వా’’తి వుత్తత్తా ధురనిక్ఖేపం కత్వా ఖణన్తస్స పురిమాపత్తియో న పటిప్పస్సమ్భన్తీతి దట్ఠబ్బం. వియూహనదుక్కటం పటిప్పస్సమ్భతి, ఉద్ధరణదుక్కటే పతిట్ఠాతీతి ఇదం పాళియం ఆగతానుక్కమేన దస్సేతుం వుత్తం. యది పన పంసుం ఉద్ధరిత్వా సఉస్సాహోవ పున ఖణతి, ఉద్ధరణదుక్కటం పటిప్పస్సమ్భతి, ఖణనదుక్కటే పతిట్ఠాతి.
Sahapayogato paṭṭhāya cettha purimā purimā āpattiyo paṭippassambhantīti āha ‘‘atha dhuranikkhepaṃ akatvā’’tiādi. Tattha ‘‘dhuranikkhepaṃ akatvā’’ti vuttattā dhuranikkhepaṃ katvā khaṇantassa purimāpattiyo na paṭippassambhantīti daṭṭhabbaṃ. Viyūhanadukkaṭaṃ paṭippassambhati, uddharaṇadukkaṭe patiṭṭhātīti idaṃ pāḷiyaṃ āgatānukkamena dassetuṃ vuttaṃ. Yadi pana paṃsuṃ uddharitvā saussāhova puna khaṇati, uddharaṇadukkaṭaṃ paṭippassambhati, khaṇanadukkaṭe patiṭṭhāti.
కతం కరణం కిరియాతి అత్థతో ఏకన్తి ఆహ ‘‘విరూపా సా కిరియా’’తి. ఇదాని వుత్తమేవత్థం పరివారపాళియా నిదస్సేన్తో ‘‘వుత్తమ్పి చేత’’న్తిఆదిమాహ. తత్థ అపరద్ధం విరద్ధం ఖలితన్తి సబ్బమేతం యఞ్చ దుక్కటన్తి ఏత్థ వుత్తస్స దుక్కటస్స పరియాయవచనం. యఞ్హి దుట్ఠు కతం, విరూపం వా కతం , తం దుక్కటం. తం పనేతం యథా సత్థారా వుత్తం, ఏవం అకతత్తా అపరద్ధం, కుసలం విరజ్ఝిత్వా పవత్తత్తా విరద్ధం, అరియవంసప్పటిపదం అనారుళ్హత్తా ఖలితం. యం మనుస్సో కరేతి ఇదం పనేత్థ ఓపమ్మనిదస్సనం. తస్సత్థో – యథా యం లోకే మనుస్సో ఆవి వా యది వా రహో పాపం కరోతి, తం దుక్కటన్తి పవేదేన్తి, ఏవమిదమ్పి బుద్ధపటికుట్ఠేన లామకభావేన పాపం, తస్మా దుక్కటన్తి వేదితబ్బన్తి.
Kataṃ karaṇaṃ kiriyāti atthato ekanti āha ‘‘virūpā sā kiriyā’’ti. Idāni vuttamevatthaṃ parivārapāḷiyā nidassento ‘‘vuttampi ceta’’ntiādimāha. Tattha aparaddhaṃ viraddhaṃ khalitanti sabbametaṃ yañca dukkaṭanti ettha vuttassa dukkaṭassa pariyāyavacanaṃ. Yañhi duṭṭhu kataṃ, virūpaṃ vā kataṃ , taṃ dukkaṭaṃ. Taṃ panetaṃ yathā satthārā vuttaṃ, evaṃ akatattā aparaddhaṃ, kusalaṃ virajjhitvā pavattattā viraddhaṃ, ariyavaṃsappaṭipadaṃ anāruḷhattā khalitaṃ. Yaṃ manusso kareti idaṃ panettha opammanidassanaṃ. Tassattho – yathā yaṃ loke manusso āvi vā yadi vā raho pāpaṃ karoti, taṃ dukkaṭanti pavedenti, evamidampi buddhapaṭikuṭṭhena lāmakabhāvena pāpaṃ, tasmā dukkaṭanti veditabbanti.
యథా దుక్ఖా, కుచ్ఛితా వా గతి దుగతీతి వత్తబ్బే ‘‘దుగ్గతీ’’తి వుత్తం, యథా చ కటుకం ఫలమేతస్సాతి కటుకఫలన్తి వత్తబ్బే ‘‘కటుకప్ఫల’’న్తి వుత్తం, ఏవమిధాపి థూలత్తా అచ్చయత్తా చ థూలచ్చయన్తి వత్తబ్బే ‘‘థుల్లచ్చయ’’న్తి వుత్తన్తి దస్సేతుం ‘‘సమ్పరాయే చ దుగ్గతీ’’తిఆదిమాహ. సంయోగే పన కతే సంయోగపరస్స రస్సత్తం సిద్ధమేవాతి మనసి కత్వా ‘‘సంయోగభావో వేదితబ్బో’’తి ఏత్తకమేవ వుత్తం. ఏకస్స మూలేతి ఏకస్స సన్తికే. అచ్చయో తేన సమో నత్థీతి దేసనాగామీసు అచ్చయేసు తేన సమో థూలో అచ్చయో నత్థి. తేనేతం ఇతి వుచ్చతీతి థూలత్తా అచ్చయస్స ఏతం థుల్లచ్చయన్తి వుచ్చతీతి అత్థో.
