Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਸਾਰਤ੍ਥਦੀਪਨੀ-ਟੀਕਾ • Sāratthadīpanī-ṭīkā |
ਬਿਮ੍ਬਿਸਾਰਸਮਾਗਮਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ
Bimbisārasamāgamakathāvaṇṇanā
੫੫. ਇਦਾਨਿ ‘‘ਅਥ ਖੋ ਭਗવਾ ਗਯਾਸੀਸੇ ਯਥਾਭਿਰਨ੍ਤਂ વਿਹਰਿਤ੍વਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ ਯਾ ਸਾ ਅਨੁਤ੍ਤਾਨਪਦવਣ੍ਣਨਾ, ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਲਟ੍ਠਿવਨੇਤਿ ਤਾਲੁਯ੍ਯਾਨੇ’’ਤਿਆਦਿ ਆਰਦ੍ਧਂ। ਤਤ੍ਥ ਤਾਲੁਯ੍ਯਾਨੇਤਿ ਤਾਲਰੁਕ੍ਖਾਨਂ ਬਹੁਭਾવਤੋ ਏવਂਲਦ੍ਧਨਾਮੇ ਉਯ੍ਯਾਨੇ। ਅਪ੍ਪੇਕਚ੍ਚੇ ਯੇਨ ਭਗવਾ ਤੇਨਞ੍ਜਲਿਂ ਪਣਾਮੇਤ੍વਾਤਿਆਦੀਸੁ ਅਞ੍ਜਲਿਂ ਪਣਾਮੇਤ੍વਾਤਿ ਯੇ ਉਭਤੋਪਕ੍ਖਿਕਾ, ਤੇ ਸਨ੍ਧਾਯੇਤਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਤੇ ਕਿਰ ਏવਂ ਚਿਨ੍ਤਯਿਂਸੁ ‘‘ਸਚੇ ਨੋ ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਕਾ ਚੋਦੇਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ‘ਕਸ੍ਮਾ ਤੁਮ੍ਹੇ ਸਮਣਂ ਗੋਤਮਂ વਨ੍ਦਿਤ੍ਥਾ’ਤਿ, ਤੇਸਂ ‘ਕਿਂ ਅਞ੍ਜਲਿਮਤ੍ਤਕਰਣੇਨਪਿ વਨ੍ਦਿਤਂ ਹੋਤੀ’ਤਿ વਕ੍ਖਾਮ। ਸਚੇ ਨੋ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਕਾ ਚੋਦੇਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ‘ਕਸ੍ਮਾ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਨ વਨ੍ਦਿਤ੍ਥਾ’ਤਿ, ‘ਕਿਂ ਸੀਸੇਨ ਭੂਮਿਂ ਪਹਰਨ੍ਤੇਨੇવ વਨ੍ਦਿਤਂ ਹੋਤਿ, ਨਨੁ ਅਞ੍ਜਲਿਕਮ੍ਮਮ੍ਪਿ વਨ੍ਦਨਾ ਏવਾ’ਤਿ વਕ੍ਖਾਮਾ’’ਤਿ। ਨਾਮਗੋਤ੍ਤਂ ਸਾવੇਤ੍વਾਤਿ ‘‘ਭੋ ਗੋਤਮ, ਅਹਂ ਅਸੁਕਸ੍ਸ ਪੁਤ੍ਤੋ ਦਤ੍ਤੋ ਨਾਮ ਮਿਤ੍ਤੋ ਨਾਮ ਇਧ ਆਗਤੋ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਾ ਨਾਮਂ ਸਾવੇਨ੍ਤਿ ਨਾਮ, ‘‘ਭੋ ਗੋਤਮ, ਅਹਂ વਾਸੇਟ੍ਠੋ ਨਾਮ ਕਚ੍ਚਾਨੋ ਨਾਮ ਇਧਾਗਤੋ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਾ ਗੋਤ੍ਤਂ ਸਾવੇਨ੍ਤਿ ਨਾਮ। ਏਤੇ ਕਿਰ ਦਲਿਦ੍ਦਾ ਜਿਣ੍ਣਕੁਲਪੁਤ੍ਤਾ ਪਰਿਸਮਜ੍ਝੇ ਨਾਮਗੋਤ੍ਤવਸੇਨ ਪਾਕਟਾ ਭવਿਸ੍ਸਾਮਾਤਿ ਏવਂ ਅਕਂਸੁ। ਯੇ ਪਨ ਤੁਣ੍ਹੀਭੂਤਾ ਨਿਸੀਦਿਂਸੁ, ਤੇ ਕੇਰਾਟਿਕਾ ਚੇવ ਅਨ੍ਧਬਾਲਾ ਚ। ਤਤ੍ਥ ਕੇਰਾਟਿਕਾ ‘‘ਏਕਂ ਦ੍વੇ ਕਥਾਸਲ੍ਲਾਪੇ ਕਰੋਨ੍ਤੇ વਿਸ੍ਸਾਸਿਕੋ ਹੋਤਿ, ਅਥ વਿਸ੍ਸਾਸੇ ਸਤਿ ਏਕਂ ਦ੍વੇ ਭਿਕ੍ਖਾ ਅਦਾਤੁਂ ਨ ਯੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ ਤਤੋ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਮੋਚੇਨ੍ਤਾ ਤੁਣ੍ਹੀ ਨਿਸੀਦਨ੍ਤਿ। ਅਨ੍ਧਬਾਲਾ ਅਞ੍ਞਾਣਤਾਯੇવ ਅવਕ੍ਖਿਤ੍ਤਾ ਮਤ੍ਤਿਕਾਪਿਣ੍ਡੋ વਿਯ ਯਤ੍ਥ ਕਤ੍ਥਚਿ ਤੁਣ੍ਹੀਭੂਤਾ ਨਿਸੀਦਨ੍ਤਿ।
55. Idāni ‘‘atha kho bhagavā gayāsīse yathābhirantaṃ viharitvā’’tiādīsu yā sā anuttānapadavaṇṇanā, taṃ dassetuṃ ‘‘laṭṭhivaneti tāluyyāne’’tiādi āraddhaṃ. Tattha tāluyyāneti tālarukkhānaṃ bahubhāvato evaṃladdhanāme uyyāne. Appekacce yena bhagavā tenañjaliṃ paṇāmetvātiādīsu añjaliṃ paṇāmetvāti ye ubhatopakkhikā, te sandhāyetaṃ vuttaṃ. Te kira evaṃ cintayiṃsu ‘‘sace no micchādiṭṭhikā codessanti ‘kasmā tumhe samaṇaṃ gotamaṃ vanditthā’ti, tesaṃ ‘kiṃ añjalimattakaraṇenapi vanditaṃ hotī’ti vakkhāma. Sace no sammādiṭṭhikā codessanti ‘kasmā bhagavantaṃ na vanditthā’ti, ‘kiṃ sīsena bhūmiṃ paharanteneva vanditaṃ hoti, nanu añjalikammampi vandanā evā’ti vakkhāmā’’ti. Nāmagottaṃ sāvetvāti ‘‘bho gotama, ahaṃ asukassa putto datto nāma mitto nāma idha āgato’’ti vadantā nāmaṃ sāventi nāma, ‘‘bho gotama, ahaṃ vāseṭṭho nāma kaccāno nāma idhāgato’’ti vadantā gottaṃ sāventi nāma. Ete kira daliddā jiṇṇakulaputtā parisamajjhe nāmagottavasena pākaṭā bhavissāmāti evaṃ akaṃsu. Ye pana tuṇhībhūtā nisīdiṃsu, te kerāṭikā ceva andhabālā ca. Tattha kerāṭikā ‘‘ekaṃ dve kathāsallāpe karonte vissāsiko hoti, atha vissāse sati ekaṃ dve bhikkhā adātuṃ na yutta’’nti tato attānaṃ mocentā tuṇhī nisīdanti. Andhabālā aññāṇatāyeva avakkhittā mattikāpiṇḍo viya yattha katthaci tuṇhībhūtā nisīdanti.
ਕਿਸਕੋવਦਾਨੋਤਿ ਏਤ੍ਥ ਕਿਸਕਾਨਂ ਓવਦਾਨੋ ਕਿਸਕੋવਦਾਨੋਤਿ ਇਮਂ ਤਾવ ਅਤ੍ਥવਿਕਪ੍ਪਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਤਾਪਸਚਰਿਯਾਯ ਕਿਸਸਰੀਰਤ੍ਤਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਗ੍ਗਿਹੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਅਗ੍ਗਿਪਰਿਚਰਣਂ। ਰੂਪਾਦਯੋવ ਇਧ ਕਾਮਨੀਯਟ੍ਠੇਨ ‘‘ਕਾਮਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਏਤੇ ਰੂਪਾਦਯੋ ਕਾਮੇ’’ਤਿ। ਯਞ੍ਞਾ ਅਭਿવਦਨ੍ਤੀਤਿ ਯਾਗਹੇਤੁ ਇਜ੍ਝਨ੍ਤੀਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਉਪਧੀਸੂਤਿ ਏਤ੍ਥ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਉਪਧੀ ਕਾਮੁਪਧਿ ਖਨ੍ਧੁਪਧਿ ਕਿਲੇਸੁਪਧਿ ਅਭਿਸਙ੍ਖਾਰੁਪਧੀਤਿ। ਕਾਮਾਪਿ ਹਿ ‘‘ਯਂ ਪਞ੍ਚ ਕਾਮਗੁਣੇ ਪਟਿਚ੍ਚ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਸੁਖਂ ਸੋਮਨਸ੍ਸਂ, ਅਯਂ ਕਾਮਾਨਂ ਅਸ੍ਸਾਦੋ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੬੭) ਏવਂ વੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਸੁਖਸ੍ਸ ਅਧਿਟ੍ਠਾਨਭਾવਤੋ ਉਪਧੀਯਤਿ ਏਤ੍ਥ ਸੁਖਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ વਚਨਤ੍ਥੇਨ ‘‘ਉਪਧੀ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ। ਖਨ੍ਧਾਪਿ ਖਨ੍ਧਮੂਲਕਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਅਧਿਟ੍ਠਾਨਭਾવਤੋ, ਕਿਲੇਸਾਪਿ ਅਪਾਯਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਅਧਿਟ੍ਠਾਨਭਾવਤੋ, ਅਭਿਸਙ੍ਖਾਰਾਪਿ ਭવਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਅਧਿਟ੍ਠਾਨਭਾવਤੋ ‘‘ਉਪਧੀ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ, ਤੇਸੁ ਖਨ੍ਧੁਪਧਿ ਇਧਾਧਿਪ੍ਪੇਤੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਖਨ੍ਧੁਪਧੀਸੁ ਮਲਨ੍ਤਿ ਞਤ੍વਾ’’ਤਿ। ਯਞ੍ਞਾ ਮਲਮੇવ વਦਨ੍ਤੀਤਿ ਯਾਗਹੇਤੁ ਮਲਮੇવ ਇਜ੍ਝਤੀਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਯਿਟ੍ਠੇਤਿ ਮਹਾਯਾਗੇ। ਹੁਤੇਤਿ ਦਿવਸੇ ਦਿવਸੇ ਕਤ੍ਤਬ੍ਬਅਗ੍ਗਿਪਰਿਚਰਣੇ। ਕਾਮਭવੇ ਅਸਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਕਾਮਭવੇ ਅਲਗ੍ਗਂ, ਤਬ੍ਬਿਨਿਮੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ।
Kisakovadānoti ettha kisakānaṃ ovadāno kisakovadānoti imaṃ tāva atthavikappaṃ dassetuṃ ‘‘tāpasacariyāya kisasarīrattā’’tiādi vuttaṃ. Aggihuttanti aggiparicaraṇaṃ. Rūpādayova idha kāmanīyaṭṭhena ‘‘kāmā’’ti vuttāti āha ‘‘ete rūpādayo kāme’’ti. Yaññā abhivadantīti yāgahetu ijjhantīti vadanti. Upadhīsūti ettha cattāro upadhī kāmupadhi khandhupadhi kilesupadhi abhisaṅkhārupadhīti. Kāmāpi hi ‘‘yaṃ pañca kāmaguṇe paṭicca uppajjati sukhaṃ somanassaṃ, ayaṃ kāmānaṃ assādo’’ti (ma. ni. 1.167) evaṃ vuttassa sukhassa adhiṭṭhānabhāvato upadhīyati ettha sukhanti iminā vacanatthena ‘‘upadhī’’ti vuccanti. Khandhāpi khandhamūlakassa dukkhassa adhiṭṭhānabhāvato, kilesāpi apāyadukkhassa adhiṭṭhānabhāvato, abhisaṅkhārāpi bhavadukkhassa adhiṭṭhānabhāvato ‘‘upadhī’’ti vuccanti, tesu khandhupadhi idhādhippetoti āha ‘‘khandhupadhīsu malanti ñatvā’’ti. Yaññā malameva vadantīti yāgahetu malameva ijjhatīti vadanti. Yiṭṭheti mahāyāge. Huteti divase divase kattabbaaggiparicaraṇe. Kāmabhave asattanti kāmabhave alaggaṃ, tabbinimuttanti vuttaṃ hoti.
