| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / चूळवग्गपाळि • Cūḷavaggapāḷi |
३. ब्रह्मदण्डकथा
3. Brahmadaṇḍakathā
४४५. अथ खो आयस्मा आनन्दो थेरे भिक्खू एतदवोच – ‘‘भगवा मं, भन्ते, परिनिब्बानकाले एवमाह – ‘तेन हानन्द, सङ्घो ममच्चयेन छन्नस्स भिक्खुनो ब्रह्मदण्डं आणापेतू’’’ति । ‘‘पुच्छि पन त्वं, आवुसो आनन्द, भगवन्तं – ‘कतमो पन, भन्ते, ब्रह्मदण्डो’’’ति? ‘‘पुच्छिं खोहं, भन्ते, भगवन्तं – ‘कतमो पन, भन्ते, ब्रह्मदण्डो’’’ति? ‘‘छन्नो, आनन्द, भिक्खु यं इच्छेय्य तं वदेय्य। भिक्खूहि छन्नो भिक्खु नेव वत्तब्बो, न ओवदितब्बो, नानुसासितब्बो’’ति। ‘‘तेन हावुसो आनन्द, त्वंयेव छन्नस्स भिक्खुनो ब्रह्मदण्डं आणापेही’’ति। ‘‘कथाहं, भन्ते, छन्नस्स भिक्खुनो ब्रह्मदण्डं आणापेमि, चण्डो सो भिक्खु फरुसो’’ति? ‘तेन हावुसो आनन्द, बहुकेहि भिक्खूहि सद्धिं गच्छाही’’ति। ‘‘एवं भन्ते’’ति खो आयस्मा आनन्दो थेरानं भिक्खूनं पटिस्सुत्वा महता भिक्खुसङ्घेन सद्धिं पञ्चमत्तेहि भिक्खुसतेहि नावाय उज्जवनिकाय कोसम्बिं उज्जवि, नावाय पच्चोरोहित्वा रञ्ञो उदेनस्स 1 उय्यानस्स अविदूरे अञ्ञतरस्मिं रुक्खमूले निसीदि। तेन खो पन समयेन राजा उदेनो उय्याने परिचारेसि सद्धिं ओरोधेन। अस्सोसि खो रञ्ञो उदेनस्स ओरोधो – ‘‘अम्हाकं किर आचरियो अय्यो आनन्दो उय्यानस्स अविदूरे अञ्ञतरस्मिं रुक्खमूले निसिन्नो’’ति। अथ खो रञ्ञो उदेनस्स ओरोधो राजानं उदेनं एतदवोच – ‘‘अम्हाकं किर, देव, आचरियो अय्यो आनन्दो उय्यानस्स अविदूरे अञ्ञतरस्मिं रुक्खमूले निसिन्नो। इच्छाम मयं, देव, अय्यं आनन्दं पस्सितु’’न्ति। ‘‘तेन हि तुम्हे समणं आनन्दं पस्सथा’’ति।
445. Atha kho āyasmā ānando there bhikkhū etadavoca – ‘‘bhagavā maṃ, bhante, parinibbānakāle evamāha – ‘tena hānanda, saṅgho mamaccayena channassa bhikkhuno brahmadaṇḍaṃ āṇāpetū’’’ti . ‘‘Pucchi pana tvaṃ, āvuso ānanda, bhagavantaṃ – ‘katamo pana, bhante, brahmadaṇḍo’’’ti? ‘‘Pucchiṃ khohaṃ, bhante, bhagavantaṃ – ‘katamo pana, bhante, brahmadaṇḍo’’’ti? ‘‘Channo, ānanda, bhikkhu yaṃ iccheyya taṃ vadeyya. Bhikkhūhi channo bhikkhu neva vattabbo, na ovaditabbo, nānusāsitabbo’’ti. ‘‘Tena hāvuso