Yathā dukkhā, kucchitā vā gati dugatīti vattabbe ‘‘duggatī’’ti vuttaṃ, yathā ca kaṭukaṃ phalametassāti kaṭukaphalanti vattabbe ‘‘kaṭukapphala’’nti vuttaṃ, evamidhāpi thūlattā accayattā ca thūlaccayanti vattabbe ‘‘thullaccaya’’nti vuttanti dassetuṃ ‘‘samparāye ca duggatī’’tiādimāha. Saṃyoge pana kate saṃyogaparassa rassattaṃ siddhamevāti manasi katvā ‘‘saṃyogabhāvo veditabbo’’ti ettakameva vuttaṃ. Ekassa mūleti ekassa santike. Accayo tena samo natthīti desanāgāmīsu accayesu tena samo thūlo accayo natthi. Tenetaṃ iti vuccatīti thūlattā accayassa etaṃ thullaccayanti vuccatīti attho.
‘‘సబ్బత్థాపి ఆమసనే దుక్కటం ఫన్దాపనే థుల్లచ్చయఞ్చ విసుం విసుం థేయ్యచిత్తేన ఆమసనఫన్దాపనపయోగం కరోన్తస్సేవ హోతి, ఏకపయోగేన గణ్హన్తస్స పన ఉద్ధారే పారాజికమేవ, న దుక్కటథుల్లచ్చయానీ’’తి వదన్తి. సహపయోగం పన అకత్వాతి ఏత్థ ‘‘పుబ్బపయోగే ఆపన్నాపత్తీనం పటిప్పస్సద్ధియా అభావతో సహపయోగం కత్వాపి లజ్జిధమ్మం ఓక్కన్తేన పుబ్బపయోగే ఆపన్నాపత్తియో దేసేతబ్బా’’తి తీసుపి గణ్ఠిపదేసు వుత్తం. అట్ఠకథావచనం పన కతే సహపయోగే పుబ్బపయోగే ఆపన్నాపత్తీనమ్పి పటిప్పస్సద్ధిం దీపేతి, అఞ్ఞథా ‘‘సహపయోగం పన అకత్వా’’తి ఇదం విసేసనమేవ నిరత్థకం సియా. యఞ్చ హేట్ఠా వుత్తం ‘‘సచే పనస్స తత్థజాతకే తిణరుక్ఖలతాదిమ్హి ఛిన్నేపి లజ్జిధమ్మో ఓక్కమతి, సంవరో ఉప్పజ్జతి, ఛేదనపచ్చయా దుక్కటం దేసేత్వా ముచ్చతీ’’తి, తమ్పి సహపయోగే కతే పుబ్బపయోగే ఆపన్నాపత్తీనం పటిప్పస్సద్ధిమేవ దీపేతి సహపయోగే ఛేదనపచ్చయా ఆపన్నదుక్కటస్సేవ దేసనాయ వుత్తత్తా. సహపయోగతో పట్ఠాయేవాతి చ ఇదం సహపయోగం పత్తస్స తతో పుబ్బే ఆపన్నానం పుబ్బపయోగాపత్తీనమ్పి పటిప్పస్సద్ధిం దీపేతి. తేన హి అయమత్థో విఞ్ఞాయతి ‘‘యావ సహపయోగం న పాపుణాతి, తావ పుబ్బే ఆపన్నాపత్తీనం పటిప్పస్సద్ధి న హోతి, సహపయోగం పత్తకాలతో పన పట్ఠాయ తాసమ్పి పటిప్పస్సద్ధి హోతీ’’తి, తస్మా సుట్ఠు ఉపపరిక్ఖిత్వా యుత్తతరం గహేతబ్బం.
‘‘Sabbatthāpi āmasane dukkaṭaṃ phandāpane thullaccayañca visuṃ visuṃ theyyacittena āmasanaphandāpanapayogaṃ karontasseva hoti, ekapayogena gaṇhantassa pana uddhāre pārājikameva, na dukkaṭathullaccayānī’’ti vadanti. Sahapayogaṃ pana akatvāti ettha ‘‘pubbapayoge āpannāpattīnaṃ paṭippassaddhiyā abhāvato sahapayogaṃ katvāpi lajjidhammaṃ okkantena pubbapayoge āpannāpattiyo desetabbā’’ti tīsupi gaṇṭhipadesu vuttaṃ. Aṭṭhakathāvacanaṃ pana kate sahapayoge pubbapayoge āpannāpattīnampi paṭippassaddhiṃ dīpeti, aññathā ‘‘sahapayogaṃ pana akatvā’’ti idaṃ visesanameva niratthakaṃ siyā. Yañca heṭṭhā vuttaṃ ‘‘sace panassa tatthajātake tiṇarukkhalatādimhi chinnepi lajjidhammo okkamati, saṃvaro uppajjati, chedanapaccayā dukkaṭaṃ desetvā muccatī’’ti, tampi sahapayoge kate pubbapayoge āpannāpattīnaṃ paṭippassaddhimeva dīpeti sahapayoge chedanapaccayā āpannadukkaṭasseva desanāya vuttattā. Sahapayogato paṭṭhāyevāti ca idaṃ sahapayogaṃ pattassa tato pubbe āpannānaṃ pubbapayogāpattīnampi paṭippassaddhiṃ dīpeti. Tena hi ayamattho viññāyati ‘‘yāva sahapayogaṃ na pāpuṇāti, tāva pubbe āpannāpattīnaṃ paṭippassaddhi na hoti, sahapayogaṃ pattakālato pana paṭṭhāya tāsampi paṭippassaddhi hotī’’ti, tasmā suṭṭhu upaparikkhitvā yuttataraṃ gahetabbaṃ.