੫੭-੫੮. ਆਸੀਸਨਾਤਿ ਪਤ੍ਥਨਾ। ਦਿਬ੍ਬਸੁવਣ੍ਣੇਸੁਪਿ ਸਿਙ੍ਗੀਸੁવਣ੍ਣਸ੍ਸ ਸਬ੍ਬਸੇਟ੍ਠਤ੍ਤਾ ‘‘ਸਿਙ੍ਗੀਨਿਕ੍ਖਸવਣ੍ਣੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਯਥੇવ ਹਿ ਮਨੁਸ੍ਸਪਰਿਭੋਗੇ ਸੁવਣ੍ਣੇ ਯੁਤ੍ਤਿਕਤਂ ਹੀਨਂ, ਤਤੋ ਰਸવਿਦ੍ਧਂ ਸੇਟ੍ਠਂ, ਰਸવਿਦ੍ਧਤੋ ਆਕਰੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ, ਤਤੋ ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਦਿਬ੍ਬਂ ਸੇਟ੍ਠਂ, ਏવਂ ਦਿਬ੍ਬਸੁવਣ੍ਣੇਸੁਪਿ ਚਾਮੀਕਰਤੋ ਸਾਤਕੁਮ੍ਭਂ, ਸਾਤਕੁਮ੍ਭਤੋ ਜਮ੍ਬੁਨਦਂ, ਜਮ੍ਬੁਨਦਤੋ ਸਿਙ੍ਗੀਸੁવਣ੍ਣਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਂ ਸਬ੍ਬਸੇਟ੍ਠਂ। ਸਿਙ੍ਗੀਨਿਕ੍ਖਨ੍ਤਿ ਚ ਨਿਕ੍ਖਪਰਿਮਾਣੇਨ ਸਿਙ੍ਗੀਸੁવਣ੍ਣੇਨ ਕਤਂ ਸੁવਣ੍ਣਪਟ੍ਟਂ। ਊਨਕਨਿਕ੍ਖੇਨ ਕਤਞ੍ਹਿ ਘਟ੍ਟਨਮਜ੍ਜਨਕ੍ਖਮਂ ਨ ਹੋਤਿ, ਅਤਿਰੇਕੇਨ ਕਤਂ ਘਟ੍ਟਨਮਜ੍ਜਨਂ ਖਮਤਿ, વਣ੍ਣવਨ੍ਤਂ ਪਨ ਨ ਹੋਤਿ, ਫਰੁਸਧਾਤੁਕਂ ਖਾਯਤਿ, ਨਿਕ੍ਖੇਨ ਕਤਂ ਘਟ੍ਟਨਮਜ੍ਜਨਞ੍ਚੇવ ਖਮਤਿ વਣ੍ਣવਨ੍ਤਞ੍ਚ ਹੋਤਿ। ਨਿਕ੍ਖਂ ਪਨ વੀਸਤਿਸੁવਣ੍ਣਨ੍ਤਿ ਕੇਚਿ । ਪਞ੍ਚવੀਸਤਿਸੁવਣ੍ਣਨ੍ਤਿ ਅਪਰੇ। ਮਜ੍ਝਿਮਨਿਕਾਯਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਪਨ ‘‘ਨਿਕ੍ਖਂ ਨਾਮ ਪਞ੍ਚਸੁવਣ੍ਣਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਸੁવਣ੍ਣੋ ਨਾਮ ਚਤੁਧਰਣਨ੍ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ।
57-58.Āsīsanāti patthanā. Dibbasuvaṇṇesupi siṅgīsuvaṇṇassa sabbaseṭṭhattā ‘‘siṅgīnikkhasavaṇṇo’’ti vuttaṃ. Yatheva hi manussaparibhoge suvaṇṇe yuttikataṃ hīnaṃ, tato rasaviddhaṃ seṭṭhaṃ, rasaviddhato ākaruppannaṃ, tato yaṃ kiñci dibbaṃ seṭṭhaṃ, evaṃ dibbasuvaṇṇesupi cāmīkarato sātakumbhaṃ, sātakumbhato jambunadaṃ, jambunadato siṅgīsuvaṇṇaṃ, tasmā taṃ sabbaseṭṭhaṃ. Siṅgīnikkhanti ca nikkhaparimāṇena siṅgīsuvaṇṇena kataṃ suvaṇṇapaṭṭaṃ. Ūnakanikkhena katañhi ghaṭṭanamajjanakkhamaṃ na hoti, atirekena kataṃ ghaṭṭanamajjanaṃ khamati, vaṇṇavantaṃ pana na hoti, pharusadhātukaṃ khāyati, nikkhena kataṃ ghaṭṭanamajjanañceva khamati vaṇṇavantañca hoti. Nikkhaṃ pana vīsatisuvaṇṇanti keci . Pañcavīsatisuvaṇṇanti apare. Majjhimanikāyaṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘nikkhaṃ nāma pañcasuvaṇṇā’’ti vuttaṃ. Suvaṇṇo nāma catudharaṇanti vadanti.
ਦਸਸੁ ਅਰਿਯવਾਸੇਸੁ વੁਤ੍ਥવਾਸੋਤਿ –
Dasasu ariyavāsesu vutthavāsoti –
‘‘ਇਧ, (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੩.੩੪੮; ਅ॰ ਨਿ॰ ੧੦.੨੦) ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਪਞ੍ਚਙ੍ਗવਿਪ੍ਪਹੀਨੋ ਹੋਤਿ ਛਲ਼ਙ੍ਗਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਏਕਾਰਕ੍ਖੋ ਚਤੁਰਾਪਸ੍ਸੇਨੋ ਪਨੁਣ੍ਣਪਚ੍ਚੇਕਸਚ੍ਚੋ ਸਮવਯਸਟ੍ਠੇਸਨੋ ਅਨਾવਿਲਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋ ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਕਾਯਸਙ੍ਖਾਰੋ ਸੁવਿਮੁਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤੋ ਸੁવਿਮੁਤ੍ਤਪਞ੍ਞੋ।
‘‘Idha, (dī. ni. 3.348; a. ni. 10.20) bhikkhave, bhikkhu pañcaṅgavippahīno hoti chaḷaṅgasamannāgato ekārakkho caturāpasseno panuṇṇapaccekasacco samavayasaṭṭhesano anāvilasaṅkappo passaddhakāyasaṅkhāro suvimuttacitto suvimuttapañño.
‘‘ਕਥਞ੍ਚ , ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਪਞ੍ਚਙ੍ਗવਿਪ੍ਪਹੀਨੋ ਹੋਤਿ? ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦੋ ਪਹੀਨੋ ਹੋਤਿ, ਬ੍ਯਾਪਾਦੋ ਪਹੀਨੋ ਹੋਤਿ, ਥਿਨਮਿਦ੍ਧਂ ਪਹੀਨਂ ਹੋਤਿ, ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਕੁਕ੍ਕੁਚ੍ਚਂ ਪਹੀਨਂ ਹੋਤਿ, વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾ ਪਹੀਨਾ ਹੋਤਿ। ਏવਂ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਪਞ੍ਚਙ੍ਗવਿਪ੍ਪਹੀਨੋ ਹੋਤਿ।
‘‘Kathañca , bhikkhave, bhikkhu pañcaṅgavippahīno hoti? Idha, bhikkhave, bhikkhuno kāmacchando pahīno hoti, byāpādo pahīno hoti, thinamiddhaṃ pahīnaṃ hoti, uddhaccakukkuccaṃ pahīnaṃ hoti, vicikicchā pahīnā hoti. Evaṃ kho, bhikkhave, bhikkhu pañcaṅgavippahīno hoti.
‘‘ਕਥਞ੍ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਛਲ਼ਙ੍ਗਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਹੋਤਿ? ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਚਕ੍ਖੁਨਾ ਰੂਪਂ ਦਿਸ੍વਾ ਨੇવ ਸੁਮਨੋ ਹੋਤਿ ਨ ਦੁਮ੍ਮਨੋ, ਉਪੇਕ੍ਖਕੋ વਿਹਰਤਿ ਸਤੋ ਸਮ੍ਪਜਾਨੋ। ਸੋਤੇਨ ਸਦ੍ਦਂ ਸੁਤ੍વਾ…ਪੇ॰… ਘਾਨੇਨ ਗਨ੍ਧਂ ਘਾਯਿਤ੍વਾ… ਜਿવ੍ਹਾਯ ਰਸਂ ਸਾਯਿਤ੍વਾ… ਕਾਯੇਨ ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਂ ਫੁਸਿਤ੍વਾ… ਮਨਸਾ ਧਮ੍ਮਂ વਿਞ੍ਞਾਯ ਨੇવ ਸੁਮਨੋ ਹੋਤਿ ਨ ਦੁਮ੍ਮਨੋ, ਉਪੇਕ੍ਖਕੋ વਿਹਰਤਿ ਸਤੋ ਸਮ੍ਪਜਾਨੋ। ਏવਂ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਛਲ਼ਙ੍ਗਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਹੋਤਿ।
‘‘Kathañca, bhikkhave, bhikkhu chaḷaṅgasamannāgato hoti? Idha, bhikkhave, bhikkhu cakkhunā rūpaṃ disvā neva sumano hoti na dummano, upekkhako viharati sato sampajāno. Sotena saddaṃ sutvā…pe… ghānena gandhaṃ ghāyitvā… jivhāya rasaṃ sāyitvā… kāyena phoṭṭhabbaṃ phusitvā… manasā dhammaṃ viññāya neva sumano hoti na dummano, upekkhako viharati sato sampajāno. Evaṃ kho, bhikkhave, bhikkhu chaḷaṅgasamannāgato hoti.
‘‘ਕਥਞ੍ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਏਕਾਰਕ੍ਖੋ ਹੋਤਿ? ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਸਤਾਰਕ੍ਖੇਨ ਚੇਤਸਾ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਹੋਤਿ। ਏવਂ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਏਕਾਰਕ੍ਖੋ ਹੋਤਿ।
‘‘Kathañca, bhikkhave, bhikkhu ekārakkho hoti? Idha, bhikkhave, bhikkhu satārakkhena cetasā samannāgato hoti. Evaṃ kho, bhikkhave, bhikkhu ekārakkho hoti.
‘‘ਕਥਞ੍ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਚਤੁਰਾਪਸ੍ਸੇਨੋ ਹੋਤਿ? ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਸਙ੍ਖਾਯੇਕਂ ਪਟਿਸੇવਤਿ, ਸਙ੍ਖਾਯੇਕਂ ਅਧਿવਾਸੇਤਿ, ਸਙ੍ਖਾਯੇਕਂ ਪਰਿવਜ੍ਜੇਤਿ, ਸਙ੍ਖਾਯੇਕਂ વਿਨੋਦੇਤਿ। ਏવਂ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਚਤੁਰਾਪਸ੍ਸੇਨੋ ਹੋਤਿ।
‘‘Kathañca, bhikkhave, bhikkhu caturāpasseno hoti? Idha, bhikkhave, bhikkhu saṅkhāyekaṃ paṭisevati, saṅkhāyekaṃ adhivāseti, saṅkhāyekaṃ parivajjeti, saṅkhāyekaṃ vinodeti. Evaṃ kho, bhikkhave, bhikkhu caturāpasseno hoti.
‘‘ਕਥਞ੍ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਪਨੁਣ੍ਣਪਚ੍ਚੇਕਸਚ੍ਚੋ ਹੋਤਿ? ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਯਾਨਿ ਤਾਨਿ ਪੁਥੁਸਮਣਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾਨਂ ਪੁਥੁਪਚ੍ਚੇਕਸਚ੍ਚਾਨਿ , ਸਬ੍ਬਾਨਿ ਤਾਨਿ ਨੁਣ੍ਣਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ ਪਨੁਣ੍ਣਾਨਿ ਚਤ੍ਤਾਨਿ વਨ੍ਤਾਨਿ ਮੁਤ੍ਤਾਨਿ ਪਹੀਨਾਨਿ ਪਟਿਨਿਸ੍ਸਟ੍ਠਾਨਿ। ਏવਂ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਪਨੁਣ੍ਣਪਚ੍ਚੇਕਸਚ੍ਚੋ ਹੋਤਿ।
‘‘Kathañca, bhikkhave, bhikkhu panuṇṇapaccekasacco hoti? Idha, bhikkhave, bhikkhu yāni tāni puthusamaṇabrāhmaṇānaṃ puthupaccekasaccāni , sabbāni tāni nuṇṇāni honti panuṇṇāni cattāni vantāni muttāni pahīnāni paṭinissaṭṭhāni. Evaṃ kho, bhikkhave, bhikkhu panuṇṇapaccekasacco hoti.
