Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / સારત્થદીપની-ટીકા • Sāratthadīpanī-ṭīkā |
બિમ્બિસારસમાગમકથાવણ્ણના
Bimbisārasamāgamakathāvaṇṇanā
૫૫. ઇદાનિ ‘‘અથ ખો ભગવા ગયાસીસે યથાભિરન્તં વિહરિત્વા’’તિઆદીસુ યા સા અનુત્તાનપદવણ્ણના, તં દસ્સેતું ‘‘લટ્ઠિવનેતિ તાલુય્યાને’’તિઆદિ આરદ્ધં. તત્થ તાલુય્યાનેતિ તાલરુક્ખાનં બહુભાવતો એવંલદ્ધનામે ઉય્યાને. અપ્પેકચ્ચે યેન ભગવા તેનઞ્જલિં પણામેત્વાતિઆદીસુ અઞ્જલિં પણામેત્વાતિ યે ઉભતોપક્ખિકા, તે સન્ધાયેતં વુત્તં. તે કિર એવં ચિન્તયિંસુ ‘‘સચે નો મિચ્છાદિટ્ઠિકા ચોદેસ્સન્તિ ‘કસ્મા તુમ્હે સમણં ગોતમં વન્દિત્થા’તિ, તેસં ‘કિં અઞ્જલિમત્તકરણેનપિ વન્દિતં હોતી’તિ વક્ખામ. સચે નો સમ્માદિટ્ઠિકા ચોદેસ્સન્તિ ‘કસ્મા ભગવન્તં ન વન્દિત્થા’તિ, ‘કિં સીસેન ભૂમિં પહરન્તેનેવ વન્દિતં હોતિ, નનુ અઞ્જલિકમ્મમ્પિ વન્દના એવા’તિ વક્ખામા’’તિ. નામગોત્તં સાવેત્વાતિ ‘‘ભો ગોતમ, અહં અસુકસ્સ પુત્તો દત્તો નામ મિત્તો નામ ઇધ આગતો’’તિ વદન્તા નામં સાવેન્તિ નામ, ‘‘ભો ગોતમ, અહં વાસેટ્ઠો નામ કચ્ચાનો નામ ઇધાગતો’’તિ વદન્તા ગોત્તં સાવેન્તિ નામ. એતે કિર દલિદ્દા જિણ્ણકુલપુત્તા પરિસમજ્ઝે નામગોત્તવસેન પાકટા ભવિસ્સામાતિ એવં અકંસુ. યે પન તુણ્હીભૂતા નિસીદિંસુ, તે કેરાટિકા ચેવ અન્ધબાલા ચ. તત્થ કેરાટિકા ‘‘એકં દ્વે કથાસલ્લાપે કરોન્તે વિસ્સાસિકો હોતિ, અથ વિસ્સાસે સતિ એકં દ્વે ભિક્ખા અદાતું ન યુત્ત’’ન્તિ તતો અત્તાનં મોચેન્તા તુણ્હી નિસીદન્તિ. અન્ધબાલા અઞ્ઞાણતાયેવ અવક્ખિત્તા મત્તિકાપિણ્ડો વિય યત્થ કત્થચિ તુણ્હીભૂતા નિસીદન્તિ.
55. Idāni ‘‘atha kho bhagavā gayāsīse yathābhirantaṃ viharitvā’’tiādīsu yā sā anuttānapadavaṇṇanā, taṃ dassetuṃ ‘‘laṭṭhivaneti tāluyyāne’’tiādi āraddhaṃ. Tattha tāluyyāneti tālarukkhānaṃ bahubhāvato evaṃladdhanāme uyyāne. Appekacce yena bhagavā tenañjaliṃ paṇāmetvātiādīsu añjaliṃ paṇāmetvāti ye ubhatopakkhikā, te sandhāyetaṃ vuttaṃ. Te kira evaṃ cintayiṃsu ‘‘sace no micchādiṭṭhikā codessanti ‘kasmā tumhe samaṇaṃ gotamaṃ vanditthā’ti, tesaṃ ‘kiṃ añjalimattakaraṇenapi vanditaṃ hotī’ti vakkhāma. Sace no sammādiṭṭhikā codessanti ‘kasmā bhagavantaṃ na vanditthā’ti, ‘kiṃ sīsena bhūmiṃ paharanteneva vanditaṃ hoti, nanu añjalikammampi vandanā evā’ti vakkhāmā’’ti. Nāmagottaṃ sāvetvāti ‘‘bho gotama, ahaṃ asukassa putto datto nāma mitto nāma idha āgato’’ti vadantā nāmaṃ sāventi nāma, ‘‘bho gotama, ahaṃ vāseṭṭho nāma kaccāno nāma idhāgato’’ti vadantā gottaṃ sāventi nāma. Ete kira daliddā jiṇṇakulaputtā parisamajjhe nāmagottavasena pākaṭā bhavissāmāti evaṃ akaṃsu. Ye pana tuṇhībhūtā nisīdiṃsu, te kerāṭikā ceva andhabālā ca. Tattha kerāṭikā ‘‘ekaṃ dve kathāsallāpe karonte vissāsiko hoti, atha vissāse sati ekaṃ dve bhikkhā adātuṃ na yutta’’nti tato attānaṃ mocentā tuṇhī nisīdanti. Andhabālā aññāṇatāyeva avakkhittā mattikāpiṇḍo viya yattha katthaci tuṇhībhūtā nisīdanti.
કિસકોવદાનોતિ એત્થ કિસકાનં ઓવદાનો કિસકોવદાનોતિ ઇમં તાવ અત્થવિકપ્પં દસ્સેતું ‘‘તાપસચરિયાય કિસસરીરત્તા’’તિઆદિ વુત્તં. અગ્ગિહુત્તન્તિ અગ્ગિપરિચરણં. રૂપાદયોવ ઇધ કામનીયટ્ઠેન ‘‘કામા’’તિ વુત્તાતિ આહ ‘‘એતે રૂપાદયો કામે’’તિ. યઞ્ઞા અભિવદન્તીતિ યાગહેતુ ઇજ્ઝન્તીતિ વદન્તિ. ઉપધીસૂતિ એત્થ ચત્તારો ઉપધી કામુપધિ ખન્ધુપધિ કિલેસુપધિ અભિસઙ્ખારુપધીતિ. કામાપિ હિ ‘‘યં પઞ્ચ કામગુણે પટિચ્ચ ઉપ્પજ્જતિ સુખં સોમનસ્સં, અયં કામાનં અસ્સાદો’’તિ (મ॰ નિ॰ ૧.૧૬૭) એવં વુત્તસ્સ સુખસ્સ અધિટ્ઠાનભાવતો ઉપધીયતિ એત્થ સુખન્તિ ઇમિના વચનત્થેન ‘‘ઉપધી’’તિ વુચ્ચન્તિ. ખન્ધાપિ ખન્ધમૂલકસ્સ દુક્ખસ્સ અધિટ્ઠાનભાવતો, કિલેસાપિ અપાયદુક્ખસ્સ અધિટ્ઠાનભાવતો, અભિસઙ્ખારાપિ ભવદુક્ખસ્સ અધિટ્ઠાનભાવતો ‘‘ઉપધી’’તિ વુચ્ચન્તિ, તેસુ ખન્ધુપધિ ઇધાધિપ્પેતોતિ આહ ‘‘ખન્ધુપધીસુ મલન્તિ ઞત્વા’’તિ. યઞ્ઞા મલમેવ વદન્તીતિ યાગહેતુ મલમેવ ઇજ્ઝતીતિ વદન્તિ. યિટ્ઠેતિ મહાયાગે. હુતેતિ દિવસે દિવસે કત્તબ્બઅગ્ગિપરિચરણે. કામભવે અસત્તન્તિ કામભવે અલગ્ગં, તબ્બિનિમુત્તન્તિ વુત્તં હોતિ.
Kisakovadānoti ettha kisakānaṃ ovadāno kisakovadānoti imaṃ tāva atthavikappaṃ dassetuṃ ‘‘tāpasacariyāya kisasarīrattā’’tiādi vuttaṃ. Aggihuttanti aggiparicaraṇaṃ. Rūpādayova idha kāmanīyaṭṭhena ‘‘kāmā’’ti vuttāti āha ‘‘ete rūpādayo kāme’’ti. Yaññā abhivadantīti yāgahetu ijjhantīti vadanti. Upadhīsūti ettha cattāro upadhī kāmupadhi khandhupadhi kilesupadhi abhisaṅkhārupadhīti. Kāmāpi hi ‘‘yaṃ pañca kāmaguṇe paṭicca uppajjati sukhaṃ somanassaṃ, ayaṃ kāmānaṃ assādo’’ti (ma. ni. 1.167) evaṃ vuttassa sukhassa adhiṭṭhānabhāvato upadhīyati ettha sukhanti iminā vacanatthena ‘‘upadhī’’ti vuccanti. Khandhāpi khandhamūlakassa dukkhassa adhiṭṭhānabhāvato, kilesāpi apāyadukkhassa adhiṭṭhānabhāvato, abhisaṅkhārāpi bhavadukkhassa adhiṭṭhānabhāvato ‘‘upadhī’’ti vuccanti, tesu khandhupadhi idhādhippetoti āha ‘‘khandhupadhīsu malanti ñatvā’’ti. Yaññā malameva vadantīti yāgahetu malameva ijjhatīti vadanti. Yiṭṭheti mahāyāge. Huteti divase divase kattabbaaggiparicaraṇe. Kāmabhave asattanti kāmabhave alaggaṃ, tabbinimuttanti vuttaṃ hoti.
