Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / ദീഘ നികായ (അട്ഠകഥാ) • Dīgha nikāya (aṭṭhakathā)

    ൧. ബ്രഹ്മജാലസുത്തവണ്ണനാ

    1. Brahmajālasuttavaṇṇanā

    പരിബ്ബാജകകഥാവണ്ണനാ

    Paribbājakakathāvaṇṇanā

    ഇമിസ്സാ പഠമമഹാസങ്ഗീതിയാ വത്തമാനായ വിനയസങ്ഗഹാവസാനേ സുത്തന്തപിടകേ ആദിനികായസ്സ ആദിസുത്തം ബ്രഹ്മജാലം പുച്ഛന്തേന ആയസ്മതാ മഹാകസ്സപേന – ‘‘ബ്രഹ്മജാലം, ആവുസോ ആനന്ദ, കത്ഥ ഭാസിത’’ന്തി, ഏവമാദിവുത്തവചനപരിയോസാനേ യത്ഥ ച ഭാസിതം, യഞ്ചാരബ്ഭ ഭാസിതം, തം സബ്ബം പകാസേന്തോ ആയസ്മാ ആനന്ദോ ഏവം മേ സുതന്തിആദിമാഹ. തേന വുത്തം ‘‘ബ്രഹ്മജാലസ്സാപി ഏവം മേ സുതന്തിആദികം ആയസ്മതാ ആനന്ദേന പഠമമഹാസങ്ഗീതികാലേ വുത്തം നിദാനമാദീ’’തി.

    Imissā paṭhamamahāsaṅgītiyā vattamānāya vinayasaṅgahāvasāne suttantapiṭake ādinikāyassa ādisuttaṃ brahmajālaṃ pucchantena āyasmatā mahākassapena – ‘‘brahmajālaṃ, āvuso ānanda, kattha bhāsita’’nti, evamādivuttavacanapariyosāne yattha ca bhāsitaṃ, yañcārabbha bhāsitaṃ, taṃ sabbaṃ pakāsento āyasmā ānando evaṃ me sutantiādimāha. Tena vuttaṃ ‘‘brahmajālassāpi evaṃ me sutantiādikaṃ āyasmatā ānandena paṭhamamahāsaṅgītikāle vuttaṃ nidānamādī’’ti.

    . തത്ഥ ഏവന്തി നിപാതപദം. മേതിആദീനി നാമപദാനി. പടിപന്നോ ഹോതീതി ഏത്ഥ പടീതി ഉപസഗ്ഗപദം, ഹോതീതി ആഖ്യാതപദന്തി. ഇമിനാ താവ നയേന പദവിഭാഗോ വേദിതബ്ബോ.

    1. Tattha evanti nipātapadaṃ. Metiādīni nāmapadāni. Paṭipanno hotīti ettha paṭīti upasaggapadaṃ, hotīti ākhyātapadanti. Iminā tāva nayena padavibhāgo veditabbo.

    അത്ഥതോ പന ഏവം-സദ്ദോ താവ ഉപമൂപദേസസമ്പഹംസനഗരഹണവചനസമ്പടിഗ്ഗഹാകാരനിദസ്സനാവധാരണാദിഅനേകത്ഥപ്പഭേദോ. തഥാഹേസ – ‘‘ഏവം ജാതേന മച്ചേന, കത്തബ്ബം കുസലം ബഹു’’ന്തി (ധ॰ പ॰ ൫൩) ഏവമാദീസു ഉപമായം ആഗതോ. ‘‘ഏവം തേ അഭിക്കമിതബ്ബം, ഏവം തേ പടിക്കമിതബ്ബ’’ന്തിആദീസു (അ॰ നി॰ ൪.൧൨൨) ഉപദേസേ. ‘‘ഏവമേതം ഭഗവാ, ഏവമേതം സുഗതാ’’തിആദീസു (അ॰ നി॰ ൩.൬൬) സമ്പഹംസനേ. ‘‘ഏവമേവം പനായം വസലീ യസ്മിം വാ തസ്മിം വാ തസ്സ മുണ്ഡകസ്സ സമണകസ്സ വണ്ണം ഭാസതീ’’തിആദീസു (സം॰ നി॰ ൧.൧൮൭) ഗരഹണേ. ‘‘ഏവം, ഭന്തേതി ഖോ തേ ഭിക്ഖൂ ഭഗവതോ പച്ചസ്സോസു’’ന്തിആദീസു (മ॰ നി॰ ൧.൧) വചനസമ്പടിഗ്ഗഹേ. ‘‘ഏവം ബ്യാ ഖോ അഹം, ഭന്തേ, ഭഗവതാ ധമ്മം ദേസിതം ആജാനാമീ’’തിആദീസു (മ॰ നി॰ ൧.൩൯൮) ആകാരേ. ‘‘ഏഹി ത്വം, മാണവക, യേന സമണോ ആനന്ദോ തേനുപസങ്കമ, ഉപസങ്കമിത്വാ മമ വചനേന സമണം ആനന്ദം അപ്പാബാധം അപ്പാതങ്കം ലഹുട്ഠാനം ബലം ഫാസുവിഹാരം പുച്ഛ. ‘‘സുഭോ മാണവോ തോദേയ്യപുത്തോ ഭവന്തം ആനന്ദം അപ്പാബാധം അപ്പാതങ്കം ലഹുട്ഠാനം ബലം ഫാസുവിഹാരം പുച്ഛതീ’’തി. ‘‘ഏവഞ്ച വദേഹി, സാധു കിര ഭവം ആനന്ദോ യേന സുഭസ്സ മാണവസ്സ തോദേയ്യപുത്തസ്സ നിവേസനം, തേനുപസങ്കമതു അനുകമ്പം ഉപാദായാ’’തിആദീസു (ദീ॰ നി॰ ൧.൪൪൫) നിദസ്സനേ. ‘‘തം കിം മഞ്ഞഥ, കാലാമാ, ഇമേ ധമ്മാ കുസലാ വാ അകുസലാ വാതി? അകുസലാ, ഭന്തേ. സാവജ്ജാ വാ അനവജ്ജാ വാതി? സാവജ്ജാ, ഭന്തേ. വിഞ്ഞുഗരഹിതാ വാ വിഞ്ഞുപ്പസത്ഥാ വാതി? വിഞ്ഞുഗരഹിതാ, ഭന്തേ. സമത്താ സമാദിന്നാ അഹിതായ ദുക്ഖായ സംവത്തന്തി നോ വാ, കഥം വോ ഏത്ഥ ഹോതീതി? സമത്താ, ഭന്തേ, സമാദിന്നാ അഹിതായ ദുക്ഖായ സംവത്തന്തി, ഏവം നോ ഏത്ഥ ഹോതീ’’തിആദീസു (അ॰ നി॰ ൩.൬൬) അവധാരണേ. സ്വായമിധ ആകാരനിദസ്സനാവധാരണേസു ദട്ഠബ്ബോ.

    Atthato pana evaṃ-saddo tāva upamūpadesasampahaṃsanagarahaṇavacanasampaṭiggahākāranidassanāvadhāraṇādianekatthappabhedo. Tathāhesa – ‘‘evaṃ jātena maccena, kattabbaṃ kusalaṃ bahu’’nti (dha. pa. 53) evamādīsu upamāyaṃ āgato. ‘‘Evaṃ te abhikkamitabbaṃ, evaṃ te paṭikkamitabba’’ntiādīsu (a. ni. 4.122) upadese. ‘‘Evametaṃ bhagavā, evametaṃ sugatā’’tiādīsu (a. ni. 3.66) sampahaṃsane. ‘‘Evamevaṃ panāyaṃ vasalī yasmiṃ vā tasmiṃ vā tassa muṇḍakassa samaṇakassa vaṇṇaṃ bhāsatī’’tiādīsu (saṃ. ni. 1.187) garahaṇe. ‘‘Evaṃ, bhanteti kho te bhikkhū bhagavato paccassosu’’ntiādīsu (ma. ni. 1.1) vacanasampaṭiggahe. ‘‘Evaṃ byā kho ahaṃ, bhante, bhagavatā dhammaṃ desitaṃ ājānāmī’’tiādīsu (ma. ni. 1.398) ākāre. ‘‘Ehi tvaṃ, māṇavaka, yena samaṇo ānando tenupasaṅkama, upasaṅkamitvā mama vacanena samaṇaṃ ānandaṃ appābādhaṃ appātaṅkaṃ lahuṭṭhānaṃ balaṃ phāsuvihāraṃ puccha. ‘‘Subho māṇavo todeyyaputto bhavantaṃ ānandaṃ appābādhaṃ appātaṅkaṃ lahuṭṭhānaṃ balaṃ phāsuvihāraṃ pucchatī’’ti. ‘‘Evañca vadehi, sādhu kira bhavaṃ ānando yena subhassa māṇavassa todeyyaputtassa nivesanaṃ, tenupasaṅkamatu anukampaṃ upādāyā’’tiādīsu (dī. ni. 1.445) nidassane. ‘‘Taṃ kiṃ maññatha, kālāmā, ime dhammā kusalā vā akusalā vāti? Akusalā, bhante. Sāvajjā vā anavajjā vāti? Sāvajjā, bhante. Viññugarahitā vā viññuppasatthā vāti? Viññugarahitā, bhante. Samattā samādinnā ahitāya dukkhāya saṃvattanti no vā, kathaṃ vo ettha hotīti? Samattā, bhante, samādinnā ahitāya dukkhāya saṃvattanti, evaṃ no ettha hotī’’tiādīsu (a. ni. 3.66) avadhāraṇe. Svāyamidha ākāranidassanāvadhāraṇesu daṭṭhabbo.

    തത്ഥ ആകാരത്ഥേന ഏവം-സദ്ദേന ഏതമത്ഥം ദീപേതി, നാനാനയനിപുണമനേകജ്ഝാസയസമുട്ഠാനം, അത്ഥബ്യഞ്ജനസമ്പന്നം, വിവിധപാടിഹാരിയം, ധമ്മത്ഥദേസനാപടിവേധഗമ്ഭീരം, സബ്ബസത്താനം സകസകഭാസാനുരൂപതോ സോതപഥമാഗച്ഛന്തം തസ്സ ഭഗവതോ വചനം സബ്ബപ്പകാരേന കോ സമത്ഥോ വിഞ്ഞാതും, സബ്ബഥാമേന പന സോതുകാമതം ജനേത്വാപി ‘ഏവം മേ സുതം’ മയാപി ഏകേനാകാരേന സുതന്തി.

    Tattha ākāratthena evaṃ-saddena etamatthaṃ dīpeti, nānānayanipuṇamanekajjhāsayasamuṭṭhānaṃ, atthabyañjanasampannaṃ, vividhapāṭihāriyaṃ, dhammatthadesanāpaṭivedhagambhīraṃ, sabbasattānaṃ sakasakabhāsānurūpato sotapathamāgacchantaṃ tassa bhagavato vacanaṃ sabbappakārena ko samattho viññātuṃ, sabbathāmena pana sotukāmataṃ janetvāpi ‘evaṃ me sutaṃ’ mayāpi ekenākārena sutanti.

    നിദസ്സനത്ഥേന – ‘‘നാഹം സയമ്ഭൂ, ന മയാ ഇദം സച്ഛികത’’ന്തി അത്താനം പരിമോചേന്തോ – ‘ഏവം മേ സുതം’, ‘മയാപി ഏവം സുത’ന്തി ഇദാനി വത്തബ്ബം സകലം സുത്തം നിദസ്സേതി.

    Nidassanatthena – ‘‘nāhaṃ sayambhū, na mayā idaṃ sacchikata’’nti attānaṃ parimocento – ‘evaṃ me sutaṃ’, ‘mayāpi evaṃ suta’nti idāni vattabbaṃ sakalaṃ suttaṃ nidasseti.

    അവധാരണത്ഥേന – ‘‘ഏതദഗ്ഗം, ഭിക്ഖവേ, മമ സാവകാനം ഭിക്ഖൂനം ബഹുസ്സുതാനം യദിദം ആനന്ദോ, ഗതിമന്താനം, സതിമന്താനം, ധിതിമന്താനം, ഉപട്ഠാകാനം യദിദം ആനന്ദോ’’തി (അ॰ നി॰ ൧.൨൨൩). ഏവം ഭഗവതാ – ‘‘ആയസ്മാ ആനന്ദോ അത്ഥകുസലോ, ധമ്മകുസലോ, ബ്യഞ്ജനകുസലോ, നിരുത്തികുസലോ, പുബ്ബാപരകുസലോ’’തി (അ॰ നി॰ ൫.൧൬൯). ഏവം ധമ്മസേനാപതിനാ ച പസത്ഥഭാവാനുരൂപം അത്തനോ ധാരണബലം ദസ്സേന്തോ സത്താനം സോതുകാമതം ജനേതി – ‘ഏവം മേ സുതം’, തഞ്ച ഖോ അത്ഥതോ വാ ബ്യഞ്ജനതോ വാ അനൂനമനധികം, ഏവമേവ ന അഞ്ഞഥാ ദട്ഠബ്ബ’’ന്തി.

    Avadhāraṇatthena – ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ bahussutānaṃ yadidaṃ ānando, gatimantānaṃ, satimantānaṃ, dhitimantānaṃ, upaṭṭhākānaṃ yadidaṃ ānando’’ti (a. ni. 1.223). Evaṃ bhagavatā – ‘‘āyasmā ānando atthakusalo, dhammakusalo, byañjanakusalo, niruttikusalo, pubbāparakusalo’’ti (a. ni. 5.169). Evaṃ dhammasenāpatinā ca pasatthabhāvānurūpaṃ attano dhāraṇabalaṃ dassento sattānaṃ sotukāmataṃ janeti – ‘evaṃ me sutaṃ’, tañca kho atthato vā byañjanato vā anūnamanadhikaṃ, evameva na aññathā daṭṭhabba’’nti.

    മേ-സദ്ദോ തീസു അത്ഥേസു ദിസ്സതി. തഥാ ഹിസ്സ – ‘‘ഗാഥാഭിഗീതം മേ അഭോജനേയ്യ’’ന്തിആദീസു (സു॰ നി॰ ൮൧) മയാതി അത്ഥോ. ‘‘സാധു മേ, ഭന്തേ, ഭഗവാ സങ്ഖിത്തേന ധമ്മം ദേസേതൂ’’തിആദീസു (സം॰ നി॰ ൪.൮൮) മയ്ഹന്തി അത്ഥോ. ‘‘ധമ്മദായാദാ മേ, ഭിക്ഖവേ , ഭവഥാ’’തിആദീസു (മ॰ നി॰ ൧.൨൯) മമാതി അത്ഥോ. ഇധ പന മയാ സുതന്തി ച, മമ സുതന്തി ച അത്ഥദ്വയേ യുജ്ജതി.

    Me-saddo tīsu atthesu dissati. Tathā hissa – ‘‘gāthābhigītaṃ me abhojaneyya’’ntiādīsu (su. ni. 81) mayāti attho. ‘‘Sādhu me, bhante, bhagavā saṅkhittena dhammaṃ desetū’’tiādīsu (saṃ. ni. 4.88) mayhanti attho. ‘‘Dhammadāyādā me, bhikkhave , bhavathā’’tiādīsu (ma. ni. 1.29) mamāti attho. Idha pana mayā sutanti ca, mama sutanti ca atthadvaye yujjati.

    സുതന്തി അയം സുത-സദ്ദോ സഉപസഗ്ഗോ ച അനുപസഗ്ഗോ ച – ഗമനവിസ്സുതകിലിന്ന-ഉപചിതാനുയോഗ-സോതവിഞ്ഞേയ്യ-സോതദ്വാരാനുസാര-വിഞ്ഞാതാദിഅനേകത്ഥപ്പഭേദോ, തഥാ ഹിസ്സ ‘‘സേനായ പസുതോ’’തിആദീസു ഗച്ഛന്തോതി അത്ഥോ. ‘‘സുതധമ്മസ്സ പസ്സതോ’’തിആദീസു (ഉദാ॰ ൧൧) വിസ്സുതധമ്മസ്സാതി അത്ഥോ. ‘‘അവസ്സുതാ അവസ്സുതസ്സാ’’തിആദീസു (പാചി॰ ൬൫൭) കിലിന്നാകിലിന്നസ്സാതി അത്ഥോ. ‘‘തുമ്ഹേഹി പുഞ്ഞം പസുതം അനപ്പക’’ന്തിആദീസു (ഖു॰ പാ॰ ൭.൧൨) ഉപചിതന്തി അത്ഥോ. ‘‘യേ ഝാനപസുതാ ധീരാ’’തിആദീസു (ധ॰ പ॰ ൧൮൧) ഝാനാനുയുത്താതി അത്ഥോ. ‘ദിട്ഠം സുതം മുത’ന്തിആദീസു (മ॰ നി॰ ൧.൨൪൧) സോതവിഞ്ഞേയ്യന്തി അത്ഥോ. ‘‘സുതധരോ സുതസന്നിചയോ’’തിആദീസു (മ॰ നി॰ ൧.൩൩൯) സോതദ്വാരാനുസാരവിഞ്ഞാതധരോതി അത്ഥോ. ഇധ പനസ്സ സോതദ്വാരാനുസാരേന ഉപധാരിതന്തി വാ ഉപധാരണന്തി വാതി അത്ഥോ. ‘മേ’ സദ്ദസ്സ ഹി ‘മയാ’തി അത്ഥേ സതി ‘ഏവം മയാ സുതം’ സോതദ്വാരാനുസാരേന ഉപധാരിതന്തി യുജ്ജതി. ‘മമാ’തി അത്ഥേ സതി ഏവം മമ സുതം സോതദ്വാരാനുസാരേന ഉപധാരണന്തി യുജ്ജതി.

    Sutanti ayaṃ suta-saddo saupasaggo ca anupasaggo ca – gamanavissutakilinna-upacitānuyoga-sotaviññeyya-sotadvārānusāra-viññātādianekatthappabhedo, tathā hissa ‘‘senāya pasuto’’tiādīsu gacchantoti attho. ‘‘Sutadhammassa passato’’tiādīsu (udā. 11) vissutadhammassāti attho. ‘‘Avassutā avassutassā’’tiādīsu (pāci. 657) kilinnākilinnassāti attho. ‘‘Tumhehi puññaṃ pasutaṃ anappaka’’ntiādīsu (khu. pā. 7.12) upacitanti attho. ‘‘Ye jhānapasutā dhīrā’’tiādīsu (dha. pa. 181) jhānānuyuttāti attho. ‘Diṭṭhaṃ sutaṃ muta’ntiādīsu (ma. ni. 1.241) sotaviññeyyanti attho. ‘‘Sutadharo sutasannicayo’’tiādīsu (ma. ni. 1.339) sotadvārānusāraviññātadharoti attho. Idha panassa sotadvārānusārena upadhāritanti vā upadhāraṇanti vāti attho. ‘Me’ saddassa hi ‘mayā’ti atthe sati ‘evaṃ mayā sutaṃ’ sotadvārānusārena upadhāritanti yujjati. ‘Mamā’ti atthe sati evaṃ mama sutaṃ sotadvārānusārena upadhāraṇanti yujjati.

    ഏവമേതേസു തീസു പദേസു ഏവന്തി സോതവിഞ്ഞാണാദിവിഞ്ഞാണകിച്ചനിദസ്സനം. മേതി വുത്തവിഞ്ഞാണസമങ്ഗിപുഗ്ഗലനിദസ്സനം. സുതന്തി അസ്സവനഭാവപടിക്ഖേപതോ അനൂനാധികാവിപരീതഗ്ഗഹണനിദസ്സനം. തഥാ ഏവന്തി തസ്സാ സോതദ്വാരാനുസാരേന പവത്തായ വിഞ്ഞാണവീഥിയാ നാനപ്പകാരേന ആരമ്മണേ പവത്തിഭാവപ്പകാസനം. മേതി അത്തപ്പകാസനം. സുതന്തി ധമ്മപ്പകാസനം. അയഞ്ഹേത്ഥ സങ്ഖേപോ – ‘‘നാനപ്പകാരേന ആരമ്മണേ പവത്തായ വിഞ്ഞാണവീഥിയാ മയാ ന അഞ്ഞം കതം, ഇദം പന കതം, അയം ധമ്മോ സുതോ’’തി.

    Evametesu tīsu padesu evanti sotaviññāṇādiviññāṇakiccanidassanaṃ. Meti vuttaviññāṇasamaṅgipuggalanidassanaṃ. Sutanti assavanabhāvapaṭikkhepato anūnādhikāviparītaggahaṇanidassanaṃ. Tathā evanti tassā sotadvārānusārena pavattāya viññāṇavīthiyā nānappakārena ārammaṇe pavattibhāvappakāsanaṃ. Meti attappakāsanaṃ. Sutanti dhammappakāsanaṃ. Ayañhettha saṅkhepo – ‘‘nānappakārena ārammaṇe pavattāya viññāṇavīthiyā mayā na aññaṃ kataṃ, idaṃ pana kataṃ, ayaṃ dhammo suto’’ti.

    തഥാ ഏവന്തി നിദ്ദിസിതബ്ബധമ്മപ്പകാസനം. മേതി പുഗ്ഗലപ്പകാസനം. സുതന്തി പുഗ്ഗലകിച്ചപ്പകാസനം. ഇദം വുത്തം ഹോതി. ‘‘യം സുത്തം നിദ്ദിസിസ്സാമി, തം മയാ ഏവം സുത’’ന്തി.

    Tathā evanti niddisitabbadhammappakāsanaṃ. Meti puggalappakāsanaṃ. Sutanti puggalakiccappakāsanaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti. ‘‘Yaṃ suttaṃ niddisissāmi, taṃ mayā evaṃ suta’’nti.

    തഥാ ഏവന്തി യസ്സ ചിത്തസന്താനസ്സ നാനാകാരപ്പവത്തിയാ നാനത്ഥബ്യഞ്ജനഗ്ഗഹണം ഹോതി, തസ്സ നാനാകാരനിദ്ദേസോ. ഏവന്തി ഹി അയമാകാരപഞ്ഞത്തി. മേതി കത്തുനിദ്ദേസോ. സുതന്തി വിസയനിദ്ദേസോ. ഏത്താവതാ നാനാകാരപ്പവത്തേന ചിത്തസന്താനേന തം സമങ്ഗിനോ കത്തു വിസയഗ്ഗഹണസന്നിട്ഠാനം കതം ഹോതി.

    Tathā evanti yassa cittasantānassa nānākārappavattiyā nānatthabyañjanaggahaṇaṃ hoti, tassa nānākāraniddeso. Evanti hi ayamākārapaññatti. Meti kattuniddeso. Sutanti visayaniddeso. Ettāvatā nānākārappavattena cittasantānena taṃ samaṅgino kattu visayaggahaṇasanniṭṭhānaṃ kataṃ hoti.

    അഥവാ ഏവന്തി പുഗ്ഗലകിച്ചനിദ്ദേസോ. സുതന്തി വിഞ്ഞാണകിച്ചനിദ്ദേസോ. മേതി ഉഭയകിച്ചയുത്തപുഗ്ഗലനിദ്ദേസോ. അയം പനേത്ഥ സങ്ഖേപോ, ‘‘മയാ സവനകിച്ചവിഞ്ഞാണസമങ്ഗിനാ പുഗ്ഗലേന വിഞ്ഞാണവസേന ലദ്ധസവനകിച്ചവോഹാരേന സുത’’ന്തി.

    Athavā evanti puggalakiccaniddeso. Sutanti viññāṇakiccaniddeso. Meti ubhayakiccayuttapuggalaniddeso. Ayaṃ panettha saṅkhepo, ‘‘mayā savanakiccaviññāṇasamaṅginā puggalena viññāṇavasena laddhasavanakiccavohārena suta’’nti.

    തത്ഥ ഏവന്തി ച മേതി ച സച്ചികട്ഠപരമത്ഥവസേന അവിജ്ജമാനപഞ്ഞത്തി. കിഞ്ഹേത്ഥ തം പരമത്ഥതോ അത്ഥി, യം ഏവന്തി വാ മേതി വാ നിദ്ദേസം ലഭേഥ? സുതന്തി വിജ്ജമാനപഞ്ഞത്തി. യഞ്ഹി തം ഏത്ഥ സോതേന ഉപലദ്ധം, തം പരമത്ഥതോ വിജ്ജമാനന്തി. തഥാ ‘ഏവ’ന്തി ച, മേതി ച, തം തം ഉപാദായ വത്തബ്ബതോ ഉപാദാപഞ്ഞത്തി. ‘സുത’ന്തി ദിട്ഠാദീനി ഉപനിധായ വത്തബ്ബതോ ഉപനിധാപഞ്ഞത്തി. ഏത്ഥ ച ഏവന്തി വചനേന അസമ്മോഹം ദീപേതി. ന ഹി സമ്മൂള്ഹോ നാനപ്പകാരപടിവേധസമത്ഥോ ഹോതി. ‘സുത’ന്തി വചനേന സുതസ്സ അസമ്മോസം ദീപേതി. യസ്സ ഹി സുതം സമ്മുട്ഠം ഹോതി, ന സോ കാലന്തരേന മയാ സുതന്തി പടിജാനാതി. ഇച്ചസ്സ അസമ്മോഹേന പഞ്ഞാസിദ്ധി, അസമ്മോസേന പന സതിസിദ്ധി. തത്ഥ പഞ്ഞാപുബ്ബങ്ഗമായ സതിയാ ബ്യഞ്ജനാവധാരണസമത്ഥതാ, സതിപുബ്ബങ്ഗമായ പഞ്ഞായ അത്ഥപടിവേധസമത്ഥതാ. തദുഭയസമത്ഥതായോഗേന അത്ഥബ്യഞ്ജനസമ്പന്നസ്സ ധമ്മകോസസ്സ അനുപാലനസമത്ഥതോ ധമ്മഭണ്ഡാഗാരികത്തസിദ്ധി.

    Tattha evanti ca meti ca saccikaṭṭhaparamatthavasena avijjamānapaññatti. Kiñhettha taṃ paramatthato atthi, yaṃ evanti vā meti vā niddesaṃ labhetha? Sutanti vijjamānapaññatti. Yañhi taṃ ettha sotena upaladdhaṃ, taṃ paramatthato vijjamānanti. Tathā ‘eva’nti ca, meti ca, taṃ taṃ upādāya vattabbato upādāpaññatti. ‘Suta’nti diṭṭhādīni upanidhāya vattabbato upanidhāpaññatti. Ettha ca evanti vacanena asammohaṃ dīpeti. Na hi sammūḷho nānappakārapaṭivedhasamattho hoti. ‘Suta’nti vacanena sutassa asammosaṃ dīpeti. Yassa hi sutaṃ sammuṭṭhaṃ hoti, na so kālantarena mayā sutanti paṭijānāti. Iccassa asammohena paññāsiddhi, asammosena pana satisiddhi. Tattha paññāpubbaṅgamāya satiyā byañjanāvadhāraṇasamatthatā, satipubbaṅgamāya paññāya atthapaṭivedhasamatthatā. Tadubhayasamatthatāyogena atthabyañjanasampannassa dhammakosassa anupālanasamatthato dhammabhaṇḍāgārikattasiddhi.

    അപരോ നയോ, ഏവന്തി വചനേന യോനിസോ മനസികാരം ദീപേതി. അയോനിസോ മനസികരോതോ ഹി നാനപ്പകാരപടിവേധാഭാവതോ. സുതന്തി വചനേന അവിക്ഖേപം ദീപേതി, വിക്ഖിത്തചിത്തസ്സ സവനാഭാവതോ. തഥാ ഹി വിക്ഖിത്തചിത്തോ പുഗ്ഗലോ സബ്ബസമ്പത്തിയാ വുച്ചമാനോപി ‘‘ന മയാ സുതം, പുന ഭണഥാ’’തി ഭണതി. യോനിസോ മനസികാരേന ചേത്ഥ അത്തസമ്മാപണിധിം പുബ്ബേ ച കതപുഞ്ഞതം സാധേതി, സമ്മാ അപ്പണിഹിതത്തസ്സ പുബ്ബേ അകതപുഞ്ഞസ്സ വാ തദഭാവതോ. അവിക്ഖേപേന സദ്ധമ്മസ്സവനം സപ്പുരിസൂപനിസ്സയഞ്ച സാധേതി. ന ഹി വിക്ഖിത്തചിത്തോ സോതും സക്കോതി, ന ച സപ്പുരിസേ അനുപസ്സയമാനസ്സ സവനം അത്ഥീതി.

    Aparo nayo, evanti vacanena yoniso manasikāraṃ dīpeti. Ayoniso manasikaroto hi nānappakārapaṭivedhābhāvato. Sutanti vacanena avikkhepaṃ dīpeti, vikkhittacittassa savanābhāvato. Tathā hi vikkhittacitto puggalo sabbasampattiyā vuccamānopi ‘‘na mayā sutaṃ, puna bhaṇathā’’ti bhaṇati. Yoniso manasikārena cettha attasammāpaṇidhiṃ pubbe ca katapuññataṃ sādheti, sammā appaṇihitattassa pubbe akatapuññassa vā tadabhāvato. Avikkhepena saddhammassavanaṃ sappurisūpanissayañca sādheti. Na hi vikkhittacitto sotuṃ sakkoti, na ca sappurise anupassayamānassa savanaṃ atthīti.

    അപരോ നയോ, യസ്മാ ഏവന്തി യസ്സ ചിത്തസന്താനസ്സ നാനാകാരപ്പവത്തിയാ നാനത്ഥബ്യഞ്ജനഗ്ഗഹണം ഹോതി, തസ്സ നാനാകാരനിദ്ദേസോതി വുത്തം, സോ ച ഏവം ഭദ്ദകോ ആകാരോ ന സമ്മാഅപ്പണിഹിതത്തനോ പുബ്ബേ അകതപുഞ്ഞസ്സ വാ ഹോതി, തസ്മാ ഏവന്തി ഇമിനാ ഭദ്ദകേനാകാരേന പച്ഛിമചക്കദ്വയസമ്പത്തിമത്തനോ ദീപേതി. സുതന്തി സവനയോഗേന പുരിമചക്കദ്വയസമ്പത്തിം. ന ഹി അപ്പതിരൂപദേസേ വസതോ സപ്പുരിസൂപനിസ്സയവിരഹിതസ്സ വാ സവനം അത്ഥി. ഇച്ചസ്സ പച്ഛിമചക്കദ്വയസിദ്ധിയാ ആസയസുദ്ധിസിദ്ധാ ഹോതി, പുരിമചക്കദ്വയസിദ്ധിയാ പയോഗസുദ്ധി, തായ ച ആസയസുദ്ധിയാ അധിഗമബ്യത്തിസിദ്ധി, പയോഗസുദ്ധിയാ ആഗമബ്യത്തിസിദ്ധി. ഇതി പയോഗാസയസുദ്ധസ്സ ആഗമാധിഗമസമ്പന്നസ്സ വചനം അരുണുഗ്ഗം വിയ സൂരിയസ്സ ഉദയതോ യോനിസോ മനസികാരോ വിയ ച കുസലകമ്മസ്സ അരഹതി ഭഗവതോ വചനസ്സ പുബ്ബങ്ഗമം ഭവിതുന്തി ഠാനേ നിദാനം ഠപേന്തോ – ‘‘ഏവം മേ സുത’’ന്തിആദിമാഹ.

    Aparo nayo, yasmā evanti yassa cittasantānassa nānākārappavattiyā nānatthabyañjanaggahaṇaṃ hoti, tassa nānākāraniddesoti vuttaṃ, so ca evaṃ bhaddako ākāro na sammāappaṇihitattano pubbe akatapuññassa vā hoti, tasmā evanti iminā bhaddakenākārena pacchimacakkadvayasampattimattano dīpeti. Sutanti savanayogena purimacakkadvayasampattiṃ. Na hi appatirūpadese vasato sappurisūpanissayavirahitassa vā savanaṃ atthi. Iccassa pacchimacakkadvayasiddhiyā āsayasuddhisiddhā hoti, purimacakkadvayasiddhiyā payogasuddhi, tāya ca āsayasuddhiyā adhigamabyattisiddhi, payogasuddhiyā āgamabyattisiddhi. Iti payogāsayasuddhassa āgamādhigamasampannassa vacanaṃ aruṇuggaṃ viya sūriyassa udayato yoniso manasikāro viya ca kusalakammassa arahati bhagavato vacanassa pubbaṅgamaṃ bhavitunti ṭhāne nidānaṃ ṭhapento – ‘‘evaṃ me suta’’ntiādimāha.

    അപരോ നയോ, ‘ഏവ’ന്തി ഇമിനാ നാനപ്പകാരപടിവേധദീപകേന വചനേന അത്തനോ അത്ഥപടിഭാനപടിസമ്ഭിദാസമ്പത്തിസബ്ഭാവം ദീപേതി. ‘സുത’ന്തി ഇമിനാ സോതബ്ബപ്പഭേദപടിവേധദീപകേന ധമ്മനിരുത്തിപടിസമ്ഭിദാസമ്പത്തിസബ്ഭാവം. ‘ഏവ’ന്തി ച ഇദം യോനിസോ മനസികാരദീപകം വചനം ഭാസമാനോ – ‘‘ഏതേ മയാ ധമ്മാ മനസാനുപേക്ഖിതാ, ദിട്ഠിയാ സുപ്പടിവിദ്ധാ’’തി ദീപേതി. ‘സുത’ന്തി ഇദം സവനയോഗദീപകം വചനം ഭാസമാനോ – ‘‘ബഹൂ മയാ ധമ്മാ സുതാ ധാതാ വചസാ പരിചിതാ’’തി ദീപേതി. തദുഭയേനാപി അത്ഥബ്യഞ്ജനപാരിപൂരിം ദീപേന്തോ സവനേ ആദരം ജനേതി. അത്ഥബ്യഞ്ജനപരിപുണ്ണഞ്ഹി ധമ്മം ആദരേന അസ്സുണന്തോ മഹതാ ഹിതാ പരിബാഹിരോ ഹോതീതി, തസ്മാ ആദരം ജനേത്വാ സക്കച്ചം അയം ധമ്മോ സോതബ്ബോതി.

    Aparo nayo, ‘eva’nti iminā nānappakārapaṭivedhadīpakena vacanena attano atthapaṭibhānapaṭisambhidāsampattisabbhāvaṃ dīpeti. ‘Suta’nti iminā sotabbappabhedapaṭivedhadīpakena dhammaniruttipaṭisambhidāsampattisabbhāvaṃ. ‘Eva’nti ca idaṃ yoniso manasikāradīpakaṃ vacanaṃ bhāsamāno – ‘‘ete mayā dhammā manasānupekkhitā, diṭṭhiyā suppaṭividdhā’’ti dīpeti. ‘Suta’nti idaṃ savanayogadīpakaṃ vacanaṃ bhāsamāno – ‘‘bahū mayā dhammā sutā dhātā vacasā paricitā’’ti dīpeti. Tadubhayenāpi atthabyañjanapāripūriṃ dīpento savane ādaraṃ janeti. Atthabyañjanaparipuṇṇañhi dhammaṃ ādarena assuṇanto mahatā hitā paribāhiro hotīti, tasmā ādaraṃ janetvā sakkaccaṃ ayaṃ dhammo sotabboti.

    ‘‘ഏവം മേ സുത’’ന്തി ഇമിനാ പന സകലേന വചനേന ആയസ്മാ ആനന്ദോ തഥാഗതപ്പവേദിതം ധമ്മം അത്തനോ അദഹന്തോ അസപ്പുരിസഭൂമിം അതിക്കമതി. സാവകത്തം പടിജാനന്തോ സപ്പുരിസഭൂമിം ഓക്കമതി. തഥാ അസദ്ധമ്മാ ചിത്തം വുട്ഠാപേതി, സദ്ധമ്മേ ചിത്തം പതിട്ഠാപേതി. ‘‘കേവലം സുതമേവേതം മയാ, തസ്സേവ ഭഗവതോ വചന’’ന്തി ദീപേന്തോ അത്താനം പരിമോചേതി, സത്ഥാരം അപദിസതി, ജിനവചനം അപ്പേതി, ധമ്മനേത്തിം പതിട്ഠാപേതി.

    ‘‘Evaṃ me suta’’nti iminā pana sakalena vacanena āyasmā ānando tathāgatappaveditaṃ dhammaṃ attano adahanto asappurisabhūmiṃ atikkamati. Sāvakattaṃ paṭijānanto sappurisabhūmiṃ okkamati. Tathā asaddhammā cittaṃ vuṭṭhāpeti, saddhamme cittaṃ patiṭṭhāpeti. ‘‘Kevalaṃ sutamevetaṃ mayā, tasseva bhagavato vacana’’nti dīpento attānaṃ parimoceti, satthāraṃ apadisati, jinavacanaṃ appeti, dhammanettiṃ patiṭṭhāpeti.

    അപിച ‘‘ഏവം മേ സുത’’ന്തി അത്തനാ ഉപ്പാദിതഭാവം അപ്പടിജാനന്തോ പുരിമവചനം വിവരന്തോ – ‘‘സമ്മുഖാ പടിഗ്ഗഹിതമിദം മയാ തസ്സ ഭഗവതോ ചതുവേസാരജ്ജവിസാരദസ്സ ദസബലധരസ്സ ആസഭട്ഠാനട്ഠായിനോ സീഹനാദനാദിനോ സബ്ബസത്തുത്തമസ്സ ധമ്മിസ്സരസ്സ ധമ്മരാജസ്സ ധമ്മാധിപതിനോ ധമ്മദീപസ്സ ധമ്മസരണസ്സ സദ്ധമ്മവരചക്കവത്തിനോ സമ്മാസമ്ബുദ്ധസ്സ വചനം, ന ഏത്ഥ അത്ഥേ വാ ധമ്മേ വാ പദേ വാ ബ്യഞ്ജനേ വാ കങ്ഖാ വാ വിമതി വാ കാതബ്ബാ’’തി സബ്ബേസം ദേവമനുസ്സാനം ഇമസ്മിം ധമ്മേ അസ്സദ്ധിയം വിനാസേതി, സദ്ധാസമ്പദം ഉപ്പാദേതി. തേനേതം വുച്ചതി –

    Apica ‘‘evaṃ me suta’’nti attanā uppāditabhāvaṃ appaṭijānanto purimavacanaṃ vivaranto – ‘‘sammukhā paṭiggahitamidaṃ mayā tassa bhagavato catuvesārajjavisāradassa dasabaladharassa āsabhaṭṭhānaṭṭhāyino sīhanādanādino sabbasattuttamassa dhammissarassa dhammarājassa dhammādhipatino dhammadīpassa dhammasaraṇassa saddhammavaracakkavattino sammāsambuddhassa vacanaṃ, na ettha atthe vā dhamme vā pade vā byañjane vā kaṅkhā vā vimati vā kātabbā’’ti sabbesaṃ devamanussānaṃ imasmiṃ dhamme assaddhiyaṃ vināseti, saddhāsampadaṃ uppādeti. Tenetaṃ vuccati –

    ‘‘വിനാസയതി അസ്സദ്ധം, സദ്ധം വഡ്ഢേതി സാസനേ;

    ‘‘Vināsayati assaddhaṃ, saddhaṃ vaḍḍheti sāsane;

    ഏവം മേ സുതമിച്ചേവം, വദം ഗോതമസാവകോ’’തി.

    Evaṃ me sutamiccevaṃ, vadaṃ gotamasāvako’’ti.

    ഏകന്തി ഗണനപരിച്ഛേദനിദ്ദേസോ. സമയന്തി പരിച്ഛിന്നനിദ്ദേസോ. ഏകം സമയന്തി അനിയമിതപരിദീപനം. തത്ഥ സമയസദ്ദോ –

    Ekanti gaṇanaparicchedaniddeso. Samayanti paricchinnaniddeso. Ekaṃ samayanti aniyamitaparidīpanaṃ. Tattha samayasaddo –

    ‘‘സമവായേ ഖണേ കാലേ, സമൂഹേ ഹേതുദിട്ഠിസു;

    ‘‘Samavāye khaṇe kāle, samūhe hetudiṭṭhisu;

    പടിലാഭേ പഹാനേ ച, പടിവേധേ ച ദിസ്സതി’’.

    Paṭilābhe pahāne ca, paṭivedhe ca dissati’’.

    തഥാ ഹിസ്സ – ‘‘അപ്പേവനാമ സ്വേപി ഉപസങ്കമേയ്യാമ കാലഞ്ച സമയഞ്ച ഉപാദായാ’’തി ഏവമാദീസു (ദീ॰ നി॰ ൧.൪൪൭) സമവായോ അത്ഥോ. ‘‘ഏകോവ ഖോ ഭിക്ഖവേ, ഖണോ ച സമയോ ച ബ്രഹ്മചരിയവാസായാ’’തിആദീസു (അ॰ നി॰ ൮.൨൯) ഖണോ. ‘‘ഉണ്ഹസമയോ പരിളാഹസമയോ’’തിആദീസു (പാചി॰ ൩൫൮) കാലോ. ‘‘മഹാസമയോ പവനസ്മി’’ന്തിആദീസു (ദീ॰ നി॰ ൨.൩൩൨) സമൂഹോ. ‘‘സമയോപി ഖോ തേ, ഭദ്ദാലി, അപ്പടിവിദ്ധോ അഹോസി, ഭഗവാ ഖോ സാവത്ഥിയം വിഹരതി, ഭഗവാപി മം ജാനിസ്സതി, ഭദ്ദാലി നാമ ഭിക്ഖു സത്ഥുസാസനേ സിക്ഖായ അപരിപൂരകാരീ’തി. അയമ്പി ഖോ, തേ ഭദ്ദാലി, സമയോ അപ്പടിവിദ്ധോ അഹോസീ’’തിആദീസു (മ॰ നി॰ ൨.൧൩൫) ഹേതു. ‘‘തേന ഖോ പന സമയേന ഉഗ്ഗഹമാനോ പരിബ്ബാജകോ സമണമുണ്ഡികാപുത്തോ സമയപ്പവാദകേ തിന്ദുകാചീരേ ഏകസാലകേ മല്ലികായ ആരാമേ പടിവസതീ’’തിആദീസു (മ॰ നി॰ ൨.൨൬൦) ദിട്ഠി.

    Tathā hissa – ‘‘appevanāma svepi upasaṅkameyyāma kālañca samayañca upādāyā’’ti evamādīsu (dī. ni. 1.447) samavāyo attho. ‘‘Ekova kho bhikkhave, khaṇo ca samayo ca brahmacariyavāsāyā’’tiādīsu (a. ni. 8.29) khaṇo. ‘‘Uṇhasamayo pariḷāhasamayo’’tiādīsu (pāci. 358) kālo. ‘‘Mahāsamayo pavanasmi’’ntiādīsu (dī. ni. 2.332) samūho. ‘‘Samayopi kho te, bhaddāli, appaṭividdho ahosi, bhagavā kho sāvatthiyaṃ viharati, bhagavāpi maṃ jānissati, bhaddāli nāma bhikkhu satthusāsane sikkhāya aparipūrakārī’ti. Ayampi kho, te bhaddāli, samayo appaṭividdho ahosī’’tiādīsu (ma. ni. 2.135) hetu. ‘‘Tena kho pana samayena uggahamāno paribbājako samaṇamuṇḍikāputto samayappavādake tindukācīre ekasālake mallikāya ārāme paṭivasatī’’tiādīsu (ma. ni. 2.260) diṭṭhi.

    ‘‘ദിട്ഠേ ധമ്മേ ച യോ അത്ഥോ, യോ ചത്ഥോ സമ്പരായികോ;

    ‘‘Diṭṭhe dhamme ca yo attho, yo cattho samparāyiko;

    അത്ഥാഭിസമയാ ധീരോ, പണ്ഡിതോതി പവുച്ചതീ’’തി. (സം॰ നി॰ ൧.൧൨൮) –

    Atthābhisamayā dhīro, paṇḍitoti pavuccatī’’ti. (saṃ. ni. 1.128) –

    ആദീസു പടിലാഭോ. ‘‘സമ്മാ മാനാഭിസമയാ അന്തമകാസി ദുക്ഖസ്സാ’’തിആദീസു (അ॰ നി॰ ൭.൯) പഹാനം. ‘‘ദുക്ഖസ്സ പീളനട്ഠോ സങ്ഖതട്ഠോ സന്താപട്ഠോ വിപരിണാമട്ഠോ അഭിസമയട്ഠോ’’തിആദീസു (പടി॰ ൧൦൮) പടിവേധോ. ഇധ പനസ്സ കാലോ അത്ഥോ. തേന സംവച്ഛരഉതുമാസഡ്ഢമാസരത്തിദിവപുബ്ബണ്ഹമജ്ഝന്ഹികസായന്ഹപഠമമജ്ഝി-മപച്ഛിമയാമമുഹുത്താദീസു കാലപ്പഭേദഭൂതേസു സമയേസു ഏകം സമയന്തി ദീപേതി.

    Ādīsu paṭilābho. ‘‘Sammā mānābhisamayā antamakāsi dukkhassā’’tiādīsu (a. ni. 7.9) pahānaṃ. ‘‘Dukkhassa pīḷanaṭṭho saṅkhataṭṭho santāpaṭṭho vipariṇāmaṭṭho abhisamayaṭṭho’’tiādīsu (paṭi. 108) paṭivedho. Idha panassa kālo attho. Tena saṃvaccharautumāsaḍḍhamāsarattidivapubbaṇhamajjhanhikasāyanhapaṭhamamajjhi-mapacchimayāmamuhuttādīsu kālappabhedabhūtesu samayesu ekaṃ samayanti dīpeti.

    തത്ഥ കിഞ്ചാപി ഏതേസു സംവച്ഛരാദീസു സമയേസു യം യം സുത്തം യസ്മിം യസ്മിം സംവച്ഛരേ ഉതുമ്ഹി മാസേ പക്ഖേ രത്തിഭാഗേ വാ ദിവസഭാഗേ വാ വുത്തം, സബ്ബം തം ഥേരസ്സ സുവിദിതം സുവവത്ഥാപിതം പഞ്ഞായ. യസ്മാ പന – ‘‘ഏവം മേ സുതം’’ അസുകസംവച്ഛരേ അസുകഉതുമ്ഹി അസുകമാസേ അസുകപക്ഖേ അസുകരത്തിഭാഗേ അസുകദിവസഭാഗേ വാതി ഏവം വുത്തേ ന സക്കാ സുഖേന ധാരേതും വാ ഉദ്ദിസിതും വാ ഉദ്ദിസാപേതും വാ, ബഹു ച വത്തബ്ബം ഹോതി, തസ്മാ ഏകേനേവ പദേന തമത്ഥം സമോധാനേത്വാ ‘‘ഏകം സമയ’’ന്തി ആഹ. യേ വാ ഇമേ ഗബ്ഭോക്കന്തിസമയോ, ജാതിസമയോ, സംവേഗസമയോ, അഭിനിക്ഖമനസമയോ, ദുക്കരകാരികസമയോ, മാരവിജയസമയോ, അഭിസമ്ബോധിസമയോ ദിട്ഠധമ്മസുഖവിഹാരസമയോ, ദേസനാസമയോ, പരിനിബ്ബാനസമയോതി, ഏവമാദയോ ഭഗവതോ ദേവമനുസ്സേസു അതിവിയ പകാസാ അനേകകാലപ്പഭേദാ ഏവ സമയാ. തേസു സമയേസു ദേസനാസമയസങ്ഖാതം ഏകം സമയന്തി ദീപേതി. യോ ചായം ഞാണകരുണാകിച്ചസമയേസു കരുണാകിച്ചസമയോ, അത്തഹിതപരഹിതപടിപത്തിസമയേസു പരഹിതപടിപത്തിസമയോ, സന്നിപതിതാനം കരണീയദ്വയസമയേസു ധമ്മികഥാസമയോ ദേസനാപടിപത്തിസമയേസു ദേസനാസമയോ, തേസുപി സമയേസു അഞ്ഞതരം സമയം സന്ധായ ‘‘ഏകം സമയ’’ന്തി ആഹ.

    Tattha kiñcāpi etesu saṃvaccharādīsu samayesu yaṃ yaṃ suttaṃ yasmiṃ yasmiṃ saṃvacchare utumhi māse pakkhe rattibhāge vā divasabhāge vā vuttaṃ, sabbaṃ taṃ therassa suviditaṃ suvavatthāpitaṃ paññāya. Yasmā pana – ‘‘evaṃ me sutaṃ’’ asukasaṃvacchare asukautumhi asukamāse asukapakkhe asukarattibhāge asukadivasabhāge vāti evaṃ vutte na sakkā sukhena dhāretuṃ vā uddisituṃ vā uddisāpetuṃ vā, bahu ca vattabbaṃ hoti, tasmā ekeneva padena tamatthaṃ samodhānetvā ‘‘ekaṃ samaya’’nti āha. Ye vā ime gabbhokkantisamayo, jātisamayo, saṃvegasamayo, abhinikkhamanasamayo, dukkarakārikasamayo, māravijayasamayo, abhisambodhisamayo diṭṭhadhammasukhavihārasamayo, desanāsamayo, parinibbānasamayoti, evamādayo bhagavato devamanussesu ativiya pakāsā anekakālappabhedā eva samayā. Tesu samayesu desanāsamayasaṅkhātaṃ ekaṃ samayanti dīpeti. Yo cāyaṃ ñāṇakaruṇākiccasamayesu karuṇākiccasamayo, attahitaparahitapaṭipattisamayesu parahitapaṭipattisamayo, sannipatitānaṃ karaṇīyadvayasamayesu dhammikathāsamayo desanāpaṭipattisamayesu desanāsamayo, tesupi samayesu aññataraṃ samayaṃ sandhāya ‘‘ekaṃ samaya’’nti āha.

    കസ്മാ പനേത്ഥ യഥാ അഭിധമ്മേ ‘‘യസ്മിം സമയേ കാമാവചര’’ന്തി (ധ॰ സ॰ ൧) ച, ഇതോ അഞ്ഞേസു ച സുത്തപദേസു – ‘‘യസ്മിം സമയേ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു വിവിച്ചേവ കാമേഹീ’’തി ച ഭുമ്മവചനനിദ്ദേസോ കതോ, വിനയേ ച – ‘‘തേന സമയേന ബുദ്ധോ ഭഗവാ’’തി കരണവചനേന, തഥാ അകത്വാ ‘‘ഏകം സമയ’’ന്തി ഉപയോഗവചനനിദ്ദേസോ കതോതി? തത്ഥ തഥാ ഇധ ച അഞ്ഞഥാ അത്ഥസമ്ഭവതോ. തത്ഥ ഹി അഭിധമ്മേ ഇതോ അഞ്ഞേസു സുത്തപദേസു ച അധികരണത്ഥോ ഭാവേന ഭാവലക്ഖണത്ഥോ ച സമ്ഭവതി. അധികരണഞ്ഹി കാലത്ഥോ, സമൂഹത്ഥോ ച സമയോ, തത്ഥ തത്ഥ വുത്താനം ഫസ്സാദിധമ്മാനം ഖണസമവായഹേതുസങ്ഖാതസ്സ ച സമയസ്സ ഭാവേന തേസം ഭാവോ ലക്ഖീയതി, തസ്മാ തദത്ഥജോതനത്ഥം തത്ഥ ഭുമ്മവചനനിദ്ദേസോ കതോ.

    Kasmā panettha yathā abhidhamme ‘‘yasmiṃ samaye kāmāvacara’’nti (dha. sa. 1) ca, ito aññesu ca suttapadesu – ‘‘yasmiṃ samaye, bhikkhave, bhikkhu vivicceva kāmehī’’ti ca bhummavacananiddeso kato, vinaye ca – ‘‘tena samayena buddho bhagavā’’ti karaṇavacanena, tathā akatvā ‘‘ekaṃ samaya’’nti upayogavacananiddeso katoti? Tattha tathā idha ca aññathā atthasambhavato. Tattha hi abhidhamme ito aññesu suttapadesu ca adhikaraṇattho bhāvena bhāvalakkhaṇattho ca sambhavati. Adhikaraṇañhi kālattho, samūhattho ca samayo, tattha tattha vuttānaṃ phassādidhammānaṃ khaṇasamavāyahetusaṅkhātassa ca samayassa bhāvena tesaṃ bhāvo lakkhīyati, tasmā tadatthajotanatthaṃ tattha bhummavacananiddeso kato.

    വിനയേ ച ഹേതുഅത്ഥോ കരണത്ഥോ ച സമ്ഭവതി. യോ ഹി സോ സിക്ഖാപദപഞ്ഞത്തിസമയോ സാരിപുത്താദീഹിപി ദുബ്ബിഞ്ഞേയ്യോ, തേന സമയേന ഹേതുഭൂതേന കരണഭൂതേന ച സിക്ഖാപദാനി പഞ്ഞാപയന്തോ സിക്ഖാപദപഞ്ഞത്തിഹേതുഞ്ച അപേക്ഖമാനോ ഭഗവാ തത്ഥ തത്ഥ വിഹാസി, തസ്മാ തദത്ഥജോതനത്ഥം തത്ഥ കരണവചനേന നിദ്ദേസോ കതോ.

    Vinaye ca hetuattho karaṇattho ca sambhavati. Yo hi so sikkhāpadapaññattisamayo sāriputtādīhipi dubbiññeyyo, tena samayena hetubhūtena karaṇabhūtena ca sikkhāpadāni paññāpayanto sikkhāpadapaññattihetuñca apekkhamāno bhagavā tattha tattha vihāsi, tasmā tadatthajotanatthaṃ tattha karaṇavacanena niddeso kato.

    ഇധ പന അഞ്ഞസ്മിഞ്ച ഏവം ജാതികേ അച്ചന്തസംയോഗത്ഥോ സമ്ഭവതി. യഞ്ഹി സമയം ഭഗവാ ഇമം അഞ്ഞം വാ സുത്തന്തം ദേസേസി, അച്ചന്തമേവ തം സമയം കരുണാവിഹാരേന വിഹാസി, തസ്മാ തദത്ഥജോതനത്ഥം ഇധ ഉപയോഗവചനനിദ്ദേസോ കതോതി.

    Idha pana aññasmiñca evaṃ jātike accantasaṃyogattho sambhavati. Yañhi samayaṃ bhagavā imaṃ aññaṃ vā suttantaṃ desesi, accantameva taṃ samayaṃ karuṇāvihārena vihāsi, tasmā tadatthajotanatthaṃ idha upayogavacananiddeso katoti.

    തേനേതം വുച്ചതി –

    Tenetaṃ vuccati –

    ‘‘തം തം അത്ഥമപേക്ഖിത്വാ, ഭുമ്മേന കരണേന ച;

    ‘‘Taṃ taṃ atthamapekkhitvā, bhummena karaṇena ca;

    അഞ്ഞത്ര സമയോ വുത്തോ, ഉപയോഗേന സോ ഇധാ’’തി.

    Aññatra samayo vutto, upayogena so idhā’’ti.

    പോരാണാ പന വണ്ണയന്തി – ‘‘തസ്മിം സമയേ’’തി വാ, ‘‘തേന സമയേനാ’’തി വാ, ‘‘ഏകം സമയ’’ന്തി വാ, അഭിലാപമത്തഭേദോ ഏസ, സബ്ബത്ഥ ഭുമ്മമേവത്ഥോതി. തസ്മാ ‘‘ഏകം സമയ’’ന്തി വുത്തേപി ‘‘ഏകസ്മിം സമയേ’’തി അത്ഥോ വേദിതബ്ബോ.

    Porāṇā pana vaṇṇayanti – ‘‘tasmiṃ samaye’’ti vā, ‘‘tena samayenā’’ti vā, ‘‘ekaṃ samaya’’nti vā, abhilāpamattabhedo esa, sabbattha bhummamevatthoti. Tasmā ‘‘ekaṃ samaya’’nti vuttepi ‘‘ekasmiṃ samaye’’ti attho veditabbo.

    ഭഗവാതി ഗരു. ഗരുഞ്ഹി ലോകേ ഭഗവാതി വദന്തി. അയഞ്ച സബ്ബഗുണവിസിട്ഠതായ സബ്ബസത്താനം ഗരു, തസ്മാ ഭഗവാതി വേദിതബ്ബോ. പോരാണേഹിപി വുത്തം –

    Bhagavāti garu. Garuñhi loke bhagavāti vadanti. Ayañca sabbaguṇavisiṭṭhatāya sabbasattānaṃ garu, tasmā bhagavāti veditabbo. Porāṇehipi vuttaṃ –

    ‘‘ഭഗവാതി വചനം സേട്ഠം, ഭഗവാതി വചനമുത്തമം;

    ‘‘Bhagavāti vacanaṃ seṭṭhaṃ, bhagavāti vacanamuttamaṃ;

    ഗരു ഗാരവയുത്തോ സോ, ഭഗവാ തേന വുച്ചതീ’’തി.

    Garu gāravayutto so, bhagavā tena vuccatī’’ti.

    അപി ച –

    Api ca –

    ‘‘ഭാഗ്യവാ ഭഗ്ഗവാ യുത്തോ, ഭഗേഹി ച വിഭത്തവാ;

    ‘‘Bhāgyavā bhaggavā yutto, bhagehi ca vibhattavā;

    ഭത്തവാ വന്തഗമനോ, ഭവേസു ഭഗവാ തതോ’’തി.

    Bhattavā vantagamano, bhavesu bhagavā tato’’ti.

    ഇമിസ്സാ ഗാഥായ വസേനസ്സ പദസ്സ വിത്ഥാരഅത്ഥോ വേദിതബ്ബോ. സോ ച വിസുദ്ധിമഗ്ഗേ ബുദ്ധാനുസ്സതിനിദ്ദേസേ വുത്തോയേവ.

    Imissā gāthāya vasenassa padassa vitthāraattho veditabbo. So ca visuddhimagge buddhānussatiniddese vuttoyeva.

    ഏത്താവതാ ചേത്ഥ ഏവം മേ സുതന്തി വചനേന യഥാസുതം ധമ്മം ദസ്സേന്തോ ഭഗവതോ ധമ്മകായം പച്ചക്ഖം കരോതി. തേന ‘‘നയിദം അതിക്കന്തസത്ഥുകം പാവചനം, അയം വോ സത്ഥാ’’തി സത്ഥു അദസ്സനേന ഉക്കണ്ഠിതം ജനം സമസ്സാസേതി.

    Ettāvatā cettha evaṃ me sutanti vacanena yathāsutaṃ dhammaṃ dassento bhagavato dhammakāyaṃ paccakkhaṃ karoti. Tena ‘‘nayidaṃ atikkantasatthukaṃ pāvacanaṃ, ayaṃ vo satthā’’ti satthu adassanena ukkaṇṭhitaṃ janaṃ samassāseti.

    ഏകം സമയം ഭഗവാതി വചനേന തസ്മിം സമയേ ഭഗവതോ അവിജ്ജമാനഭാവം ദസ്സേന്തോ രൂപകായപരിനിബ്ബാനം സാധേതി. തേന ‘‘ഏവംവിധസ്സ നാമ അരിയധമ്മസ്സ ദേസകോ ദസബലധരോ വജിരസങ്ഘാത സമാനകായോ സോപി ഭഗവാ പരിനിബ്ബുതോ, കേന അഞ്ഞേന ജീവിതേ ആസാ ജനേതബ്ബാ’’തി ജീവിതമദമത്തം ജനം സംവേജേതി, സദ്ധമ്മേ ചസ്സ ഉസ്സാഹം ജനേതി.