‘‘ਕਥਞ੍ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਸਮવਯਸਟ੍ਠੇਸਨੋ ਹੋਤਿ? ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਕਾਮੇਸਨਾ ਪਹੀਨਾ ਹੋਤਿ, ਭવੇਸਨਾ ਪਹੀਨਾ ਹੋਤਿ, ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯੇਸਨਾ ਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਾ। ਏવਂ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਸਮવਯਸਟ੍ਠੇਸਨੋ ਹੋਤਿ।
‘‘Kathañca, bhikkhave, bhikkhu samavayasaṭṭhesano hoti? Idha, bhikkhave, bhikkhuno kāmesanā pahīnā hoti, bhavesanā pahīnā hoti, brahmacariyesanā paṭippassaddhā. Evaṃ kho, bhikkhave, bhikkhu samavayasaṭṭhesano hoti.
‘‘ਕਥਞ੍ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਅਨਾવਿਲਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋ ਹੋਤਿ? ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਕਾਮਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋ ਪਹੀਨੋ ਹੋਤਿ, ਬ੍ਯਾਪਾਦਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋ ਪਹੀਨੋ ਹੋਤਿ, વਿਹਿਂਸਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋ ਪਹੀਨੋ ਹੋਤਿ। ਏવਂ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਅਨਾવਿਲਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋ ਹੋਤਿ।
‘‘Kathañca, bhikkhave, bhikkhu anāvilasaṅkappo hoti? Idha, bhikkhave, bhikkhuno kāmasaṅkappo pahīno hoti, byāpādasaṅkappo pahīno hoti, vihiṃsāsaṅkappo pahīno hoti. Evaṃ kho, bhikkhave, bhikkhu anāvilasaṅkappo hoti.
‘‘ਕਥਞ੍ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਕਾਯਸਙ੍ਖਾਰੋ ਹੋਤਿ? ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਸੁਖਸ੍ਸ ਚ ਪਹਾਨਾ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਚ ਪਹਾਨਾ ਪੁਬ੍ਬੇવ ਸੋਮਨਸ੍ਸਦੋਮਨਸ੍ਸਾਨਂ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਮਾ ਅਦੁਕ੍ਖਮਸੁਖਂ ਉਪੇਕ੍ਖਾਸਤਿਪਾਰਿਸੁਦ੍ਧਿਂ ਚਤੁਤ੍ਥਂ ਝਾਨਂ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜ વਿਹਰਤਿ। ਏવਂ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਕਾਯਸਙ੍ਖਾਰੋ ਹੋਤਿ।
‘‘Kathañca, bhikkhave, bhikkhu passaddhakāyasaṅkhāro hoti? Idha, bhikkhave, bhikkhu sukhassa ca pahānā dukkhassa ca pahānā pubbeva somanassadomanassānaṃ atthaṅgamā adukkhamasukhaṃ upekkhāsatipārisuddhiṃ catutthaṃ jhānaṃ upasampajja viharati. Evaṃ kho, bhikkhave, bhikkhu passaddhakāyasaṅkhāro hoti.
‘‘ਕਥਞ੍ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਸੁવਿਮੁਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤੋ ਹੋਤਿ? ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਰਾਗਾਚਿਤ੍ਤਂ વਿਮੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ, ਦੋਸਾ ਚਿਤ੍ਤਂ વਿਮੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ, ਮੋਹਾ ਚਿਤ੍ਤਂ વਿਮੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਏવਂ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਸੁવਿਮੁਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤੋ ਹੋਤਿ।
‘‘Kathañca, bhikkhave, bhikkhu suvimuttacitto hoti? Idha, bhikkhave, bhikkhuno rāgācittaṃ vimuttaṃ hoti, dosā cittaṃ vimuttaṃ hoti, mohā cittaṃ vimuttaṃ hoti. Evaṃ kho, bhikkhave, bhikkhu suvimuttacitto hoti.
‘‘ਕਥਞ੍ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਸੁવਿਮੁਤ੍ਤਪਞ੍ਞੋ ਹੋਤਿ? ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ‘ਰਾਗੋ ਮੇ ਪਹੀਨੋ ਉਚ੍ਛਿਨ੍ਨਮੂਲੋ ਤਾਲਾવਤ੍ਥੁਕਤੋ ਅਨਭਾવਂਕਤੋ ਆਯਤਿਂ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦਧਮ੍ਮੋ’ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ, ‘ਦੋਸੋ ਮੇ ਪਹੀਨੋ…ਪੇ॰… ਮੋਹੋ ਮੇ ਪਹੀਨੋ ਉਚ੍ਛਿਨ੍ਨਮੂਲੋ ਤਾਲਾવਤ੍ਥੁਕਤੋ ਅਨਭਾવਂਕਤੋ ਆਯਤਿਂ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦਧਮ੍ਮੋ’ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ। ਏવਂ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਸੁવਿਮੁਤ੍ਤਪਞ੍ਞੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੩.੩੪੮; ਅ॰ ਨਿ॰ ੧੦.੨੦) –
‘‘Kathañca, bhikkhave, bhikkhu suvimuttapañño hoti? Idha, bhikkhave, bhikkhu ‘rāgo me pahīno ucchinnamūlo tālāvatthukato anabhāvaṃkato āyatiṃ anuppādadhammo’ti pajānāti, ‘doso me pahīno…pe… moho me pahīno ucchinnamūlo tālāvatthukato anabhāvaṃkato āyatiṃ anuppādadhammo’ti pajānāti. Evaṃ kho, bhikkhave, bhikkhu suvimuttapañño hotī’’ti (dī. ni. 3.348; a. ni. 10.20) –
ਏવਮਾਗਤੇਸੁ ਦਸਸੁ ਅਰਿਯવਾਸੇਸੁ વੁਤ੍ਥવਾਸੋ।
Evamāgatesu dasasu ariyavāsesu vutthavāso.
ਤਤ੍ਥ વਸਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥਾਤਿ વਾਸਾ, ਅਰਿਯਾਨਂ ਏવ વਾਸਾਤਿ ਅਰਿਯવਾਸਾ ਅਨਰਿਯਾਨਂ ਤਾਦਿਸਾਨਂ વਾਸਾਨਂ ਅਸਮ੍ਭવਤੋ। ਅਰਿਯਾਤਿ ਚੇਤ੍ਥ ਉਕ੍ਕਟ੍ਠਨਿਦ੍ਦੇਸੇਨ ਖੀਣਾਸવਾ ਗਹਿਤਾ। ਏਕਾਰਕ੍ਖੋਤਿ ਏਕਾ ਸਤਿਸਙ੍ਖਾਤਾ ਆਰਕ੍ਖਾ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਏਕਾਰਕ੍ਖੋ। ਖੀਣਾਸવਸ੍ਸ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੩.੩੪੮; ਅ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੩.੧੦.੨੦) ਹਿ ਤੀਸੁ ਦ੍વਾਰੇਸੁ ਸਬ੍ਬਕਾਲੇ ਸਤਿ ਆਰਕ੍ਖਕਿਚ੍ਚਂ ਸਾਧੇਤਿ। ਤੇਨੇવਸ੍ਸ ਚਰਤੋ ਚ ਤਿਟ੍ਠਤੋ ਚ ਸੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਚ ਜਾਗਰਸ੍ਸ ਚ ਸਤਤਂ ਸਮਿਤਂ ਞਾਣਦਸ੍ਸਨਂ ਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਿਤਂ ਹੋਤੀਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ।
Tattha vasanti etthāti vāsā, ariyānaṃ eva vāsāti ariyavāsā anariyānaṃ tādisānaṃ vāsānaṃ asambhavato. Ariyāti cettha ukkaṭṭhaniddesena khīṇāsavā gahitā. Ekārakkhoti ekā satisaṅkhātā ārakkhā etassāti ekārakkho. Khīṇāsavassa (dī. ni. aṭṭha. 3.348; a. ni. aṭṭha. 3.10.20) hi tīsu dvāresu sabbakāle sati ārakkhakiccaṃ sādheti. Tenevassa carato ca tiṭṭhato ca suttassa ca jāgarassa ca satataṃ samitaṃ ñāṇadassanaṃ paccupaṭṭhitaṃ hotīti vuccati.
ਚਤੁਰਾਪਸ੍ਸੇਨੋਤਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਅਪਸ੍ਸੇਨਾਨਿ ਅਪਸ੍ਸਯਾ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਚਤੁਰਾਪਸ੍ਸੇਨੋ। ਸਙ੍ਖਾਯਾਤਿ ਞਾਣੇਨ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੩.੩੦੮)। ਪਟਿਸੇવਤੀਤਿ ਞਾਣੇਨ ਞਤ੍વਾ ਸੇવਿਤਬ੍ਬਯੁਤ੍ਤਕਮੇવ ਸੇવਤਿ। ਤਸ੍ਸ વਿਤ੍ਥਾਰੋ ‘‘ਪਟਿਸਙ੍ਖਾ ਯੋਨਿਸੋ ਚੀવਰਂ ਪਰਿਭੁਞ੍ਜਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੩; ਅ॰ ਨਿ॰ ੬.੫੮) ਨਯੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਸਙ੍ਖਾਯੇਕਂ ਅਧਿવਾਸੇਤੀਤਿ ਞਾਣੇਨ ਞਤ੍વਾ ਅਧਿવਾਸੇਤਬ੍ਬਯੁਤ੍ਤਕਮੇવ ਅਧਿવਾਸੇਤਿ। વਿਤ੍ਥਾਰੋ ਪਨੇਤ੍ਥ ‘‘ਪਟਿਸਙ੍ਖਾ ਯੋਨਿਸੋ ਖਮੋ ਹੋਤਿ ਸੀਤਸ੍ਸਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੪) ਨਯੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਪਰਿવਜ੍ਜੇਤੀਤਿ ਞਾਣੇਨ ਞਤ੍વਾ ਪਰਿવਜ੍ਜੇਤਬ੍ਬਯੁਤ੍ਤਕਮੇવ ਪਰਿવਜ੍ਜੇਤਿ। ਤਸ੍ਸ વਿਤ੍ਥਾਰੋ ‘‘ਪਟਿਸਙ੍ਖਾ ਯੋਨਿਸੋ ਚਣ੍ਡਂ ਹਤ੍ਥਿਂ ਪਰਿવਜ੍ਜੇਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। વਿਨੋਦੇਤੀਤਿ ਞਾਣੇਨ ਞਤ੍વਾ વਿਨੋਦੇਤਬ੍ਬਮੇવ વਿਨੋਦੇਤਿ ਨੁਦਤਿ ਨੀਹਰਤਿ ਅਨ੍ਤੋ વਸਿਤੁਂ ਨ ਦੇਤਿ। ਤਸ੍ਸ વਿਤ੍ਥਾਰੋ ‘‘ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਕਾਮવਿਤਕ੍ਕਂ ਨਾਧਿવਾਸੇਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
Caturāpassenoti cattāri apassenāni apassayā etassāti caturāpasseno. Saṅkhāyāti ñāṇena (dī. ni. aṭṭha. 3.308). Paṭisevatīti ñāṇena ñatvā sevitabbayuttakameva sevati. Tassa vitthāro ‘‘paṭisaṅkhā yoniso cīvaraṃ paribhuñjatī’’tiādinā (ma. ni. 1.23; a. ni. 6.58) nayena veditabbo. Saṅkhāyekaṃ adhivāsetīti ñāṇena ñatvā adhivāsetabbayuttakameva adhivāseti. Vitthāro panettha ‘‘paṭisaṅkhā yoniso khamo hoti sītassā’’tiādinā (ma. ni. 1.24) nayena veditabbo. Parivajjetīti ñāṇena ñatvā parivajjetabbayuttakameva parivajjeti. Tassa vitthāro ‘‘paṭisaṅkhā yoniso caṇḍaṃ hatthiṃ parivajjetī’’tiādinā nayena veditabbo. Vinodetīti ñāṇena ñatvā vinodetabbameva vinodeti nudati nīharati anto vasituṃ na deti. Tassa vitthāro ‘‘uppannaṃ kāmavitakkaṃ nādhivāsetī’’tiādinā nayena veditabbo.