૫૭-૫૮. આસીસનાતિ પત્થના. દિબ્બસુવણ્ણેસુપિ સિઙ્ગીસુવણ્ણસ્સ સબ્બસેટ્ઠત્તા ‘‘સિઙ્ગીનિક્ખસવણ્ણો’’તિ વુત્તં. યથેવ હિ મનુસ્સપરિભોગે સુવણ્ણે યુત્તિકતં હીનં, તતો રસવિદ્ધં સેટ્ઠં, રસવિદ્ધતો આકરુપ્પન્નં, તતો યં કિઞ્ચિ દિબ્બં સેટ્ઠં, એવં દિબ્બસુવણ્ણેસુપિ ચામીકરતો સાતકુમ્ભં, સાતકુમ્ભતો જમ્બુનદં, જમ્બુનદતો સિઙ્ગીસુવણ્ણં, તસ્મા તં સબ્બસેટ્ઠં. સિઙ્ગીનિક્ખન્તિ ચ નિક્ખપરિમાણેન સિઙ્ગીસુવણ્ણેન કતં સુવણ્ણપટ્ટં. ઊનકનિક્ખેન કતઞ્હિ ઘટ્ટનમજ્જનક્ખમં ન હોતિ, અતિરેકેન કતં ઘટ્ટનમજ્જનં ખમતિ, વણ્ણવન્તં પન ન હોતિ, ફરુસધાતુકં ખાયતિ, નિક્ખેન કતં ઘટ્ટનમજ્જનઞ્ચેવ ખમતિ વણ્ણવન્તઞ્ચ હોતિ. નિક્ખં પન વીસતિસુવણ્ણન્તિ કેચિ . પઞ્ચવીસતિસુવણ્ણન્તિ અપરે. મજ્ઝિમનિકાયટ્ઠકથાયં પન ‘‘નિક્ખં નામ પઞ્ચસુવણ્ણા’’તિ વુત્તં. સુવણ્ણો નામ ચતુધરણન્તિ વદન્તિ.
57-58.Āsīsanāti patthanā. Dibbasuvaṇṇesupi siṅgīsuvaṇṇassa sabbaseṭṭhattā ‘‘siṅgīnikkhasavaṇṇo’’ti vuttaṃ. Yatheva hi manussaparibhoge suvaṇṇe yuttikataṃ hīnaṃ, tato rasaviddhaṃ seṭṭhaṃ, rasaviddhato ākaruppannaṃ, tato yaṃ kiñci dibbaṃ seṭṭhaṃ, evaṃ dibbasuvaṇṇesupi cāmīkarato sātakumbhaṃ, sātakumbhato jambunadaṃ, jambunadato siṅgīsuvaṇṇaṃ, tasmā taṃ sabbaseṭṭhaṃ. Siṅgīnikkhanti ca nikkhaparimāṇena siṅgīsuvaṇṇena kataṃ suvaṇṇapaṭṭaṃ. Ūnakanikkhena katañhi ghaṭṭanamajjanakkhamaṃ na hoti, atirekena kataṃ ghaṭṭanamajjanaṃ khamati, vaṇṇavantaṃ pana na hoti, pharusadhātukaṃ khāyati, nikkhena kataṃ ghaṭṭanamajjanañceva khamati vaṇṇavantañca hoti. Nikkhaṃ pana vīsatisuvaṇṇanti keci . Pañcavīsatisuvaṇṇanti apare. Majjhimanikāyaṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘nikkhaṃ nāma pañcasuvaṇṇā’’ti vuttaṃ. Suvaṇṇo nāma catudharaṇanti vadanti.
દસસુ અરિયવાસેસુ વુત્થવાસોતિ –
Dasasu ariyavāsesu vutthavāsoti –
‘‘ઇધ, (દી॰ નિ॰ ૩.૩૪૮; અ॰ નિ॰ ૧૦.૨૦) ભિક્ખવે, ભિક્ખુ પઞ્ચઙ્ગવિપ્પહીનો હોતિ છળઙ્ગસમન્નાગતો એકારક્ખો ચતુરાપસ્સેનો પનુણ્ણપચ્ચેકસચ્ચો સમવયસટ્ઠેસનો અનાવિલસઙ્કપ્પો પસ્સદ્ધકાયસઙ્ખારો સુવિમુત્તચિત્તો સુવિમુત્તપઞ્ઞો.
‘‘Idha, (dī. ni. 3.348; a. ni. 10.20) bhikkhave, bhikkhu pañcaṅgavippahīno hoti chaḷaṅgasamannāgato ekārakkho caturāpasseno panuṇṇapaccekasacco samavayasaṭṭhesano anāvilasaṅkappo passaddhakāyasaṅkhāro suvimuttacitto suvimuttapañño.
‘‘કથઞ્ચ , ભિક્ખવે, ભિક્ખુ પઞ્ચઙ્ગવિપ્પહીનો હોતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો કામચ્છન્દો પહીનો હોતિ, બ્યાપાદો પહીનો હોતિ, થિનમિદ્ધં પહીનં હોતિ, ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચં પહીનં હોતિ, વિચિકિચ્છા પહીના હોતિ. એવં ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ પઞ્ચઙ્ગવિપ્પહીનો હોતિ.
‘‘Kathañca , bhikkhave, bhikkhu pañcaṅgavippahīno hoti? Idha, bhikkhave, bhikkhuno kāmacchando pahīno hoti, byāpādo pahīno hoti, thinamiddhaṃ pahīnaṃ hoti, uddhaccakukkuccaṃ pahīnaṃ hoti, vicikicchā pahīnā hoti. Evaṃ kho, bhikkhave, bhikkhu pañcaṅgavippahīno hoti.
‘‘કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ છળઙ્ગસમન્નાગતો હોતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ચક્ખુના રૂપં દિસ્વા નેવ સુમનો હોતિ ન દુમ્મનો, ઉપેક્ખકો વિહરતિ સતો સમ્પજાનો. સોતેન સદ્દં સુત્વા…પે॰… ઘાનેન ગન્ધં ઘાયિત્વા… જિવ્હાય રસં સાયિત્વા… કાયેન ફોટ્ઠબ્બં ફુસિત્વા… મનસા ધમ્મં વિઞ્ઞાય નેવ સુમનો હોતિ ન દુમ્મનો, ઉપેક્ખકો વિહરતિ સતો સમ્પજાનો. એવં ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ છળઙ્ગસમન્નાગતો હોતિ.
‘‘Kathañca, bhikkhave, bhikkhu chaḷaṅgasamannāgato hoti? Idha, bhikkhave, bhikkhu cakkhunā rūpaṃ disvā neva sumano hoti na dummano, upekkhako viharati sato sampajāno. Sotena saddaṃ sutvā…pe… ghānena gandhaṃ ghāyitvā… jivhāya rasaṃ sāyitvā… kāyena phoṭṭhabbaṃ phusitvā… manasā dhammaṃ viññāya neva sumano hoti na dummano, upekkhako viharati sato sampajāno. Evaṃ kho, bhikkhave, bhikkhu chaḷaṅgasamannāgato hoti.
‘‘કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ એકારક્ખો હોતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સતારક્ખેન ચેતસા સમન્નાગતો હોતિ. એવં ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ એકારક્ખો હોતિ.
‘‘Kathañca, bhikkhave, bhikkhu ekārakkho hoti? Idha, bhikkhave, bhikkhu satārakkhena cetasā samannāgato hoti. Evaṃ kho, bhikkhave, bhikkhu ekārakkho hoti.
‘‘કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ચતુરાપસ્સેનો હોતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સઙ્ખાયેકં પટિસેવતિ, સઙ્ખાયેકં અધિવાસેતિ, સઙ્ખાયેકં પરિવજ્જેતિ, સઙ્ખાયેકં વિનોદેતિ. એવં ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ચતુરાપસ્સેનો હોતિ.
‘‘Kathañca, bhikkhave, bhikkhu caturāpasseno hoti? Idha, bhikkhave, bhikkhu saṅkhāyekaṃ paṭisevati, saṅkhāyekaṃ adhivāseti, saṅkhāyekaṃ parivajjeti, saṅkhāyekaṃ vinodeti. Evaṃ kho, bhikkhave, bhikkhu caturāpasseno hoti.
‘‘કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ પનુણ્ણપચ્ચેકસચ્ચો હોતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ યાનિ તાનિ પુથુસમણબ્રાહ્મણાનં પુથુપચ્ચેકસચ્ચાનિ , સબ્બાનિ તાનિ નુણ્ણાનિ હોન્તિ પનુણ્ણાનિ ચત્તાનિ વન્તાનિ મુત્તાનિ પહીનાનિ પટિનિસ્સટ્ઠાનિ. એવં ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ પનુણ્ણપચ્ચેકસચ્ચો હોતિ.
‘‘Kathañca, bhikkhave, bhikkhu panuṇṇapaccekasacco hoti? Idha, bhikkhave, bhikkhu yāni tāni puthusamaṇabrāhmaṇānaṃ puthupaccekasaccāni , sabbāni tāni nuṇṇāni honti panuṇṇāni cattāni vantāni muttāni pahīnāni paṭinissaṭṭhāni. Evaṃ kho, bhikkhave, bhikkhu panuṇṇapaccekasacco hoti.
‘‘કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સમવયસટ્ઠેસનો હોતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો કામેસના પહીના હોતિ, ભવેસના પહીના હોતિ, બ્રહ્મચરિયેસના પટિપ્પસ્સદ્ધા. એવં ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સમવયસટ્ઠેસનો હોતિ.