    Ekaṃ samayaṃ bhagavāti vacanena tasmiṃ samaye bhagavato avijjamānabhāvaṃ dassento rūpakāyaparinibbānaṃ sādheti. Tena ‘‘evaṃvidhassa nāma ariyadhammassa desako dasabaladharo vajirasaṅghāta samānakāyo sopi bhagavā parinibbuto, kena aññena jīvite āsā janetabbā’’ti jīvitamadamattaṃ janaṃ saṃvejeti, saddhamme cassa ussāhaṃ janeti.

    ഏവന്തി ച ഭണന്തോ ദേസനാസമ്പത്തിം നിദ്ദിസതി. മേ സുതന്തി സാവകസമ്പത്തിം. ഏകം സമയന്തി കാലസമ്പത്തിം. ഭഗവാതി ദേസകസമ്പത്തിം.

    Evanti ca bhaṇanto desanāsampattiṃ niddisati. Me sutanti sāvakasampattiṃ. Ekaṃ samayanti kālasampattiṃ. Bhagavāti desakasampattiṃ.

    അന്തരാ ച രാജഗഹം അന്തരാ ച നാളന്ദന്തി അന്തരാ-സദ്ദോ കാരണഖണചിത്തവേമജ്ഝവിവരാദീസു ദിസ്സതി. ‘‘തദന്തരം കോ ജാനേയ്യ അഞ്ഞത്ര തഥാഗതാ’’തി (അ॰ നി॰ ൬.൪൪) ച, ‘‘ജനാ സങ്ഗമ്മ മന്തേന്തി മഞ്ച തഞ്ച കിമന്തര’’ന്തി (സം॰ നി॰ ൧.൨൨൮) ച ആദീസു ഹി കാരണേ അന്തരാ-സദ്ദോ. ‘‘അദ്ദസ മം, ഭന്തേ, അഞ്ഞതരാ ഇത്ഥീ വിജ്ജന്തരികായ ഭാജനം ധോവന്തീ’’തിആദീസു (മ॰ നി॰ ൨.൧൪൯) ഖണേ. ‘‘യസ്സന്തരതോ ന സന്തി കോപാ’’തിആദീസു (ഉദാ॰ ൨൦) ചിത്തേ. ‘‘അന്തരാ വോസാനമാപാദീ’’തിആദീസു (ചൂളവ॰ ൩൫൦) വേമജ്ഝേ. ‘‘അപി ചായം, ഭിക്ഖവേ, തപോദാ ദ്വിന്നം മഹാനിരയാനം അന്തരികായ ആഗച്ഛതീ’’തിആദീസു (പാരാ॰ ൨൩൧) വിവരേ. സ്വായമിധ വിവരേ വത്തതി, തസ്മാ രാജഗഹസ്സ ച നാളന്ദായ ച വിവരേതി ഏവമേത്ഥത്ഥോ വേദിതബ്ബോ. അന്തരാ-സദ്ദേന പന യുത്തത്താ ഉപയോഗവചനം കതം. ഈദിസേസു ച ഠാനേസു അക്ഖരചിന്തകാ ‘‘അന്തരാ ഗാമഞ്ച നദിഞ്ച യാതീ’’തി ഏവം ഏകമേവ അന്തരാസദ്ദം പയുജ്ജന്തി, സോ ദുതിയപദേനപി യോജേതബ്ബോ ഹോതി, അയോജിയമാനേ ഉപയോഗവചനം ന പാപുണാതി. ഇധ പന യോജേത്വായേവ വുത്തോതി.

    Antarā ca rājagahaṃ antarā ca nāḷandanti antarā-saddo kāraṇakhaṇacittavemajjhavivarādīsu dissati. ‘‘Tadantaraṃ ko jāneyya aññatra tathāgatā’’ti (a. ni. 6.44) ca, ‘‘janā saṅgamma mantenti mañca tañca kimantara’’nti (saṃ. ni. 1.228) ca ādīsu hi kāraṇe antarā-saddo. ‘‘Addasa maṃ, bhante, aññatarā itthī vijjantarikāya bhājanaṃ dhovantī’’tiādīsu (ma. ni. 2.149) khaṇe. ‘‘Yassantarato na santi kopā’’tiādīsu (udā. 20) citte. ‘‘Antarā vosānamāpādī’’tiādīsu (cūḷava. 350) vemajjhe. ‘‘Api cāyaṃ, bhikkhave, tapodā dvinnaṃ mahānirayānaṃ antarikāya āgacchatī’’tiādīsu (pārā. 231) vivare. Svāyamidha vivare vattati, tasmā rājagahassa ca nāḷandāya ca vivareti evametthattho veditabbo. Antarā-saddena pana yuttattā upayogavacanaṃ kataṃ. Īdisesu ca ṭhānesu akkharacintakā ‘‘antarā gāmañca nadiñca yātī’’ti evaṃ ekameva antarāsaddaṃ payujjanti, so dutiyapadenapi yojetabbo hoti, ayojiyamāne upayogavacanaṃ na pāpuṇāti. Idha pana yojetvāyeva vuttoti.

    അദ്ധാനമഗ്ഗപ്പടിപന്നോ ഹോതീതി അദ്ധാനസങ്ഖാതം മഗ്ഗം പടിപന്നോ ഹോതി, ‘‘ദീഘമഗ്ഗ’’ന്തി അത്ഥോ. അദ്ധാനഗമനസമയസ്സ ഹി വിഭങ്ഗേ ‘‘അഡ്ഢയോജനം ഗച്ഛിസ്സാമീതി ഭുഞ്ജിതബ്ബ’’ന്തിആദിവചനതോ (പാചി॰ ൨൧൮) അഡ്ഢയോജനമ്പി അദ്ധാനമഗ്ഗോ ഹോതി. രാജഗഹതോ പന നാളന്ദാ യോജനമേവ.

    Addhānamaggappaṭipannohotīti addhānasaṅkhātaṃ maggaṃ paṭipanno hoti, ‘‘dīghamagga’’nti attho. Addhānagamanasamayassa hi vibhaṅge ‘‘aḍḍhayojanaṃ gacchissāmīti bhuñjitabba’’ntiādivacanato (pāci. 218) aḍḍhayojanampi addhānamaggo hoti. Rājagahato pana nāḷandā yojanameva.

    മഹതാ ഭിക്ഖുസങ്ഘേന സദ്ധിന്തി ‘മഹതാ’തി ഗുണമഹത്തേനപി മഹതാ, സങ്ഖ്യാമഹത്തേനപി മഹതാ. സോ ഹി ഭിക്ഖുസങ്ഘോ ഗുണേഹിപി മഹാ അഹോസി, അപ്പിച്ഛതാദിഗുണസമന്നാഗതത്താ. സങ്ഖ്യായപി മഹാ, പഞ്ചസതസങ്ഖ്യത്താ. ഭിക്ഖൂനം സങ്ഘോ ‘ഭിക്ഖുസങ്ഘോ’, തേന ഭിക്ഖുസങ്ഘേന. ദിട്ഠിസീലസാമഞ്ഞസങ്ഘാതസങ്ഖാതേന സമണഗണേനാതി അത്ഥോ. സദ്ധിന്തി ഏകതോ.

    Mahatā bhikkhusaṅghena saddhinti ‘mahatā’ti guṇamahattenapi mahatā, saṅkhyāmahattenapi mahatā. So hi bhikkhusaṅgho guṇehipi mahā ahosi, appicchatādiguṇasamannāgatattā. Saṅkhyāyapi mahā, pañcasatasaṅkhyattā. Bhikkhūnaṃ saṅgho ‘bhikkhusaṅgho’, tena bhikkhusaṅghena. Diṭṭhisīlasāmaññasaṅghātasaṅkhātena samaṇagaṇenāti attho. Saddhinti ekato.

    പഞ്ചമത്തേഹി ഭിക്ഖുസതേഹീതി പഞ്ചമത്താ ഏതേസന്തി പഞ്ചമത്താനി. മത്താതി പമാണം വുച്ചതി, തസ്മാ യഥാ ‘‘ഭോജനേ മത്തഞ്ഞൂ’’തി വുത്തേ ‘‘ഭോജനേ മത്തം ജാനാതി, പമാണം ജാനാതീ’’തി അത്ഥോ ഹോതി, ഏവമിധാപി – ‘‘തേസം ഭിക്ഖുസതാനം പഞ്ചമത്താ പഞ്ചപമാണ’’ന്തി ഏവമത്ഥോ ദട്ഠബ്ബോ. ഭിക്ഖൂനം സതാനി ഭിക്ഖുസതാനി, തേഹി പഞ്ചമത്തേഹി ഭിക്ഖുസതേഹി.

    Pañcamattehi bhikkhusatehīti pañcamattā etesanti pañcamattāni. Mattāti pamāṇaṃ vuccati, tasmā yathā ‘‘bhojane mattaññū’’ti vutte ‘‘bhojane mattaṃ jānāti, pamāṇaṃ jānātī’’ti attho hoti, evamidhāpi – ‘‘tesaṃ bhikkhusatānaṃ pañcamattā pañcapamāṇa’’nti evamattho daṭṭhabbo. Bhikkhūnaṃ satāni bhikkhusatāni, tehi pañcamattehi bhikkhusatehi.

    സുപ്പിയോപി ഖോ പരിബ്ബാജകോതി സുപ്പിയോതി തസ്സ നാമം. പി-കാരോ മഗ്ഗപ്പടിപന്നസഭാഗതായ പുഗ്ഗലസമ്പിണ്ഡനത്ഥോ. ഖോ-കാരോ പദസന്ധികരോ, ബ്യഞ്ജനസിലിട്ഠതാവസേന വുത്തോ. പരിബ്ബാജകോതി സഞ്ജയസ്സ അന്തേവാസീ ഛന്നപരിബ്ബാജകോ. ഇദം വുത്തം ഹോതി – ‘‘യദാ ഭഗവാ തം അദ്ധാനമഗ്ഗം പടിപന്നോ, തദാ സുപ്പിയോപി പരിബ്ബാജകോ പടിപന്നോ അഹോസീ’’തി. അതീതകാലത്ഥോ ഹേത്ഥ ഹോതി-സദ്ദോ.

    Suppiyopikho paribbājakoti suppiyoti tassa nāmaṃ. Pi-kāro maggappaṭipannasabhāgatāya puggalasampiṇḍanattho. Kho-kāro padasandhikaro, byañjanasiliṭṭhatāvasena vutto. Paribbājakoti sañjayassa antevāsī channaparibbājako. Idaṃ vuttaṃ hoti – ‘‘yadā bhagavā taṃ addhānamaggaṃ paṭipanno, tadā suppiyopi paribbājako paṭipanno ahosī’’ti. Atītakālattho hettha hoti-saddo.

    സദ്ധിം അന്തേവാസിനാ ബ്രഹ്മദത്തേന മാണവേനാതി – ഏത്ഥ അന്തേ വസതീതി അന്തേവാസീ. സമീപചാരോ സന്തികാവചരോ സിസ്സോതി അത്ഥോ. ബ്രഹ്മദത്തോതി തസ്സ നാമം. മാണവോതി സത്തോപി ചോരോപി തരുണോപി വുച്ചതി.

    Saddhiṃ antevāsinā brahmadattena māṇavenāti – ettha ante vasatīti antevāsī. Samīpacāro santikāvacaro sissoti attho. Brahmadattoti tassa nāmaṃ. Māṇavoti sattopi coropi taruṇopi vuccati.

    ‘‘ചോദിതാ ദേവദൂതേഹി, യേ പമജ്ജന്തി മാണവാ;

    ‘‘Coditā devadūtehi, ye pamajjanti māṇavā;

    തേ ദീഘരത്തം സോചന്തി, ഹീനകായൂപഗാ നരാ’’തി. (മ॰ നി॰ ൩.൨൭൧) –

    Te dīgharattaṃ socanti, hīnakāyūpagā narā’’ti. (ma. ni. 3.271) –

    ആദീസു ഹി സത്തോ മാണവോതി വുത്തോ. ‘‘മാണവേഹിപി സമാഗച്ഛന്തി കതകമ്മേഹിപി അകതകമ്മേഹിപീ’’തിആദീസു (മ॰ നി॰ ൨.൧൪൯) ചോരോ. ‘‘അമ്ബട്ഠോ മാണവോ, അങ്ഗകോ മാണവോ’’തിആദീസു (ദീ॰ നി॰ ൧.൩൧൬) തരുണോ ‘മാണവോ’തി വുത്തോ. ഇധാപി അയമേവത്ഥോ. ഇദഞ്ഹി വുത്തം ഹോതി – ബ്രഹ്മദത്തേന നാമ തരുണന്തേവാസിനാ സദ്ധിന്തി.

    Ādīsu hi satto māṇavoti vutto. ‘‘Māṇavehipi samāgacchanti katakammehipi akatakammehipī’’tiādīsu (ma. ni. 2.149) coro. ‘‘Ambaṭṭho māṇavo, aṅgako māṇavo’’tiādīsu (dī. ni. 1.316) taruṇo ‘māṇavo’ti vutto. Idhāpi ayamevattho. Idañhi vuttaṃ hoti – brahmadattena nāma taruṇantevāsinā saddhinti.

    തത്രാതി തസ്മിം അദ്ധാനമഗ്ഗേ, തേസു വാ ദ്വീസു ജനേസു. സുദന്തി നിപാതമത്തം. അനേകപരിയായേനാതി പരിയായ-സദ്ദോ താവ വാരദേസനാകാരണേസു വത്തതി. ‘‘കസ്സ നു ഖോ, ആനന്ദ, അജ്ജ പരിയായോ ഭിക്ഖുനിയോ ഓവദിതു’’ന്തിആദീസു (മ॰ നി॰ ൩.൩൯൮) ഹി വാരേ പരിയായസദ്ദോ വത്തതി. ‘‘മധുപിണ്ഡികപരിയായോത്വേവ നം ധാരേഹീ’’തിആദീസു (മ॰ നി॰ ൧.൨൦൫) ദേസനായം. ‘‘ഇമിനാപി ഖോ, തേ രാജഞ്ഞ, പരിയായേന ഏവം ഹോതൂ’’തിആദീസു (ദീ॰ നി॰ ൨.൪൧൧) കാരണേ. സ്വായമിധാപി കാരണേ വത്തതി, തസ്മാ അയമേത്ഥ അത്ഥോ – ‘‘അനേകവിധേന കാരണേനാ’’തി, ‘‘ബഹൂഹി കാരണേഹീ’’തി വുത്തം ഹോതി.

    Tatrāti tasmiṃ addhānamagge, tesu vā dvīsu janesu. Sudanti nipātamattaṃ. Anekapariyāyenāti pariyāya-saddo tāva vāradesanākāraṇesu vattati. ‘‘Kassa nu kho, ānanda, ajja pariyāyo bhikkhuniyo ovaditu’’ntiādīsu (ma. ni. 3.398) hi vāre pariyāyasaddo vattati. ‘‘Madhupiṇḍikapariyāyotveva naṃ dhārehī’’tiādīsu (ma. ni. 1.205) desanāyaṃ. ‘‘Imināpi kho, te rājañña, pariyāyena evaṃ hotū’’tiādīsu (dī. ni. 2.411) kāraṇe. Svāyamidhāpi kāraṇe vattati, tasmā ayamettha attho – ‘‘anekavidhena kāraṇenā’’ti, ‘‘bahūhi kāraṇehī’’ti vuttaṃ hoti.

    ബുദ്ധസ്സ അവണ്ണം ഭാസതീതി അവണ്ണവിരഹിതസ്സ അപരിമാണവണ്ണസമന്നാഗതസ്സാപി ബുദ്ധസ്സ ഭഗവതോ – ‘‘യം ലോകേ ജാതിവുഡ്ഢേസു കത്തബ്ബം അഭിവാദനാദിസാമീചികമ്മം ‘സാമഗ്ഗിരസോ’തി വുച്ചതി, തം സമണസ്സ ഗോതമസ്സ നത്ഥി തസ്മാ അരസരൂപോ സമണോ ഗോതമോ, നിബ്ഭോഗോ, അകിരിയവാദോ, ഉച്ഛേദവാദോ, ജേഗുച്ഛീ, വേനയികോ, തപസ്സീ, അപഗബ്ഭോ. നത്ഥി സമണസ്സ ഗോതമസ്സ ഉത്തരിമനുസ്സധമ്മോ അലമരിയഞാണദസ്സനവിസേസോ. തക്കപരിയാഹതം സമണോ ഗോതമോ ധമ്മം ദേസേതി, വീമംസാനുചരിതം, സയംപടിഭാനം. സമണോ ഗോതമോ ന സബ്ബഞ്ഞൂ, ന ലോകവിദൂ, ന അനുത്തരോ, ന അഗ്ഗപുഗ്ഗലോ’’തി. ഏവം തം തം അകാരണമേവ കാരണന്തി വത്വാ തഥാ തഥാ അവണ്ണം ദോസം നിന്ദം ഭാസതി.

    Buddhassa avaṇṇaṃ bhāsatīti avaṇṇavirahitassa aparimāṇavaṇṇasamannāgatassāpi buddhassa bhagavato – ‘‘yaṃ loke jātivuḍḍhesu kattabbaṃ abhivādanādisāmīcikammaṃ ‘sāmaggiraso’ti vuccati, taṃ samaṇassa gotamassa natthi tasmā arasarūpo samaṇo gotamo, nibbhogo, akiriyavādo, ucchedavādo, jegucchī, venayiko, tapassī, apagabbho. Natthi samaṇassa gotamassa uttarimanussadhammo alamariyañāṇadassanaviseso. Takkapariyāhataṃ samaṇo gotamo dhammaṃ deseti, vīmaṃsānucaritaṃ, sayaṃpaṭibhānaṃ. Samaṇo gotamo na sabbaññū, na lokavidū, na anuttaro, na aggapuggalo’’ti. Evaṃ taṃ taṃ akāraṇameva kāraṇanti vatvā tathā tathā avaṇṇaṃ dosaṃ nindaṃ bhāsati.

    യഥാ ച ബുദ്ധസ്സ, ഏവം ധമ്മസ്സാപി തം തം അകാരണമേവ കാരണതോ വത്വാ – ‘‘സമണസ്സ ഗോതമസ്സ ധമ്മോ ദുരക്ഖാതോ, ദുപ്പടിവേദിതോ, അനിയ്യാനികോ, അനുപസമസംവത്തനികോ’’തി തഥാ തഥാ അവണ്ണം ഭാസതി.

    Yathā ca buddhassa, evaṃ dhammassāpi taṃ taṃ akāraṇameva kāraṇato vatvā – ‘‘samaṇassa gotamassa dhammo durakkhāto, duppaṭivedito, aniyyāniko, anupasamasaṃvattaniko’’ti tathā tathā avaṇṇaṃ bhāsati.

    യഥാ ച ധമ്മസ്സ, ഏവം സങ്ഘസ്സാപി യം വാ തം വാ അകാരണമേവ കാരണതോ വത്വാ – ‘‘മിച്ഛാപടിപന്നോ സമണസ്സ ഗോതമസ്സ സാവകസങ്ഘോ, കുടിലപടിപന്നോ, പച്ചനീകപടിപദം അനനുലോമപടിപദം അധമ്മാനുലോമപടിപദം പടിപന്നോ’’തി തഥാ തഥാ അവണ്ണം ഭാസതി.

    Yathā ca dhammassa, evaṃ saṅghassāpi yaṃ vā taṃ vā akāraṇameva kāraṇato vatvā – ‘‘micchāpaṭipanno samaṇassa gotamassa sāvakasaṅgho, kuṭilapaṭipanno, paccanīkapaṭipadaṃ ananulomapaṭipadaṃ adhammānulomapaṭipadaṃ paṭipanno’’ti tathā tathā avaṇṇaṃ bhāsati.

    അന്തേവാസീ പനസ്സ – ‘‘അമ്ഹാകം ആചരിയോ അപരാമസിതബ്ബം പരാമസതി, അനക്കമിതബ്ബം അക്കമതി, സ്വായം അഗ്ഗിം ഗിലന്തോ വിയ, ഹത്ഥേന അസിധാരം പരാമസന്തോ വിയ, മുട്ഠിനാ സിനേരും പദാലേതുകാമോ വിയ, കകചദന്തപന്തിയം കീളമാനോ വിയ, പഭിന്നമദം ചണ്ഡഹത്ഥിം ഹത്ഥേന ഗണ്ഹന്തോ വിയ ച വണ്ണാരഹസ്സേവ രതനത്തയസ്സ അവണ്ണം ഭാസമാനോ അനയബ്യസനം പാപുണിസ്സതി. ആചരിയേ ഖോ പന ഗൂഥം വാ അഗ്ഗിം വാ കണ്ടകം വാ കണ്ഹസപ്പം വാ അക്കമന്തേ, സൂലം വാ അഭിരൂഹന്തേ, ഹലാഹലം വാ വിസം ഖാദന്തേ, ഖാരോദകം വാ പക്ഖലന്തേ, നരകപപാതം വാ പപതന്തേ, ന അന്തേവാസിനാ തം സബ്ബമനുകാതബ്ബം ഹോതി. കമ്മസ്സകാ ഹി സത്താ അത്തനോ കമ്മാനുരൂപമേവ ഗതിം ഗച്ഛന്തി. നേവ പിതാ പുത്തസ്സ കമ്മേന ഗച്ഛതി, ന പുത്തോ പിതു കമ്മേന, ന മാതാ പുത്തസ്സ, ന പുത്തോ മാതുയാ, ന ഭാതാ ഭഗിനിയാ, ന ഭഗിനീ ഭാതു, ന ആചരിയോ അന്തേവാസിനോ, ന അന്തേവാസീ ആചരിയസ്സ കമ്മേന ഗച്ഛതി. മയ്ഹഞ്ച ആചരിയോ തിണ്ണം രതനാനം അവണ്ണം ഭാസതി, മഹാസാവജ്ജോ ഖോ പനാരിയൂപവാദോതി. ഏവം യോനിസോ ഉമ്മുജ്ജിത്വാ ആചരിയവാദം മദ്ദമാനോ സമ്മാകാരണമേവ കാരണതോ അപദിസന്തോ അനേകപരിയായേന തിണ്ണം രതനാനം വണ്ണം ഭാസിതുമാരദ്ധോ, യഥാ തം പണ്ഡിതജാതികോ കുലപുത്തോ’’. തേന വുത്തം – ‘‘സുപ്പിയസ്സ പന പരിബ്ബാജകസ്സ അന്തേവാസീ ബ്രഹ്മദത്തോ മാണവോ അനേകപരിയായേന ബുദ്ധസ്സ വണ്ണം ഭാസതി, ധമ്മസ്സ വണ്ണം ഭാസതി, സങ്ഘസ്സ വണ്ണം ഭാസതീ’’തി.

    Antevāsī panassa – ‘‘amhākaṃ ācariyo aparāmasitabbaṃ parāmasati, anakkamitabbaṃ akkamati, svāyaṃ aggiṃ gilanto viya, hatthena asidhāraṃ parāmasanto viya, muṭṭhinā sineruṃ padāletukāmo viya, kakacadantapantiyaṃ kīḷamāno viya, pabhinnamadaṃ caṇḍahatthiṃ hatthena gaṇhanto viya ca vaṇṇārahasseva ratanattayassa avaṇṇaṃ bhāsamāno anayabyasanaṃ pāpuṇissati. Ācariye kho pana gūthaṃ vā aggiṃ vā kaṇṭakaṃ vā kaṇhasappaṃ vā akkamante, sūlaṃ vā abhirūhante, halāhalaṃ vā visaṃ khādante, khārodakaṃ vā pakkhalante, narakapapātaṃ vā papatante, na antevāsinā taṃ sabbamanukātabbaṃ hoti. Kammassakā hi sattā attano kammānurūpameva gatiṃ gacchanti. Neva pitā puttassa kammena gacchati, na putto pitu kammena, na mātā puttassa, na putto mātuyā, na bhātā bhaginiyā, na bhaginī bhātu, na ācariyo antevāsino, na antevāsī ācariyassa kammena gacchati. Mayhañca ācariyo tiṇṇaṃ ratanānaṃ avaṇṇaṃ bhāsati, mahāsāvajjo kho panāriyūpavādoti. Evaṃ yoniso ummujjitvā ācariyavādaṃ maddamāno sammākāraṇameva kāraṇato apadisanto anekapariyāyena tiṇṇaṃ ratanānaṃ vaṇṇaṃ bhāsitumāraddho, yathā taṃ paṇḍitajātiko kulaputto’’. Tena vuttaṃ – ‘‘suppiyassa pana paribbājakassa antevāsī brahmadatto māṇavo anekapariyāyena buddhassa vaṇṇaṃ bhāsati, dhammassa vaṇṇaṃ bhāsati, saṅghassa vaṇṇaṃ bhāsatī’’ti.

    തത്ഥ വണ്ണന്തി വണ്ണ-സദ്ദോ സണ്ഠാന-ജാതി-രൂപായതന-കാരണ-പമാണ-ഗുണ-പസംസാദീസു ദിസ്സതി . തത്ഥ ‘‘മഹന്തം സപ്പരാജവണ്ണം അഭിനിമ്മിനിത്വാ’’തിആദീസു (സം॰ നി॰ ൧.൧൪൨) സണ്ഠാനം വുച്ചതി. ‘‘ബ്രാഹ്മണോവ സേട്ഠോ വണ്ണോ, ഹീനോ അഞ്ഞോ വണ്ണോ’’തിആദീസു (മ॰ നി॰ ൨.൪൦൨) ജാതി. ‘‘പരമായ വണ്ണപോക്ഖരതായ സമന്നാഗതോ’’തിആദീസു (ദീ॰ നി॰ ൧.൩൦൩) രൂപായതനം.

    Tattha vaṇṇanti vaṇṇa-saddo saṇṭhāna-jāti-rūpāyatana-kāraṇa-pamāṇa-guṇa-pasaṃsādīsu dissati . Tattha ‘‘mahantaṃ sapparājavaṇṇaṃ abhinimminitvā’’tiādīsu (saṃ. ni. 1.142) saṇṭhānaṃ vuccati. ‘‘Brāhmaṇova seṭṭho vaṇṇo, hīno añño vaṇṇo’’tiādīsu (ma. ni. 2.402) jāti. ‘‘Paramāya vaṇṇapokkharatāya samannāgato’’tiādīsu (dī. ni. 1.303) rūpāyatanaṃ.

    ‘‘ന ഹരാമി ന ഭഞ്ജാമി, ആരാ സിങ്ഘാമി വാരിജം;

    ‘‘Na harāmi na bhañjāmi, ārā siṅghāmi vārijaṃ;

    അഥ കേന നു വണ്ണേന, ഗന്ധത്ഥേനോതി വുച്ചതീ’’തി. (സം॰ നി॰ ൧.൨൩൪) –

    Atha kena nu vaṇṇena, gandhatthenoti vuccatī’’ti. (saṃ. ni. 1.234) –

    ആദീസു കാരണം. ‘‘തയോ പത്തസ്സ വണ്ണാ’’തിആദീസു (പാരാ॰ ൬൦൨) പമാണം. ‘‘കദാ സഞ്ഞൂള്ഹാ പന, തേ ഗഹപതി, ഇമേ സമണസ്സ ഗോതമസ്സ വണ്ണാ’’തിആദീസു (മ॰ നി॰ ൨.൭൭) ഗുണോ. ‘‘വണ്ണാരഹസ്സ വണ്ണം ഭാസതീ’’തിആദീസു (അ॰ നി॰ ൨.൧൩൫) പസംസാ. ഇധ ഗുണോപി പസംസാപി. അയം കിര തം തം ഭൂതമേവ കാരണം അപദിസന്തോ അനേകപരിയായേന രതനത്തയസ്സ ഗുണൂപസഞ്ഹിതം പസംസം അഭാസി. തത്ഥ – ‘‘ഇതിപി സോ ഭഗവാ അരഹം സമ്മാസമ്ബുദ്ധോ’’തിആദിനാ (പാരാ॰ ൧) നയേന, ‘‘യേ ഭിക്ഖവേ, ബുദ്ധേ പസന്നാ അഗ്ഗേ തേ പസന്നാ’’തിആദിനാ ‘‘ഏകപുഗ്ഗലോ, ഭിക്ഖവേ, ലോകേ ഉപ്പജ്ജമാനോ ഉപ്പജ്ജതി…പേ॰… അസമോ അസമസമോ’’തിആദിനാ (അ॰ നി॰ ൧.൧൭൪) ച നയേന ബുദ്ധസ്സ വണ്ണോ വേദിതബ്ബോ. ‘‘സ്വാക്ഖാതോ ഭഗവതാ ധമ്മോ’’തി (ദീ॰ നി॰ ൨.൧൫൯) ച ‘‘ആലയസമുഗ്ഘാതോ വട്ടുപച്ഛേദോ’’തി (ഇതി॰ ൯൦, അ॰ നി॰ ൪.൩൪) ച, ‘‘യേ ഭിക്ഖവേ, അരിയേ അട്ഠങ്ഗികേ മഗ്ഗേ പസന്നാ, അഗ്ഗേ തേ പസന്നാ’’തി ച ഏവമാദീഹി നയേഹി ധമ്മസ്സ വണ്ണോ വേദിതബ്ബോ. ‘‘സുപ്പടിപന്നോ ഭഗവതോ സാവകസങ്ഘോ’’തി (ദീ॰ നി॰ ൨.൧൫൯) ച, ‘‘യേ, ഭിക്ഖവേ, സങ്ഘേ പസന്നാ, അഗ്ഗേ തേ പസന്നാ’’തി (അ॰ നി॰ ൪.൩൪) ച ഏവമാദീഹി പന നയേഹി സങ്ഘസ്സ വണ്ണോ വേദിതബ്ബോ. പഹോന്തേന പന ധമ്മകഥികേന പഞ്ചനികായേ നവങ്ഗം സത്ഥുസാസനം ചതുരാസീതിധമ്മക്ഖന്ധസഹസ്സാനി ഓഗാഹിത്വാ ബുദ്ധാദീനം വണ്ണോ പകാസേതബ്ബോ. ഇമസ്മിഞ്ഹി ഠാനേ ബുദ്ധാദീനം ഗുണേ പകാസേന്തോ അതിത്ഥേന പക്ഖന്ദോ ധമ്മകഥികോതി ന സക്കാ വത്തും. ഈദിസേസു ഹി ഠാനേസു ധമ്മകഥികസ്സ ഥാമോ വേദിതബ്ബോ. ബ്രഹ്മദത്തോ പന മാണവോ അനുസ്സവാദിമത്തസമ്ബന്ധിതേന അത്തനോ ഥാമേന രതനത്തയസ്സ വണ്ണം ഭാസതി.

    Ādīsu kāraṇaṃ. ‘‘Tayo pattassa vaṇṇā’’tiādīsu (pārā. 602) pamāṇaṃ. ‘‘Kadā saññūḷhā pana, te gahapati, ime samaṇassa gotamassa vaṇṇā’’tiādīsu (ma. ni. 2.77) guṇo. ‘‘Vaṇṇārahassa vaṇṇaṃ bhāsatī’’tiādīsu (a. ni. 2.135) pasaṃsā. Idha guṇopi pasaṃsāpi. Ayaṃ kira taṃ taṃ bhūtameva kāraṇaṃ apadisanto anekapariyāyena ratanattayassa guṇūpasañhitaṃ pasaṃsaṃ abhāsi. Tattha – ‘‘itipi so bhagavā arahaṃ sammāsambuddho’’tiādinā (pārā. 1) nayena, ‘‘ye bhikkhave, buddhe pasannā agge te pasannā’’tiādinā ‘‘ekapuggalo, bhikkhave, loke uppajjamāno uppajjati…pe… asamo asamasamo’’tiādinā (a. ni. 1.174) ca nayena buddhassa vaṇṇo veditabbo. ‘‘Svākkhāto bhagavatā dhammo’’ti (dī. ni. 2.159) ca ‘‘ālayasamugghāto vaṭṭupacchedo’’ti (iti. 90, a. ni. 4.34) ca, ‘‘ye bhikkhave, ariye aṭṭhaṅgike magge pasannā, agge te pasannā’’ti ca evamādīhi nayehi dhammassa vaṇṇo veditabbo. ‘‘Suppaṭipanno bhagavato sāvakasaṅgho’’ti (dī. ni. 2.159) ca, ‘‘ye, bhikkhave, saṅghe pasannā, agge te pasannā’’ti (a. ni. 4.34) ca evamādīhi pana nayehi saṅghassa vaṇṇo veditabbo. Pahontena pana dhammakathikena pañcanikāye navaṅgaṃ satthusāsanaṃ caturāsītidhammakkhandhasahassāni ogāhitvā buddhādīnaṃ vaṇṇo pakāsetabbo. Imasmiñhi ṭhāne buddhādīnaṃ guṇe pakāsento atitthena pakkhando dhammakathikoti na sakkā vattuṃ. Īdisesu hi ṭhānesu dhammakathikassa thāmo veditabbo. Brahmadatto pana māṇavo anussavādimattasambandhitena attano thāmena ratanattayassa vaṇṇaṃ bhāsati.

    ഇതിഹ തേ ഉഭോ ആചരിയന്തേവാസീതി ഏവം തേ ദ്വേ ആചരിയന്തേവാസികാ. അഞ്ഞമഞ്ഞസ്സാതി അഞ്ഞോ അഞ്ഞസ്സ. ഉജുവിപച്ചനീകവാദാതി ഈസകമ്പി അപരിഹരിത്വാ ഉജുമേവ വിവിധപച്ചനീകവാദാ, അനേകവാരം വിരുദ്ധവാദാ ഏവ ഹുത്വാതി അത്ഥോ. ആചരിയേന ഹി രതനത്തയസ്സ അവണ്ണേ ഭാസിതേ അന്തേവാസീ വണ്ണം ഭാസതി, പുന ഇതരോ അവണ്ണം, ഇതരോ വണ്ണന്തി ഏവം ആചരിയോ സാരഫലകേ വിസരുക്ഖആണിം ആകോടയമാനോ വിയ പുനപ്പുനം രതനത്തയസ്സ അവണ്ണം ഭാസതി. അന്തേവാസീ പന സുവണ്ണരജതമണിമയായ ആണിയാ തം ആണിം പടിബാഹയമാനോ വിയ പുനപ്പുനം രതനത്തയസ്സ വണ്ണം ഭാസതി. തേന വുത്തം – ‘‘ഉജുവിപച്ചനീകവാദാ’’തി.

    Itiha te ubho ācariyantevāsīti evaṃ te dve ācariyantevāsikā. Aññamaññassāti añño aññassa. Ujuvipaccanīkavādāti īsakampi apariharitvā ujumeva vividhapaccanīkavādā, anekavāraṃ viruddhavādā eva hutvāti attho. Ācariyena hi ratanattayassa avaṇṇe bhāsite antevāsī vaṇṇaṃ bhāsati, puna itaro avaṇṇaṃ, itaro vaṇṇanti evaṃ ācariyo sāraphalake visarukkhaāṇiṃ ākoṭayamāno viya punappunaṃ ratanattayassa avaṇṇaṃ bhāsati. Antevāsī pana suvaṇṇarajatamaṇimayāya āṇiyā taṃ āṇiṃ paṭibāhayamāno viya punappunaṃ ratanattayassa vaṇṇaṃ bhāsati. Tena vuttaṃ – ‘‘ujuvipaccanīkavādā’’ti.

    ഭഗവന്തം പിട്ഠിതോ പിട്ഠിതോ അനുബന്ധാ ഹോന്തി ഭിക്ഖുസങ്ഘഞ്ചാതി ഭഗവന്തഞ്ച ഭിക്ഖുസങ്ഘഞ്ച പച്ഛതോ പച്ഛതോ ദസ്സനം അവിജഹന്താ ഇരിയാപഥാനുബന്ധനേന അനുബന്ധാ ഹോന്തി, സീസാനുലോകിനോ ഹുത്വാ അനുഗതാ ഹോന്തീതി അത്ഥോ.

    Bhagavantaṃ piṭṭhito piṭṭhito anubandhā honti bhikkhusaṅghañcāti bhagavantañca bhikkhusaṅghañca pacchato pacchato dassanaṃ avijahantā iriyāpathānubandhanena anubandhā honti, sīsānulokino hutvā anugatā hontīti attho.

    കസ്മാ പന ഭഗവാ തം അദ്ധാനം പടിപന്നോ? കസ്മാ ച സുപ്പിയോ അനുബന്ധോ? കസ്മാ ച സോ രതനത്തയസ്സ അവണ്ണം ഭാസതീതി? ഭഗവാ താവ തസ്മിം കാലേ രാജഗഹപരിവത്തകേസു അട്ഠാരസസു മഹാവിഹാരേസു അഞ്ഞതരസ്മിം വസിത്വാ പാതോവ സരീരപ്പടിജഗ്ഗനം കത്വാ ഭിക്ഖാചാരവേലായം ഭിക്ഖുസങ്ഘപരിവുതോ രാജഗഹേ പിണ്ഡായ ചരതി. സോ തം ദിവസം ഭിക്ഖുസങ്ഘസ്സ സുലഭപിണ്ഡപാതം കത്വാ പച്ഛാഭത്തം പിണ്ഡപാതപടിക്കന്തോ ഭിക്ഖുസങ്ഘം പത്തചീവരം ഗാഹാപേത്വാ – ‘‘നാളന്ദം ഗമിസ്സാമീ’’തി, രാജഗഹതോ നിക്ഖമിത്വാ തം അദ്ധാനം പടിപന്നോ. സുപ്പിയോപി ഖോ തസ്മിം കാലേ രാജഗഹപരിവത്തകേ അഞ്ഞതരസ്മിം പരിബ്ബാജകാരാമേ വസിത്വാ പരിബ്ബാജകപരിവുതോ രാജഗഹേ ഭിക്ഖായ ചരതി. സോപി തം ദിവസം പരിബ്ബാജകപരിസായ സുലഭഭിക്ഖം കത്വാ ഭുത്തപാതരാസോ പരിബ്ബാജകേ പരിബ്ബാജകപരിക്ഖാരം ഗാഹാപേത്വാ – നാളന്ദം ഗമിസ്സാമിച്ചേവ ഭഗവതോ തം മഗ്ഗം പടിപന്നഭാവം അജാനന്തോവ അനുബന്ധോ. സചേ പന ജാനേയ്യ നാനുബന്ധേയ്യ. സോ അജാനിത്വാവ ഗച്ഛന്തോ ഗീവം ഉക്ഖിപിത്വാ ഓലോകയമാനോ ഭഗവന്തം അദ്ദസ ബുദ്ധസിരിയാ സോഭമാനം രത്തകമ്ബലപരിക്ഖിത്തമിവ ജങ്ഗമകനകഗിരിസിഖരം.

    Kasmā pana bhagavā taṃ addhānaṃ paṭipanno? Kasmā ca suppiyo anubandho? Kasmā ca so ratanattayassa avaṇṇaṃ bhāsatīti? Bhagavā tāva tasmiṃ kāle rājagahaparivattakesu aṭṭhārasasu mahāvihāresu aññatarasmiṃ vasitvā pātova sarīrappaṭijagganaṃ katvā bhikkhācāravelāyaṃ bhikkhusaṅghaparivuto rājagahe piṇḍāya carati. So taṃ divasaṃ bhikkhusaṅghassa sulabhapiṇḍapātaṃ katvā pacchābhattaṃ piṇḍapātapaṭikkanto bhikkhusaṅghaṃ pattacīvaraṃ gāhāpetvā – ‘‘nāḷandaṃ gamissāmī’’ti, rājagahato nikkhamitvā taṃ addhānaṃ paṭipanno. Suppiyopi kho tasmiṃ kāle rājagahaparivattake aññatarasmiṃ paribbājakārāme vasitvā paribbājakaparivuto rājagahe bhikkhāya carati. Sopi taṃ divasaṃ paribbājakaparisāya sulabhabhikkhaṃ katvā bhuttapātarāso paribbājake paribbājakaparikkhāraṃ gāhāpetvā – nāḷandaṃ gamissāmicceva bhagavato taṃ maggaṃ paṭipannabhāvaṃ ajānantova anubandho. Sace pana jāneyya nānubandheyya. So ajānitvāva gacchanto gīvaṃ ukkhipitvā olokayamāno bhagavantaṃ addasa buddhasiriyā sobhamānaṃ rattakambalaparikkhittamiva jaṅgamakanakagirisikharaṃ.

    തസ്മിം കിര സമയേ ദസബലസ്സ സരീരതോ നിക്ഖമിത്വാ ഛബ്ബണ്ണരസ്മിയോ സമന്താ അസീതിഹത്ഥപ്പമാണേ പദേസേ ആധാവന്തി വിധാവന്തി രതനാവേളരതനദാമരതനചുണ്ണവിപ്പകിണ്ണം വിയ, പസാരിതരതനചിത്തകഞ്ചനപടമിവ, രത്തസുവണ്ണരസനിസിഞ്ചമാനമിവ, ഉക്കാസതനിപാതസമാകുലമിവ, നിരന്തരവിപ്പകിണ്ണകണികാരപുപ്ഫമിവ വായുവേഗക്ഖിത്തചീനപിട്ഠചുണ്ണമിവ, ഇന്ദധനുവിജ്ജുലതാതാരാഗണപ്പഭാവിസരവിപ്ഫുരിതവിച്ഛരിതമിവ ച തം വനന്തരം ഹോതി.

    Tasmiṃ kira samaye dasabalassa sarīrato nikkhamitvā chabbaṇṇarasmiyo samantā asītihatthappamāṇe padese ādhāvanti vidhāvanti ratanāveḷaratanadāmaratanacuṇṇavippakiṇṇaṃ viya, pasāritaratanacittakañcanapaṭamiva, rattasuvaṇṇarasanisiñcamānamiva, ukkāsatanipātasamākulamiva, nirantaravippakiṇṇakaṇikārapupphamiva vāyuvegakkhittacīnapiṭṭhacuṇṇamiva, indadhanuvijjulatātārāgaṇappabhāvisaravipphuritaviccharitamiva ca taṃ vanantaraṃ hoti.

    അസീതി അനുബ്യഞ്ജനാനുരഞ്ജിതഞ്ച പന ഭഗവതോ സരീരം വികസിതകമലുപ്പലമിവ, സരം സബ്ബപാലിഫുല്ലമിവ പാരിച്ഛത്തകം, താരാമരീചിവികസിതമിവ, ഗഗനതലം സിരിയാ അവഹസന്തമിവ, ബ്യാമപ്പഭാപരിക്ഖേപവിലാസിനീ ചസ്സ ദ്വത്തിംസവരലക്ഖണമാലാ ഗന്ഥേത്വാ ഠപിതദ്വത്തിംസചന്ദമാലായ ദ്വത്തിംസസൂരിയമാലായ പടിപാടിയാ ഠപിതദ്വത്തിംസചക്കവത്തിദ്വത്തിംസസക്കദേവരാജദ്വത്തിംസമഹാബ്രഹ്മാനം സിരിം സിരിയാ അഭിഭവന്തിമിവ. തഞ്ച പന ഭഗവന്തം പരിവാരേത്വാ ഠിതാ ഭിക്ഖൂ സബ്ബേവ അപ്പിച്ഛാ സന്തുട്ഠാ പവിവിത്താ അസംസട്ഠാ ചോദകാ പാപഗരഹിനോ വത്താരോ വചനക്ഖമാ സീലസമ്പന്നാ സമാധിപഞ്ഞാവിമുത്തിവിമുത്തിഞ്ഞാണദസ്സനസമ്പന്നാ. തേസം മജ്ഝേ ഭഗവാ രത്തകമ്ബലപാകാരപരിക്ഖിത്തോ വിയ കഞ്ചനഥമ്ഭോ, രത്തപദുമസണ്ഡമജ്ഝഗതാ വിയ സുവണ്ണനാവാ, പവാളവേദികാപരിക്ഖിത്തോ വിയ അഗ്ഗിക്ഖന്ധോ, താരാഗണപരിവാരിതോ വിയ പുണ്ണചന്ദോ മിഗപക്ഖീനമ്പി ചക്ഖൂനി പീണയതി, പഗേവ ദേവമനുസ്സാനം. തസ്മിഞ്ച പന ദിവസേ യേഭുയ്യേന അസീതിമഹാഥേരാ മേഘവണ്ണം പംസുകൂലം ഏകംസം കരിത്വാ കത്തരദണ്ഡം ആദായ സുവമ്മവമ്മിതാ വിയ ഗന്ധഹത്ഥിനോ വിഗതദോസാ വന്തദോസാ ഭിന്നകിലേസാ വിജടിതജടാ ഛിന്നബന്ധനാ ഭഗവന്തം പരിവാരയിംസു. സോ സയം വീതരാഗോ വീതരാഗേഹി, സയം വീതദോസോ വീതദോസേഹി, സയം വീതമോഹോ വീതമോഹേഹി, സയം വീതതണ്ഹോ വീതതണ്ഹേഹി, സയം നിക്കിലേസോ നിക്കിലേസേഹി, സയം ബുദ്ധോ അനുബുദ്ധേഹി പരിവാരിതോ; പത്തപരിവാരിതം വിയ കേസരം, കേസരപരിവാരിതാ വിയ കണ്ണികാ, അട്ഠനാഗസഹസ്സപരിവാരിതോ വിയ ഛദ്ദന്തോ നാഗരാജാ, നവുതിഹംസസഹസ്സപരിവാരിതോ വിയ ധതരട്ഠോ ഹംസരാജാ, സേനങ്ഗപരിവാരിതോ വിയ ചക്കവത്തിരാജാ, ദേവഗണപരിവാരിതോ വിയ സക്കോ ദേവരാജാ, ബ്രഹ്മഗണപരിവാരിതോ വിയ ഹാരിതോ മഹാബ്രഹ്മാ, അപരിമിതകാലസഞ്ചിതപുഞ്ഞബലനിബ്ബത്തായ അചിന്തേയ്യായ അനോപമായ ബുദ്ധലീലായ ചന്ദോ വിയ ഗഗനതലം തം മഗ്ഗം പടിപന്നോ ഹോതി.

    Asīti anubyañjanānurañjitañca pana bhagavato sarīraṃ vikasitakamaluppalamiva, saraṃ sabbapāliphullamiva pāricchattakaṃ, tārāmarīcivikasitamiva, gaganatalaṃ siriyā avahasantamiva, byāmappabhāparikkhepavilāsinī cassa dvattiṃsavaralakkhaṇamālā ganthetvā ṭhapitadvattiṃsacandamālāya dvattiṃsasūriyamālāya paṭipāṭiyā ṭhapitadvattiṃsacakkavattidvattiṃsasakkadevarājadvattiṃsamahābrahmānaṃ siriṃ siriyā abhibhavantimiva. Tañca pana bhagavantaṃ parivāretvā ṭhitā bhikkhū sabbeva appicchā santuṭṭhā pavivittā asaṃsaṭṭhā codakā pāpagarahino vattāro vacanakkhamā sīlasampannā samādhipaññāvimuttivimuttiññāṇadassanasampannā. Tesaṃ majjhe bhagavā rattakambalapākāraparikkhitto viya kañcanathambho, rattapadumasaṇḍamajjhagatā viya suvaṇṇanāvā, pavāḷavedikāparikkhitto viya aggikkhandho, tārāgaṇaparivārito viya puṇṇacando migapakkhīnampi cakkhūni pīṇayati, pageva devamanussānaṃ. Tasmiñca pana divase yebhuyyena asītimahātherā meghavaṇṇaṃ paṃsukūlaṃ ekaṃsaṃ karitvā kattaradaṇḍaṃ ādāya suvammavammitā viya gandhahatthino vigatadosā vantadosā bhinnakilesā vijaṭitajaṭā chinnabandhanā bhagavantaṃ parivārayiṃsu. So sayaṃ vītarāgo vītarāgehi, sayaṃ vītadoso vītadosehi, sayaṃ vītamoho vītamohehi, sayaṃ vītataṇho vītataṇhehi, sayaṃ nikkileso nikkilesehi, sayaṃ buddho anubuddhehi parivārito; pattaparivāritaṃ viya kesaraṃ, kesaraparivāritā viya kaṇṇikā, aṭṭhanāgasahassaparivārito viya chaddanto nāgarājā, navutihaṃsasahassaparivārito viya dhataraṭṭho haṃsarājā, senaṅgaparivārito viya cakkavattirājā, devagaṇaparivārito viya sakko devarājā, brahmagaṇaparivārito viya hārito mahābrahmā, aparimitakālasañcitapuññabalanibbattāya acinteyyāya anopamāya buddhalīlāya cando viya gaganatalaṃ taṃ maggaṃ paṭipanno hoti.

    അഥേവം ഭഗവന്തം അനോപമായ ബുദ്ധലീലായ ഗച്ഛന്തം ഭിക്ഖൂ ച ഓക്ഖിത്തചക്ഖൂ സന്തിന്ദ്രിയേ സന്തമാനസേ ഉപരിനഭേ ഠിതം പുണ്ണചന്ദം വിയ ഭഗവന്തംയേവ നമസ്സമാനേ ദിസ്വാവ പരിബ്ബാജകോ അത്തനോ പരിസം അവലോകേസി. സാ ഹോതി കാജദണ്ഡകേ ഓലമ്ബേത്വാ ഗഹിതോലുഗ്ഗവിലുഗ്ഗപിട്ഠകതിദണ്ഡമോരപിഞ്ഛമത്തികാപത്തപസിബ്ബകകുണ്ഡികാദിഅനേകപരിക്ഖാരഭാരഭരിതാ . ‘‘അസുകസ്സ ഹത്ഥാ സോഭണാ, അസുകസ്സ പാദാ’’തി ഏവമാദിനിരത്ഥകവചനാ മുഖരാ വികിണ്ണവാചാ അദസ്സനീയാ അപാസാദികാ. തസ്സ തം ദിസ്വാ വിപ്പടിസാരോ ഉദപാദി.

    Athevaṃ bhagavantaṃ anopamāya buddhalīlāya gacchantaṃ bhikkhū ca okkhittacakkhū santindriye santamānase uparinabhe ṭhitaṃ puṇṇacandaṃ viya bhagavantaṃyeva namassamāne disvāva paribbājako attano parisaṃ avalokesi. Sā hoti kājadaṇḍake olambetvā gahitoluggaviluggapiṭṭhakatidaṇḍamorapiñchamattikāpattapasibbakakuṇḍikādianekaparikkhārabhārabharitā . ‘‘Asukassa hatthā sobhaṇā, asukassa pādā’’ti evamādiniratthakavacanā mukharā vikiṇṇavācā adassanīyā apāsādikā. Tassa taṃ disvā vippaṭisāro udapādi.

    ഇദാനി തേന ഭഗവതോ വണ്ണോ വത്തബ്ബോ ഭവേയ്യ. യസ്മാ പനേസ ലാഭസക്കാരഹാനിയാ ചേവ പക്ഖഹാനിയാ ച നിച്ചമ്പി ഭഗവന്തം ഉസൂയതി. അഞ്ഞതിത്ഥിയാനഞ്ഹി യാവ ബുദ്ധോ ലോകേ നുപ്പജ്ജതി, താവദേവ ലാഭസക്കാരാ നിബ്ബത്തന്തി, ബുദ്ധുപ്പാദതോ പന പട്ഠായ പരിഹീനലാഭസക്കാരാ ഹോന്തി , സൂരിയുഗ്ഗമനേ ഖജ്ജോപനകാ വിയ നിസ്സിരീകതം ആപജ്ജന്തി. ഉപതിസ്സകോലിതാനഞ്ച സഞ്ജയസ്സ സന്തികേ പബ്ബജിതകാലേയേവ പരിബ്ബാജകാ മഹാപരിസാ അഹേസും, തേസു പന പക്കന്തേസു സാപി തേസം പരിസാ ഭിന്നാ. ഇതി ഇമേഹി ദ്വീഹി കാരണേഹി അയം പരിബ്ബാജകോ യസ്മാ നിച്ചമ്പി ഭഗവന്തം ഉസൂയതി, തസ്മാ തം ഉസൂയവിസുഗ്ഗാരം ഉഗ്ഗിരന്തോ രതനത്തയസ്സ അവണ്ണമേവ ഭാസതീതി വേദിതബ്ബോ.

    Idāni tena bhagavato vaṇṇo vattabbo bhaveyya. Yasmā panesa lābhasakkārahāniyā ceva pakkhahāniyā ca niccampi bhagavantaṃ usūyati. Aññatitthiyānañhi yāva buddho loke nuppajjati, tāvadeva lābhasakkārā nibbattanti, buddhuppādato pana paṭṭhāya parihīnalābhasakkārā honti , sūriyuggamane khajjopanakā viya nissirīkataṃ āpajjanti. Upatissakolitānañca sañjayassa santike pabbajitakāleyeva paribbājakā mahāparisā ahesuṃ, tesu pana pakkantesu sāpi tesaṃ parisā bhinnā. Iti imehi dvīhi kāraṇehi ayaṃ paribbājako yasmā niccampi bhagavantaṃ usūyati, tasmā taṃ usūyavisuggāraṃ uggiranto ratanattayassa avaṇṇameva bhāsatīti veditabbo.

    . അഥ ഖോ ഭഗവാ അമ്ബലട്ഠികായം രാജാഗാരകേ ഏകരത്തിവാസം ഉപഗച്ഛി സദ്ധിം ഭിക്ഖുസങ്ഘേനാതി ഭഗവാ തായ ബുദ്ധലീലായ ഗച്ഛമാനോ അനുപുബ്ബേന അമ്ബലട്ഠികാദ്വാരം പാപുണിത്വാ സൂരിയം ഓലോകേത്വാ – ‘‘അകാലോ ദാനി ഗന്തും, അത്ഥസമീപം ഗതോ സൂരിയോ’’തി അമ്ബലട്ഠികായം രാജാഗാരകേ ഏകരത്തിവാസം ഉപഗച്ഛി.

    2.Atha kho bhagavā ambalaṭṭhikāyaṃ rājāgārake ekarattivāsaṃ upagacchi saddhiṃ bhikkhusaṅghenāti bhagavā tāya buddhalīlāya gacchamāno anupubbena ambalaṭṭhikādvāraṃ pāpuṇitvā sūriyaṃ oloketvā – ‘‘akālo dāni gantuṃ, atthasamīpaṃ gato sūriyo’’ti ambalaṭṭhikāyaṃ rājāgārake ekarattivāsaṃ upagacchi.

    തത്ഥ അമ്ബലട്ഠികാതി രഞ്ഞോ ഉയ്യാനം. തസ്സ കിര ദ്വാരസമീപേ തരുണഅമ്ബരുക്ഖോ അത്ഥി, തം ‘‘അമ്ബലട്ഠികാ’’തി വദന്തി. തസ്സ അവിദൂരേ ഭവത്താ ഉയ്യാനമ്പി അമ്ബലട്ഠികാ ത്വേവ സങ്ഖ്യം ഗതം. തം ഛായൂദകസമ്പന്നം പാകാരപരിക്ഖിത്തം സുയോജിതദ്വാരം മഞ്ജുസാ വിയ സുഗുത്തം. തത്ഥ രഞ്ഞോ കീളനത്ഥം പടിഭാനചിത്തവിചിത്തം അഗാരം അകംസു. തം ‘‘രാജാഗാരക’’ന്തി വുച്ചതി.

    Tattha ambalaṭṭhikāti rañño uyyānaṃ. Tassa kira dvārasamīpe taruṇaambarukkho atthi, taṃ ‘‘ambalaṭṭhikā’’ti vadanti. Tassa avidūre bhavattā uyyānampi ambalaṭṭhikā tveva saṅkhyaṃ gataṃ. Taṃ chāyūdakasampannaṃ pākāraparikkhittaṃ suyojitadvāraṃ mañjusā viya suguttaṃ. Tattha rañño kīḷanatthaṃ paṭibhānacittavicittaṃ agāraṃ akaṃsu. Taṃ ‘‘rājāgāraka’’nti vuccati.

    സുപ്പിയോപി ഖോതി സുപ്പിയോപി തസ്മിം ഠാനേ സൂരിയം ഓലോകേത്വാ – ‘‘അകാലോ ദാനി ഗന്തും, ബഹൂ ഖുദ്ദകമഹല്ലകാ പരിബ്ബാജകാ, ബഹുപരിസ്സയോ ച അയം മഗ്ഗോ ചോരേഹിപി വാളയക്ഖേഹിപി വാളമിഗേഹിപി. അയം ഖോ പന സമണോ ഗോതമോ ഉയ്യാനം പവിട്ഠോ, സമണസ്സ ച ഗോതമസ്സ വസനട്ഠാനേ ദേവതാ ആരക്ഖം ഗണ്ഹന്തി, ഹന്ദാഹമ്പി ഇധ ഏകരത്തിവാസം ഉപഗന്ത്വാ സ്വേവ ഗമിസ്സാമീ’’തി തദേവുയ്യാനം പാവിസി. തതോ ഭിക്ഖുസങ്ഘോ ഭഗവതോ വത്തം ദസ്സേത്വാ അത്തനോ അത്തനോ വസനട്ഠാനം സല്ലക്ഖേസി. പരിബ്ബാജകോപി ഉയ്യാനസ്സ ഏകപസ്സേ പരിബ്ബാജകപരിക്ഖാരേ ഓതാരേത്വാ വാസം ഉപഗച്ഛി സദ്ധിം അത്തനോ പരിസായ. പാളിയമാരൂള്ഹവസേനേവ പന – ‘‘സദ്ധിം അത്തനോ അന്തേവാസിനാ ബ്രഹ്മദത്തേന മാണവേനാ’’തി വുത്തം.

    Suppiyopi khoti suppiyopi tasmiṃ ṭhāne sūriyaṃ oloketvā – ‘‘akālo dāni gantuṃ, bahū khuddakamahallakā paribbājakā, bahuparissayo ca ayaṃ maggo corehipi vāḷayakkhehipi vāḷamigehipi. Ayaṃ kho pana samaṇo gotamo uyyānaṃ paviṭṭho, samaṇassa ca gotamassa vasanaṭṭhāne devatā ārakkhaṃ gaṇhanti, handāhampi idha ekarattivāsaṃ upagantvā sveva gamissāmī’’ti tadevuyyānaṃ pāvisi. Tato bhikkhusaṅgho bhagavato vattaṃ dassetvā attano attano vasanaṭṭhānaṃ sallakkhesi. Paribbājakopi uyyānassa ekapasse paribbājakaparikkhāre otāretvā vāsaṃ upagacchi saddhiṃ attano parisāya. Pāḷiyamārūḷhavaseneva pana – ‘‘saddhiṃ attano antevāsinā brahmadattena māṇavenā’’ti vuttaṃ.