ਪਨੁਣ੍ਣਪਚ੍ਚੇਕਸਚ੍ਚੋਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨.੪.੩੮; ਦੀ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੩.੩੪੮) ‘‘ਇਦਮੇવ ਦਸ੍ਸਨਂ ਸਚ੍ਚਂ, ਇਦਮੇવ ਸਚ੍ਚ’’ਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਪਾਟਿਯੇਕ੍ਕਂ ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ ਪਚ੍ਚੇਕਸਙ੍ਖਾਤਾਨਿ ਦਿਟ੍ਠਿਸਚ੍ਚਾਨਿ ਪਨੁਣ੍ਣਾਨਿ ਨੀਹਟਾਨਿ ਪਹੀਨਾਨਿ ਅਸ੍ਸਾਤਿ ਪਨੁਣ੍ਣਪਚ੍ਚੇਕਸਚ੍ਚੋ। ਪੁਥੁਸਮਣਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾਨਨ੍ਤਿ ਬਹੂਨਂ ਸਮਣਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾਨਂ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਸਮਣਾਤਿ ਪਬ੍ਬਜ੍ਜੁਪਗਤਾ। ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾਤਿ ਭੋવਾਦਿਨੋ। ਪੁਥੁਪਚ੍ਚੇਕਸਚ੍ਚਾਨੀਤਿ ਬਹੂਨਿ ਪਾਟੇਕ੍ਕਸਚ੍ਚਾਨਿ, ‘‘ਇਦਮੇવ ਦਸ੍ਸਨਂ ਸਚ੍ਚਂ, ਇਦਮੇવ ਸਚ੍ਚ’’ਨ੍ਤਿ ਪਾਟਿਯੇਕ੍ਕਂ ਗਹਿਤਾਨਿ ਬਹੂਨਿ ਸਚ੍ਚਾਨੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਨੁਣ੍ਣਾਨੀਤਿ ਨੀਹਟਾਨਿ। ਪਨੁਣ੍ਣਾਨੀਤਿ ਸੁਟ੍ਠੁ ਨੀਹਤਾਨਿ। ਚਤ੍ਤਾਨੀਤਿ વਿਸ੍ਸਟ੍ਠਾਨਿ। વਨ੍ਤਾਨੀਤਿ વਮਿਤਾਨਿ। ਮੁਤ੍ਤਾਨੀਤਿ ਛਿਨ੍ਨਬਨ੍ਧਨਾਨਿ ਕਤਾਨਿ। ਪਹੀਨਾਨੀਤਿ ਪਜਹਿਤਾਨਿ। ਪਟਿਨਿਸ੍ਸਟ੍ਠਾਨੀਤਿ ਯਥਾ ਨ ਪੁਨ ਚਿਤ੍ਤਂ ਆਰੋਹਨ੍ਤਿ, ਏવਂ ਪਟਿવਿਸ੍ਸਜ੍ਜਿਤਾਨਿ। ਸਬ੍ਬਾਨੇવ ਚੇਤਾਨਿ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਾਧਿਗਮਤੋ ਪੁਬ੍ਬੇ ਗਹਿਤਸ੍ਸ ਦਿਟ੍ਠਿਗ੍ਗਾਹਸ੍ਸ વਿਸ੍ਸਟ੍ਠਭਾવવੇવਚਨਾਨਿ।
Panuṇṇapaccekasaccoti (a. ni. aṭṭha. 2.4.38; dī. ni. aṭṭha. 3.348) ‘‘idameva dassanaṃ saccaṃ, idameva sacca’’nti evaṃ pāṭiyekkaṃ gahitattā paccekasaṅkhātāni diṭṭhisaccāni panuṇṇāni nīhaṭāni pahīnāni assāti panuṇṇapaccekasacco. Puthusamaṇabrāhmaṇānanti bahūnaṃ samaṇabrāhmaṇānaṃ. Ettha ca samaṇāti pabbajjupagatā. Brāhmaṇāti bhovādino. Puthupaccekasaccānīti bahūni pāṭekkasaccāni, ‘‘idameva dassanaṃ saccaṃ, idameva sacca’’nti pāṭiyekkaṃ gahitāni bahūni saccānīti attho. Nuṇṇānīti nīhaṭāni. Panuṇṇānīti suṭṭhu nīhatāni. Cattānīti vissaṭṭhāni. Vantānīti vamitāni. Muttānīti chinnabandhanāni katāni. Pahīnānīti pajahitāni. Paṭinissaṭṭhānīti yathā na puna cittaṃ ārohanti, evaṃ paṭivissajjitāni. Sabbāneva cetāni ariyamaggādhigamato pubbe gahitassa diṭṭhiggāhassa vissaṭṭhabhāvavevacanāni.
ਸਮવਯਸਟ੍ਠੇਸਨੋਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੩.੩੪੮; ਅ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੩.੧੦.੨੦) ਏਤ੍ਥ ਅવਯਾਤਿ ਅਨੂਨਾ। ਸਟ੍ਠਾਤਿ ਨਿਸ੍ਸਟ੍ਠਾ। ਸਮ੍ਮਾ ਅવਯਾ ਸਟ੍ਠਾ ਏਸਨਾ ਅਸ੍ਸਾਤਿ ਸਮવਯਸਟ੍ਠੇਸਨੋ, ਸਮ੍ਮਾ વਿਸ੍ਸਟ੍ਠਸਬ੍ਬਏਸਨੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ‘‘ਰਾਗਾ ਚਿਤ੍ਤਂ વਿਮੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਹਿ ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਕਿਚ੍ਚਨਿਪ੍ਫਤ੍ਤਿ ਕਥਿਤਾ ਰਾਗਾਦੀਨਂ ਪਹੀਨਭਾવਦੀਪਨਤੋ। ‘‘ਰਾਗੋ ਮੇ ਪਹੀਨੋ’’ਤਿਆਦੀਹਿ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਾਮੁਖੇਨ ਅਰਿਯਫਲਂ ਕਥਿਤਂ। ਅਧਿਗਤੇ ਹਿ ਅਗ੍ਗਫਲੇ ਸਬ੍ਬਸੋ ਰਾਗਾਦੀਨਂ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦਧਮ੍ਮਤਂ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਤਞ੍ਚ ਪਜਾਨਨਂ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਞਾਣਨ੍ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਪਞ੍ਚਙ੍ਗવਿਪ੍ਪਹਾਨਪਚ੍ਚੇਕਸਚ੍ਚਾਪਨੋਦਨਏਸਨਾਸਮવਯਸਜ੍ਜਨਾਨਿ ‘‘ਸਙ੍ਖਾਯੇਕਂ ਪਟਿਸੇવਤਿ ਅਧਿવਾਸੇਤਿ ਪਰਿવਜ੍ਜੇਤਿ વਿਨੋਦੇਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇਸੁ ਅਪਸ੍ਸੇਨੇਸੁ વਿਨੋਦਨਾ ਚ ਮਗ੍ਗਕਿਚ੍ਚਾਨੇવ, ਇਤਰੇ ਚ ਮਗ੍ਗੇਨੇવ ਸਮਿਜ੍ਝਨ੍ਤਿ।
Samavayasaṭṭhesanoti (dī. ni. aṭṭha. 3.348; a. ni. aṭṭha. 3.10.20) ettha avayāti anūnā. Saṭṭhāti nissaṭṭhā. Sammā avayā saṭṭhā esanā assāti samavayasaṭṭhesano, sammā vissaṭṭhasabbaesanoti attho. ‘‘Rāgā cittaṃ vimutta’’ntiādīhi maggassa kiccanipphatti kathitā rāgādīnaṃ pahīnabhāvadīpanato. ‘‘Rāgo me pahīno’’tiādīhi paccavekkhaṇāmukhena ariyaphalaṃ kathitaṃ. Adhigate hi aggaphale sabbaso rāgādīnaṃ anuppādadhammataṃ pajānāti, tañca pajānanaṃ paccavekkhaṇañāṇanti. Tattha pañcaṅgavippahānapaccekasaccāpanodanaesanāsamavayasajjanāni ‘‘saṅkhāyekaṃ paṭisevati adhivāseti parivajjeti vinodetī’’ti vuttesu apassenesu vinodanā ca maggakiccāneva, itare ca maggeneva samijjhanti.
ਦਸਬਲੋਤਿ ਕਾਯਬਲਸਙ੍ਖਾਤਾਨਿ ਞਾਣਬਲਸਙ੍ਖਾਤਾਨਿ ਚ ਦਸ ਬਲਾਨਿ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਦਸਬਲੋ। ਦੁવਿਧਞ੍ਹਿ ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ ਬਲਂ ਕਾਯਬਲਂ ਞਾਣਬਲਞ੍ਚ। ਤੇਸੁ ਕਾਯਬਲਂ ਹਤ੍ਥਿਕੁਲਾਨੁਸਾਰੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ ਪੋਰਾਣੇਹਿ –
Dasabaloti kāyabalasaṅkhātāni ñāṇabalasaṅkhātāni ca dasa balāni etassāti dasabalo. Duvidhañhi tathāgatassa balaṃ kāyabalaṃ ñāṇabalañca. Tesu kāyabalaṃ hatthikulānusārena veditabbaṃ. Vuttañhetaṃ porāṇehi –
‘‘ਕਾਲ਼ਾવਕਞ੍ਚ ਗਙ੍ਗੇਯ੍ਯਂ, ਪਣ੍ਡਰਂ ਤਮ੍ਬਪਿਙ੍ਗਲਂ।
‘‘Kāḷāvakañca gaṅgeyyaṃ, paṇḍaraṃ tambapiṅgalaṃ;
ਗਨ੍ਧਮਙ੍ਗਲਹੇਮਞ੍ਚ, ਉਪੋਸਥਛਦ੍ਦਨ੍ਤਿਮੇ ਦਸਾ’’ਤਿ॥ (ਮ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੧੪੮; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨.੨.੨੨; ਅ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੩.੧੦.੨੧; વਿਭ॰ ਅਟ੍ਠ ੭੬; ਉਦਾ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੭੫; ਬੁ॰ વਂ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੩੯; ਪਟਿ॰ ਮ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨.੨.੪੪; ਚੂਲ਼ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੮੧)।
Gandhamaṅgalahemañca, uposathachaddantime dasā’’ti. (ma. ni. aṭṭha. 1.148; saṃ. ni. aṭṭha. 2.2.22; a. ni. aṭṭha. 3.10.21; vibha. aṭṭha 76; udā. aṭṭha. 75; bu. vaṃ. aṭṭha. 1.39; paṭi. ma. aṭṭha. 2.2.44; cūḷani. aṭṭha. 81);
ਇਮਾਨਿ ਹਿ ਦਸ ਹਤ੍ਥਿਕੁਲਾਨਿ। ਤਤ੍ਥ ਕਾਲ਼ਾવਕਨ੍ਤਿ ਪਕਤਿਹਤ੍ਥਿਕੁਲਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਯਂ ਦਸਨ੍ਨਂ ਪੁਰਿਸਾਨਂ ਕਾਯਬਲਂ, ਤਂ ਏਕਸ੍ਸ ਕਾਲ਼ਾવਕਸ੍ਸ ਹਤ੍ਥਿਨੋ। ਯਂ ਦਸਨ੍ਨਂ ਕਾਲ਼ਾવਕਾਨਂ ਬਲਂ, ਤਂ ਏਕਸ੍ਸ ਗਙ੍ਗੇਯ੍ਯਸ੍ਸ। ਯਂ ਦਸਨ੍ਨਂ ਗਙ੍ਗੇਯ੍ਯਾਨਂ, ਤਂ ਏਕਸ੍ਸ ਪਣ੍ਡਰਸ੍ਸ। ਯਂ ਦਸਨ੍ਨਂ ਪਣ੍ਡਰਾਨਂ, ਤਂ ਏਕਸ੍ਸ ਤਮ੍ਬਸ੍ਸ। ਯਂ ਦਸਨ੍ਨਂ ਤਮ੍ਬਾਨਂ, ਤਂ ਏਕਸ੍ਸ ਪਿਙ੍ਗਲਸ੍ਸ। ਯਂ ਦਸਨ੍ਨਂ ਪਿਙ੍ਗਲਾਨਂ, ਤਂ ਏਕਸ੍ਸ ਗਨ੍ਧਹਤ੍ਥਿਨੋ। ਯਂ ਦਸਨ੍ਨਂ ਗਨ੍ਧਹਤ੍ਥੀਨਂ, ਤਂ ਏਕਸ੍ਸ ਮਙ੍ਗਲਸ੍ਸ। ਯਂ ਦਸਨ੍ਨਂ ਮਙ੍ਗਲਾਨਂ, ਤਂ ਏਕਸ੍ਸ ਹੇਮવਤਸ੍ਸ। ਯਂ ਦਸਨ੍ਨਂ ਹੇਮવਤਾਨਂ, ਤਂ ਏਕਸ੍ਸ ਉਪੋਸਥਸ੍ਸ। ਯਂ ਦਸਨ੍ਨਂ ਉਪੋਸਥਾਨਂ, ਤਂ ਏਕਸ੍ਸ ਛਦ੍ਦਨ੍ਤਸ੍ਸ। ਯਂ ਦਸਨ੍ਨਂ ਛਦ੍ਦਨ੍ਤਾਨਂ, ਤਂ ਏਕਸ੍ਸ ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ ਕਾਯਬਲਂ। ਨਾਰਾਯਨਸਙ੍ਘਾਤਬਲਨ੍ਤਿਪਿ ਇਦਮੇવ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਨਾਰਾ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਰਸ੍ਮਿਯੋ, ਤਾ ਬਹੂ ਨਾਨਾવਿਧਾ ਤਤੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤੀਤਿ ਨਾਰਾਯਨਂ, વਜਿਰਂ, ਤਸ੍ਮਾ વਜਿਰਸਙ੍ਘਾਤਬਲਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਦੇਤਂ ਪਕਤਿਹਤ੍ਥਿਗਣਨਾਯ ਹਤ੍ਥੀਨਂ ਕੋਟਿਸਹਸ੍ਸਾਨਂ, ਪੁਰਿਸਗਣਨਾਯ ਦਸਨ੍ਨਂ ਪੁਰਿਸਕੋਟਿਸਹਸ੍ਸਾਨਂ ਬਲਂ ਹੋਤਿ। ਇਦਂ ਤਾવ ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ ਕਾਯਬਲਂ।
Imāni hi dasa hatthikulāni. Tattha kāḷāvakanti pakatihatthikulaṃ daṭṭhabbaṃ. Yaṃ dasannaṃ purisānaṃ kāyabalaṃ, taṃ ekassa kāḷāvakassa hatthino. Yaṃ dasannaṃ kāḷāvakānaṃ balaṃ, taṃ ekassa gaṅgeyyassa. Yaṃ dasannaṃ gaṅgeyyānaṃ, taṃ ekassa paṇḍarassa. Yaṃ dasannaṃ paṇḍarānaṃ, taṃ ekassa tambassa. Yaṃ dasannaṃ tambānaṃ, taṃ ekassa piṅgalassa. Yaṃ dasannaṃ piṅgalānaṃ, taṃ ekassa gandhahatthino. Yaṃ dasannaṃ gandhahatthīnaṃ, taṃ ekassa maṅgalassa. Yaṃ dasannaṃ maṅgalānaṃ, taṃ ekassa hemavatassa. Yaṃ dasannaṃ hemavatānaṃ, taṃ ekassa uposathassa. Yaṃ dasannaṃ uposathānaṃ, taṃ ekassa chaddantassa. Yaṃ dasannaṃ chaddantānaṃ, taṃ ekassa tathāgatassa kāyabalaṃ. Nārāyanasaṅghātabalantipi idameva vuccati. Tattha nārā vuccanti rasmiyo, tā bahū nānāvidhā tato uppajjantīti nārāyanaṃ, vajiraṃ, tasmā vajirasaṅghātabalanti attho. Tadetaṃ pakatihatthigaṇanāya hatthīnaṃ koṭisahassānaṃ, purisagaṇanāya dasannaṃ purisakoṭisahassānaṃ balaṃ hoti. Idaṃ tāva tathāgatassa kāyabalaṃ.