బహుకాపి ఆపత్తియో హోన్తు, ఏకమేవ దేసేత్వా ముచ్చతీతి ఏత్థాయమధిప్పాయో – సచే ఖణనవియూహనుద్ధరణేసు దస దస కత్వా ఆపత్తియో ఆపన్నా, తాసు ఉద్ధరణే దస ఆపత్తియో దేసేత్వా ముచ్చతి విసభాగకిరియం పత్వా పురిమాపురిమాపత్తీనం పటిప్పస్సద్ధత్తాతి. జాతివసేన పన సమానకిరియాయ ఆపన్నాపత్తియో ఏకత్తేన గహేత్వా ‘‘ఏకమేవ దేసేత్వా’’తి వుత్తం, తస్మా ఇమినాపి కురున్దట్ఠకథావచనేన పఠమం మహాఅట్ఠకథాయం వుత్తపురిమాపత్తిపటిప్పస్సద్ధిమేవ సమత్థయతి, న పన ఉభిన్నం అట్ఠకథానం అత్థతో నానాకరణం అత్థి. అపరమ్పేత్థ పకారం వణ్ణయన్తి ‘‘సమానకిరియాసుపి పురిమపురిమఖణనపచ్చయా ఆపన్నాపత్తియో పచ్ఛిమపచ్ఛిమఖణనం పత్వా పటిప్పస్సమ్భన్తీతి ఇమినా అధిప్పాయేన ‘పంసుఖణనాదీసు చ లజ్జిధమ్మే ఉప్పన్నే బహుకాపి ఆపత్తియో హోన్తు, ఏకమేవ దేసేత్వా ముచ్చతీతి కురున్దట్ఠకథాయం వుత్త’’’న్తి. ‘‘ఏవఞ్చ సతి ‘బహుకాపి ఆపత్తియో హోన్తూ’తి న వత్తబ్బం భవేయ్య, వుత్తఞ్చ, తస్మా విసభాగకిరియమేవ పత్వా పురిమాపత్తీనం పటిప్పస్సద్ధిం ఇచ్ఛన్తేనేవ బహుకాసుపి ఆపత్తీసు ఏకమేవ దేసేత్వా ముచ్చతీతి ఇమస్మిం ఠానే విసుంయేవేకో దేసనాక్కమో దస్సితో’’తిపి వదన్తి. అయమేతేసం అధిప్పాయో – యథా ఇధ పురిమాపత్తీనం పటిప్పస్సద్ధి అట్ఠకథాచరియప్పమాణేన గహితా, ఏవం బహుకాసుపి ఆపత్తీసు ఏకమేవ దేసేత్వా ముచ్చతీతి ఇదమ్పి ఇధ అట్ఠకథాచరియప్పమాణతోయేవ వేదితబ్బం. యథా చ పాళియం పాచిత్తియట్ఠానేపి దుక్కటమేవ హోతీతి ఇధ ఆవేణికం కత్వా ఆపత్తివిసేసో దస్సితో, ఏవం పురిమాపత్తీనం పటిప్పస్సద్ధివిసేసో చ దేసనావిసేసో చ అట్ఠకథాచరియేహి దస్సితోతి.
Bahukāpi āpattiyo hontu, ekameva desetvā muccatīti etthāyamadhippāyo – sace khaṇanaviyūhanuddharaṇesu dasa dasa katvā āpattiyo āpannā, tāsu uddharaṇe dasa āpattiyo desetvā muccati visabhāgakiriyaṃ patvā purimāpurimāpattīnaṃ paṭippassaddhattāti. Jātivasena pana samānakiriyāya āpannāpattiyo ekattena gahetvā ‘‘ekameva desetvā’’ti vuttaṃ, tasmā imināpi kurundaṭṭhakathāvacanena paṭhamaṃ mahāaṭṭhakathāyaṃ vuttapurimāpattipaṭippassaddhimeva samatthayati, na pana ubhinnaṃ aṭṭhakathānaṃ atthato nānākaraṇaṃ atthi. Aparampettha pakāraṃ vaṇṇayanti ‘‘samānakiriyāsupi purimapurimakhaṇanapaccayā āpannāpattiyo pacchimapacchimakhaṇanaṃ patvā paṭippassambhantīti iminā adhippāyena ‘paṃsukhaṇanādīsu ca lajjidhamme uppanne bahukāpi āpattiyo hontu, ekameva desetvā muccatīti kurundaṭṭhakathāyaṃ vutta’’’nti. ‘‘Evañca sati ‘bahukāpi āpattiyo hontū’ti na vattabbaṃ bhaveyya, vuttañca, tasmā visabhāgakiriyameva patvā purimāpattīnaṃ paṭippassaddhiṃ icchanteneva bahukāsupi āpattīsu ekameva desetvā muccatīti imasmiṃ ṭhāne visuṃyeveko desanākkamo dassito’’tipi vadanti. Ayametesaṃ adhippāyo – yathā idha purimāpattīnaṃ paṭippassaddhi aṭṭhakathācariyappamāṇena gahitā, evaṃ bahukāsupi āpattīsu ekameva desetvā muccatīti idampi idha aṭṭhakathācariyappamāṇatoyeva veditabbaṃ. Yathā ca pāḷiyaṃ pācittiyaṭṭhānepi dukkaṭameva hotīti idha āveṇikaṃ katvā āpattiviseso dassito, evaṃ purimāpattīnaṃ paṭippassaddhiviseso ca desanāviseso ca aṭṭhakathācariyehi dassitoti.