ānanda, tvaṃyeva channassa bhikkhuno brahmadaṇḍaṃ āṇāpehī’’ti. ‘‘Kathāhaṃ, bhante, channassa bhikkhuno brahmadaṇḍaṃ āṇāpemi, caṇḍo so bhikkhu pharuso’’ti? ‘Tena hāvuso ānanda, bahukehi bhikkhūhi saddhiṃ gacchāhī’’ti. ‘‘Evaṃ bhante’’ti kho āyasmā ānando therānaṃ bhikkhūnaṃ paṭissutvā mahatā bhikkhusaṅghena saddhiṃ pañcamattehi bhikkhusatehi nāvāya ujjavanikāya kosambiṃ ujjavi, nāvāya paccorohitvā rañño udenassa 2 uyyānassa avidūre aññatarasmiṃ rukkhamūle nisīdi. Tena kho pana samayena rājā udeno uyyāne paricāresi saddhiṃ orodhena. Assosi kho rañño udenassa orodho – ‘‘amhākaṃ kira ācariyo ayyo ānando uyyānassa avidūre aññatarasmiṃ rukkhamūle nisinno’’ti. Atha kho rañño udenassa orodho rājānaṃ udenaṃ etadavoca – ‘‘amhākaṃ kira, deva, ācariyo ayyo ānando uyyānassa avidūre aññatarasmiṃ rukkhamūle nisinno. Icchāma mayaṃ, deva, ayyaṃ ānandaṃ passitu’’nti. ‘‘Tena hi tumhe samaṇaṃ ānandaṃ passathā’’ti.
अथ खो रञ्ञो उदेनस्स ओरोधो येनायस्मा आनन्दो तेनुपसङ्कमि, उपसङ्कमित्वा आयस्मन्तं आनन्दं अभिवादेत्वा एकमन्तं निसीदि। एकमन्तं निसिन्नं खो रञ्ञो उदेनस्स ओरोधं आयस्मा आनन्दो धम्मिया कथाय सन्दस्सेसि समादपेसि समुत्तेजेसि सम्पहंसेसि । अथ खो रञ्ञो उदेनस्स ओरोधो आयस्मता आनन्देन धम्मिया कथाय सन्दस्सितो समादपितो समुत्तेजितो सम्पहंसितो आयस्मतो आनन्दस्स पञ्च उत्तरासङ्गसतानि पादासि। अथ खो रञ्ञो उदेनस्स ओरोधो आयस्मतो आनन्दस्स भासितं अभिनन्दित्वा अनुमोदित्वा उट्ठायासना आयस्मन्तं आनन्दं अभिवादेत्वा पदक्खिणं कत्वा येन राजा उदेनो तेनुपसङ्कमि। अद्दसा खो राजा उदेनो ओरोधं दूरतोव आगच्छन्तं। दिस्वान ओरोधं एतदवोच – ‘‘अपि नु खो तुम्हे समणं आनन्दं पस्सित्था’’ति? ‘‘अपस्सिम्हा खो मयं, देव, अय्यं आनन्द’’न्ति। ‘‘अपि नु तुम्हे समणस्स आनन्दस्स किञ्चि अदत्था’’ति? ‘‘अदम्हा खो मयं, देव, अय्यस्स आनन्दस्स पञ्च उत्तरासङ्गसतानी’’ति। राजा उदेनो उज्झायति खिय्यति विपाचेति – ‘‘कथञ्हि नाम समणो आनन्दो ताव बहुं चीवरं पटिग्गहेस्सति! दुस्सवाणिज्जं वा समणो आनन्दो करिस्सति, पग्गाहिकसालं वा पसारेस्सती’’ति!