ਞਾਣਬਲਂ ਪਨ ਪਾਲ਼ਿਯਂ ਆਗਤਮੇવ। ਤਤ੍ਰਾਯਂ ਪਾਲ਼ਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੪੮; ਅ॰ ਨਿ॰ ੧੦.੨੧) –
Ñāṇabalaṃ pana pāḷiyaṃ āgatameva. Tatrāyaṃ pāḷi (ma. ni. 1.148; a. ni. 10.21) –
‘‘ਦਸ ਖੋ ਪਨਿਮਾਨਿ, ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤ, ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ ਤਥਾਗਤਬਲਾਨਿ, ਯੇਹਿ ਬਲੇਹਿ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਤਥਾਗਤੋ ਆਸਭਂ ਠਾਨਂ ਪਟਿਜਾਨਾਤਿ, ਪਰਿਸਾਸੁ ਸੀਹਨਾਦਂ ਨਦਤਿ, ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਕ੍ਕਂ ਪવਤ੍ਤੇਤਿ। ਕਤਮਾਨਿ ਦਸ? ਇਧ, ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤ, ਤਥਾਗਤੋ ਠਾਨਞ੍ਚ ਠਾਨਤੋ ਅਟ੍ਠਾਨਞ੍ਚ ਅਟ੍ਠਾਨਤੋ ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਯਮ੍ਪਿ, ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤ, ਤਥਾਗਤੋ ਠਾਨਞ੍ਚ ਠਾਨਤੋ ਅਟ੍ਠਾਨਞ੍ਚ ਅਟ੍ਠਾਨਤੋ ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਜਾਨਾਤਿ। ਇਦਮ੍ਪਿ, ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤ, ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ ਤਥਾਗਤਬਲਂ ਹੋਤਿ, ਯਂ ਬਲਂ ਆਗਮ੍ਮ ਤਥਾਗਤੋ ਆਸਭਂ ਠਾਨਂ ਪਟਿਜਾਨਾਤਿ, ਪਰਿਸਾਸੁ ਸੀਹਨਾਦਂ ਨਦਤਿ, ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਕ੍ਕਂ ਪવਤ੍ਤੇਤਿ। (੧)
‘‘Dasa kho panimāni, sāriputta, tathāgatassa tathāgatabalāni, yehi balehi samannāgato tathāgato āsabhaṃ ṭhānaṃ paṭijānāti, parisāsu sīhanādaṃ nadati, brahmacakkaṃ pavatteti. Katamāni dasa? Idha, sāriputta, tathāgato ṭhānañca ṭhānato aṭṭhānañca aṭṭhānato yathābhūtaṃ pajānāti, yampi, sāriputta, tathāgato ṭhānañca ṭhānato aṭṭhānañca aṭṭhānato yathābhūtaṃ pajānāti. Idampi, sāriputta, tathāgatassa tathāgatabalaṃ hoti, yaṃ balaṃ āgamma tathāgato āsabhaṃ ṭhānaṃ paṭijānāti, parisāsu sīhanādaṃ nadati, brahmacakkaṃ pavatteti. (1)
‘‘ਪੁਨ ਚਪਰਂ, ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤ, ਤਥਾਗਤੋ ਅਤੀਤਾਨਾਗਤਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਂ ਕਮ੍ਮਸਮਾਦਾਨਾਨਂ ਠਾਨਸੋ ਹੇਤੁਸੋ વਿਪਾਕਂ ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਜਾਨਾਤਿ…ਪੇ॰…। (੨)
‘‘Puna caparaṃ, sāriputta, tathāgato atītānāgatapaccuppannānaṃ kammasamādānānaṃ ṭhānaso hetuso vipākaṃ yathābhūtaṃ pajānāti…pe…. (2)
‘‘ਪੁਨ ਚਪਰਂ, ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤ, ਤਥਾਗਤੋ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥਗਾਮਿਨਿਂ ਪਟਿਪਦਂ ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਜਾਨਾਤਿ…ਪੇ॰…। (੩)
‘‘Puna caparaṃ, sāriputta, tathāgato sabbatthagāminiṃ paṭipadaṃ yathābhūtaṃ pajānāti…pe…. (3)
‘‘ਪੁਨ ਚਪਰਂ, ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤ, ਤਥਾਗਤੋ ਅਨੇਕਧਾਤੁਂ ਨਾਨਾਧਾਤੁਂ ਲੋਕਂ ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਜਾਨਾਤਿ…ਪੇ॰…। (੪)
‘‘Puna caparaṃ, sāriputta, tathāgato anekadhātuṃ nānādhātuṃ lokaṃ yathābhūtaṃ pajānāti…pe…. (4)
‘‘ਪੁਨ ਚਪਰਂ, ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤ, ਤਥਾਗਤੋ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਨਾਨਾਧਿਮੁਤ੍ਤਿਕਤਂ ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਜਾਨਾਤਿ…ਪੇ॰…। (੫)
‘‘Puna caparaṃ, sāriputta, tathāgato sattānaṃ nānādhimuttikataṃ yathābhūtaṃ pajānāti…pe…. (5)
‘‘ਪੁਨ ਚਪਰਂ, ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤ, ਤਥਾਗਤੋ ਪਰਸਤ੍ਤਾਨਂ ਪਰਪੁਗ੍ਗਲਾਨਂ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਪਰੋਪਰਿਯਤ੍ਤਂ ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਜਾਨਾਤਿ…ਪੇ॰…। (੬)
‘‘Puna caparaṃ, sāriputta, tathāgato parasattānaṃ parapuggalānaṃ indriyaparopariyattaṃ yathābhūtaṃ pajānāti…pe…. (6)
‘‘ਪੁਨ ਚਪਰਂ, ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤ, ਤਥਾਗਤੋ ਝਾਨવਿਮੋਕ੍ਖਸਮਾਧਿਸਮਾਪਤ੍ਤੀਨਂ ਸਂਕਿਲੇਸਂ વੋਦਾਨਂ વੁਟ੍ਠਾਨਂ ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਜਾਨਾਤਿ…ਪੇ॰…। (੭)
‘‘Puna caparaṃ, sāriputta, tathāgato jhānavimokkhasamādhisamāpattīnaṃ saṃkilesaṃ vodānaṃ vuṭṭhānaṃ yathābhūtaṃ pajānāti…pe…. (7)
‘‘ਪੁਨ ਚਪਰਂ, ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤ, ਤਥਾਗਤੋ ਅਨੇਕવਿਹਿਤਂ ਪੁਬ੍ਬੇਨਿવਾਸਂ ਅਨੁਸ੍ਸਰਤਿ। ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਂ? ਏਕਮ੍ਪਿ ਜਾਤਿਂ ਦ੍વੇਪਿ ਜਾਤਿਯੋ…ਪੇ॰… ਇਤਿ ਸਾਕਾਰਂ ਸਉਦ੍ਦੇਸਂ ਅਨੇਕવਿਹਿਤਂ ਪੁਬ੍ਬੇਨਿવਾਸਂ ਅਨੁਸ੍ਸਰਤਿ…ਪੇ॰…। (੮)
‘‘Puna caparaṃ, sāriputta, tathāgato anekavihitaṃ pubbenivāsaṃ anussarati. Seyyathidaṃ? Ekampi jātiṃ dvepi jātiyo…pe… iti sākāraṃ sauddesaṃ anekavihitaṃ pubbenivāsaṃ anussarati…pe…. (8)
‘‘ਪੁਨ ਚਪਰਂ, ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤ, ਤਥਾਗਤੋ ਦਿਬ੍ਬੇਨ ਚਕ੍ਖੁਨਾ વਿਸੁਦ੍ਧੇਨ ਅਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤਮਾਨੁਸਕੇਨ ਸਤ੍ਤੇ ਪਸ੍ਸਤਿ ਚવਮਾਨੇ ਉਪਪਜ੍ਜਮਾਨੇ ਹੀਨੇ ਪਣੀਤੇ ਸੁવਣ੍ਣੇ ਦੁਬ੍ਬਣ੍ਣੇ ਸੁਗਤੇ ਦੁਗ੍ਗਤੇ, ਯਥਾਕਮ੍ਮੂਪਗੇ ਸਤ੍ਤੇ ਪਜਾਨਾਤਿ…ਪੇ॰…। (੯)
‘‘Puna caparaṃ, sāriputta, tathāgato dibbena cakkhunā visuddhena atikkantamānusakena satte passati cavamāne upapajjamāne hīne paṇīte suvaṇṇe dubbaṇṇe sugate duggate, yathākammūpage satte pajānāti…pe…. (9)
‘‘ਪੁਨ ਚਪਰਂ, ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤ, ਤਥਾਗਤੋ ਆਸવਾਨਂ ਖਯਾ ਅਨਾਸવਂ ਚੇਤੋવਿਮੁਤ੍ਤਿਂ ਪਞ੍ਞਾવਿਮੁਤ੍ਤਿਂ ਦਿਟ੍ਠੇવ ਧਮ੍ਮੇ ਸਯਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾ ਸਚ੍ਛਿਕਤ੍વਾ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜ વਿਹਰਤਿ…ਪੇ॰… ਇਦਮ੍ਪਿ, ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤ, ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ ਤਥਾਗਤਬਲਂ ਹੋਤਿ, ਯਂ ਬਲਂ ਆਗਮ੍ਮ ਤਥਾਗਤੋ ਆਸਭਂ ਠਾਨਂ ਪਟਿਜਾਨਾਤਿ, ਪਰਿਸਾਸੁ ਸੀਹਨਾਦਂ ਨਦਤਿ, ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਕ੍ਕਂ ਪવਤ੍ਤੇਤਿ। ਇਮਾਨਿ ਖੋ, ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤ, ਦਸ ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ ਤਥਾਗਤਬਲਾਨੀ’’ਤਿ। (੧੦)
‘‘Puna caparaṃ, sāriputta, tathāgato āsavānaṃ khayā anāsavaṃ cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ diṭṭheva dhamme sayaṃ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharati…pe… idampi, sāriputta, tathāgatassa tathāgatabalaṃ hoti, yaṃ balaṃ āgamma tathāgato āsabhaṃ ṭhānaṃ paṭijānāti, parisāsu sīhanādaṃ nadati, brahmacakkaṃ pavatteti. Imāni kho, sāriputta, dasa tathāgatassa tathāgatabalānī’’ti. (10)
ਤਤ੍ਥ (ਮ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੧੪੮; ਅ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੩.੧੦.੨੧; વਿਭ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੭੬੦) ਠਾਨਞ੍ਚ ਠਾਨਤੋਤਿ ਕਾਰਣਞ੍ਚ ਕਾਰਣਤੋ। ‘‘ਯੇ ਯੇ ਧਮ੍ਮਾ ਯੇਸਂ ਯੇਸਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਹੇਤੂ ਪਚ੍ਚਯਾ ਉਪ੍ਪਾਦਾਯ, ਤਂ ਤਂ ਠਾਨਂ। ਯੇ ਯੇ ਧਮ੍ਮਾ ਯੇਸਂ ਯੇਸਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਨ ਹੇਤੂ ਨ ਪਚ੍ਚਯਾ ਉਪ੍ਪਾਦਾਯ, ਤਂ ਤਂ ਅਟ੍ਠਾਨ’’ਨ੍ਤਿ ਪਜਾਨਨ੍ਤੋ ਠਾਨਞ੍ਚ ਠਾਨਤੋ ਅਟ੍ਠਾਨਞ੍ਚ ਅਟ੍ਠਾਨਤੋ ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਜਾਨਾਤਿ। ਯਮ੍ਪੀਤਿ ਯੇਨ ਞਾਣੇਨ।
Tattha (ma. ni. aṭṭha. 1.148; a. ni. aṭṭha. 3.10.21; vibha. aṭṭha. 760) ṭhānañca ṭhānatoti kāraṇañca kāraṇato. ‘‘Ye ye dhammā yesaṃ yesaṃ dhammānaṃ hetū paccayā uppādāya, taṃ taṃ ṭhānaṃ. Ye ye dhammā yesaṃ yesaṃ dhammānaṃ na hetū na paccayā uppādāya, taṃ taṃ aṭṭhāna’’nti pajānanto ṭhānañca ṭhānato aṭṭhānañca aṭṭhānato yathābhūtaṃ pajānāti. Yampīti yena ñāṇena.