హేట్ఠతో ఓసీదేన్తోతి ‘‘సామికేసు ఆగన్త్వా అపస్సిత్వా గతేసు గణ్హిస్సామీ’’తి థేయ్యచిత్తేన హేట్ఠాభూమియం ఓసీదేన్తో. బున్దేనాతి కుమ్భియా హేట్ఠిమతలేన. ఏవం ఏకట్ఠానే ఠితాయ కుమ్భియా ఠానాచావనం ఛహి ఆకారేహి వేదితబ్బన్తి సమ్బన్ధో. వలయం నీహరతి, పారాజికన్తి ఆకాసగతం అకత్వా ఘంసిత్వా నీహరన్తస్స ఛిన్నకోటితో నీహటమత్తే పారాజికం. ఇతో చితో చ సారేతీతి ఘంసన్తోయేవ ఆకాసగతం అకత్వా సారేతి.
Heṭṭhato osīdentoti ‘‘sāmikesu āgantvā apassitvā gatesu gaṇhissāmī’’ti theyyacittena heṭṭhābhūmiyaṃ osīdento. Bundenāti kumbhiyā heṭṭhimatalena. Evaṃ ekaṭṭhāne ṭhitāya kumbhiyā ṭhānācāvanaṃ chahi ākārehi veditabbanti sambandho. Valayaṃ nīharati, pārājikanti ākāsagataṃ akatvā ghaṃsitvā nīharantassa chinnakoṭito nīhaṭamatte pārājikaṃ. Ito cito ca sāretīti ghaṃsantoyeva ākāsagataṃ akatvā sāreti.
ఛిన్నమత్తే పారాజికన్తి అవస్సం చే పతతి, ఛిన్నమత్తే పారాజికం. పరిచ్ఛేదోతి ‘‘పఞ్చమాసకం వా అతిరేకపఞ్చమాసకం వా’’తి వుత్తగణనపరిచ్ఛేదో. అపబ్యూహన్తోతి ‘‘హేట్ఠా ఠితం గణ్హిస్సామీ’’తి హత్థేన ద్విధా కరోన్తో. ఉపడ్ఢకుమ్భియన్తి ఉపడ్ఢపుణ్ణాయ కుమ్భియా. నను చ అట్ఠకథాచరియప్పమాణేన సఙ్ఖేపట్ఠకథాదీసు వుత్తమ్పి కస్మా న గహేతబ్బన్తి ఆహ – ‘‘వినయవినిచ్ఛయే హి ఆగతే గరుకే ఠాతబ్బ’’న్తి. వినయధమ్మతాతి వినయగరుకానం ధమ్మతా. వినయగరుకా హి వినయవినిచ్ఛయే ఆగతే గరుకే తిట్ఠన్తి. వినయగరుకతాబ్యాపనత్థఞ్హి వినయగరుకోయేవేత్థ వినయ-సద్దేన వుత్తో, వినయస్స వా ఏసా ధమ్మతా తేసం గరుగారవట్ఠానస్స వినయవిసయత్తా.
Chinnamattepārājikanti avassaṃ ce patati, chinnamatte pārājikaṃ. Paricchedoti ‘‘pañcamāsakaṃ vā atirekapañcamāsakaṃ vā’’ti vuttagaṇanaparicchedo. Apabyūhantoti ‘‘heṭṭhā ṭhitaṃ gaṇhissāmī’’ti hatthena dvidhā karonto. Upaḍḍhakumbhiyanti upaḍḍhapuṇṇāya kumbhiyā. Nanu ca aṭṭhakathācariyappamāṇena saṅkhepaṭṭhakathādīsu vuttampi kasmā na gahetabbanti āha – ‘‘vinayavinicchaye hi āgate garuke ṭhātabba’’nti. Vinayadhammatāti vinayagarukānaṃ dhammatā. Vinayagarukā hi vinayavinicchaye āgate garuke tiṭṭhanti. Vinayagarukatābyāpanatthañhi vinayagarukoyevettha vinaya-saddena vutto, vinayassa vā esā dhammatā tesaṃ garugāravaṭṭhānassa vinayavisayattā.
ఇదాని సఙ్ఖేపట్ఠకథాదీసు వుత్తం పాళియాపి న సమేతీతి దస్సేన్తో ఆహ ‘‘అపిచా’’తిఆది. భాజనన్తి పత్తాదిభాజనం. పత్తాదిం అపూరేత్వా గణ్హన్తస్స అనుద్ధటేపి ముఖవట్టిపరిచ్ఛేదో హోతి, పూరేత్వా గణ్హన్తస్స పన ఉద్ధరణకాలే హోతీతి ఆహ ‘‘ముఖవట్టిపరిచ్ఛేదేన వా ఉద్ధారేన వా’’తి. యదా పన తేలకుమ్భీఆదీసు తేలాదీనం అబహుభావతో భాజనం నిముజ్జాపేత్వా గణ్హితుం న సక్కా హోతి, తదా ముఖవట్టిపరిచ్ఛేదేనేవ హోతి. చిక్కనన్తి థద్ధం. ఆకడ్ఢనవికడ్ఢనయోగ్గన్తి ఏత్థ అభిముఖం కడ్ఢనం ఆకడ్ఢనం, పరతో కడ్ఢనం వికడ్ఢనం. పటినీహరితున్తి అత్తనో భాజనతో పటినీహరితుం. హత్థతో ముత్తమత్తే పారాజికన్తి థేయ్యచిత్తేన పరసన్తకగ్గహణపయోగస్స కతత్తా. మహాఅట్ఠకథాయమేవ ‘‘సచేపి మరియాదం దుబ్బలం కత్వా సుక్ఖతళాకస్స ఉదకనిబ్బహనట్ఠానం ఉదకనిద్ధమనతుమ్బం వా పిదహతి, అఞ్ఞతో చ గమనమగ్గే వా పాళిం బన్ధతి, సుక్ఖమాతికం వా ఉజుం కరోతి, పచ్ఛా దేవే వుట్ఠే ఉదకం ఆగన్త్వా మరియాదం భిన్దతి, సబ్బత్థ భణ్డదేయ్య’’న్తి వుత్తత్తా ‘‘తం పన తత్థేవ సుక్ఖతళాకే సుక్ఖమాతికాయ ఉజుకరణవినిచ్ఛయేన విరుజ్ఝతీ’’తి వుత్తం.