    ഏവം വാസം ഉപഗതോ പന സോ പരിബ്ബാജകോ രത്തിഭാഗേ ദസബലം ഓലോകേസി. തസ്മിഞ്ച സമയേ സമന്താ വിപ്പകിണ്ണതാരകാ വിയ പദീപാ ജലന്തി, മജ്ഝേ ഭഗവാ നിസിന്നോ ഹോതി, ഭിക്ഖുസങ്ഘോ ച ഭഗവന്തം പരിവാരേത്വാ. തത്ഥ ഏകഭിക്ഖുസ്സപി ഹത്ഥകുക്കുച്ചം വാ പാദകുക്കുച്ചം വാ ഉക്കാസിതസദ്ദോ വാ ഖിപിതസദ്ദോ വാ നത്ഥി. സാ ഹി പരിസാ അത്തനോ ച സിക്ഖിതസിക്ഖതായ സത്ഥരി ച ഗാരവേനാതി ദ്വീഹി കാരണേഹി നിവാതേ പദീപസിഖാ വിയ നിച്ചലാ സന്നിസിന്നാവ അഹോസി. പരിബ്ബാജകോ തം വിഭൂതിം ദിസ്വാ അത്തനോ പരിസം ഓലോകേസി. തത്ഥ കേചി ഹത്ഥം ഖിപന്തി, കേചി പാദം, കേചി വിപ്പലപന്തി, കേചി നില്ലാലിതജിവ്ഹാ പഗ്ഘരിതഖേളാ, ദന്തേ ഖാദന്താ കാകച്ഛമാനാ ഘരുഘരുപസ്സാസിനോ സയന്തി. സോ രതനത്തയസ്സ ഗുണവണ്ണേ വത്തബ്ബേപി ഇസ്സാവസേന പുന അവണ്ണമേവ ആരഭി. ബ്രഹ്മദത്തോ പന വുത്തനയേനേവ വണ്ണം. തേന വുത്തം – ‘‘തത്രാപി സുദം സുപ്പിയോ പരിബ്ബാജകോ’’തി സബ്ബം വത്തബ്ബം. തത്ഥ തത്രാപീതി തസ്മിമ്പി, അമ്ബലട്ഠികായം ഉയ്യാനേതി അത്ഥോ.

    Evaṃ vāsaṃ upagato pana so paribbājako rattibhāge dasabalaṃ olokesi. Tasmiñca samaye samantā vippakiṇṇatārakā viya padīpā jalanti, majjhe bhagavā nisinno hoti, bhikkhusaṅgho ca bhagavantaṃ parivāretvā. Tattha ekabhikkhussapi hatthakukkuccaṃ vā pādakukkuccaṃ vā ukkāsitasaddo vā khipitasaddo vā natthi. Sā hi parisā attano ca sikkhitasikkhatāya satthari ca gāravenāti dvīhi kāraṇehi nivāte padīpasikhā viya niccalā sannisinnāva ahosi. Paribbājako taṃ vibhūtiṃ disvā attano parisaṃ olokesi. Tattha keci hatthaṃ khipanti, keci pādaṃ, keci vippalapanti, keci nillālitajivhā paggharitakheḷā, dante khādantā kākacchamānā gharugharupassāsino sayanti. So ratanattayassa guṇavaṇṇe vattabbepi issāvasena puna avaṇṇameva ārabhi. Brahmadatto pana vuttanayeneva vaṇṇaṃ. Tena vuttaṃ – ‘‘tatrāpi sudaṃ suppiyo paribbājako’’ti sabbaṃ vattabbaṃ. Tattha tatrāpīti tasmimpi, ambalaṭṭhikāyaṃ uyyāneti attho.

    . സമ്ബഹുലാനന്തി ബഹുകാനം. തത്ഥ വിനയപരിയായേന തയോ ജനാ ‘‘സമ്ബഹുലാ’’തി വുച്ചന്തി. തതോ പരം സങ്ഘോ. സുത്തന്തപരിയായേന പന തയോ തയോവ തതോ പട്ഠായ സമ്ബഹുലാ. ഇധ സുത്തന്തപരിയായേന ‘‘സമ്ബഹുലാ’’തി വേദിതബ്ബാ. മണ്ഡലമാളേതി കത്ഥചി ദ്വേ കണ്ണികാ ഗഹേത്വാ ഹംസവട്ടകച്ഛന്നേന കതാ കൂടാഗാരസാലാപി ‘‘മണ്ഡലമാളോ’’തി വുച്ചതി, കത്ഥചി ഏകം കണ്ണികം ഗഹേത്വാ ഥമ്ഭപന്തിം പരിക്ഖിപിത്വാ കതാ ഉപട്ഠാനസാലാപി ‘‘മണ്ഡലമാളോ’’തി വുച്ചതി. ഇധ പന നിസീദനസാലാ ‘‘മണ്ഡലമാളോ’’തി വേദിതബ്ബോ. സന്നിസിന്നാനന്തി നിസജ്ജനവസേന. സന്നിപതിതാനന്തി സമോധാനവസേന. അയം സങ്ഖിയധമ്മോതി സങ്ഖിയാ വുച്ചതി കഥാ , കഥാധമ്മോതി അത്ഥോ. ഉദപാദീതി ഉപ്പന്നോ. കതമോ പന സോതി? അച്ഛരിയം ആവുസോതി ഏവമാദി. തത്ഥ അന്ധസ്സ പബ്ബതാരോഹണം വിയ നിച്ചം ന ഹോതീതി അച്ഛരിയം. അയം താവ സദ്ദനയോ. അയം പന അട്ഠകഥാനയോ – അച്ഛരായോഗ്ഗന്തി അച്ഛരിയം. അച്ഛരം പഹരിതും യുത്തന്തി അത്ഥോ. അഭൂതപുബ്ബം ഭൂതന്തി അബ്ഭുതം. ഉഭയം പേതം വിമ്ഹയസ്സേവാധിവചനം. യാവഞ്ചിദന്തി യാവ ച ഇദം തേന സുപ്പടിവിദിതതായ അപ്പമേയ്യത്തം ദസ്സേതി.

    3.Sambahulānanti bahukānaṃ. Tattha vinayapariyāyena tayo janā ‘‘sambahulā’’ti vuccanti. Tato paraṃ saṅgho. Suttantapariyāyena pana tayo tayova tato paṭṭhāya sambahulā. Idha suttantapariyāyena ‘‘sambahulā’’ti veditabbā. Maṇḍalamāḷeti katthaci dve kaṇṇikā gahetvā haṃsavaṭṭakacchannena katā kūṭāgārasālāpi ‘‘maṇḍalamāḷo’’ti vuccati, katthaci ekaṃ kaṇṇikaṃ gahetvā thambhapantiṃ parikkhipitvā katā upaṭṭhānasālāpi ‘‘maṇḍalamāḷo’’ti vuccati. Idha pana nisīdanasālā ‘‘maṇḍalamāḷo’’ti veditabbo. Sannisinnānanti nisajjanavasena. Sannipatitānanti samodhānavasena. Ayaṃ saṅkhiyadhammoti saṅkhiyā vuccati kathā , kathādhammoti attho. Udapādīti uppanno. Katamo pana soti? Acchariyaṃ āvusoti evamādi. Tattha andhassa pabbatārohaṇaṃ viya niccaṃ na hotīti acchariyaṃ. Ayaṃ tāva saddanayo. Ayaṃ pana aṭṭhakathānayo – accharāyogganti acchariyaṃ. Accharaṃ paharituṃ yuttanti attho. Abhūtapubbaṃ bhūtanti abbhutaṃ. Ubhayaṃ petaṃ vimhayassevādhivacanaṃ. Yāvañcidanti yāva ca idaṃ tena suppaṭividitatāya appameyyattaṃ dasseti.

    തേന ഭഗവതാ ജാനതാ…പേ॰… സുപ്പടിവിദിതാതി ഏത്ഥായം സങ്ഖേപത്ഥോ. യോ സോ ഭഗവാ സമതിംസ പാരമിയോ പൂരേത്വാ സബ്ബകിലേസേ ഭഞ്ജിത്വാ അനുത്തരം സമ്മാസമ്ബോധിം അഭിസമ്ബുദ്ധോ, തേന ഭഗവതാ തേസം തേസം സത്താനം ആസയാനുസയം ജാനതാ, ഹത്ഥതലേ ഠപിതം ആമലകം വിയ സബ്ബഞേയ്യധമ്മം പസ്സതാ.

    Tena bhagavatā jānatā…pe… suppaṭividitāti etthāyaṃ saṅkhepattho. Yo so bhagavā samatiṃsa pāramiyo pūretvā sabbakilese bhañjitvā anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambuddho, tena bhagavatā tesaṃ tesaṃ sattānaṃ āsayānusayaṃ jānatā, hatthatale ṭhapitaṃ āmalakaṃ viya sabbañeyyadhammaṃ passatā.

    അപി ച പുബ്ബേനിവാസാദീഹി ജാനതാ, ദിബ്ബേന ചക്ഖുനാ പസ്സതാ. തീഹി വിജ്ജാഹി ഛഹി വാ പന അഭിഞ്ഞാഹി ജാനതാ, സബ്ബത്ഥ അപ്പടിഹതേന സമന്തചക്ഖുനാ പസ്സതാ. സബ്ബധമ്മജാനനസമത്ഥായ വാ പഞ്ഞായ ജാനതാ, സബ്ബസത്താനം ചക്ഖുവിസയാതീതാനി തിരോകുട്ടാദിഗതാനിപി രൂപാനി അതിവിസുദ്ധേന മംസചക്ഖുനാ പസ്സതാ. അത്തഹിതസാധികായ വാ സമാധിപദട്ഠാനായ പടിവേധപഞ്ഞായ ജാനതാ, പരഹിതസാധികായ കരുണാപദട്ഠാനായ ദേസനാപഞ്ഞായ പസ്സതാ.

    Api ca pubbenivāsādīhi jānatā, dibbena cakkhunā passatā. Tīhi vijjāhi chahi vā pana abhiññāhi jānatā, sabbattha appaṭihatena samantacakkhunā passatā. Sabbadhammajānanasamatthāya vā paññāya jānatā, sabbasattānaṃ cakkhuvisayātītāni tirokuṭṭādigatānipi rūpāni ativisuddhena maṃsacakkhunā passatā. Attahitasādhikāya vā samādhipadaṭṭhānāya paṭivedhapaññāya jānatā, parahitasādhikāya karuṇāpadaṭṭhānāya desanāpaññāya passatā.

    അരീനം ഹതത്താ പച്ചയാദീനഞ്ച അരഹത്താ അരഹതാ. സമ്മാ സാമഞ്ച സബ്ബധമ്മാനം ബുദ്ധത്താ സമ്മാസമ്ബുദ്ധേന അന്തരായികധമ്മേ വാ ജാനതാ, നിയ്യാനികധമ്മേ പസ്സതാ, കിലേസാരീനം ഹതത്താ അരഹതാ. സമ്മാ സാമഞ്ച സബ്ബധമ്മാനം ബുദ്ധത്താ സമ്മാസമ്ബുദ്ധേനാതി. ഏവം ചതൂവേസാരജ്ജവസേന ചതൂഹാകാരേഹി ഥോമിതേന സത്താനം നാനാധിമുത്തികതാ നാനജ്ഝാസയതാ സുപ്പടിവിദിതാ യാവ ച സുട്ഠു പടിവിദിതാ.

    Arīnaṃ hatattā paccayādīnañca arahattā arahatā. Sammā sāmañca sabbadhammānaṃ buddhattā sammāsambuddhena antarāyikadhamme vā jānatā, niyyānikadhamme passatā, kilesārīnaṃ hatattā arahatā. Sammā sāmañca sabbadhammānaṃ buddhattā sammāsambuddhenāti. Evaṃ catūvesārajjavasena catūhākārehi thomitena sattānaṃ nānādhimuttikatā nānajjhāsayatā suppaṭividitā yāva ca suṭṭhu paṭividitā.

    ഇദാനിസ്സ സുപ്പടിവിദിതഭാവം ദസ്സേതും അയഞ്ഹീതിആദിമാഹ. ഇദം വുത്തം ഹോതി യാ ച അയം ഭഗവതാ ‘‘ധാതുസോ, ഭിക്ഖവേ, സത്താ സംസന്ദന്തി സമേന്തി, ഹീനാധിമുത്തികാ ഹീനാധിമുത്തികേഹി സദ്ധിം സംസന്ദന്തി സമേന്തി, കല്യാണാധിമുത്തികാ കല്യാണാധിമുത്തികേഹി സദ്ധിം സംസന്ദന്തി സമേന്തി. അതീതമ്പി ഖോ, ഭിക്ഖവേ, അദ്ധാനം ധാതുസോവ സത്താ സംസന്ദിംസു സമിംസു, ഹീനാധിമുത്തികാ ഹീനാധിമുത്തികേഹി…പേ॰… കല്യാണാധിമുത്തികാ കല്യാണാധിമുത്തികേഹി സദ്ധിം സംസന്ദിംസു സമിംസു, അനാഗതമ്പി ഖോ, ഭിക്ഖവേ, അദ്ധാനം…പേ॰… സംസന്ദിസ്സന്തി സമേസ്സന്തി, ഏതരഹിപി ഖോ, ഭിക്ഖവേ, പച്ചുപ്പന്നം അദ്ധാനം ധാതുസോവ സത്താ സംസന്ദന്തി സമേന്തി, ഹീനാധിമുത്തികാ ഹീനാധിമുത്തികേഹി…പേ॰… കല്യാണാധിമുത്തികാ കല്യാണാധിമുത്തികേഹി സദ്ധിം സംസന്ദന്തി സമേന്തീ’’തി ഏവം സത്താനം നാനാധിമുത്തികതാ, നാനജ്ഝാസയതാ, നാനാദിട്ഠികതാ, നാനാഖന്തിതാ, നാനാരുചിതാ, നാളിയാ മിനന്തേന വിയ തുലായ തുലയന്തേന വിയ ച നാനാധിമുത്തികതാഞാണേന സബ്ബഞ്ഞുതഞ്ഞാണേന വിദിതാ, സാ യാവ സുപ്പടിവിദിതാ. ദ്വേപി നാമ സത്താ ഏകജ്ഝാസയാ ദുല്ലഭാ ലോകസ്മിം. ഏകസ്മിം ഗന്തുകാമേ ഏകോ ഠാതുകാമോ ഹോതി, ഏകസ്മിം പിവിതുകാമേ ഏകോ ഭുഞ്ജിതുകാമോ. ഇമേസു ചാപി ദ്വീസു ആചരിയന്തേവാസീസു അയഞ്ഹി ‘‘സുപ്പിയോ പരിബ്ബാജകോ…പേ॰… ഭഗവന്തം പിട്ഠിതോ പിട്ഠിതോ അനുബന്ധാ ഹോന്തി ഭിക്ഖുസങ്ഘഞ്ചാ’’തി. തത്ഥ ഇതിഹമേതി ഇതിഹ ഇമേ, ഏവം ഇമേതി അത്ഥോ. സേസം വുത്തനയമേവ.

    Idānissa suppaṭividitabhāvaṃ dassetuṃ ayañhītiādimāha. Idaṃ vuttaṃ hoti yā ca ayaṃ bhagavatā ‘‘dhātuso, bhikkhave, sattā saṃsandanti samenti, hīnādhimuttikā hīnādhimuttikehi saddhiṃ saṃsandanti samenti, kalyāṇādhimuttikā kalyāṇādhimuttikehi saddhiṃ saṃsandanti samenti. Atītampi kho, bhikkhave, addhānaṃ dhātusova sattā saṃsandiṃsu samiṃsu, hīnādhimuttikā hīnādhimuttikehi…pe… kalyāṇādhimuttikā kalyāṇādhimuttikehi saddhiṃ saṃsandiṃsu samiṃsu, anāgatampi kho, bhikkhave, addhānaṃ…pe… saṃsandissanti samessanti, etarahipi kho, bhikkhave, paccuppannaṃ addhānaṃ dhātusova sattā saṃsandanti samenti, hīnādhimuttikā hīnādhimuttikehi…pe… kalyāṇādhimuttikā kalyāṇādhimuttikehi saddhiṃ saṃsandanti samentī’’ti evaṃ sattānaṃ nānādhimuttikatā, nānajjhāsayatā, nānādiṭṭhikatā, nānākhantitā, nānārucitā, nāḷiyā minantena viya tulāya tulayantena viya ca nānādhimuttikatāñāṇena sabbaññutaññāṇena viditā, sā yāva suppaṭividitā. Dvepi nāma sattā ekajjhāsayā dullabhā lokasmiṃ. Ekasmiṃ gantukāme eko ṭhātukāmo hoti, ekasmiṃ pivitukāme eko bhuñjitukāmo. Imesu cāpi dvīsu ācariyantevāsīsu ayañhi ‘‘suppiyo paribbājako…pe… bhagavantaṃ piṭṭhito piṭṭhito anubandhā honti bhikkhusaṅghañcā’’ti. Tattha itihameti itiha ime, evaṃ imeti attho. Sesaṃ vuttanayameva.

    . അഥ ഖോ ഭഗവാ തേസം ഭിക്ഖൂനം ഇമം സങ്ഖിയധമ്മം വിദിത്വാതി ഏത്ഥ വിദിത്വാതി സബ്ബഞ്ഞുതഞ്ഞാണേന ജാനിത്വാ. ഭഗവാ ഹി കത്ഥചി മംസചക്ഖുനാ ദിസ്വാ ജാനാതി – ‘‘അദ്ദസാ ഖോ ഭഗവാ മഹന്തം ദാരുക്ഖന്ധം ഗങ്ഗായ നദിയാ സോതേന വുയ്ഹമാന’’ന്തിആദീസു (സം॰ നി॰ ൪.൨൪൧) വിയ. കത്ഥചി ദിബ്ബചക്ഖുനാ ദിസ്വാ ജാനാതി – ‘‘അദ്ദസാ ഖോ ഭഗവാ ദിബ്ബേന ചക്ഖുനാ വിസുദ്ധേന അതിക്കന്തമാനുസകേന താ ദേവതായോ സഹസ്സസ്സേവ പാടലിഗാമേ വത്ഥൂനി പരിഗണ്ഹന്തിയോ’’തിആദീസു (ദീ॰ നി॰ ൨.൧൫൨) വിയ. കത്ഥചി പകതിസോതേന സുത്വാ ജാനാതി – ‘‘അസ്സോസി ഖോ ഭഗവാ ആയസ്മതോ ആനന്ദസ്സ സുഭദ്ദേന പരിബ്ബാജകേന സദ്ധിം ഇമം കഥാസല്ലാപ’’ന്തിആദീസു (ദീ॰ നി॰ ൨.൨൧൩) വിയ. കത്ഥചി ദിബ്ബസോതേന സുത്വാ ജാനാതി – ‘‘അസ്സോസി ഖോ ഭഗവാ ദിബ്ബായ സോതധാതുയാ വിസുദ്ധായ അതിക്കന്തമാനുസികായ സന്ധാനസ്സ ഗഹപതിസ്സ നിഗ്രോധേന പരിബ്ബാജകേന സദ്ധിം ഇമം കഥാസല്ലാപ’’ന്തിആദീസു (ദീ॰ നി॰ ൩.൫൪) വിയ. ഇധ പന സബ്ബഞ്ഞുതഞ്ഞാണേന സുത്വാ അഞ്ഞാസി. കിം കരോന്തോ അഞ്ഞാസി? പച്ഛിമയാമകിച്ചം, കിച്ചഞ്ച നാമേതം സാത്ഥകം, നിരത്ഥകന്തി ദുവിധം ഹോതി. തത്ഥ നിരത്ഥകകിച്ചം ഭഗവതാ ബോധിപല്ലങ്കേയേവ അരഹത്തമഗ്ഗേന സമുഗ്ഘാതം കതം. സാത്ഥകംയേവ പന ഭഗവതോ കിച്ചം ഹോതി. തം പഞ്ചവിധം – പുരേഭത്തകിച്ചം, പച്ഛാഭത്തകിച്ചം, പുരിമയാമകിച്ചം, മജ്ഝിമയാമകിച്ചം, പച്ഛിമയാമകിച്ചന്തി.

    4.Atha kho bhagavā tesaṃ bhikkhūnaṃ imaṃ saṅkhiyadhammaṃ viditvāti ettha viditvāti sabbaññutaññāṇena jānitvā. Bhagavā hi katthaci maṃsacakkhunā disvā jānāti – ‘‘addasā kho bhagavā mahantaṃ dārukkhandhaṃ gaṅgāya nadiyā sotena vuyhamāna’’ntiādīsu (saṃ. ni. 4.241) viya. Katthaci dibbacakkhunā disvā jānāti – ‘‘addasā kho bhagavā dibbena cakkhunā visuddhena atikkantamānusakena tā devatāyo sahassasseva pāṭaligāme vatthūni parigaṇhantiyo’’tiādīsu (dī. ni. 2.152) viya. Katthaci pakatisotena sutvā jānāti – ‘‘assosi kho bhagavā āyasmato ānandassa subhaddena paribbājakena saddhiṃ imaṃ kathāsallāpa’’ntiādīsu (dī. ni. 2.213) viya. Katthaci dibbasotena sutvā jānāti – ‘‘assosi kho bhagavā dibbāya sotadhātuyā visuddhāya atikkantamānusikāya sandhānassa gahapatissa nigrodhena paribbājakena saddhiṃ imaṃ kathāsallāpa’’ntiādīsu (dī. ni. 3.54) viya. Idha pana sabbaññutaññāṇena sutvā aññāsi. Kiṃ karonto aññāsi? Pacchimayāmakiccaṃ, kiccañca nāmetaṃ sātthakaṃ, niratthakanti duvidhaṃ hoti. Tattha niratthakakiccaṃ bhagavatā bodhipallaṅkeyeva arahattamaggena samugghātaṃ kataṃ. Sātthakaṃyeva pana bhagavato kiccaṃ hoti. Taṃ pañcavidhaṃ – purebhattakiccaṃ, pacchābhattakiccaṃ, purimayāmakiccaṃ, majjhimayāmakiccaṃ, pacchimayāmakiccanti.

    തത്രിദം പുരേഭത്തകിച്ചം –

    Tatridaṃ purebhattakiccaṃ –

    ഭഗവാ ഹി പാതോവ ഉട്ഠായ ഉപട്ഠാകാനുഗ്ഗഹത്ഥം സരീരഫാസുകത്ഥഞ്ച മുഖധോവനാദിസരീരപരികമ്മം കത്വാ യാവ ഭിക്ഖാചാരവേലാ താവ വിവിത്താസനേ വീതിനാമേത്വാ, ഭിക്ഖാചാരവേലായം നിവാസേത്വാ കായബന്ധനം ബന്ധിത്വാ ചീവരം പാരുപിത്വാ പത്തമാദായ കദാചി ഏകകോ, കദാചി ഭിക്ഖുസങ്ഘപരിവുതോ, ഗാമം വാ നിഗമം വാ പിണ്ഡായ പവിസതി; കദാചി പകതിയാ, കദാചി അനേകേഹി പാടിഹാരിയേഹി വത്തമാനേഹി. സേയ്യഥിദം, പിണ്ഡായ പവിസതോ ലോകനാഥസ്സ പുരതോ പുരതോ ഗന്ത്വാ മുദുഗതവാതാ പഥവിം സോധേന്തി, വലാഹകാ ഉദകഫുസിതാനി മുഞ്ചന്താ മഗ്ഗേ രേണും വൂപസമേത്വാ ഉപരി വിതാനം ഹുത്വാ തിട്ഠന്തി, അപരേ വാതാ പുപ്ഫാനി ഉപസംഹരിത്വാ മഗ്ഗേ ഓകിരന്തി, ഉന്നതാ ഭൂമിപ്പദേസാ ഓനമന്തി, ഓനതാ ഉന്നമന്തി, പാദനിക്ഖേപസമയേ സമാവ ഭൂമി ഹോതി, സുഖസമ്ഫസ്സാനി പദുമപുപ്ഫാനി വാ പാദേ സമ്പടിച്ഛന്തി. ഇന്ദഖീലസ്സ അന്തോ ഠപിതമത്തേ ദക്ഖിണപാദേ സരീരതോ ഛബ്ബണ്ണരസ്മിയോ നിക്ഖമിത്വാ സുവണ്ണരസപിഞ്ജരാനി വിയ ചിത്രപടപരിക്ഖിത്താനി വിയ ച പാസാദകൂടാഗാരാദീനി അലങ്കരോന്തിയോ ഇതോ ചിതോ ച ധാവന്തി, ഹത്ഥിഅസ്സവിഹങ്ഗാദയോ സകസകട്ഠാനേസു ഠിതായേവ മധുരേനാകാരേന സദ്ദം കരോന്തി, തഥാ ഭേരിവീണാദീനി തൂരിയാനി മനുസ്സാനഞ്ച കായൂപഗാനി ആഭരണാനി. തേന സഞ്ഞാണേന മനുസ്സാ ജാനന്തി – ‘‘അജ്ജ ഭഗവാ ഇധ പിണ്ഡായ പവിട്ഠോ’’തി. തേ സുനിവത്ഥാ സുപാരുതാ ഗന്ധപുപ്ഫാദീനി ആദായ ഘരാ നിക്ഖമിത്വാ അന്തരവീഥിം പടിപജ്ജിത്വാ ഭഗവന്തം ഗന്ധപുപ്ഫാദീഹി സക്കച്ചം പൂജേത്വാ വന്ദിത്വാ – ‘‘അമ്ഹാകം, ഭന്തേ, ദസ ഭിക്ഖൂ, അമ്ഹാകം വീസതി, പഞ്ഞാസം…പേ॰… സതം ദേഥാ’’തി യാചിത്വാ ഭഗവതോപി പത്തം ഗഹേത്വാ ആസനം പഞ്ഞപേത്വാ സക്കച്ചം പിണ്ഡപാതേന പടിമാനേന്തി. ഭഗവാ കതഭത്തകിച്ചോ തേസം സത്താനം ചിത്തസന്താനാനി ഓലോകേത്വാ തഥാ ധമ്മം ദേസേതി, യഥാ കേചി സരണഗമനേസു പതിട്ഠഹന്തി, കേചി പഞ്ചസു സീലേസു, കേചി സോതാപത്തിസകദാഗാമിഅനാഗാമിഫലാനം അഞ്ഞതരസ്മിം; കേചി പബ്ബജിത്വാ അഗ്ഗഫലേ അരഹത്തേതി. ഏവം മഹാജനം അനുഗ്ഗഹേത്വാ ഉട്ഠായാസനാ വിഹാരം ഗച്ഛതി. തത്ഥ ഗന്ത്വാ മണ്ഡലമാളേ പഞ്ഞത്തവരബുദ്ധാസനേ നിസീദതി, ഭിക്ഖൂനം ഭത്തകിച്ചപരിയോസാനം ആഗമയമാനോ. തതോ ഭിക്ഖൂനം ഭത്തകിച്ചപരിയോസാനേ ഉപട്ഠാകോ ഭഗവതോ നിവേദേതി. അഥ ഭഗവാ ഗന്ധകുടിം പവിസതി. ഇദം താവ പുരേഭത്തകിച്ചം.

    Bhagavā hi pātova uṭṭhāya upaṭṭhākānuggahatthaṃ sarīraphāsukatthañca mukhadhovanādisarīraparikammaṃ katvā yāva bhikkhācāravelā tāva vivittāsane vītināmetvā, bhikkhācāravelāyaṃ nivāsetvā kāyabandhanaṃ bandhitvā cīvaraṃ pārupitvā pattamādāya kadāci ekako, kadāci bhikkhusaṅghaparivuto, gāmaṃ vā nigamaṃ vā piṇḍāya pavisati; kadāci pakatiyā, kadāci anekehi pāṭihāriyehi vattamānehi. Seyyathidaṃ, piṇḍāya pavisato lokanāthassa purato purato gantvā mudugatavātā pathaviṃ sodhenti, valāhakā udakaphusitāni muñcantā magge reṇuṃ vūpasametvā upari vitānaṃ hutvā tiṭṭhanti, apare vātā pupphāni upasaṃharitvā magge okiranti, unnatā bhūmippadesā onamanti, onatā unnamanti, pādanikkhepasamaye samāva bhūmi hoti, sukhasamphassāni padumapupphāni vā pāde sampaṭicchanti. Indakhīlassa anto ṭhapitamatte dakkhiṇapāde sarīrato chabbaṇṇarasmiyo nikkhamitvā suvaṇṇarasapiñjarāni viya citrapaṭaparikkhittāni viya ca pāsādakūṭāgārādīni alaṅkarontiyo ito cito ca dhāvanti, hatthiassavihaṅgādayo sakasakaṭṭhānesu ṭhitāyeva madhurenākārena saddaṃ karonti, tathā bherivīṇādīni tūriyāni manussānañca kāyūpagāni ābharaṇāni. Tena saññāṇena manussā jānanti – ‘‘ajja bhagavā idha piṇḍāya paviṭṭho’’ti. Te sunivatthā supārutā gandhapupphādīni ādāya gharā nikkhamitvā antaravīthiṃ paṭipajjitvā bhagavantaṃ gandhapupphādīhi sakkaccaṃ pūjetvā vanditvā – ‘‘amhākaṃ, bhante, dasa bhikkhū, amhākaṃ vīsati, paññāsaṃ…pe… sataṃ dethā’’ti yācitvā bhagavatopi pattaṃ gahetvā āsanaṃ paññapetvā sakkaccaṃ piṇḍapātena paṭimānenti. Bhagavā katabhattakicco tesaṃ sattānaṃ cittasantānāni oloketvā tathā dhammaṃ deseti, yathā keci saraṇagamanesu patiṭṭhahanti, keci pañcasu sīlesu, keci sotāpattisakadāgāmianāgāmiphalānaṃ aññatarasmiṃ; keci pabbajitvā aggaphale arahatteti. Evaṃ mahājanaṃ anuggahetvā uṭṭhāyāsanā vihāraṃ gacchati. Tattha gantvā maṇḍalamāḷe paññattavarabuddhāsane nisīdati, bhikkhūnaṃ bhattakiccapariyosānaṃ āgamayamāno. Tato bhikkhūnaṃ bhattakiccapariyosāne upaṭṭhāko bhagavato nivedeti. Atha bhagavā gandhakuṭiṃ pavisati. Idaṃ tāva purebhattakiccaṃ.

    അഥ ഭഗവാ ഏവം കതപുരേഭത്തകിച്ചോ ഗന്ധകുടിയാ ഉപട്ഠാനേ നിസീദിത്വാ പാദേ പക്ഖാലേത്വാ പാദപീഠേ ഠത്വാ ഭിക്ഖുസങ്ഘം ഓവദതി – ‘‘ഭിക്ഖവേ, അപ്പമാദേന സമ്പാദേഥ, ദുല്ലഭോ ബുദ്ധുപ്പാദോ ലോകസ്മിം, ദുല്ലഭോ മനുസ്സത്തപടിലാഭോ, ദുല്ലഭാ സമ്പത്തി, ദുല്ലഭാ പബ്ബജ്ജാ, ദുല്ലഭം സദ്ധമ്മസ്സവന’’ന്തി. തത്ഥ കേചി ഭഗവന്തം കമ്മട്ഠാനം പുച്ഛന്തി. ഭഗവാപി തേസം ചരിയാനുരൂപം കമ്മട്ഠാനം ദേതി. തതോ സബ്ബേപി ഭഗവന്തം വന്ദിത്വാ അത്തനോ അത്തനോ രത്തിട്ഠാനദിവാട്ഠാനാനി ഗച്ഛന്തി. കേചി അരഞ്ഞം, കേചി രുക്ഖമൂലം, കേചി പബ്ബതാദീനം അഞ്ഞതരം, കേചി ചാതുമഹാരാജികഭവനം…പേ॰… കേചി വസവത്തിഭവനന്തി. തതോ ഭഗവാ ഗന്ധകുടിം പവിസിത്വാ സചേ ആകങ്ഖതി, ദക്ഖിണേന പസ്സേന സതോ സമ്പജാനോ മുഹുത്തം സീഹസേയ്യം കപ്പേതി. അഥ സമസ്സാസിതകായോ വുട്ഠഹിത്വാ ദുതിയഭാഗേ ലോകം വോലോകേതി. തതിയഭാഗേ യം ഗാമം വാ നിഗമം വാ ഉപനിസ്സായ വിഹരതി തത്ഥ മഹാജനോ പുരേഭത്തം ദാനം ദത്വാ പച്ഛാഭത്തം സുനിവത്ഥോ സുപാരുതോ ഗന്ധപുപ്ഫാദീനി ആദായ വിഹാരേ സന്നിപതതി. തതോ ഭഗവാ സമ്പത്തപരിസായ അനുരൂപേന പാടിഹാരിയേന ഗന്ത്വാ ധമ്മസഭായം പഞ്ഞത്തവരബുദ്ധാസനേ നിസജ്ജ ധമ്മം ദേസേതി കാലയുത്തം സമയയുത്തം, അഥ കാലം വിദിത്വാ പരിസം ഉയ്യോജേതി, മനുസ്സാ ഭഗവന്തം വന്ദിത്വാ പക്കമന്തി. ഇദം പച്ഛാഭത്തകിച്ചം.

    Atha bhagavā evaṃ katapurebhattakicco gandhakuṭiyā upaṭṭhāne nisīditvā pāde pakkhāletvā pādapīṭhe ṭhatvā bhikkhusaṅghaṃ ovadati – ‘‘bhikkhave, appamādena sampādetha, dullabho buddhuppādo lokasmiṃ, dullabho manussattapaṭilābho, dullabhā sampatti, dullabhā pabbajjā, dullabhaṃ saddhammassavana’’nti. Tattha keci bhagavantaṃ kammaṭṭhānaṃ pucchanti. Bhagavāpi tesaṃ cariyānurūpaṃ kammaṭṭhānaṃ deti. Tato sabbepi bhagavantaṃ vanditvā attano attano rattiṭṭhānadivāṭṭhānāni gacchanti. Keci araññaṃ, keci rukkhamūlaṃ, keci pabbatādīnaṃ aññataraṃ, keci cātumahārājikabhavanaṃ…pe… keci vasavattibhavananti. Tato bhagavā gandhakuṭiṃ pavisitvā sace ākaṅkhati, dakkhiṇena passena sato sampajāno muhuttaṃ sīhaseyyaṃ kappeti. Atha samassāsitakāyo vuṭṭhahitvā dutiyabhāge lokaṃ voloketi. Tatiyabhāge yaṃ gāmaṃ vā nigamaṃ vā upanissāya viharati tattha mahājano purebhattaṃ dānaṃ datvā pacchābhattaṃ sunivattho supāruto gandhapupphādīni ādāya vihāre sannipatati. Tato bhagavā sampattaparisāya anurūpena pāṭihāriyena gantvā dhammasabhāyaṃ paññattavarabuddhāsane nisajja dhammaṃ deseti kālayuttaṃ samayayuttaṃ, atha kālaṃ viditvā parisaṃ uyyojeti, manussā bhagavantaṃ vanditvā pakkamanti. Idaṃ pacchābhattakiccaṃ.

    സോ ഏവം നിട്ഠിതപച്ഛാഭത്തകിച്ചോ സചേ ഗത്താനി ഓസിഞ്ചിതുകാമോ ഹോതി, ബുദ്ധാസനാ വുട്ഠായ ന്ഹാനകോട്ഠകം പവിസിത്വാ ഉപട്ഠാകേന പടിയാദിതഉദകേന ഗത്താനി ഉതും ഗണ്ഹാപേതി. ഉപട്ഠാകോപി ബുദ്ധാസനം ആനേത്വാ ഗന്ധകുടിപരിവേണേ പഞ്ഞപേതി. ഭഗവാ സുരത്തദുപട്ടം നിവാസേത്വാ കായബന്ധനം ബന്ധിത്വാ ഉത്തരാസങ്ഗം ഏകംസം കരിത്വാ തത്ഥ ഗന്ത്വാ നിസീദതി ഏകകോവ മുഹുത്തം പടിസല്ലീനോ, അഥ ഭിക്ഖൂ തതോ തതോ ആഗമ്മ ഭഗവതോ ഉപട്ഠാനം ആഗച്ഛന്തി. തത്ഥ ഏകച്ചേ പഞ്ഹം പുച്ഛന്തി, ഏകച്ചേ കമ്മട്ഠാനം, ഏകച്ചേ ധമ്മസ്സവനം യാചന്തി. ഭഗവാ തേസം അധിപ്പായം സമ്പാദേന്തോ പുരിമയാമം വീതിനാമേതി. ഇദം പുരിമയാമകിച്ചം.

    So evaṃ niṭṭhitapacchābhattakicco sace gattāni osiñcitukāmo hoti, buddhāsanā vuṭṭhāya nhānakoṭṭhakaṃ pavisitvā upaṭṭhākena paṭiyāditaudakena gattāni utuṃ gaṇhāpeti. Upaṭṭhākopi buddhāsanaṃ ānetvā gandhakuṭipariveṇe paññapeti. Bhagavā surattadupaṭṭaṃ nivāsetvā kāyabandhanaṃ bandhitvā uttarāsaṅgaṃ ekaṃsaṃ karitvā tattha gantvā nisīdati ekakova muhuttaṃ paṭisallīno, atha bhikkhū tato tato āgamma bhagavato upaṭṭhānaṃ āgacchanti. Tattha ekacce pañhaṃ pucchanti, ekacce kammaṭṭhānaṃ, ekacce dhammassavanaṃ yācanti. Bhagavā tesaṃ adhippāyaṃ sampādento purimayāmaṃ vītināmeti. Idaṃ purimayāmakiccaṃ.

    പുരിമയാമകിച്ചപരിയോസാനേ പന ഭിക്ഖൂസു ഭഗവന്തം വന്ദിത്വാ പക്കന്തേസു സകലദസസഹസ്സിലോകധാതുദേവതായോ ഓകാസം ലഭമാനാ ഭഗവന്തം ഉപസങ്കമിത്വാ പഞ്ഹം പുച്ഛന്തി, യഥാഭിസങ്ഖതം അന്തമസോ ചതുരക്ഖരമ്പി. ഭഗവാ താസം ദേവതാനം പഞ്ഹം വിസ്സജ്ജേന്തോ മജ്ഝിമയാമം വീതിനാമേതി. ഇദം മജ്ഝിമയാമകിച്ചം.

    Purimayāmakiccapariyosāne pana bhikkhūsu bhagavantaṃ vanditvā pakkantesu sakaladasasahassilokadhātudevatāyo okāsaṃ labhamānā bhagavantaṃ upasaṅkamitvā pañhaṃ pucchanti, yathābhisaṅkhataṃ antamaso caturakkharampi. Bhagavā tāsaṃ devatānaṃ pañhaṃ vissajjento majjhimayāmaṃ vītināmeti. Idaṃ majjhimayāmakiccaṃ.

    പച്ഛിമയാമം പന തയോ കോട്ഠാസേ കത്വാ പുരേഭത്തതോ പട്ഠായ നിസജ്ജായ പീളിതസ്സ സരീരസ്സ കിലാസുഭാവമോചനത്ഥം ഏകം കോട്ഠാസം ചങ്കമേന വീതിനാമേതി. ദുതിയകോട്ഠാസേ ഗന്ധകുടിം പവിസിത്വാ ദക്ഖിണേന പസ്സേന സതോ സമ്പജാനോ സീഹസേയ്യം കപ്പേതി. തതിയകോട്ഠാസേ പച്ചുട്ഠായ നിസീദിത്വാ പുരിമബുദ്ധാനം സന്തികേ ദാനസീലാദിവസേന കതാധികാരപുഗ്ഗലദസ്സനത്ഥം ബുദ്ധചക്ഖുനാ ലോകം വോലോകേതി. ഇദം പച്ഛിമയാമകിച്ചം.

    Pacchimayāmaṃ pana tayo koṭṭhāse katvā purebhattato paṭṭhāya nisajjāya pīḷitassa sarīrassa kilāsubhāvamocanatthaṃ ekaṃ koṭṭhāsaṃ caṅkamena vītināmeti. Dutiyakoṭṭhāse gandhakuṭiṃ pavisitvā dakkhiṇena passena sato sampajāno sīhaseyyaṃ kappeti. Tatiyakoṭṭhāse paccuṭṭhāya nisīditvā purimabuddhānaṃ santike dānasīlādivasena katādhikārapuggaladassanatthaṃ buddhacakkhunā lokaṃ voloketi. Idaṃ pacchimayāmakiccaṃ.

    തസ്മിം പന ദിവസേ ഭഗവാ പുരേഭത്തകിച്ചം രാജഗഹേ പരിയോസാപേത്വാ പച്ഛാഭത്തേ മഗ്ഗം ആഗതോ, പുരിമയാമേ ഭിക്ഖൂനം കമ്മട്ഠാനം കഥേത്വാ, മജ്ഝിമയാമേ ദേവതാനം പഞ്ഹം വിസ്സജ്ജേത്വാ, പച്ഛിമയാമേ ചങ്കമം ആരുയ്ഹ ചങ്കമമാനോ പഞ്ചന്നം ഭിക്ഖുസതാനം ഇമം സബ്ബഞ്ഞുതഞ്ഞാണം ആരബ്ഭ പവത്തം കഥം സബ്ബഞ്ഞുതഞ്ഞാണേനേവ സുത്വാ അഞ്ഞാസീതി. തേന വുത്തം – ‘‘പച്ഛിമയാമകിച്ചം കരോന്തോ അഞ്ഞാസീ’’തി.

    Tasmiṃ pana divase bhagavā purebhattakiccaṃ rājagahe pariyosāpetvā pacchābhatte maggaṃ āgato, purimayāme bhikkhūnaṃ kammaṭṭhānaṃ kathetvā, majjhimayāme devatānaṃ pañhaṃ vissajjetvā, pacchimayāme caṅkamaṃ āruyha caṅkamamāno pañcannaṃ bhikkhusatānaṃ imaṃ sabbaññutaññāṇaṃ ārabbha pavattaṃ kathaṃ sabbaññutaññāṇeneva sutvā aññāsīti. Tena vuttaṃ – ‘‘pacchimayāmakiccaṃ karonto aññāsī’’ti.

    ഞത്വാ ച പനസ്സ ഏതദഹോസി – ‘‘ഇമേ ഭിക്ഖൂ മയ്ഹം സബ്ബഞ്ഞുതഞ്ഞാണം ആരബ്ഭ ഗുണം കഥേന്തി, ഏതേസഞ്ച സബ്ബഞ്ഞുതഞ്ഞാണകിച്ചം ന പാകടം, മയ്ഹമേവ പാകടം. മയി പന ഗതേ ഏതേ അത്തനോ കഥം നിരന്തരം ആരോചേസ്സന്തി, തതോ നേസം അഹം തം അട്ഠുപ്പത്തിം കത്വാ തിവിധം സീലം വിഭജന്തോ, ദ്വാസട്ഠിയാ ഠാനേസു അപ്പടിവത്തിയം സീഹനാദം നദന്തോ, പച്ചയാകാരം സമോധാനേത്വാ ബുദ്ധഗുണേ പാകടേ കത്വാ, സിനേരും ഉക്ഖിപേന്തോ വിയ സുവണ്ണകൂടേന നഭം പഹരന്തോ വിയ ച ദസസഹസ്സിലോകധാതുകമ്പനം ബ്രഹ്മജാലസുത്തന്തം അരഹത്തനികൂടേന നിട്ഠാപേന്തോ ദേസേസ്സാമി, സാ മേ ദേസനാ പരിനിബ്ബുതസ്സാപി പഞ്ചവസ്സസഹസ്സാനി സത്താനം അമതമഹാനിബ്ബാനം സമ്പാപികാ ഭവിസ്സതീ’’തി. ഏവം ചിന്തേത്വാ യേന മണ്ഡലമാളോ തേനുപസങ്കമീതി . യേനാതി യേന ദിസാഭാഗേന, സോ ഉപസങ്കമിതബ്ബോ. ഭുമ്മത്ഥേ വാ ഏതം കരണവചനം, യസ്മിം പദേസേ സോ മണ്ഡലമാളോ, തത്ഥ ഗതോതി അയമേത്ഥ അത്ഥോ.

    Ñatvā ca panassa etadahosi – ‘‘ime bhikkhū mayhaṃ sabbaññutaññāṇaṃ ārabbha guṇaṃ kathenti, etesañca sabbaññutaññāṇakiccaṃ na pākaṭaṃ, mayhameva pākaṭaṃ. Mayi pana gate ete attano kathaṃ nirantaraṃ ārocessanti, tato nesaṃ ahaṃ taṃ aṭṭhuppattiṃ katvā tividhaṃ sīlaṃ vibhajanto, dvāsaṭṭhiyā ṭhānesu appaṭivattiyaṃ sīhanādaṃ nadanto, paccayākāraṃ samodhānetvā buddhaguṇe pākaṭe katvā, sineruṃ ukkhipento viya suvaṇṇakūṭena nabhaṃ paharanto viya ca dasasahassilokadhātukampanaṃ brahmajālasuttantaṃ arahattanikūṭena niṭṭhāpento desessāmi, sā me desanā parinibbutassāpi pañcavassasahassāni sattānaṃ amatamahānibbānaṃ sampāpikā bhavissatī’’ti. Evaṃ cintetvā yena maṇḍalamāḷo tenupasaṅkamīti . Yenāti yena disābhāgena, so upasaṅkamitabbo. Bhummatthe vā etaṃ karaṇavacanaṃ, yasmiṃ padese so maṇḍalamāḷo, tattha gatoti ayamettha attho.

    പഞ്ഞത്തേ ആസനേ നിസീദീതി ബുദ്ധകാലേ കിര യത്ഥ യത്ഥ ഏകോപി ഭിക്ഖു വിഹരതി സബ്ബത്ഥ ബുദ്ധാസനം പഞ്ഞത്തമേവ ഹോതി. കസ്മാ? ഭഗവാ കിര അത്തനോ സന്തികേ കമ്മട്ഠാനം ഗഹേത്വാ ഫാസുകട്ഠാനേ വിഹരന്തേ മനസി കരോതി – ‘‘അസുകോ മയ്ഹം സന്തികേ കമ്മട്ഠാനം ഗഹേത്വാ ഗതോ, സക്ഖിസ്സതി നു ഖോ വിസേസം നിബ്ബത്തേതും നോ വാ’’തി. അഥ നം പസ്സതി കമ്മട്ഠാനം വിസ്സജ്ജേത്വാ അകുസലവിതക്കം വിതക്കയമാനം, തതോ ‘‘കഥഞ്ഹി നാമ മാദിസസ്സ സത്ഥു സന്തികേ കമ്മട്ഠാനം ഗഹേത്വാ വിഹരന്തം ഇമം കുലപുത്തം അകുസലവിതക്കാ അഭിഭവിത്വാ അനമതഗ്ഗേ വട്ടദുക്ഖേ സംസാരേസ്സന്തീ’’തി തസ്സ അനുഗ്ഗഹത്ഥം തത്ഥേവ അത്താനം ദസ്സേത്വാ തം കുലപുത്തം ഓവദിത്വാ ആകാസം ഉപ്പതിത്വാ പുന അത്തനോ വസനട്ഠാനമേവ ഗച്ഛതി. അഥേവം ഓവദിയമാനാ തേ ഭിക്ഖൂ ചിന്തയിംസു – ‘‘സത്ഥാ അമ്ഹാകം മനം ജാനിത്വാ ആഗന്ത്വാ അമ്ഹാകം സമീപേ ഠിതംയേവ അത്താനം ദസ്സേതി’’. തസ്മിം ഖണേ – ‘‘ഭന്തേ, ഇധ നിസീദഥ, ഇധ നിസീദഥാ’’തി ആസനപരിയേസനം നാമ ഭാരോതി. തേ ആസനം പഞ്ഞപേത്വാവ വിഹരന്തി. യസ്സ പീഠം അത്ഥി, സോ തം പഞ്ഞപേതി. യസ്സ നത്ഥി, സോ മഞ്ചം വാ ഫലകം വാ കട്ഠം വാ പാസാണം വാ വാലുകപുഞ്ജം വാ പഞ്ഞപേതി. തം അലഭമാനാ പുരാണപണ്ണാനിപി സങ്കഡ്ഢിത്വാ തത്ഥ പംസുകൂലം പത്ഥരിത്വാ ഠപേന്തി. ഇധ പന രഞ്ഞോ നിസീദനാസനമേവ അത്ഥി, തം പപ്ഫോടേത്വാ പഞ്ഞപേത്വാ പരിവാരേത്വാ തേ ഭിക്ഖൂ ഭഗവതോ അധിമുത്തികഞാണമാരബ്ഭ ഗുണം ഥോമയമാനാ നിസീദിംസു. തം സന്ധായ വുത്തം – ‘‘പഞ്ഞത്തേ ആസനേ നിസീദീ’’തി.

    Paññatte āsane nisīdīti buddhakāle kira yattha yattha ekopi bhikkhu viharati sabbattha buddhāsanaṃ paññattameva hoti. Kasmā? Bhagavā kira attano santike kammaṭṭhānaṃ gahetvā phāsukaṭṭhāne viharante manasi karoti – ‘‘asuko mayhaṃ santike kammaṭṭhānaṃ gahetvā gato, sakkhissati nu kho visesaṃ nibbattetuṃ no vā’’ti. Atha naṃ passati kammaṭṭhānaṃ vissajjetvā akusalavitakkaṃ vitakkayamānaṃ, tato ‘‘kathañhi nāma mādisassa satthu santike kammaṭṭhānaṃ gahetvā viharantaṃ imaṃ kulaputtaṃ akusalavitakkā abhibhavitvā anamatagge vaṭṭadukkhe saṃsāressantī’’ti tassa anuggahatthaṃ tattheva attānaṃ dassetvā taṃ kulaputtaṃ ovaditvā ākāsaṃ uppatitvā puna attano vasanaṭṭhānameva gacchati. Athevaṃ ovadiyamānā te bhikkhū cintayiṃsu – ‘‘satthā amhākaṃ manaṃ jānitvā āgantvā amhākaṃ samīpe ṭhitaṃyeva attānaṃ dasseti’’. Tasmiṃ khaṇe – ‘‘bhante, idha nisīdatha, idha nisīdathā’’ti āsanapariyesanaṃ nāma bhāroti. Te āsanaṃ paññapetvāva viharanti. Yassa pīṭhaṃ atthi, so taṃ paññapeti. Yassa natthi, so mañcaṃ vā phalakaṃ vā kaṭṭhaṃ vā pāsāṇaṃ vā vālukapuñjaṃ vā paññapeti. Taṃ alabhamānā purāṇapaṇṇānipi saṅkaḍḍhitvā tattha paṃsukūlaṃ pattharitvā ṭhapenti. Idha pana rañño nisīdanāsanameva atthi, taṃ papphoṭetvā paññapetvā parivāretvā te bhikkhū bhagavato adhimuttikañāṇamārabbha guṇaṃ thomayamānā nisīdiṃsu. Taṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘paññatte āsane nisīdī’’ti.

    ഏവം നിസിന്നോ പന ജാനന്തോയേവ കഥാസമുട്ഠാപനത്ഥം ഭിക്ഖൂ പുച്ഛി. തേ ചസ്സ സബ്ബം കഥയിംസു. തേന വുത്തം – ‘‘നിസജ്ജ ഖോ ഭഗവാ’’തിആദി. തത്ഥ കായ നുത്ഥാതി കതമായ നു കഥായ സന്നിസിന്നാ ഭവഥാതി അത്ഥോ. കായ നേത്ഥാതിപി പാളി, തസ്സാ കതമായ നു ഏത്ഥാതി അത്ഥോ കായ നോത്ഥാതിപി പാളി. തസ്സാപി പുരിമോയേവ അത്ഥോ.

    Evaṃ nisinno pana jānantoyeva kathāsamuṭṭhāpanatthaṃ bhikkhū pucchi. Te cassa sabbaṃ kathayiṃsu. Tena vuttaṃ – ‘‘nisajja kho bhagavā’’tiādi. Tattha kāya nutthāti katamāya nu kathāya sannisinnā bhavathāti attho. Kāya netthātipi pāḷi, tassā katamāya nu etthāti attho kāya notthātipi pāḷi. Tassāpi purimoyeva attho.

    അന്തരാകഥാതി , കമ്മട്ഠാനമനസികാരഉദ്ദേസപരിപുച്ഛാദീനം അന്തരാ അഞ്ഞാ ഏകാ കഥാ. വിപ്പകതാതി, മമ ആഗമനപച്ചയാ അപരിനിട്ഠിതാ സിഖം അപ്പത്താ. തേന കിം ദസ്സേതി? ‘‘നാഹം തുമ്ഹാകം കഥാഭങ്ഗത്ഥം ആഗതോ, അഹം പന സബ്ബഞ്ഞുതായ തുമ്ഹാകം കഥം നിട്ഠാപേത്വാ മത്ഥകപ്പത്തം കത്വാ ദസ്സാമീതി ആഗതോ’’തി നിസജ്ജേവ സബ്ബഞ്ഞുപവാരണം പവാരേതി. അയം ഖോ നോ, ഭന്തേ, അന്തരാകഥാ വിപ്പകതാ , അഥ ഭഗവാ അനുപ്പത്തോതി ഏത്ഥാപി അയമധിപ്പായോ. അയം ഭന്തേ അമ്ഹാകം ഭഗവതോ സബ്ബഞ്ഞുതഞ്ഞാണം ആരബ്ഭ ഗുണകഥാ വിപ്പകതാ, ന രാജകഥാദികാ തിരച്ഛാനകഥാ, അഥ ഭഗവാ അനുപ്പത്തോ; തം നോ ഇദാനി നിട്ഠാപേത്വാ ദേസേഥാതി.

    Antarākathāti , kammaṭṭhānamanasikārauddesaparipucchādīnaṃ antarā aññā ekā kathā. Vippakatāti, mama āgamanapaccayā apariniṭṭhitā sikhaṃ appattā. Tena kiṃ dasseti? ‘‘Nāhaṃ tumhākaṃ kathābhaṅgatthaṃ āgato, ahaṃ pana sabbaññutāya tumhākaṃ kathaṃ niṭṭhāpetvā matthakappattaṃ katvā dassāmīti āgato’’ti nisajjeva sabbaññupavāraṇaṃ pavāreti. Ayaṃ kho no, bhante, antarākathā vippakatā , atha bhagavā anuppattoti etthāpi ayamadhippāyo. Ayaṃ bhante amhākaṃ bhagavato sabbaññutaññāṇaṃ ārabbha guṇakathā vippakatā, na rājakathādikā tiracchānakathā, atha bhagavā anuppatto; taṃ no idāni niṭṭhāpetvā desethāti.

    ഏത്താവതാ ച യം ആയസ്മതാ ആനന്ദേന കമലകുവലയുജ്ജലവിമലസാധുരസസലിലായ പോക്ഖരണിയാ സുഖാവതരണത്ഥം നിമ്മലസിലാതലരചനവിലാസസോഭിതരതനസോപാനം, വിപ്പകിണ്ണമുത്താതലസദിസവാലുകാകിണ്ണപണ്ഡരഭൂമിഭാഗം തിത്ഥം വിയ സുവിഭത്തഭിത്തിവിചിത്രവേദികാപരിക്ഖിത്തസ്സ നക്ഖത്തപഥം ഫുസിതുകാമതായ വിയ, വിജമ്ഭിതസമുസ്സയസ്സ പാസാദവരസ്സ സുഖാരോഹണത്ഥം ദന്തമയസണ്ഹമുദുഫലകകഞ്ചനലതാവിനദ്ധമണിഗണപ്പഭാസമുദയുജ്ജലസോഭം സോപാനം വിയ, സുവണ്ണവലയനൂപുരാദിസങ്ഘട്ടനസദ്ദസമ്മിസ്സിതകഥിതഹസിതമധുരസ്സരഗേഹജനവിചരിതസ്സ ഉളാരിസ്സരിവിഭവസോഭിതസ്സ മഹാഘരസ്സ സുഖപ്പവേസനത്ഥം സുവണ്ണരജതമണിമുത്തപവാളാദിജുതിവിസ്സരവിജ്ജോതിതസുപ്പതിട്ഠിതവിസാലദ്വാരബാഹം മഹാദ്വാരം വിയ ച അത്ഥബ്യഞ്ജനസമ്പന്നസ്സ ബുദ്ധഗുണാനുഭാവസംസൂചകസ്സ ഇമസ്സ സുത്തസ്സ സുഖാവഗഹണത്ഥം കാലദേസദേസകവത്ഥുപരിസാപദേസപടിമണ്ഡിതം നിദാനം ഭാസിതം, തസ്സത്ഥവണ്ണനാ സമത്താതി.

    Ettāvatā ca yaṃ āyasmatā ānandena kamalakuvalayujjalavimalasādhurasasalilāya pokkharaṇiyā sukhāvataraṇatthaṃ nimmalasilātalaracanavilāsasobhitaratanasopānaṃ, vippakiṇṇamuttātalasadisavālukākiṇṇapaṇḍarabhūmibhāgaṃ titthaṃ viya suvibhattabhittivicitravedikāparikkhittassa nakkhattapathaṃ phusitukāmatāya viya, vijambhitasamussayassa pāsādavarassa sukhārohaṇatthaṃ dantamayasaṇhamuduphalakakañcanalatāvinaddhamaṇigaṇappabhāsamudayujjalasobhaṃ sopānaṃ viya, suvaṇṇavalayanūpurādisaṅghaṭṭanasaddasammissitakathitahasitamadhurassaragehajanavicaritassa uḷārissarivibhavasobhitassa mahāgharassa sukhappavesanatthaṃ suvaṇṇarajatamaṇimuttapavāḷādijutivissaravijjotitasuppatiṭṭhitavisāladvārabāhaṃ mahādvāraṃ viya ca atthabyañjanasampannassa buddhaguṇānubhāvasaṃsūcakassa imassa suttassa sukhāvagahaṇatthaṃ kāladesadesakavatthuparisāpadesapaṭimaṇḍitaṃ nidānaṃ bhāsitaṃ, tassatthavaṇṇanā samattāti.

    . ഇദാനി – ‘‘മമം വാ, ഭിക്ഖവേ, പരേ അവണ്ണം ഭാസേയ്യു’’ന്തിആദിനാ നയേന ഭഗവതാ നിക്ഖിത്തസ്സ സുത്തസ്സ വണ്ണനായ ഓകാസോ അനുപ്പത്തോ. സാ പനേസാ സുത്തവണ്ണനാ. യസ്മാ സുത്തനിക്ഖേപം വിചാരേത്വാ വുച്ചമാനാ പാകടാ ഹോതി, തസ്മാ സുത്തനിക്ഖേപം താവ വിചാരയിസ്സാമ. ചത്താരോ ഹി സുത്തനിക്ഖേപാ – അത്തജ്ഝാസയോ, പരജ്ഝാസയോ, പുച്ഛാവസികോ, അട്ഠുപ്പത്തികോതി.

    5. Idāni – ‘‘mamaṃ vā, bhikkhave, pare avaṇṇaṃ bhāseyyu’’ntiādinā nayena bhagavatā nikkhittassa suttassa vaṇṇanāya okāso anuppatto. Sā panesā suttavaṇṇanā. Yasmā suttanikkhepaṃ vicāretvā vuccamānā pākaṭā hoti, tasmā suttanikkhepaṃ tāva vicārayissāma. Cattāro hi suttanikkhepā – attajjhāsayo, parajjhāsayo, pucchāvasiko, aṭṭhuppattikoti.

    തത്ഥ യാനി സുത്താനി ഭഗവാ പരേഹി അനജ്ഝിട്ഠോ കേവലം അത്തനോ അജ്ഝാസയേനേവ കഥേസി; സേയ്യഥിദം, ആകങ്ഖേയ്യസുത്തം, വത്ഥസുത്തം, മഹാസതിപട്ഠാനം, മഹാസളായതനവിഭങ്ഗസുത്തം, അരിയവംസസുത്തം, സമ്മപ്പധാനസുത്തന്തഹാരകോ, ഇദ്ധിപാദഇന്ദ്രിയബലബോജ്ഝങ്ഗമഗ്ഗങ്ഗസുത്തന്തഹാരകോതി ഏവമാദീനി; തേസം അത്തജ്ഝാസയോ നിക്ഖേപോ.