ਕਮ੍ਮਸਮਾਦਾਨਾਨਨ੍ਤਿ ਸਮਾਦਿਯਿਤ੍વਾ ਕਤਾਨਂ ਕੁਸਲਾਕੁਸਲਕਮ੍ਮਾਨਂ, ਕਮ੍ਮਮੇવ વਾ ਕਮ੍ਮਸਮਾਦਾਨਂ। ਠਾਨਸੋ ਹੇਤੁਸੋਤਿ ਪਚ੍ਚਯਤੋ ਚੇવ ਹੇਤੁਤੋ ਚ। ਤਤ੍ਥ ਗਤਿਉਪਧਿਕਾਲਪਯੋਗਾ વਿਪਾਕਸ੍ਸ ਠਾਨਂ, ਕਮ੍ਮਂ ਹੇਤੁ।
Kammasamādānānanti samādiyitvā katānaṃ kusalākusalakammānaṃ, kammameva vā kammasamādānaṃ. Ṭhānaso hetusoti paccayato ceva hetuto ca. Tattha gatiupadhikālapayogā vipākassa ṭhānaṃ, kammaṃ hetu.
ਸਬ੍ਬਤ੍ਥਗਾਮਿਨਿਨ੍ਤਿ ਸਬ੍ਬਗਤਿਗਾਮਿਨਿਞ੍ਚ ਅਗਤਿਗਾਮਿਨਿਞ੍ਚ। ਪਟਿਪਦਨ੍ਤਿ ਮਗ੍ਗਂ। ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਜਾਨਾਤੀਤਿ ਬਹੂਸੁਪਿ ਮਨੁਸ੍ਸੇਸੁ ਏਕਮੇવ ਪਾਣਂ ਘਾਤੇਨ੍ਤੇਸੁ ਕਾਮਂ ਸਬ੍ਬੇਸਮ੍ਪਿ ਚੇਤਨਾ ਤਸ੍ਸੇવੇਕਸ੍ਸ ਜੀવਿਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਰਮ੍ਮਣਾ, ਤਂ ਪਨ ਕਮ੍ਮਂ ਤੇਸਂ ਨਾਨਾਕਾਰਂ। ਤੇਸੁ ਹਿ ਏਕੋ ਆਦਰੇਨ ਛਨ੍ਦਜਾਤੋ ਕਰੋਤਿ, ਏਕੋ ‘‘ਏਹਿ ਤ੍વਮ੍ਪਿ ਕਰੋਹੀ’’ਤਿ ਪਰੇਹਿ ਨਿਪ੍ਪੀਲ਼ਿਤੋ ਕਰੋਤਿ, ਏਕੋ ਸਮਾਨਚ੍ਛਨ੍ਦੋ વਿਯ ਹੁਤ੍વਾ ਅਪ੍ਪਟਿਬਾਹਿਯਮਾਨੋ વਿਚਰਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਤੇਸੁ ਏਕੋ ਤੇਨੇવ ਕਮ੍ਮੇਨ ਨਿਰਯੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਤਿ, ਏਕੋ ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਯੋਨਿਯਂ, ਏਕੋ ਪੇਤ੍ਤਿવਿਸਯੇ। ਤਂ ਤਥਾਗਤੋ ਆਯੂਹਨਕ੍ਖਣੇਯੇવ ‘‘ਇਮਿਨਾ ਨੀਹਾਰੇਨ ਆਯੂਹਿਤਤ੍ਤਾ ਏਸ ਨਿਰਯੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਸ੍ਸਤਿ, ਏਸ ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਯੋਨਿਯਂ, ਏਸ ਪੇਤ੍ਤਿવਿਸਯੇ’’ਤਿ ਜਾਨਾਤਿ। ਨਿਰਯੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਮਾਨਮ੍ਪਿ ‘‘ਏਸ ਮਹਾਨਿਰਯੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਸ੍ਸਤਿ, ਏਸ ਉਸ੍ਸਦਨਿਰਯੇ’’ਤਿ ਜਾਨਾਤਿ। ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਯੋਨਿਯਂ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਮਾਨਮ੍ਪਿ ‘‘ਏਸ ਅਪਾਦਕੋ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਏਸ ਦ੍વਿਪਾਦਕੋ, ਏਸ ਚਤੁਪ੍ਪਾਦੋ, ਏਸ ਬਹੁਪ੍ਪਾਦੋ’’ਤਿ ਜਾਨਾਤਿ। ਪੇਤ੍ਤਿવਿਸਯੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਮਾਨਮ੍ਪਿ ‘‘ਏਸ ਨਿਜ੍ਝਾਮਤਣ੍ਹਿਕੋ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਏਸ ਖੁਪ੍ਪਿਪਾਸਿਕੋ, ਏਸ ਪਰਦਤ੍ਤੂਪਜੀવੀ’’ਤਿ ਜਾਨਾਤਿ। ਤੇਸੁ ਚ ਕਮ੍ਮੇਸੁ ‘‘ਇਦਂ ਕਮ੍ਮਂ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਂ ਆਕਡ੍ਢਿਸ੍ਸਤਿ, ਏਤਂ ਅਞ੍ਞੇਨ ਦਿਨ੍ਨਾਯ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਯਾ ਉਪਧਿવੇਪਕ੍ਕਂ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਜਾਨਾਤਿ।
Sabbatthagāmininti sabbagatigāminiñca agatigāminiñca. Paṭipadanti maggaṃ. Yathābhūtaṃ pajānātīti bahūsupi manussesu ekameva pāṇaṃ ghātentesu kāmaṃ sabbesampi cetanā tassevekassa jīvitindriyārammaṇā, taṃ pana kammaṃ tesaṃ nānākāraṃ. Tesu hi eko ādarena chandajāto karoti, eko ‘‘ehi tvampi karohī’’ti parehi nippīḷito karoti, eko samānacchando viya hutvā appaṭibāhiyamāno vicarati, tasmā tesu eko teneva kammena niraye nibbattati, eko tiracchānayoniyaṃ, eko pettivisaye. Taṃ tathāgato āyūhanakkhaṇeyeva ‘‘iminā nīhārena āyūhitattā esa niraye nibbattissati, esa tiracchānayoniyaṃ, esa pettivisaye’’ti jānāti. Niraye nibbattamānampi ‘‘esa mahāniraye nibbattissati, esa ussadaniraye’’ti jānāti. Tiracchānayoniyaṃ nibbattamānampi ‘‘esa apādako bhavissati, esa dvipādako, esa catuppādo, esa bahuppādo’’ti jānāti. Pettivisaye nibbattamānampi ‘‘esa nijjhāmataṇhiko bhavissati, esa khuppipāsiko, esa paradattūpajīvī’’ti jānāti. Tesu ca kammesu ‘‘idaṃ kammaṃ paṭisandhiṃ ākaḍḍhissati, etaṃ aññena dinnāya paṭisandhiyā upadhivepakkaṃ bhavissatī’’ti jānāti.
ਤਥਾ ਸਕਲਗਾਮવਾਸਿਕੇਸੁ ਏਕਤੋ ਪਿਣ੍ਡਪਾਤਂ ਦਦਮਾਨੇਸੁ ਕਾਮਂ ਸਬ੍ਬੇਸਮ੍ਪਿ ਚੇਤਨਾ ਪਿਣ੍ਡਪਾਤਾਰਮ੍ਮਣਾવ, ਤਂ ਪਨ ਕਮ੍ਮਂ ਤੇਸਂ ਨਾਨਾਕਾਰਂ। ਤੇਸੁ ਹਿ ਏਕੋ ਆਦਰੇਨ ਕਰੋਤੀਤਿ ਸਬ੍ਬਂ ਪੁਰਿਮਸਦਿਸਂ। ਤਸ੍ਮਾ ਤੇਸੁ ਚ ਕੇਚਿ ਦੇવਲੋਕੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਨ੍ਤਿ, ਕੇਚਿ ਮਨੁਸ੍ਸਲੋਕੇ। ਤਂ ਤਥਾਗਤੋ ਆਯੂਹਨਕ੍ਖਣੇਯੇવ ਜਾਨਾਤਿ। ‘‘ਇਮਿਨਾ ਨੀਹਾਰੇਨ ਆਯੂਹਿਤਤ੍ਤਾ ਏਸ ਮਨੁਸ੍ਸਲੋਕੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਸ੍ਸਤਿ, ਏਸ ਦੇવਲੋਕੇ, ਤਤ੍ਥਾਪਿ ਏਸ ਖਤ੍ਤਿਯਕੁਲੇ, ਏਸ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਕੁਲੇ, ਏਸ વੇਸ੍ਸਕੁਲੇ, ਏਸ ਸੁਦ੍ਦਕੁਲੇ, ਏਸ ਪਰਨਿਮ੍ਮਿਤવਸવਤ੍ਤੀਸੁ, ਏਸ ਨਿਮ੍ਮਾਨਰਤੀਸੁ, ਏਸ ਤੁਸਿਤੇਸੁ, ਏਸ ਯਾਮੇਸੁ, ਏਸ ਤਾવਤਿਂਸੇਸੁ, ਏਸ ਚਾਤੁਮਹਾਰਾਜਿਕੇਸੁ, ਏਸ ਭੁਮ੍ਮਦੇવੇਸੂ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਹੀਨਪਣੀਤਸੁવਣ੍ਣਦੁਬ੍ਬਣ੍ਣਅਪ੍ਪਪਰਿવਾਰਮਹਾਪਰਿવਾਰਤਾਦਿਭੇਦਂ ਤਂ ਤਂ વਿਸੇਸਂ ਆਯੂਹਨਕ੍ਖਣੇਯੇવ ਜਾਨਾਤਿ।
Tathā sakalagāmavāsikesu ekato piṇḍapātaṃ dadamānesu kāmaṃ sabbesampi cetanā piṇḍapātārammaṇāva, taṃ pana kammaṃ tesaṃ nānākāraṃ. Tesu hi eko ādarena karotīti sabbaṃ purimasadisaṃ. Tasmā tesu ca keci devaloke nibbattanti, keci manussaloke. Taṃ tathāgato āyūhanakkhaṇeyeva jānāti. ‘‘Iminā nīhārena āyūhitattā esa manussaloke nibbattissati, esa devaloke, tatthāpi esa khattiyakule, esa brāhmaṇakule, esa vessakule, esa suddakule, esa paranimmitavasavattīsu, esa nimmānaratīsu, esa tusitesu, esa yāmesu, esa tāvatiṃsesu, esa cātumahārājikesu, esa bhummadevesū’’tiādinā tattha tattha hīnapaṇītasuvaṇṇadubbaṇṇaappaparivāramahāparivāratādibhedaṃ taṃ taṃ visesaṃ āyūhanakkhaṇeyeva jānāti.