Idāni saṅkhepaṭṭhakathādīsu vuttaṃ pāḷiyāpi na sametīti dassento āha ‘‘apicā’’tiādi. Bhājananti pattādibhājanaṃ. Pattādiṃ apūretvā gaṇhantassa anuddhaṭepi mukhavaṭṭiparicchedo hoti, pūretvā gaṇhantassa pana uddharaṇakāle hotīti āha ‘‘mukhavaṭṭiparicchedena vā uddhārena vā’’ti. Yadā pana telakumbhīādīsu telādīnaṃ abahubhāvato bhājanaṃ nimujjāpetvā gaṇhituṃ na sakkā hoti, tadā mukhavaṭṭiparicchedeneva hoti. Cikkananti thaddhaṃ. Ākaḍḍhanavikaḍḍhanayogganti ettha abhimukhaṃ kaḍḍhanaṃ ākaḍḍhanaṃ, parato kaḍḍhanaṃ vikaḍḍhanaṃ. Paṭinīharitunti attano bhājanato paṭinīharituṃ. Hatthato muttamatte pārājikanti theyyacittena parasantakaggahaṇapayogassa katattā. Mahāaṭṭhakathāyameva ‘‘sacepi mariyādaṃ dubbalaṃ katvā sukkhataḷākassa udakanibbahanaṭṭhānaṃ udakaniddhamanatumbaṃ vā pidahati, aññato ca gamanamagge vā pāḷiṃ bandhati, sukkhamātikaṃ vā ujuṃ karoti, pacchā deve vuṭṭhe udakaṃ āgantvā mariyādaṃ bhindati, sabbattha bhaṇḍadeyya’’nti vuttattā ‘‘taṃ pana tattheva sukkhataḷāke sukkhamātikāya ujukaraṇavinicchayena virujjhatī’’ti vuttaṃ.
అవహారలక్ఖణన్తి పఞ్చవీసతియా అవహారేసు ఏకమ్పి అవహారలక్ఖణం, ఠానాచావనపయోగో ఏవ వా. ఉద్ధారేతి కుమ్భియా ఫుట్ఠట్ఠానతో కేసగ్గమత్తేపి ఉద్ధటే. యుత్తన్తి ఠానాచావనపయోగసబ్భావతో యుత్తం. సఙ్గోపనత్థాయాతి ఇమినా సుద్ధచిత్తతం దస్సేతి. పలిబుజ్ఝిస్సతీతి నివారేస్సతి. వుత్తనయేనేవ పారాజికన్తి హత్థతో ముత్తమత్తేయేవ పారాజికం. సుద్ధచిత్తోవ ఉద్ధరతీతి కుమ్భియం తేలస్స ఆకిరణతో పురేతరమేవ సుద్ధచిత్తో నిక్ఖిపిత్వా పచ్ఛా సుద్ధచిత్తోవ ఉద్ధరతి. నేవ అవహారోతి థేయ్యచిత్తేన అవహరణపయోగస్స అకతత్తా. అత్తనో భాజనత్తా పన ‘‘న గీవా’’తి వుత్తం, అనాపత్తిమత్తమేవ వుత్తం, న పన ఏవం విచారితన్తి అధిప్పాయో. అథ వా అనాపత్తిమత్తమేవ వుత్తన్తి ఇమినాపి తత్థ ‘‘గీవా’’తి వచనాభావతో ‘‘న గీవా’’తి పుబ్బే వుత్తమహాఅట్ఠకథావాదమేవ పతిట్ఠాపేతి, పచ్ఛా దస్సితేన కురున్దివాదేనపి మహాఅట్ఠకథావాదోవ సమత్థితో. అత్తనో భణ్డన్తి తేలాకిరణతో పురేతరమేవ అత్తనో కుమ్భియం సుద్ధచిత్తేన ఠపితం పీతతేలం అత్తనో పరిక్ఖారం. సమ్మోహట్ఠానన్తి ఆపత్తివినిచ్ఛయవసేన సమ్మోహట్ఠానం.