‘‘Kathañca, bhikkhave, bhikkhu samavayasaṭṭhesano hoti? Idha, bhikkhave, bhikkhuno kāmesanā pahīnā hoti, bhavesanā pahīnā hoti, brahmacariyesanā paṭippassaddhā. Evaṃ kho, bhikkhave, bhikkhu samavayasaṭṭhesano hoti.
‘‘કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અનાવિલસઙ્કપ્પો હોતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો કામસઙ્કપ્પો પહીનો હોતિ, બ્યાપાદસઙ્કપ્પો પહીનો હોતિ, વિહિંસાસઙ્કપ્પો પહીનો હોતિ. એવં ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અનાવિલસઙ્કપ્પો હોતિ.
‘‘Kathañca, bhikkhave, bhikkhu anāvilasaṅkappo hoti? Idha, bhikkhave, bhikkhuno kāmasaṅkappo pahīno hoti, byāpādasaṅkappo pahīno hoti, vihiṃsāsaṅkappo pahīno hoti. Evaṃ kho, bhikkhave, bhikkhu anāvilasaṅkappo hoti.
‘‘કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ પસ્સદ્ધકાયસઙ્ખારો હોતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સુખસ્સ ચ પહાના દુક્ખસ્સ ચ પહાના પુબ્બેવ સોમનસ્સદોમનસ્સાનં અત્થઙ્ગમા અદુક્ખમસુખં ઉપેક્ખાસતિપારિસુદ્ધિં ચતુત્થં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ. એવં ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ પસ્સદ્ધકાયસઙ્ખારો હોતિ.
‘‘Kathañca, bhikkhave, bhikkhu passaddhakāyasaṅkhāro hoti? Idha, bhikkhave, bhikkhu sukhassa ca pahānā dukkhassa ca pahānā pubbeva somanassadomanassānaṃ atthaṅgamā adukkhamasukhaṃ upekkhāsatipārisuddhiṃ catutthaṃ jhānaṃ upasampajja viharati. Evaṃ kho, bhikkhave, bhikkhu passaddhakāyasaṅkhāro hoti.
‘‘કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સુવિમુત્તચિત્તો હોતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો રાગાચિત્તં વિમુત્તં હોતિ, દોસા ચિત્તં વિમુત્તં હોતિ, મોહા ચિત્તં વિમુત્તં હોતિ. એવં ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સુવિમુત્તચિત્તો હોતિ.
‘‘Kathañca, bhikkhave, bhikkhu suvimuttacitto hoti? Idha, bhikkhave, bhikkhuno rāgācittaṃ vimuttaṃ hoti, dosā cittaṃ vimuttaṃ hoti, mohā cittaṃ vimuttaṃ hoti. Evaṃ kho, bhikkhave, bhikkhu suvimuttacitto hoti.
‘‘કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સુવિમુત્તપઞ્ઞો હોતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ‘રાગો મે પહીનો ઉચ્છિન્નમૂલો તાલાવત્થુકતો અનભાવંકતો આયતિં અનુપ્પાદધમ્મો’તિ પજાનાતિ, ‘દોસો મે પહીનો…પે॰… મોહો મે પહીનો ઉચ્છિન્નમૂલો તાલાવત્થુકતો અનભાવંકતો આયતિં અનુપ્પાદધમ્મો’તિ પજાનાતિ. એવં ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સુવિમુત્તપઞ્ઞો હોતી’’તિ (દી॰ નિ॰ ૩.૩૪૮; અ॰ નિ॰ ૧૦.૨૦) –
‘‘Kathañca, bhikkhave, bhikkhu suvimuttapañño hoti? Idha, bhikkhave, bhikkhu ‘rāgo me pahīno ucchinnamūlo tālāvatthukato anabhāvaṃkato āyatiṃ anuppādadhammo’ti pajānāti, ‘doso me pahīno…pe… moho me pahīno ucchinnamūlo tālāvatthukato anabhāvaṃkato āyatiṃ anuppādadhammo’ti pajānāti. Evaṃ kho, bhikkhave, bhikkhu suvimuttapañño hotī’’ti (dī. ni. 3.348; a. ni. 10.20) –
એવમાગતેસુ દસસુ અરિયવાસેસુ વુત્થવાસો.
Evamāgatesu dasasu ariyavāsesu vutthavāso.
તત્થ વસન્તિ એત્થાતિ વાસા, અરિયાનં એવ વાસાતિ અરિયવાસા અનરિયાનં તાદિસાનં વાસાનં અસમ્ભવતો. અરિયાતિ ચેત્થ ઉક્કટ્ઠનિદ્દેસેન ખીણાસવા ગહિતા. એકારક્ખોતિ એકા સતિસઙ્ખાતા આરક્ખા એતસ્સાતિ એકારક્ખો. ખીણાસવસ્સ (દી॰ નિ॰ અટ્ઠ॰ ૩.૩૪૮; અ॰ નિ॰ અટ્ઠ॰ ૩.૧૦.૨૦) હિ તીસુ દ્વારેસુ સબ્બકાલે સતિ આરક્ખકિચ્ચં સાધેતિ. તેનેવસ્સ ચરતો ચ તિટ્ઠતો ચ સુત્તસ્સ ચ જાગરસ્સ ચ સતતં સમિતં ઞાણદસ્સનં પચ્ચુપટ્ઠિતં હોતીતિ વુચ્ચતિ.
Tattha vasanti etthāti vāsā, ariyānaṃ eva vāsāti ariyavāsā anariyānaṃ tādisānaṃ vāsānaṃ asambhavato. Ariyāti cettha ukkaṭṭhaniddesena khīṇāsavā gahitā. Ekārakkhoti ekā satisaṅkhātā ārakkhā etassāti ekārakkho. Khīṇāsavassa (dī. ni. aṭṭha. 3.348; a. ni. aṭṭha. 3.10.20) hi tīsu dvāresu sabbakāle sati ārakkhakiccaṃ sādheti. Tenevassa carato ca tiṭṭhato ca suttassa ca jāgarassa ca satataṃ samitaṃ ñāṇadassanaṃ paccupaṭṭhitaṃ hotīti vuccati.
ચતુરાપસ્સેનોતિ ચત્તારિ અપસ્સેનાનિ અપસ્સયા એતસ્સાતિ ચતુરાપસ્સેનો. સઙ્ખાયાતિ ઞાણેન (દી॰ નિ॰ અટ્ઠ॰ ૩.૩૦૮). પટિસેવતીતિ ઞાણેન ઞત્વા સેવિતબ્બયુત્તકમેવ સેવતિ. તસ્સ વિત્થારો ‘‘પટિસઙ્ખા યોનિસો ચીવરં પરિભુઞ્જતી’’તિઆદિના (મ॰ નિ॰ ૧.૨૩; અ॰ નિ॰ ૬.૫૮) નયેન વેદિતબ્બો. સઙ્ખાયેકં અધિવાસેતીતિ ઞાણેન ઞત્વા અધિવાસેતબ્બયુત્તકમેવ અધિવાસેતિ. વિત્થારો પનેત્થ ‘‘પટિસઙ્ખા યોનિસો ખમો હોતિ સીતસ્સા’’તિઆદિના (મ॰ નિ॰ ૧.૨૪) નયેન વેદિતબ્બો. પરિવજ્જેતીતિ ઞાણેન ઞત્વા પરિવજ્જેતબ્બયુત્તકમેવ પરિવજ્જેતિ. તસ્સ વિત્થારો ‘‘પટિસઙ્ખા યોનિસો ચણ્ડં હત્થિં પરિવજ્જેતી’’તિઆદિના નયેન વેદિતબ્બો. વિનોદેતીતિ ઞાણેન ઞત્વા વિનોદેતબ્બમેવ વિનોદેતિ નુદતિ નીહરતિ અન્તો વસિતું ન દેતિ. તસ્સ વિત્થારો ‘‘ઉપ્પન્નં કામવિતક્કં નાધિવાસેતી’’તિઆદિના નયેન વેદિતબ્બો.
Caturāpassenoti cattāri apassenāni apassayā etassāti caturāpasseno. Saṅkhāyāti ñāṇena (dī. ni. aṭṭha. 3.308). Paṭisevatīti ñāṇena ñatvā sevitabbayuttakameva sevati. Tassa vitthāro ‘‘paṭisaṅkhā yoniso cīvaraṃ paribhuñjatī’’tiādinā (ma. ni. 1.23; a. ni. 6.58) nayena veditabbo. Saṅkhāyekaṃ adhivāsetīti ñāṇena ñatvā adhivāsetabbayuttakameva adhivāseti. Vitthāro panettha ‘‘paṭisaṅkhā yoniso khamo hoti sītassā’’tiādinā (ma. ni. 1.24) nayena veditabbo. Parivajjetīti ñāṇena ñatvā parivajjetabbayuttakameva parivajjeti. Tassa vitthāro ‘‘paṭisaṅkhā yoniso caṇḍaṃ hatthiṃ parivajjetī’’tiādinā nayena veditabbo. Vinodetīti ñāṇena ñatvā vinodetabbameva vinodeti nudati nīharati anto vasituṃ na deti. Tassa vitthāro ‘‘uppannaṃ kāmavitakkaṃ nādhivāsetī’’tiādinā nayena veditabbo.