    Tattha yāni suttāni bhagavā parehi anajjhiṭṭho kevalaṃ attano ajjhāsayeneva kathesi; seyyathidaṃ, ākaṅkheyyasuttaṃ, vatthasuttaṃ, mahāsatipaṭṭhānaṃ, mahāsaḷāyatanavibhaṅgasuttaṃ, ariyavaṃsasuttaṃ, sammappadhānasuttantahārako, iddhipādaindriyabalabojjhaṅgamaggaṅgasuttantahārakoti evamādīni; tesaṃ attajjhāsayo nikkhepo.

    യാനി പന ‘‘പരിപക്കാ ഖോ രാഹുലസ്സ വിമുത്തിപരിപാചനിയാ ധമ്മാ; യംനൂനാഹം രാഹുലം ഉത്തരിം ആസവാനം ഖയേ വിനേയ്യ’’ന്തി; (സം॰ നി॰ ൪.൧൨൧) ഏവം പരേസം അജ്ഝാസയം ഖന്തിം മനം അഭിനീഹാരം ബുജ്ഝനഭാവഞ്ച അവേക്ഖിത്വാ പരജ്ഝാസയവസേന കഥിതാനി; സേയ്യഥിദം, ചൂളരാഹുലോവാദസുത്തം, മഹാരാഹുലോവാദസുത്തം, ധമ്മചക്കപ്പവത്തനം, ധാതുവിഭങ്ഗസുത്തന്തി ഏവമാദീനി; തേസം പരജ്ഝാസയോ നിക്ഖേപോ.

    Yāni pana ‘‘paripakkā kho rāhulassa vimuttiparipācaniyā dhammā; yaṃnūnāhaṃ rāhulaṃ uttariṃ āsavānaṃ khaye vineyya’’nti; (saṃ. ni. 4.121) evaṃ paresaṃ ajjhāsayaṃ khantiṃ manaṃ abhinīhāraṃ bujjhanabhāvañca avekkhitvā parajjhāsayavasena kathitāni; seyyathidaṃ, cūḷarāhulovādasuttaṃ, mahārāhulovādasuttaṃ, dhammacakkappavattanaṃ, dhātuvibhaṅgasuttanti evamādīni; tesaṃ parajjhāsayo nikkhepo.

    ഭഗവന്തം പന ഉപസങ്കമിത്വാ ചതസ്സോ പരിസാ, ചത്താരോ വണ്ണാ, നാഗാ, സുപണ്ണാ, ഗന്ധബ്ബാ, അസുരാ, യക്ഖാ, മഹാരാജാനോ, താവതിംസാദയോ ദേവാ, മഹാബ്രഹ്മാതി ഏവമാദയോ – ‘‘ബോജ്ഝങ്ഗാ ബോജ്ഝങ്ഗാ’’തി, ഭന്തേ, വുച്ചന്തി. ‘‘നീവരണാ നീവരണാ’’തി, ഭന്തേ, വുച്ചന്തി; ‘‘ഇമേ നു ഖോ, ഭന്തേ, പഞ്ചുപാദാനക്ഖന്ധാ’’. ‘‘കിം സൂധ വിത്തം പുരിസസ്സ സേട്ഠ’’ന്തിആദിനാ നയേന പഞ്ഹം പുച്ഛന്തി. ഏവം പുട്ഠേന ഭഗവതാ യാനി കഥിതാനി ബോജ്ഝങ്ഗസംയുത്താദീനി, യാനി വാ പനഞ്ഞാനിപി ദേവതാസംയുത്ത-മാരസംയുത്ത-ബ്രഹ്മസംയുത്ത-സക്കപഞ്ഹ-ചൂളവേദല്ല-മഹാവേദല്ല-സാമഞ്ഞഫല-ആളവക-സൂചിലോമ-ഖരലോമസുത്താദീനി; തേസം പുച്ഛാവസികോ നിക്ഖേപോ.

    Bhagavantaṃ pana upasaṅkamitvā catasso parisā, cattāro vaṇṇā, nāgā, supaṇṇā, gandhabbā, asurā, yakkhā, mahārājāno, tāvatiṃsādayo devā, mahābrahmāti evamādayo – ‘‘bojjhaṅgā bojjhaṅgā’’ti, bhante, vuccanti. ‘‘Nīvaraṇā nīvaraṇā’’ti, bhante, vuccanti; ‘‘ime nu kho, bhante, pañcupādānakkhandhā’’. ‘‘Kiṃ sūdha vittaṃ purisassa seṭṭha’’ntiādinā nayena pañhaṃ pucchanti. Evaṃ puṭṭhena bhagavatā yāni kathitāni bojjhaṅgasaṃyuttādīni, yāni vā panaññānipi devatāsaṃyutta-mārasaṃyutta-brahmasaṃyutta-sakkapañha-cūḷavedalla-mahāvedalla-sāmaññaphala-āḷavaka-sūciloma-kharalomasuttādīni; tesaṃ pucchāvasiko nikkhepo.

    യാനി പന താനി ഉപ്പന്നം കാരണം പടിച്ച കഥിതാനി, സേയ്യഥിദം – ധമ്മദായാദം, ചൂളസീഹനാദം, ചന്ദൂപമം, പുത്തമംസൂപമം, ദാരുക്ഖന്ധൂപമം, അഗ്ഗിക്ഖന്ധൂപമം, ഫേണപിണ്ഡൂപമം, പാരിച്ഛത്തകൂപമന്തി ഏവമാദീനി; തേസം അട്ഠുപ്പത്തികോ നിക്ഖേപോ.

    Yāni pana tāni uppannaṃ kāraṇaṃ paṭicca kathitāni, seyyathidaṃ – dhammadāyādaṃ, cūḷasīhanādaṃ, candūpamaṃ, puttamaṃsūpamaṃ, dārukkhandhūpamaṃ, aggikkhandhūpamaṃ, pheṇapiṇḍūpamaṃ, pāricchattakūpamanti evamādīni; tesaṃ aṭṭhuppattiko nikkhepo.

    ഏവമേതേസു ചതൂസു നിക്ഖേപേസു ഇമസ്സ സുത്തസ്സ അട്ഠുപ്പത്തികോ നിക്ഖേപോ. അട്ഠുപ്പത്തിയാ ഹി ഇദം ഭഗവതാ നിക്ഖിത്തം. കതരായ അട്ഠുപ്പത്തിയാ? വണ്ണാവണ്ണേ. ആചരിയോ രതനത്തയസ്സ അവണ്ണം അഭാസി, അന്തേവാസീ വണ്ണം. ഇതി ഇമം വണ്ണാവണ്ണം അട്ഠുപ്പത്തിം കത്വാ ദേസനാകുസലോ ഭഗവാ – ‘‘മമം വാ, ഭിക്ഖവേ, പരേ അവണ്ണം ഭാസേയ്യു’’ന്തി ദേസനം ആരഭി. തത്ഥ മമന്തി , സാമിവചനം, മമാതി അത്ഥോ. വാസദ്ദോ വികപ്പനത്ഥോ. പരേതി, പടിവിരുദ്ധാ സത്താ. തത്രാതി യേ അവണ്ണം വദന്തി തേസു.

    Evametesu catūsu nikkhepesu imassa suttassa aṭṭhuppattiko nikkhepo. Aṭṭhuppattiyā hi idaṃ bhagavatā nikkhittaṃ. Katarāya aṭṭhuppattiyā? Vaṇṇāvaṇṇe. Ācariyo ratanattayassa avaṇṇaṃ abhāsi, antevāsī vaṇṇaṃ. Iti imaṃ vaṇṇāvaṇṇaṃ aṭṭhuppattiṃ katvā desanākusalo bhagavā – ‘‘mamaṃ vā, bhikkhave, pare avaṇṇaṃ bhāseyyu’’nti desanaṃ ārabhi. Tattha mamanti , sāmivacanaṃ, mamāti attho. saddo vikappanattho. Pareti, paṭiviruddhā sattā. Tatrāti ye avaṇṇaṃ vadanti tesu.

    ന ആഘാതോതിആദീഹി കിഞ്ചാപി തേസം ഭിക്ഖൂനം ആഘാതോയേവ നത്ഥി, അഥ ഖോ ആയതിം കുലപുത്താനം ഈദിസേസുപി ഠാനേസു അകുസലുപ്പത്തിം പടിസേധേന്തോ ധമ്മനേത്തിം ഠപേതി. തത്ഥ ആഹനതി ചിത്തന്തി ‘ആഘാതോ’; കോപസ്സേതം അധിവചനം. അപ്പതീതാ ഹോന്തി തേന അതുട്ഠാ അസോമനസ്സികാതി അപ്പച്ചയോ; ദോമനസ്സസ്സേതം അധിവചനം. നേവ അത്തനോ ന പരേസം ഹിതം അഭിരാധയതീതി അനഭിരദ്ധി; കോപസ്സേതം അധിവചനം. ഏവമേത്ഥ ദ്വീഹി പദേഹി സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ, ഏകേന വേദനാക്ഖന്ധോതി ദ്വേ ഖന്ധാ വുത്താ. തേസം വസേന സേസാനമ്പി സമ്പയുത്തധമ്മാനം കാരണം പടിക്ഖിത്തമേവ.

    Na āghātotiādīhi kiñcāpi tesaṃ bhikkhūnaṃ āghātoyeva natthi, atha kho āyatiṃ kulaputtānaṃ īdisesupi ṭhānesu akusaluppattiṃ paṭisedhento dhammanettiṃ ṭhapeti. Tattha āhanati cittanti ‘āghāto’; kopassetaṃ adhivacanaṃ. Appatītā honti tena atuṭṭhā asomanassikāti appaccayo; domanassassetaṃ adhivacanaṃ. Neva attano na paresaṃ hitaṃ abhirādhayatīti anabhiraddhi; kopassetaṃ adhivacanaṃ. Evamettha dvīhi padehi saṅkhārakkhandho, ekena vedanākkhandhoti dve khandhā vuttā. Tesaṃ vasena sesānampi sampayuttadhammānaṃ kāraṇaṃ paṭikkhittameva.

    ഏവം പഠമേന നയേന മനോപദോസം നിവാരേത്വാ, ദുതിയേന നയേന തത്ഥ ആദീനവം ദസ്സേന്തോ ആഹ – ‘‘തത്ര ചേ തുമ്ഹേ അസ്സഥ കുപിതാ വാ അനത്തമനാ വാ, തുമ്ഹം യേവസ്സ തേന അന്തരായോ’’തി. തത്ഥ ‘തത്ര ചേ തുമ്ഹേ അസ്സഥാ’തി തേസു അവണ്ണഭാസകേസു, തസ്മിം വാ അവണ്ണേ തുമ്ഹേ ഭവേയ്യാഥ ചേ; യദി ഭവേയ്യാഥാതി അത്ഥോ. ‘കുപിതാ’ കോപേന, അനത്തമനാ ദോമനസ്സേന. ‘തുമ്ഹം യേവസ്സ തേന അന്തരായോ’തി തുമ്ഹാകംയേവ തേന കോപേന, തായ ച അനത്തമനതായ പഠമജ്ഝാനാദീനം അന്തരായോ ഭവേയ്യ.

    Evaṃ paṭhamena nayena manopadosaṃ nivāretvā, dutiyena nayena tattha ādīnavaṃ dassento āha – ‘‘tatra ce tumhe assatha kupitā vā anattamanā vā, tumhaṃ yevassa tena antarāyo’’ti. Tattha ‘tatra ce tumhe assathā’ti tesu avaṇṇabhāsakesu, tasmiṃ vā avaṇṇe tumhe bhaveyyātha ce; yadi bhaveyyāthāti attho. ‘Kupitā’ kopena, anattamanā domanassena. ‘Tumhaṃ yevassa tena antarāyo’ti tumhākaṃyeva tena kopena, tāya ca anattamanatāya paṭhamajjhānādīnaṃ antarāyo bhaveyya.

    ഏവം ദുതിയേന നയേന ആദീനവം ദസ്സേത്വാ, തതിയേന നയേന വചനത്ഥസല്ലക്ഖണമത്തേപി അസമത്ഥതം ദസ്സേന്തോ – ‘‘അപി നു തുമ്ഹേ പരേസ’’ന്തിആദിമാഹ. തത്ഥ പരേസന്തി യേസം കേസം ചി. കുപിതോ ഹി നേവ ബുദ്ധപച്ചേകബുദ്ധഅരിയസാവകാനം, ന മാതാപിതൂനം, ന പച്ചത്ഥികാനം സുഭാസിതദുബ്ഭാസിതസ്സ അത്ഥം ആജാനാതി. യഥാഹ –

    Evaṃ dutiyena nayena ādīnavaṃ dassetvā, tatiyena nayena vacanatthasallakkhaṇamattepi asamatthataṃ dassento – ‘‘api nu tumhe paresa’’ntiādimāha. Tattha paresanti yesaṃ kesaṃ ci. Kupito hi neva buddhapaccekabuddhaariyasāvakānaṃ, na mātāpitūnaṃ, na paccatthikānaṃ subhāsitadubbhāsitassa atthaṃ ājānāti. Yathāha –

    ‘‘കുദ്ധോ അത്ഥം ന ജാനാതി, കുദ്ധോ ധമ്മം ന പസ്സതി;

    ‘‘Kuddho atthaṃ na jānāti, kuddho dhammaṃ na passati;

    അന്ധം തമം തദാ ഹോതി, യം കോധോ സഹതേ നരം.

    Andhaṃ tamaṃ tadā hoti, yaṃ kodho sahate naraṃ.

    അനത്ഥജനനോ കോധോ, കോധോ ചിത്തപ്പകോപനോ;

    Anatthajanano kodho, kodho cittappakopano;

    ഭയമന്തരതോ ജാതം, തം ജനോ നാവബുജ്ഝതീ’’തി. (അ॰ നി॰ ൭.൬൪);

    Bhayamantarato jātaṃ, taṃ jano nāvabujjhatī’’ti. (a. ni. 7.64);

    ഏവം സബ്ബഥാപി അവണ്ണേ മനോപദോസം നിസേധേത്വാ ഇദാനി പടിപജ്ജിതബ്ബാകാരം ദസ്സേന്തോ – ‘‘തത്ര തുമ്ഹേഹി അഭൂതം അഭൂതതോ’’തിആദിമാഹ.

    Evaṃ sabbathāpi avaṇṇe manopadosaṃ nisedhetvā idāni paṭipajjitabbākāraṃ dassento – ‘‘tatra tumhehi abhūtaṃ abhūtato’’tiādimāha.

    തത്ഥ തത്ര തുമ്ഹേഹീതി, തസ്മിം അവണ്ണേ തുമ്ഹേഹി. അഭൂതം അഭൂതതോ നിബ്ബേഠേതബ്ബന്തി യം അഭൂതം, തം അഭൂതഭാവേനേവ അപനേതബ്ബം. കഥം? ഇതിപേതം അഭൂതന്തിആദിനാ നയേന. തത്രായം യോജനാ – ‘‘തുമ്ഹാകം സത്ഥാ ന സബ്ബഞ്ഞൂ, ധമ്മോ ദുരക്ഖാതോ, സങ്ഘോ ദുപ്പടിപന്നോ’’തിആദീനി സുത്വാ ന തുണ്ഹീ ഭവിതബ്ബം. ഏവം പന വത്തബ്ബം – ‘‘ഇതി പേതം അഭൂതം, യം തുമ്ഹേഹി വുത്തം, തം ഇമിനാപി കാരണേന അഭൂതം, ഇമിനാപി കാരണേന അതച്ഛം, ‘നത്ഥി ചേതം അമ്ഹേസു’, ‘ന ച പനേതം അമ്ഹേസു സംവിജ്ജതി’, സബ്ബഞ്ഞൂയേവ അമ്ഹാകം സത്ഥാ, സ്വാക്ഖാതോ ധമ്മോ, സുപ്പടിപന്നോ സങ്ഘോ, തത്ര ഇദഞ്ചിദഞ്ച കാരണ’’ന്തി. ഏത്ഥ ച ദുതിയം പദം പഠമസ്സ, ചതുത്ഥഞ്ച തതിയസ്സ വേവചനന്തി വേദിതബ്ബം. ഇദഞ്ച അവണ്ണേയേവ നിബ്ബേഠനം കാതബ്ബം, ന സബ്ബത്ഥ. യദി ഹി ‘‘ത്വം ദുസ്സീലോ, തവാചരിയോ ദുസ്സീലോ, ഇദഞ്ചിദഞ്ച തയാ കതം, തവാചരിയേന കത’’ന്തി വുത്തേ തുണ്ഹീഭൂതോ അധിവാസേതി, ആസങ്കനീയോ ഹോതി. തസ്മാ മനോപദോസം അകത്വാ അവണ്ണോ നിബ്ബേഠേതബ്ബോ. ‘‘ഓട്ഠോസി, ഗോണോസീ’’തിആദിനാ പന നയേന ദസഹി അക്കോസവത്ഥൂഹി അക്കോസന്തം പുഗ്ഗലം അജ്ഝുപേക്ഖിത്വാ അധിവാസനഖന്തിയേവ തത്ഥ കാതബ്ബാ.

    Tattha tatra tumhehīti, tasmiṃ avaṇṇe tumhehi. Abhūtaṃ abhūtato nibbeṭhetabbanti yaṃ abhūtaṃ, taṃ abhūtabhāveneva apanetabbaṃ. Kathaṃ? Itipetaṃ abhūtantiādinā nayena. Tatrāyaṃ yojanā – ‘‘tumhākaṃ satthā na sabbaññū, dhammo durakkhāto, saṅgho duppaṭipanno’’tiādīni sutvā na tuṇhī bhavitabbaṃ. Evaṃ pana vattabbaṃ – ‘‘iti petaṃ abhūtaṃ, yaṃ tumhehi vuttaṃ, taṃ imināpi kāraṇena abhūtaṃ, imināpi kāraṇena atacchaṃ, ‘natthi cetaṃ amhesu’, ‘na ca panetaṃ amhesu saṃvijjati’, sabbaññūyeva amhākaṃ satthā, svākkhāto dhammo, suppaṭipanno saṅgho, tatra idañcidañca kāraṇa’’nti. Ettha ca dutiyaṃ padaṃ paṭhamassa, catutthañca tatiyassa vevacananti veditabbaṃ. Idañca avaṇṇeyeva nibbeṭhanaṃ kātabbaṃ, na sabbattha. Yadi hi ‘‘tvaṃ dussīlo, tavācariyo dussīlo, idañcidañca tayā kataṃ, tavācariyena kata’’nti vutte tuṇhībhūto adhivāseti, āsaṅkanīyo hoti. Tasmā manopadosaṃ akatvā avaṇṇo nibbeṭhetabbo. ‘‘Oṭṭhosi, goṇosī’’tiādinā pana nayena dasahi akkosavatthūhi akkosantaṃ puggalaṃ ajjhupekkhitvā adhivāsanakhantiyeva tattha kātabbā.

    . ഏവം അവണ്ണഭൂമിയം താദിലക്ഖണം ദസ്സേത്വാ ഇദാനി വണ്ണഭൂമിയം ദസ്സേതും ‘‘മമം വാ, ഭിക്ഖവേ, പരേ വണ്ണം ഭാസേയ്യു’’ന്തിആദിമാഹ. തത്ഥ പരേതി യേ കേചി പസന്നാ ദേവമനുസ്സാ. ആനന്ദന്തി ഏതേനാതി ആനന്ദോ, പീതിയാ ഏതം അധിവചനം. സുമനസ്സ ഭാവോ സോമനസ്സം, ചേതസികസുഖസ്സേതം അധിവചനം. ഉപ്പിലാവിനോ ഭാവോ ഉപ്പിലാവിതത്തം. കസ്സ ഉപ്പിലാവിതത്തന്തി? ചേതസോതി. ഉദ്ധച്ചാവഹായ ഉപ്പിലാപനപീതിയാ ഏതം അധിവചനം. ഇധാപി ദ്വീഹി പദേഹി സങ്ഖാരക്ഖന്ധോ, ഏകേന വേദനാക്ഖന്ധോ വുത്തോ.

    6. Evaṃ avaṇṇabhūmiyaṃ tādilakkhaṇaṃ dassetvā idāni vaṇṇabhūmiyaṃ dassetuṃ ‘‘mamaṃ vā, bhikkhave, pare vaṇṇaṃ bhāseyyu’’ntiādimāha. Tattha pareti ye keci pasannā devamanussā. Ānandanti etenāti ānando, pītiyā etaṃ adhivacanaṃ. Sumanassa bhāvo somanassaṃ, cetasikasukhassetaṃ adhivacanaṃ. Uppilāvino bhāvo uppilāvitattaṃ. Kassa uppilāvitattanti? Cetasoti. Uddhaccāvahāya uppilāpanapītiyā etaṃ adhivacanaṃ. Idhāpi dvīhi padehi saṅkhārakkhandho, ekena vedanākkhandho vutto.

    ഏവം പഠമനയേന ഉപ്പിലാവിതത്തം നിവാരേത്വാ, ദുതിയേന തത്ഥ ആദീനവം ദസ്സേന്തോ – ‘‘തത്ര ചേ തുമ്ഹേ അസ്സഥാ’’തിആദിമാഹ. ഇധാപി തുമ്ഹം യേവസ്സ തേന അന്തരായോതി തേന ഉപ്പിലാവിതത്തേന തുമ്ഹാകംയേവ പഠമജ്ഝാനാദീനം അന്തരായോ ഭവേയ്യാതി അത്ഥോ വേദിതബ്ബോ. കസ്മാ പനേതം വുത്തം? നനു ഭഗവതാ –

    Evaṃ paṭhamanayena uppilāvitattaṃ nivāretvā, dutiyena tattha ādīnavaṃ dassento – ‘‘tatra ce tumhe assathā’’tiādimāha. Idhāpi tumhaṃ yevassa tena antarāyoti tena uppilāvitattena tumhākaṃyeva paṭhamajjhānādīnaṃ antarāyo bhaveyyāti attho veditabbo. Kasmā panetaṃ vuttaṃ? Nanu bhagavatā –

    ‘‘ബുദ്ധോതി കിത്തയന്തസ്സ, കായേ ഭവതി യാ പീതി;

    ‘‘Buddhoti kittayantassa, kāye bhavati yā pīti;

    വരമേവ ഹി സാ പീതി, കസിണേനാപി ജമ്ബുദീപസ്സ.

    Varameva hi sā pīti, kasiṇenāpi jambudīpassa.

    ധമ്മോതി കിത്തയന്തസ്സ, കായേ ഭവതി യാ പീതി;

    Dhammoti kittayantassa, kāye bhavati yā pīti;

    വരമേവ ഹി സാ പീതി, കസിണേനാപി ജമ്ബുദീപസ്സ.

    Varameva hi sā pīti, kasiṇenāpi jambudīpassa.

    സങ്ഘോതി കിത്തയന്തസ്സ, കായേ ഭവതി യാ പീതി;

    Saṅghoti kittayantassa, kāye bhavati yā pīti;

    വരമേവ ഹി സാ പീതി, കസിണേനാപി ജമ്ബുദീപസ്സാ’’തി ച.

    Varameva hi sā pīti, kasiṇenāpi jambudīpassā’’ti ca.

    ‘‘യേ, ഭിക്ഖവേ, ബുദ്ധേ പസന്നാ, അഗ്ഗേ തേ പസന്നാ’’തി ച ഏവമാദീഹി അനേകസതേഹി സുത്തേഹി രതനത്തയേ പീതിസോമനസ്സമേവ വണ്ണിതന്തി. സച്ചം വണ്ണിതം, തം പന നേക്ഖമ്മനിസ്സിതം. ഇധ – ‘‘അമ്ഹാകം ബുദ്ധോ, അമ്ഹാകം ധമ്മോ’’തിആദിനാ നയേന ആയസ്മതോ ഛന്നസ്സ ഉപ്പന്നസദിസം ഗേഹസ്സിതം പീതിസോമനസ്സം അധിപ്പേതം. ഇദഞ്ഹി ഝാനാദിപടിലാഭായ അന്തരായകരം ഹോതി. തേനേവായസ്മാ ഛന്നോപി യാവ ബുദ്ധോ ന പരിനിബ്ബായി, താവ വിസേസം നിബ്ബത്തേതും നാസക്ഖി, പരിനിബ്ബാനകാലേ പഞ്ഞത്തേന പന ബ്രഹ്മദണ്ഡേന തജ്ജിതോ തം പീതിസോമനസ്സം പഹായ വിസേസം നിബ്ബത്തേസി. തസ്മാ അന്തരായകരംയേവ സന്ധായ ഇദം വുത്തന്തി വേദിതബ്ബം. അയഞ്ഹി ലോഭസഹഗതാ പീതി. ലോഭോ ച കോധസദിസോവ. യഥാഹ –

    ‘‘Ye, bhikkhave, buddhe pasannā, agge te pasannā’’ti ca evamādīhi anekasatehi suttehi ratanattaye pītisomanassameva vaṇṇitanti. Saccaṃ vaṇṇitaṃ, taṃ pana nekkhammanissitaṃ. Idha – ‘‘amhākaṃ buddho, amhākaṃ dhammo’’tiādinā nayena āyasmato channassa uppannasadisaṃ gehassitaṃ pītisomanassaṃ adhippetaṃ. Idañhi jhānādipaṭilābhāya antarāyakaraṃ hoti. Tenevāyasmā channopi yāva buddho na parinibbāyi, tāva visesaṃ nibbattetuṃ nāsakkhi, parinibbānakāle paññattena pana brahmadaṇḍena tajjito taṃ pītisomanassaṃ pahāya visesaṃ nibbattesi. Tasmā antarāyakaraṃyeva sandhāya idaṃ vuttanti veditabbaṃ. Ayañhi lobhasahagatā pīti. Lobho ca kodhasadisova. Yathāha –

    ‘‘ലുദ്ധോ അത്ഥം ന ജാനാതി, ലുദ്ധോ ധമ്മം ന പസ്സതി;

    ‘‘Luddho atthaṃ na jānāti, luddho dhammaṃ na passati;

    അന്ധം തമം തദാ ഹോതി, യം ലോഭോ സഹതേ നരം.

    Andhaṃ tamaṃ tadā hoti, yaṃ lobho sahate naraṃ.

    അനത്ഥജനനോ ലോഭോ, ലോഭോ ചിത്തപ്പകോപനോ;

    Anatthajanano lobho, lobho cittappakopano;

    ഭയമന്തരതോ ജാതം, തം ജനോ നാവബുജ്ഝതീ’’തി. (ഇതിവു॰ ൮൮);

    Bhayamantarato jātaṃ, taṃ jano nāvabujjhatī’’ti. (itivu. 88);

    തതിയവാരോ പന ഇധ അനാഗതോപി അത്ഥതോ ആഗതോ യേവാതി വേദിതബ്ബോ. യഥേവ ഹി കുദ്ധോ, ഏവം ലുദ്ധോപി അത്ഥം ന ജാനാതീതി.

    Tatiyavāro pana idha anāgatopi atthato āgato yevāti veditabbo. Yatheva hi kuddho, evaṃ luddhopi atthaṃ na jānātīti.

    പടിപജ്ജിതബ്ബാകാരദസ്സനവാരേ പനായം യോജനാ – ‘‘തുമ്ഹാകം സത്ഥാ സബ്ബഞ്ഞൂ അരഹം സമ്മാസമ്ബുദ്ധോ, ധമ്മോ സ്വാക്ഖാതോ, സങ്ഘോ സുപ്പടിപന്നോ’’തിആദീനി സുത്വാ ന തുണ്ഹീ ഭവിതബ്ബം. ഏവം പന പടിജാനിതബ്ബം – ‘‘ഇതിപേതം ഭൂതം , യം തുമ്ഹേഹി വുത്തം, തം ഇമിനാപി കാരണേന ഭൂതം, ഇമിനാപി കാരണേന തച്ഛം. സോ ഹി ഭഗവാ ഇതിപി അരഹം, ഇതിപി സമ്മാസമ്ബുദ്ധോ; ധമ്മോ ഇതിപി സ്വാക്ഖാതോ, ഇതിപി സന്ദിട്ഠികോ ; സങ്ഘോ ഇതിപി സുപ്പടിപന്നോ, ഇതിപി ഉജുപ്പടിപന്നോ’’തി. ‘‘ത്വം സീലവാ’’തി പുച്ഛിതേനാപി സചേ സീലവാ, ‘‘സീലവാഹമസ്മീ’’തി പടിജാനിതബ്ബമേവ. ‘‘ത്വം പഠമസ്സ ഝാനസ്സ ലാഭീ…പേ॰… അരഹാ’’തി പുട്ഠേനാപി സഭാഗാനം ഭിക്ഖൂനംയേവ പടിജാനിതബ്ബം. ഏവഞ്ഹി പാപിച്ഛതാ ചേവ പരിവജ്ജിതാ ഹോതി, സാസനസ്സ ച അമോഘതാ ദീപിതാ ഹോതീതി. സേസം വുത്തനയേനേവ വേദിതബ്ബം.

    Paṭipajjitabbākāradassanavāre panāyaṃ yojanā – ‘‘tumhākaṃ satthā sabbaññū arahaṃ sammāsambuddho, dhammo svākkhāto, saṅgho suppaṭipanno’’tiādīni sutvā na tuṇhī bhavitabbaṃ. Evaṃ pana paṭijānitabbaṃ – ‘‘itipetaṃ bhūtaṃ, yaṃ tumhehi vuttaṃ, taṃ imināpi kāraṇena bhūtaṃ, imināpi kāraṇena tacchaṃ. So hi bhagavā itipi arahaṃ, itipi sammāsambuddho; dhammo itipi svākkhāto, itipi sandiṭṭhiko ; saṅgho itipi suppaṭipanno, itipi ujuppaṭipanno’’ti. ‘‘Tvaṃ sīlavā’’ti pucchitenāpi sace sīlavā, ‘‘sīlavāhamasmī’’ti paṭijānitabbameva. ‘‘Tvaṃ paṭhamassa jhānassa lābhī…pe… arahā’’ti puṭṭhenāpi sabhāgānaṃ bhikkhūnaṃyeva paṭijānitabbaṃ. Evañhi pāpicchatā ceva parivajjitā hoti, sāsanassa ca amoghatā dīpitā hotīti. Sesaṃ vuttanayeneva veditabbaṃ.

    ചൂളസീലവണ്ണനാ

    Cūḷasīlavaṇṇanā

    . അപ്പമത്തകം ഖോ പനേതം, ഭിക്ഖവേതി കോ അനുസന്ധി? ഇദം സുത്തം ദ്വീഹി പദേഹി ആബദ്ധം വണ്ണേന ച അവണ്ണേന ച. തത്ഥ അവണ്ണോ – ‘‘ഇതി പേതം അഭൂതം ഇതി പേതം അതച്ഛ’’ന്തി, ഏത്ഥേവ ഉദകന്തം പത്വാ അഗ്ഗിവിയ നിവത്തോ. വണ്ണോ പന ഭൂതം ഭൂതതോ പടിജാനിതബ്ബം – ‘‘ഇതി പേതം ഭൂത’’ന്തി ഏവം അനുവത്തതിയേവ. സോ പന ദുവിധോ ബ്രഹ്മദത്തേന ഭാസിതവണ്ണോ ച ഭിക്ഖുസങ്ഘേന അച്ഛരിയം ആവുസോതിആദിനാ നയേന ആരദ്ധവണ്ണോ ച. തേസു ഭിക്ഖുസങ്ഘേന വുത്തവണ്ണസ്സ ഉപരി സുഞ്ഞതാപകാസനേ അനുസന്ധിം ദസ്സേസ്സതി. ഇധ പന ബ്രഹ്മദത്തേന വുത്തവണ്ണസ്സ അനുസന്ധിം ദസ്സേതും ‘‘അപ്പമത്തകം ഖോ പനേതം, ഭിക്ഖവേ’’തി ദേസനാ ആരദ്ധാ.

    7.Appamattakaṃ kho panetaṃ, bhikkhaveti ko anusandhi? Idaṃ suttaṃ dvīhi padehi ābaddhaṃ vaṇṇena ca avaṇṇena ca. Tattha avaṇṇo – ‘‘iti petaṃ abhūtaṃ iti petaṃ ataccha’’nti, ettheva udakantaṃ patvā aggiviya nivatto. Vaṇṇo pana bhūtaṃ bhūtato paṭijānitabbaṃ – ‘‘iti petaṃ bhūta’’nti evaṃ anuvattatiyeva. So pana duvidho brahmadattena bhāsitavaṇṇo ca bhikkhusaṅghena acchariyaṃ āvusotiādinā nayena āraddhavaṇṇo ca. Tesu bhikkhusaṅghena vuttavaṇṇassa upari suññatāpakāsane anusandhiṃ dassessati. Idha pana brahmadattena vuttavaṇṇassa anusandhiṃ dassetuṃ ‘‘appamattakaṃ kho panetaṃ, bhikkhave’’ti desanā āraddhā.

    തത്ഥ അപ്പമത്തകന്തി പരിത്തസ്സ നാമം. ഓരമത്തകന്തി തസ്സേവ വേവചനം. മത്താതി വുച്ചതി പമാണം. അപ്പം മത്താ ഏതസ്സാതി അപ്പമത്തകം. ഓരം മത്താ ഏതസ്സാതി ഓരമത്തകം. സീലമേവ സീലമത്തകം. ഇദം വുത്തം ഹോതി – ‘അപ്പമത്തകം ഖോ, പനേതം ഭിക്ഖവേ, ഓരമത്തകം സീലമത്തകം’ നാമ യേന ‘‘തഥാഗതസ്സ വണ്ണം വദാമീ’’തി ഉസ്സാഹം കത്വാപി വണ്ണം വദമാനോ പുഥുജ്ജനോ വദേയ്യാതി. തത്ഥ സിയാ – നനു ഇദം സീലം നാമ യോഗിനോ അഗ്ഗവിഭൂസനം? യഥാഹു പോരാണാ –

    Tattha appamattakanti parittassa nāmaṃ. Oramattakanti tasseva vevacanaṃ. Mattāti vuccati pamāṇaṃ. Appaṃ mattā etassāti appamattakaṃ. Oraṃ mattā etassāti oramattakaṃ. Sīlameva sīlamattakaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – ‘appamattakaṃ kho, panetaṃ bhikkhave, oramattakaṃ sīlamattakaṃ’ nāma yena ‘‘tathāgatassa vaṇṇaṃ vadāmī’’ti ussāhaṃ katvāpi vaṇṇaṃ vadamāno puthujjano vadeyyāti. Tattha siyā – nanu idaṃ sīlaṃ nāma yogino aggavibhūsanaṃ? Yathāhu porāṇā –

    ‘‘സീലം യോഗിസ്സ’ലങ്കാരോ, സീലം യോഗിസ്സ മണ്ഡനം;

    ‘‘Sīlaṃ yogissa’laṅkāro, sīlaṃ yogissa maṇḍanaṃ;

    സീലേഹി’ലങ്കതോ യോഗീ, മണ്ഡനേ അഗ്ഗതം ഗതോ’’തി.

    Sīlehi’laṅkato yogī, maṇḍane aggataṃ gato’’ti.

    ഭഗവതാപി ച അനേകേസു സുത്തസതേസു സീലം മഹന്തമേവ കത്വാ കഥിതം. യഥാഹ – ‘‘ആകങ്ഖേയ്യ ചേ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു ‘സബ്രഹ്മചാരീനം പിയോ ചസ്സം മനാപോ ച ഗരു ച ഭാവനീയോ ചാ’തി, സീലേസ്വേവസ്സ പരിപൂരകാരീ’’തി (മ॰ നി॰ ൧.൬൫) ച.

    Bhagavatāpi ca anekesu suttasatesu sīlaṃ mahantameva katvā kathitaṃ. Yathāha – ‘‘ākaṅkheyya ce, bhikkhave, bhikkhu ‘sabrahmacārīnaṃ piyo cassaṃ manāpo ca garu ca bhāvanīyo cā’ti, sīlesvevassa paripūrakārī’’ti (ma. ni. 1.65) ca.

    ‘‘കികീവ അണ്ഡം, ചമരീവ വാലധിം;

    ‘‘Kikīva aṇḍaṃ, camarīva vāladhiṃ;

    പിയംവ പുത്തം, നയനംവ ഏകകം.

    Piyaṃva puttaṃ, nayanaṃva ekakaṃ.

    തഥേവ സീലം, അനുരക്ഖമാനാ;

    Tatheva sīlaṃ, anurakkhamānā;

    സുപേസലാ ഹോഥ, സദാ സഗാരവാ’’തി ച.

    Supesalā hotha, sadā sagāravā’’ti ca.

    ‘‘ന പുപ്ഫഗന്ധോ പടിവാതമേതി;

    ‘‘Na pupphagandho paṭivātameti;

    ന ചന്ദനം തഗ്ഗരമല്ലികാ വാ.

    Na candanaṃ taggaramallikā vā.

    സതഞ്ച ഗന്ധോ പടിവാതമേതി;

    Satañca gandho paṭivātameti;

    സബ്ബാ ദിസാ സപ്പുരിസോ പവായതി.

    Sabbā disā sappuriso pavāyati.

    ചന്ദനം തഗരം വാപി, ഉപ്പലം അഥ വസ്സികീ;

    Candanaṃ tagaraṃ vāpi, uppalaṃ atha vassikī;

    ഏതേസം ഗന്ധജാതാനം, സീലഗന്ധോ അനുത്തരോ.

    Etesaṃ gandhajātānaṃ, sīlagandho anuttaro.

    അപ്പമത്തോ അയം ഗന്ധോ, യ്വായം തഗരചന്ദനം;

    Appamatto ayaṃ gandho, yvāyaṃ tagaracandanaṃ;

    യോ ച സീലവതം ഗന്ധോ, വാതി ദേവേസു ഉത്തമോ.

    Yo ca sīlavataṃ gandho, vāti devesu uttamo.

    തേസം സമ്പന്നസീലാനം, അപ്പമാദവിഹാരിനം;

    Tesaṃ sampannasīlānaṃ, appamādavihārinaṃ;

    സമ്മദഞ്ഞാ വിമുത്താനം, മാരോ മഗ്ഗം ന വിന്ദതീ’’തി ച. (ധ॰ പ॰ ൫൭);

    Sammadaññā vimuttānaṃ, māro maggaṃ na vindatī’’ti ca. (dha. pa. 57);

    ‘‘സീലേ പതിട്ഠായ നരോ സപഞ്ഞോ, ചിത്തം പഞ്ഞഞ്ച ഭാവയം;

    ‘‘Sīle patiṭṭhāya naro sapañño, cittaṃ paññañca bhāvayaṃ;

    ആതാപീ നിപകോ ഭിക്ഖു, സോ ഇമം വിജടയേ ജട’’ന്തി ച. (സം॰ നി॰ ൧.൨൩);

    Ātāpī nipako bhikkhu, so imaṃ vijaṭaye jaṭa’’nti ca. (saṃ. ni. 1.23);

    ‘‘സേയ്യഥാപി, ഭിക്ഖവേ, യേ കേചി ബീജഗാമഭൂതഗാമാ വുഡ്ഢിം വിരൂള്ഹിം വേപുല്ലം ആപജ്ജന്തി, സബ്ബേ തേ പഥവിം നിസ്സായ, പഥവിയം പതിട്ഠായ; ഏവമേതേ ബീജഗാമഭൂതഗാമാ വുഡ്ഢിം വിരൂള്ഹിം വേപുല്ലം ആപജ്ജന്തി. ഏവമേവ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു സീലം നിസ്സായ സീലേ പതിട്ഠായ സത്തബോജ്ഝങ്ഗേ ഭാവേന്തോ സത്തബോജ്ഝങ്ഗേ ബഹുലീകരോന്തോ വുഡ്ഢിം വിരൂള്ഹിം വേപുല്ലം പാപുണാതി ധമ്മേസൂ’’തി (സം॰ നി॰ ൫.൧൫൦) ച. ഏവം അഞ്ഞാനിപി അനേകാനി സുത്താനി ദട്ഠബ്ബാനി. ഏവമനേകേസു സുത്തസതേസു സീലം മഹന്തമേവ കത്വാ കഥിതം. തം ‘‘കസ്മാ ഇമസ്മിം ഠാനേ അപ്പമത്തക’’ന്തി ആഹാതി? ഉപരി ഗുണേ ഉപനിധായ. സീലഞ്ഹി സമാധിം ന പാപുണാതി, സമാധി പഞ്ഞം ന പാപുണാതി, തസ്മാ ഉപരിമം ഉപനിധായ ഹേട്ഠിമം ഓരമത്തകം നാമ ഹോതി. കഥം സീലം സമാധിം ന പാപുണാതി? ഭഗവാ ഹി അഭിസമ്ബോധിതോ സത്തമേ സംവച്ഛരേ സാവത്ഥിനഗര – ദ്വാരേ കണ്ഡമ്ബരുക്ഖമൂലേ ദ്വാദസയോജനേ രതനമണ്ഡപേ യോജനപ്പമാണേ രതനപല്ലങ്കേ നിസീദിത്വാ തിയോജനികേ ദിബ്ബസേതച്ഛത്തേ ധാരിയമാനേ ദ്വാദസയോജനായ പരിസായ അത്താദാനപരിദീപനം തിത്ഥിയമദ്ദനം – ‘‘ഉപരിമകായതോ അഗ്ഗിക്ഖന്ധോ പവത്തതി, ഹേട്ഠിമകായതോ ഉദകധാരാ പവത്തതി…പേ॰… ഏകേകലോമകൂപതോ അഗ്ഗിക്ഖന്ധോ പവത്തതി, ഏകേകലോമകൂപതോ ഉദകധാരാ പവത്തതി, ഛന്നം വണ്ണാന’’ന്തിആദിനയപ്പവത്തം യമകപാടിഹാരിയം ദസ്സേതി. തസ്സ സുവണ്ണവണ്ണസരീരതോ സുവണ്ണവണ്ണാ രസ്മിയോ ഉഗ്ഗന്ത്വാ യാവ ഭവഗ്ഗാ ഗച്ഛന്തി, സകലദസസഹസ്സചക്കവാളസ്സ അലങ്കരണകാലോ വിയ ഹോതി, ദുതിയാ ദുതിയാ രസ്മിയോ പുരിമായ പുരിമായ യമകയമകാ വിയ ഏകക്ഖണേ വിയ പവത്തന്തി.

    ‘‘Seyyathāpi, bhikkhave, ye keci bījagāmabhūtagāmā vuḍḍhiṃ virūḷhiṃ vepullaṃ āpajjanti, sabbe te pathaviṃ nissāya, pathaviyaṃ patiṭṭhāya; evamete bījagāmabhūtagāmā vuḍḍhiṃ virūḷhiṃ vepullaṃ āpajjanti. Evameva kho, bhikkhave, bhikkhu sīlaṃ nissāya sīle patiṭṭhāya sattabojjhaṅge bhāvento sattabojjhaṅge bahulīkaronto vuḍḍhiṃ virūḷhiṃ vepullaṃ pāpuṇāti dhammesū’’ti (saṃ. ni. 5.150) ca. Evaṃ aññānipi anekāni suttāni daṭṭhabbāni. Evamanekesu suttasatesu sīlaṃ mahantameva katvā kathitaṃ. Taṃ ‘‘kasmā imasmiṃ ṭhāne appamattaka’’nti āhāti? Upari guṇe upanidhāya. Sīlañhi samādhiṃ na pāpuṇāti, samādhi paññaṃ na pāpuṇāti, tasmā uparimaṃ upanidhāya heṭṭhimaṃ oramattakaṃ nāma hoti. Kathaṃ sīlaṃ samādhiṃ na pāpuṇāti? Bhagavā hi abhisambodhito sattame saṃvacchare sāvatthinagara – dvāre kaṇḍambarukkhamūle dvādasayojane ratanamaṇḍape yojanappamāṇe ratanapallaṅke nisīditvā tiyojanike dibbasetacchatte dhāriyamāne dvādasayojanāya parisāya attādānaparidīpanaṃ titthiyamaddanaṃ – ‘‘uparimakāyato aggikkhandho pavattati, heṭṭhimakāyato udakadhārā pavattati…pe… ekekalomakūpato aggikkhandho pavattati, ekekalomakūpato udakadhārā pavattati, channaṃ vaṇṇāna’’ntiādinayappavattaṃ yamakapāṭihāriyaṃ dasseti. Tassa suvaṇṇavaṇṇasarīrato suvaṇṇavaṇṇā rasmiyo uggantvā yāva bhavaggā gacchanti, sakaladasasahassacakkavāḷassa alaṅkaraṇakālo viya hoti, dutiyā dutiyā rasmiyo purimāya purimāya yamakayamakā viya ekakkhaṇe viya pavattanti.

    ദ്വിന്നഞ്ച ചിത്താനം ഏകക്ഖണേ പവത്തി നാമ നത്ഥി. ബുദ്ധാനം പന ഭഗവന്താനം ഭവങ്ഗപരിവാസസ്സ ലഹുകതായ പഞ്ചഹാകാരേഹി ആചിണ്ണവസിതായ ച, താ ഏകക്ഖണേ വിയ പവത്തന്തി. തസ്സാ തസ്സാ പന രസ്മിയാ ആവജ്ജനപരികമ്മാധിട്ഠാനാനി വിസും വിസുംയേവ.

    Dvinnañca cittānaṃ ekakkhaṇe pavatti nāma natthi. Buddhānaṃ pana bhagavantānaṃ bhavaṅgaparivāsassa lahukatāya pañcahākārehi āciṇṇavasitāya ca, tā ekakkhaṇe viya pavattanti. Tassā tassā pana rasmiyā āvajjanaparikammādhiṭṭhānāni visuṃ visuṃyeva.

    നീലരസ്മിഅത്ഥായ ഹി ഭഗവാ നീലകസിണം സമാപജ്ജതി, പീതരസ്മിഅത്ഥായ പീതകസിണം, ലോഹിതഓദാതരസ്മിഅത്ഥായ ലോഹിതഓദാതകസിണം, അഗ്ഗിക്ഖന്ധത്ഥായ തേജോകസിണം, ഉദകധാരത്ഥായ ആപോകസിണം സമാപജ്ജതി. സത്ഥാ ചങ്കമതി, നിമ്മിതോ തിട്ഠതി വാ നിസീദതി വാ സേയ്യം വാ കപ്പേതീതി സബ്ബം വിത്ഥാരേതബ്ബം. ഏത്ഥ ഏകമ്പി സീലസ്സ കിച്ചം നത്ഥി, സബ്ബം സമാധികിച്ചമേവ. ഏവം സീലം സമാധിം ന പാപുണാതി.

    Nīlarasmiatthāya hi bhagavā nīlakasiṇaṃ samāpajjati, pītarasmiatthāya pītakasiṇaṃ, lohitaodātarasmiatthāya lohitaodātakasiṇaṃ, aggikkhandhatthāya tejokasiṇaṃ, udakadhāratthāya āpokasiṇaṃ samāpajjati. Satthā caṅkamati, nimmito tiṭṭhati vā nisīdati vā seyyaṃ vā kappetīti sabbaṃ vitthāretabbaṃ. Ettha ekampi sīlassa kiccaṃ natthi, sabbaṃ samādhikiccameva. Evaṃ sīlaṃ samādhiṃ na pāpuṇāti.

    യം പന ഭഗവാ കപ്പസതസഹസ്സാധികാനി ചത്താരി അസങ്ഖ്യേയ്യാനി പാരമിയോ പൂരേത്വാ, ഏകൂനതിംസവസ്സകാലേ ചക്കവത്തിസിരീനിവാസഭൂതാ ഭവനാ നിക്ഖമ്മ അനോമാനദീതീരേ പബ്ബജിത്വാ, ഛബ്ബസ്സാനി പധാനയോഗം കത്വാ, വിസാഖപുണ്ണമായം ഉരുവേലഗാമേ സുജാതായ ദിന്നം പക്ഖിത്തദിബ്ബോജം മധുപായാസം പരിഭുഞ്ജിത്വാ, സായന്ഹസമയേ ദക്ഖിണുത്തരേന ബോധിമണ്ഡം പവിസിത്വാ അസ്സത്ഥദുമരാജാനം തിക്ഖത്തും പദക്ഖിണം കത്വാ, പുബ്ബുത്തരഭാഗേ ഠിതോ തിണസന്ഥാരം സന്ഥരിത്വാ, തിസന്ധിപല്ലങ്കം ആഭുജിത്വാ, ചതുരങ്ഗസമന്നാഗതം മേത്താകമ്മട്ഠാനം പുബ്ബങ്ഗമം കത്വാ, വീരിയാധിട്ഠാനം അധിട്ഠായ, ചുദ്ദസഹത്ഥപല്ലങ്കവരഗതോ സുവണ്ണപീഠേ ഠപിതം രജതക്ഖന്ധം വിയ പഞ്ഞാസഹത്ഥം ബോധിക്ഖന്ധം പിട്ഠിതോ കത്വാ, ഉപരി മണിഛത്തേന വിയ ബോധിസാഖായ ധാരിയമാനോ, സുവണ്ണവണ്ണേ ചീവരേ പവാളസദിസേസു ബോധിഅങ്കുരേസു പതമാനേസു, സൂരിയേ അത്ഥം ഉപഗച്ഛന്തേ മാരബലം വിധമിത്വാ, പഠമയാമേ പുബ്ബേനിവാസം അനുസ്സരിത്വാ, മജ്ഝിമയാമേ ദിബ്ബചക്ഖും വിസോധേത്വാ, പച്ചൂസകാലേ സബ്ബബുദ്ധാനമാചിണ്ണേ പച്ചയാകാരേ ഞാണം ഓതാരേത്വാ, ആനാപാനചതുത്ഥജ്ഝാനം നിബ്ബത്തേത്വാ, തദേവ പാദകം കത്വാ വിപസ്സനം വഡ്ഢേത്വാ, മഗ്ഗപടിപാടിയാ അധിഗതേന ചതുത്ഥമഗ്ഗേന സബ്ബകിലേസേ ഖേപേത്വാ സബ്ബബുദ്ധഗുണേ പടിവിജ്ഝി, ഇദമസ്സ പഞ്ഞാകിച്ചം. ഏവം സമാധി പഞ്ഞം ന പാപുണാതി.

    Yaṃ pana bhagavā kappasatasahassādhikāni cattāri asaṅkhyeyyāni pāramiyo pūretvā, ekūnatiṃsavassakāle cakkavattisirīnivāsabhūtā bhavanā nikkhamma anomānadītīre pabbajitvā, chabbassāni padhānayogaṃ katvā, visākhapuṇṇamāyaṃ uruvelagāme sujātāya dinnaṃ pakkhittadibbojaṃ madhupāyāsaṃ paribhuñjitvā, sāyanhasamaye dakkhiṇuttarena bodhimaṇḍaṃ pavisitvā assatthadumarājānaṃ tikkhattuṃ padakkhiṇaṃ katvā, pubbuttarabhāge ṭhito tiṇasanthāraṃ santharitvā, tisandhipallaṅkaṃ ābhujitvā, caturaṅgasamannāgataṃ mettākammaṭṭhānaṃ pubbaṅgamaṃ katvā, vīriyādhiṭṭhānaṃ adhiṭṭhāya, cuddasahatthapallaṅkavaragato suvaṇṇapīṭhe ṭhapitaṃ rajatakkhandhaṃ viya paññāsahatthaṃ bodhikkhandhaṃ piṭṭhito katvā, upari maṇichattena viya bodhisākhāya dhāriyamāno, suvaṇṇavaṇṇe cīvare pavāḷasadisesu bodhiaṅkuresu patamānesu, sūriye atthaṃ upagacchante mārabalaṃ vidhamitvā, paṭhamayāme pubbenivāsaṃ anussaritvā, majjhimayāme dibbacakkhuṃ visodhetvā, paccūsakāle sabbabuddhānamāciṇṇe paccayākāre ñāṇaṃ otāretvā, ānāpānacatutthajjhānaṃ nibbattetvā, tadeva pādakaṃ katvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā, maggapaṭipāṭiyā adhigatena catutthamaggena sabbakilese khepetvā sabbabuddhaguṇe paṭivijjhi, idamassa paññākiccaṃ. Evaṃ samādhi paññaṃ na pāpuṇāti.

    തത്ഥ യഥാ ഹത്ഥേ ഉദകം പാതിയം ഉദകം ന പാപുണാതി, പാതിയം ഉദകം ഘടേ ഉദകം ന പാപുണാതി, ഘടേ ഉദകം കോലമ്ബേ ഉദകം ന പാപുണാതി, കോലമ്ബേ ഉദകം ചാടിയം ഉദകം ന പാപുണാതി, ചാടിയം ഉദകം മഹാകുമ്ഭിയം ഉദകം ന പാപുണാതി, മഹാകുമ്ഭിയം ഉദകം കുസോബ്ഭേ ഉദകം ന പാപുണാതി, കുസോബ്ഭേ ഉദകം കന്ദരേ ഉദകം ന പാപുണാതി, കന്ദരേ ഉദകം കുന്നദിയം ഉദകം ന പാപുണാതി, കുന്നദിയം ഉദകം പഞ്ചമഹാനദിയം ഉദകം ന പാപുണാതി, പഞ്ചമഹാനദിയം ഉദകം ചക്കവാളമഹാസമുദ്ദേ ഉദകം ന പാപുണാതി, ചക്കവാളമഹാസമുദ്ദേ ഉദകം സിനേരുപാദകേ മഹാസമുദ്ദേ ഉദകം ന പാപുണാതി. പാതിയം ഉദകം ഉപനിധായ ഹത്ഥേ ഉദകം പരിത്തം…പേ॰… സിനേരുപാദകമഹാസമുദ്ദേ ഉദകം ഉപനിധായ ചക്കവാളമഹാസമുദ്ദേ ഉദകം പരിത്തം. ഇതി ഉപരൂപരി ഉദകം ബഹുകം ഉപാദായ ഹേട്ഠാ ഹേട്ഠാ ഉദകം പരിത്തം ഹോതി.

    Tattha yathā hatthe udakaṃ pātiyaṃ udakaṃ na pāpuṇāti, pātiyaṃ udakaṃ ghaṭe udakaṃ na pāpuṇāti, ghaṭe udakaṃ kolambe udakaṃ na pāpuṇāti, kolambe udakaṃ cāṭiyaṃ udakaṃ na pāpuṇāti, cāṭiyaṃ udakaṃ mahākumbhiyaṃ udakaṃ na pāpuṇāti, mahākumbhiyaṃ udakaṃ kusobbhe udakaṃ na pāpuṇāti, kusobbhe udakaṃ kandare udakaṃ na pāpuṇāti, kandare udakaṃ kunnadiyaṃ udakaṃ na pāpuṇāti, kunnadiyaṃ udakaṃ pañcamahānadiyaṃ udakaṃ na pāpuṇāti, pañcamahānadiyaṃ udakaṃ cakkavāḷamahāsamudde udakaṃ na pāpuṇāti, cakkavāḷamahāsamudde udakaṃ sinerupādake mahāsamudde udakaṃ na pāpuṇāti. Pātiyaṃ udakaṃ upanidhāya hatthe udakaṃ parittaṃ…pe… sinerupādakamahāsamudde udakaṃ upanidhāya cakkavāḷamahāsamudde udakaṃ parittaṃ. Iti uparūpari udakaṃ bahukaṃ upādāya heṭṭhā heṭṭhā udakaṃ parittaṃ hoti.

    ഏവമേവ ഉപരി ഉപരി ഗുണേ ഉപാദായ ഹേട്ഠാ ഹേട്ഠാ സീലം അപ്പമത്തകം ഓരമത്തകന്തി വേദിതബ്ബം. തേനാഹ – ‘‘അപ്പമത്തകം ഖോ പനേതം, ഭിക്ഖവേ, ഓരമത്തകം സീലമത്തക’’ന്തി.

    Evameva upari upari guṇe upādāya heṭṭhā heṭṭhā sīlaṃ appamattakaṃ oramattakanti veditabbaṃ. Tenāha – ‘‘appamattakaṃ kho panetaṃ, bhikkhave, oramattakaṃ sīlamattaka’’nti.

    യേന പുഥുജ്ജനോതി, ഏത്ഥ –

    Yenaputhujjanoti, ettha –

    ‘‘ദുവേ പുഥുജ്ജനാ വുത്താ, ബുദ്ധേനാദിച്ചബന്ധുനാ;

    ‘‘Duve puthujjanā vuttā, buddhenādiccabandhunā;

    അന്ധോ പുഥുജ്ജനോ ഏകോ, കല്യാണേകോ പുഥുജ്ജനോ’’തി.

    Andho puthujjano eko, kalyāṇeko puthujjano’’ti.

    തത്ഥ യസ്സ ഖന്ധധാതുആയതനാദീസു ഉഗ്ഗഹപരിപുച്ഛാസവനധാരണപച്ചവേക്ഖണാനി നത്ഥി, അയം അന്ധപുഥുജ്ജനോ. യസ്സ താനി അത്ഥി, സോ കല്യാണപുഥുജ്ജനോ. ദുവിധോപി പനേസ –

    Tattha yassa khandhadhātuāyatanādīsu uggahaparipucchāsavanadhāraṇapaccavekkhaṇāni natthi, ayaṃ andhaputhujjano. Yassa tāni atthi, so kalyāṇaputhujjano. Duvidhopi panesa –

    ‘‘പുഥൂനം ജനനാദീഹി, കാരണേഹി പുഥുജ്ജനോ;

    ‘‘Puthūnaṃ jananādīhi, kāraṇehi puthujjano;

    പുഥുജ്ജനന്തോഗധത്താ, പുഥുവായം ജനോ ഇതി’’.

    Puthujjanantogadhattā, puthuvāyaṃ jano iti’’.

    സോ ഹി പുഥൂനം നാനപ്പകാരാനം കിലേസാദീനം ജനനാദീഹി കാരണേഹി പുഥുജ്ജനോ. യഥാഹ –

    So hi puthūnaṃ nānappakārānaṃ kilesādīnaṃ jananādīhi kāraṇehi puthujjano. Yathāha –

    ‘‘പുഥു കിലേസേ ജനേന്തീതി പുഥുജ്ജനാ, പുഥു അവിഹതസക്കായദിട്ഠികാതി പുഥുജ്ജനാ, പുഥു സത്ഥാരാനം മുഖുല്ലോകികാതി പുഥുജ്ജനാ, പുഥു സബ്ബഗതീഹി അവുട്ഠിതാതി പുഥുജ്ജനാ, പുഥു നാനാഭിസങ്ഖാരേ അഭിസങ്ഖരോന്തീതി പുഥുജ്ജനാ, പുഥു നാനാഓഘേഹി വുയ്ഹന്തി, പുഥു സന്താപേഹി സന്തപ്പന്തി, പുഥു പരിളാഹേഹി പരിഡയ്ഹന്തി, പുഥു പഞ്ചസു കാമഗുണേസു രത്താ ഗിദ്ധാ ഗഥിതാ മുച്ഛിതാ അജ്ഝോപന്നാ ലഗ്ഗാ ലഗ്ഗിതാ പലിബുദ്ധാതി പുഥുജ്ജനാ, പുഥു പഞ്ചഹി നീവരണേഹി ആവുതാ നിവുതാ ഓവുതാ പിഹിതാ പടിച്ഛന്നാ പടികുജ്ജിതാതി പുഥുജ്ജനാ’’തി. പുഥൂനം ഗണനപഥമതീതാനം അരിയധമ്മപരമ്മുഖാനം നീചധമ്മസമാചാരാനം ജനാനം അന്തോഗധത്താപി പുഥുജ്ജനോ, പുഥുവായം വിസുംയേവ സങ്ഖ്യം ഗതോ വിസംസട്ഠോ സീലസുതാദിഗുണയുത്തേഹി അരിയേഹി ജനേഹീതി പുഥുജ്ജനോതി.