Atha kho rañño udenassa orodho yenāyasmā ānando tenupasaṅkami, upasaṅkamitvā āyasmantaṃ ānandaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi. Ekamantaṃ nisinnaṃ kho rañño udenassa orodhaṃ āyasmā ānando dhammiyā kathāya sandassesi samādapesi samuttejesi sampahaṃsesi . Atha kho rañño udenassa orodho āyasmatā ānandena dhammiyā kathāya sandassito samādapito samuttejito sampahaṃsito āyasmato ānandassa pañca uttarāsaṅgasatāni pādāsi. Atha kho rañño udenassa orodho āyasmato ānandassa bhāsitaṃ abhinanditvā anumoditvā uṭṭhāyāsanā āyasmantaṃ ānandaṃ abhivādetvā padakkhiṇaṃ katvā yena rājā udeno tenupasaṅkami. Addasā kho rājā udeno orodhaṃ dūratova āgacchantaṃ. Disvāna orodhaṃ etadavoca – ‘‘api nu kho tumhe samaṇaṃ ānandaṃ passitthā’’ti? ‘‘Apassimhā kho mayaṃ, deva, ayyaṃ ānanda’’nti. ‘‘Api nu tumhe samaṇassa ānandassa kiñci adatthā’’ti? ‘‘Adamhā kho mayaṃ, deva, ayyassa ānandassa pañca uttarāsaṅgasatānī’’ti. Rājā udeno ujjhāyati khiyyati vipāceti – ‘‘kathañhi nāma samaṇo ānando tāva bahuṃ cīvaraṃ paṭiggahessati! Dussavāṇijjaṃ vā samaṇo ānando karissati, paggāhikasālaṃ vā pasāressatī’’ti!
अथ खो राजा उदेनो येनायस्मा आनन्दो तेनुपसङ्कमि, उपसङ्कमित्वा आयस्मता आनन्देन सद्धिं सम्मोदि। सम्मोदनीयं कथं सारणीयं वीतिसारेत्वा एकमन्तं निसीदि। एकमन्तं निसिन्नो खो राजा उदेनो आयस्मन्तं आनन्दं एतदवोच – ‘‘आगमा नु ख्विध, भो आनन्द, अम्हाकं ओरोधो’’ति? ‘‘आगमासि खो ते इध, महाराज, ओरोधो’’ति। ‘‘अपि पन भोतो आनन्दस्स किञ्चि अदासी’’ति? ‘‘अदासि खो मे, महाराज, पञ्च उत्तरासङ्गसतानी’’ति। ‘‘किं पन भवं आनन्दो ताव बहुं चीवरं करिस्सती’’ति? ‘‘ये 3 ते, महाराज, भिक्खू दुब्बलचीवरा तेहि सद्धिं संविभजिस्सामी’’ति। ‘‘यानि खो पन, भो आनन्द, पोराणकानि दुब्बलचीवरानि तानि कथं करिस्सथा’’ति? ‘‘तानि, महाराज, उत्तरत्थरणं करिस्सामा’’ति। ‘‘यानि पन, भो आनन्द, पोराणकानि उत्तरत्थरणानि तानि कथं करिस्सथा’’ति? ‘‘तानि, महाराज, भिसिच्छवियो करिस्सामा’’ति। ‘‘या पन, भो आनन्द, पोराणका भिसिच्छवियो ता कथं करिस्सथा’’ति? ‘‘ता, महाराज, भूमत्थरणं करिस्सामा’’ति। ‘‘यानि पन, भो आनन्द, पोराणकानि भूमत्थरणानि तानि कथं करिस्सथा’’ति? ‘‘तानि, महाराज, पादपुञ्छनियो करिस्सामा’’ति। ‘‘या पन, भो आनन्द, पोराणका पादपुञ्छनियो ता कथं करिस्सथा’’ति?। ‘‘ता, महाराज, रजोहरणं करिस्सामा’’ति। ‘‘यानि पन, भो आनन्द, पोराणकानि रजोहरणानि तानि कथं करिस्सथा’’ति? ‘‘तानि, महाराज, कोट्टेत्वा चिक्खल्लेन मद्दित्वा परिभण्डं लिम्पिस्सामा’’ति।