પનુણ્ણપચ્ચેકસચ્ચોતિ (અ॰ નિ॰ અટ્ઠ॰ ૨.૪.૩૮; દી॰ નિ॰ અટ્ઠ॰ ૩.૩૪૮) ‘‘ઇદમેવ દસ્સનં સચ્ચં, ઇદમેવ સચ્ચ’’ન્તિ એવં પાટિયેક્કં ગહિતત્તા પચ્ચેકસઙ્ખાતાનિ દિટ્ઠિસચ્ચાનિ પનુણ્ણાનિ નીહટાનિ પહીનાનિ અસ્સાતિ પનુણ્ણપચ્ચેકસચ્ચો. પુથુસમણબ્રાહ્મણાનન્તિ બહૂનં સમણબ્રાહ્મણાનં. એત્થ ચ સમણાતિ પબ્બજ્જુપગતા. બ્રાહ્મણાતિ ભોવાદિનો. પુથુપચ્ચેકસચ્ચાનીતિ બહૂનિ પાટેક્કસચ્ચાનિ, ‘‘ઇદમેવ દસ્સનં સચ્ચં, ઇદમેવ સચ્ચ’’ન્તિ પાટિયેક્કં ગહિતાનિ બહૂનિ સચ્ચાનીતિ અત્થો. નુણ્ણાનીતિ નીહટાનિ. પનુણ્ણાનીતિ સુટ્ઠુ નીહતાનિ. ચત્તાનીતિ વિસ્સટ્ઠાનિ. વન્તાનીતિ વમિતાનિ. મુત્તાનીતિ છિન્નબન્ધનાનિ કતાનિ. પહીનાનીતિ પજહિતાનિ. પટિનિસ્સટ્ઠાનીતિ યથા ન પુન ચિત્તં આરોહન્તિ, એવં પટિવિસ્સજ્જિતાનિ. સબ્બાનેવ ચેતાનિ અરિયમગ્ગાધિગમતો પુબ્બે ગહિતસ્સ દિટ્ઠિગ્ગાહસ્સ વિસ્સટ્ઠભાવવેવચનાનિ.
Panuṇṇapaccekasaccoti (a. ni. aṭṭha. 2.4.38; dī. ni. aṭṭha. 3.348) ‘‘idameva dassanaṃ saccaṃ, idameva sacca’’nti evaṃ pāṭiyekkaṃ gahitattā paccekasaṅkhātāni diṭṭhisaccāni panuṇṇāni nīhaṭāni pahīnāni assāti panuṇṇapaccekasacco. Puthusamaṇabrāhmaṇānanti bahūnaṃ samaṇabrāhmaṇānaṃ. Ettha ca samaṇāti pabbajjupagatā. Brāhmaṇāti bhovādino. Puthupaccekasaccānīti bahūni pāṭekkasaccāni, ‘‘idameva dassanaṃ saccaṃ, idameva sacca’’nti pāṭiyekkaṃ gahitāni bahūni saccānīti attho. Nuṇṇānīti nīhaṭāni. Panuṇṇānīti suṭṭhu nīhatāni. Cattānīti vissaṭṭhāni. Vantānīti vamitāni. Muttānīti chinnabandhanāni katāni. Pahīnānīti pajahitāni. Paṭinissaṭṭhānīti yathā na puna cittaṃ ārohanti, evaṃ paṭivissajjitāni. Sabbāneva cetāni ariyamaggādhigamato pubbe gahitassa diṭṭhiggāhassa vissaṭṭhabhāvavevacanāni.
સમવયસટ્ઠેસનોતિ (દી॰ નિ॰ અટ્ઠ॰ ૩.૩૪૮; અ॰ નિ॰ અટ્ઠ॰ ૩.૧૦.૨૦) એત્થ અવયાતિ અનૂના. સટ્ઠાતિ નિસ્સટ્ઠા. સમ્મા અવયા સટ્ઠા એસના અસ્સાતિ સમવયસટ્ઠેસનો, સમ્મા વિસ્સટ્ઠસબ્બએસનોતિ અત્થો. ‘‘રાગા ચિત્તં વિમુત્ત’’ન્તિઆદીહિ મગ્ગસ્સ કિચ્ચનિપ્ફત્તિ કથિતા રાગાદીનં પહીનભાવદીપનતો. ‘‘રાગો મે પહીનો’’તિઆદીહિ પચ્ચવેક્ખણામુખેન અરિયફલં કથિતં. અધિગતે હિ અગ્ગફલે સબ્બસો રાગાદીનં અનુપ્પાદધમ્મતં પજાનાતિ, તઞ્ચ પજાનનં પચ્ચવેક્ખણઞાણન્તિ. તત્થ પઞ્ચઙ્ગવિપ્પહાનપચ્ચેકસચ્ચાપનોદનએસનાસમવયસજ્જનાનિ ‘‘સઙ્ખાયેકં પટિસેવતિ અધિવાસેતિ પરિવજ્જેતિ વિનોદેતી’’તિ વુત્તેસુ અપસ્સેનેસુ વિનોદના ચ મગ્ગકિચ્ચાનેવ, ઇતરે ચ મગ્ગેનેવ સમિજ્ઝન્તિ.
Samavayasaṭṭhesanoti (dī. ni. aṭṭha. 3.348; a. ni. aṭṭha. 3.10.20) ettha avayāti anūnā. Saṭṭhāti nissaṭṭhā. Sammā avayā saṭṭhā esanā assāti samavayasaṭṭhesano, sammā vissaṭṭhasabbaesanoti attho. ‘‘Rāgā cittaṃ vimutta’’ntiādīhi maggassa kiccanipphatti kathitā rāgādīnaṃ pahīnabhāvadīpanato. ‘‘Rāgo me pahīno’’tiādīhi paccavekkhaṇāmukhena ariyaphalaṃ kathitaṃ. Adhigate hi aggaphale sabbaso rāgādīnaṃ anuppādadhammataṃ pajānāti, tañca pajānanaṃ paccavekkhaṇañāṇanti. Tattha pañcaṅgavippahānapaccekasaccāpanodanaesanāsamavayasajjanāni ‘‘saṅkhāyekaṃ paṭisevati adhivāseti parivajjeti vinodetī’’ti vuttesu apassenesu vinodanā ca maggakiccāneva, itare ca maggeneva samijjhanti.
દસબલોતિ કાયબલસઙ્ખાતાનિ ઞાણબલસઙ્ખાતાનિ ચ દસ બલાનિ એતસ્સાતિ દસબલો. દુવિધઞ્હિ તથાગતસ્સ બલં કાયબલં ઞાણબલઞ્ચ. તેસુ કાયબલં હત્થિકુલાનુસારેન વેદિતબ્બં. વુત્તઞ્હેતં પોરાણેહિ –
Dasabaloti kāyabalasaṅkhātāni ñāṇabalasaṅkhātāni ca dasa balāni etassāti dasabalo. Duvidhañhi tathāgatassa balaṃ kāyabalaṃ ñāṇabalañca. Tesu kāyabalaṃ hatthikulānusārena veditabbaṃ. Vuttañhetaṃ porāṇehi –
‘‘કાળાવકઞ્ચ ગઙ્ગેય્યં, પણ્ડરં તમ્બપિઙ્ગલં;
‘‘Kāḷāvakañca gaṅgeyyaṃ, paṇḍaraṃ tambapiṅgalaṃ;
ગન્ધમઙ્ગલહેમઞ્ચ, ઉપોસથછદ્દન્તિમે દસા’’તિ. (મ॰ નિ॰ અટ્ઠ॰ ૧.૧૪૮; સં॰ નિ॰ અટ્ઠ॰ ૨.૨.૨૨; અ॰ નિ॰ અટ્ઠ॰ ૩.૧૦.૨૧; વિભ॰ અટ્ઠ ૭૬; ઉદા॰ અટ્ઠ॰ ૭૫; બુ॰ વં॰ અટ્ઠ॰ ૧.૩૯; પટિ॰ મ॰ અટ્ઠ॰ ૨.૨.૪૪; ચૂળનિ॰ અટ્ઠ॰ ૮૧);
Gandhamaṅgalahemañca, uposathachaddantime dasā’’ti. (ma. ni. aṭṭha. 1.148; saṃ. ni. aṭṭha. 2.2.22; a. ni. aṭṭha. 3.10.21; vibha. aṭṭha 76; udā. aṭṭha. 75; bu. vaṃ. aṭṭha. 1.39; paṭi. ma. aṭṭha. 2.2.44; cūḷani. aṭṭha. 81);
ઇમાનિ હિ દસ હત્થિકુલાનિ. તત્થ કાળાવકન્તિ પકતિહત્થિકુલં દટ્ઠબ્બં. યં દસન્નં પુરિસાનં કાયબલં, તં એકસ્સ કાળાવકસ્સ હત્થિનો. યં દસન્નં કાળાવકાનં બલં, તં એકસ્સ ગઙ્ગેય્યસ્સ. યં દસન્નં ગઙ્ગેય્યાનં, તં એકસ્સ પણ્ડરસ્સ. યં દસન્નં પણ્ડરાનં, તં એકસ્સ તમ્બસ્સ. યં દસન્નં તમ્બાનં, તં એકસ્સ પિઙ્ગલસ્સ. યં દસન્નં પિઙ્ગલાનં, તં એકસ્સ ગન્ધહત્થિનો. યં દસન્નં ગન્ધહત્થીનં, તં એકસ્સ મઙ્ગલસ્સ. યં દસન્નં મઙ્ગલાનં, તં એકસ્સ હેમવતસ્સ. યં દસન્નં હેમવતાનં, તં એકસ્સ ઉપોસથસ્સ. યં દસન્નં ઉપોસથાનં, તં એકસ્સ છદ્દન્તસ્સ. યં દસન્નં છદ્દન્તાનં, તં એકસ્સ તથાગતસ્સ કાયબલં. નારાયનસઙ્ઘાતબલન્તિપિ ઇદમેવ વુચ્ચતિ. તત્થ નારા વુચ્ચન્તિ રસ્મિયો, તા બહૂ નાનાવિધા તતો ઉપ્પજ્જન્તીતિ નારાયનં, વજિરં, તસ્મા વજિરસઙ્ઘાતબલન્તિ અત્થો. તદેતં પકતિહત્થિગણનાય હત્થીનં કોટિસહસ્સાનં, પુરિસગણનાય દસન્નં પુરિસકોટિસહસ્સાનં બલં હોતિ. ઇદં તાવ તથાગતસ્સ કાયબલં.