Avahāralakkhaṇanti pañcavīsatiyā avahāresu ekampi avahāralakkhaṇaṃ, ṭhānācāvanapayogo eva vā. Uddhāreti kumbhiyā phuṭṭhaṭṭhānato kesaggamattepi uddhaṭe. Yuttanti ṭhānācāvanapayogasabbhāvato yuttaṃ. Saṅgopanatthāyāti iminā suddhacittataṃ dasseti. Palibujjhissatīti nivāressati. Vuttanayeneva pārājikanti hatthato muttamatteyeva pārājikaṃ. Suddhacittovauddharatīti kumbhiyaṃ telassa ākiraṇato puretarameva suddhacitto nikkhipitvā pacchā suddhacittova uddharati. Neva avahāroti theyyacittena avaharaṇapayogassa akatattā. Attano bhājanattā pana ‘‘na gīvā’’ti vuttaṃ, anāpattimattameva vuttaṃ, na pana evaṃ vicāritanti adhippāyo. Atha vā anāpattimattameva vuttanti imināpi tattha ‘‘gīvā’’ti vacanābhāvato ‘‘na gīvā’’ti pubbe vuttamahāaṭṭhakathāvādameva patiṭṭhāpeti, pacchā dassitena kurundivādenapi mahāaṭṭhakathāvādova samatthito. Attano bhaṇḍanti telākiraṇato puretarameva attano kumbhiyaṃ suddhacittena ṭhapitaṃ pītatelaṃ attano parikkhāraṃ. Sammohaṭṭhānanti āpattivinicchayavasena sammohaṭṭhānaṃ.
బహిగతం నామ హోతీతి తతో పట్ఠాయ తేలస్స అట్ఠానభావతో అధోముఖభావతో చ బహిగతం నామ హోతి. అన్తో పట్ఠాయ ఛిద్దే కరియమానే తేలస్స నిక్ఖమిత్వా గతగతట్ఠానం భాజనసఙ్ఖ్యమేవ గచ్ఛతీతి ఆహ – ‘‘బాహిరన్తతో పాదగ్ఘనకే గళితే పారాజిక’’న్తి. యథా తథా వా కతస్సాతి బాహిరన్తతో అబ్భన్తరతో వా పట్ఠాయ కతస్స. మజ్ఝే ఠపేత్వా కతఛిద్దేతి మజ్ఝే థోకం కపాలం ఠపేత్వా పచ్ఛా తం ఛిన్దన్తేన కతఛిద్దే. ‘‘మరియాదచ్ఛేదనే అన్తో ఠత్వా బహిముఖో ఛిన్దన్తో బహి అన్తేన కారేతబ్బో, బహి ఠత్వా అన్తోముఖో ఛిన్దన్తో అన్తో అన్తేన కారేతబ్బో, అన్తో చ బహి చ ఛిన్దిత్వా మజ్ఝే ఠపేత్వా తం ఛిన్దన్తో మజ్ఝేన కారేతబ్బో’’తి (పారా॰ అట్ఠ॰ ౧.౧౦౮) వుత్తత్తా ‘‘తళాకస్స చ మరియాదభేదేన సమేతీ’’తి వుత్తం. ఇదమేత్థ యుత్తన్తి అన్తో చ బహి చ పట్ఠాయ కతఛిద్దే మజ్ఝేన కారేతబ్బో. అన్తో పట్ఠాయ కతే పన బాహిరన్తేన, బహి పట్ఠాయ కతే అబ్భన్తరేన కారేతబ్బోతి అయం తిప్పకారోపి ఏత్థ వేమట్ఠఛిద్దే యుత్తో. ఉదకే కతపయోగస్స అభావతో ‘‘ఠానాచావనపయోగస్స అభావా’’తి వుత్తం.
Bahigataṃ nāma hotīti tato paṭṭhāya telassa aṭṭhānabhāvato adhomukhabhāvato ca bahigataṃ nāma hoti. Anto paṭṭhāya chidde kariyamāne telassa nikkhamitvā gatagataṭṭhānaṃ bhājanasaṅkhyameva gacchatīti āha – ‘‘bāhirantato pādagghanake gaḷite pārājika’’nti. Yathā tathā vā katassāti bāhirantato abbhantarato vā paṭṭhāya katassa. Majjhe ṭhapetvā katachiddeti majjhe thokaṃ kapālaṃ ṭhapetvā pacchā taṃ chindantena katachidde. ‘‘Mariyādacchedane anto ṭhatvā bahimukho chindanto bahi antena kāretabbo, bahi ṭhatvā antomukho chindanto anto antena kāretabbo, anto ca bahi ca chinditvā majjhe ṭhapetvā taṃ chindanto majjhena kāretabbo’’ti (pārā. aṭṭha. 1.108) vuttattā ‘‘taḷākassa ca mariyādabhedena sametī’’ti vuttaṃ. Idamettha yuttanti anto ca bahi ca paṭṭhāya katachidde majjhena kāretabbo. Anto paṭṭhāya kate pana bāhirantena, bahi paṭṭhāya kate abbhantarena kāretabboti ayaṃ tippakāropi ettha vemaṭṭhachidde yutto. Udake katapayogassa abhāvato ‘‘ṭhānācāvanapayogassa abhāvā’’ti vuttaṃ.
అట్ఠకథాయం తావ వుత్తన్తి మహాఅట్ఠకథాయం వుత్తం. పత్థిన్నస్స ఖాదనం ఇతరస్స పానఞ్చ సప్పిఆదీనం పరిభోగోతి ఆహ – ‘‘అఖాదితబ్బం వా అపాతబ్బం వా కరోతీ’’తి. కథం పన తథా కరోతీతి ఆహ ‘‘ఉచ్చారం వా పస్సావం వా’’తిఆది. కస్మా పనేత్థ దుక్కటం వుత్తన్తి ఆహ ‘‘ఠానాచావనస్స నత్థితాయ దుక్కట’’న్తి. పురిమద్వయన్తి భేదనం ఛడ్డనఞ్చ. కస్మా న సమేతీతి ఆహ ‘‘తఞ్హీ’’తిఆది. కుమ్భిజజ్జరకరణేనాతి పుణ్ణకుమ్భియా జజ్జరకరణేన. మాతికాఉజఉకరణేనాతి ఉదకపుణ్ణాయ మాతికాయ ఉజుకరణేన. ఏకలక్ఖణన్తి భేదనం కుమ్భిజజ్జరకరణేన ఛడ్డనం మాతికాయ ఉజుకరణేన సద్ధిం ఏకసభావం ఠానాచావనపయోగసబ్భావతో. పచ్ఛిమం పన ద్వయన్తి ఝాపనం అపరిభోగకరణఞ్చ.