    ‘‘Puthu kilese janentīti puthujjanā, puthu avihatasakkāyadiṭṭhikāti puthujjanā, puthu satthārānaṃ mukhullokikāti puthujjanā, puthu sabbagatīhi avuṭṭhitāti puthujjanā, puthu nānābhisaṅkhāre abhisaṅkharontīti puthujjanā, puthu nānāoghehi vuyhanti, puthu santāpehi santappanti, puthu pariḷāhehi pariḍayhanti, puthu pañcasu kāmaguṇesu rattā giddhā gathitā mucchitā ajjhopannā laggā laggitā palibuddhāti puthujjanā, puthu pañcahi nīvaraṇehi āvutā nivutā ovutā pihitā paṭicchannā paṭikujjitāti puthujjanā’’ti. Puthūnaṃ gaṇanapathamatītānaṃ ariyadhammaparammukhānaṃ nīcadhammasamācārānaṃ janānaṃ antogadhattāpi puthujjano, puthuvāyaṃ visuṃyeva saṅkhyaṃ gato visaṃsaṭṭho sīlasutādiguṇayuttehi ariyehi janehīti puthujjanoti.

    തഥാഗതസ്സാതി അട്ഠഹി കാരണേഹി ഭഗവാ തഥാഗതോ. തഥാ ആഗതോതി തഥാഗതോ, തഥാ ഗതോതി തഥാഗതോ, തഥലക്ഖണം ആഗതോതി തഥാഗതോ, തഥധമ്മേ യാഥാവതോ അഭിസമ്ബുദ്ധോതി തഥാഗതോ, തഥദസ്സിതായ തഥാഗതോ, തഥവാദിതായ തഥാഗതോ, തഥാകാരിതായ തഥാഗതോ, അഭിഭവനട്ഠേന തഥാഗതോതി.

    Tathāgatassāti aṭṭhahi kāraṇehi bhagavā tathāgato. Tathā āgatoti tathāgato, tathā gatoti tathāgato, tathalakkhaṇaṃ āgatoti tathāgato, tathadhamme yāthāvato abhisambuddhoti tathāgato, tathadassitāya tathāgato, tathavāditāya tathāgato, tathākāritāya tathāgato, abhibhavanaṭṭhena tathāgatoti.

    കഥം ഭഗവാ തഥാ ആഗതോതി തഥാഗതോ? യഥാ സബ്ബലോകഹിതായ ഉസ്സുക്കമാപന്നാ പുരിമകാ സമ്മാസമ്ബുദ്ധാ ആഗതാ, യഥാ വിപസ്സീ ഭഗവാ ആഗതോ, യഥാ സിഖീ ഭഗവാ, യഥാ വേസ്സഭൂ ഭഗവാ, യഥാ കകുസന്ധോ ഭഗവാ, യഥാ കോണാഗമനോ ഭഗവാ, യഥാ കസ്സപോ ഭഗവാ ആഗതോ . കിം വുത്തം ഹോതി? യേന അഭിനീഹാരേന ഏതേ ഭഗവന്തോ ആഗതാ, തേനേവ അമ്ഹാകമ്പി ഭഗവാ ആഗതോ. അഥ വാ യഥാ വിപസ്സീ ഭഗവാ…പേ॰… യഥാ കസ്സപോ ഭഗവാ ദാനപാരമിം പൂരേത്വാ, സീലനേക്ഖമ്മപഞ്ഞാവീരിയഖന്തിസച്ചഅധിട്ഠാനമേത്താഉപേക്ഖാപാരമിം പൂരേത്വാ, ഇമാ ദസ പാരമിയോ, ദസ ഉപപാരമിയോ, ദസ പരമത്ഥപാരമിയോതി സമതിംസപാരമിയോ പൂരേത്വാ അങ്ഗപരിച്ചാഗം, നയനധനരജ്ജപുത്തദാരപരിച്ചാഗന്തി ഇമേ പഞ്ച മഹാപരിച്ചാഗേ പരിച്ചജിത്വാ പുബ്ബയോഗപുബ്ബചരിയധമ്മക്ഖാനഞാതത്ഥചരിയാദയോ പൂരേത്വാ ബുദ്ധിചരിയായ കോടിം പത്വാ ആഗതോ; തഥാ അമ്ഹാകമ്പി ഭഗവാ ആഗതോ. അഥ വാ യഥാ വിപസ്സീ ഭഗവാ…പേ॰… കസ്സപോ ഭഗവാ ചത്താരോ സതിപട്ഠാനേ, ചത്താരോ സമ്മപ്പധാനേ, ചത്താരോ ഇദ്ധിപാദേ, പഞ്ചിന്ദ്രിയാനി, പഞ്ച ബലാനി, സത്ത ബോജ്ഝങ്ഗേ, അരിയം അട്ഠങ്ഗികം മഗ്ഗം ഭാവേത്വാ ബ്രൂഹേത്വാ ആഗതോ, തഥാ അമ്ഹാകമ്പി ഭഗവാ ആഗതോ. ഏവം തഥാ ആഗതോതി തഥാഗതോ.

    Kathaṃ bhagavā tathā āgatoti tathāgato? Yathā sabbalokahitāya ussukkamāpannā purimakā sammāsambuddhā āgatā, yathā vipassī bhagavā āgato, yathā sikhī bhagavā, yathā vessabhū bhagavā, yathā kakusandho bhagavā, yathā koṇāgamano bhagavā, yathā kassapo bhagavā āgato . Kiṃ vuttaṃ hoti? Yena abhinīhārena ete bhagavanto āgatā, teneva amhākampi bhagavā āgato. Atha vā yathā vipassī bhagavā…pe… yathā kassapo bhagavā dānapāramiṃ pūretvā, sīlanekkhammapaññāvīriyakhantisaccaadhiṭṭhānamettāupekkhāpāramiṃ pūretvā, imā dasa pāramiyo, dasa upapāramiyo, dasa paramatthapāramiyoti samatiṃsapāramiyo pūretvā aṅgapariccāgaṃ, nayanadhanarajjaputtadārapariccāganti ime pañca mahāpariccāge pariccajitvā pubbayogapubbacariyadhammakkhānañātatthacariyādayo pūretvā buddhicariyāya koṭiṃ patvā āgato; tathā amhākampi bhagavā āgato. Atha vā yathā vipassī bhagavā…pe… kassapo bhagavā cattāro satipaṭṭhāne, cattāro sammappadhāne, cattāro iddhipāde, pañcindriyāni, pañca balāni, satta bojjhaṅge, ariyaṃ aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ bhāvetvā brūhetvā āgato, tathā amhākampi bhagavā āgato. Evaṃ tathā āgatoti tathāgato.

    ‘‘യഥേവ ലോകമ്ഹി വിപസ്സിആദയോ,

    ‘‘Yatheva lokamhi vipassiādayo,

    സബ്ബഞ്ഞുഭാവം മുനയോ ഇധാഗതാ;

    Sabbaññubhāvaṃ munayo idhāgatā;

    തഥാ അയം സക്യമുനീപി ആഗതോ,

    Tathā ayaṃ sakyamunīpi āgato,

    തഥാഗതോ വുച്ചതി തേന ചക്ഖുമാ’’തി.

    Tathāgato vuccati tena cakkhumā’’ti.

    ഏവം തഥാ ആഗതോതി തഥാഗതോ.

    Evaṃ tathā āgatoti tathāgato.

    കഥം തഥാ ഗതോതി തഥാഗതോ? യഥാ സമ്പതിജാതോ വിപസ്സീ ഭഗവാ ഗതോ…പേ॰… കസ്സപോ ഭഗവാ ഗതോ.

    Kathaṃ tathā gatoti tathāgato? Yathā sampatijāto vipassī bhagavā gato…pe… kassapo bhagavā gato.

    കഥഞ്ച സോ ഭഗവാ ഗതോ ? സോ ഹി സമ്പതി ജാതോവ സമേഹി പാദേഹി പഥവിയം പതിട്ഠായ ഉത്തരാഭിമുഖോ സത്തപദവീതിഹാരേന ഗതോ. യഥാഹ – ‘‘സമ്പതിജാതോ ഖോ, ആനന്ദ, ബോധിസത്തോ സമേഹി പാദേഹി പതിട്ഠഹിത്വാ ഉത്തരാഭിമുഖോ സത്തപദവീതിഹാരേന ഗച്ഛതി, സേതമ്ഹി ഛത്തേ അനുധാരിയമാനേ സബ്ബാ ച ദിസാ അനുവിലോകേതി, ആസഭിം വാചം ഭാസതി – ‘അഗ്ഗോഹമസ്മി ലോകസ്സ, ജേട്ഠോഹമസ്മി ലോകസ്സ, സേട്ഠോഹമസ്മി ലോകസ്സ, അയമന്തിമാ ജാതി, നത്ഥിദാനി പുനബ്ഭവോ’തി’’ (ദീ॰ നി॰ ൨.൩൧).

    Kathañca so bhagavā gato ? So hi sampati jātova samehi pādehi pathaviyaṃ patiṭṭhāya uttarābhimukho sattapadavītihārena gato. Yathāha – ‘‘sampatijāto kho, ānanda, bodhisatto samehi pādehi patiṭṭhahitvā uttarābhimukho sattapadavītihārena gacchati, setamhi chatte anudhāriyamāne sabbā ca disā anuviloketi, āsabhiṃ vācaṃ bhāsati – ‘aggohamasmi lokassa, jeṭṭhohamasmi lokassa, seṭṭhohamasmi lokassa, ayamantimā jāti, natthidāni punabbhavo’ti’’ (dī. ni. 2.31).

    തഞ്ചസ്സ ഗമനം തഥം അഹോസി? അവിതഥം അനേകേസം വിസേസാധിഗമാനം പുബ്ബനിമിത്തഭാവേന. യഞ്ഹി സോ സമ്പതിജാതോവ സമേഹി പാദേഹി പതിട്ഠഹി. ഇദമസ്സ ചതുരിദ്ധിപാദപടിലാഭസ്സ പുബ്ബനിമിത്തം.

    Tañcassa gamanaṃ tathaṃ ahosi? Avitathaṃ anekesaṃ visesādhigamānaṃ pubbanimittabhāvena. Yañhi so sampatijātova samehi pādehi patiṭṭhahi. Idamassa caturiddhipādapaṭilābhassa pubbanimittaṃ.

    ഉത്തരാഭിമുഖഭാവോ പന സബ്ബലോകുത്തരഭാവസ്സ പുബ്ബനിമിത്തം.

    Uttarābhimukhabhāvo pana sabbalokuttarabhāvassa pubbanimittaṃ.

    സത്തപദവീതിഹാരോ, സത്തബോജ്ഝങ്ഗരതനപടിലാഭസ്സ.

    Sattapadavītihāro, sattabojjhaṅgaratanapaṭilābhassa.

    ‘‘സുവണ്ണദണ്ഡാ വീതിപതന്തി ചാമരാ’’തി, ഏത്ഥ വുത്തചാമരുക്ഖേപോ പന സബ്ബതിത്ഥിയനിമ്മദ്ദനസ്സ.

    ‘‘Suvaṇṇadaṇḍā vītipatanti cāmarā’’ti, ettha vuttacāmarukkhepo pana sabbatitthiyanimmaddanassa.

    സേതച്ഛത്തധാരണം, അരഹത്തവിമുത്തിവരവിമലസേതച്ഛത്തപടിലാഭസ്സ.

    Setacchattadhāraṇaṃ, arahattavimuttivaravimalasetacchattapaṭilābhassa.

    സത്തമപദൂപരി ഠത്വാ സബ്ബദിസാനുവിലോകനം, സബ്ബഞ്ഞുതാനാവരണഞാണപടിലാഭസ്സ.

    Sattamapadūpari ṭhatvā sabbadisānuvilokanaṃ, sabbaññutānāvaraṇañāṇapaṭilābhassa.

    ആസഭിവാചാഭാസനം അപ്പടിവത്തിയവരധമ്മചക്കപ്പവത്തനസ്സ പുബ്ബനിമിത്തം.

    Āsabhivācābhāsanaṃ appaṭivattiyavaradhammacakkappavattanassa pubbanimittaṃ.

    തഥാ അയം ഭഗവാപി ഗതോ, തഞ്ചസ്സ ഗമനം തഥം അഹോസി, അവിതഥം, തേസംയേവ വിസേസാധിഗമാനം പുബ്ബനിമിത്തഭാവേന.

    Tathā ayaṃ bhagavāpi gato, tañcassa gamanaṃ tathaṃ ahosi, avitathaṃ, tesaṃyeva visesādhigamānaṃ pubbanimittabhāvena.

    തേനാഹു പോരാണാ –

    Tenāhu porāṇā –

    ‘‘മുഹുത്തജാതോവ ഗവമ്പതീ യഥാ,

    ‘‘Muhuttajātova gavampatī yathā,

    സമേഹി പാദേഹി ഫുസീ വസുന്ധരം;

    Samehi pādehi phusī vasundharaṃ;

    സോ വിക്കമീ സത്ത പദാനി ഗോതമോ,

    So vikkamī satta padāni gotamo,

    സേതഞ്ച ഛത്തം അനുധാരയും മരൂ.

    Setañca chattaṃ anudhārayuṃ marū.

    ഗന്ത്വാന സോ സത്ത പദാനി ഗോതമോ,

    Gantvāna so satta padāni gotamo,

    ദിസാ വിലോകേസി സമാ സമന്തതോ;

    Disā vilokesi samā samantato;

    അട്ഠങ്ഗുപേതം ഗിരമബ്ഭുദീരയി,

    Aṭṭhaṅgupetaṃ giramabbhudīrayi,

    സീഹോ യഥാ പബ്ബതമുദ്ധനിട്ഠിതോ’’തി.

    Sīho yathā pabbatamuddhaniṭṭhito’’ti.

    ഏവം തഥാ ഗതോതി തഥാഗതോ.

    Evaṃ tathā gatoti tathāgato.

    അഥ വാ യഥാ വിപസ്സീ ഭഗവാ…പേ॰… യഥാ കസ്സപോ ഭഗവാ, അയമ്പി ഭഗവാ തഥേവ നേക്ഖമ്മേന കാമച്ഛന്ദം പഹായ ഗതോ , അബ്യാപാദേന ബ്യാപാദം, ആലോകസഞ്ഞായ ഥിനമിദ്ധം, അവിക്ഖേപേന ഉദ്ധച്ചകുക്കുച്ചം, ധമ്മവവത്ഥാനേന വിചികിച്ഛം പഹായ ഞാണേന അവിജ്ജം പദാലേത്വാ, പാമോജ്ജേന അരതിം വിനോദേത്വാ, പഠമജ്ഝാനേന നീവരണകവാടം ഉഗ്ഘാടേത്വാ, ദുതിയജ്ഝാനേന വിതക്കവിചാരം വൂപസമേത്വാ, തതിയജ്ഝാനേന പീതിം വിരാജേത്വാ, ചതുത്ഥജ്ഝാനേന സുഖദുക്ഖം പഹായ, ആകാസാനഞ്ചായതനസമാപത്തിയാ രൂപസഞ്ഞാപടിഘസഞ്ഞാനാനത്തസഞ്ഞായോ സമതിക്കമിത്വാ, വിഞ്ഞാണഞ്ചായതനസമാപത്തിയാ ആകാസാനഞ്ചായതനസഞ്ഞം, ആകിഞ്ചഞ്ഞായതനസമാപത്തിയാ വിഞ്ഞാണഞ്ചായതനസഞ്ഞം, നേവസഞ്ഞാനാസഞ്ഞായതനസമാപത്തിയാ ആകിഞ്ചഞ്ഞായതനസഞ്ഞം സമതിക്കമിത്വാ ഗതോ.

    Atha vā yathā vipassī bhagavā…pe… yathā kassapo bhagavā, ayampi bhagavā tatheva nekkhammena kāmacchandaṃ pahāya gato , abyāpādena byāpādaṃ, ālokasaññāya thinamiddhaṃ, avikkhepena uddhaccakukkuccaṃ, dhammavavatthānena vicikicchaṃ pahāya ñāṇena avijjaṃ padāletvā, pāmojjena aratiṃ vinodetvā, paṭhamajjhānena nīvaraṇakavāṭaṃ ugghāṭetvā, dutiyajjhānena vitakkavicāraṃ vūpasametvā, tatiyajjhānena pītiṃ virājetvā, catutthajjhānena sukhadukkhaṃ pahāya, ākāsānañcāyatanasamāpattiyā rūpasaññāpaṭighasaññānānattasaññāyo samatikkamitvā, viññāṇañcāyatanasamāpattiyā ākāsānañcāyatanasaññaṃ, ākiñcaññāyatanasamāpattiyā viññāṇañcāyatanasaññaṃ, nevasaññānāsaññāyatanasamāpattiyā ākiñcaññāyatanasaññaṃ samatikkamitvā gato.

    അനിച്ചാനുപസ്സനായ നിച്ചസഞ്ഞം പഹായ, ദുക്ഖാനുപസ്സനായ സുഖസഞ്ഞം, അനത്താനുപസ്സനായ അത്തസഞ്ഞം, നിബ്ബിദാനുപസ്സനായ നന്ദിം, വിരാഗാനുപസ്സനായ രാഗം, നിരോധാനുപസ്സനായ സമുദയം, പടിനിസ്സഗ്ഗാനുപസ്സനായ ആദാനം, ഖയാനുപസ്സനായ ഘനസഞ്ഞം, വയാനുപസ്സനായ ആയൂഹനം, വിപരിണാമാനുപസ്സനായ ധുവസഞ്ഞം, അനിമിത്താനുപസ്സനായ നിമിത്തം, അപ്പണിഹിതാനുപസ്സനായ പണിധിം, സുഞ്ഞതാനുപസ്സനായ അഭിനിവേസം, അധിപഞ്ഞാധമ്മവിപസ്സനായ സാരാദാനാഭിനിവേസം, യഥാഭൂതഞാണദസ്സനേന സമ്മോഹാഭിനിവേസം, ആദീനവാനുപസ്സനായ ആലയാഭിനിവേസം, പടിസങ്ഖാനുപസ്സനായ അപ്പടിസങ്ഖം, വിവട്ടാനുപസ്സനായ സംയോഗാഭിനിവേസം, സോതാപത്തിമഗ്ഗേന ദിട്ഠേകട്ഠേ കിലേസേ ഭഞ്ജിത്വാ, സകദാഗാമിമഗ്ഗേന ഓളാരികേ കിലേസേ പഹായ, അനാഗാമിമഗ്ഗേന അണുസഹഗതേ കിലേസേ സമുഗ്ഘാടേത്വാ, അരഹത്തമഗ്ഗേന സബ്ബകിലേസേ സമുച്ഛിന്ദിത്വാ ഗതോ. ഏവമ്പി തഥാ ഗതോതി തഥാഗതോ.

    Aniccānupassanāya niccasaññaṃ pahāya, dukkhānupassanāya sukhasaññaṃ, anattānupassanāya attasaññaṃ, nibbidānupassanāya nandiṃ, virāgānupassanāya rāgaṃ, nirodhānupassanāya samudayaṃ, paṭinissaggānupassanāya ādānaṃ, khayānupassanāya ghanasaññaṃ, vayānupassanāya āyūhanaṃ, vipariṇāmānupassanāya dhuvasaññaṃ, animittānupassanāya nimittaṃ, appaṇihitānupassanāya paṇidhiṃ, suññatānupassanāya abhinivesaṃ, adhipaññādhammavipassanāya sārādānābhinivesaṃ, yathābhūtañāṇadassanena sammohābhinivesaṃ, ādīnavānupassanāya ālayābhinivesaṃ, paṭisaṅkhānupassanāya appaṭisaṅkhaṃ, vivaṭṭānupassanāya saṃyogābhinivesaṃ, sotāpattimaggena diṭṭhekaṭṭhe kilese bhañjitvā, sakadāgāmimaggena oḷārike kilese pahāya, anāgāmimaggena aṇusahagate kilese samugghāṭetvā, arahattamaggena sabbakilese samucchinditvā gato. Evampi tathā gatoti tathāgato.

    കഥം തഥലക്ഖണം ആഗതോതി തഥാഗതോ?പഥവീധാതുയാ കക്ഖളത്തലക്ഖണം തഥം അവിതഥം. ആപോധാതുയാ പഗ്ഘരണലക്ഖണം. തേജോധാതുയാ ഉണ്ഹത്തലക്ഖണം. വായോധാതുയാ വിത്ഥമ്ഭനലക്ഖണം. ആകാസധാതുയാ അസമ്ഫുട്ഠലക്ഖണം. വിഞ്ഞാണധാതുയാ വിജാനനലക്ഖണം.

    Kathaṃ tathalakkhaṇaṃ āgatoti tathāgato?Pathavīdhātuyā kakkhaḷattalakkhaṇaṃ tathaṃ avitathaṃ. Āpodhātuyā paggharaṇalakkhaṇaṃ. Tejodhātuyā uṇhattalakkhaṇaṃ. Vāyodhātuyā vitthambhanalakkhaṇaṃ. Ākāsadhātuyā asamphuṭṭhalakkhaṇaṃ. Viññāṇadhātuyā vijānanalakkhaṇaṃ.

    രൂപസ്സ രുപ്പനലക്ഖണം. വേദനായ വേദയിതലക്ഖണം. സഞ്ഞായ സഞ്ജാനനലക്ഖണം. സങ്ഖാരാനം അഭിസങ്ഖരണലക്ഖണം. വിഞ്ഞാണസ്സ വിജാനനലക്ഖണം.

    Rūpassa ruppanalakkhaṇaṃ. Vedanāya vedayitalakkhaṇaṃ. Saññāya sañjānanalakkhaṇaṃ. Saṅkhārānaṃ abhisaṅkharaṇalakkhaṇaṃ. Viññāṇassa vijānanalakkhaṇaṃ.

    വിതക്കസ്സ അഭിനിരോപനലക്ഖണം. വിചാരസ്സ അനുമജ്ജനലക്ഖണം പീതിയാ ഫരണലക്ഖണം. സുഖസ്സ സാതലക്ഖണം. ചിത്തേകഗ്ഗതായ അവിക്ഖേപലക്ഖണം. ഫസ്സസ്സ ഫുസനലക്ഖണം.

    Vitakkassa abhiniropanalakkhaṇaṃ. Vicārassa anumajjanalakkhaṇaṃ pītiyā pharaṇalakkhaṇaṃ. Sukhassa sātalakkhaṇaṃ. Cittekaggatāya avikkhepalakkhaṇaṃ. Phassassa phusanalakkhaṇaṃ.

    സദ്ധിന്ദ്രിയസ്സ അധിമോക്ഖലക്ഖണം. വീരിയിന്ദ്രിയസ്സ പഗ്ഗഹലക്ഖണം. സതിന്ദ്രിയസ്സ ഉപട്ഠാനലക്ഖണം. സമാധിന്ദ്രിയസ്സ അവിക്ഖേപലക്ഖണം. പഞ്ഞിന്ദ്രിയസ്സ പജാനനലക്ഖണം.

    Saddhindriyassa adhimokkhalakkhaṇaṃ. Vīriyindriyassa paggahalakkhaṇaṃ. Satindriyassa upaṭṭhānalakkhaṇaṃ. Samādhindriyassa avikkhepalakkhaṇaṃ. Paññindriyassa pajānanalakkhaṇaṃ.

    സദ്ധാബലസ്സ അസ്സദ്ധിയേ അകമ്പിയലക്ഖണം. വീരിയബലസ്സ കോസജ്ജേ, സതിബലസ്സ മുട്ഠസ്സച്ചേ. സമാധിബലസ്സ ഉദ്ധച്ചേ, പഞ്ഞാബലസ്സ അവിജ്ജായ അകമ്പിയലക്ഖണം.

    Saddhābalassa assaddhiye akampiyalakkhaṇaṃ. Vīriyabalassa kosajje, satibalassa muṭṭhassacce. Samādhibalassa uddhacce, paññābalassa avijjāya akampiyalakkhaṇaṃ.

    സതിസമ്ബോജ്ഝങ്ഗസ്സ ഉപട്ഠാനലക്ഖണം. ധമ്മവിചയസമ്ബോജ്ഝങ്ഗസ്സ പവിചയലക്ഖണം. വീരിയസമ്ബോജ്ഝങ്ഗസ്സ പഗ്ഗഹലക്ഖണം. പീതിസമ്ബോജ്ഝങ്ഗസ്സ ഫരണലക്ഖണം. പസ്സദ്ധിസമ്ബോജ്ഝങ്ഗസ്സ വൂപസമലക്ഖണം. സമാധിസമ്ബോജ്ഝങ്ഗസ്സ അവിക്ഖേപലക്ഖണം. ഉപേക്ഖാസമ്ബോജ്ഝങ്ഗസ്സ പടിസങ്ഖാനലക്ഖണം.

    Satisambojjhaṅgassa upaṭṭhānalakkhaṇaṃ. Dhammavicayasambojjhaṅgassa pavicayalakkhaṇaṃ. Vīriyasambojjhaṅgassa paggahalakkhaṇaṃ. Pītisambojjhaṅgassa pharaṇalakkhaṇaṃ. Passaddhisambojjhaṅgassa vūpasamalakkhaṇaṃ. Samādhisambojjhaṅgassa avikkhepalakkhaṇaṃ. Upekkhāsambojjhaṅgassa paṭisaṅkhānalakkhaṇaṃ.

    സമ്മാദിട്ഠിയാ ദസ്സനലക്ഖണം. സമ്മാസങ്കപ്പസ്സ അഭിനിരോപനലക്ഖണം. സമ്മാവാചായ പരിഗ്ഗഹലക്ഖണം. സമ്മാകമ്മന്തസ്സ സമുട്ഠാനലക്ഖണം. സമ്മാആജീവസ്സ വോദാനലക്ഖണം. സമ്മാവായാമസ്സ പഗ്ഗഹലക്ഖണം. സമ്മാസതിയാ ഉപട്ഠാനലക്ഖണം. സമ്മാസമാധിസ്സ അവിക്ഖേപലക്ഖണം.

    Sammādiṭṭhiyā dassanalakkhaṇaṃ. Sammāsaṅkappassa abhiniropanalakkhaṇaṃ. Sammāvācāya pariggahalakkhaṇaṃ. Sammākammantassa samuṭṭhānalakkhaṇaṃ. Sammāājīvassa vodānalakkhaṇaṃ. Sammāvāyāmassa paggahalakkhaṇaṃ. Sammāsatiyā upaṭṭhānalakkhaṇaṃ. Sammāsamādhissa avikkhepalakkhaṇaṃ.

    അവിജ്ജായ അഞ്ഞാണലക്ഖണം. സങ്ഖാരാനം ചേതനാലക്ഖണം. വിഞ്ഞാണസ്സ വിജാനനലക്ഖണം. നാമസ്സ നമനലക്ഖണം. രൂപസ്സ രുപ്പനലക്ഖണം. സളായതനസ്സ ആയതനലക്ഖണം. ഫസ്സസ്സ ഫുസനലക്ഖണം. വേദനായ വേദയിതലക്ഖണം. തണ്ഹായ ഹേതുലക്ഖണം. ഉപാദാനസ്സ ഗഹണലക്ഖണം. ഭവസ്സ ആയൂഹനലക്ഖണം. ജാതിയാ നിബ്ബത്തിലക്ഖണം. ജരായ ജീരണലക്ഖണം. മരണസ്സ ചുതിലക്ഖണം.

    Avijjāya aññāṇalakkhaṇaṃ. Saṅkhārānaṃ cetanālakkhaṇaṃ. Viññāṇassa vijānanalakkhaṇaṃ. Nāmassa namanalakkhaṇaṃ. Rūpassa ruppanalakkhaṇaṃ. Saḷāyatanassa āyatanalakkhaṇaṃ. Phassassa phusanalakkhaṇaṃ. Vedanāya vedayitalakkhaṇaṃ. Taṇhāya hetulakkhaṇaṃ. Upādānassa gahaṇalakkhaṇaṃ. Bhavassa āyūhanalakkhaṇaṃ. Jātiyā nibbattilakkhaṇaṃ. Jarāya jīraṇalakkhaṇaṃ. Maraṇassa cutilakkhaṇaṃ.

    ധാതൂനം സുഞ്ഞതാലക്ഖണം. ആയതനാനം ആയതനലക്ഖണം. സതിപട്ഠാനാനം ഉപട്ഠാനലക്ഖണം. സമ്മപ്പധാനാനം പദഹനലക്ഖണം. ഇദ്ധിപാദാനം ഇജ്ഝനലക്ഖണം. ഇന്ദ്രിയാനം അധിപതിലക്ഖണം. ബലാനം അകമ്പിയലക്ഖണം. ബോജ്ഝങ്ഗാനം നിയ്യാനലക്ഖണം. മഗ്ഗസ്സ ഹേതുലക്ഖണം.

    Dhātūnaṃ suññatālakkhaṇaṃ. Āyatanānaṃ āyatanalakkhaṇaṃ. Satipaṭṭhānānaṃ upaṭṭhānalakkhaṇaṃ. Sammappadhānānaṃ padahanalakkhaṇaṃ. Iddhipādānaṃ ijjhanalakkhaṇaṃ. Indriyānaṃ adhipatilakkhaṇaṃ. Balānaṃ akampiyalakkhaṇaṃ. Bojjhaṅgānaṃ niyyānalakkhaṇaṃ. Maggassa hetulakkhaṇaṃ.

    സച്ചാനം തഥലക്ഖണം. സമഥസ്സ അവിക്ഖേപലക്ഖണം. വിപസ്സനായ അനുപസ്സനാലക്ഖണം. സമഥവിപസ്സനാനം ഏകരസലക്ഖണം. യുഗനദ്ധാനം അനതിവത്തനലക്ഖണം.

    Saccānaṃ tathalakkhaṇaṃ. Samathassa avikkhepalakkhaṇaṃ. Vipassanāya anupassanālakkhaṇaṃ. Samathavipassanānaṃ ekarasalakkhaṇaṃ. Yuganaddhānaṃ anativattanalakkhaṇaṃ.

    സീലവിസുദ്ധിയാ സംവരലക്ഖണം. ചിത്തവിസുദ്ധിയാ അവിക്ഖേപലക്ഖണം. ദിട്ഠിവിസുദ്ധിയാ ദസ്സനലക്ഖണം.

    Sīlavisuddhiyā saṃvaralakkhaṇaṃ. Cittavisuddhiyā avikkhepalakkhaṇaṃ. Diṭṭhivisuddhiyā dassanalakkhaṇaṃ.

    ഖയേ ഞാണസ്സ സമുച്ഛേദനലക്ഖണം. അനുപ്പാദേ ഞാണസ്സ പസ്സദ്ധിലക്ഖണം.

    Khaye ñāṇassa samucchedanalakkhaṇaṃ. Anuppāde ñāṇassa passaddhilakkhaṇaṃ.

    ഛന്ദസ്സ മൂലലക്ഖണം. മനസികാരസ്സ സമുട്ഠാപനലക്ഖണം. ഫസ്സസ്സ സമോധാനലക്ഖണം. വേദനായ സമോസരണലക്ഖണം. സമാധിസ്സ പമുഖലക്ഖണം. സതിയാ ആധിപതേയ്യലക്ഖണം. പഞ്ഞായ തതുത്തരിയലക്ഖണം. വിമുത്തിയാ സാരലക്ഖണം… അമതോഗധസ്സ നിബ്ബാനസ്സ പരിയോസാനലക്ഖണം തഥം അവിതഥം. ഏവം തഥലക്ഖണം ഞാണഗതിയാ ആഗതോ അവിരജ്ഝിത്വാ പത്തോ അനുപ്പത്തോതി തഥാഗതോ. ഏവം തഥലക്ഖണം ആഗതോതി തഥാഗതോ.

    Chandassa mūlalakkhaṇaṃ. Manasikārassa samuṭṭhāpanalakkhaṇaṃ. Phassassa samodhānalakkhaṇaṃ. Vedanāya samosaraṇalakkhaṇaṃ. Samādhissa pamukhalakkhaṇaṃ. Satiyā ādhipateyyalakkhaṇaṃ. Paññāya tatuttariyalakkhaṇaṃ. Vimuttiyā sāralakkhaṇaṃ… amatogadhassa nibbānassa pariyosānalakkhaṇaṃ tathaṃ avitathaṃ. Evaṃ tathalakkhaṇaṃ ñāṇagatiyā āgato avirajjhitvā patto anuppattoti tathāgato. Evaṃ tathalakkhaṇaṃ āgatoti tathāgato.

    കഥം തഥധമ്മേ യാഥാവതോ അഭിസമ്ബുദ്ധോതി തഥാഗതോ? തഥധമ്മാ നാമ ചത്താരി അരിയസച്ചാനി. യഥാഹ – ‘‘ചത്താരിമാനി, ഭിക്ഖവേ, തഥാനി അവിതഥാനി അനഞ്ഞഥാനി. കതമാനി ചത്താരി? ‘ഇദം ദുക്ഖ’ന്തി ഭിക്ഖവേ, തഥമേതം അവിതഥമേതം അനഞ്ഞഥമേത’’ന്തി (സം॰ നി॰ ൫.൧൦൯൦) വിത്ഥാരോ. താനി ച ഭഗവാ അഭിസമ്ബുദ്ധോ, തസ്മാ തഥാനം ധമ്മാനം അഭിസമ്ബുദ്ധത്താ തഥാഗതോതി വുച്ചതി. അഭിസമ്ബുദ്ധത്ഥോ ഹേത്ഥ ഗതസദ്ദോ.

    Kathaṃ tathadhamme yāthāvato abhisambuddhoti tathāgato? Tathadhammā nāma cattāri ariyasaccāni. Yathāha – ‘‘cattārimāni, bhikkhave, tathāni avitathāni anaññathāni. Katamāni cattāri? ‘Idaṃ dukkha’nti bhikkhave, tathametaṃ avitathametaṃ anaññathameta’’nti (saṃ. ni. 5.1090) vitthāro. Tāni ca bhagavā abhisambuddho, tasmā tathānaṃ dhammānaṃ abhisambuddhattā tathāgatoti vuccati. Abhisambuddhattho hettha gatasaddo.

    അപി ച ജരാമരണസ്സ ജാതിപച്ചയസമ്ഭൂതസമുദാഗതട്ഠോ തഥോ അവിതഥോ അനഞ്ഞഥോ…പേ॰…, സങ്ഖാരാനം അവിജ്ജാപച്ചയസമ്ഭൂതസമുദാഗതട്ഠോ തഥോ അവിതഥോ അനഞ്ഞഥോ…പേ॰…, തഥാ അവിജ്ജായ സങ്ഖാരാനം പച്ചയട്ഠോ, സങ്ഖാരാനം വിഞ്ഞാണസ്സ പച്ചയട്ഠോ…പേ॰…, ജാതിയാ ജരാമരണസ്സ പച്ചയട്ഠോ തഥോ അവിതഥോ അനഞ്ഞഥോ. തം സബ്ബം ഭഗവാ അഭിസമ്ബുദ്ധോ, തസ്മാപി തഥാനം ധമ്മാനം അഭിസമ്ബുദ്ധത്താ തഥാഗതോതി വുച്ചതി. ഏവം തഥധമ്മേ യാഥാവതോ അഭിസമ്ബുദ്ധോതി തഥാഗതോ.

    Api ca jarāmaraṇassa jātipaccayasambhūtasamudāgataṭṭho tatho avitatho anaññatho…pe…, saṅkhārānaṃ avijjāpaccayasambhūtasamudāgataṭṭho tatho avitatho anaññatho…pe…, tathā avijjāya saṅkhārānaṃ paccayaṭṭho, saṅkhārānaṃ viññāṇassa paccayaṭṭho…pe…, jātiyā jarāmaraṇassa paccayaṭṭho tatho avitatho anaññatho. Taṃ sabbaṃ bhagavā abhisambuddho, tasmāpi tathānaṃ dhammānaṃ abhisambuddhattā tathāgatoti vuccati. Evaṃ tathadhamme yāthāvato abhisambuddhoti tathāgato.

    കഥം തഥദസ്സിതായ തഥാഗതോ? ഭഗവാ യം സദേവകേ ലോകേ…പേ॰…, സദേവമനുസ്സായ പജായ അപരിമാണാസു ലോകധാതൂസു അപരിമാണാനം സത്താനം ചക്ഖുദ്വാരേ ആപാഥമാഗച്ഛന്തം രൂപാരമ്മണം നാമ അത്ഥി, തം സബ്ബാകാരതോ ജാനാതി പസ്സതി. ഏവം ജാനതാ പസ്സതാ ച, തേന തം ഇട്ഠാനിട്ഠാദിവസേന വാ ദിട്ഠസുതമുതവിഞ്ഞാതേസു ലബ്ഭമാനകപദവസേന വാ. ‘‘കതമം തം രൂപം രൂപായതനം? യം രൂപം ചതുന്നം മഹാഭൂതാനം ഉപാദായ വണ്ണനിഭാ സനിദസ്സനം സപ്പടിഘം നീലം പീതക’’ന്തിആദിനാ (ധ॰ സ॰ ൬൧൬) നയേന അനേകേഹി നാമേഹി തേരസഹി വാരേഹി ദ്വേപഞ്ഞാസായ നയേഹി വിഭജ്ജമാനം തഥമേവ ഹോതി, വിതഥം നത്ഥി. ഏസ നയോ സോതദ്വാരാദീസുപി ആപാഥം ആഗച്ഛന്തേസു സദ്ദാദീസു. വുത്തഞ്ചേതം ഭഗവതാ – ‘‘യം ഭിക്ഖവേ, സദേവകസ്സ ലോകസ്സ…പേ॰… സദേവമനുസ്സായ പജായ ദിട്ഠം സുതം മുതം വിഞ്ഞാതം പത്തം പരിയേസിതം അനുവിചരിതം മനസാ, തമഹം ജാനാമി. തമഹം അബ്ഭഞ്ഞാസിം, തം തഥാഗതസ്സ വിദിതം, തം തഥാഗതോ ന ഉപട്ഠാസീ’’തി (അ॰ നി॰ ൪.൨൪). ഏവം തഥദസ്സിതായ തഥാഗതോ. തത്ഥ തഥദസ്സീ അത്ഥേ തഥാഗതോതി പദസമ്ഭവോ വേദിതബ്ബോ.

    Kathaṃ tathadassitāya tathāgato? Bhagavā yaṃ sadevake loke…pe…, sadevamanussāya pajāya aparimāṇāsu lokadhātūsu aparimāṇānaṃ sattānaṃ cakkhudvāre āpāthamāgacchantaṃ rūpārammaṇaṃ nāma atthi, taṃ sabbākārato jānāti passati. Evaṃ jānatā passatā ca, tena taṃ iṭṭhāniṭṭhādivasena vā diṭṭhasutamutaviññātesu labbhamānakapadavasena vā. ‘‘Katamaṃ taṃ rūpaṃ rūpāyatanaṃ? Yaṃ rūpaṃ catunnaṃ mahābhūtānaṃ upādāya vaṇṇanibhā sanidassanaṃ sappaṭighaṃ nīlaṃ pītaka’’ntiādinā (dha. sa. 616) nayena anekehi nāmehi terasahi vārehi dvepaññāsāya nayehi vibhajjamānaṃ tathameva hoti, vitathaṃ natthi. Esa nayo sotadvārādīsupi āpāthaṃ āgacchantesu saddādīsu. Vuttañcetaṃ bhagavatā – ‘‘yaṃ bhikkhave, sadevakassa lokassa…pe… sadevamanussāya pajāya diṭṭhaṃ sutaṃ mutaṃ viññātaṃ pattaṃ pariyesitaṃ anuvicaritaṃ manasā, tamahaṃ jānāmi. Tamahaṃ abbhaññāsiṃ, taṃ tathāgatassa viditaṃ, taṃ tathāgato na upaṭṭhāsī’’ti (a. ni. 4.24). Evaṃ tathadassitāya tathāgato. Tattha tathadassī atthe tathāgatoti padasambhavo veditabbo.

    കഥം തഥവാദിതായ തഥാഗതോ? യം രത്തിം ഭഗവാ ബോധിമണ്ഡേ അപരാജിതപല്ലങ്കേ നിസിന്നോ തിണ്ണം മാരാനം മത്ഥകം മദ്ദിത്വാ അനുത്തരം സമ്മാസമ്ബോധിം അഭിസമ്ബുദ്ധോ, യഞ്ച രത്തിം യമകസാലാനമന്തരേ അനുപാദിസേസായ നിബ്ബാനധാതുയാ പരിനിബ്ബായി, ഏത്ഥന്തരേ പഞ്ചചത്താലീസവസ്സപരിമാണേ കാലേ പഠമബോധിയാപി മജ്ഝിമബോധിയാപി പച്ഛിമബോധിയാപി യം ഭഗവതാ ഭാസിതം – സുത്തം, ഗേയ്യം…പേ॰… വേദല്ലം, തം സബ്ബം അത്ഥതോ ച ബ്യഞ്ജനതോ ച അനുപവജ്ജം, അനൂനമനധികം, സബ്ബാകാരപരിപുണ്ണം, രാഗമദനിമ്മദനം, ദോസമോഹമദനിമ്മദനം. നത്ഥി തത്ഥ വാലഗ്ഗമത്തമ്പി അവക്ഖലിതം, സബ്ബം തം ഏകമുദ്ദികായ ലഞ്ഛിതം വിയ, ഏകനാളിയാ മിതം വിയ, ഏകതുലായ തുലിതം വിയ ച, തഥമേവ ഹോതി അവിതഥം അനഞ്ഞഥം. തേനാഹ – ‘‘യഞ്ച, ചുന്ദ, രത്തിം തഥാഗതോ അനുത്തരം സമ്മാസമ്ബോധിം അഭിസമ്ബുജ്ഝതി, യഞ്ച രത്തിം അനുപാദിസേസായ നിബ്ബാനധാതുയാ പരിനിബ്ബായതി, യം ഏതസ്മിം അന്തരേ ഭാസതി ലപതി നിദ്ദിസതി, സബ്ബം തം തഥേവ ഹോതി, നോ അഞ്ഞഥാ. തസ്മാ ‘തഥാഗതോ’തി വുച്ചതീ’’തി (അ॰ നി॰ ൪.൨൩). ഗദത്ഥോ ഹേത്ഥ ഗതസദ്ദോ. ഏവം തഥവാദിതായ തഥാഗതോ.

    Kathaṃ tathavāditāya tathāgato? Yaṃ rattiṃ bhagavā bodhimaṇḍe aparājitapallaṅke nisinno tiṇṇaṃ mārānaṃ matthakaṃ madditvā anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambuddho, yañca rattiṃ yamakasālānamantare anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyi, etthantare pañcacattālīsavassaparimāṇe kāle paṭhamabodhiyāpi majjhimabodhiyāpi pacchimabodhiyāpi yaṃ bhagavatā bhāsitaṃ – suttaṃ, geyyaṃ…pe… vedallaṃ, taṃ sabbaṃ atthato ca byañjanato ca anupavajjaṃ, anūnamanadhikaṃ, sabbākāraparipuṇṇaṃ, rāgamadanimmadanaṃ, dosamohamadanimmadanaṃ. Natthi tattha vālaggamattampi avakkhalitaṃ, sabbaṃ taṃ ekamuddikāya lañchitaṃ viya, ekanāḷiyā mitaṃ viya, ekatulāya tulitaṃ viya ca, tathameva hoti avitathaṃ anaññathaṃ. Tenāha – ‘‘yañca, cunda, rattiṃ tathāgato anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambujjhati, yañca rattiṃ anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyati, yaṃ etasmiṃ antare bhāsati lapati niddisati, sabbaṃ taṃ tatheva hoti, no aññathā. Tasmā ‘tathāgato’ti vuccatī’’ti (a. ni. 4.23). Gadattho hettha gatasaddo. Evaṃ tathavāditāya tathāgato.

    അപി ച ആഗദനം ആഗദോ, വചനന്തി അത്ഥോ. തയോ അവിപരീതോ ആഗദോ അസ്സാതി, ദ-കാരസ്സ ത-കാരം കത്വാ തഥാഗതോതി ഏവമേതസ്മിം അത്ഥേ പദസിദ്ധി വേദിതബ്ബാ.

    Api ca āgadanaṃ āgado, vacananti attho. Tayo aviparīto āgado assāti, da-kārassa ta-kāraṃ katvā tathāgatoti evametasmiṃ atthe padasiddhi veditabbā.

    കഥം തഥാകാരിതായ തഥാഗതോ? ഭഗവതോ ഹി വാചായ കായോ അനുലോമേതി, കായസ്സപി വാചാ, തസ്മാ യഥാവാദീ തഥാകാരീ, യഥാകാരീ തഥാവാദീ ച ഹോതി. ഏവംഭൂതസ്സ ചസ്സ യഥാവാചാ, കായോപി തഥാ ഗതോ പവത്തോതി അത്ഥോ. യഥാ ച കായോ, വാചാപി തഥാ ഗതാ പവത്താതി തഥാഗതോ. തേനേവാഹ – ‘‘യഥാവാദീ, ഭിക്ഖവേ, തഥാഗതോ തഥാകാരീ, യഥാകാരീ തഥാവാദീ . ഇതി യഥാവാദീ തഥാകാരീ യഥാകാരീ തഥാവാദീ. തസ്മാ ‘തഥാഗതോ’തി വുച്ചതീ’’തി (അ॰ നി॰ ൪.൨൩). ഏവം തഥാകാരിതായ തഥാഗതോ.

    Kathaṃ tathākāritāya tathāgato? Bhagavato hi vācāya kāyo anulometi, kāyassapi vācā, tasmā yathāvādī tathākārī, yathākārī tathāvādī ca hoti. Evaṃbhūtassa cassa yathāvācā, kāyopi tathā gato pavattoti attho. Yathā ca kāyo, vācāpi tathā gatā pavattāti tathāgato. Tenevāha – ‘‘yathāvādī, bhikkhave, tathāgato tathākārī, yathākārī tathāvādī . Iti yathāvādī tathākārī yathākārī tathāvādī. Tasmā ‘tathāgato’ti vuccatī’’ti (a. ni. 4.23). Evaṃ tathākāritāya tathāgato.

    കഥം അഭിഭവനട്ഠേന തഥാഗതോ? ഉപരി ഭവഗ്ഗം ഹേട്ഠാ അവീചിം പരിയന്തം കത്വാ തിരിയം അപരിമാണാസു ലോകധാതൂസു സബ്ബസത്തേ അഭിഭവതി സീലേനപി സമാധിനാപി പഞ്ഞായപി വിമുത്തിയാപി, വിമുത്തിഞാണദസ്സനേനപി ന തസ്സ തുലാ വാ പമാണം വാ അത്ഥി; അതുലോ അപ്പമേയ്യോ അനുത്തരോ രാജാതിരാജാ ദേവദേവോ സക്കാനം അതിസക്കോ ബ്രഹ്മാനം അതിബ്രഹ്മാ. തേനാഹ – ‘‘സദേവകേ, ഭിക്ഖവേ, ലോകേ…പേ॰… സദേവമനുസ്സായ പജായ തഥാഗതോ അഭിഭൂ അനഭിഭൂതോ അഞ്ഞദത്ഥുദസോ വസവത്തീ, തസ്മാ ‘തഥാഗതോ’തി വുച്ചതീ’’തി.

    Kathaṃ abhibhavanaṭṭhena tathāgato? Upari bhavaggaṃ heṭṭhā avīciṃ pariyantaṃ katvā tiriyaṃ aparimāṇāsu lokadhātūsu sabbasatte abhibhavati sīlenapi samādhināpi paññāyapi vimuttiyāpi, vimuttiñāṇadassanenapi na tassa tulā vā pamāṇaṃ vā atthi; atulo appameyyo anuttaro rājātirājā devadevo sakkānaṃ atisakko brahmānaṃ atibrahmā. Tenāha – ‘‘sadevake, bhikkhave, loke…pe… sadevamanussāya pajāya tathāgato abhibhū anabhibhūto aññadatthudaso vasavattī, tasmā ‘tathāgato’ti vuccatī’’ti.

    തത്രേവം പദസിദ്ധി വേദിതബ്ബാ. അഗദോ വിയ അഗദോ. കോ പനേസ? ദേസനാവിലാസമയോ ചേവ പുഞ്ഞുസ്സയോ ച. തേന ഹേസ മഹാനുഭാവോ ഭിസക്കോ ദിബ്ബാഗദേന സപ്പേ വിയ സബ്ബപരപ്പവാദിനോ സദേവകഞ്ച ലോകം അഭിഭവതി. ഇതി സബ്ബാലോകാഭിഭവനേ തഥോ അവിപരീതോ ദേസനാവിലാസമയോ ചേവ പുഞ്ഞുസ്സയോ ച അഗദോ അസ്സാതി. ദ-കാരസ്സ ത-കാരം കത്വാ തഥാഗതോതി വേദിതബ്ബോ. ഏവം അഭിഭവനട്ഠേന തഥാഗതോ.

    Tatrevaṃ padasiddhi veditabbā. Agado viya agado. Ko panesa? Desanāvilāsamayo ceva puññussayo ca. Tena hesa mahānubhāvo bhisakko dibbāgadena sappe viya sabbaparappavādino sadevakañca lokaṃ abhibhavati. Iti sabbālokābhibhavane tatho aviparīto desanāvilāsamayo ceva puññussayo ca agado assāti. Da-kārassa ta-kāraṃ katvā tathāgatoti veditabbo. Evaṃ abhibhavanaṭṭhena tathāgato.

    അപി ച തഥായ ഗതോതിപി തഥാഗതോ, തഥം ഗതോതിപി തഥാഗതോ. ഗതോതി അവഗതോ, അതീതോ പത്തോ പടിപന്നോതി അത്ഥോ.

    Api ca tathāya gatotipi tathāgato, tathaṃ gatotipi tathāgato. Gatoti avagato, atīto patto paṭipannoti attho.

    തത്ഥ സകലലോകം തീരണപരിഞ്ഞായ തഥായ ഗതോ അവഗതോതി തഥാഗതോ. ലോകസമുദയം പഹാനപരിഞ്ഞായ തഥായ ഗതോ അതീതോതി തഥാഗതോ. ലോകനിരോധം സച്ഛികിരിയായ തഥായ ഗതോ പത്തോതി തഥാഗതോ. ലോകനിരോധഗാമിനിം പടിപദം തഥം ഗതോ പടിപന്നോതി തഥാഗതോ. തേന വുത്തം ഭഗവതാ –

    Tattha sakalalokaṃ tīraṇapariññāya tathāya gato avagatoti tathāgato. Lokasamudayaṃ pahānapariññāya tathāya gato atītoti tathāgato. Lokanirodhaṃ sacchikiriyāya tathāya gato pattoti tathāgato. Lokanirodhagāminiṃ paṭipadaṃ tathaṃ gato paṭipannoti tathāgato. Tena vuttaṃ bhagavatā –

    ‘‘ലോകോ, ഭിക്ഖവേ, തഥാഗതേന അഭിസമ്ബുദ്ധോ, ലോകസ്മാ തഥാഗതോ വിസംയുത്തോ. ലോകസമുദയോ, ഭിക്ഖവേ, തഥാഗതേന അഭിസമ്ബുദ്ധോ, ലോകസമുദയോ തഥാഗതസ്സ പഹീനോ. ലോകനിരോധോ, ഭിക്ഖവേ, തഥാഗതേന അഭിസമ്ബുദ്ധോ, ലോകനിരോധോ തഥാഗതസ്സ സച്ഛികതോ. ലോകനിരോധഗാമിനീ പടിപദാ, ഭിക്ഖവേ, തഥാഗതേന അഭിസമ്ബുദ്ധാ, ലോകനിരോധഗാമിനീ പടിപദാ തഥാഗതസ്സ ഭാവിതാ. യം ഭിക്ഖവേ, സദേവകസ്സ ലോകസ്സ…പേ॰… സബ്ബം തം തഥാഗതേന അഭിസമ്ബുദ്ധം. തസ്മാ, തഥാഗതോതി വുച്ചതീ’’തി (അ॰ നി॰ ൪.൨൩).

    ‘‘Loko, bhikkhave, tathāgatena abhisambuddho, lokasmā tathāgato visaṃyutto. Lokasamudayo, bhikkhave, tathāgatena abhisambuddho, lokasamudayo tathāgatassa pahīno. Lokanirodho, bhikkhave, tathāgatena abhisambuddho, lokanirodho tathāgatassa sacchikato. Lokanirodhagāminī paṭipadā, bhikkhave, tathāgatena abhisambuddhā, lokanirodhagāminī paṭipadā tathāgatassa bhāvitā. Yaṃ bhikkhave, sadevakassa lokassa…pe… sabbaṃ taṃ tathāgatena abhisambuddhaṃ. Tasmā, tathāgatoti vuccatī’’ti (a. ni. 4.23).

    തസ്സപി ഏവം അത്ഥോ വേദിതബ്ബോ. ഇദമ്പി ച തഥാഗതസ്സ തഥാഗതഭാവദീപനേ മുഖമത്തമേവ. സബ്ബാകാരേന പന തഥാഗതോവ തഥാഗതസ്സ തഥാഗതഭാവം വണ്ണേയ്യ.

    Tassapi evaṃ attho veditabbo. Idampi ca tathāgatassa tathāgatabhāvadīpane mukhamattameva. Sabbākārena pana tathāgatova tathāgatassa tathāgatabhāvaṃ vaṇṇeyya.

    കതമഞ്ച തം ഭിക്ഖവേതി യേന അപ്പമത്തകേന ഓരമത്തകേന സീലമത്തകേന പുഥുജ്ജനോ തഥാഗതസ്സ വണ്ണം വദമാനോ വദേയ്യ, തം കതമന്തി പുച്ഛതി? തത്ഥ പുച്ഛാ നാമ അദിട്ഠജോതനാ പുച്ഛാ, ദിട്ഠസംസന്ദനാ പുച്ഛാ, വിമതിച്ഛേദനാ പുച്ഛാ, അനുമതിപുച്ഛാ, കഥേതുകമ്യതാ പുച്ഛാതി പഞ്ചവിധാ ഹോതി.

    Katamañca taṃ bhikkhaveti yena appamattakena oramattakena sīlamattakena puthujjano tathāgatassa vaṇṇaṃ vadamāno vadeyya, taṃ katamanti pucchati? Tattha pucchā nāma adiṭṭhajotanā pucchā, diṭṭhasaṃsandanā pucchā, vimaticchedanā pucchā, anumatipucchā, kathetukamyatā pucchāti pañcavidhā hoti.

    തത്ഥ കതമാ അദിട്ഠജോതനാ പുച്ഛാ? പകതിയാ ലക്ഖണം അഞ്ഞാതം ഹോതി, അദിട്ഠം അതുലിതം അതീരിതം അവിഭൂതം അവിഭാവിതം, തസ്സ ഞാണായ ദസ്സനായ തുലനായ തീരണായ വിഭാവനായ പഞ്ഹം പുച്ഛതി, അയം അദിട്ഠജോതനാ പുച്ഛാ.

    Tattha katamā adiṭṭhajotanā pucchā? Pakatiyā lakkhaṇaṃ aññātaṃ hoti, adiṭṭhaṃ atulitaṃ atīritaṃ avibhūtaṃ avibhāvitaṃ, tassa ñāṇāya dassanāya tulanāya tīraṇāya vibhāvanāya pañhaṃ pucchati, ayaṃ adiṭṭhajotanā pucchā.

    കതമാ ദിട്ഠസംസന്ദനാ പുച്ഛാ? പകതിയാ ലക്ഖണം ഞാതം ഹോതി, ദിട്ഠം തുലിതം തീരിതം വിഭൂതം വിഭാവിതം, തസ്സ അഞ്ഞേഹി പണ്ഡിതേഹി സദ്ധിം സംസന്ദനത്ഥായ പഞ്ഹം പുച്ഛതി, അയം ദിട്ഠസംസന്ദനാ പുച്ഛാ.

    Katamā diṭṭhasaṃsandanā pucchā? Pakatiyā lakkhaṇaṃ ñātaṃ hoti, diṭṭhaṃ tulitaṃ tīritaṃ vibhūtaṃ vibhāvitaṃ, tassa aññehi paṇḍitehi saddhiṃ saṃsandanatthāya pañhaṃ pucchati, ayaṃ diṭṭhasaṃsandanā pucchā.

    കതമാ വിമതിച്ഛേദനാ പുച്ഛാ? പകതിയാ സംസയപക്ഖന്ദോ ഹോതി, വിമതിപക്ഖന്ദോ, ദ്വേള്ഹകജാതോ, ‘‘ഏവം നു ഖോ, ന നു ഖോ, കിന്നു ഖോ, കഥം നു ഖോ’’തി. സോ വിമതിച്ഛേദനത്ഥായ പഞ്ഹം പുച്ഛതി. അയം വിമതിച്ഛേദനാ പുച്ഛാ.

    Katamā vimaticchedanā pucchā? Pakatiyā saṃsayapakkhando hoti, vimatipakkhando, dveḷhakajāto, ‘‘evaṃ nu kho, na nu kho, kinnu kho, kathaṃ nu kho’’ti. So vimaticchedanatthāya pañhaṃ pucchati. Ayaṃ vimaticchedanā pucchā.

    കതമാ അനുമതിപുച്ഛാ? ഭഗവാ ഭിക്ഖൂനം അനുമതിയാ പഞ്ഹം പുച്ഛതി – ‘‘തം കിം മഞ്ഞഥ, ഭിക്ഖവേ, രൂപം നിച്ചം വാ അനിച്ചം വാ’’തി. അനിച്ചം, ഭന്തേ. യം പനാനിച്ചം , ദുക്ഖം വാ തം സുഖം വാതി? ദുക്ഖം ഭന്തേതി (മഹാവ॰ ൨൧) സബ്ബം വത്തബ്ബം, അയം അനുമതിപുച്ഛാ.

    Katamā anumatipucchā? Bhagavā bhikkhūnaṃ anumatiyā pañhaṃ pucchati – ‘‘taṃ kiṃ maññatha, bhikkhave, rūpaṃ niccaṃ vā aniccaṃ vā’’ti. Aniccaṃ, bhante. Yaṃ panāniccaṃ , dukkhaṃ vā taṃ sukhaṃ vāti? Dukkhaṃ bhanteti (mahāva. 21) sabbaṃ vattabbaṃ, ayaṃ anumatipucchā.

    കതമാ കഥേതുകമ്യതാ പുച്ഛാ? ഭഗവാ ഭിക്ഖൂനം കഥേതുകമ്യതായ പഞ്ഹം പുച്ഛതി. ചത്താരോമേ, ഭിക്ഖവേ, സതിപട്ഠാനാ. കതമേ ചത്താരോ?…പേ॰… അട്ഠിമേ ഭിക്ഖവേ മഗ്ഗങ്ഗാ. കതമേ അട്ഠാതി, അയം കഥേതുകമ്യതാ പുച്ഛാ.