Imāni hi dasa hatthikulāni. Tattha kāḷāvakanti pakatihatthikulaṃ daṭṭhabbaṃ. Yaṃ dasannaṃ purisānaṃ kāyabalaṃ, taṃ ekassa kāḷāvakassa hatthino. Yaṃ dasannaṃ kāḷāvakānaṃ balaṃ, taṃ ekassa gaṅgeyyassa. Yaṃ dasannaṃ gaṅgeyyānaṃ, taṃ ekassa paṇḍarassa. Yaṃ dasannaṃ paṇḍarānaṃ, taṃ ekassa tambassa. Yaṃ dasannaṃ tambānaṃ, taṃ ekassa piṅgalassa. Yaṃ dasannaṃ piṅgalānaṃ, taṃ ekassa gandhahatthino. Yaṃ dasannaṃ gandhahatthīnaṃ, taṃ ekassa maṅgalassa. Yaṃ dasannaṃ maṅgalānaṃ, taṃ ekassa hemavatassa. Yaṃ dasannaṃ hemavatānaṃ, taṃ ekassa uposathassa. Yaṃ dasannaṃ uposathānaṃ, taṃ ekassa chaddantassa. Yaṃ dasannaṃ chaddantānaṃ, taṃ ekassa tathāgatassa kāyabalaṃ. Nārāyanasaṅghātabalantipi idameva vuccati. Tattha nārā vuccanti rasmiyo, tā bahū nānāvidhā tato uppajjantīti nārāyanaṃ, vajiraṃ, tasmā vajirasaṅghātabalanti attho. Tadetaṃ pakatihatthigaṇanāya hatthīnaṃ koṭisahassānaṃ, purisagaṇanāya dasannaṃ purisakoṭisahassānaṃ balaṃ hoti. Idaṃ tāva tathāgatassa kāyabalaṃ.
ઞાણબલં પન પાળિયં આગતમેવ. તત્રાયં પાળિ (મ॰ નિ॰ ૧.૧૪૮; અ॰ નિ॰ ૧૦.૨૧) –
Ñāṇabalaṃ pana pāḷiyaṃ āgatameva. Tatrāyaṃ pāḷi (ma. ni. 1.148; a. ni. 10.21) –
‘‘દસ ખો પનિમાનિ, સારિપુત્ત, તથાગતસ્સ તથાગતબલાનિ, યેહિ બલેહિ સમન્નાગતો તથાગતો આસભં ઠાનં પટિજાનાતિ, પરિસાસુ સીહનાદં નદતિ, બ્રહ્મચક્કં પવત્તેતિ. કતમાનિ દસ? ઇધ, સારિપુત્ત, તથાગતો ઠાનઞ્ચ ઠાનતો અટ્ઠાનઞ્ચ અટ્ઠાનતો યથાભૂતં પજાનાતિ, યમ્પિ, સારિપુત્ત, તથાગતો ઠાનઞ્ચ ઠાનતો અટ્ઠાનઞ્ચ અટ્ઠાનતો યથાભૂતં પજાનાતિ. ઇદમ્પિ, સારિપુત્ત, તથાગતસ્સ તથાગતબલં હોતિ, યં બલં આગમ્મ તથાગતો આસભં ઠાનં પટિજાનાતિ, પરિસાસુ સીહનાદં નદતિ, બ્રહ્મચક્કં પવત્તેતિ. (૧)
‘‘Dasa kho panimāni, sāriputta, tathāgatassa tathāgatabalāni, yehi balehi samannāgato tathāgato āsabhaṃ ṭhānaṃ paṭijānāti, parisāsu sīhanādaṃ nadati, brahmacakkaṃ pavatteti. Katamāni dasa? Idha, sāriputta, tathāgato ṭhānañca ṭhānato aṭṭhānañca aṭṭhānato yathābhūtaṃ pajānāti, yampi, sāriputta, tathāgato ṭhānañca ṭhānato aṭṭhānañca aṭṭhānato yathābhūtaṃ pajānāti. Idampi, sāriputta, tathāgatassa tathāgatabalaṃ hoti, yaṃ balaṃ āgamma tathāgato āsabhaṃ ṭhānaṃ paṭijānāti, parisāsu sīhanādaṃ nadati, brahmacakkaṃ pavatteti. (1)
‘‘પુન ચપરં, સારિપુત્ત, તથાગતો અતીતાનાગતપચ્ચુપ્પન્નાનં કમ્મસમાદાનાનં ઠાનસો હેતુસો વિપાકં યથાભૂતં પજાનાતિ…પે॰…. (૨)
‘‘Puna caparaṃ, sāriputta, tathāgato atītānāgatapaccuppannānaṃ kammasamādānānaṃ ṭhānaso hetuso vipākaṃ yathābhūtaṃ pajānāti…pe…. (2)
‘‘પુન ચપરં, સારિપુત્ત, તથાગતો સબ્બત્થગામિનિં પટિપદં યથાભૂતં પજાનાતિ…પે॰…. (૩)
‘‘Puna caparaṃ, sāriputta, tathāgato sabbatthagāminiṃ paṭipadaṃ yathābhūtaṃ pajānāti…pe…. (3)
‘‘પુન ચપરં, સારિપુત્ત, તથાગતો અનેકધાતું નાનાધાતું લોકં યથાભૂતં પજાનાતિ…પે॰…. (૪)
‘‘Puna caparaṃ, sāriputta, tathāgato anekadhātuṃ nānādhātuṃ lokaṃ yathābhūtaṃ pajānāti…pe…. (4)
‘‘પુન ચપરં, સારિપુત્ત, તથાગતો સત્તાનં નાનાધિમુત્તિકતં યથાભૂતં પજાનાતિ…પે॰…. (૫)
‘‘Puna caparaṃ, sāriputta, tathāgato sattānaṃ nānādhimuttikataṃ yathābhūtaṃ pajānāti…pe…. (5)
‘‘પુન ચપરં, સારિપુત્ત, તથાગતો પરસત્તાનં પરપુગ્ગલાનં ઇન્દ્રિયપરોપરિયત્તં યથાભૂતં પજાનાતિ…પે॰…. (૬)
‘‘Puna caparaṃ, sāriputta, tathāgato parasattānaṃ parapuggalānaṃ indriyaparopariyattaṃ yathābhūtaṃ pajānāti…pe…. (6)
‘‘પુન ચપરં, સારિપુત્ત, તથાગતો ઝાનવિમોક્ખસમાધિસમાપત્તીનં સંકિલેસં વોદાનં વુટ્ઠાનં યથાભૂતં પજાનાતિ…પે॰…. (૭)
‘‘Puna caparaṃ, sāriputta, tathāgato jhānavimokkhasamādhisamāpattīnaṃ saṃkilesaṃ vodānaṃ vuṭṭhānaṃ yathābhūtaṃ pajānāti…pe…. (7)
‘‘પુન ચપરં, સારિપુત્ત, તથાગતો અનેકવિહિતં પુબ્બેનિવાસં અનુસ્સરતિ. સેય્યથિદં? એકમ્પિ જાતિં દ્વેપિ જાતિયો…પે॰… ઇતિ સાકારં સઉદ્દેસં અનેકવિહિતં પુબ્બેનિવાસં અનુસ્સરતિ…પે॰…. (૮)
‘‘Puna caparaṃ, sāriputta, tathāgato anekavihitaṃ pubbenivāsaṃ anussarati. Seyyathidaṃ? Ekampi jātiṃ dvepi jātiyo…pe… iti sākāraṃ sauddesaṃ anekavihitaṃ pubbenivāsaṃ anussarati…pe…. (8)
‘‘પુન ચપરં, સારિપુત્ત, તથાગતો દિબ્બેન ચક્ખુના વિસુદ્ધેન અતિક્કન્તમાનુસકેન સત્તે પસ્સતિ ચવમાને ઉપપજ્જમાને હીને પણીતે સુવણ્ણે દુબ્બણ્ણે સુગતે દુગ્ગતે, યથાકમ્મૂપગે સત્તે પજાનાતિ…પે॰…. (૯)
‘‘Puna caparaṃ, sāriputta, tathāgato dibbena cakkhunā visuddhena atikkantamānusakena satte passati cavamāne upapajjamāne hīne paṇīte suvaṇṇe dubbaṇṇe sugate duggate, yathākammūpage satte pajānāti…pe…. (9)
‘‘પુન ચપરં, સારિપુત્ત, તથાગતો આસવાનં ખયા અનાસવં ચેતોવિમુત્તિં પઞ્ઞાવિમુત્તિં દિટ્ઠેવ ધમ્મે સયં અભિઞ્ઞા સચ્છિકત્વા ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ…પે॰… ઇદમ્પિ, સારિપુત્ત, તથાગતસ્સ તથાગતબલં હોતિ, યં બલં આગમ્મ તથાગતો આસભં ઠાનં પટિજાનાતિ, પરિસાસુ સીહનાદં નદતિ, બ્રહ્મચક્કં પવત્તેતિ. ઇમાનિ ખો, સારિપુત્ત, દસ તથાગતસ્સ તથાગતબલાની’’તિ. (૧૦)
‘‘Puna caparaṃ, sāriputta, tathāgato āsavānaṃ khayā anāsavaṃ cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ diṭṭheva dhamme sayaṃ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharati…pe… idampi, sāriputta, tathāgatassa tathāgatabalaṃ hoti, yaṃ balaṃ āgamma tathāgato āsabhaṃ ṭhānaṃ paṭijānāti, parisāsu sīhanādaṃ nadati, brahmacakkaṃ pavatteti. Imāni kho, sāriputta, dasa tathāgatassa tathāgatabalānī’’ti. (10)
તત્થ (મ॰ નિ॰ અટ્ઠ॰ ૧.૧૪૮; અ॰ નિ॰ અટ્ઠ॰ ૩.૧૦.૨૧; વિભ॰ અટ્ઠ॰ ૭૬૦) ઠાનઞ્ચ ઠાનતોતિ કારણઞ્ચ કારણતો. ‘‘યે યે ધમ્મા યેસં યેસં ધમ્માનં હેતૂ પચ્ચયા ઉપ્પાદાય, તં તં ઠાનં. યે યે ધમ્મા યેસં યેસં ધમ્માનં ન હેતૂ ન પચ્ચયા ઉપ્પાદાય, તં તં અટ્ઠાન’’ન્તિ પજાનન્તો ઠાનઞ્ચ ઠાનતો અટ્ઠાનઞ્ચ અટ્ઠાનતો યથાભૂતં પજાનાતિ. યમ્પીતિ યેન ઞાણેન.