ਤਥਾ વਿਪਸ੍ਸਨਂ ਪਟ੍ਠਪੇਨ੍ਤੇਸੁਯੇવ ‘‘ਇਮਿਨਾ ਨੀਹਾਰੇਨ ਏਸ ਕਿਞ੍ਚਿ ਸਲ੍ਲਕ੍ਖੇਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਖਿਸ੍ਸਤਿ, ਏਸ ਮਹਾਭੂਤਮਤ੍ਤਮੇવ વવਤ੍ਥਪੇਸ੍ਸਤਿ, ਏਸ ਰੂਪਪਰਿਗ੍ਗਹੇ ਏવ ਠਸ੍ਸਤਿ, ਏਸ ਅਰੂਪਪਰਿਗ੍ਗਹੇਯੇવ, ਏਸ ਨਾਮਰੂਪਪਰਿਗ੍ਗਹੇਯੇવ, ਏਸ ਪਚ੍ਚਯਪਰਿਗ੍ਗਹੇਯੇવ, ਏਸ ਲਕ੍ਖਣਾਰਮ੍ਮਣਿਕવਿਪਸ੍ਸਨਾਯਮੇવ, ਏਸ ਪਠਮਫਲੇਯੇવ, ਏਸ ਦੁਤਿਯਫਲੇ ਏવ, ਏਸ ਤਤਿਯਫਲੇ ਏવ, ਏਸ ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਪਾਪੁਣਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਜਾਨਾਤਿ। ਕਸਿਣਪਰਿਕਮ੍ਮਂ ਕਰੋਨ੍ਤੇਸੁਪਿ ‘‘ਇਮਸ੍ਸ ਪਰਿਕਮ੍ਮਮਤ੍ਤਮੇવ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਏਸ ਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਸ੍ਸਤਿ, ਏਸ ਅਪ੍ਪਨਂ ਏવ ਪਾਪੁਣਿਸ੍ਸਤਿ, ਏਸ ਝਾਨਂ ਪਾਦਕਂ ਕਤ੍વਾ વਿਪਸ੍ਸਨਂ ਪਟ੍ਠਪੇਤ੍વਾ ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਗਣ੍ਹਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਜਾਨਾਤਿ।
Tathā vipassanaṃ paṭṭhapentesuyeva ‘‘iminā nīhārena esa kiñci sallakkhetuṃ na sakkhissati, esa mahābhūtamattameva vavatthapessati, esa rūpapariggahe eva ṭhassati, esa arūpapariggaheyeva, esa nāmarūpapariggaheyeva, esa paccayapariggaheyeva, esa lakkhaṇārammaṇikavipassanāyameva, esa paṭhamaphaleyeva, esa dutiyaphale eva, esa tatiyaphale eva, esa arahattaṃ pāpuṇissatī’’ti jānāti. Kasiṇaparikammaṃ karontesupi ‘‘imassa parikammamattameva bhavissati, esa nimittaṃ uppādessati, esa appanaṃ eva pāpuṇissati, esa jhānaṃ pādakaṃ katvā vipassanaṃ paṭṭhapetvā arahattaṃ gaṇhissatī’’ti jānāti.
ਅਨੇਕਧਾਤੁਨ੍ਤਿ ਚਕ੍ਖੁਧਾਤੁਆਦੀਹਿ, ਕਾਮਧਾਤੁਆਦੀਹਿ વਾ ਧਾਤੂਹਿ ਬਹੁਧਾਤੁਂ। ਨਾਨਾਧਾਤੁਨ੍ਤਿ ਤਾਸਂਯੇવ ਧਾਤੂਨਂ વਿਲਕ੍ਖਣਤ੍ਤਾ ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰਧਾਤੁਂ। ਲੋਕਨ੍ਤਿ ਖਨ੍ਧਾਯਤਨਧਾਤੁਲੋਕਂ। ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਜਾਨਾਤੀਤਿ ਤਾਸਂ ਧਾਤੂਨਂ ਅવਿਪਰੀਤਤੋ ਸਭਾવਂ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਤਿ।
Anekadhātunti cakkhudhātuādīhi, kāmadhātuādīhi vā dhātūhi bahudhātuṃ. Nānādhātunti tāsaṃyeva dhātūnaṃ vilakkhaṇattā nānappakāradhātuṃ. Lokanti khandhāyatanadhātulokaṃ. Yathābhūtaṃ pajānātīti tāsaṃ dhātūnaṃ aviparītato sabhāvaṃ paṭivijjhati.
ਨਾਨਾਧਿਮੁਤ੍ਤਿਕਤਨ੍ਤਿ ਹੀਨਾਦੀਹਿ ਅਧਿਮੁਤ੍ਤੀਹਿ ਨਾਨਾਧਿਮੁਤ੍ਤਿਕਭਾવਂ। ਪਰਸਤ੍ਤਾਨਨ੍ਤਿ ਪਧਾਨਸਤ੍ਤਾਨਂ। ਪਰਪੁਗ੍ਗਲਾਨਨ੍ਤਿ ਤਤੋ ਪਰੇਸਂ ਹੀਨਸਤ੍ਤਾਨਂ। ਏਕਤ੍ਥਮੇવ વਾ ਏਤਂ ਪਦਦ੍વਯਂ, વੇਨੇਯ੍ਯવਸੇਨ ਪਨ ਦ੍વੇਧਾ વੁਤ੍ਤਂ। ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਪਰੋਪਰਿਯਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਸਦ੍ਧਾਦੀਨਂ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਂ ਪਰਭਾવਞ੍ਚ ਅਪਰਭਾવਞ੍ਚ, વੁਦ੍ਧਿਞ੍ਚ ਹਾਨਿਞ੍ਚਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Nānādhimuttikatanti hīnādīhi adhimuttīhi nānādhimuttikabhāvaṃ. Parasattānanti padhānasattānaṃ. Parapuggalānanti tato paresaṃ hīnasattānaṃ. Ekatthameva vā etaṃ padadvayaṃ, veneyyavasena pana dvedhā vuttaṃ. Indriyaparopariyattanti saddhādīnaṃ indriyānaṃ parabhāvañca aparabhāvañca, vuddhiñca hāniñcāti attho.
ਝਾਨવਿਮੋਕ੍ਖਸਮਾਧਿਸਮਾਪਤ੍ਤੀਨਨ੍ਤਿ ਪਠਮਾਦੀਨਂ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਝਾਨਾਨਂ, ‘‘ਰੂਪੀ ਰੂਪਾਨਿ ਪਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿਆਦੀਨਂ ਅਟ੍ਠਨ੍ਨਂ વਿਮੋਕ੍ਖਾਨਂ, ਸવਿਤਕ੍ਕਸવਿਚਾਰਾਦੀਨਂ ਤਿਣ੍ਣਂ ਸਮਾਧੀਨਂ, ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਸਮਾਪਤ੍ਤਿਆਦੀਨਞ੍ਚ ਨવਨ੍ਨਂ ਅਨੁਪੁਬ੍ਬਸਮਾਪਤ੍ਤੀਨਂ। ਸਂਕਿਲੇਸਨ੍ਤਿ ਹਾਨਭਾਗਿਯਧਮ੍ਮਂ। વੋਦਾਨਨ੍ਤਿ વਿਸੇਸਭਾਗਿਯਧਮ੍ਮਂ। વੁਟ੍ਠਾਨਨ੍ਤਿ ‘‘વੋਦਾਨਮ੍ਪਿ વੁਟ੍ਠਾਨਂ, ਤਮ੍ਹਾ ਤਮ੍ਹਾ ਸਮਾਧਿਮ੍ਹਾ વੁਟ੍ਠਾਨਮ੍ਪਿ વੁਟ੍ਠਾਨ’’ਨ੍ਤਿ (વਿਭ॰ ੮੨੮) ਏવਂ વੁਤ੍ਤਂ ਪਗੁਣਜ੍ਝਾਨਞ੍ਚੇવ ਭવਙ੍ਗਫਲਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯੋ ਚ। ਹੇਟ੍ਠਿਮਂ ਹੇਟ੍ਠਿਮਞ੍ਹਿ ਪਗੁਣਜ੍ਝਾਨਂ ਉਪਰਿਮਸ੍ਸ ਉਪਰਿਮਸ੍ਸ ਪਦਟ੍ਠਾਨਂ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘વੋਦਾਨਮ੍ਪਿ વੁਟ੍ਠਾਨ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਭવਙ੍ਗੇਨ ਸਬ੍ਬਝਾਨੇਹਿ વੁਟ੍ਠਾਨਂ ਹੋਤਿ, ਫਲਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯਾ ਨਿਰੋਧਸਮਾਪਤ੍ਤਿਤੋ વੁਟ੍ਠਾਨਂ ਹੋਤਿ। ਤਮੇਤਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ‘‘ਤਮ੍ਹਾ ਤਮ੍ਹਾ ਸਮਾਧਿਮ੍ਹਾ વੁਟ੍ਠਾਨਮ੍ਪਿ વੁਟ੍ਠਾਨ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਸਬ੍ਬਞਾਣਾਨਞ੍ਚ વਿਤ੍ਥਾਰਕਥਾਯ વਿਨਿਚ੍ਛਯੋ ਸਮ੍ਮੋਹવਿਨੋਦਨਿਯਂ વਿਭਙ੍ਗਟ੍ਠਕਥਾਯਂ (વਿਭ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੭੬੦) વੁਤ੍ਤੋ। ਪੁਬ੍ਬੇਨਿવਾਸਾਨੁਸ੍ਸਤਿਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁਆਸવਕ੍ਖਯਞਾਣਕਥਾ ਪਨ વੇਰਞ੍ਜਕਣ੍ਡੇ (ਪਾਰਾ॰ ੧੨) વਿਤ੍ਥਾਰਿਤਾਯੇવ।
Jhānavimokkhasamādhisamāpattīnanti paṭhamādīnaṃ catunnaṃ jhānānaṃ, ‘‘rūpī rūpāni passatī’’tiādīnaṃ aṭṭhannaṃ vimokkhānaṃ, savitakkasavicārādīnaṃ tiṇṇaṃ samādhīnaṃ, paṭhamajjhānasamāpattiādīnañca navannaṃ anupubbasamāpattīnaṃ. Saṃkilesanti hānabhāgiyadhammaṃ. Vodānanti visesabhāgiyadhammaṃ. Vuṭṭhānanti ‘‘vodānampi vuṭṭhānaṃ, tamhā tamhā samādhimhā vuṭṭhānampi vuṭṭhāna’’nti (vibha. 828) evaṃ vuttaṃ paguṇajjhānañceva bhavaṅgaphalasamāpattiyo ca. Heṭṭhimaṃ heṭṭhimañhi paguṇajjhānaṃ uparimassa uparimassa padaṭṭhānaṃ hoti, tasmā ‘‘vodānampi vuṭṭhāna’’nti vuttaṃ. Bhavaṅgena sabbajhānehi vuṭṭhānaṃ hoti, phalasamāpattiyā nirodhasamāpattito vuṭṭhānaṃ hoti. Tametaṃ sandhāya ‘‘tamhā tamhā samādhimhā vuṭṭhānampi vuṭṭhāna’’nti vuttaṃ. Sabbañāṇānañca vitthārakathāya vinicchayo sammohavinodaniyaṃ vibhaṅgaṭṭhakathāyaṃ (vibha. aṭṭha. 760) vutto. Pubbenivāsānussatidibbacakkhuāsavakkhayañāṇakathā pana verañjakaṇḍe (pārā. 12) vitthāritāyeva.