Aṭṭhakathāyaṃ tāva vuttanti mahāaṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ. Patthinnassa khādanaṃ itarassa pānañca sappiādīnaṃ paribhogoti āha – ‘‘akhāditabbaṃ vā apātabbaṃ vā karotī’’ti. Kathaṃ pana tathā karotīti āha ‘‘uccāraṃ vā passāvaṃ vā’’tiādi. Kasmā panettha dukkaṭaṃ vuttanti āha ‘‘ṭhānācāvanassa natthitāya dukkaṭa’’nti. Purimadvayanti bhedanaṃ chaḍḍanañca. Kasmā na sametīti āha ‘‘tañhī’’tiādi. Kumbhijajjarakaraṇenāti puṇṇakumbhiyā jajjarakaraṇena. Mātikāujaukaraṇenāti udakapuṇṇāya mātikāya ujukaraṇena. Ekalakkhaṇanti bhedanaṃ kumbhijajjarakaraṇena chaḍḍanaṃ mātikāya ujukaraṇena saddhiṃ ekasabhāvaṃ ṭhānācāvanapayogasabbhāvato. Pacchimaṃ pana dvayanti jhāpanaṃ aparibhogakaraṇañca.
ఏత్థ ఏవం వినిచ్ఛయం వదన్తీతి ఏత్థ మహాఅట్ఠకథాయం వుత్తే ఏకే ఆచరియా ఏవం వినిచ్ఛయం వదన్తి. పచ్ఛిమద్వయం సన్ధాయ వుత్తన్తి ఏత్థ పురిమద్వయే వినిచ్ఛయో హేట్ఠా వుత్తానుసారేన సక్కా విఞ్ఞాతున్తి తత్థ కిఞ్చి అవత్వా పచ్ఛిమద్వయం సన్ధాయ ఠానాచావనస్స నత్థితాయ దుక్కటన్తి ఇదం వుత్తన్తి అధిప్పాయో. థేయ్యచిత్తేనాతి అత్తనో వా పరస్స వా కాతుకామతావసేన ఉప్పన్నథేయ్యచిత్తేన. వినాసేతుకామతాయాతి హత్థపాదాదిం ఛిన్దన్తో వియ కేవలం వినాసేతుకామతాయ. పురిమద్వయే కిం హోతి, కిం అధిప్పాయేన న కిఞ్చి వుత్తన్తి ఆహ – ‘‘పురిమద్వయే పన…పే॰… పారాజిక’’న్తి. తత్థ వుత్తనయేన భిన్దన్తస్స వా ఛడ్డేన్తస్స వాతి ముగ్గరేన పోథేత్వా భిన్దన్తస్స ఉదకం వా వాలికం వా ఆకిరిత్వా ఉత్తరాపేన్తస్సాతి అత్థో. అయుత్తన్తి చేతి పాళియం పురిమపదద్వయేపి దుక్కటస్సేవ వుత్తత్తా ‘‘పురిమద్వయే…పే॰… పారాజికన్తి ఇదం అయుత్త’’న్తి యది తుమ్హాకం సియాతి అత్థో. నాతి అయుత్తభావప్పసఙ్గం నిసేధేత్వా తత్థ కారణమాహ ‘‘అఞ్ఞథా గహేతబ్బత్థతో’’తి. కథం పనేత్థ అత్థో గహేతబ్బోతి ఆహ ‘‘పాళియం హీ’’తిఆది. నాసేతుకామతాపక్ఖే హేట్ఠా వుత్తనయేనేవ అత్థస్స అవిరుజ్ఝనతో ‘‘థేయ్యచిత్తపక్ఖే’’తి వుత్తం. ‘‘ఏవం వినిచ్ఛయం వదన్తీ’’తి ఇతో పట్ఠాయ వుత్తస్స సబ్బస్సపి ఏకస్సేవ వచనత్తా ‘‘ఏవమేకే వదన్తీ’’తి నిగమనవసేన వుత్తం.
Ettha evaṃ vinicchayaṃ vadantīti ettha mahāaṭṭhakathāyaṃ vutte eke ācariyā evaṃ vinicchayaṃ vadanti. Pacchimadvayaṃ sandhāya vuttanti ettha purimadvaye vinicchayo heṭṭhā vuttānusārena sakkā viññātunti tattha kiñci avatvā pacchimadvayaṃ sandhāya ṭhānācāvanassa natthitāya dukkaṭanti idaṃ vuttanti adhippāyo. Theyyacittenāti attano vā parassa vā kātukāmatāvasena uppannatheyyacittena. Vināsetukāmatāyāti hatthapādādiṃ chindanto viya kevalaṃ vināsetukāmatāya. Purimadvaye kiṃ hoti, kiṃ adhippāyena na kiñci vuttanti āha – ‘‘purimadvaye pana…pe… pārājika’’nti. Tattha vuttanayena bhindantassa vā chaḍḍentassa vāti muggarena pothetvā bhindantassa udakaṃ vā vālikaṃ vā ākiritvā uttarāpentassāti attho. Ayuttanti ceti pāḷiyaṃ purimapadadvayepi dukkaṭasseva vuttattā ‘‘purimadvaye…pe… pārājikanti idaṃ ayutta’’nti yadi tumhākaṃ siyāti attho. Nāti ayuttabhāvappasaṅgaṃ nisedhetvā tattha kāraṇamāha ‘‘aññathā gahetabbatthato’’ti. Kathaṃ panettha attho gahetabboti āha ‘‘pāḷiyaṃ hī’’tiādi. Nāsetukāmatāpakkhe heṭṭhā vuttanayeneva atthassa avirujjhanato ‘‘theyyacittapakkhe’’ti vuttaṃ. ‘‘Evaṃ vinicchayaṃ vadantī’’ti ito paṭṭhāya vuttassa sabbassapi ekasseva vacanattā ‘‘evameke vadantī’’ti nigamanavasena vuttaṃ.