Atha kho rājā udeno yenāyasmā ānando tenupasaṅkami, upasaṅkamitvā āyasmatā ānandena saddhiṃ sammodi. Sammodanīyaṃ kathaṃ sāraṇīyaṃ vītisāretvā ekamantaṃ nisīdi. Ekamantaṃ nisinno kho rājā udeno āyasmantaṃ ānandaṃ etadavoca – ‘‘āgamā nu khvidha, bho ānanda, amhākaṃ orodho’’ti? ‘‘Āgamāsi kho te idha, mahārāja, orodho’’ti. ‘‘Api pana bhoto ānandassa kiñci adāsī’’ti? ‘‘Adāsi kho me, mahārāja, pañca uttarāsaṅgasatānī’’ti. ‘‘Kiṃ pana bhavaṃ ānando tāva bahuṃ cīvaraṃ karissatī’’ti? ‘‘Ye 4 te, mahārāja, bhikkhū dubbalacīvarā tehi saddhiṃ saṃvibhajissāmī’’ti. ‘‘Yāni kho pana, bho ānanda, porāṇakāni dubbalacīvarāni tāni kathaṃ karissathā’’ti? ‘‘Tāni, mahārāja, uttarattharaṇaṃ karissāmā’’ti. ‘‘Yāni pana, bho ānanda, porāṇakāni uttarattharaṇāni tāni kathaṃ karissathā’’ti? ‘‘Tāni, mahārāja, bhisicchaviyo karissāmā’’ti. ‘‘Yā pana, bho ānanda, porāṇakā bhisicchaviyo tā kathaṃ karissathā’’ti? ‘‘Tā, mahārāja, bhūmattharaṇaṃ karissāmā’’ti. ‘‘Yāni pana, bho ānanda, porāṇakāni bhūmattharaṇāni tāni kathaṃ karissathā’’ti? ‘‘Tāni, mahārāja, pādapuñchaniyo karissāmā’’ti. ‘‘Yā pana, bho ānanda, porāṇakā pādapuñchaniyo tā kathaṃ karissathā’’ti?. ‘‘Tā, mahārāja, rajoharaṇaṃ karissāmā’’ti. ‘‘Yāni pana, bho ānanda, porāṇakāni rajoharaṇāni tāni kathaṃ karissathā’’ti? ‘‘Tāni, mahārāja, koṭṭetvā cikkhallena madditvā paribhaṇḍaṃ limpissāmā’’ti.
अथ खो राजा उदेनो – सब्बेविमे समणा सक्यपुत्तिया योनिसो उपनेन्ति, न कुलवं गमेन्तीति – आयस्मतो आनन्दस्स अञ्ञानिपि पञ्च दुस्ससतानि पादासि। अयञ्चरहि आयस्मतो आनन्दस्स पठमं चीवरभिक्खा उप्पज्जि चीवरसहस्सं। अथ खो आयस्मा आनन्दो येन घोसितारामो तेनुपसङ्कमि, उपसङ्कमित्वा पञ्ञत्ते आसने निसीदि। अथ खो आयस्मा छन्नो येनायस्मा आनन्दो तेनुपसङ्कमि, उपसङ्कमित्वा आयस्मन्तं आनन्दं अभिवादेत्वा एकमन्तं निसीदि। एकमन्तं निसिन्नं खो आयस्मन्तं छन्नं आयस्मा आनन्दो एतदवोच – ‘‘सङ्घेन ते, आवुसो छन्न, ब्रह्मदण्डो आणापितो’’ति।
Atha kho rājā udeno – sabbevime samaṇā sakyaputtiyā yoniso upanenti, na kulavaṃ gamentīti – āyasmato ānandassa aññānipi pañca dussasatāni pādāsi. Ayañcarahi āyasmato ānandassa paṭhamaṃ cīvarabhikkhā uppajji cīvarasahassaṃ. Atha kho āyasmā ānando yena ghositārāmo tenupasaṅkami, upasaṅkamitvā paññatte āsane nisīdi. Atha kho āyasmā channo yenāyasmā ānando tenupasaṅkami, upasaṅkamitvā āyasmantaṃ ānandaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi. Ekamantaṃ nisinnaṃ kho āyasmantaṃ channaṃ āyasmā ānando etadavoca – ‘‘saṅghena te, āvuso channa, brahmadaṇḍo āṇāpito’’ti.