ਇਮਾਨਿ ਖੋ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤਾਤਿ ਯਾਨਿ ਪੁਬ੍ਬੇ ‘‘ਦਸ ਖੋ ਪਨਿਮਾਨਿ, ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤ, ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ ਤਥਾਗਤਬਲਾਨੀ’’ਤਿ ਅવੋਚਂ, ਇਮਾਨਿ ਤਾਨੀਤਿ ਅਪ੍ਪਨਂ ਕਰੋਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਪਰવਾਦਿਕਥਾ ਹੋਤਿ ‘‘ਦਸਬਲਞਾਣਂ ਨਾਮ ਪਾਟਿਯੇਕ੍ਕਂ ਨਤ੍ਥਿ, ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸੇવਾਯਂ ਪਭੇਦੋ’’ਤਿ, ਤਂ ਨ ਤਥਾ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਅਞ੍ਞਮੇવ ਹਿ ਦਸਬਲਞਾਣਂ, ਅਞ੍ਞਂ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਂ। ਦਸਬਲਞਾਣਂ ਸਕਸਕਕਿਚ੍ਚਮੇવ ਜਾਨਾਤਿ, ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਂ ਤਮ੍ਪਿ ਤਤੋ ਅવਸੇਸਮ੍ਪਿ ਪਜਾਨਾਤਿ। ਦਸਬਲਞਾਣੇਸੁ ਹਿ ਪਠਮਂ ਕਾਰਣਾਕਾਰਣਮੇવ ਜਾਨਾਤਿ, ਦੁਤਿਯਂ ਕਮ੍ਮਨ੍ਤਰવਿਪਾਕਨ੍ਤਰਮੇવ, ਤਤਿਯਂ ਕਮ੍ਮਪਰਿਚ੍ਛੇਦਮੇવ, ਚਤੁਤ੍ਥਂ ਧਾਤੁਨਾਨਤ੍ਤਕਾਰਣਮੇવ , ਪਞ੍ਚਮਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਅਜ੍ਝਾਸਯਾਧਿਮੁਤ੍ਤਿਮੇવ, ਛਟ੍ਠਂ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਂ ਤਿਕ੍ਖਮੁਦੁਭਾવਮੇવ, ਸਤ੍ਤਮਂ ਝਾਨਾਦੀਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਤੇਸਂ ਸਂਕਿਲੇਸਾਦਿਮੇવ, ਅਟ੍ਠਮਂ ਪੁਬ੍ਬੇਨਿવੁਤ੍ਥਕ੍ਖਨ੍ਧਸਨ੍ਤਤਿਮੇવ, ਨવਮਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਚੁਤਿਪਟਿਸਨ੍ਧਿਮੇવ, ਦਸਮਂ ਸਚ੍ਚਪਰਿਚ੍ਛੇਦਮੇવ। ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਂ ਪਨ ਏਤੇਹਿ ਜਾਨਿਤਬ੍ਬਞ੍ਚ ਤਤੋ ਉਤ੍ਤਰਿਞ੍ਚ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਏਤੇਸਂ ਪਨ ਕਿਚ੍ਚਂ ਨ ਸਬ੍ਬਂ ਕਰੋਤਿ। ਤਞ੍ਹਿ ਝਾਨਂ ਹੁਤ੍વਾ ਅਪ੍ਪੇਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਤਿ, ਇਦ੍ਧਿ ਹੁਤ੍વਾ વਿਕੁਬ੍ਬਿਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਤਿ, ਮਗ੍ਗੋ ਹੁਤ੍વਾ ਕਿਲੇਸੇ ਖੇਪੇਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਤਿ। ਇਤਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਕਾਯਬਲੇਨ ਚੇવ ਞਾਣਬਲੇਨ ਚ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਤ੍ਤਾ ਭਗવਾ ‘‘ਦਸਬਲੋ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ।
Imāni kho sāriputtāti yāni pubbe ‘‘dasa kho panimāni, sāriputta, tathāgatassa tathāgatabalānī’’ti avocaṃ, imāni tānīti appanaṃ karoti. Tattha paravādikathā hoti ‘‘dasabalañāṇaṃ nāma pāṭiyekkaṃ natthi, sabbaññutaññāṇassevāyaṃ pabhedo’’ti, taṃ na tathā daṭṭhabbaṃ. Aññameva hi dasabalañāṇaṃ, aññaṃ sabbaññutaññāṇaṃ. Dasabalañāṇaṃ sakasakakiccameva jānāti, sabbaññutaññāṇaṃ tampi tato avasesampi pajānāti. Dasabalañāṇesu hi paṭhamaṃ kāraṇākāraṇameva jānāti, dutiyaṃ kammantaravipākantarameva, tatiyaṃ kammaparicchedameva, catutthaṃ dhātunānattakāraṇameva , pañcamaṃ sattānaṃ ajjhāsayādhimuttimeva, chaṭṭhaṃ indriyānaṃ tikkhamudubhāvameva, sattamaṃ jhānādīhi saddhiṃ tesaṃ saṃkilesādimeva, aṭṭhamaṃ pubbenivutthakkhandhasantatimeva, navamaṃ sattānaṃ cutipaṭisandhimeva, dasamaṃ saccaparicchedameva. Sabbaññutaññāṇaṃ pana etehi jānitabbañca tato uttariñca pajānāti, etesaṃ pana kiccaṃ na sabbaṃ karoti. Tañhi jhānaṃ hutvā appetuṃ na sakkoti, iddhi hutvā vikubbituṃ na sakkoti, maggo hutvā kilese khepetuṃ na sakkoti. Iti yathāvuttakāyabalena ceva ñāṇabalena ca samannāgatattā bhagavā ‘‘dasabalo’’ti vuccati.
ਦਸਹਿ ਅਸੇਕ੍ਖੇਹਿ ਅਙ੍ਗੇਹਿ ਉਪੇਤੋਤਿ ‘‘ਅਸੇਕ੍ਖਾ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ, ਅਸੇਕ੍ਖੋ ਸਮ੍ਮਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋ, ਅਸੇਕ੍ਖਾ ਸਮ੍ਮਾવਾਚਾ, ਅਸੇਕ੍ਖੋ ਸਮ੍ਮਾਕਮ੍ਮਨ੍ਤੋ, ਅਸੇਕ੍ਖੋ ਸਮ੍ਮਾਆਜੀવੋ, ਅਸੇਕ੍ਖੋ ਸਮ੍ਮਾવਾਯਾਮੋ, ਅਸੇਕ੍ਖਾ ਸਮ੍ਮਾਸਤਿ, ਅਸੇਕ੍ਖੋ ਸਮ੍ਮਾਸਮਾਧਿ, ਅਸੇਕ੍ਖਂ ਸਮ੍ਮਾਞਾਣਂ, ਅਸੇਕ੍ਖਾ ਸਮ੍ਮਾવਿਮੁਤ੍ਤੀ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੩.੩੪੮, ੩੬੦) ਏવਂ વੁਤ੍ਤੇਹਿ ਦਸਹਿ ਅਸੇਕ੍ਖਧਮ੍ਮੇਹਿ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ। ਅਸੇਕ੍ਖਾ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਆਦਯੋ ਚ ਸਬ੍ਬੇ ਫਲਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮਾ ਏવ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ ਸਮ੍ਮਾਞਾਣਨ੍ਤਿ ਦ੍વੀਸੁ ਠਾਨੇਸੁ ਪਞ੍ਞਾવ ਕਥਿਤਾ ‘‘ਸਮ੍ਮਾ ਦਸ੍ਸਨਟ੍ਠੇਨ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ, ਸਮ੍ਮਾ ਪਜਾਨਨਟ੍ਠੇਨ ਸਮ੍ਮਾਞਾਣ’’ਨ੍ਤਿ। ਅਤ੍ਥਿ ਹਿ ਦਸ੍ਸਨਜਾਨਨਾਨਂ વਿਸਯੇ ਪવਤ੍ਤਿਆਕਾਰવਿਸੇਸੋ। ਸਮ੍ਮਾવਿਮੁਤ੍ਤੀਤਿ ਇਮਿਨਾ ਪਨ ਪਦੇਨ વੁਤ੍ਤਾવਸੇਸਾ ਫਲਸਮਾਪਤ੍ਤਿਸਹਗਤਧਮ੍ਮਾ ਸਙ੍ਗਹਿਤਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ । ਅਰਿਯਫਲਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮਾਪਿ ਹਿ ਸਬ੍ਬਸੋ ਪਟਿਪਕ੍ਖਤੋ વਿਮੁਤ੍ਤਤਂ ਉਪਾਦਾਯ વਿਮੁਤ੍ਤੀਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤਂ ਲਭਨ੍ਤਿ।
Dasahi asekkhehi aṅgehi upetoti ‘‘asekkhā sammādiṭṭhi, asekkho sammāsaṅkappo, asekkhā sammāvācā, asekkho sammākammanto, asekkho sammāājīvo, asekkho sammāvāyāmo, asekkhā sammāsati, asekkho sammāsamādhi, asekkhaṃ sammāñāṇaṃ, asekkhā sammāvimuttī’’ti (dī. ni. 3.348, 360) evaṃ vuttehi dasahi asekkhadhammehi samannāgato. Asekkhā sammādiṭṭhiādayo ca sabbe phalasampayuttadhammā eva. Ettha ca sammādiṭṭhi sammāñāṇanti dvīsu ṭhānesu paññāva kathitā ‘‘sammā dassanaṭṭhena sammādiṭṭhi, sammā pajānanaṭṭhena sammāñāṇa’’nti. Atthi hi dassanajānanānaṃ visaye pavattiākāraviseso. Sammāvimuttīti iminā pana padena vuttāvasesā phalasamāpattisahagatadhammā saṅgahitāti veditabbā . Ariyaphalasampayuttadhammāpi hi sabbaso paṭipakkhato vimuttataṃ upādāya vimuttīti vattabbataṃ labhanti.
੫੯. વਚਨਸਦ੍ਦੇਨ ਅਪ੍ਪਸਦ੍ਦਨ੍ਤਿ ਆਰਾਮੁਪਚਾਰੇਨ ਗਚ੍ਛਤੋ ਅਦ੍ਧਿਕਜਨਸ੍ਸਪਿ વਚਨਸਦ੍ਦੇਨ ਅਪ੍ਪਸਦ੍ਦਂ। ਨਗਰਨਿਗ੍ਘੋਸਸਦ੍ਦੇਨਾਤਿ ਅવਿਭਾવਿਤਤ੍ਥੇਨ ਨਗਰੇ ਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ ਨਿਗ੍ਘੋਸਸਦ੍ਦੇਨ। ਮਨੁਸ੍ਸੇਹਿ ਸਮਾਗਮ੍ਮ ਏਕਜ੍ਝਂ ਪવਤ੍ਤਿਤਸਦ੍ਦੋ ਹਿ ਨਿਗ੍ਘੋਸੋ। ਅਨੁਸਞ੍ਚਰਣਜਨਸ੍ਸਾਤਿ ਅਨ੍ਤੋਸਞ੍ਚਾਰਿਨੋ ਜਨਸ੍ਸ। ਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ ਰਹਸ੍ਸਕਿਰਿਯਟ੍ਠਾਨਿਯਨ੍ਤਿ ਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ ਰਹਸ੍ਸਕਰਣਸ੍ਸ ਯੁਤ੍ਤਂ ਅਨੁਚ੍ਛવਿਕਂ। વਿવੇਕਾਨੁਰੂਪਨ੍ਤਿ ਏਕੀਭਾવਸ੍ਸ ਅਨੁਰੂਪਂ। ਸੇਸਮੇਤ੍ਥ ਉਤ੍ਤਾਨਮੇવ।
59.Vacanasaddena appasaddanti ārāmupacārena gacchato addhikajanassapi vacanasaddena appasaddaṃ. Nagaranigghosasaddenāti avibhāvitatthena nagare manussānaṃ nigghosasaddena. Manussehi samāgamma ekajjhaṃ pavattitasaddo hi nigghoso. Anusañcaraṇajanassāti antosañcārino janassa. Manussānaṃ rahassakiriyaṭṭhāniyanti manussānaṃ rahassakaraṇassa yuttaṃ anucchavikaṃ. Vivekānurūpanti ekībhāvassa anurūpaṃ. Sesamettha uttānameva.
ਬਿਮ੍ਬਿਸਾਰਸਮਾਗਮਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Bimbisārasamāgamakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / વਿਨਯਪਿਟਕ • Vinayapiṭaka / ਮਹਾવਗ੍ਗਪਾਲ਼ਿ • Mahāvaggapāḷi / ੧੩. ਬਿਮ੍ਬਿਸਾਰਸਮਾਗਮਕਥਾ • 13. Bimbisārasamāgamakathā
ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Aṭṭhakathā / વਿਨਯਪਿਟਕ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / ਮਹਾવਗ੍ਗ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Mahāvagga-aṭṭhakathā / ਬਿਮ੍ਬਿਸਾਰਸਮਾਗਮਕਥਾ • Bimbisārasamāgamakathā
ਟੀਕਾ • Tīkā / વਿਨਯਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / વਜਿਰਬੁਦ੍ਧਿ-ਟੀਕਾ • Vajirabuddhi-ṭīkā / ਬਿਮ੍ਬਿਸਾਰਸਮਾਗਮਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ • Bimbisārasamāgamakathāvaṇṇanā
ਟੀਕਾ • Tīkā / વਿਨਯਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / વਿਮਤਿવਿਨੋਦਨੀ-ਟੀਕਾ • Vimativinodanī-ṭīkā / ਬਿਮ੍ਬਿਸਾਰਸਮਾਗਮਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ • Bimbisārasamāgamakathāvaṇṇanā
ਟੀਕਾ • Tīkā / વਿਨਯਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / ਪਾਚਿਤ੍ਯਾਦਿਯੋਜਨਾਪਾਲ਼ਿ • Pācityādiyojanāpāḷi / ੧੩. ਬਿਮ੍ਬਿਸਾਰਸਮਾਗਮਕਥਾ • 13. Bimbisārasamāgamakathā