ఇదాని యథావుత్తవసేన పాళియా అత్థే గయ్హమానే మహాఅట్ఠకథాయం చతున్నమ్పి సామఞ్ఞతో వుత్తస్స పచ్ఛిమద్వయం సన్ధాయ వుత్తన్తి వచనే విసేసాభావతో పాళియం వుత్తేసు చతూసు పదేసు ‘‘ఛడ్డేతి వా అపరిభోగం వా కరోతీ’’తి ఇమేసం పదానం విసేసాభావప్పసఙ్గతో చ సయం అఞ్ఞథా పాళిం అట్ఠకథఞ్చ సంసన్దిత్వా అత్థం దస్సేతుకామో ‘‘అయం పనేత్థ సారో’’తిఆదిమాహ. వినీతవత్థుమ్హి ‘‘సఙ్ఘస్స పుఞ్జకితం తిణం థేయ్యచిత్తో ఝాపేసీ’’సి (పారా॰ ౧౫౬) వుత్తత్తా వినీతవత్థుమ్హి తిణజ్ఝాపకో వియాతి ఇమినావ ఠానా అచావేతుకామోవాతి ఏత్థాపి థేయ్యచిత్తేన ఠానా అచావేతుకామోతి ఇదం వుత్తమేవ హోతీతి దట్ఠబ్బం. అఛడ్డేతుకామోయేవాతి ఏత్థాపి థేయ్యచిత్తేనాతి సమ్బన్ధితబ్బం. ఇదఞ్హి థేయ్యచిత్తపక్ఖం సన్ధాయ వుత్తం నాసేతుకామతాపక్ఖస్స వక్ఖమానత్తా. తేనేవాహ ‘‘నాసేతుకామతాపక్ఖే పనా’’తిఆది. ఇతరథాపి యుజ్జతీతి థేయ్యచిత్తాభావా ఠానా చావేతుకామస్సపి దుక్కటం యుజ్జతీతి వుత్తం హోతి.
Idāni yathāvuttavasena pāḷiyā atthe gayhamāne mahāaṭṭhakathāyaṃ catunnampi sāmaññato vuttassa pacchimadvayaṃ sandhāya vuttanti vacane visesābhāvato pāḷiyaṃ vuttesu catūsu padesu ‘‘chaḍḍeti vā aparibhogaṃ vā karotī’’ti imesaṃ padānaṃ visesābhāvappasaṅgato ca sayaṃ aññathā pāḷiṃ aṭṭhakathañca saṃsanditvā atthaṃ dassetukāmo ‘‘ayaṃ panettha sāro’’tiādimāha. Vinītavatthumhi ‘‘saṅghassa puñjakitaṃ tiṇaṃ theyyacitto jhāpesī’’si (pārā. 156) vuttattā vinītavatthumhi tiṇajjhāpako viyāti imināva ṭhānā acāvetukāmovāti etthāpi theyyacittena ṭhānā acāvetukāmoti idaṃ vuttameva hotīti daṭṭhabbaṃ. Achaḍḍetukāmoyevāti etthāpi theyyacittenāti sambandhitabbaṃ. Idañhi theyyacittapakkhaṃ sandhāya vuttaṃ nāsetukāmatāpakkhassa vakkhamānattā. Tenevāha ‘‘nāsetukāmatāpakkhe panā’’tiādi. Itarathāpi yujjatīti theyyacittābhāvā ṭhānā cāvetukāmassapi dukkaṭaṃ yujjatīti vuttaṃ hoti.
భూమట్ఠకథావణ్ణనా నిట్ఠితా.
Bhūmaṭṭhakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / వినయపిటక • Vinayapiṭaka / మహావిభఙ్గ • Mahāvibhaṅga / ౨. దుతియపారాజికం • 2. Dutiyapārājikaṃ
అట్ఠకథా • Aṭṭhakathā / వినయపిటక (అట్ఠకథా) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / మహావిభఙ్గ-అట్ఠకథా • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / ౨. దుతియపారాజికం • 2. Dutiyapārājikaṃ
టీకా • Tīkā / వినయపిటక (టీకా) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / వజిరబుద్ధి-టీకా • Vajirabuddhi-ṭīkā / భూమట్ఠకథాదివణ్ణనా • Bhūmaṭṭhakathādivaṇṇanā
టీకా • Tīkā / వినయపిటక (టీకా) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / విమతివినోదనీ-టీకా • Vimativinodanī-ṭīkā / భూమట్ఠకథావణ్ణనా • Bhūmaṭṭhakathāvaṇṇanā