Tattha (ma. ni. aṭṭha. 1.148; a. ni. aṭṭha. 3.10.21; vibha. aṭṭha. 760) ṭhānañca ṭhānatoti kāraṇañca kāraṇato. ‘‘Ye ye dhammā yesaṃ yesaṃ dhammānaṃ hetū paccayā uppādāya, taṃ taṃ ṭhānaṃ. Ye ye dhammā yesaṃ yesaṃ dhammānaṃ na hetū na paccayā uppādāya, taṃ taṃ aṭṭhāna’’nti pajānanto ṭhānañca ṭhānato aṭṭhānañca aṭṭhānato yathābhūtaṃ pajānāti. Yampīti yena ñāṇena.
કમ્મસમાદાનાનન્તિ સમાદિયિત્વા કતાનં કુસલાકુસલકમ્માનં, કમ્મમેવ વા કમ્મસમાદાનં. ઠાનસો હેતુસોતિ પચ્ચયતો ચેવ હેતુતો ચ. તત્થ ગતિઉપધિકાલપયોગા વિપાકસ્સ ઠાનં, કમ્મં હેતુ.
Kammasamādānānanti samādiyitvā katānaṃ kusalākusalakammānaṃ, kammameva vā kammasamādānaṃ. Ṭhānaso hetusoti paccayato ceva hetuto ca. Tattha gatiupadhikālapayogā vipākassa ṭhānaṃ, kammaṃ hetu.
સબ્બત્થગામિનિન્તિ સબ્બગતિગામિનિઞ્ચ અગતિગામિનિઞ્ચ. પટિપદન્તિ મગ્ગં. યથાભૂતં પજાનાતીતિ બહૂસુપિ મનુસ્સેસુ એકમેવ પાણં ઘાતેન્તેસુ કામં સબ્બેસમ્પિ ચેતના તસ્સેવેકસ્સ જીવિતિન્દ્રિયારમ્મણા, તં પન કમ્મં તેસં નાનાકારં. તેસુ હિ એકો આદરેન છન્દજાતો કરોતિ, એકો ‘‘એહિ ત્વમ્પિ કરોહી’’તિ પરેહિ નિપ્પીળિતો કરોતિ, એકો સમાનચ્છન્દો વિય હુત્વા અપ્પટિબાહિયમાનો વિચરતિ, તસ્મા તેસુ એકો તેનેવ કમ્મેન નિરયે નિબ્બત્તતિ, એકો તિરચ્છાનયોનિયં, એકો પેત્તિવિસયે. તં તથાગતો આયૂહનક્ખણેયેવ ‘‘ઇમિના નીહારેન આયૂહિતત્તા એસ નિરયે નિબ્બત્તિસ્સતિ, એસ તિરચ્છાનયોનિયં, એસ પેત્તિવિસયે’’તિ જાનાતિ. નિરયે નિબ્બત્તમાનમ્પિ ‘‘એસ મહાનિરયે નિબ્બત્તિસ્સતિ, એસ ઉસ્સદનિરયે’’તિ જાનાતિ. તિરચ્છાનયોનિયં નિબ્બત્તમાનમ્પિ ‘‘એસ અપાદકો ભવિસ્સતિ, એસ દ્વિપાદકો, એસ ચતુપ્પાદો, એસ બહુપ્પાદો’’તિ જાનાતિ. પેત્તિવિસયે નિબ્બત્તમાનમ્પિ ‘‘એસ નિજ્ઝામતણ્હિકો ભવિસ્સતિ, એસ ખુપ્પિપાસિકો, એસ પરદત્તૂપજીવી’’તિ જાનાતિ. તેસુ ચ કમ્મેસુ ‘‘ઇદં કમ્મં પટિસન્ધિં આકડ્ઢિસ્સતિ, એતં અઞ્ઞેન દિન્નાય પટિસન્ધિયા ઉપધિવેપક્કં ભવિસ્સતી’’તિ જાનાતિ.
Sabbatthagāmininti sabbagatigāminiñca agatigāminiñca. Paṭipadanti maggaṃ. Yathābhūtaṃ pajānātīti bahūsupi manussesu ekameva pāṇaṃ ghātentesu kāmaṃ sabbesampi cetanā tassevekassa jīvitindriyārammaṇā, taṃ pana kammaṃ tesaṃ nānākāraṃ. Tesu hi eko ādarena chandajāto karoti, eko ‘‘ehi tvampi karohī’’ti parehi nippīḷito karoti, eko samānacchando viya hutvā appaṭibāhiyamāno vicarati, tasmā tesu eko teneva kammena niraye nibbattati, eko tiracchānayoniyaṃ, eko pettivisaye. Taṃ tathāgato āyūhanakkhaṇeyeva ‘‘iminā nīhārena āyūhitattā esa niraye nibbattissati, esa tiracchānayoniyaṃ, esa pettivisaye’’ti jānāti. Niraye nibbattamānampi ‘‘esa mahāniraye nibbattissati, esa ussadaniraye’’ti jānāti. Tiracchānayoniyaṃ nibbattamānampi ‘‘esa apādako bhavissati, esa dvipādako, esa catuppādo, esa bahuppādo’’ti jānāti. Pettivisaye nibbattamānampi ‘‘esa nijjhāmataṇhiko bhavissati, esa khuppipāsiko, esa paradattūpajīvī’’ti jānāti. Tesu ca kammesu ‘‘idaṃ kammaṃ paṭisandhiṃ ākaḍḍhissati, etaṃ aññena dinnāya paṭisandhiyā upadhivepakkaṃ bhavissatī’’ti jānāti.
તથા સકલગામવાસિકેસુ એકતો પિણ્ડપાતં દદમાનેસુ કામં સબ્બેસમ્પિ ચેતના પિણ્ડપાતારમ્મણાવ, તં પન કમ્મં તેસં નાનાકારં. તેસુ હિ એકો આદરેન કરોતીતિ સબ્બં પુરિમસદિસં. તસ્મા તેસુ ચ કેચિ દેવલોકે નિબ્બત્તન્તિ, કેચિ મનુસ્સલોકે. તં તથાગતો આયૂહનક્ખણેયેવ જાનાતિ. ‘‘ઇમિના નીહારેન આયૂહિતત્તા એસ મનુસ્સલોકે નિબ્બત્તિસ્સતિ, એસ દેવલોકે, તત્થાપિ એસ ખત્તિયકુલે, એસ બ્રાહ્મણકુલે, એસ વેસ્સકુલે, એસ સુદ્દકુલે, એસ પરનિમ્મિતવસવત્તીસુ, એસ નિમ્માનરતીસુ, એસ તુસિતેસુ, એસ યામેસુ, એસ તાવતિંસેસુ, એસ ચાતુમહારાજિકેસુ, એસ ભુમ્મદેવેસૂ’’તિઆદિના તત્થ તત્થ હીનપણીતસુવણ્ણદુબ્બણ્ણઅપ્પપરિવારમહાપરિવારતાદિભેદં તં તં વિસેસં આયૂહનક્ખણેયેવ જાનાતિ.
Tathā sakalagāmavāsikesu ekato piṇḍapātaṃ dadamānesu kāmaṃ sabbesampi cetanā piṇḍapātārammaṇāva, taṃ pana kammaṃ tesaṃ nānākāraṃ. Tesu hi eko ādarena karotīti sabbaṃ purimasadisaṃ. Tasmā tesu ca keci devaloke nibbattanti, keci manussaloke. Taṃ tathāgato āyūhanakkhaṇeyeva jānāti. ‘‘Iminā nīhārena āyūhitattā esa manussaloke nibbattissati, esa devaloke, tatthāpi esa khattiyakule, esa brāhmaṇakule, esa vessakule, esa suddakule, esa paranimmitavasavattīsu, esa nimmānaratīsu, esa tusitesu, esa yāmesu, esa tāvatiṃsesu, esa cātumahārājikesu, esa bhummadevesū’’tiādinā tattha tattha hīnapaṇītasuvaṇṇadubbaṇṇaappaparivāramahāparivāratādibhedaṃ taṃ taṃ visesaṃ āyūhanakkhaṇeyeva jānāti.