    Katamā kathetukamyatā pucchā? Bhagavā bhikkhūnaṃ kathetukamyatāya pañhaṃ pucchati. Cattārome, bhikkhave, satipaṭṭhānā. Katame cattāro?…Pe… aṭṭhime bhikkhave maggaṅgā. Katame aṭṭhāti, ayaṃ kathetukamyatā pucchā.

    ഇതി ഇമാസു പഞ്ചസു പുച്ഛാസു അദിട്ഠസ്സ താവ കസ്സചി ധമ്മസ്സ അഭാവതോ തഥാഗതസ്സ അദിട്ഠജോതനാ പുച്ഛാ നത്ഥി. ‘‘ഇദം നാമ അഞ്ഞേഹി പണ്ഡിതേഹി സമണബ്രാഹ്മണേഹി സദ്ധിം സംസന്ദിത്വാ ദേസേസ്സാമീ’’തി സമന്നാഹാരസ്സേവ അനുപ്പജ്ജനതോ ദിട്ഠസംസന്ദനാ പുച്ഛാപി നത്ഥി. യസ്മാ പന ബുദ്ധാനം ഏകധമ്മേപി ആസപ്പനാ പരിസപ്പനാ നത്ഥി, ബോധിമണ്ഡേയേവ സബ്ബാ കങ്ഖാ ഛിന്നാ; തസ്മാ വിമതിച്ഛേദനാ പുച്ഛാപി നത്ഥിയേവ. അവസേസാ പന ദ്വേ പുച്ഛാ ബുദ്ധാനം അത്ഥി, താസു അയം കഥേതുകമ്യതാ പുച്ഛാ നാമ.

    Iti imāsu pañcasu pucchāsu adiṭṭhassa tāva kassaci dhammassa abhāvato tathāgatassa adiṭṭhajotanā pucchā natthi. ‘‘Idaṃ nāma aññehi paṇḍitehi samaṇabrāhmaṇehi saddhiṃ saṃsanditvā desessāmī’’ti samannāhārasseva anuppajjanato diṭṭhasaṃsandanā pucchāpi natthi. Yasmā pana buddhānaṃ ekadhammepi āsappanā parisappanā natthi, bodhimaṇḍeyeva sabbā kaṅkhā chinnā; tasmā vimaticchedanā pucchāpi natthiyeva. Avasesā pana dve pucchā buddhānaṃ atthi, tāsu ayaṃ kathetukamyatā pucchā nāma.

    . ഇദാനി തം കഥേതുകമ്യതായ പുച്ഛായ പുച്ഛിതമത്ഥം കഥേതും ‘‘പാണാതിപാതം പഹായാ’’തിആദിമാഹ.

    8. Idāni taṃ kathetukamyatāya pucchāya pucchitamatthaṃ kathetuṃ ‘‘pāṇātipātaṃ pahāyā’’tiādimāha.

    തത്ഥ പാണസ്സ അതിപാതോ പാണാതിപാതോ, പാണവധോ, പാണഘാതോതി വുത്തം ഹോതി. പാണോതി ചേത്ഥ വോഹാരതോ സത്തോ, പരമത്ഥതോ ജീവിതിന്ദ്രിയം, തസ്മിം പന പാണേ പാണസഞ്ഞിനോ ജീവിതിന്ദ്രിയുപച്ഛേദകഉപക്കമസമുട്ഠാപികാ കായവചീദ്വാരാനം അഞ്ഞതരദ്വാരപ്പവത്താ വധകചേതനാ പാണാതിപാതോ. സോ ഗുണവിരഹിതേസു തിരച്ഛാനഗതാദീസു പാണേസു ഖുദ്ദകേ പാണേ അപ്പസാവജ്ജോ, മഹാസരീരേ മഹാസാവജ്ജോ, കസ്മാ? പയോഗമഹന്തതായ. പയോഗസമത്തേപി വത്ഥുമഹന്തതായ. ഗുണവന്തേസു മനുസ്സാദീസു അപ്പഗുണേ പാണേ അപ്പസാവജ്ജോ, മഹാഗുണേ മഹാസാവജ്ജോ. സരീരഗുണാനം പന സമഭാവേ സതി കിലേസാനം ഉപക്കമാനഞ്ച മുദുതായ അപ്പസാവജ്ജോ, തിബ്ബതായ മഹാസാവജ്ജോതി വേദിതബ്ബോ.

    Tattha pāṇassa atipāto pāṇātipāto, pāṇavadho, pāṇaghātoti vuttaṃ hoti. Pāṇoti cettha vohārato satto, paramatthato jīvitindriyaṃ, tasmiṃ pana pāṇe pāṇasaññino jīvitindriyupacchedakaupakkamasamuṭṭhāpikā kāyavacīdvārānaṃ aññataradvārappavattā vadhakacetanā pāṇātipāto. So guṇavirahitesu tiracchānagatādīsu pāṇesu khuddake pāṇe appasāvajjo, mahāsarīre mahāsāvajjo, kasmā? Payogamahantatāya. Payogasamattepi vatthumahantatāya. Guṇavantesu manussādīsu appaguṇe pāṇe appasāvajjo, mahāguṇe mahāsāvajjo. Sarīraguṇānaṃ pana samabhāve sati kilesānaṃ upakkamānañca mudutāya appasāvajjo, tibbatāya mahāsāvajjoti veditabbo.

    തസ്സ പഞ്ച സമ്ഭാരാ ഹോന്തി – പാണോ, പാണസഞ്ഞിതാ, വധകചിത്തം, ഉപക്കമോ, തേന മരണന്തി . ഛ പയോഗാ – സാഹത്ഥികോ, ആണത്തികോ, നിസ്സഗ്ഗിയോ, ഥാവരോ, വിജ്ജാമയോ, ഇദ്ധിമയോതി. ഇമസ്മിം പനത്ഥേ വിത്ഥാരിയമാനേ അതിവിയ പപഞ്ചോ ഹോതി, തസ്മാ തം ന വിത്ഥാരയാമ, അഞ്ഞഞ്ച ഏവരൂപം. അത്ഥികേഹി പന സമന്തപാസാദികം വിനയട്ഠകഥം ഓലോകേത്വാ ഗഹേതബ്ബം.

    Tassa pañca sambhārā honti – pāṇo, pāṇasaññitā, vadhakacittaṃ, upakkamo, tena maraṇanti . Cha payogā – sāhatthiko, āṇattiko, nissaggiyo, thāvaro, vijjāmayo, iddhimayoti. Imasmiṃ panatthe vitthāriyamāne ativiya papañco hoti, tasmā taṃ na vitthārayāma, aññañca evarūpaṃ. Atthikehi pana samantapāsādikaṃ vinayaṭṭhakathaṃ oloketvā gahetabbaṃ.

    പഹായാതി ഇമം പാണാതിപാതചേതനാസങ്ഖാതം ദുസ്സീല്യം പജഹിത്വാ. പടിവിരതോതി പഹീനകാലതോ പട്ഠായ തതോ ദുസ്സീല്യതോ ഓരതോ വിരതോവ. നത്ഥി തസ്സ വീതിക്കമിസ്സാമീതി ചക്ഖുസോതവിഞ്ഞേയ്യാ ധമ്മാ പഗേവ കായികാതി ഇമിനാവ നയേന അഞ്ഞേസുപി ഏവരൂപേസു പദേസു അത്ഥോ വേദിതബ്ബോ.

    Pahāyāti imaṃ pāṇātipātacetanāsaṅkhātaṃ dussīlyaṃ pajahitvā. Paṭiviratoti pahīnakālato paṭṭhāya tato dussīlyato orato viratova. Natthi tassa vītikkamissāmīti cakkhusotaviññeyyā dhammā pageva kāyikāti imināva nayena aññesupi evarūpesu padesu attho veditabbo.

    സമണോതി ഭഗവാ സമിതപാപതായ ലദ്ധവോഹാരോ. ഗോതമോതി ഗോത്തവസേന. ന കേവലഞ്ച ഭഗവായേവ പാണാതിപാതാ പടിവിരതോ, ഭിക്ഖുസങ്ഘോപി പടിവിരതോ, ദേസനാ പന ആദിതോ പട്ഠായ ഏവം ആഗതാ, അത്ഥം പന ദീപേന്തേന ഭിക്ഖുസങ്ഘവസേനാപി ദീപേതും വട്ടതി.

    Samaṇoti bhagavā samitapāpatāya laddhavohāro. Gotamoti gottavasena. Na kevalañca bhagavāyeva pāṇātipātā paṭivirato, bhikkhusaṅghopi paṭivirato, desanā pana ādito paṭṭhāya evaṃ āgatā, atthaṃ pana dīpentena bhikkhusaṅghavasenāpi dīpetuṃ vaṭṭati.

    നിഹിതദണ്ഡോ നിഹിതസത്ഥോതി പരൂപഘാതത്ഥായ ദണ്ഡം വാ സത്ഥം വാ ആദായ അവത്തനതോ നിക്ഖിത്തദണ്ഡോ ചേവ നിക്ഖിത്തസത്ഥോ ചാതി അത്ഥോ. ഏത്ഥ ച ഠപേത്വാ ദണ്ഡം സബ്ബമ്പി അവസേസം ഉപകരണം സത്താനം വിഹേഠനഭാവതോ സത്ഥന്തി വേദിതബ്ബം. യം പന ഭിക്ഖൂ കത്തരദണ്ഡം വാ ദന്തകട്ഠം വാ വാസിം പിപ്ഫലികം വാ ഗഹേത്വാ വിചരന്തി, ന തം പരൂപഘാതത്ഥായ. തസ്മാ നിഹിതദണ്ഡോ നിഹിതസത്ഥോ ത്വേവ സങ്ഖ്യം ഗച്ഛതി.

    Nihitadaṇḍo nihitasatthoti parūpaghātatthāya daṇḍaṃ vā satthaṃ vā ādāya avattanato nikkhittadaṇḍo ceva nikkhittasattho cāti attho. Ettha ca ṭhapetvā daṇḍaṃ sabbampi avasesaṃ upakaraṇaṃ sattānaṃ viheṭhanabhāvato satthanti veditabbaṃ. Yaṃ pana bhikkhū kattaradaṇḍaṃ vā dantakaṭṭhaṃ vā vāsiṃ pipphalikaṃ vā gahetvā vicaranti, na taṃ parūpaghātatthāya. Tasmā nihitadaṇḍo nihitasattho tveva saṅkhyaṃ gacchati.

    ലജ്ജീതി പാപജിഗുച്ഛനലക്ഖണായ ലജ്ജായ സമന്നാഗതോ. ദയാപന്നോതി ദയം മേത്തചിത്തതം ആപന്നോ. സബ്ബപാണഭൂതഹിതാനുകമ്പീതി; സബ്ബേ പാണഭൂതേ ഹിതേന അനുകമ്പകോ. തായ ദയാപന്നതായ സബ്ബേസം പാണഭൂതാനം ഹിതചിത്തകോതി അത്ഥോ. വിഹരതീതി ഇരിയതി യപേതി യാപേതി പാലേതി . ഇതി വാ ഹി, ഭിക്ഖവേതി ഏവം വാ ഭിക്ഖവേ. വാ സദ്ദോ ഉപരി ‘‘അദിന്നാദാനം പഹായാ’’തിആദീനി അപേക്ഖിത്വാ വികപ്പത്ഥോ വുത്തോ, ഏവം സബ്ബത്ഥ പുരിമം വാ പച്ഛിമം വാ അപേക്ഖിത്വാ വികപ്പഭാവോ വേദിതബ്ബോ.

    Lajjīti pāpajigucchanalakkhaṇāya lajjāya samannāgato. Dayāpannoti dayaṃ mettacittataṃ āpanno. Sabbapāṇabhūtahitānukampīti; sabbe pāṇabhūte hitena anukampako. Tāya dayāpannatāya sabbesaṃ pāṇabhūtānaṃ hitacittakoti attho. Viharatīti iriyati yapeti yāpeti pāleti . Iti vā hi, bhikkhaveti evaṃ vā bhikkhave. Vā saddo upari ‘‘adinnādānaṃ pahāyā’’tiādīni apekkhitvā vikappattho vutto, evaṃ sabbattha purimaṃ vā pacchimaṃ vā apekkhitvā vikappabhāvo veditabbo.

    അയം പനേത്ഥ സങ്ഖേപോ – ഭിക്ഖവേ, പുഥുജ്ജനോ തഥാഗതസ്സ വണ്ണം വദമാനോ ഏവം വദേയ്യ – ‘‘സമണോ ഗോതമോ പാണം ന ഹനതി, ന ഘാതേതി, ന തത്ഥ സമനുഞ്ഞോ ഹോതി, വിരതോ ഇമസ്മാ ദുസ്സീല്യാ; അഹോ, വത രേ ബുദ്ധഗുണാ മഹന്താ’’തി, ഇതി മഹന്തം ഉസ്സാഹം കത്വാ വണ്ണം വത്തുകാമോപി അപ്പമത്തകം ഓരമത്തകം ആചാരസീലമത്തകമേവ വക്ഖതി. ഉപരി അസാധാരണഭാവം നിസ്സായ വണ്ണം വത്തും ന സക്ഖിസ്സതി. ന കേവലഞ്ച പുഥുജ്ജനോവ സോതാപന്നസകദാഗാമിഅനാഗാമിഅരഹന്തോപി പച്ചേകബുദ്ധാപി ന സക്കോന്തിയേവ; തഥാഗതോയേവ പന സക്കോതി, തം വോ ഉപരി വക്ഖാമീതി, അയമേത്ഥ സാധിപ്പായാ അത്ഥവണ്ണനാ. ഇതോ പരം പന അപുബ്ബപദമേവ വണ്ണയിസ്സാമ.

    Ayaṃ panettha saṅkhepo – bhikkhave, puthujjano tathāgatassa vaṇṇaṃ vadamāno evaṃ vadeyya – ‘‘samaṇo gotamo pāṇaṃ na hanati, na ghāteti, na tattha samanuñño hoti, virato imasmā dussīlyā; aho, vata re buddhaguṇā mahantā’’ti, iti mahantaṃ ussāhaṃ katvā vaṇṇaṃ vattukāmopi appamattakaṃ oramattakaṃ ācārasīlamattakameva vakkhati. Upari asādhāraṇabhāvaṃ nissāya vaṇṇaṃ vattuṃ na sakkhissati. Na kevalañca puthujjanova sotāpannasakadāgāmianāgāmiarahantopi paccekabuddhāpi na sakkontiyeva; tathāgatoyeva pana sakkoti, taṃ vo upari vakkhāmīti, ayamettha sādhippāyā atthavaṇṇanā. Ito paraṃ pana apubbapadameva vaṇṇayissāma.

    അദിന്നാദാനം പഹായാതി ഏത്ഥ അദിന്നസ്സ ആദാനം അദിന്നാദാനം, പരസംഹരണം, ഥേയ്യം, ചോരികാതി വുത്തം ഹോതി. തത്ഥ അദിന്നന്തി പരപരിഗ്ഗഹിതം, യത്ഥ പരോ യഥാകാമകാരിതം ആപജ്ജന്തോ അദണ്ഡാരഹോ അനുപവജ്ജോ ച ഹോതി. തസ്മിം പരപരിഗ്ഗഹിതേ പരപരിഗ്ഗഹിതസഞ്ഞിനോ, തദാദായകഉപക്കമസമുട്ഠാപികാ ഥേയ്യചേതനാ അദിന്നാദാനം. തം ഹീനേ പരസന്തകേ അപ്പസാവജ്ജം, പണീതേ മഹാസാവജ്ജം, കസ്മാ? വത്ഥുപണീതതായ. വത്ഥുസമത്തേ സതി ഗുണാധികാനം സന്തകേ വത്ഥുസ്മിം മഹാസാവജ്ജം . തം തം ഗുണാധികം ഉപാദായ തതോ തതോ ഹീനഗുണസ്സ സന്തകേ വത്ഥുസ്മിം അപ്പസാവജ്ജം.

    Adinnādānaṃ pahāyāti ettha adinnassa ādānaṃ adinnādānaṃ, parasaṃharaṇaṃ, theyyaṃ, corikāti vuttaṃ hoti. Tattha adinnanti parapariggahitaṃ, yattha paro yathākāmakāritaṃ āpajjanto adaṇḍāraho anupavajjo ca hoti. Tasmiṃ parapariggahite parapariggahitasaññino, tadādāyakaupakkamasamuṭṭhāpikā theyyacetanā adinnādānaṃ. Taṃ hīne parasantake appasāvajjaṃ, paṇīte mahāsāvajjaṃ, kasmā? Vatthupaṇītatāya. Vatthusamatte sati guṇādhikānaṃ santake vatthusmiṃ mahāsāvajjaṃ . Taṃ taṃ guṇādhikaṃ upādāya tato tato hīnaguṇassa santake vatthusmiṃ appasāvajjaṃ.

    തസ്സ പഞ്ച സമ്ഭാരാ ഹോന്തി – പരപരിഗ്ഗഹിതം, പരപരിഗ്ഗഹിതസഞ്ഞിതാ, ഥേയ്യചിത്തം, ഉപക്കമോ, തേന ഹരണന്തി. ഛ പയോഗാ – സാഹത്ഥികാദയോവ. തേ ച ഖോ യഥാനുരൂപം ഥേയ്യാവഹാരോ, പസയ്ഹാവഹാരോ, പടിച്ഛന്നാവഹാരോ, പരികപ്പാവഹാരോ, കുസാവഹാരോതി ഇമേസം അവഹാരാനം വസേന പവത്താ, അയമേത്ഥ സങ്ഖേപോ. വിത്ഥാരോ പന സമന്തപാസാദികായം വുത്തോ.

    Tassa pañca sambhārā honti – parapariggahitaṃ, parapariggahitasaññitā, theyyacittaṃ, upakkamo, tena haraṇanti. Cha payogā – sāhatthikādayova. Te ca kho yathānurūpaṃ theyyāvahāro, pasayhāvahāro, paṭicchannāvahāro, parikappāvahāro, kusāvahāroti imesaṃ avahārānaṃ vasena pavattā, ayamettha saṅkhepo. Vitthāro pana samantapāsādikāyaṃ vutto.

    ദിന്നമേവ ആദിയതീതി ദിന്നാദായീ. ചിത്തേനപി ദിന്നമേവ പടികങ്ഖതീതി ദിന്നപാടികങ്ഖീ. ഥേനേതീതി ഥേനോ. ന ഥേനേന അഥേനേന. അഥേനത്തായേവ സുചിഭൂതേന. അത്തനാതി അത്തഭാവേന. അഥേനം സുചിഭൂതം അത്താനം കത്വാ വിഹരതീതി വുത്തം ഹോതി. സേസം പഠമസിക്ഖാപദേ വുത്തനയേനേവ യോജേതബ്ബം. യഥാ ച ഇധ, ഏവം സബ്ബത്ഥ.

    Dinnameva ādiyatīti dinnādāyī. Cittenapi dinnameva paṭikaṅkhatīti dinnapāṭikaṅkhī. Thenetīti theno. Na thenena athenena. Athenattāyeva sucibhūtena. Attanāti attabhāvena. Athenaṃ sucibhūtaṃ attānaṃ katvā viharatīti vuttaṃ hoti. Sesaṃ paṭhamasikkhāpade vuttanayeneva yojetabbaṃ. Yathā ca idha, evaṃ sabbattha.

    അബ്രഹ്മചരിയന്തി അസേട്ഠചരിയം. ബ്രഹ്മം സേട്ഠം ആചാരം ചരതീതി ബ്രഹ്മചാരീ. ആരാചാരീതി അബ്രഹ്മചരിയതോ ദൂരചാരീ. മേഥുനാതി രാഗപരിയുട്ഠാനവസേന സദിസത്താ മേഥുനകാതി ലദ്ധവോഹാരേഹി പടിസേവിതബ്ബതോ മേഥുനാതി സങ്ഖ്യം ഗതാ അസദ്ധമ്മാ. ഗാമധമ്മാതി ഗാമവാസീനം ധമ്മാ.

    Abrahmacariyanti aseṭṭhacariyaṃ. Brahmaṃ seṭṭhaṃ ācāraṃ caratīti brahmacārī. Ārācārīti abrahmacariyato dūracārī. Methunāti rāgapariyuṭṭhānavasena sadisattā methunakāti laddhavohārehi paṭisevitabbato methunāti saṅkhyaṃ gatā asaddhammā. Gāmadhammāti gāmavāsīnaṃ dhammā.

    . മുസാവാദം പഹായാതി ഏത്ഥ മുസാതി വിസംവാദനപുരേക്ഖാരസ്സ അത്ഥഭഞ്ജനകോ വചീപയോഗോ കായപയോഗോ, വാ വിസംവാദനാധിപ്പായേന പനസ്സ പരവിസംവാദകകായവചീപയോഗസമുട്ഠാപികാ ചേതനാ മുസാവാദോ.

    9.Musāvādaṃ pahāyāti ettha musāti visaṃvādanapurekkhārassa atthabhañjanako vacīpayogo kāyapayogo, vā visaṃvādanādhippāyena panassa paravisaṃvādakakāyavacīpayogasamuṭṭhāpikā cetanā musāvādo.

    അപരോ നയോ, ‘മുസാ’തി അഭൂതം അതച്ഛം വത്ഥു. ‘വാദോ’തി തസ്സ ഭൂതതോ തച്ഛതോ വിഞ്ഞാപനം. ലക്ഖണതോ പന അതഥം വത്ഥും തഥതോ പരം വിഞ്ഞാപേതുകാമസ്സ തഥാവിഞ്ഞത്തിസമുട്ഠാപികാ ചേതനാ മുസാവാദോ. സോ യമത്ഥം ഭഞ്ജതി, തസ്സ അപ്പതായ അപ്പസാവജ്ജോ, മഹന്തതായ മഹാസാവജ്ജോ.

    Aparo nayo, ‘musā’ti abhūtaṃ atacchaṃ vatthu. ‘Vādo’ti tassa bhūtato tacchato viññāpanaṃ. Lakkhaṇato pana atathaṃ vatthuṃ tathato paraṃ viññāpetukāmassa tathāviññattisamuṭṭhāpikā cetanā musāvādo. So yamatthaṃ bhañjati, tassa appatāya appasāvajjo, mahantatāya mahāsāvajjo.

    അപി ച ഗഹട്ഠാനം അത്തനോ സന്തകം അദാതുകാമതായ നത്ഥീതിആദിനയപ്പവത്തോ അപ്പസാവജ്ജോ, സക്ഖിനാ ഹുത്വാ അത്ഥഭഞ്ജനത്ഥം വുത്തോ മഹാസാവജ്ജോ, പബ്ബജിതാനം അപ്പകമ്പി തേലം വാ സപ്പിം വാ ലഭിത്വാ ഹസാധിപ്പായേന – ‘‘അജ്ജ ഗാമേ തേലം നദീ മഞ്ഞേ സന്ദതീ’’തി പൂരണകഥാനയേന പവത്തോ അപ്പസാവജ്ജോ, അദിട്ഠംയേവ പന ദിട്ഠന്തിആദിനാ നയേന വദന്താനം മഹാസാവജ്ജോ.

    Api ca gahaṭṭhānaṃ attano santakaṃ adātukāmatāya natthītiādinayappavatto appasāvajjo, sakkhinā hutvā atthabhañjanatthaṃ vutto mahāsāvajjo, pabbajitānaṃ appakampi telaṃ vā sappiṃ vā labhitvā hasādhippāyena – ‘‘ajja gāme telaṃ nadī maññe sandatī’’ti pūraṇakathānayena pavatto appasāvajjo, adiṭṭhaṃyeva pana diṭṭhantiādinā nayena vadantānaṃ mahāsāvajjo.

    തസ്സ ചത്താരോ സമ്ഭാരാ ഹോന്തി – അതഥം വത്ഥു, വിസംവാദനചിത്തം, തജ്ജോ വായാമോ, പരസ്സ തദത്ഥവിജാനനന്തി. ഏകോ പയോഗോ സാഹത്ഥികോവ. സോ കായേന വാ കായപടിബദ്ധേന വാ വാചായ വാ പരവിസംവാദനകിരിയാകരണേന ദട്ഠബ്ബോ. തായ ചേ കിരിയായ പരോ തമത്ഥം ജാനാതി, അയം കിരിയസമുട്ഠാപികചേതനാക്ഖണേയേവ മുസാവാദകമ്മുനാ ബജ്ഝതി.

    Tassa cattāro sambhārā honti – atathaṃ vatthu, visaṃvādanacittaṃ, tajjo vāyāmo, parassa tadatthavijānananti. Eko payogo sāhatthikova. So kāyena vā kāyapaṭibaddhena vā vācāya vā paravisaṃvādanakiriyākaraṇena daṭṭhabbo. Tāya ce kiriyāya paro tamatthaṃ jānāti, ayaṃ kiriyasamuṭṭhāpikacetanākkhaṇeyeva musāvādakammunā bajjhati.

    യസ്മാ പന യഥാ കായകായപടിബദ്ധവാചാഹി പരം വിസംവാദേതി, തഥാ ‘‘ഇദമസ്സ ഭണാഹീ’’തി ആണാപേന്തോപി പണ്ണം ലിഖിത്വാ പുരതോ നിസ്സജ്ജന്തോപി, ‘‘അയമത്ഥോ ഏവം ദട്ഠബ്ബോ’’തി കുഡ്ഡാദീസു ലിഖിത്വാ ഠപേന്തോപി. തസ്മാ ഏത്ഥ ആണത്തികനിസ്സഗ്ഗിയഥാവരാപി പയോഗാ യുജ്ജന്തി, അട്ഠകഥാസു പന അനാഗതത്താ വീമംസിത്വാ ഗഹേതബ്ബാ.

    Yasmā pana yathā kāyakāyapaṭibaddhavācāhi paraṃ visaṃvādeti, tathā ‘‘idamassa bhaṇāhī’’ti āṇāpentopi paṇṇaṃ likhitvā purato nissajjantopi, ‘‘ayamattho evaṃ daṭṭhabbo’’ti kuḍḍādīsu likhitvā ṭhapentopi. Tasmā ettha āṇattikanissaggiyathāvarāpi payogā yujjanti, aṭṭhakathāsu pana anāgatattā vīmaṃsitvā gahetabbā.

    സച്ചം വദതീതി സച്ചവാദീ. സച്ചേന സച്ചം സന്ദഹതി ഘടേതീതി സച്ചസന്ധോ. ന അന്തരന്തരാ മുസാ വദതീതി അത്ഥോ. യോ ഹി പുരിസോ കദാചി മുസാ വദതി, കദാചി സച്ചം, തസ്സ മുസാവാദേന അന്തരിതത്താ സച്ചം സച്ചേന ന ഘടീയതി; തസ്മാ സോ ന സച്ചസന്ധോ. അയം പന ന താദിസോ, ജീവിതഹേതുപി മുസാ അവത്വാ സച്ചേന സച്ചം സന്ദഹതി യേവാതി സച്ചസന്ധോ.

    Saccaṃ vadatīti saccavādī. Saccena saccaṃ sandahati ghaṭetīti saccasandho. Na antarantarā musā vadatīti attho. Yo hi puriso kadāci musā vadati, kadāci saccaṃ, tassa musāvādena antaritattā saccaṃ saccena na ghaṭīyati; tasmā so na saccasandho. Ayaṃ pana na tādiso, jīvitahetupi musā avatvā saccena saccaṃ sandahati yevāti saccasandho.

    ഥേതോതി ഥിരോ ഥിരകഥോതി അത്ഥോ. ഏകോ ഹി പുഗ്ഗലോ ഹലിദ്ദിരാഗോ വിയ, ഥുസരാസിമ്ഹി നിഖാതഖാണു വിയ, അസ്സപിട്ഠേ ഠപിതകുമ്ഭണ്ഡമിവ ച ന ഥിരകഥോ ഹോതി, ഏകോ പാസാണലേഖാ വിയ, ഇന്ദഖീലോ വിയ ച ഥിരകഥോ ഹോതി, അസിനാ സീസം ഛിന്ദന്തേപി ദ്വേ കഥാ ന കഥേതി, അയം വുച്ചതി ഥേതോ.

    Thetoti thiro thirakathoti attho. Eko hi puggalo haliddirāgo viya, thusarāsimhi nikhātakhāṇu viya, assapiṭṭhe ṭhapitakumbhaṇḍamiva ca na thirakatho hoti, eko pāsāṇalekhā viya, indakhīlo viya ca thirakatho hoti, asinā sīsaṃ chindantepi dve kathā na katheti, ayaṃ vuccati theto.

    പച്ചയികോതി പത്തിയായിതബ്ബകോ, സദ്ധായിതബ്ബകോതി അത്ഥോ. ഏകച്ചോ ഹി പുഗ്ഗലോ ന പച്ചയികോ ഹോതി, ‘‘ഇദം കേന വുത്തം, അസുകേനാ’’തി വുത്തേ ‘‘മാ തസ്സ വചനം സദ്ദഹഥാ’’തി വത്തബ്ബതം ആപജ്ജതി. ഏകോ പച്ചയികോ ഹോതി, ‘‘ഇദം കേന വുത്തം, അസുകേനാ’’തി വുത്തേ ‘‘യദി തേന വുത്തം, ഇദമേവ പമാണം, ഇദാനി ഉപപരിക്ഖിതബ്ബം നത്ഥി, ഏവമേവ ഇദ’’ന്തി വത്തബ്ബതം ആപജ്ജതി, അയം വുച്ചതി പച്ചയികോ. അവിസംവാദകോ ലോകസ്സാതി തായ സച്ചവാദിതായ ലോകം ന വിസംവാദേതീതി അത്ഥോ.

    Paccayikoti pattiyāyitabbako, saddhāyitabbakoti attho. Ekacco hi puggalo na paccayiko hoti, ‘‘idaṃ kena vuttaṃ, asukenā’’ti vutte ‘‘mā tassa vacanaṃ saddahathā’’ti vattabbataṃ āpajjati. Eko paccayiko hoti, ‘‘idaṃ kena vuttaṃ, asukenā’’ti vutte ‘‘yadi tena vuttaṃ, idameva pamāṇaṃ, idāni upaparikkhitabbaṃ natthi, evameva ida’’nti vattabbataṃ āpajjati, ayaṃ vuccati paccayiko. Avisaṃvādako lokassāti tāya saccavāditāya lokaṃ na visaṃvādetīti attho.

    പിസുണം വാചം പഹായാതിആദീസു യായ വാചായ യസ്സ തം വാചം ഭാസതി, തസ്സ ഹദയേ അത്തനോ പിയഭാവം, പരസ്സ ച സുഞ്ഞഭാവം കരോതി, സാ പിസുണാ വാചാ.

    Pisuṇaṃvācaṃ pahāyātiādīsu yāya vācāya yassa taṃ vācaṃ bhāsati, tassa hadaye attano piyabhāvaṃ, parassa ca suññabhāvaṃ karoti, sā pisuṇā vācā.

    യായ പന അത്താനമ്പി പരമ്പി ഫരുസം കരോതി, യാ വാചാ സയമ്പി ഫരുസാ, നേവ കണ്ണസുഖാ ന ഹദയങ്ഗമാ, അയം ഫരുസാ വാചാ.

    Yāya pana attānampi parampi pharusaṃ karoti, yā vācā sayampi pharusā, neva kaṇṇasukhā na hadayaṅgamā, ayaṃ pharusā vācā.

    യേന സമ്ഫം പലപതി നിരത്ഥകം, സോ സമ്ഫപ്പലാപോ.

    Yena samphaṃ palapati niratthakaṃ, so samphappalāpo.

    തേസം മൂലഭൂതാ ചേതനാപി പിസുണവാചാദിനാമേവ ലഭതി, സാ ഏവ ച ഇധാധിപ്പേതാതി.

    Tesaṃ mūlabhūtā cetanāpi pisuṇavācādināmeva labhati, sā eva ca idhādhippetāti.

    തത്ഥ സംകിലിട്ഠചിത്തസ്സ പരേസം വാ ഭേദായ അത്തനോ പിയകമ്യതായ വാ കായവചീപയോഗസമുട്ഠാപികാ ചേതനാ പിസുണവാചാ. സാ യസ്സ ഭേദം കരോതി, തസ്സ അപ്പഗുണതായ അപ്പസാവജ്ജാ, മഹാഗുണതായ മഹാസാവജ്ജാ.

    Tattha saṃkiliṭṭhacittassa paresaṃ vā bhedāya attano piyakamyatāya vā kāyavacīpayogasamuṭṭhāpikā cetanā pisuṇavācā. Sā yassa bhedaṃ karoti, tassa appaguṇatāya appasāvajjā, mahāguṇatāya mahāsāvajjā.

    തസ്സാ ചത്താരോ സമ്ഭാരാ – ഭിന്ദിതബ്ബോ പരോ, ‘‘ഇതി ഇമേ നാനാ ഭവിസ്സന്തി, വിനാ ഭവിസ്സന്തീ’’തി ഭേദപുരേക്ഖാരതാ വാ, ‘‘ഇതി അഹം പിയോ ഭവിസ്സാമി വിസ്സാസികോ’’തി പിയകമ്യതാ വാ, തജ്ജോ വായാമോ, തസ്സ തദത്ഥവിജാനനന്തി. ഇമേസം ഭേദായാതി, യേസം ഇതോതി വുത്താനം സന്തികേ സുതം തേസം ഭേദായ.

    Tassā cattāro sambhārā – bhinditabbo paro, ‘‘iti ime nānā bhavissanti, vinā bhavissantī’’ti bhedapurekkhāratā vā, ‘‘iti ahaṃ piyo bhavissāmi vissāsiko’’ti piyakamyatā vā, tajjo vāyāmo, tassa tadatthavijānananti. Imesaṃ bhedāyāti, yesaṃ itoti vuttānaṃ santike sutaṃ tesaṃ bhedāya.

    ഭിന്നാനം വാ സന്ധാതാതി ദ്വിന്നം മിത്താനം വാ സമാനുപജ്ഝായകാദീനം വാ കേനചിദേവ കാരണേന ഭിന്നാനം ഏകമേകം ഉപസങ്കമിത്വാ ‘‘തുമ്ഹാകം ഈദിസേ കുലേ ജാതാനം ഏവം ബഹുസ്സുതാനം ഇദം ന യുത്ത’’ന്തിആദീനി വത്വാ സന്ധാനം കത്താ അനുകത്താ. അനുപ്പദാതാതി സന്ധാനാനുപ്പദാതാ. ദ്വേ ജനേ സമഗ്ഗേ ദിസ്വാ – ‘‘തുമ്ഹാകം ഏവരൂപേ കുലേ ജാതാനം ഏവരൂപേഹി ഗുണേഹി സമന്നാഗതാനം അനുച്ഛവികമേത’’ന്തിആദീനി വത്വാ ദള്ഹീകമ്മം കത്താതി അത്ഥോ. സമഗ്ഗോ ആരാമോ അസ്സാതി സമഗ്ഗാരാമോ. യത്ഥ സമഗ്ഗാ നത്ഥി, തത്ഥ വസിതുമ്പി ന ഇച്ഛതീതി അത്ഥോ. സമഗ്ഗരാമോതിപി പാളി, അയമേവേത്ഥ അത്ഥോ. സമഗ്ഗരതോതി സമഗ്ഗേസു രതോ, തേ പഹായ അഞ്ഞത്ഥ ഗന്തുമ്പി ന ഇച്ഛതീതി അത്ഥോ. സമഗ്ഗേ ദിസ്വാപി സുത്വാപി നന്ദതീതി സമഗ്ഗനന്ദീ, സമഗ്ഗകരണിം വാചം ഭാസിതാതി യാ വാചാ സത്തേ സമഗ്ഗേയേവ കരോതി , തം സാമഗ്ഗിഗുണപരിദീപികമേവ വാചം ഭാസതി, ന ഇതരന്തി.

    Bhinnānaṃ vā sandhātāti dvinnaṃ mittānaṃ vā samānupajjhāyakādīnaṃ vā kenacideva kāraṇena bhinnānaṃ ekamekaṃ upasaṅkamitvā ‘‘tumhākaṃ īdise kule jātānaṃ evaṃ bahussutānaṃ idaṃ na yutta’’ntiādīni vatvā sandhānaṃ kattā anukattā. Anuppadātāti sandhānānuppadātā. Dve jane samagge disvā – ‘‘tumhākaṃ evarūpe kule jātānaṃ evarūpehi guṇehi samannāgatānaṃ anucchavikameta’’ntiādīni vatvā daḷhīkammaṃ kattāti attho. Samaggo ārāmo assāti samaggārāmo. Yattha samaggā natthi, tattha vasitumpi na icchatīti attho. Samaggarāmotipi pāḷi, ayamevettha attho. Samaggaratoti samaggesu rato, te pahāya aññattha gantumpi na icchatīti attho. Samagge disvāpi sutvāpi nandatīti samagganandī,samaggakaraṇiṃ vācaṃ bhāsitāti yā vācā satte samaggeyeva karoti , taṃ sāmaggiguṇaparidīpikameva vācaṃ bhāsati, na itaranti.

    പരസ്സ മമ്മച്ഛേദകകായവചീപയോഗസമുട്ഠാപികാ ഏകന്തഫരുസചേതനാ ഫരുസാവാചാ. തസ്സാ ആവിഭാവത്ഥമിദം വത്ഥു – ഏകോ കിര ദാരകോ മാതുവചനം അനാദിയിത്വാ അരഞ്ഞം ഗച്ഛതി, തം മാതാ നിവത്തേതുമസക്കോന്തീ – ‘‘ചണ്ഡാ തം മഹിംസീ അനുബന്ധതൂ’’തി അക്കോസി. അഥസ്സ തഥേവ അരഞ്ഞേ മഹിംസീ ഉട്ഠാസി. ദാരകോ ‘‘യം മമ മാതാ മുഖേന കഥേസി, തം മാ ഹോതു, യം ചിത്തേന ചിന്തേസി തം ഹോതൂ’’തി, സച്ചകിരിയമകാസി. മഹിംസീ തത്ഥേവ ബദ്ധാ വിയ അട്ഠാസി. ഏവം മമ്മച്ഛേദകോപി പയോഗോ ചിത്തസണ്ഹതായ ന ഫരുസാ വാചാ ഹോതി. മാതാപിതരോ ഹി കദാചി പുത്തകേ ഏവം വദന്തി – ‘‘ചോരാ വോ ഖണ്ഡാഖണ്ഡം കരോന്തൂ’’തി, ഉപ്പലപത്തമ്പി ച നേസം ഉപരി പതന്തം ന ഇച്ഛന്തി. ആചരിയുപജ്ഝായാ ച കദാചി നിസ്സിതകേ ഏവം വദന്തി – ‘‘കിം ഇമേ അഹിരീകാ അനോത്തപ്പിനോ ചരന്തി, നിദ്ധമഥ നേ’’തി, അഥ ച നേസം ആഗമാധിഗമസമ്പത്തിം ഇച്ഛന്തി. യഥാ ച ചിത്തസണ്ഹതായ ഫരുസാ വാചാ ന ഹോതി, ഏവം വചനസണ്ഹതായ അഫരുസാ വാചാ ന ഹോതി. ന ഹി മാരാപേതുകാമസ്സ – ‘‘ഇമം സുഖം സയാപേഥാ’’തി വചനം അഫരുസാ വാചാ ഹോതി, ചിത്തഫരുസതായ പനേസാ ഫരുസാ വാചാവ. സാ യം സന്ധായ പവത്തിതാ, തസ്സ അപ്പഗുണതായ അപ്പസാവജ്ജാ, മഹാഗുണതായ മഹാസാവജ്ജാ. തസ്സാ തയോ സമ്ഭാരാ – അക്കോസിതബ്ബോ പരോ, കുപിതചിത്തം, അക്കോസനാതി.

    Parassa mammacchedakakāyavacīpayogasamuṭṭhāpikā ekantapharusacetanā pharusāvācā. Tassā āvibhāvatthamidaṃ vatthu – eko kira dārako mātuvacanaṃ anādiyitvā araññaṃ gacchati, taṃ mātā nivattetumasakkontī – ‘‘caṇḍā taṃ mahiṃsī anubandhatū’’ti akkosi. Athassa tatheva araññe mahiṃsī uṭṭhāsi. Dārako ‘‘yaṃ mama mātā mukhena kathesi, taṃ mā hotu, yaṃ cittena cintesi taṃ hotū’’ti, saccakiriyamakāsi. Mahiṃsī tattheva baddhā viya aṭṭhāsi. Evaṃ mammacchedakopi payogo cittasaṇhatāya na pharusā vācā hoti. Mātāpitaro hi kadāci puttake evaṃ vadanti – ‘‘corā vo khaṇḍākhaṇḍaṃ karontū’’ti, uppalapattampi ca nesaṃ upari patantaṃ na icchanti. Ācariyupajjhāyā ca kadāci nissitake evaṃ vadanti – ‘‘kiṃ ime ahirīkā anottappino caranti, niddhamatha ne’’ti, atha ca nesaṃ āgamādhigamasampattiṃ icchanti. Yathā ca cittasaṇhatāya pharusā vācā na hoti, evaṃ vacanasaṇhatāya apharusā vācā na hoti. Na hi mārāpetukāmassa – ‘‘imaṃ sukhaṃ sayāpethā’’ti vacanaṃ apharusā vācā hoti, cittapharusatāya panesā pharusā vācāva. Sā yaṃ sandhāya pavattitā, tassa appaguṇatāya appasāvajjā, mahāguṇatāya mahāsāvajjā. Tassā tayo sambhārā – akkositabbo paro, kupitacittaṃ, akkosanāti.

    നേലാതി ഏലം വുച്ചതി ദോസോ, നാസ്സാ ഏലന്തി നേലാ, നിദ്ദോസാതി അത്ഥോ. ‘‘നേലങ്ഗോ സേതപച്ഛാദോ’’തി, (ഉദാ॰ ൬൫) ഏത്ഥ വുത്തനേലം വിയ. കണ്ണസുഖാതി ബ്യഞ്ജനമധുരതായ കണ്ണാനം സുഖാ, സൂചിവിജ്ഝനം വിയ കണ്ണസൂലം ന ജനേതി. അത്ഥമധുരതായ സകലസരീരേ കോപം അജനേത്വാ പേമം ജനേതീതി പേമനീയാ. ഹദയം ഗച്ഛതി, അപ്പടിഹഞ്ഞമാനാ സുഖേന ചിത്തം പവിസതീതി ഹദയങ്ഗമാ. ഗുണപരിപുണ്ണതായ പുരേ ഭവാതി പോരീ പുരേ സംവഡ്ഢനാരീ വിയ സുകുമാരാതിപി പോരീ. പുരസ്സ ഏസാതിപി പോരീ. നഗരവാസീനം കഥാതി അത്ഥോ. നഗരവാസിനോ ഹി യുത്തകഥാ ഹോന്തി. പിതിമത്തം പിതാതി വദന്തി, ഭാതിമത്തം ഭാതാതി വദന്തി, മാതിമത്തം മാതാതി വദന്തി. ഏവരൂപീ കഥാ ബഹുനോ ജനസ്സ കന്താ ഹോതീതി ബഹുജനകന്താ. കന്തഭാവേനേവ ബഹുനോ ജനസ്സ മനാപാ ചിത്തവുഡ്ഢികരാതി ബഹുജനമനാപാ.

    Nelāti elaṃ vuccati doso, nāssā elanti nelā, niddosāti attho. ‘‘Nelaṅgo setapacchādo’’ti, (udā. 65) ettha vuttanelaṃ viya. Kaṇṇasukhāti byañjanamadhuratāya kaṇṇānaṃ sukhā, sūcivijjhanaṃ viya kaṇṇasūlaṃ na janeti. Atthamadhuratāya sakalasarīre kopaṃ ajanetvā pemaṃ janetīti pemanīyā. Hadayaṃ gacchati, appaṭihaññamānā sukhena cittaṃ pavisatīti hadayaṅgamā. Guṇaparipuṇṇatāya pure bhavāti porī pure saṃvaḍḍhanārī viya sukumārātipi porī. Purassa esātipi porī. Nagaravāsīnaṃ kathāti attho. Nagaravāsino hi yuttakathā honti. Pitimattaṃ pitāti vadanti, bhātimattaṃ bhātāti vadanti, mātimattaṃ mātāti vadanti. Evarūpī kathā bahuno janassa kantā hotīti bahujanakantā. Kantabhāveneva bahuno janassa manāpā cittavuḍḍhikarāti bahujanamanāpā.

    അനത്ഥവിഞ്ഞാപികാ കായവചീപയോഗസമുട്ഠാപികാ അകുസലചേതനാ സമ്ഫപ്പലാപോ. സോ ആസേവനമന്ദതായ അപ്പസാവജ്ജോ, ആസേവനമഹന്തതായ മഹാസാവജ്ജോ, തസ്സ ദ്വേ സമ്ഭാരാ – ഭാരതയുദ്ധസീതാഹരണാദിനിരത്ഥകകഥാപുരേക്ഖാരതാ, തഥാരൂപീ കഥാ കഥനഞ്ച.

    Anatthaviññāpikā kāyavacīpayogasamuṭṭhāpikā akusalacetanā samphappalāpo. So āsevanamandatāya appasāvajjo, āsevanamahantatāya mahāsāvajjo, tassa dve sambhārā – bhāratayuddhasītāharaṇādiniratthakakathāpurekkhāratā, tathārūpī kathā kathanañca.

    കാലേന വദതീതി കാലവാദീ വത്തബ്ബയുത്തകാലം സല്ലക്ഖേത്വാ വദതീതി അത്ഥോ. ഭൂതം തഥം തച്ഛം സഭാവമേവ വദതീതി ഭൂതവാദീ. ദിട്ഠധമ്മികസമ്പരായികത്ഥസന്നിസ്സിതമേവ കത്വാ വദതീതി അത്ഥവാദീ. നവലോകുത്തരധമ്മസന്നിസ്സിതം കത്വാ വദതീതി ധമ്മവാദീ സംവരവിനയപഹാനവിനയസന്നിസ്സിതം കത്വാ വദതീതി വിനയവാദീ.

    Kālena vadatīti kālavādī vattabbayuttakālaṃ sallakkhetvā vadatīti attho. Bhūtaṃ tathaṃ tacchaṃ sabhāvameva vadatīti bhūtavādī. Diṭṭhadhammikasamparāyikatthasannissitameva katvā vadatīti atthavādī. Navalokuttaradhammasannissitaṃ katvā vadatīti dhammavādī saṃvaravinayapahānavinayasannissitaṃ katvā vadatīti vinayavādī.

    നിധാനം വുച്ചതി ഠപനോകാസോ, നിധാനമസ്സാ അത്ഥീതി നിധാനവതീ. ഹദയേ നിധാതബ്ബയുത്തകം വാചം ഭാസിതാതി അത്ഥോ. കാലേനാതി ഏവരൂപിം ഭാസമാനോപി ച – ‘‘അഹം നിധാനവതിം വാചം ഭാസിസ്സാമീ’’തി ന അകാലേന ഭാസതി, യുത്തകാലം പന അപേക്ഖിത്വാവ ഭാസതീതി അത്ഥോ. സാപദേസന്തി സഉപമം, സകാരണന്തി അത്ഥോ. പരിയന്തവതിന്തി പരിച്ഛേദം ദസ്സേത്വാ യഥാസ്സാ പരിച്ഛേദോ പഞ്ഞായതി, ഏവം ഭാസതീതി അത്ഥോ. അത്ഥസംഹിതന്തി അനേകേഹിപി നയേഹി വിഭജന്തേന പരിയാദാതും അസക്കുണേയ്യതായ അത്ഥസമ്പന്നം ഭാസതി. യം വാ സോ അത്ഥവാദീ അത്ഥം വദതി, തേന അത്ഥേന സഹിതത്താ അത്ഥസംഹിതം വാചം ഭാസതി, ന അഞ്ഞം നിക്ഖിപിത്വാ അഞ്ഞം ഭാസതീതി വുത്തം ഹോതി.

    Nidhānaṃ vuccati ṭhapanokāso, nidhānamassā atthīti nidhānavatī. Hadaye nidhātabbayuttakaṃ vācaṃ bhāsitāti attho. Kālenāti evarūpiṃ bhāsamānopi ca – ‘‘ahaṃ nidhānavatiṃ vācaṃ bhāsissāmī’’ti na akālena bhāsati, yuttakālaṃ pana apekkhitvāva bhāsatīti attho. Sāpadesanti saupamaṃ, sakāraṇanti attho. Pariyantavatinti paricchedaṃ dassetvā yathāssā paricchedo paññāyati, evaṃ bhāsatīti attho. Atthasaṃhitanti anekehipi nayehi vibhajantena pariyādātuṃ asakkuṇeyyatāya atthasampannaṃ bhāsati. Yaṃ vā so atthavādī atthaṃ vadati, tena atthena sahitattā atthasaṃhitaṃ vācaṃ bhāsati, na aññaṃ nikkhipitvā aññaṃ bhāsatīti vuttaṃ hoti.

    ൧൦. ബീജഗാമഭൂതഗാമസമാരമ്ഭാതി മൂലബീജം ഖന്ധബീജം ഫളുബീജം അഗ്ഗബീജം ബീജബീജന്തി പഞ്ചവിധസ്സ ബീജഗാമസ്സ ചേവ, യസ്സ കസ്സചി നീലതിണരുക്ഖാദികസ്സ ഭൂതഗാമസ്സ ച സമാരമ്ഭാ, ഛേദനഭേദനപചനാദിഭാവേന വികോപനാ പടിവിരതോതി അത്ഥോ.

    10.Bījagāmabhūtagāmasamārambhāti mūlabījaṃ khandhabījaṃ phaḷubījaṃ aggabījaṃ bījabījanti pañcavidhassa bījagāmassa ceva, yassa kassaci nīlatiṇarukkhādikassa bhūtagāmassa ca samārambhā, chedanabhedanapacanādibhāvena vikopanā paṭiviratoti attho.

    ഏകഭത്തികോതി പാതരാസഭത്തം സായമാസഭത്തന്തി ദ്വേ ഭത്താനി, തേസു പാതരാസഭത്തം അന്തോമജ്ഝന്ഹികേന പരിച്ഛിന്നം, ഇതരം മജ്ഝന്ഹികതോ ഉദ്ധം അന്തോ അരുണേന. തസ്മാ അന്തോമജ്ഝന്ഹികേ ദസക്ഖത്തും ഭുഞ്ജമാനോപി ഏകഭത്തികോവ ഹോതി. തം സന്ധായ വുത്തം ‘‘ഏകഭത്തികോ’’തി.

    Ekabhattikoti pātarāsabhattaṃ sāyamāsabhattanti dve bhattāni, tesu pātarāsabhattaṃ antomajjhanhikena paricchinnaṃ, itaraṃ majjhanhikato uddhaṃ anto aruṇena. Tasmā antomajjhanhike dasakkhattuṃ bhuñjamānopi ekabhattikova hoti. Taṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘ekabhattiko’’ti.

    രത്തിയാ ഭോജനം രത്തി, തതോ ഉപരതോതി രത്തൂപരതോ. അതിക്കന്തേ മജ്ഝന്ഹികേ യാവ സൂരിയത്ഥങ്ഗമനാ ഭോജനം വികാലഭോജനം നാമ. തതോ വിരതത്താ വിരതോ വികാലഭോജനാ. കദാ വിരതോ? അനോമാനദീതീരേ പബ്ബജിതദിവസതോ പട്ഠായ.

    Rattiyā bhojanaṃ ratti, tato uparatoti rattūparato. Atikkante majjhanhike yāva sūriyatthaṅgamanā bhojanaṃ vikālabhojanaṃ nāma. Tato viratattā virato vikālabhojanā. Kadā virato? Anomānadītīre pabbajitadivasato paṭṭhāya.

    സാസനസ്സ അനനുലോമത്താ വിസൂകം പടാണീഭൂതം ദസ്സനന്തി വിസൂകദസ്സനം. അത്തനാ നച്ചനനച്ചാപനാദിവസേന നച്ചാ ച ഗീതാ ച വാദിതാ ച അന്തമസോ മയൂരനച്ചാദിവസേനപി പവത്താനം നച്ചാദീനം വിസൂകഭൂതാ ദസ്സനാ ചാതി നച്ചഗീതവാദിതവിസൂകദസ്സനാ. നച്ചാദീനി ഹി അത്തനാ പയോജേതും വാ പരേഹി പയോജാപേതും വാ പയുത്താനി പസ്സിതും വാ നേവ ഭിക്ഖൂനം ന ഭിക്ഖുനീനഞ്ച വട്ടന്തി.

    Sāsanassa ananulomattā visūkaṃ paṭāṇībhūtaṃ dassananti visūkadassanaṃ. Attanā naccananaccāpanādivasena naccā ca gītā ca vāditā ca antamaso mayūranaccādivasenapi pavattānaṃ naccādīnaṃ visūkabhūtā dassanā cāti naccagītavāditavisūkadassanā. Naccādīni hi attanā payojetuṃ vā parehi payojāpetuṃ vā payuttāni passituṃ vā neva bhikkhūnaṃ na bhikkhunīnañca vaṭṭanti.

    മാലാദീസു മാലാതി യം കിഞ്ചി പുപ്ഫം. ഗന്ധന്തി യം കിഞ്ചി ഗന്ധജാതം. വിലേപനന്തി ഛവിരാഗകരണം. തത്ഥ പിളന്ധന്തോ ധാരേതി നാമ, ഊനട്ഠാനം പൂരേന്തോ മണ്ഡേതി നാമ, ഗന്ധവസേന ഛവിരാഗവസേന ച സാദിയന്തോ വിഭൂസേതി നാമ. ഠാനം വുച്ചതി കാരണം. തസ്മാ യായ ദുസ്സീല്യചേതനായ താനി മാലാധാരണാദീനി മഹാജനോ കരോതി, തതോ പടിവിരതോതി അത്ഥോ.

    Mālādīsu mālāti yaṃ kiñci pupphaṃ. Gandhanti yaṃ kiñci gandhajātaṃ. Vilepananti chavirāgakaraṇaṃ. Tattha piḷandhanto dhāreti nāma, ūnaṭṭhānaṃ pūrento maṇḍeti nāma, gandhavasena chavirāgavasena ca sādiyanto vibhūseti nāma. Ṭhānaṃ vuccati kāraṇaṃ. Tasmā yāya dussīlyacetanāya tāni mālādhāraṇādīni mahājano karoti, tato paṭiviratoti attho.

    ഉച്ചാസയനം വുച്ചതി പമാണാതിക്കന്തം. മഹാസയനന്തി അകപ്പിയപച്ചത്ഥരണം. തതോ വിരതോതി അത്ഥോ.

    Uccāsayanaṃ vuccati pamāṇātikkantaṃ. Mahāsayananti akappiyapaccattharaṇaṃ. Tato viratoti attho.

    ജാതരൂപന്തി സുവണ്ണം. രജതന്തി കഹാപണോ, ലോഹമാസകോ, ജതുമാസകോ, ദാരുമാസകോതി യേ വോഹാരം ഗച്ഛന്തി. തസ്സ ഉഭയസ്സാപി പടിഗ്ഗഹണാ പടിവിരതോ, നേവ നം ഉഗ്ഗണ്ഹാതി, ന ഉഗ്ഗണ്ഹാപേതി, ന ഉപനിക്ഖിത്തം സാദിയതീതി അത്ഥോ.

    Jātarūpanti suvaṇṇaṃ. Rajatanti kahāpaṇo, lohamāsako, jatumāsako, dārumāsakoti ye vohāraṃ gacchanti. Tassa ubhayassāpi paṭiggahaṇā paṭivirato, neva naṃ uggaṇhāti, na uggaṇhāpeti, na upanikkhittaṃ sādiyatīti attho.

    ആമകധഞ്ഞപടിഗ്ഗഹണാതി, സാലിവീഹിയവഗോധൂമകങ്ഗുവരകകുദ്രൂസകസങ്ഖാതസ്സ സത്തവിധസ്സാപി ആമകധഞ്ഞസ്സ പടിഗ്ഗഹണാ. ന കേവലഞ്ച ഏതേസം പടിഗ്ഗഹണമേവ, ആമസനമ്പി ഭിക്ഖൂനം ന വട്ടതിയേവ. ആമകമംസപടിഗ്ഗഹണാതി ഏത്ഥ അഞ്ഞത്ര ഓദിസ്സ അനുഞ്ഞാതാ ആമകമംസമച്ഛാനം പടിഗ്ഗഹണമേവ ഭിക്ഖൂനം ന വട്ടതി, നോ ആമസനം.

    Āmakadhaññapaṭiggahaṇāti, sālivīhiyavagodhūmakaṅguvarakakudrūsakasaṅkhātassa sattavidhassāpi āmakadhaññassa paṭiggahaṇā. Na kevalañca etesaṃ paṭiggahaṇameva, āmasanampi bhikkhūnaṃ na vaṭṭatiyeva. Āmakamaṃsapaṭiggahaṇāti ettha aññatra odissa anuññātā āmakamaṃsamacchānaṃ paṭiggahaṇameva bhikkhūnaṃ na vaṭṭati, no āmasanaṃ.

    ഇത്ഥികുമാരികപടിഗ്ഗഹണാതി ഏത്ഥ ഇത്ഥീതി പുരിസന്തരഗതാ, ഇതരാ കുമാരികാ നാമ, താസം പടിഗ്ഗഹണമ്പി ആമസനമ്പി അകപ്പിയമേവ.

    Itthikumārikapaṭiggahaṇāti ettha itthīti purisantaragatā, itarā kumārikā nāma, tāsaṃ paṭiggahaṇampi āmasanampi akappiyameva.

    ദാസിദാസപടിഗ്ഗഹണാതി ഏത്ഥ ദാസിദാസവസേനേവ തേസം പടിഗ്ഗഹണം ന വട്ടതി. ‘‘കപ്പിയകാരകം ദമ്മി, ആരാമികം ദമ്മീ’’തി ഏവം വുത്തേ പന വട്ടതി.

    Dāsidāsapaṭiggahaṇāti ettha dāsidāsavaseneva tesaṃ paṭiggahaṇaṃ na vaṭṭati. ‘‘Kappiyakārakaṃ dammi, ārāmikaṃ dammī’’ti evaṃ vutte pana vaṭṭati.

    അജേളകാദീസു ഖേത്തവത്ഥുപരിയോസാനേസു കപ്പിയാകപ്പിയനയോ വിനയവസേന ഉപപരിക്ഖിതബ്ബോ. തത്ഥ ഖേത്തം നാമ യസ്മിം പുബ്ബണ്ണം രുഹതി. വത്ഥു നാമ യസ്മിം അപരണ്ണം രുഹതി. യത്ഥ വാ ഉഭയമ്പി രുഹതി, തം ഖേത്തം. തദത്ഥായ അകതഭൂമിഭാഗോ വത്ഥു. ഖേത്തവത്ഥുസീസേന ചേത്ഥ വാപിതളാകാദീനിപി സങ്ഗഹിതാനേവ.