‘‘कतमो पन, भन्ते आनन्द, ब्रह्मदण्डो आणापितो’’ति? ‘‘त्वं, आवुसो छन्न, भिक्खू यं इच्छेय्यासि तं वदेय्यासि। भिक्खूहि त्वं नेव वत्तब्बो, न ओवदितब्बो, नानुसासितब्बो’’ति। ‘‘नन्वाहं, भन्ते आनन्द, हतो एत्तावता, यतोहं भिक्खूहि नेव वत्तब्बो, न ओवदितब्बो, नानुसासितब्बो’’ति तत्थेव मुच्छितो पपतो। अथ खो आयस्मा छन्नो ब्रह्मदण्डेन अट्टीयमानो हरायमानो जिगुच्छमानो एको वूपकट्ठो अप्पमत्तो आतापी पहितत्तो विहरन्तो नचिरस्सेव यस्सत्थाय कुलपुत्ता सम्मदेव अगारस्मा अनगारियं पब्बजन्ति, तदनुत्तरं ब्रह्मचरियपरियोसानं दिट्ठेव धम्मे सयं अभिञ्ञा सच्छिकत्वा उपसम्पज्ज विहासि। ‘खीणा जाति, वुसितं ब्रह्मचरियं, कतं करणीयं, नापरं इत्थत्ताया’ति अब्भञ्ञासि। अञ्ञतरो च पनायस्मा छन्नो अरहतं अहोसि। अथ खो आयस्मा छन्नो अरहत्तं पत्तो येनायस्मा आनन्दो तेनुपसङ्कमि, उपसङ्कमित्वा आयस्मन्तं आनन्दं एतदवोच – ‘‘पटिप्पस्सम्भेहि दानि मे, भन्ते आनन्द, ब्रह्मदण्ड’’न्ति। ‘‘यदग्गेन तया, आवुसो छन्न, अरहत्तं सच्छिकतं तदग्गेन ते ब्रह्मदण्डो पटिप्पस्सद्धो’’ति। इमाय खो पन विनयसङ्गीतिया पञ्च भिक्खुसतानि अनूनानि अनधिकानि अहेसुं। तस्मा अयं विनयसङ्गीति ‘‘पञ्चसतिका’’ति वुच्चतीति।
‘‘Katamo pana, bhante ānanda, brahmadaṇḍo āṇāpito’’ti? ‘‘Tvaṃ, āvuso channa, bhikkhū yaṃ iccheyyāsi taṃ vadeyyāsi. Bhikkhūhi tvaṃ neva vattabbo, na ovaditabbo, nānusāsitabbo’’ti. ‘‘Nanvāhaṃ, bhante ānanda, hato ettāvatā, yatohaṃ bhikkhūhi neva vattabbo, na ovaditabbo, nānusāsitabbo’’ti tattheva mucchito papato. Atha kho āyasmā channo brahmadaṇḍena aṭṭīyamāno harāyamāno jigucchamāno eko vūpakaṭṭho appamatto ātāpī pahitatto viharanto nacirasseva yassatthāya kulaputtā sammadeva agārasmā anagāriyaṃ pabbajanti, tadanuttaraṃ brahmacariyapariyosānaṃ diṭṭheva dhamme sayaṃ abhiññā sacchikatvā upasampajja vihāsi. ‘Khīṇā jāti, vusitaṃ brahmacariyaṃ, kataṃ karaṇīyaṃ, nāparaṃ itthattāyā’ti abbhaññāsi. Aññataro ca panāyasmā channo arahataṃ ahosi. Atha kho āyasmā channo arahattaṃ patto yenāyasmā ānando tenupasaṅkami, upasaṅkamitvā āyasmantaṃ ānandaṃ etadavoca – ‘‘paṭippassambhehi dāni me, bhante ānanda, brahmadaṇḍa’’nti. ‘‘Yadaggena tayā, āvuso channa, arahattaṃ sacchikataṃ tadaggena te brahmadaṇḍo paṭippassaddho’’ti. Imāya kho pana vinayasaṅgītiyā pañca bhikkhusatāni anūnāni anadhikāni ahesuṃ. Tasmā ayaṃ vinayasaṅgīti ‘‘pañcasatikā’’ti vuccatīti.