તથા વિપસ્સનં પટ્ઠપેન્તેસુયેવ ‘‘ઇમિના નીહારેન એસ કિઞ્ચિ સલ્લક્ખેતું ન સક્ખિસ્સતિ, એસ મહાભૂતમત્તમેવ વવત્થપેસ્સતિ, એસ રૂપપરિગ્ગહે એવ ઠસ્સતિ, એસ અરૂપપરિગ્ગહેયેવ, એસ નામરૂપપરિગ્ગહેયેવ, એસ પચ્ચયપરિગ્ગહેયેવ, એસ લક્ખણારમ્મણિકવિપસ્સનાયમેવ, એસ પઠમફલેયેવ, એસ દુતિયફલે એવ, એસ તતિયફલે એવ, એસ અરહત્તં પાપુણિસ્સતી’’તિ જાનાતિ. કસિણપરિકમ્મં કરોન્તેસુપિ ‘‘ઇમસ્સ પરિકમ્મમત્તમેવ ભવિસ્સતિ, એસ નિમિત્તં ઉપ્પાદેસ્સતિ, એસ અપ્પનં એવ પાપુણિસ્સતિ, એસ ઝાનં પાદકં કત્વા વિપસ્સનં પટ્ઠપેત્વા અરહત્તં ગણ્હિસ્સતી’’તિ જાનાતિ.
Tathā vipassanaṃ paṭṭhapentesuyeva ‘‘iminā nīhārena esa kiñci sallakkhetuṃ na sakkhissati, esa mahābhūtamattameva vavatthapessati, esa rūpapariggahe eva ṭhassati, esa arūpapariggaheyeva, esa nāmarūpapariggaheyeva, esa paccayapariggaheyeva, esa lakkhaṇārammaṇikavipassanāyameva, esa paṭhamaphaleyeva, esa dutiyaphale eva, esa tatiyaphale eva, esa arahattaṃ pāpuṇissatī’’ti jānāti. Kasiṇaparikammaṃ karontesupi ‘‘imassa parikammamattameva bhavissati, esa nimittaṃ uppādessati, esa appanaṃ eva pāpuṇissati, esa jhānaṃ pādakaṃ katvā vipassanaṃ paṭṭhapetvā arahattaṃ gaṇhissatī’’ti jānāti.
અનેકધાતુન્તિ ચક્ખુધાતુઆદીહિ, કામધાતુઆદીહિ વા ધાતૂહિ બહુધાતું. નાનાધાતુન્તિ તાસંયેવ ધાતૂનં વિલક્ખણત્તા નાનપ્પકારધાતું. લોકન્તિ ખન્ધાયતનધાતુલોકં. યથાભૂતં પજાનાતીતિ તાસં ધાતૂનં અવિપરીતતો સભાવં પટિવિજ્ઝતિ.
Anekadhātunti cakkhudhātuādīhi, kāmadhātuādīhi vā dhātūhi bahudhātuṃ. Nānādhātunti tāsaṃyeva dhātūnaṃ vilakkhaṇattā nānappakāradhātuṃ. Lokanti khandhāyatanadhātulokaṃ. Yathābhūtaṃ pajānātīti tāsaṃ dhātūnaṃ aviparītato sabhāvaṃ paṭivijjhati.
નાનાધિમુત્તિકતન્તિ હીનાદીહિ અધિમુત્તીહિ નાનાધિમુત્તિકભાવં. પરસત્તાનન્તિ પધાનસત્તાનં. પરપુગ્ગલાનન્તિ તતો પરેસં હીનસત્તાનં. એકત્થમેવ વા એતં પદદ્વયં, વેનેય્યવસેન પન દ્વેધા વુત્તં. ઇન્દ્રિયપરોપરિયત્તન્તિ સદ્ધાદીનં ઇન્દ્રિયાનં પરભાવઞ્ચ અપરભાવઞ્ચ, વુદ્ધિઞ્ચ હાનિઞ્ચાતિ અત્થો.
Nānādhimuttikatanti hīnādīhi adhimuttīhi nānādhimuttikabhāvaṃ. Parasattānanti padhānasattānaṃ. Parapuggalānanti tato paresaṃ hīnasattānaṃ. Ekatthameva vā etaṃ padadvayaṃ, veneyyavasena pana dvedhā vuttaṃ. Indriyaparopariyattanti saddhādīnaṃ indriyānaṃ parabhāvañca aparabhāvañca, vuddhiñca hāniñcāti attho.
ઝાનવિમોક્ખસમાધિસમાપત્તીનન્તિ પઠમાદીનં ચતુન્નં ઝાનાનં, ‘‘રૂપી રૂપાનિ પસ્સતી’’તિઆદીનં અટ્ઠન્નં વિમોક્ખાનં, સવિતક્કસવિચારાદીનં તિણ્ણં સમાધીનં, પઠમજ્ઝાનસમાપત્તિઆદીનઞ્ચ નવન્નં અનુપુબ્બસમાપત્તીનં. સંકિલેસન્તિ હાનભાગિયધમ્મં. વોદાનન્તિ વિસેસભાગિયધમ્મં. વુટ્ઠાનન્તિ ‘‘વોદાનમ્પિ વુટ્ઠાનં, તમ્હા તમ્હા સમાધિમ્હા વુટ્ઠાનમ્પિ વુટ્ઠાન’’ન્તિ (વિભ॰ ૮૨૮) એવં વુત્તં પગુણજ્ઝાનઞ્ચેવ ભવઙ્ગફલસમાપત્તિયો ચ. હેટ્ઠિમં હેટ્ઠિમઞ્હિ પગુણજ્ઝાનં ઉપરિમસ્સ ઉપરિમસ્સ પદટ્ઠાનં હોતિ, તસ્મા ‘‘વોદાનમ્પિ વુટ્ઠાન’’ન્તિ વુત્તં. ભવઙ્ગેન સબ્બઝાનેહિ વુટ્ઠાનં હોતિ, ફલસમાપત્તિયા નિરોધસમાપત્તિતો વુટ્ઠાનં હોતિ. તમેતં સન્ધાય ‘‘તમ્હા તમ્હા સમાધિમ્હા વુટ્ઠાનમ્પિ વુટ્ઠાન’’ન્તિ વુત્તં. સબ્બઞાણાનઞ્ચ વિત્થારકથાય વિનિચ્છયો સમ્મોહવિનોદનિયં વિભઙ્ગટ્ઠકથાયં (વિભ॰ અટ્ઠ॰ ૭૬૦) વુત્તો. પુબ્બેનિવાસાનુસ્સતિદિબ્બચક્ખુઆસવક્ખયઞાણકથા પન વેરઞ્જકણ્ડે (પારા॰ ૧૨) વિત્થારિતાયેવ.
Jhānavimokkhasamādhisamāpattīnanti paṭhamādīnaṃ catunnaṃ jhānānaṃ, ‘‘rūpī rūpāni passatī’’tiādīnaṃ aṭṭhannaṃ vimokkhānaṃ, savitakkasavicārādīnaṃ tiṇṇaṃ samādhīnaṃ, paṭhamajjhānasamāpattiādīnañca navannaṃ anupubbasamāpattīnaṃ. Saṃkilesanti hānabhāgiyadhammaṃ. Vodānanti visesabhāgiyadhammaṃ. Vuṭṭhānanti ‘‘vodānampi vuṭṭhānaṃ, tamhā tamhā samādhimhā vuṭṭhānampi vuṭṭhāna’’nti (vibha. 828) evaṃ vuttaṃ paguṇajjhānañceva bhavaṅgaphalasamāpattiyo ca. Heṭṭhimaṃ heṭṭhimañhi paguṇajjhānaṃ uparimassa uparimassa padaṭṭhānaṃ hoti, tasmā ‘‘vodānampi vuṭṭhāna’’nti vuttaṃ. Bhavaṅgena sabbajhānehi vuṭṭhānaṃ hoti, phalasamāpattiyā nirodhasamāpattito vuṭṭhānaṃ hoti. Tametaṃ sandhāya ‘‘tamhā tamhā samādhimhā vuṭṭhānampi vuṭṭhāna’’nti vuttaṃ. Sabbañāṇānañca vitthārakathāya vinicchayo sammohavinodaniyaṃ vibhaṅgaṭṭhakathāyaṃ (vibha. aṭṭha. 760) vutto. Pubbenivāsānussatidibbacakkhuāsavakkhayañāṇakathā pana verañjakaṇḍe (pārā. 12) vitthāritāyeva.