    Ajeḷakādīsu khettavatthupariyosānesu kappiyākappiyanayo vinayavasena upaparikkhitabbo. Tattha khettaṃ nāma yasmiṃ pubbaṇṇaṃ ruhati. Vatthu nāma yasmiṃ aparaṇṇaṃ ruhati. Yattha vā ubhayampi ruhati, taṃ khettaṃ. Tadatthāya akatabhūmibhāgo vatthu. Khettavatthusīsena cettha vāpitaḷākādīnipi saṅgahitāneva.

    ദൂതേയ്യം വുച്ചതി ദൂതകമ്മം, ഗിഹീനം പഹിതം പണ്ണം വാ സാസനം വാ ഗഹേത്വാ തത്ഥ തത്ഥ ഗമനം. പഹിണഗമനം വുച്ചതി ഘരാ ഘരം പേസിതസ്സ ഖുദ്ദകഗമനം. അനുയോഗോ നാമ തദുഭയകരണം. തസ്മാ ദൂതേയ്യപഹിണഗമനാനം അനുയോഗാതി. ഏവമേത്ഥ അത്ഥോ വേദിതബ്ബോ.

    Dūteyyaṃ vuccati dūtakammaṃ, gihīnaṃ pahitaṃ paṇṇaṃ vā sāsanaṃ vā gahetvā tattha tattha gamanaṃ. Pahiṇagamanaṃ vuccati gharā gharaṃ pesitassa khuddakagamanaṃ. Anuyogo nāma tadubhayakaraṇaṃ. Tasmā dūteyyapahiṇagamanānaṃ anuyogāti. Evamettha attho veditabbo.

    കയവിക്കയാതി കയാ ച വിക്കയാ ച. തുലാകൂടാദീസു കൂടന്തി വഞ്ചനം. തത്ഥ തുലാകൂടം നാമ രൂപകൂടം അങ്ഗകൂടം, ഗഹണകൂടം, പടിച്ഛന്നകൂടന്തി ചതുബ്ബിധം ഹോതി. തത്ഥ രൂപകൂടം നാമ ദ്വേ തുലാ സമരൂപാ കത്വാ ഗണ്ഹന്തോ മഹതിയാ ഗണ്ഹാതി, ദദന്തോ ഖുദ്ദികായ ദേതി. അങ്ഗകൂടം നാമ ഗണ്ഹന്തോ പച്ഛാഭാഗേ ഹത്ഥേന തുലം അക്കമതി, ദദന്തോ പുബ്ബഭാഗേ. ഗഹണകൂടം നാമ ഗണ്ഹന്തോ മൂലേ രജ്ജും ഗണ്ഹാതി, ദദന്തോ അഗ്ഗേ. പടിച്ഛന്നകൂടം നാമ തുലം സുസിരം കത്വാ അന്തോ അയചുണ്ണം പക്ഖിപിത്വാ ഗണ്ഹന്തോ തം പച്ഛാഭാഗേ കരോതി, ദദന്തോ അഗ്ഗഭാഗേ.

    Kayavikkayāti kayā ca vikkayā ca. Tulākūṭādīsu kūṭanti vañcanaṃ. Tattha tulākūṭaṃ nāma rūpakūṭaṃ aṅgakūṭaṃ, gahaṇakūṭaṃ, paṭicchannakūṭanti catubbidhaṃ hoti. Tattha rūpakūṭaṃ nāma dve tulā samarūpā katvā gaṇhanto mahatiyā gaṇhāti, dadanto khuddikāya deti. Aṅgakūṭaṃ nāma gaṇhanto pacchābhāge hatthena tulaṃ akkamati, dadanto pubbabhāge. Gahaṇakūṭaṃ nāma gaṇhanto mūle rajjuṃ gaṇhāti, dadanto agge. Paṭicchannakūṭaṃ nāma tulaṃ susiraṃ katvā anto ayacuṇṇaṃ pakkhipitvā gaṇhanto taṃ pacchābhāge karoti, dadanto aggabhāge.

    കംസോ വുച്ചതി സുവണ്ണപാതി, തായ വഞ്ചനം കംസകൂടം. കഥം? ഏകം സുവണ്ണപാതിം കത്വാ അഞ്ഞാ ദ്വേ തിസ്സോ ലോഹപാതിയോ സുവണ്ണവണ്ണേ കരോതി, തതോ ജനപദം ഗന്ത്വാ കിഞ്ചിദേവ അഡ്ഢം കുലം പവിസിത്വാ – ‘‘സുവണ്ണഭാജനാനി കിണഥാ’’തി വത്വാ അഗ്ഘേ പുച്ഛിതേ സമഗ്ഘതരം ദാതുകാമാ ഹോന്തി. തതോ തേഹി – ‘‘കഥം ഇമേസം സുവണ്ണഭാവോ ജാനിതബ്ബോ’’തി വുത്തേ, ‘‘വീമംസിത്വാ ഗണ്ഹഥാ’’തി സുവണ്ണപാതിം പാസാണേ ഘംസിത്വാ സബ്ബാ പാതിയോ ദത്വാ ഗച്ഛതി.

    Kaṃso vuccati suvaṇṇapāti, tāya vañcanaṃ kaṃsakūṭaṃ. Kathaṃ? Ekaṃ suvaṇṇapātiṃ katvā aññā dve tisso lohapātiyo suvaṇṇavaṇṇe karoti, tato janapadaṃ gantvā kiñcideva aḍḍhaṃ kulaṃ pavisitvā – ‘‘suvaṇṇabhājanāni kiṇathā’’ti vatvā agghe pucchite samagghataraṃ dātukāmā honti. Tato tehi – ‘‘kathaṃ imesaṃ suvaṇṇabhāvo jānitabbo’’ti vutte, ‘‘vīmaṃsitvā gaṇhathā’’ti suvaṇṇapātiṃ pāsāṇe ghaṃsitvā sabbā pātiyo datvā gacchati.

    മാനകൂടം നാമ ഹദയഭേദസിഖാഭേദരജ്ജുഭേദവസേന തിവിധം ഹോതി. തത്ഥ ഹദയഭേദോ സപ്പിതേലാദിമിനനകാലേ ലബ്ഭതി. താനി ഹി ഗണ്ഹന്തോ ഹേട്ഠാഛിദ്ദേന മാനേന – ‘‘സണികം ആസിഞ്ചാ’’തി വത്വാ അന്തോഭാജനേ ബഹും പഗ്ഘരാപേത്വാ ഗണ്ഹാതി, ദദന്തോ ഛിദ്ദം പിധായ സീഘം പൂരേത്വാ ദേതി.

    Mānakūṭaṃ nāma hadayabhedasikhābhedarajjubhedavasena tividhaṃ hoti. Tattha hadayabhedo sappitelādiminanakāle labbhati. Tāni hi gaṇhanto heṭṭhāchiddena mānena – ‘‘saṇikaṃ āsiñcā’’ti vatvā antobhājane bahuṃ paggharāpetvā gaṇhāti, dadanto chiddaṃ pidhāya sīghaṃ pūretvā deti.

    സിഖാഭേദോ തിലതണ്ഡുലാദിമിനനകാലേ ലബ്ഭതി. താനി ഹി ഗണ്ഹന്തോ സണികം സിഖം ഉസ്സാപേത്വാ ഗണ്ഹാതി, ദദന്തോ വേഗേന പൂരേത്വാ സിഖം ഛിന്ദന്തോ ദേതി.

    Sikhābhedo tilataṇḍulādiminanakāle labbhati. Tāni hi gaṇhanto saṇikaṃ sikhaṃ ussāpetvā gaṇhāti, dadanto vegena pūretvā sikhaṃ chindanto deti.

    രജ്ജുഭേദോ ഖേത്തവത്ഥുമിനനകാലേ ലബ്ഭതി. ലഞ്ജം അലഭന്താ ഹി ഖേത്തം അമഹന്തമ്പി മഹന്തം കത്വാ മിനന്തി.

    Rajjubhedo khettavatthuminanakāle labbhati. Lañjaṃ alabhantā hi khettaṃ amahantampi mahantaṃ katvā minanti.

    ഉക്കോടനാദീസു ഉക്കോടനന്തി അസ്സാമികേ സാമികേ കാതും ലഞ്ജഗ്ഗഹണം. വഞ്ചനന്തി തേഹി തേഹി ഉപായേഹി പരേസം വഞ്ചനം. തത്രിദമേകം വത്ഥു – ഏകോ കിര ലുദ്ദകോ മിഗഞ്ച മിഗപോതകഞ്ച ഗഹേത്വാ ആഗച്ഛതി , തമേകോ ധുത്തോ – ‘‘കിം ഭോ, മിഗോ അഗ്ഘതി, കിം മിഗപോതകോ’’തി ആഹ. ‘‘മിഗോ ദ്വേ കഹാപണേ, മിഗപോതകോ ഏക’’ന്തി ച വുത്തേ ഏകം കഹാപണം ദത്വാ മിഗപോതകം ഗഹേത്വാ ഥോകം ഗന്ത്വാ നിവത്തോ – ‘‘ന മേ ഭോ, മിഗപോതകേന അത്ഥോ, മിഗം മേ ദേഹീ’’തി ആഹ. തേന ഹി – ദ്വേ കഹാപണേ ദേഹീതി. സോ ആഹ – ‘‘നനു തേ ഭോ, മയാ പഠമം ഏകോ കഹാപണോ ദിന്നോ’’തി? ‘‘ആമ, ദിന്നോ’’തി. ‘‘ഇദം മിഗപോതകം ഗണ്ഹ, ഏവം സോ ച കഹാപണോ, അയഞ്ച കഹാപണഗ്ഘനകോ മിഗപോതകോതി ദ്വേ കഹാപണാ ഭവിസ്സന്തീ’’തി. സോ ‘‘കാരണം വദതീ’’തി സല്ലക്ഖേത്വാ മിഗപോതകം ഗഹേത്വാ മിഗം അദാസീതി. നികതീതി യോഗവസേന വാ മായാവസേന വാ അപാമങ്ഗം പാമങ്ഗന്തി, അമണിം മണിന്തി, അസുവണ്ണം സുവണ്ണന്തി കത്വാ പതിരൂപകേന വഞ്ചനം. സാചിയോഗോതി കുടിലയോഗോ, ഏതേസംയേവ ഉക്കോടനാദീനമേതം നാമം. തസ്മാ – ഉക്കോടനസാചിയോഗോ, വഞ്ചനസാചിയോഗോ, നികതിസാചിയോഗോതി, ഏവമേത്ഥ അത്ഥോ ദട്ഠബ്ബോ. കേചി അഞ്ഞം ദസ്സേത്വാ അഞ്ഞസ്സ പരിവത്തനം സാചിയോഗോതി വദന്തി. തം പന വഞ്ചനേനേവ സങ്ഗഹിതം.

    Ukkoṭanādīsu ukkoṭananti assāmike sāmike kātuṃ lañjaggahaṇaṃ. Vañcananti tehi tehi upāyehi paresaṃ vañcanaṃ. Tatridamekaṃ vatthu – eko kira luddako migañca migapotakañca gahetvā āgacchati , tameko dhutto – ‘‘kiṃ bho, migo agghati, kiṃ migapotako’’ti āha. ‘‘Migo dve kahāpaṇe, migapotako eka’’nti ca vutte ekaṃ kahāpaṇaṃ datvā migapotakaṃ gahetvā thokaṃ gantvā nivatto – ‘‘na me bho, migapotakena attho, migaṃ me dehī’’ti āha. Tena hi – dve kahāpaṇe dehīti. So āha – ‘‘nanu te bho, mayā paṭhamaṃ eko kahāpaṇo dinno’’ti? ‘‘Āma, dinno’’ti. ‘‘Idaṃ migapotakaṃ gaṇha, evaṃ so ca kahāpaṇo, ayañca kahāpaṇagghanako migapotakoti dve kahāpaṇā bhavissantī’’ti. So ‘‘kāraṇaṃ vadatī’’ti sallakkhetvā migapotakaṃ gahetvā migaṃ adāsīti. Nikatīti yogavasena vā māyāvasena vā apāmaṅgaṃ pāmaṅganti, amaṇiṃ maṇinti, asuvaṇṇaṃ suvaṇṇanti katvā patirūpakena vañcanaṃ. Sāciyogoti kuṭilayogo, etesaṃyeva ukkoṭanādīnametaṃ nāmaṃ. Tasmā – ukkoṭanasāciyogo, vañcanasāciyogo, nikatisāciyogoti, evamettha attho daṭṭhabbo. Keci aññaṃ dassetvā aññassa parivattanaṃ sāciyogoti vadanti. Taṃ pana vañcaneneva saṅgahitaṃ.

    ഛേദനാദീസു ഛേദനന്തി ഹത്ഥച്ഛേദനാദി. വധോതി മാരണം. ബന്ധോതി രജ്ജുബന്ധനാദീഹി ബന്ധനം. വിപരാമോസോതി ഹിമവിപരാമോസോ, ഗുമ്ബവിപരാമോസോതി ദുവിധോ. യം ഹിമപാതസമയേ ഹിമേന പടിച്ഛന്നാ ഹുത്വാ മഗ്ഗപ്പടിപന്നം ജനം മുസന്തി, അയം ഹിമവിപരാമോസോ. യം ഗുമ്ബാദീഹി പടിച്ഛന്നാ മുസന്തി, അയം ഗുമ്ബവിപരാമോസോ. ആലോപോ വുച്ചതി ഗാമനിഗമാദീനം വിലോപകരണം. സഹസാകാരോതി സാഹസികകിരിയാ. ഗേഹം പവിസിത്വാ മനുസ്സാനം ഉരേ സത്ഥം ഠപേത്വാ ഇച്ഛിതഭണ്ഡാനം ഗഹണം. ഏവമേതസ്മാ ഛേദന…പേ॰… സഹസാകാരാ പടിവിരതോ സമണോ ഗോതമോതി. ഇതി വാ ഹി, ഭിക്ഖവേ, പുഥുജ്ജനോ തഥാഗതസ്സ വണ്ണം വദമാനോ വദേയ്യാതി.

    Chedanādīsu chedananti hatthacchedanādi. Vadhoti māraṇaṃ. Bandhoti rajjubandhanādīhi bandhanaṃ. Viparāmosoti himaviparāmoso, gumbaviparāmosoti duvidho. Yaṃ himapātasamaye himena paṭicchannā hutvā maggappaṭipannaṃ janaṃ musanti, ayaṃ himaviparāmoso. Yaṃ gumbādīhi paṭicchannā musanti, ayaṃ gumbaviparāmoso. Ālopo vuccati gāmanigamādīnaṃ vilopakaraṇaṃ. Sahasākāroti sāhasikakiriyā. Gehaṃ pavisitvā manussānaṃ ure satthaṃ ṭhapetvā icchitabhaṇḍānaṃ gahaṇaṃ. Evametasmā chedana…pe… sahasākārā paṭivirato samaṇo gotamoti. Iti vā hi, bhikkhave, puthujjano tathāgatassa vaṇṇaṃ vadamāno vadeyyāti.

    ഏത്താവതാ ചൂളസീലം നിട്ഠിതം ഹോതി.

    Ettāvatā cūḷasīlaṃ niṭṭhitaṃ hoti.

    മജ്ഝിമസീലവണ്ണനാ

    Majjhimasīlavaṇṇanā

    ൧൧. ഇദാനി മജ്ഝിമസീലം വിത്ഥാരേന്തോ ‘‘യഥാ വാ പനേകേ ഭോന്തോ’’തിആദിമാഹ. തത്രായം അനുത്താനപദവണ്ണനാ. സദ്ധാദേയ്യാനീതി കമ്മഞ്ച ഫലഞ്ച ഇധലോകഞ്ച പരലോകഞ്ച സദ്ദഹിത്വാ ദിന്നാനി. ‘അയം മേ ഞാതീ’തി വാ, ‘മിത്തോ’തി വാ, ഇദം പടികരിസ്സതി, ഇദം വാ തേന കതപുബ്ബന്തി വാ, ഏവം ന ദിന്നാനീതി അത്ഥോ. ഏവം ദിന്നാനി ഹി ന സദ്ധാദേയ്യാനി നാമ ഹോന്തി . ഭോജനാനീതി ദേസനാസീസമത്തമേതം, അത്ഥതോ പന സദ്ധാദേയ്യാനി ഭോജനാനി ഭുഞ്ജിത്വാ ചീവരാനി പാരുപിത്വാ സേനാസനാനി സേവമാനാ ഗിലാനഭേസജ്ജം പരിഭുഞ്ജമാനാതി സബ്ബമേതം വുത്തമേവ ഹോതി.

    11. Idāni majjhimasīlaṃ vitthārento ‘‘yathā vā paneke bhonto’’tiādimāha. Tatrāyaṃ anuttānapadavaṇṇanā. Saddhādeyyānīti kammañca phalañca idhalokañca paralokañca saddahitvā dinnāni. ‘Ayaṃ me ñātī’ti vā, ‘mitto’ti vā, idaṃ paṭikarissati, idaṃ vā tena katapubbanti vā, evaṃ na dinnānīti attho. Evaṃ dinnāni hi na saddhādeyyāni nāma honti . Bhojanānīti desanāsīsamattametaṃ, atthato pana saddhādeyyāni bhojanāni bhuñjitvā cīvarāni pārupitvā senāsanāni sevamānā gilānabhesajjaṃ paribhuñjamānāti sabbametaṃ vuttameva hoti.

    സേയ്യഥിദന്തി നിപാതോ. തസ്സത്ഥോ കതമോ സോ ബീജഗാമഭൂതഗാമോ, യസ്സ സമാരമ്ഭം അനുയുത്താ വിഹരന്തീതി. തതോ തം ദസ്സേന്തോ മൂലബീജന്തിആദിമാഹ. തത്ഥ മൂലബീജം നാമ ഹലിദ്ദി, സിങ്ഗിവേരം, വചാ, വചത്തം, അതിവിസാ, കടുകരോഹിണീ, ഉസീരം, ഭദ്ദമുത്തകന്തി ഏവമാദി. ഖന്ധബീജം നാമ അസ്സത്ഥോ, നിഗ്രോധോ, പിലക്ഖോ, ഉദുമ്ബരോ, കച്ഛകോ, കപിത്ഥനോതി ഏവമാദി. ഫളുബീജം നാമ ഉച്ഛു, നളോ, വേളൂതി ഏവമാദി. അഗ്ഗബീജം നാമ അജ്ജകം, ഫണിജ്ജകം, ഹിരിവേരന്തി ഏവമാദി. ബീജബീജം നാമ പുബ്ബണ്ണം അപരണ്ണന്തി ഏവമാദി. സബ്ബഞ്ഹേതം രുക്ഖതോ വിയോജിതം വിരുഹനസമത്ഥമേവ ‘‘ബീജഗാമോ’’തി വുച്ചതി. രുക്ഖതോ പന അവിയോജിതം അസുക്ഖം ‘‘ഭൂതഗാമോ’’തി വുച്ചതി. തത്ഥ ഭൂതഗാമസമാരമ്ഭോ പാചിത്തിയവത്ഥു, ബീജഗാമസമാരമ്ഭോ ദുക്കടവത്ഥൂതി വേദിതബ്ബോ.

    Seyyathidanti nipāto. Tassattho katamo so bījagāmabhūtagāmo, yassa samārambhaṃ anuyuttā viharantīti. Tato taṃ dassento mūlabījantiādimāha. Tattha mūlabījaṃ nāma haliddi, siṅgiveraṃ, vacā, vacattaṃ, ativisā, kaṭukarohiṇī, usīraṃ, bhaddamuttakanti evamādi. Khandhabījaṃ nāma assattho, nigrodho, pilakkho, udumbaro, kacchako, kapitthanoti evamādi. Phaḷubījaṃ nāma ucchu, naḷo, veḷūti evamādi. Aggabījaṃ nāma ajjakaṃ, phaṇijjakaṃ, hiriveranti evamādi. Bījabījaṃ nāma pubbaṇṇaṃ aparaṇṇanti evamādi. Sabbañhetaṃ rukkhato viyojitaṃ viruhanasamatthameva ‘‘bījagāmo’’ti vuccati. Rukkhato pana aviyojitaṃ asukkhaṃ ‘‘bhūtagāmo’’ti vuccati. Tattha bhūtagāmasamārambho pācittiyavatthu, bījagāmasamārambho dukkaṭavatthūti veditabbo.

    ൧൨. സന്നിധികാരപരിഭോഗന്തി സന്നിധികതസ്സ പരിഭോഗം. തത്ഥ ദുവിധാ കഥാ, വിനയവസേന ച സല്ലേഖവസേന ച. വിനയവസേന താവ യം കിഞ്ചി അന്നം അജ്ജ പടിഗ്ഗഹിതം അപരജ്ജു സന്നിധികാരകം ഹോതി, തസ്സ പരിഭോഗേ പാചിത്തിയം . അത്തനാ ലദ്ധം പന സാമണേരാനം ദത്വാ, തേഹി ലദ്ധം ഠപാപേത്വാ ദുതിയദിവസേ ഭുഞ്ജിതും വട്ടതി, സല്ലേഖോ പന ന ഹോതി.

    12.Sannidhikāraparibhoganti sannidhikatassa paribhogaṃ. Tattha duvidhā kathā, vinayavasena ca sallekhavasena ca. Vinayavasena tāva yaṃ kiñci annaṃ ajja paṭiggahitaṃ aparajju sannidhikārakaṃ hoti, tassa paribhoge pācittiyaṃ . Attanā laddhaṃ pana sāmaṇerānaṃ datvā, tehi laddhaṃ ṭhapāpetvā dutiyadivase bhuñjituṃ vaṭṭati, sallekho pana na hoti.

    പാനസന്നിധിമ്ഹിപി ഏസേവ നയോ. തത്ഥ പാനം നാമ അമ്ബപാനാദീനി അട്ഠ പാനാനി, യാനി ച തേസം അനുലോമാനി. തേസം വിനിച്ഛയോ സമന്തപാസാദികായം വുത്തോ.

    Pānasannidhimhipi eseva nayo. Tattha pānaṃ nāma ambapānādīni aṭṭha pānāni, yāni ca tesaṃ anulomāni. Tesaṃ vinicchayo samantapāsādikāyaṃ vutto.

    വത്ഥസന്നിധിമ്ഹി അനധിട്ഠിതം അവികപ്പിതം സന്നിധി ച ഹോതി, സല്ലേഖഞ്ച കോപേതി, അയം പരിയായകഥാ. നിപ്പരിയായതോ പന തിചീവരസന്തുട്ഠേന ഭവിതബ്ബം, ചതുത്ഥം ലഭിത്വാ അഞ്ഞസ്സ ദാതബ്ബം. സചേ യസ്സ കസ്സചി ദാതും ന സക്കോതി, യസ്സ പന ദാതുകാമോ ഹോതി, സോ ഉദ്ദേസത്ഥായ വാ പരിപുച്ഛത്ഥായ വാ ഗതോ, ആഗതമത്തേ ദാതബ്ബം, അദാതും ന വട്ടതി. ചീവരേ പന അപ്പഹോന്തേ സതിയാ പച്ചാസായ അനുഞ്ഞാതകാലം ഠപേതും വട്ടതി. സൂചിസുത്തചീവരകാരകാനം അലാഭേന തതോ പരമ്പി വിനയകമ്മം കത്വാ ഠപേതും വട്ടതി. ‘‘ഇമസ്മിം ജിണ്ണേ പുന ഈദിസം കുതോ ലഭിസ്സാമീ’’തി പന ഠപേതും ന വട്ടതി, സന്നിധി ച ഹോതി, സല്ലേഖഞ്ച കോപേതി.

    Vatthasannidhimhi anadhiṭṭhitaṃ avikappitaṃ sannidhi ca hoti, sallekhañca kopeti, ayaṃ pariyāyakathā. Nippariyāyato pana ticīvarasantuṭṭhena bhavitabbaṃ, catutthaṃ labhitvā aññassa dātabbaṃ. Sace yassa kassaci dātuṃ na sakkoti, yassa pana dātukāmo hoti, so uddesatthāya vā paripucchatthāya vā gato, āgatamatte dātabbaṃ, adātuṃ na vaṭṭati. Cīvare pana appahonte satiyā paccāsāya anuññātakālaṃ ṭhapetuṃ vaṭṭati. Sūcisuttacīvarakārakānaṃ alābhena tato parampi vinayakammaṃ katvā ṭhapetuṃ vaṭṭati. ‘‘Imasmiṃ jiṇṇe puna īdisaṃ kuto labhissāmī’’ti pana ṭhapetuṃ na vaṭṭati, sannidhi ca hoti, sallekhañca kopeti.

    യാനസന്നിധിമ്ഹി യാനം നാമ വയ്ഹം, രഥോ, സകടം, സന്ദമാനികാ, സിവികാ, പാടങ്കീതി; നേതം പബ്ബജിതസ്സ യാനം. ഉപാഹനാ പന പബ്ബജിതസ്സ യാനംയേവ. ഏകഭിക്ഖുസ്സ ഹി ഏകോ അരഞ്ഞത്ഥായ, ഏകോ ധോതപാദകത്ഥായാതി, ഉക്കംസതോ ദ്വേ ഉപാഹനസങ്ഘാടാ വട്ടന്തി. തതിയം ലഭിത്വാ അഞ്ഞസ്സ ദാതബ്ബോ. ‘‘ഇമസ്മിം ജിണ്ണേ അഞ്ഞം കുതോ ലഭിസ്സാമീ’’തി ഹി ഠപേതും ന വട്ടതി, സന്നിധി ച ഹോതി, സല്ലേഖഞ്ച കോപേതി.

    Yānasannidhimhi yānaṃ nāma vayhaṃ, ratho, sakaṭaṃ, sandamānikā, sivikā, pāṭaṅkīti; netaṃ pabbajitassa yānaṃ. Upāhanā pana pabbajitassa yānaṃyeva. Ekabhikkhussa hi eko araññatthāya, eko dhotapādakatthāyāti, ukkaṃsato dve upāhanasaṅghāṭā vaṭṭanti. Tatiyaṃ labhitvā aññassa dātabbo. ‘‘Imasmiṃ jiṇṇe aññaṃ kuto labhissāmī’’ti hi ṭhapetuṃ na vaṭṭati, sannidhi ca hoti, sallekhañca kopeti.

    സയനസന്നിധിമ്ഹി സയനന്തി മഞ്ചോ. ഏകസ്സ ഭിക്ഖുനോ ഏകോ ഗബ്ഭേ, ഏകോ ദിവാഠാനേതി ഉക്കംസതോ ദ്വേ മഞ്ചാ വട്ടന്തി. തതോ ഉത്തരി ലഭിത്വാ അഞ്ഞസ്സ ഭിക്ഖുനോ വാ ഗണസ്സ വാ ദാതബ്ബോ; അദാതും ന വട്ടതി. സന്നിധി ച ഹോതി, സല്ലേഖഞ്ച കോപേതി.

    Sayanasannidhimhi sayananti mañco. Ekassa bhikkhuno eko gabbhe, eko divāṭhāneti ukkaṃsato dve mañcā vaṭṭanti. Tato uttari labhitvā aññassa bhikkhuno vā gaṇassa vā dātabbo; adātuṃ na vaṭṭati. Sannidhi ca hoti, sallekhañca kopeti.

    ഗന്ധസന്നിധിമ്ഹി ഭിക്ഖുനോ കണ്ഡുകച്ഛുഛവിദോസാദിആബാധേ സതി ഗന്ധാ വട്ടന്തി. തേ ഗന്ധേ ആഹരാപേത്വാ തസ്മിം രോഗേ വൂപസന്തേ അഞ്ഞേസം വാ ആബാധികാനം ദാതബ്ബാ, ദ്വാരേ പഞ്ചങ്ഗുലിഘരധൂപനാദീസു വാ ഉപനേതബ്ബാ. ‘‘പുന രോഗേ സതി ഭവിസ്സന്തീ’’തി പന ഠപേതും ന വട്ടതി, സന്നിധി ച ഹോതി, സല്ലേഖഞ്ച കോപേതി.

    Gandhasannidhimhi bhikkhuno kaṇḍukacchuchavidosādiābādhe sati gandhā vaṭṭanti. Te gandhe āharāpetvā tasmiṃ roge vūpasante aññesaṃ vā ābādhikānaṃ dātabbā, dvāre pañcaṅguligharadhūpanādīsu vā upanetabbā. ‘‘Puna roge sati bhavissantī’’ti pana ṭhapetuṃ na vaṭṭati, sannidhi ca hoti, sallekhañca kopeti.

    ആമിസന്തി വുത്താവസേസം ദട്ഠബ്ബം. സേയ്യഥിദം, ഇധേകച്ചോ ഭിക്ഖു – ‘‘തഥാരൂപേ കാലേ ഉപകാരായ ഭവിസ്സതീ’’തി തിലതണ്ഡുലമുഗ്ഗമാസനാളികേരലോണമച്ഛമംസവല്ലൂരസപ്പിതേലഗുളഭാജനാദീനി ആഹരാപേത്വാ ഠപേതി. സോ വസ്സകാലേ കാലസ്സേവ സാമണേരേഹി യാഗും പചാപേത്വാ പരിഭുഞ്ജിത്വാ ‘‘സാമണേര, ഉദകകദ്ദമേ ദുക്ഖം ഗാമം പവിസിതും, ഗച്ഛ അസുകം കുലം ഗന്ത്വാ മയ്ഹം വിഹാരേ നിസിന്നഭാവം ആരോചേഹി; അസുകകുലതോ ദധിആദീനി ആഹരാ’’തി പേസേതി. ഭിക്ഖൂഹി – ‘‘കിം, ഭന്തേ, ഗാമം പവിസിസ്സഥാ’’തി വുത്തേപി, ‘‘ദുപ്പവേസോ, ആവുസോ, ഇദാനി ഗാമോ’’തി വദതി. തേ – ‘‘ഹോതു, ഭന്തേ, അച്ഛഥ തുമ്ഹേ, മയം ഭിക്ഖം പരിയേസിത്വാ ആഹരിസ്സാമാ’’തി ഗച്ഛന്തി. അഥ സാമണേരോപി ദധിആദീനി ആഹരിത്വാ ഭത്തഞ്ച ബ്യഞ്ജനഞ്ച സമ്പാദേത്വാ ഉപനേതി, തം ഭുഞ്ജന്തസ്സേവ ഉപട്ഠാകാ ഭത്തം പഹിണന്തി, തതോപി മനാപം മനാപം ഭുഞ്ജതി. അഥ ഭിക്ഖൂ പിണ്ഡപാതം ഗഹേത്വാ ആഗച്ഛന്തി, തതോപി മനാപം മനാപം ഗീവായാമകം ഭുഞ്ജതിയേവ. ഏവം ചതുമാസമ്പി വീതിനാമേതി. അയം വുച്ചതി – ‘‘ഭിക്ഖു മുണ്ഡകുടുമ്ബികജീവികം ജീവതി, ന സമണജീവിക’’ന്തി. ഏവരൂപോ ആമിസസന്നിധി നാമ ഹോതി.

    Āmisanti vuttāvasesaṃ daṭṭhabbaṃ. Seyyathidaṃ, idhekacco bhikkhu – ‘‘tathārūpe kāle upakārāya bhavissatī’’ti tilataṇḍulamuggamāsanāḷikeraloṇamacchamaṃsavallūrasappitelaguḷabhājanādīni āharāpetvā ṭhapeti. So vassakāle kālasseva sāmaṇerehi yāguṃ pacāpetvā paribhuñjitvā ‘‘sāmaṇera, udakakaddame dukkhaṃ gāmaṃ pavisituṃ, gaccha asukaṃ kulaṃ gantvā mayhaṃ vihāre nisinnabhāvaṃ ārocehi; asukakulato dadhiādīni āharā’’ti peseti. Bhikkhūhi – ‘‘kiṃ, bhante, gāmaṃ pavisissathā’’ti vuttepi, ‘‘duppaveso, āvuso, idāni gāmo’’ti vadati. Te – ‘‘hotu, bhante, acchatha tumhe, mayaṃ bhikkhaṃ pariyesitvā āharissāmā’’ti gacchanti. Atha sāmaṇeropi dadhiādīni āharitvā bhattañca byañjanañca sampādetvā upaneti, taṃ bhuñjantasseva upaṭṭhākā bhattaṃ pahiṇanti, tatopi manāpaṃ manāpaṃ bhuñjati. Atha bhikkhū piṇḍapātaṃ gahetvā āgacchanti, tatopi manāpaṃ manāpaṃ gīvāyāmakaṃ bhuñjatiyeva. Evaṃ catumāsampi vītināmeti. Ayaṃ vuccati – ‘‘bhikkhu muṇḍakuṭumbikajīvikaṃ jīvati, na samaṇajīvika’’nti. Evarūpo āmisasannidhi nāma hoti.

    ഭിക്ഖുനോ പന വസനട്ഠാനേ ഏകാ തണ്ഡുലനാളി, ഏകോ ഗുളപിണ്ഡോ, ചതുഭാഗമത്തം സപ്പീതി ഏത്തകം നിധേതും വട്ടതി, അകാലേ സമ്പത്തചോരാനം അത്ഥായ. തേ ഹി ഏത്തകമ്പി ആമിസപടിസന്ഥാരം അലഭന്താ ജീവിതാപി വോരോപേയ്യും, തസ്മാ സചേ ഏത്തകം നത്ഥി, ആഹരാപേത്വാപി ഠപേതും വട്ടതി. അഫാസുകകാലേ ച യദേത്ഥ കപ്പിയം, തം അത്തനാപി പരിഭുഞ്ജിതും വട്ടതി. കപ്പിയകുടിയം പന ബഹും ഠപേന്തസ്സാപി സന്നിധി നാമ നത്ഥി. തഥാഗതസ്സ പന തണ്ഡുലനാളിആദീസു വാ യം കിഞ്ചി ചതുരതനമത്തം വാ പിലോതികഖണ്ഡം ‘‘ഇദം മേ അജ്ജ വാ സ്വേ വാ ഭവിസ്സതീ’’തി ഠപിതം നാമ നത്ഥി.

    Bhikkhuno pana vasanaṭṭhāne ekā taṇḍulanāḷi, eko guḷapiṇḍo, catubhāgamattaṃ sappīti ettakaṃ nidhetuṃ vaṭṭati, akāle sampattacorānaṃ atthāya. Te hi ettakampi āmisapaṭisanthāraṃ alabhantā jīvitāpi voropeyyuṃ, tasmā sace ettakaṃ natthi, āharāpetvāpi ṭhapetuṃ vaṭṭati. Aphāsukakāle ca yadettha kappiyaṃ, taṃ attanāpi paribhuñjituṃ vaṭṭati. Kappiyakuṭiyaṃ pana bahuṃ ṭhapentassāpi sannidhi nāma natthi. Tathāgatassa pana taṇḍulanāḷiādīsu vā yaṃ kiñci caturatanamattaṃ vā pilotikakhaṇḍaṃ ‘‘idaṃ me ajja vā sve vā bhavissatī’’ti ṭhapitaṃ nāma natthi.

    ൧൩. വിസൂകദസ്സനേസു നച്ചം നാമ യം കിഞ്ചി നച്ചം, തം മഗ്ഗം ഗച്ഛന്തേനാപി ഗീവം പസാരേത്വാ ദട്ഠും ന വട്ടതി. വിത്ഥാരവിനിച്ഛയോ പനേത്ഥ സമന്തപാസാദികായം വുത്തനയേനേവ വേദിതബ്ബോ. യഥാ ചേത്ഥ, ഏവം സബ്ബേസു സിക്ഖാപദപടിസംയുത്തേസു സുത്തപദേസു. ഇതോ പരഞ്ഹി ഏത്തകമ്പി അവത്വാ തത്ഥ തത്ഥ പയോജനമത്തമേവ വണ്ണയിസ്സാമാതി.

    13. Visūkadassanesu naccaṃ nāma yaṃ kiñci naccaṃ, taṃ maggaṃ gacchantenāpi gīvaṃ pasāretvā daṭṭhuṃ na vaṭṭati. Vitthāravinicchayo panettha samantapāsādikāyaṃ vuttanayeneva veditabbo. Yathā cettha, evaṃ sabbesu sikkhāpadapaṭisaṃyuttesu suttapadesu. Ito parañhi ettakampi avatvā tattha tattha payojanamattameva vaṇṇayissāmāti.

    പേക്ഖന്തി നടസമജ്ജം. അക്ഖാനന്തി ഭാരതയുജ്ഝനാദികം. യസ്മിം ഠാനേ കഥീയതി, തത്ഥ ഗന്തുമ്പി ന വട്ടതി. പാണിസ്സരന്തി കംസതാളം, പാണിതാളന്തിപി വദന്തി. വേതാളന്തി ഘനതാളം, മന്തേന മതസരീരുട്ഠാപനന്തിപി ഏകേ. കുമ്ഭഥൂണന്തി ചതുരസ്സഅമ്ബണകതാളം, കുമ്ഭസദ്ദന്തിപി ഏകേ. സോഭനകന്തി നടാനം അബ്ഭോക്കിരണം, സോഭനകരം വാ, പടിഭാനചിത്തന്തി വുത്തം ഹോതി. ചണ്ഡാലന്തി അയോഗുളകീളാ, ചണ്ഡാലാനം സാണധോവനകീളാതിപി വദന്തി. വംസന്തി വേളും ഉസ്സാപേത്വാ കീളനം.

    Pekkhanti naṭasamajjaṃ. Akkhānanti bhāratayujjhanādikaṃ. Yasmiṃ ṭhāne kathīyati, tattha gantumpi na vaṭṭati. Pāṇissaranti kaṃsatāḷaṃ, pāṇitāḷantipi vadanti. Vetāḷanti ghanatāḷaṃ, mantena matasarīruṭṭhāpanantipi eke. Kumbhathūṇanti caturassaambaṇakatāḷaṃ, kumbhasaddantipi eke. Sobhanakanti naṭānaṃ abbhokkiraṇaṃ, sobhanakaraṃ vā, paṭibhānacittanti vuttaṃ hoti. Caṇḍālanti ayoguḷakīḷā, caṇḍālānaṃ sāṇadhovanakīḷātipi vadanti. Vaṃsanti veḷuṃ ussāpetvā kīḷanaṃ.

    ധോവനന്തി അട്ഠിധോവനം, ഏകച്ചേസു കിര ജനപദേസു കാലങ്കതേ ഞാതകേ ന ഝാപേന്തി, നിഖണിത്വാ ഠപേന്തി. അഥ നേസം പൂതിഭൂതം കായം ഞത്വാ നീഹരിത്വാ അട്ഠീനി ധോവിത്വാ ഗന്ധേഹി മക്ഖേത്വാ ഠപേന്തി. തേ നക്ഖത്തകാലേ ഏകസ്മിം ഠാനേ അട്ഠീനി ഠപേത്വാ ഏകസ്മിം ഠാനേ സുരാദീനി ഠപേത്വാ രോദന്താ പരിദേവന്താ സുരം പിവന്തി. വുത്തമ്പി ചേതം – ‘‘അത്ഥി, ഭിക്ഖവേ , ദക്ഖിണേസു ജനപദേസു അട്ഠിധോവനം നാമ, തത്ഥ ഹോതി അന്നമ്പി പാനമ്പി ഖജ്ജമ്പി ഭോജ്ജമ്പി ലേയ്യമ്പി പേയ്യമ്പി നച്ചമ്പി ഗീതമ്പി വാദിതമ്പി. അത്ഥേതം, ഭിക്ഖവേ, ധോവനം, നേതം നത്ഥീതി വദാമീ’’തി (അ॰ നി॰ ൧൦.൧൦൭). ഏകച്ചേ പന ഇന്ദജാലേന അട്ഠിധോവനം ധോവനന്തിപി വദന്തി.

    Dhovananti aṭṭhidhovanaṃ, ekaccesu kira janapadesu kālaṅkate ñātake na jhāpenti, nikhaṇitvā ṭhapenti. Atha nesaṃ pūtibhūtaṃ kāyaṃ ñatvā nīharitvā aṭṭhīni dhovitvā gandhehi makkhetvā ṭhapenti. Te nakkhattakāle ekasmiṃ ṭhāne aṭṭhīni ṭhapetvā ekasmiṃ ṭhāne surādīni ṭhapetvā rodantā paridevantā suraṃ pivanti. Vuttampi cetaṃ – ‘‘atthi, bhikkhave , dakkhiṇesu janapadesu aṭṭhidhovanaṃ nāma, tattha hoti annampi pānampi khajjampi bhojjampi leyyampi peyyampi naccampi gītampi vāditampi. Atthetaṃ, bhikkhave, dhovanaṃ, netaṃ natthīti vadāmī’’ti (a. ni. 10.107). Ekacce pana indajālena aṭṭhidhovanaṃ dhovanantipi vadanti.

    ഹത്ഥിയുദ്ധാദീസു ഭിക്ഖുനോ നേവ ഹത്ഥിആദീഹി സദ്ധിം യുജ്ഝിതും, ന തേ യുജ്ഝാപേതും, ന യുജ്ഝന്തേ ദട്ഠും വട്ടതി. നിബ്ബുദ്ധന്തി മല്ലയുദ്ധം. ഉയ്യോധികന്തി യത്ഥ സമ്പഹാരോ ദിസ്സതി. ബലഗ്ഗന്തി ബലഗണനട്ഠാനം. സേനാബ്യൂഹന്തി സേനാനിവേസോ, സകടബ്യൂഹാദിവസേന സേനായ നിവേസനം. അനീകദസ്സനന്തി – ‘‘തയോ ഹത്ഥീ പച്ഛിമം ഹത്ഥാനീക’’ന്തിആദിനാ (പാചി॰ ൩൨൪) നയേന വുത്തസ്സ അനീകസ്സ ദസ്സനം.

    Hatthiyuddhādīsu bhikkhuno neva hatthiādīhi saddhiṃ yujjhituṃ, na te yujjhāpetuṃ, na yujjhante daṭṭhuṃ vaṭṭati. Nibbuddhanti mallayuddhaṃ. Uyyodhikanti yattha sampahāro dissati. Balagganti balagaṇanaṭṭhānaṃ. Senābyūhanti senāniveso, sakaṭabyūhādivasena senāya nivesanaṃ. Anīkadassananti – ‘‘tayo hatthī pacchimaṃ hatthānīka’’ntiādinā (pāci. 324) nayena vuttassa anīkassa dassanaṃ.

    ൧൪. പമാദോ ഏത്ഥ തിട്ഠതീതി പമാദട്ഠാനം. ജൂതഞ്ച തം പമാദട്ഠാനഞ്ചാതി ജൂതപ്പമാദട്ഠാനം. ഏകേകായ പന്തിയാ അട്ഠ അട്ഠ പദാനി അസ്സാതി അട്ഠപദം ദസപദേപി ഏസേവ നയോ. ആകാസന്തി അട്ഠപദദസപദേസു വിയ ആകാസേയേവ കീളനം. പരിഹാരപഥന്തി ഭൂമിയം നാനാപഥമണ്ഡലം കത്വാ തത്ഥ തത്ഥ പരിഹരിതബ്ബം, പഥം പരിഹരന്താനം കീളനം. സന്തികന്തി സന്തികകീളനം. ഏകജ്ഝം ഠപിതാ സാരിയോ വാ സക്ഖരായോ വാ അചാലേന്താ നഖേനേവ അപനേന്തി ച ഉപനേന്തി ച, സചേ തത്ഥ കാചി ചലതി, പരാജയോ ഹോതി, ഏവരൂപായ കീളായേതം അധിവചനം. ഖലികന്തി ജൂതഫലകേ പാസകകീളനം. ഘടികാ വുച്ചതി ദീഘദണ്ഡകേന രസ്സദണ്ഡകം പഹരണകീളനം. സലാകഹത്ഥന്തി ലാഖായ വാ മഞ്ജിട്ഠികായ വാ പിട്ഠോദകേന വാ സലാകഹത്ഥം തേമേത്വാ – ‘‘കിം ഹോതൂ’’തി ഭൂമിയം വാ ഭിത്തിയം വാ തം പഹരിത്വാ ഹത്ഥിഅസ്സാദിരൂപദസ്സനകീളനം. അക്ഖന്തി ഗുളകീളാ. പങ്ഗചീരം വുച്ചതി പണ്ണനാളികം, തം ധമന്താ കീളന്തി. വങ്കകന്തി ഗാമദാരകാനം കീളനകം ഖുദ്ദകനങ്ഗലം. മോക്ഖചികാ വുച്ചതി സമ്പരിവത്തനകീളാ, ആകാസേ വാ ദണ്ഡകം ഗഹേത്വാ ഭൂമിയം വാ സീസം ഠപേത്വാ ഹേട്ഠുപരിയഭാവേന പരിവത്തനകീളാതി വുത്തം ഹോതി. ചിങ്ഗുലികം വുച്ചതി താലപണ്ണാദീഹി കതം വാതപ്പഹാരേന പരിബ്ഭമനചക്കം. പത്താള്ഹകം വുച്ചതി പണ്ണനാളികാ. തായ വാലുകാദീനി മിനന്താ കീളന്തി. രഥകന്തി ഖുദ്ദകരഥം. ധനുകന്തി ഖുദ്ദകധനുമേവ. അക്ഖരികാ വുച്ചതി ആകാസേ വാ പിട്ഠിയം വാ അക്ഖരജാനനകീളാ. മനേസികാ നാമ മനസാ ചിന്തിതജാനനകീളാ. യഥാവജ്ജം നാമ കാണകുണിഖുജ്ജാദീനം യം യം വജ്ജം, തം തം പയോജേത്വാ ദസ്സനകീളാ.

    14. Pamādo ettha tiṭṭhatīti pamādaṭṭhānaṃ. Jūtañca taṃ pamādaṭṭhānañcāti jūtappamādaṭṭhānaṃ. Ekekāya pantiyā aṭṭha aṭṭha padāni assāti aṭṭhapadaṃ dasapadepi eseva nayo. Ākāsanti aṭṭhapadadasapadesu viya ākāseyeva kīḷanaṃ. Parihārapathanti bhūmiyaṃ nānāpathamaṇḍalaṃ katvā tattha tattha pariharitabbaṃ, pathaṃ pariharantānaṃ kīḷanaṃ. Santikanti santikakīḷanaṃ. Ekajjhaṃ ṭhapitā sāriyo vā sakkharāyo vā acālentā nakheneva apanenti ca upanenti ca, sace tattha kāci calati, parājayo hoti, evarūpāya kīḷāyetaṃ adhivacanaṃ. Khalikanti jūtaphalake pāsakakīḷanaṃ. Ghaṭikā vuccati dīghadaṇḍakena rassadaṇḍakaṃ paharaṇakīḷanaṃ. Salākahatthanti lākhāya vā mañjiṭṭhikāya vā piṭṭhodakena vā salākahatthaṃ temetvā – ‘‘kiṃ hotū’’ti bhūmiyaṃ vā bhittiyaṃ vā taṃ paharitvā hatthiassādirūpadassanakīḷanaṃ. Akkhanti guḷakīḷā. Paṅgacīraṃ vuccati paṇṇanāḷikaṃ, taṃ dhamantā kīḷanti. Vaṅkakanti gāmadārakānaṃ kīḷanakaṃ khuddakanaṅgalaṃ. Mokkhacikā vuccati samparivattanakīḷā, ākāse vā daṇḍakaṃ gahetvā bhūmiyaṃ vā sīsaṃ ṭhapetvā heṭṭhupariyabhāvena parivattanakīḷāti vuttaṃ hoti. Ciṅgulikaṃ vuccati tālapaṇṇādīhi kataṃ vātappahārena paribbhamanacakkaṃ. Pattāḷhakaṃ vuccati paṇṇanāḷikā. Tāya vālukādīni minantā kīḷanti. Rathakanti khuddakarathaṃ. Dhanukanti khuddakadhanumeva. Akkharikā vuccati ākāse vā piṭṭhiyaṃ vā akkharajānanakīḷā. Manesikā nāma manasā cintitajānanakīḷā. Yathāvajjaṃ nāma kāṇakuṇikhujjādīnaṃ yaṃ yaṃ vajjaṃ, taṃ taṃ payojetvā dassanakīḷā.

    ൧൫. ആസന്ദിന്തി പമാണാതിക്കന്താസനം. അനുയുത്താ വിഹരന്തീതി ഇദം അപേക്ഖിത്വാ പന സബ്ബപദേസു ഉപയോഗവചനം കതം. പല്ലങ്കോതി പാദേസു വാളരൂപാനി ഠപേത്വാ കതോ. ഗോനകോതി ദീഘലോമകോ മഹാകോജവോ, ചതുരങ്ഗുലാധികാനി കിര തസ്സ ലോമാനി. ചിത്തകന്തി വാനവിചിത്തം ഉണ്ണാമയത്ഥരണം. പടികാതി ഉണ്ണാമയോ സേതത്ഥരണോ. പടലികാതി ഘനപുപ്ഫകോ ഉണ്ണാമയത്ഥരണോ. യോ ആമലകപത്തോതിപി വുച്ചതി. തൂലികാതി തിണ്ണം തൂലാനം അഞ്ഞതരപുണ്ണാ തൂലികാ. വികതികാതി സീഹബ്യഗ്ഘാദിരൂപവിചിത്രോ ഉണ്ണാമയത്ഥരണോ. ഉദ്ദലോമീതി ഉഭയതോദസം ഉണ്ണാമയത്ഥരണം, കേചി ‘‘ഏകതോഉഗ്ഗതപുപ്ഫ’’ന്തി വദന്തി. ഏകന്തലോമീതി ഏകതോദസം ഉണ്ണാമയത്ഥരണം. കേചി ‘‘ഉഭതോഉഗ്ഗതപുപ്ഫ’’ന്തി വദന്തി. കട്ടിസ്സന്തി രതനപരിസിബ്ബിതം കോസേയ്യകട്ടിസ്സമയപച്ചത്ഥരണം. കോസേയ്യന്തി രതനപരിസിബ്ബിതമേവ കോസിയസുത്തമയപച്ചത്ഥരണം. സുദ്ധകോസേയ്യം പന വട്ടതീതി വിനയേ വുത്തം. ദീഘനികായട്ഠകഥായം പന ‘‘ഠപേത്വാ തൂലികം സബ്ബാനേവ ഗോനകാദീനി രതനപരിസിബ്ബിതാനി ന വട്ടന്തീ’’തി വുത്തം.

    15.Āsandinti pamāṇātikkantāsanaṃ. Anuyuttā viharantīti idaṃ apekkhitvā pana sabbapadesu upayogavacanaṃ kataṃ. Pallaṅkoti pādesu vāḷarūpāni ṭhapetvā kato. Gonakoti dīghalomako mahākojavo, caturaṅgulādhikāni kira tassa lomāni. Cittakanti vānavicittaṃ uṇṇāmayattharaṇaṃ. Paṭikāti uṇṇāmayo setattharaṇo. Paṭalikāti ghanapupphako uṇṇāmayattharaṇo. Yo āmalakapattotipi vuccati. Tūlikāti tiṇṇaṃ tūlānaṃ aññatarapuṇṇā tūlikā. Vikatikāti sīhabyagghādirūpavicitro uṇṇāmayattharaṇo. Uddalomīti ubhayatodasaṃ uṇṇāmayattharaṇaṃ, keci ‘‘ekatouggatapuppha’’nti vadanti. Ekantalomīti ekatodasaṃ uṇṇāmayattharaṇaṃ. Keci ‘‘ubhatouggatapuppha’’nti vadanti. Kaṭṭissanti ratanaparisibbitaṃ koseyyakaṭṭissamayapaccattharaṇaṃ. Koseyyanti ratanaparisibbitameva kosiyasuttamayapaccattharaṇaṃ. Suddhakoseyyaṃ pana vaṭṭatīti vinaye vuttaṃ. Dīghanikāyaṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘ṭhapetvā tūlikaṃ sabbāneva gonakādīni ratanaparisibbitāni na vaṭṭantī’’ti vuttaṃ.

    കുത്തകന്തി സോളസന്നം നാടകിത്ഥീനം ഠത്വാ നച്ചനയോഗ്ഗം ഉണ്ണാമയത്ഥരണം. ഹത്ഥത്ഥരം അസ്സത്ഥരന്തി ഹത്ഥിഅസ്സപിട്ഠീസു അത്ഥരണഅത്ഥരകായേവ. രഥത്ഥരേപി ഏസേവ നയോ. അജിനപ്പവേണീതി അജിനചമ്മേഹി മഞ്ചപ്പമാണേന സിബ്ബിത്വാ കതാ പവേണീ. കദലീമിഗപവരപച്ചത്ഥരണന്തി കദലീമിഗചമ്മം നാമ അത്ഥി, തേന കതം പവരപച്ചത്ഥരണം; ഉത്തമപച്ചത്ഥരണന്തി അത്ഥോ. തം കിര സേതവത്ഥസ്സ ഉപരി കദലീമിഗചമ്മം പത്ഥരിത്വാ സിബ്ബേത്വാ കരോന്തി. സഉത്തരച്ഛദന്തി സഹ ഉത്തരച്ഛദേന, ഉപരിബദ്ധേന രത്തവിതാനേന സദ്ധിന്തി അത്ഥോ. സേതവിതാനമ്പി ഹേട്ഠാ അകപ്പിയപച്ചത്ഥരണേ സതി ന വട്ടതി, അസതി പന വട്ടതി. ഉഭതോലോഹിതകൂപധാനന്തി സീസൂപധാനഞ്ച പാദൂപധാനഞ്ചാതി മഞ്ചസ്സ ഉഭതോലോഹിതകം ഉപധാനം, ഏതം ന കപ്പതി. യം പന ഏകമേവ ഉപധാനം ഉഭോസു പസ്സേസു രത്തം വാ ഹോതി പദുമവണ്ണം വാ വിചിത്രം വാ, സചേ പമാണയുത്തം, വട്ടതി. മഹാഉപധാനം പന പടിക്ഖിത്തം. അലോഹിതകാനി ദ്വേപി വട്ടന്തിയേവ. തതോ ഉത്തരി ലഭിത്വാ അഞ്ഞേസം ദാതബ്ബാനി. ദാതും അസക്കോന്തോ മഞ്ചേ തിരിയം അത്ഥരിത്വാ ഉപരി പച്ചത്ഥരണം ദത്വാ നിപജ്ജിതുമ്പി ലഭതി. ആസന്ദീആദീസു പന വുത്തനയേനേവ പടിപജ്ജിതബ്ബം. വുത്തഞ്ഹേതം – ‘‘അനുജാനാമി, ഭിക്ഖവേ, ആസന്ദിയാ പാദേ ഛിന്ദിത്വാ പരിഭുഞ്ജിതും, പല്ലങ്കസ്സ വാളേ ഭിന്ദിത്വാ പരിഭുഞ്ജിതും, തൂലികം വിജടേത്വാ ബിമ്ബോഹനം കാതും, അവസേസം ഭുമ്മത്ഥരണം കാതു’’ന്തി (ചൂളവ॰ ൨൯൭).

    Kuttakanti soḷasannaṃ nāṭakitthīnaṃ ṭhatvā naccanayoggaṃ uṇṇāmayattharaṇaṃ. Hatthattharaṃ assattharanti hatthiassapiṭṭhīsu attharaṇaattharakāyeva. Rathattharepi eseva nayo. Ajinappaveṇīti ajinacammehi mañcappamāṇena sibbitvā katā paveṇī. Kadalīmigapavarapaccattharaṇanti kadalīmigacammaṃ nāma atthi, tena kataṃ pavarapaccattharaṇaṃ; uttamapaccattharaṇanti attho. Taṃ kira setavatthassa upari kadalīmigacammaṃ pattharitvā sibbetvā karonti. Sauttaracchadanti saha uttaracchadena, uparibaddhena rattavitānena saddhinti attho. Setavitānampi heṭṭhā akappiyapaccattharaṇe sati na vaṭṭati, asati pana vaṭṭati. Ubhatolohitakūpadhānanti sīsūpadhānañca pādūpadhānañcāti mañcassa ubhatolohitakaṃ upadhānaṃ, etaṃ na kappati. Yaṃ pana ekameva upadhānaṃ ubhosu passesu rattaṃ vā hoti padumavaṇṇaṃ vā vicitraṃ vā, sace pamāṇayuttaṃ, vaṭṭati. Mahāupadhānaṃ pana paṭikkhittaṃ. Alohitakāni dvepi vaṭṭantiyeva. Tato uttari labhitvā aññesaṃ dātabbāni. Dātuṃ asakkonto mañce tiriyaṃ attharitvā upari paccattharaṇaṃ datvā nipajjitumpi labhati. Āsandīādīsu pana vuttanayeneva paṭipajjitabbaṃ. Vuttañhetaṃ – ‘‘anujānāmi, bhikkhave, āsandiyā pāde chinditvā paribhuñjituṃ, pallaṅkassa vāḷe bhinditvā paribhuñjituṃ, tūlikaṃ vijaṭetvā bimbohanaṃ kātuṃ, avasesaṃ bhummattharaṇaṃ kātu’’nti (cūḷava. 297).

    ൧൬. ഉച്ഛാദനാദീസു മാതുകുച്ഛിതോ നിക്ഖന്തദാരകാനം സരീരഗന്ധോ ദ്വാദസവസ്സപത്തകാലേ നസ്സതി, തേസം സരീരദുഗ്ഗന്ധഹരണത്ഥായ ഗന്ധചുണ്ണാദീഹി ഉച്ഛാദേന്തി, ഏവരൂപം ഉച്ഛാദനം ന വട്ടതി. പുഞ്ഞവന്തേ പന ദാരകേ ഊരൂസു നിപജ്ജാപേത്വാ തേലേന മക്ഖേത്വാ ഹത്ഥപാദഊരുനാഭിആദീനം സണ്ഠാനസമ്പാദനത്ഥം പരിമദ്ദന്തി, ഏവരൂപം പരിമദ്ദനം ന വട്ടതി.

    16. Ucchādanādīsu mātukucchito nikkhantadārakānaṃ sarīragandho dvādasavassapattakāle nassati, tesaṃ sarīraduggandhaharaṇatthāya gandhacuṇṇādīhi ucchādenti, evarūpaṃ ucchādanaṃ na vaṭṭati. Puññavante pana dārake ūrūsu nipajjāpetvā telena makkhetvā hatthapādaūrunābhiādīnaṃ saṇṭhānasampādanatthaṃ parimaddanti, evarūpaṃ parimaddanaṃ na vaṭṭati.

    ന്ഹാപനന്തി തേസംയേവ ദാരകാനം ഗന്ധാദീഹി ന്ഹാപനം. സമ്ബാഹനന്തി മഹാമല്ലാനം വിയ ഹത്ഥപാദേ മുഗ്ഗരാദീഹി പഹരിത്വാ ബാഹുവഡ്ഢനം. ആദാസന്തി യം കിഞ്ചി ആദാസം പരിഹരിതും ന വട്ടതി. അഞ്ജനന്തി അലങ്കാരഞ്ജനമേവ. മാലാതി ബദ്ധമാലാ വാ അബദ്ധമാലാ വാ. വിലേപനന്തി യം കിഞ്ചി ഛവിരാഗകരണം. മുഖചുണ്ണം മുഖലേപനന്തി മുഖേ കാളപീളകാദീനം ഹരണത്ഥായ മത്തികകക്കം ദേന്തി, തേന ലോഹിതേ ചലിതേ സാസപകക്കം ദേന്തി, തേന ദോസേ ഖാദിതേ തിലകക്കം ദേന്തി, തേന ലോഹിതേ സന്നിസിന്നേ ഹലിദ്ദികക്കം ദേന്തി, തേന ഛവിവണ്ണേ ആരൂള്ഹേ മുഖചുണ്ണകേന മുഖം ചുണ്ണേന്തി, തം സബ്ബം ന വട്ടതി.