पञ्चसतिकक्खन्धको एकादसमो।
Pañcasatikakkhandhako ekādasamo.
इमम्हि खन्धके वत्थू तेवीसति।
Imamhi khandhake vatthū tevīsati.
तस्सुद्दानं –
Tassuddānaṃ –
परिनिब्बुते सम्बुद्धे, थेरो कस्सपसव्हयो।
Parinibbute sambuddhe, thero kassapasavhayo;
आमन्तयि भिक्खुगणं, सद्धम्ममनुपालको।
Āmantayi bhikkhugaṇaṃ, saddhammamanupālako;
पावायद्धानमग्गम्हि, सुभद्देन पवेदितं।
Pāvāyaddhānamaggamhi, subhaddena paveditaṃ;
सङ्गायिस्साम सद्धम्मं, अधम्मो पुरे दिप्पति॥
Saṅgāyissāma saddhammaṃ, adhammo pure dippati.
एकेनून पञ्चसतं, आनन्दम्पि च उच्चिनि।
Ekenūna pañcasataṃ, ānandampi ca uccini;
धम्मविनयसङ्गीतिं, वसन्तो गुहमुत्तमे॥
Dhammavinayasaṅgītiṃ, vasanto guhamuttame.
उपालिं विनयं पुच्छि, सुत्तन्तानन्दपण्डितं।
Upāliṃ vinayaṃ pucchi, suttantānandapaṇḍitaṃ;
पिटकं तीणि सङ्गीतिं, अकंसु जिनसावका॥
Piṭakaṃ tīṇi saṅgītiṃ, akaṃsu jinasāvakā.
न पुच्छि अक्कमित्वान, वन्दापेसि न याचि च॥
Na pucchi akkamitvāna, vandāpesi na yāci ca.
पब्बज्जं मातुगामस्स, सद्धाय दुक्कटानि मे।
Pabbajjaṃ mātugāmassa, saddhāya dukkaṭāni me;
पुराणो ब्रह्मदण्डञ्च, ओरोधो उदेनेन सह॥
Purāṇo brahmadaṇḍañca, orodho udenena saha.
ताव बहु दुब्बलञ्च, उत्तरत्थरणा भिसि।
Tāva bahu dubbalañca, uttarattharaṇā bhisi;
भूमत्थरणा पुञ्छनियो, रजो चिक्खल्लमद्दना॥
Bhūmattharaṇā puñchaniyo, rajo cikkhallamaddanā.
सहस्सचीवरं उप्पज्जि, पठमानन्दसव्हयो।
Sahassacīvaraṃ uppajji, paṭhamānandasavhayo;
तज्जितो ब्रह्मदण्डेन, चतुस्सच्चं अपापुणि।
Tajjito brahmadaṇḍena, catussaccaṃ apāpuṇi;
वसीभूता पञ्चसता, तस्मा पञ्चसती इति॥
Vasībhūtā pañcasatā, tasmā pañcasatī iti.
पञ्चसतिकक्खन्धकं निट्ठितं।
Pañcasatikakkhandhakaṃ niṭṭhitaṃ.
Footnotes:
Related texts:
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / ब्रह्मदण्डकथावण्णना • Brahmadaṇḍakathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / ब्रह्मदण्डकथावण्णना • Brahmadaṇḍakathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / खुद्दानुखुद्दकसिक्खापदकथावण्णना • Khuddānukhuddakasikkhāpadakathāvaṇṇanā