ઇમાનિ ખો સારિપુત્તાતિ યાનિ પુબ્બે ‘‘દસ ખો પનિમાનિ, સારિપુત્ત, તથાગતસ્સ તથાગતબલાની’’તિ અવોચં, ઇમાનિ તાનીતિ અપ્પનં કરોતિ. તત્થ પરવાદિકથા હોતિ ‘‘દસબલઞાણં નામ પાટિયેક્કં નત્થિ, સબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણસ્સેવાયં પભેદો’’તિ, તં ન તથા દટ્ઠબ્બં. અઞ્ઞમેવ હિ દસબલઞાણં, અઞ્ઞં સબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણં. દસબલઞાણં સકસકકિચ્ચમેવ જાનાતિ, સબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણં તમ્પિ તતો અવસેસમ્પિ પજાનાતિ. દસબલઞાણેસુ હિ પઠમં કારણાકારણમેવ જાનાતિ, દુતિયં કમ્મન્તરવિપાકન્તરમેવ, તતિયં કમ્મપરિચ્છેદમેવ, ચતુત્થં ધાતુનાનત્તકારણમેવ , પઞ્ચમં સત્તાનં અજ્ઝાસયાધિમુત્તિમેવ, છટ્ઠં ઇન્દ્રિયાનં તિક્ખમુદુભાવમેવ, સત્તમં ઝાનાદીહિ સદ્ધિં તેસં સંકિલેસાદિમેવ, અટ્ઠમં પુબ્બેનિવુત્થક્ખન્ધસન્તતિમેવ, નવમં સત્તાનં ચુતિપટિસન્ધિમેવ, દસમં સચ્ચપરિચ્છેદમેવ. સબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણં પન એતેહિ જાનિતબ્બઞ્ચ તતો ઉત્તરિઞ્ચ પજાનાતિ, એતેસં પન કિચ્ચં ન સબ્બં કરોતિ. તઞ્હિ ઝાનં હુત્વા અપ્પેતું ન સક્કોતિ, ઇદ્ધિ હુત્વા વિકુબ્બિતું ન સક્કોતિ, મગ્ગો હુત્વા કિલેસે ખેપેતું ન સક્કોતિ. ઇતિ યથાવુત્તકાયબલેન ચેવ ઞાણબલેન ચ સમન્નાગતત્તા ભગવા ‘‘દસબલો’’તિ વુચ્ચતિ.
Imāni kho sāriputtāti yāni pubbe ‘‘dasa kho panimāni, sāriputta, tathāgatassa tathāgatabalānī’’ti avocaṃ, imāni tānīti appanaṃ karoti. Tattha paravādikathā hoti ‘‘dasabalañāṇaṃ nāma pāṭiyekkaṃ natthi, sabbaññutaññāṇassevāyaṃ pabhedo’’ti, taṃ na tathā daṭṭhabbaṃ. Aññameva hi dasabalañāṇaṃ, aññaṃ sabbaññutaññāṇaṃ. Dasabalañāṇaṃ sakasakakiccameva jānāti, sabbaññutaññāṇaṃ tampi tato avasesampi pajānāti. Dasabalañāṇesu hi paṭhamaṃ kāraṇākāraṇameva jānāti, dutiyaṃ kammantaravipākantarameva, tatiyaṃ kammaparicchedameva, catutthaṃ dhātunānattakāraṇameva , pañcamaṃ sattānaṃ ajjhāsayādhimuttimeva, chaṭṭhaṃ indriyānaṃ tikkhamudubhāvameva, sattamaṃ jhānādīhi saddhiṃ tesaṃ saṃkilesādimeva, aṭṭhamaṃ pubbenivutthakkhandhasantatimeva, navamaṃ sattānaṃ cutipaṭisandhimeva, dasamaṃ saccaparicchedameva. Sabbaññutaññāṇaṃ pana etehi jānitabbañca tato uttariñca pajānāti, etesaṃ pana kiccaṃ na sabbaṃ karoti. Tañhi jhānaṃ hutvā appetuṃ na sakkoti, iddhi hutvā vikubbituṃ na sakkoti, maggo hutvā kilese khepetuṃ na sakkoti. Iti yathāvuttakāyabalena ceva ñāṇabalena ca samannāgatattā bhagavā ‘‘dasabalo’’ti vuccati.
દસહિ અસેક્ખેહિ અઙ્ગેહિ ઉપેતોતિ ‘‘અસેક્ખા સમ્માદિટ્ઠિ, અસેક્ખો સમ્માસઙ્કપ્પો, અસેક્ખા સમ્માવાચા, અસેક્ખો સમ્માકમ્મન્તો, અસેક્ખો સમ્માઆજીવો, અસેક્ખો સમ્માવાયામો, અસેક્ખા સમ્માસતિ, અસેક્ખો સમ્માસમાધિ, અસેક્ખં સમ્માઞાણં, અસેક્ખા સમ્માવિમુત્તી’’તિ (દી॰ નિ॰ ૩.૩૪૮, ૩૬૦) એવં વુત્તેહિ દસહિ અસેક્ખધમ્મેહિ સમન્નાગતો. અસેક્ખા સમ્માદિટ્ઠિઆદયો ચ સબ્બે ફલસમ્પયુત્તધમ્મા એવ. એત્થ ચ સમ્માદિટ્ઠિ સમ્માઞાણન્તિ દ્વીસુ ઠાનેસુ પઞ્ઞાવ કથિતા ‘‘સમ્મા દસ્સનટ્ઠેન સમ્માદિટ્ઠિ, સમ્મા પજાનનટ્ઠેન સમ્માઞાણ’’ન્તિ. અત્થિ હિ દસ્સનજાનનાનં વિસયે પવત્તિઆકારવિસેસો. સમ્માવિમુત્તીતિ ઇમિના પન પદેન વુત્તાવસેસા ફલસમાપત્તિસહગતધમ્મા સઙ્ગહિતાતિ વેદિતબ્બા . અરિયફલસમ્પયુત્તધમ્માપિ હિ સબ્બસો પટિપક્ખતો વિમુત્તતં ઉપાદાય વિમુત્તીતિ વત્તબ્બતં લભન્તિ.
Dasahi asekkhehi aṅgehi upetoti ‘‘asekkhā sammādiṭṭhi, asekkho sammāsaṅkappo, asekkhā sammāvācā, asekkho sammākammanto, asekkho sammāājīvo, asekkho sammāvāyāmo, asekkhā sammāsati, asekkho sammāsamādhi, asekkhaṃ sammāñāṇaṃ, asekkhā sammāvimuttī’’ti (dī. ni. 3.348, 360) evaṃ vuttehi dasahi asekkhadhammehi samannāgato. Asekkhā sammādiṭṭhiādayo ca sabbe phalasampayuttadhammā eva. Ettha ca sammādiṭṭhi sammāñāṇanti dvīsu ṭhānesu paññāva kathitā ‘‘sammā dassanaṭṭhena sammādiṭṭhi, sammā pajānanaṭṭhena sammāñāṇa’’nti. Atthi hi dassanajānanānaṃ visaye pavattiākāraviseso. Sammāvimuttīti iminā pana padena vuttāvasesā phalasamāpattisahagatadhammā saṅgahitāti veditabbā . Ariyaphalasampayuttadhammāpi hi sabbaso paṭipakkhato vimuttataṃ upādāya vimuttīti vattabbataṃ labhanti.
૫૯. વચનસદ્દેન અપ્પસદ્દન્તિ આરામુપચારેન ગચ્છતો અદ્ધિકજનસ્સપિ વચનસદ્દેન અપ્પસદ્દં. નગરનિગ્ઘોસસદ્દેનાતિ અવિભાવિતત્થેન નગરે મનુસ્સાનં નિગ્ઘોસસદ્દેન. મનુસ્સેહિ સમાગમ્મ એકજ્ઝં પવત્તિતસદ્દો હિ નિગ્ઘોસો. અનુસઞ્ચરણજનસ્સાતિ અન્તોસઞ્ચારિનો જનસ્સ. મનુસ્સાનં રહસ્સકિરિયટ્ઠાનિયન્તિ મનુસ્સાનં રહસ્સકરણસ્સ યુત્તં અનુચ્છવિકં. વિવેકાનુરૂપન્તિ એકીભાવસ્સ અનુરૂપં. સેસમેત્થ ઉત્તાનમેવ.
59.Vacanasaddena appasaddanti ārāmupacārena gacchato addhikajanassapi vacanasaddena appasaddaṃ. Nagaranigghosasaddenāti avibhāvitatthena nagare manussānaṃ nigghosasaddena. Manussehi samāgamma ekajjhaṃ pavattitasaddo hi nigghoso. Anusañcaraṇajanassāti antosañcārino janassa. Manussānaṃ rahassakiriyaṭṭhāniyanti manussānaṃ rahassakaraṇassa yuttaṃ anucchavikaṃ. Vivekānurūpanti ekībhāvassa anurūpaṃ. Sesamettha uttānameva.
બિમ્બિસારસમાગમકથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Bimbisārasamāgamakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / વિનયપિટક • Vinayapiṭaka / મહાવગ્ગપાળિ • Mahāvaggapāḷi / ૧૩. બિમ્બિસારસમાગમકથા • 13. Bimbisārasamāgamakathā
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / વિનયપિટક (અટ્ઠકથા) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / મહાવગ્ગ-અટ્ઠકથા • Mahāvagga-aṭṭhakathā / બિમ્બિસારસમાગમકથા • Bimbisārasamāgamakathā
ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / વજિરબુદ્ધિ-ટીકા • Vajirabuddhi-ṭīkā / બિમ્બિસારસમાગમકથાવણ્ણના • Bimbisārasamāgamakathāvaṇṇanā
ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / વિમતિવિનોદની-ટીકા • Vimativinodanī-ṭīkā / બિમ્બિસારસમાગમકથાવણ્ણના • Bimbisārasamāgamakathāvaṇṇanā
ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / પાચિત્યાદિયોજનાપાળિ • Pācityādiyojanāpāḷi / ૧૩. બિમ્બિસારસમાગમકથા • 13. Bimbisārasamāgamakathā