    Nhāpananti tesaṃyeva dārakānaṃ gandhādīhi nhāpanaṃ. Sambāhananti mahāmallānaṃ viya hatthapāde muggarādīhi paharitvā bāhuvaḍḍhanaṃ. Ādāsanti yaṃ kiñci ādāsaṃ pariharituṃ na vaṭṭati. Añjananti alaṅkārañjanameva. Mālāti baddhamālā vā abaddhamālā vā. Vilepananti yaṃ kiñci chavirāgakaraṇaṃ. Mukhacuṇṇaṃ mukhalepananti mukhe kāḷapīḷakādīnaṃ haraṇatthāya mattikakakkaṃ denti, tena lohite calite sāsapakakkaṃ denti, tena dose khādite tilakakkaṃ denti, tena lohite sannisinne haliddikakkaṃ denti, tena chavivaṇṇe ārūḷhe mukhacuṇṇakena mukhaṃ cuṇṇenti, taṃ sabbaṃ na vaṭṭati.

    ഹത്ഥബന്ധാദീസു ഹത്ഥേ വിചിത്രസങ്ഖകപാലാദീനി ബന്ധിത്വാ വിചരന്തി, തം വാ അഞ്ഞം വാ സബ്ബമ്പി ഹത്ഥാഭരണം ന വട്ടതി, അപരേ സിഖം ബന്ധിത്വാ വിചരന്തി. സുവണ്ണചീരകമുത്തലതാദീഹി ച തം പരിക്ഖിപന്തി; തം സബ്ബം ന വട്ടതി. അപരേ ചതുഹത്ഥദണ്ഡം വാ അഞ്ഞം വാ പന അലങ്കതദണ്ഡകം ഗഹേത്വാ വിചരന്തി, തഥാ ഇത്ഥിപുരിസരൂപാദിവിചിത്തം ഭേസജ്ജനാളികം സുപരിക്ഖിത്തം വാമപസ്സേ ഓലഗ്ഗിതം; അപരേ കണ്ണികരതനപരിക്ഖിത്തകോസം അതിതിഖിണം അസിം, പഞ്ചവണ്ണസുത്തസിബ്ബിതം മകരദന്തകാദിവിചിത്തം ഛത്തം, സുവണ്ണരജതാദിവിചിത്രാ മോരപിഞ്ഛാദിപരിക്ഖിത്താ ഉപാഹനാ, കേചി രതനമത്തായാമം ചതുരങ്ഗുലവിത്ഥതം കേസന്തപരിച്ഛേദം ദസ്സേത്വാ മേഘമുഖേ വിജ്ജുലതം വിയ നലാടേ ഉണ്ഹീസപട്ടം ബന്ധന്തി, ചൂളാമണിം ധാരേന്തി, ചാമരവാലബീജനിം ധാരേന്തി, തം സബ്ബം ന വട്ടതി.

    Hatthabandhādīsu hatthe vicitrasaṅkhakapālādīni bandhitvā vicaranti, taṃ vā aññaṃ vā sabbampi hatthābharaṇaṃ na vaṭṭati, apare sikhaṃ bandhitvā vicaranti. Suvaṇṇacīrakamuttalatādīhi ca taṃ parikkhipanti; taṃ sabbaṃ na vaṭṭati. Apare catuhatthadaṇḍaṃ vā aññaṃ vā pana alaṅkatadaṇḍakaṃ gahetvā vicaranti, tathā itthipurisarūpādivicittaṃ bhesajjanāḷikaṃ suparikkhittaṃ vāmapasse olaggitaṃ; apare kaṇṇikaratanaparikkhittakosaṃ atitikhiṇaṃ asiṃ, pañcavaṇṇasuttasibbitaṃ makaradantakādivicittaṃ chattaṃ, suvaṇṇarajatādivicitrā morapiñchādiparikkhittā upāhanā, keci ratanamattāyāmaṃ caturaṅgulavitthataṃ kesantaparicchedaṃ dassetvā meghamukhe vijjulataṃ viya nalāṭe uṇhīsapaṭṭaṃ bandhanti, cūḷāmaṇiṃ dhārenti, cāmaravālabījaniṃ dhārenti, taṃ sabbaṃ na vaṭṭati.

    ൧൭. അനിയ്യാനികത്താ സഗ്ഗമോക്ഖമഗ്ഗാനം തിരച്ഛാനഭൂതാ കഥാതി തിരച്ഛാനകഥാ. തത്ഥ രാജാനം ആരബ്ഭ മഹാസമ്മതോ മന്ധാതാ ധമ്മാസോകോ ഏവം മഹാനുഭാവോതിആദിനാ നയേന പവത്താ കഥാ രാജകഥാ. ഏസ നയോ ചോരകഥാദീസു. തേസു അസുകോ രാജാ അഭിരൂപോ ദസ്സനീയോതിആദിനാ നയേന ഗേഹസ്സിതകഥാവ തിരച്ഛാനകഥാ ഹോതി. സോപി നാമ ഏവം മഹാനുഭാവോ ഖയം ഗതോതി ഏവം പവത്താ പന കമ്മട്ഠാനഭാവേ തിട്ഠതി. ചോരേസു മൂലദേവോ ഏവം മഹാനുഭാവോ, മേഘമാലോ ഏവം മഹാനുഭാവോതി തേസം കമ്മം പടിച്ച അഹോ സൂരാതി ഗേഹസ്സിതകഥാവ തിരച്ഛാനകഥാ. യുദ്ധേപി ഭാരതയുദ്ധാദീസു അസുകേന അസുകോ ഏവം മാരിതോ, ഏവം വിദ്ധോതി കാമസ്സാദവസേനേവ കഥാ തിരച്ഛാനകഥാ. തേപി നാമ ഖയം ഗതാതി ഏവം പവത്താ പന സബ്ബത്ഥ കമ്മട്ഠാനമേവ ഹോതി. അപി ച അന്നാദീസു ഏവം വണ്ണവന്തം ഗന്ധവന്തം രസവന്തം ഫസ്സസമ്പന്നം ഖാദിമ്ഹ ഭുഞ്ജിമ്ഹാതി കാമസ്സാദവസേന കഥേതും ന വട്ടതി. സാത്ഥകം പന കത്വാ പുബ്ബേ ഏവം വണ്ണാദിസമ്പന്നം അന്നം പാനം വത്ഥം സയനം മാലം ഗന്ധം സീലവന്താനം അദമ്ഹ, ചേതിയേ പൂജം കരിമ്ഹാതി കഥേതും വട്ടതി. ഞാതികഥാദീസു പന ‘‘അമ്ഹാകം ഞാതകാ സൂരാ സമത്ഥാ’’തി വാ ‘‘പുബ്ബേ മയം ഏവം വിചിത്രേഹി യാനേഹി വിചരിമ്ഹാ’’തി വാ അസ്സാദവസേന വത്തും ന വട്ടതി. സാത്ഥകം പന കത്വാ ‘‘തേപി നോ ഞാതകാ ഖയം ഗതാ’’തി വാ ‘‘പുബ്ബേ മയം ഏവരൂപാ ഉപാഹനാ സങ്ഘസ്സ അദമ്ഹാ’’തി വാ കഥേതും വട്ടതി. ഗാമകഥാപി സുനിവിട്ഠദുന്നിവിട്ഠസുഭിക്ഖദുബ്ഭിക്ഖാദിവസേന വാ ‘‘അസുകഗാമവാസിനോ സൂരാ സമത്ഥാ’’തി വാ ഏവം അസ്സാദവസേന ന വട്ടതി. സാത്ഥകം പന കത്വാ ‘‘സദ്ധാ പസന്നാ’’തി വാ ‘‘ഖയവയം ഗതാ’’തി വാ വത്തും വട്ടതി. നിഗമനഗരജനപദകഥാദീസുപി ഏസേവ നയോ.

    17. Aniyyānikattā saggamokkhamaggānaṃ tiracchānabhūtā kathāti tiracchānakathā. Tattha rājānaṃ ārabbha mahāsammato mandhātā dhammāsoko evaṃ mahānubhāvotiādinā nayena pavattā kathā rājakathā. Esa nayo corakathādīsu. Tesu asuko rājā abhirūpo dassanīyotiādinā nayena gehassitakathāva tiracchānakathā hoti. Sopi nāma evaṃ mahānubhāvo khayaṃ gatoti evaṃ pavattā pana kammaṭṭhānabhāve tiṭṭhati. Coresu mūladevo evaṃ mahānubhāvo, meghamālo evaṃ mahānubhāvoti tesaṃ kammaṃ paṭicca aho sūrāti gehassitakathāva tiracchānakathā. Yuddhepi bhāratayuddhādīsu asukena asuko evaṃ mārito, evaṃ viddhoti kāmassādavaseneva kathā tiracchānakathā. Tepi nāma khayaṃ gatāti evaṃ pavattā pana sabbattha kammaṭṭhānameva hoti. Api ca annādīsu evaṃ vaṇṇavantaṃ gandhavantaṃ rasavantaṃ phassasampannaṃ khādimha bhuñjimhāti kāmassādavasena kathetuṃ na vaṭṭati. Sātthakaṃ pana katvā pubbe evaṃ vaṇṇādisampannaṃ annaṃ pānaṃ vatthaṃ sayanaṃ mālaṃ gandhaṃ sīlavantānaṃ adamha, cetiye pūjaṃ karimhāti kathetuṃ vaṭṭati. Ñātikathādīsu pana ‘‘amhākaṃ ñātakā sūrā samatthā’’ti vā ‘‘pubbe mayaṃ evaṃ vicitrehi yānehi vicarimhā’’ti vā assādavasena vattuṃ na vaṭṭati. Sātthakaṃ pana katvā ‘‘tepi no ñātakā khayaṃ gatā’’ti vā ‘‘pubbe mayaṃ evarūpā upāhanā saṅghassa adamhā’’ti vā kathetuṃ vaṭṭati. Gāmakathāpi suniviṭṭhadunniviṭṭhasubhikkhadubbhikkhādivasena vā ‘‘asukagāmavāsino sūrā samatthā’’ti vā evaṃ assādavasena na vaṭṭati. Sātthakaṃ pana katvā ‘‘saddhā pasannā’’ti vā ‘‘khayavayaṃ gatā’’ti vā vattuṃ vaṭṭati. Nigamanagarajanapadakathādīsupi eseva nayo.

    ഇത്ഥികഥാപി വണ്ണസണ്ഠാനാദീനി പടിച്ച അസ്സാദവസേന ന വട്ടതി, സദ്ധാ പസന്നാ ഖയവയം ഗതാതി ഏവമേവ വട്ടതി. സൂരകഥാപി ‘നന്ദിമിത്തോ നാമ യോധോ സൂരോ അഹോസീ’തി അസ്സാദവസേന ന വട്ടതി. സദ്ധോ അഹോസി ഖയം ഗതോതി ഏവമേവ വട്ടതി. വിസിഖാകഥാപി ‘‘അസുകാ വിസിഖാ സുനിവിട്ഠാ ദുന്നിവിട്ഠാ സൂരാ സമത്ഥാ’’തി അസ്സാദവസേന ന വട്ടതി. സദ്ധാ പസന്നാ ഖയവയം ഗതാതി ഏവമേവ വട്ടതി.

    Itthikathāpi vaṇṇasaṇṭhānādīni paṭicca assādavasena na vaṭṭati, saddhā pasannā khayavayaṃ gatāti evameva vaṭṭati. Sūrakathāpi ‘nandimitto nāma yodho sūro ahosī’ti assādavasena na vaṭṭati. Saddho ahosi khayaṃ gatoti evameva vaṭṭati. Visikhākathāpi ‘‘asukā visikhā suniviṭṭhā dunniviṭṭhā sūrā samatthā’’ti assādavasena na vaṭṭati. Saddhā pasannā khayavayaṃ gatāti evameva vaṭṭati.

    കുമ്ഭട്ഠാനകഥാതി ഉദകട്ഠാനകഥാ, ഉദകതിത്ഥകഥാതിപി വുച്ചതി, കുമ്ഭദാസികഥാ വാ, സാപി ‘‘പാസാദികാ നച്ചിതും ഗായിതും ഛേകാ’’തി അസ്സാദവസേന ന വട്ടതി; സദ്ധാ പസന്നാതിആദിനാ നയേനേവ വട്ടതി. പുബ്ബപേതകഥാതി അതീതഞാതികഥാ. തത്ഥ വത്തമാനഞാതികഥാസദിസോ വിനിച്ഛയോ.

    Kumbhaṭṭhānakathāti udakaṭṭhānakathā, udakatitthakathātipi vuccati, kumbhadāsikathā vā, sāpi ‘‘pāsādikā naccituṃ gāyituṃ chekā’’ti assādavasena na vaṭṭati; saddhā pasannātiādinā nayeneva vaṭṭati. Pubbapetakathāti atītañātikathā. Tattha vattamānañātikathāsadiso vinicchayo.

    നാനത്തകഥാതി പുരിമപച്ഛിമകഥാഹി വിമുത്താ അവസേസാ നാനാസഭാവാ നിരത്ഥകകഥാ. ലോകക്ഖായികാതി അയം ലോകോ കേന നിമ്മിതോ, അസുകേന നാമ നിമ്മിതോ. കാകോ സേതോ, അട്ഠീനം സേതത്താ; ബലാകാ രത്താ. ലോഹിതസ്സ രത്തത്താതി ഏവമാദികാ ലോകായതവിതണ്ഡസല്ലാപകഥാ.

    Nānattakathāti purimapacchimakathāhi vimuttā avasesā nānāsabhāvā niratthakakathā. Lokakkhāyikāti ayaṃ loko kena nimmito, asukena nāma nimmito. Kāko seto, aṭṭhīnaṃ setattā; balākā rattā. Lohitassa rattattāti evamādikā lokāyatavitaṇḍasallāpakathā.

    സമുദ്ദക്ഖായികാ നാമ കസ്മാ സമുദ്ദോ സാഗരോ? സാഗരദേവേന ഖതോ, തസ്മാ സാഗരോ. ഖതോ മേതി ഹത്ഥമുദ്ദായ സയം നിവേദിതത്താ ‘‘സമുദ്ദോ’’തി ഏവമാദികാ നിരത്ഥകാ സമുദ്ദക്ഖായനകഥാ. ഭവോതി വുഡ്ഢി. അഭവോതി ഹാനി. ഇതി ഭവോ, ഇതി അഭവോതി യം വാ തം വാ നിരത്ഥകകാരണം വത്വാ പവത്തിതകഥാ ഇതിഭവാഭവകഥാ.

    Samuddakkhāyikā nāma kasmā samuddo sāgaro? Sāgaradevena khato, tasmā sāgaro. Khato meti hatthamuddāya sayaṃ niveditattā ‘‘samuddo’’ti evamādikā niratthakā samuddakkhāyanakathā. Bhavoti vuḍḍhi. Abhavoti hāni. Iti bhavo, iti abhavoti yaṃ vā taṃ vā niratthakakāraṇaṃ vatvā pavattitakathā itibhavābhavakathā.

    ൧൮. വിഗ്ഗാഹികകഥാതി വിഗ്ഗഹകഥാ, സാരമ്ഭകഥാ. തത്ഥ സഹിതം മേതി മയ്ഹം വചനം സഹിതം സിലിട്ഠം അത്ഥയുത്തം കാരണയുത്തന്തി അത്ഥോ. അസഹിതം തേതി തുയ്ഹം വചനം അസഹിതം അസിലിട്ഠം. അധിചിണ്ണം തേ വിപരാവത്തന്തി യം തുയ്ഹം ദീഘരത്താചിണ്ണവസേന സുപ്പഗുണം, തം മയ്ഹം ഏകവചനേനേവ വിപരാവത്തം പരിവത്തിത്വാ ഠിതം, ന കിഞ്ചി ജാനാസീതി അത്ഥോ.

    18.Viggāhikakathāti viggahakathā, sārambhakathā. Tattha sahitaṃ meti mayhaṃ vacanaṃ sahitaṃ siliṭṭhaṃ atthayuttaṃ kāraṇayuttanti attho. Asahitaṃ teti tuyhaṃ vacanaṃ asahitaṃ asiliṭṭhaṃ. Adhiciṇṇaṃ te viparāvattanti yaṃ tuyhaṃ dīgharattāciṇṇavasena suppaguṇaṃ, taṃ mayhaṃ ekavacaneneva viparāvattaṃ parivattitvā ṭhitaṃ, na kiñci jānāsīti attho.

    ആരോപിതോ തേ വാദോതി മയാ തവ ദോസോ ആരോപിതോ. ചര വാദപ്പമോക്ഖായാതി ദോസമോചനത്ഥം ചര, വിചര; തത്ഥ തത്ഥ ഗന്ത്വാ സിക്ഖാതി അത്ഥോ. നിബ്ബേഠേഹി വാ സചേ പഹോസീതി അഥ സയം പഹോസി, ഇദാനിമേവ നിബ്ബേഠേഹീതി.

    Āropitote vādoti mayā tava doso āropito. Cara vādappamokkhāyāti dosamocanatthaṃ cara, vicara; tattha tattha gantvā sikkhāti attho. Nibbeṭhehi vā sace pahosīti atha sayaṃ pahosi, idānimeva nibbeṭhehīti.

    ൧൯. ദൂതേയ്യകഥായം ഇധ ഗച്ഛാതി ഇതോ അസുകം നാമ ഠാനം ഗച്ഛ. അമുത്രാഗച്ഛാതി തതോ അസുകം നാമ ഠാനം ആഗച്ഛ. ഇദം ഹരാതി ഇതോ ഇദം നാമ ഹര. അമുത്ര ഇദം ആഹരാതി അസുകട്ഠാനതോ ഇദം നാമ ഇധ ആഹര. സങ്ഖേപതോ പന ഇദം ദൂതേയ്യം നാമ ഠപേത്വാ പഞ്ച സഹധമ്മികേ രതനത്തയസ്സ ഉപകാരപടിസംയുത്തഞ്ച ഗിഹീസാസനം അഞ്ഞേസം ന വട്ടതി.

    19. Dūteyyakathāyaṃ idha gacchāti ito asukaṃ nāma ṭhānaṃ gaccha. Amutrāgacchāti tato asukaṃ nāma ṭhānaṃ āgaccha. Idaṃ harāti ito idaṃ nāma hara. Amutra idaṃ āharāti asukaṭṭhānato idaṃ nāma idha āhara. Saṅkhepato pana idaṃ dūteyyaṃ nāma ṭhapetvā pañca sahadhammike ratanattayassa upakārapaṭisaṃyuttañca gihīsāsanaṃ aññesaṃ na vaṭṭati.

    ൨൦. കുഹകാതിആദീസു തിവിധേന കുഹനവത്ഥുനാ ലോകം കുഹയന്തി, വിമ്ഹാപയന്തീതി കുഹകാ. ലാഭസക്കാരത്ഥികാ ഹുത്വാ ലപന്തീതി ലപകാ. നിമിത്തം സീലമേതേസന്തി നേമിത്തികാ. നിപ്പേസോ സീലമേതേസന്തി നിപ്പേസികാ. ലാഭേന ലാഭം നിജിഗീസന്തി മഗ്ഗന്തി പരിയേസന്ത്തീതി ലാഭേന ലാഭം നിജിഗീസിതാരോ. കുഹനാ, ലപനാ, നേമിത്തികതാ, നിപ്പേസികതാ, ലാഭേന ലാഭം നിജിഗീസനതാതി ഏതാഹി സമന്നാഗതാനം പുഗ്ഗലാനം ഏതം അധിവചനം. അയമേത്ഥ സങ്ഖേപോ. വിത്ഥാരേന പനേതാ കുഹനാദികാ വിസുദ്ധിമഗ്ഗേ സീലനിദ്ദേസേയേവ പാളിഞ്ച അട്ഠകഥഞ്ച ആഹരിത്വാ പകാസിതാതി.

    20.Kuhakātiādīsu tividhena kuhanavatthunā lokaṃ kuhayanti, vimhāpayantīti kuhakā. Lābhasakkāratthikā hutvā lapantīti lapakā. Nimittaṃ sīlametesanti nemittikā. Nippeso sīlametesanti nippesikā. Lābhena lābhaṃ nijigīsanti magganti pariyesanttīti lābhena lābhaṃ nijigīsitāro. Kuhanā, lapanā, nemittikatā, nippesikatā, lābhena lābhaṃ nijigīsanatāti etāhi samannāgatānaṃ puggalānaṃ etaṃ adhivacanaṃ. Ayamettha saṅkhepo. Vitthārena panetā kuhanādikā visuddhimagge sīlaniddeseyeva pāḷiñca aṭṭhakathañca āharitvā pakāsitāti.

    ഏത്താവതാ മജ്ഝിമസീലം നിട്ഠിതം ഹോതി.

    Ettāvatā majjhimasīlaṃ niṭṭhitaṃ hoti.

    മഹാസീലവണ്ണനാ

    Mahāsīlavaṇṇanā

    ൨൧. ഇതോ പരം മഹാസീലം ഹോതി. അങ്ഗന്തി ഹത്ഥപാദാദീസു യേന കേനചി ഏവരൂപേന അങ്ഗേന സമന്നാഗതോ ദീഘായു യസവാ ഹോതീതിആദിനയപ്പവത്തം അങ്ഗസത്ഥം. നിമിത്തന്തി നിമിത്തസത്ഥം. പണ്ഡുരാജാ കിര തിസ്സോ മുത്തായോ മുട്ഠിയം കത്വാ നേമിത്തികം പുച്ഛി – ‘‘കിം മേ ഹത്ഥേ’’തി? സോ ഇതോ ചിതോ ച വിലോകേസി, തസ്മിഞ്ച സമയേ ഘരഗോലികായ മക്ഖികാ ഗയ്ഹന്തീ മുത്താ, സോ ‘‘മുത്താ’’തി ആഹ. പുന ‘‘കതീ’’തി പുട്ഠോ കുക്കുടസ്സ തിക്ഖത്തും രവന്തസ്സ സദ്ദം സുത്വാ ‘‘തിസ്സോ’’തി ആഹ. ഏവം തം തം ആദിസിത്വാ നിമിത്തമനുയുത്താ വിഹരന്തി.

    21. Ito paraṃ mahāsīlaṃ hoti. Aṅganti hatthapādādīsu yena kenaci evarūpena aṅgena samannāgato dīghāyu yasavā hotītiādinayappavattaṃ aṅgasatthaṃ. Nimittanti nimittasatthaṃ. Paṇḍurājā kira tisso muttāyo muṭṭhiyaṃ katvā nemittikaṃ pucchi – ‘‘kiṃ me hatthe’’ti? So ito cito ca vilokesi, tasmiñca samaye gharagolikāya makkhikā gayhantī muttā, so ‘‘muttā’’ti āha. Puna ‘‘katī’’ti puṭṭho kukkuṭassa tikkhattuṃ ravantassa saddaṃ sutvā ‘‘tisso’’ti āha. Evaṃ taṃ taṃ ādisitvā nimittamanuyuttā viharanti.

    ഉപ്പാതന്തി അസനിപാതാദീനം മഹന്താനം ഉപ്പതിതം, തഞ്ഹി ദിസ്വാ ‘‘ഇദം ഭവിസ്സതി, ഏവം ഭവിസ്സതീ’’തി ആദിസന്തി. സുപിനന്തി യോ പുബ്ബണ്ഹസമയേ സുപിനം പസ്സതി, ഏവം വിപാകോ ഹോതി; യോ ഇദം നാമ പസ്സതി, തസ്സ ഇദം നാമ ഹോതീതിആദിനാ നയേന സുപിനകം അനുയുത്താ വിഹരന്തി. ലക്ഖണന്തി ഇമിനാ ലക്ഖണേന സമന്നാഗതോ രാജാ ഹോതി, ഇമിനാ ഉപരാജാതിആദികം. മൂസികച്ഛിന്നന്തി ഉന്ദൂരഖായിതം. തേനാപി ഹി അഹതേ വാ വത്ഥേ അനഹതേ വാ വത്ഥേ ഇതോ പട്ഠായ ഏവം ഛിന്നേ ഇദം നാമ ഹോതീതി ആദിസന്തി. അഗ്ഗിഹോമന്തി ഏവരൂപേന ദാരുനാ ഏവം ഹുതേ ഇദം നാമ ഹോതീതി അഗ്ഗിജുഹനം. ദബ്ബിഹോമാദീനിപി അഗ്ഗിഹോമാനേവ, ഏവരൂപായ ദബ്ബിയാ ഈദിസേഹി കണാദീഹി ഹുതേ ഇദം നാമ ഹോതീതി ഏവം പവത്തിവസേന പന വിസും വുത്താനി.

    Uppātanti asanipātādīnaṃ mahantānaṃ uppatitaṃ, tañhi disvā ‘‘idaṃ bhavissati, evaṃ bhavissatī’’ti ādisanti. Supinanti yo pubbaṇhasamaye supinaṃ passati, evaṃ vipāko hoti; yo idaṃ nāma passati, tassa idaṃ nāma hotītiādinā nayena supinakaṃ anuyuttā viharanti. Lakkhaṇanti iminā lakkhaṇena samannāgato rājā hoti, iminā uparājātiādikaṃ. Mūsikacchinnanti undūrakhāyitaṃ. Tenāpi hi ahate vā vatthe anahate vā vatthe ito paṭṭhāya evaṃ chinne idaṃ nāma hotīti ādisanti. Aggihomanti evarūpena dārunā evaṃ hute idaṃ nāma hotīti aggijuhanaṃ. Dabbihomādīnipi aggihomāneva, evarūpāya dabbiyā īdisehi kaṇādīhi hute idaṃ nāma hotīti evaṃ pavattivasena pana visuṃ vuttāni.

    തത്ഥ കണോതി കുണ്ഡകോ. തണ്ഡുലാതി സാലിആദീനഞ്ചേവ തിണജാതീനഞ്ച തണ്ഡുലാ. സപ്പീതി ഗോസപ്പിആദികം. തേലന്തി തിലതേലാദികം. സാസപാദീനി പന മുഖേന ഗഹേത്വാ അഗ്ഗിമ്ഹി പക്ഖിപനം, വിജ്ജം പരിജപ്പിത്വാ ജുഹനം വാ മുഖഹോമം. ദക്ഖിണക്ഖകജണ്ണുലോഹിതാദീഹി ജുഹനം ലോഹിതഹോമം. അങ്ഗവിജ്ജാതി പുബ്ബേ അങ്ഗമേവ ദിസ്വാ ബ്യാകരണവസേന അങ്ഗം വുത്തം, ഇധ അങ്ഗുലട്ഠിം ദിസ്വാ വിജ്ജം പരിജപ്പിത്വാ അയം കുലപുത്തോ വാ നോ വാ, സിരീസമ്പന്നോ വാ നോ വാതിആദിബ്യാകരണവസേന അങ്ഗവിജ്ജാ വുത്താ. വത്ഥുവിജ്ജാതി ഘരവത്ഥുആരാമവത്ഥാദീനം ഗുണദോസസല്ലക്ഖണവിജ്ജാ. മത്തികാദിവിസേസം ദിസ്വാപി ഹി വിജ്ജം പരിജപ്പിത്വാ ഹേട്ഠാ പഥവിയം തിംസരതനമത്തേ, ആകാസേ ച അസീതിരതനമത്തേ പദേസേ ഗുണദോസം പസ്സന്തി. ഖത്തവിജ്ജാതി അബ്ഭേയ്യമാസുരക്ഖരാജസത്ഥാദിസത്ഥം. സിവവിജ്ജാതി സുസാനേ പവിസിത്വാ സന്തികരണവിജ്ജാ, സിങ്ഗാലരുതവിജ്ജാതിപി വദന്തി. ഭൂതവിജ്ജാതി ഭൂതവേജ്ജമന്തോ. ഭൂരിവിജ്ജാതി ഭൂരിഘരേ വസന്തേന ഉഗ്ഗഹേതബ്ബമന്തോ. അഹിവിജ്ജാതി സപ്പദട്ഠതികിച്ഛനവിജ്ജാ ചേവ സപ്പാവ്ഹായനവിജ്ജാ ച. വിസവിജ്ജാതി യായ, പുരാണവിസം വാ രക്ഖന്തി, നവവിസം വാ കരോന്തി വിസവന്തമേവ വാ. വിച്ഛികവിജ്ജാതി വിച്ഛികദട്ഠതികിച്ഛനവിജ്ജാ. മൂസികവിജ്ജായപി ഏസേവ നയോ. സകുണവിജ്ജാതി സപക്ഖകഅപക്ഖകദ്വിപദചതുപ്പദാനം രുതഗതാദിവസേന സകുണഞാണം. വായസവിജ്ജാതി കാകരുതഞാണം, തം വിസുഞ്ഞേവ സത്ഥം, തസ്മാ വിസും വുത്തം.

    Tattha kaṇoti kuṇḍako. Taṇḍulāti sāliādīnañceva tiṇajātīnañca taṇḍulā. Sappīti gosappiādikaṃ. Telanti tilatelādikaṃ. Sāsapādīni pana mukhena gahetvā aggimhi pakkhipanaṃ, vijjaṃ parijappitvā juhanaṃ vā mukhahomaṃ. Dakkhiṇakkhakajaṇṇulohitādīhi juhanaṃ lohitahomaṃ. Aṅgavijjāti pubbe aṅgameva disvā byākaraṇavasena aṅgaṃ vuttaṃ, idha aṅgulaṭṭhiṃ disvā vijjaṃ parijappitvā ayaṃ kulaputto vā no vā, sirīsampanno vā no vātiādibyākaraṇavasena aṅgavijjā vuttā. Vatthuvijjāti gharavatthuārāmavatthādīnaṃ guṇadosasallakkhaṇavijjā. Mattikādivisesaṃ disvāpi hi vijjaṃ parijappitvā heṭṭhā pathaviyaṃ tiṃsaratanamatte, ākāse ca asītiratanamatte padese guṇadosaṃ passanti. Khattavijjāti abbheyyamāsurakkharājasatthādisatthaṃ. Sivavijjāti susāne pavisitvā santikaraṇavijjā, siṅgālarutavijjātipi vadanti. Bhūtavijjāti bhūtavejjamanto. Bhūrivijjāti bhūrighare vasantena uggahetabbamanto. Ahivijjāti sappadaṭṭhatikicchanavijjā ceva sappāvhāyanavijjā ca. Visavijjāti yāya, purāṇavisaṃ vā rakkhanti, navavisaṃ vā karonti visavantameva vā. Vicchikavijjāti vicchikadaṭṭhatikicchanavijjā. Mūsikavijjāyapi eseva nayo. Sakuṇavijjāti sapakkhakaapakkhakadvipadacatuppadānaṃ rutagatādivasena sakuṇañāṇaṃ. Vāyasavijjāti kākarutañāṇaṃ, taṃ visuññeva satthaṃ, tasmā visuṃ vuttaṃ.

    പക്കജ്ഝാനന്തി പരിപാകഗതചിന്താ. ഇദാനി ‘‘അയം ഏത്തകം ജീവിസ്സതി, അയം ഏത്തക’’ന്തി ഏവം പവത്തം ആദിട്ഠഞാണന്തി അത്ഥോ. സരപരിത്താണന്തി സരരക്ഖണം, യഥാ അത്തനോ ഉപരി ന ആഗച്ഛതി, ഏവം കരണവിജ്ജാ. മിഗചക്കന്തി ഇദം സബ്ബസങ്ഗാഹികം സബ്ബസകുണചതുപ്പദാനം രുതഞാണവസേന വുത്തം.

    Pakkajjhānanti paripākagatacintā. Idāni ‘‘ayaṃ ettakaṃ jīvissati, ayaṃ ettaka’’nti evaṃ pavattaṃ ādiṭṭhañāṇanti attho. Saraparittāṇanti sararakkhaṇaṃ, yathā attano upari na āgacchati, evaṃ karaṇavijjā. Migacakkanti idaṃ sabbasaṅgāhikaṃ sabbasakuṇacatuppadānaṃ rutañāṇavasena vuttaṃ.

    ൨൨. മണിലക്ഖണാദീസു ഏവരൂപോ മണി പസത്ഥോ, ഏവരൂപോ അപസത്ഥോ, സാമിനോ ആരോഗ്യഇസ്സരിയാദീനം ഹേതു ഹോതി, ന ഹോതീതി, ഏവം വണ്ണസണ്ഠാനാദിവസേന മണിആദീനം ലക്ഖണം അനുയുത്താ വിഹരന്തീതി അത്ഥോ. തത്ഥ ആവുധന്തി ഠപേത്വാ അസിആദീനി അവസേസം ആവുധം. ഇത്ഥിലക്ഖണാദീനിപി യമ്ഹി കുലേ തേ ഇത്ഥിപുരിസാദയോ വസന്തി, തസ്സ വുഡ്ഢിഹാനിവസേനേവ വേദിതബ്ബാനി. അജലക്ഖണാദീസു പന ഏവരൂപാനം അജാദീനം മംസം ഖാദിതബ്ബം, ഏവരൂപാനം ന ഖാദിതബ്ബന്തി അയം വിസേസോ വേദിതബ്ബോ.

    22.Maṇilakkhaṇādīsu evarūpo maṇi pasattho, evarūpo apasattho, sāmino ārogyaissariyādīnaṃ hetu hoti, na hotīti, evaṃ vaṇṇasaṇṭhānādivasena maṇiādīnaṃ lakkhaṇaṃ anuyuttā viharantīti attho. Tattha āvudhanti ṭhapetvā asiādīni avasesaṃ āvudhaṃ. Itthilakkhaṇādīnipi yamhi kule te itthipurisādayo vasanti, tassa vuḍḍhihānivaseneva veditabbāni. Ajalakkhaṇādīsu pana evarūpānaṃ ajādīnaṃ maṃsaṃ khāditabbaṃ, evarūpānaṃ na khāditabbanti ayaṃ viseso veditabbo.

    അപി ചേത്ഥ ഗോധായ ലക്ഖണേ ചിത്തകമ്മപിളന്ധനാദീസുപി ഏവരൂപായ ഗോധായ സതി ഇദം നാമ ഹോതീതി അയം വിസേസോ വേദിതബ്ബോ. ഇദഞ്ചേത്ഥ വത്ഥു – ഏകസ്മിം കിര വിഹാരേ ചിത്തകമ്മേ ഗോധം അഗ്ഗിം ധമമാനം അകംസു. തതോ പട്ഠായ ഭിക്ഖൂനം മഹാവിവാദോ ജാതോ. ഏകോ ആഗന്തുകഭിക്ഖു തം ദിസ്വാ മക്ഖേസി. തതോ പട്ഠായ വിവാദോ മന്ദീഭൂതോ ഹോതി. കണ്ണികലക്ഖണം പിളന്ധനകണ്ണികായപി ഗേഹകണ്ണികായപി വസേന വേദിതബ്ബം. കച്ഛപലക്ഖണം ഗോധാലക്ഖണസദിസമേവ. മിഗലക്ഖണം സബ്ബസങ്ഗാഹികം സബ്ബചതുപ്പദാനം ലക്ഖണവസേന വുത്തം.

    Api cettha godhāya lakkhaṇe cittakammapiḷandhanādīsupi evarūpāya godhāya sati idaṃ nāma hotīti ayaṃ viseso veditabbo. Idañcettha vatthu – ekasmiṃ kira vihāre cittakamme godhaṃ aggiṃ dhamamānaṃ akaṃsu. Tato paṭṭhāya bhikkhūnaṃ mahāvivādo jāto. Eko āgantukabhikkhu taṃ disvā makkhesi. Tato paṭṭhāya vivādo mandībhūto hoti. Kaṇṇikalakkhaṇaṃ piḷandhanakaṇṇikāyapi gehakaṇṇikāyapi vasena veditabbaṃ. Kacchapalakkhaṇaṃ godhālakkhaṇasadisameva. Migalakkhaṇaṃ sabbasaṅgāhikaṃ sabbacatuppadānaṃ lakkhaṇavasena vuttaṃ.

    ൨൩. രഞ്ഞം നിയ്യാനം ഭവിസ്സതീതി അസുകദിവസേ അസുകനക്ഖത്തേന അസുകസ്സ നാമ രഞ്ഞോ നിഗ്ഗമനം ഭവിസ്സതീതി ഏവം രാജൂനം പവാസഗമനം ബ്യാകരോതി. ഏസ നയോ സബ്ബത്ഥ. കേവലം പനേത്ഥ അനിയ്യാനന്തി വിപ്പവുത്ഥാനം പുന ആഗമനം. അബ്ഭന്തരാനം രഞ്ഞം ഉപയാനം ഭവിസ്സതി , ബാഹിരാനം രഞ്ഞം അപയാനന്തി അന്തോനഗരേ അമ്ഹാകം രാജാ പടിവിരുദ്ധം ബഹിരാജാനം ഉപസങ്കമിസ്സതി, തതോ തസ്സ പടിക്കമനം ഭവിസ്സതീതി ഏവം രഞ്ഞം ഉപയാനാപയാനം ബ്യാകരോതി. ദുതിയപദേപി ഏസേവ നയോ. ജയപരാജയാ പാകടായേവ.

    23.Raññaṃ niyyānaṃ bhavissatīti asukadivase asukanakkhattena asukassa nāma rañño niggamanaṃ bhavissatīti evaṃ rājūnaṃ pavāsagamanaṃ byākaroti. Esa nayo sabbattha. Kevalaṃ panettha aniyyānanti vippavutthānaṃ puna āgamanaṃ. Abbhantarānaṃ raññaṃ upayānaṃ bhavissati, bāhirānaṃ raññaṃ apayānanti antonagare amhākaṃ rājā paṭiviruddhaṃ bahirājānaṃ upasaṅkamissati, tato tassa paṭikkamanaṃ bhavissatīti evaṃ raññaṃ upayānāpayānaṃ byākaroti. Dutiyapadepi eseva nayo. Jayaparājayā pākaṭāyeva.

    ൨൪. ചന്ദഗ്ഗാഹാദയോ അസുകദിവസേ രാഹു ചന്ദം ഗഹേസ്സതീതി ബ്യാകരണവസേനേവ വേദിതബ്ബാ. അപി ച നക്ഖത്തസ്സ അങ്ഗാരകാദിഗാഹസമായോഗോപി നക്ഖത്തഗാഹോയേവ. ഉക്കാപാതോതി ആകാസതോ ഉക്കാനം പതനം. ദിസാഡാഹോതി ദിസാകാലുസിയം അഗ്ഗിസിഖധൂമസിഖാദീഹി ആകുലഭാവോ വിയ. ദേവദുദ്രഭീതി സുക്ഖവലാഹകഗജ്ജനം. ഉഗ്ഗമനന്തി ഉദയനം. ഓക്കമനന്തി അത്ഥങ്ഗമനം. സംകിലേസന്തി അവിസുദ്ധതാ. വോദാനന്തി വിസുദ്ധതാ. ഏവം വിപാകോതി ലോകസ്സ ഏവം വിവിധസുഖദുക്ഖാവഹോ.

    24.Candaggāhādayo asukadivase rāhu candaṃ gahessatīti byākaraṇavaseneva veditabbā. Api ca nakkhattassa aṅgārakādigāhasamāyogopi nakkhattagāhoyeva. Ukkāpātoti ākāsato ukkānaṃ patanaṃ. Disāḍāhoti disākālusiyaṃ aggisikhadhūmasikhādīhi ākulabhāvo viya. Devadudrabhīti sukkhavalāhakagajjanaṃ. Uggamananti udayanaṃ. Okkamananti atthaṅgamanaṃ. Saṃkilesanti avisuddhatā. Vodānanti visuddhatā. Evaṃ vipākoti lokassa evaṃ vividhasukhadukkhāvaho.

    ൨൫. സുവുട്ഠികാതി ദേവസ്സ സമ്മാധാരാനുപ്പവേച്ഛനം. ദുബ്ബുട്ഠികാതി അവഗ്ഗാഹോ, വസ്സവിബന്ധോതി വുത്തം ഹോതി. മുദ്ദാതി ഹത്ഥമുദ്ദാ. ഗണനാ വുച്ചതി അച്ഛിദ്ദകഗണനാ. സങ്ഖാനന്തി സങ്കലനസടുപ്പാദനാദിവസേന പിണ്ഡഗണനാ. യസ്സ സാ പഗുണാ ഹോതി, സോ രുക്ഖമ്പി ദിസ്വാ ഏത്തകാനി ഏത്ഥ പണ്ണാനീതി ജാനാതി. കാവേയ്യന്തി ‘‘ചത്താരോമേ, ഭിക്ഖവേ, കവീ. കതമേ ചത്താരോ? ചിന്താകവി, സുതകവി, അത്ഥകവി, പടിഭാനകവീ’’തി (അ॰ നി॰ ൪.൨൩൧). ഇമേസം ചതുന്നം കവീനം അത്തനോ ചിന്താവസേന വാ; ‘‘വേസ്സന്തരോ നാമ രാജാ അഹോസീ’’തിആദീനി സുത്വാ സുതവസേന വാ; ഇമസ്സ അയം അത്ഥോ, ഏവം തം യോജേസ്സാമീതി ഏവം അത്ഥവസേന വാ; കിഞ്ചിദേവ ദിസ്വാ തപ്പടിഭാഗം കത്തബ്ബം കരിസ്സാമീതി ഏവം ഠാനുപ്പത്തികപടിഭാനവസേന വാ; ജീവികത്ഥായ കബ്യകരണം. ലോകായതം വുത്തമേവ.

    25.Suvuṭṭhikāti devassa sammādhārānuppavecchanaṃ. Dubbuṭṭhikāti avaggāho, vassavibandhoti vuttaṃ hoti. Muddāti hatthamuddā. Gaṇanā vuccati acchiddakagaṇanā. Saṅkhānanti saṅkalanasaṭuppādanādivasena piṇḍagaṇanā. Yassa sā paguṇā hoti, so rukkhampi disvā ettakāni ettha paṇṇānīti jānāti. Kāveyyanti ‘‘cattārome, bhikkhave, kavī. Katame cattāro? Cintākavi, sutakavi, atthakavi, paṭibhānakavī’’ti (a. ni. 4.231). Imesaṃ catunnaṃ kavīnaṃ attano cintāvasena vā; ‘‘vessantaro nāma rājā ahosī’’tiādīni sutvā sutavasena vā; imassa ayaṃ attho, evaṃ taṃ yojessāmīti evaṃ atthavasena vā; kiñcideva disvā tappaṭibhāgaṃ kattabbaṃ karissāmīti evaṃ ṭhānuppattikapaṭibhānavasena vā; jīvikatthāya kabyakaraṇaṃ. Lokāyataṃ vuttameva.

    ൨൬. ആവാഹനം നാമ ഇമസ്സ ദാരകസ്സ അസുകകുലതോ അസുകനക്ഖത്തേന ദാരികം ആനേഥാതി ആവാഹകരണം. വിവാഹനന്തി ഇമം ദാരികം അസുകസ്സ നാമ ദാരകസ്സ അസുകനക്ഖത്തേന ദേഥ, ഏവമസ്സാ വുഡ്ഢി ഭവിസ്സതീതി വിവാഹകരണം. സംവരണന്തി സംവരണം നാമ ‘അജ്ജ നക്ഖത്തം സുന്ദരം, അജ്ജേവ സമഗ്ഗാ ഹോഥ, ഇതി വോ വിയോഗോ ന ഭവിസ്സതീ’തി ഏവം സമഗ്ഗകരണം. വിവരണം നാമ ‘സചേ വിയുജ്ജിതുകാമത്ഥ, അജ്ജേവ വിയുജ്ജഥ , ഇതി വോ പുന സംയോഗോ ന ഭവിസ്സതീ’തി ഏവം വിസംയോഗകരണം. സങ്കിരണന്തി ‘ഉട്ഠാനം വാ ഇണം വാ ദിന്നം ധനം അജ്ജ സങ്കഡ്ഢഥ, അജ്ജ സങ്കഡ്ഢിതഞ്ഹി തം ഥാവരം ഹോതീ’തി ഏവം ധനപിണ്ഡാപനം. വികിരണന്തി ‘സചേ പയോഗഉദ്ധാരാദിവസേന ധനം പയോജിതുകാമത്ഥ, അജ്ജ പയോജിതം ദിഗുണചതുഗ്ഗുണം ഹോതീ’തി ഏവം ധനപയോജാപനം. സുഭഗകരണന്തി പിയമനാപകരണം വാ സസ്സിരീകകരണം വാ. ദുബ്ഭഗകരണന്തി തബ്ബിപരീതം. വിരുദ്ധഗബ്ഭകരണന്തി വിരുദ്ധസ്സ വിലീനസ്സ അട്ഠിതസ്സ മതസ്സ ഗബ്ഭസ്സ കരണം. പുന അവിനാസായ ഭേസജ്ജദാനന്തി അത്ഥോ. ഗബ്ഭോ ഹി വാതേന, പാണകേഹി, കമ്മുനാ ചാതി തീഹി കാരണേഹി വിനസ്സതി. തത്ഥ വാതേന വിനസ്സന്തേ നിബ്ബാപനീയം സീതലം ഭേസജ്ജം ദേതി, പാണകേഹി വിനസ്സന്തേ പാണകാനം പടികമ്മം കരോതി, കമ്മുനാ വിനസ്സന്തേ പന ബുദ്ധാപി പടിബാഹിതും ന സക്കോന്തി.

    26.Āvāhanaṃ nāma imassa dārakassa asukakulato asukanakkhattena dārikaṃ ānethāti āvāhakaraṇaṃ. Vivāhananti imaṃ dārikaṃ asukassa nāma dārakassa asukanakkhattena detha, evamassā vuḍḍhi bhavissatīti vivāhakaraṇaṃ. Saṃvaraṇanti saṃvaraṇaṃ nāma ‘ajja nakkhattaṃ sundaraṃ, ajjeva samaggā hotha, iti vo viyogo na bhavissatī’ti evaṃ samaggakaraṇaṃ. Vivaraṇaṃ nāma ‘sace viyujjitukāmattha, ajjeva viyujjatha , iti vo puna saṃyogo na bhavissatī’ti evaṃ visaṃyogakaraṇaṃ. Saṅkiraṇanti ‘uṭṭhānaṃ vā iṇaṃ vā dinnaṃ dhanaṃ ajja saṅkaḍḍhatha, ajja saṅkaḍḍhitañhi taṃ thāvaraṃ hotī’ti evaṃ dhanapiṇḍāpanaṃ. Vikiraṇanti ‘sace payogauddhārādivasena dhanaṃ payojitukāmattha, ajja payojitaṃ diguṇacatugguṇaṃ hotī’ti evaṃ dhanapayojāpanaṃ. Subhagakaraṇanti piyamanāpakaraṇaṃ vā sassirīkakaraṇaṃ vā. Dubbhagakaraṇanti tabbiparītaṃ. Viruddhagabbhakaraṇanti viruddhassa vilīnassa aṭṭhitassa matassa gabbhassa karaṇaṃ. Puna avināsāya bhesajjadānanti attho. Gabbho hi vātena, pāṇakehi, kammunā cāti tīhi kāraṇehi vinassati. Tattha vātena vinassante nibbāpanīyaṃ sītalaṃ bhesajjaṃ deti, pāṇakehi vinassante pāṇakānaṃ paṭikammaṃ karoti, kammunā vinassante pana buddhāpi paṭibāhituṃ na sakkonti.

    ജിവ്ഹാനിബന്ധനന്തി മന്തേന ജിവ്ഹായ ബന്ധകരണം. ഹനുസംഹനനന്തി മുഖബന്ധമന്തേന യഥാ ഹനുകം ചാലേതും ന സക്കോന്തി, ഏവം ബന്ധകരണം. ഹത്ഥാഭിജപ്പനന്തി ഹത്ഥാനം പരിവത്തനത്ഥം മന്തജപ്പനം. തസ്മിം കിര മന്തേ സത്തപദന്തരേ ഠത്വാ ജപ്പിതേ ഇതരോ ഹത്ഥേ പരിവത്തേത്വാ ഖിപതി. കണ്ണജപ്പനന്തി കണ്ണേഹി സദ്ദം അസ്സവനത്ഥായ വിജ്ജായ ജപ്പനം. തം കിര ജപ്പിത്വാ വിനിച്ഛയട്ഠാനേ യം ഇച്ഛതി, തം ഭണതി, പച്ചത്ഥികോ തം ന സുണാതി, തതോ പടിവചനം സമ്പാദേതും ന സക്കോതി. ആദാസപഞ്ഹന്തി ആദാസേ ദേവതം ഓതാരേത്വാ പഞ്ഹപുച്ഛനം. കുമാരികപഞ്ഹന്തി കുമാരികായ സരീരേ ദേവതം ഓതാരേത്വാ പഞ്ഹപുച്ഛനം. ദേവപഞ്ഹന്തി ദാസിയാ സരീരേ ദേവതം ഓതാരേത്വാ പഞ്ഹപുച്ഛനം. ആദിച്ചുപട്ഠാനന്തി ജീവികത്ഥായ ആദിച്ചപാരിചരിയാ. മഹതുപട്ഠാനന്തി തഥേവ മഹാബ്രഹ്മപാരിചരിയാ. അബ്ഭുജ്ജലനന്തി മന്തേന മുഖതോ അഗ്ഗിജാലാനീഹരണം. സിരിവ്ഹായനന്തി ‘‘ഏഹി സിരി, മയ്ഹം സിരേ പതിട്ഠാഹീ’’തി ഏവം സിരേന സിരിയാ അവ്ഹായനം.

    Jivhānibandhananti mantena jivhāya bandhakaraṇaṃ. Hanusaṃhanananti mukhabandhamantena yathā hanukaṃ cāletuṃ na sakkonti, evaṃ bandhakaraṇaṃ. Hatthābhijappananti hatthānaṃ parivattanatthaṃ mantajappanaṃ. Tasmiṃ kira mante sattapadantare ṭhatvā jappite itaro hatthe parivattetvā khipati. Kaṇṇajappananti kaṇṇehi saddaṃ assavanatthāya vijjāya jappanaṃ. Taṃ kira jappitvā vinicchayaṭṭhāne yaṃ icchati, taṃ bhaṇati, paccatthiko taṃ na suṇāti, tato paṭivacanaṃ sampādetuṃ na sakkoti. Ādāsapañhanti ādāse devataṃ otāretvā pañhapucchanaṃ. Kumārikapañhanti kumārikāya sarīre devataṃ otāretvā pañhapucchanaṃ. Devapañhanti dāsiyā sarīre devataṃ otāretvā pañhapucchanaṃ. Ādiccupaṭṭhānanti jīvikatthāya ādiccapāricariyā. Mahatupaṭṭhānanti tatheva mahābrahmapāricariyā. Abbhujjalananti mantena mukhato aggijālānīharaṇaṃ. Sirivhāyananti ‘‘ehi siri, mayhaṃ sire patiṭṭhāhī’’ti evaṃ sirena siriyā avhāyanaṃ.

    ൨൭. സന്തികമ്മന്തി ദേവട്ഠാനം ഗന്ത്വാ സചേ മേ ഇദം നാമ സമിജ്ഝിസ്സതി, തുമ്ഹാകം ഇമിനാ ച ഇമിനാ ച ഉപഹാരം കരിസ്സാമീതി സമിദ്ധികാലേ കത്തബ്ബം സന്തിപടിസ്സവകമ്മം. തസ്മിം പന സമിദ്ധേ തസ്സ കരണം പണിധികമ്മം നാമ. ഭൂരികമ്മന്തി ഭൂരിഘരേ വസിത്വാ ഗഹിതമന്തസ്സ പയോഗകരണം. വസ്സകമ്മം വോസ്സകമ്മന്തി ഏത്ഥ വസ്സോതി പുരിസോ, വോസ്സോതി പണ്ഡകോ . ഇതി വോസ്സസ്സ വസ്സകരണം വസ്സകമ്മം, വസ്സസ്സ വോസ്സകരണം വോസ്സകമ്മം. തം പന കരോന്തോ അച്ഛന്ദികഭാവമത്തം പാപേതി, ന ലിങ്ഗം അന്തരധാപേതും സക്കോതി. വത്ഥുകമ്മന്തി അകതവത്ഥുസ്മിം ഗേഹപതിട്ഠാപനം. വത്ഥുപരികമ്മന്തി ‘‘ഇദഞ്ചിദഞ്ചാഹരഥാ’’തി വത്വാ വത്ഥുബലികമ്മകരണം. ആചമനന്തി ഉദകേന മുഖസുദ്ധികരണം. ന്ഹാപനന്തി അഞ്ഞേസം ന്ഹാപനം. ജുഹനന്തി തേസം അത്ഥായ അഗ്ഗിജുഹനം. വമനന്തി യോഗം ദത്വാ വമനകരണം. വിരേചനേപി ഏസേവ നയോ. ഉദ്ധംവിരേചനന്തി ഉദ്ധം ദോസാനം നീഹരണം. അധോവിരേചനന്തി അധോ ദോസാനം നീഹരണം. സീസവിരേചനന്തി സിരോവിരേചനം. കണ്ണതേലന്തി കണ്ണാനം ബന്ധനത്ഥം വാ വണഹരണത്ഥം വാ ഭേസജ്ജതേലപചനം. നേത്തതപ്പനന്തി അക്ഖിതപ്പനതേലം. നത്ഥുകമ്മന്തി തേലേന യോജേത്വാ നത്ഥുകരണം. അഞ്ജനന്തി ദ്വേ വാ തീണി വാ പടലാനി നീഹരണസമത്ഥം ഖാരഞ്ജനം. പച്ചഞ്ജനന്തി നിബ്ബാപനീയം സീതലഭേസജ്ജഞ്ജനം. സാലാകിയന്തി സലാകവേജ്ജകമ്മം. സല്ലകത്തിയന്തി സല്ലകത്തവേജ്ജകമ്മം. ദാരകതികിച്ഛാ വുച്ചതി കോമാരഭച്ചവേജ്ജകമ്മം. മൂലഭേസജ്ജാനം അനുപ്പാദനന്തി ഇമിനാ കായതികിച്ഛനം ദസ്സേതി. ഓസധീനം പടിമോക്ഖോതി ഖാരാദീനി ദത്വാ തദനുരൂപേ വണേ ഗതേ തേസം അപനയനം.

    27.Santikammanti devaṭṭhānaṃ gantvā sace me idaṃ nāma samijjhissati, tumhākaṃ iminā ca iminā ca upahāraṃ karissāmīti samiddhikāle kattabbaṃ santipaṭissavakammaṃ. Tasmiṃ pana samiddhe tassa karaṇaṃ paṇidhikammaṃ nāma. Bhūrikammanti bhūrighare vasitvā gahitamantassa payogakaraṇaṃ. Vassakammaṃ vossakammanti ettha vassoti puriso, vossoti paṇḍako . Iti vossassa vassakaraṇaṃ vassakammaṃ, vassassa vossakaraṇaṃ vossakammaṃ. Taṃ pana karonto acchandikabhāvamattaṃ pāpeti, na liṅgaṃ antaradhāpetuṃ sakkoti. Vatthukammanti akatavatthusmiṃ gehapatiṭṭhāpanaṃ. Vatthuparikammanti ‘‘idañcidañcāharathā’’ti vatvā vatthubalikammakaraṇaṃ. Ācamananti udakena mukhasuddhikaraṇaṃ. Nhāpananti aññesaṃ nhāpanaṃ. Juhananti tesaṃ atthāya aggijuhanaṃ. Vamananti yogaṃ datvā vamanakaraṇaṃ. Virecanepi eseva nayo. Uddhaṃvirecananti uddhaṃ dosānaṃ nīharaṇaṃ. Adhovirecananti adho dosānaṃ nīharaṇaṃ. Sīsavirecananti sirovirecanaṃ. Kaṇṇatelanti kaṇṇānaṃ bandhanatthaṃ vā vaṇaharaṇatthaṃ vā bhesajjatelapacanaṃ. Nettatappananti akkhitappanatelaṃ. Natthukammanti telena yojetvā natthukaraṇaṃ. Añjananti dve vā tīṇi vā paṭalāni nīharaṇasamatthaṃ khārañjanaṃ. Paccañjananti nibbāpanīyaṃ sītalabhesajjañjanaṃ. Sālākiyanti salākavejjakammaṃ. Sallakattiyanti sallakattavejjakammaṃ. Dārakatikicchā vuccati komārabhaccavejjakammaṃ. Mūlabhesajjānaṃ anuppādananti iminā kāyatikicchanaṃ dasseti. Osadhīnaṃ paṭimokkhoti khārādīni datvā tadanurūpe vaṇe gate tesaṃ apanayanaṃ.

    ഏത്താവതാ മഹാസീലം നിട്ഠിതം ഹോതി.

    Ettāvatā mahāsīlaṃ niṭṭhitaṃ hoti.

    പുബ്ബന്തകപ്പികസസ്സതവാദവണ്ണനാ

    Pubbantakappikasassatavādavaṇṇanā

    ൨൮. ഏവം ബ്രഹ്മദത്തേന വുത്തവണ്ണസ്സ അനുസന്ധിവസേന തിവിധം സീലം വിത്ഥാരേത്വാ ഇദാനി ഭിക്ഖുസങ്ഘേന വുത്തവണ്ണസ്സ അനുസന്ധിവസേന – ‘‘അത്ഥി, ഭിക്ഖവേ, അഞ്ഞേവ ധമ്മാ ഗമ്ഭീരാ ദുദ്ദസാ’’തിആദിനാ നയേന സുഞ്ഞതാപകാസനം ആരഭി. തത്ഥ ധമ്മാതി ഗുണേ, ദേസനായം, പരിയത്തിയം, നിസ്സത്തേതി ഏവമാദീസു ധമ്മസദ്ദോ വത്തതി.

    28. Evaṃ brahmadattena vuttavaṇṇassa anusandhivasena tividhaṃ sīlaṃ vitthāretvā idāni bhikkhusaṅghena vuttavaṇṇassa anusandhivasena – ‘‘atthi, bhikkhave, aññeva dhammā gambhīrā duddasā’’tiādinā nayena suññatāpakāsanaṃ ārabhi. Tattha dhammāti guṇe, desanāyaṃ, pariyattiyaṃ, nissatteti evamādīsu dhammasaddo vattati.

    ‘‘ന ഹി ധമ്മോ അധമ്മോ ച, ഉഭോ സമവിപാകിനോ;

    ‘‘Na hi dhammo adhammo ca, ubho samavipākino;

    അധമ്മോ നിരയം നേതി, ധമ്മോ പാപേതി സുഗ്ഗതി’’ന്തി. (ഥേരഗാ॰ ൩൦൪);

    Adhammo nirayaṃ neti, dhammo pāpeti suggati’’nti. (theragā. 304);

    ആദീസു ഹി ഗുണേ ധമ്മസദ്ദോ. ‘‘ധമ്മം, വോ ഭിക്ഖവേ, ദേസേസ്സാമി ആദികല്യാണ’’ന്തിആദീസു (മ॰ നി॰ ൩.൪൨൦) ദേസനായം. ‘‘ഇധ ഭിക്ഖു ധമ്മം പരിയാപുണാതി സുത്തം , ഗേയ്യ’’ന്തിആദീസു (അ॰ നി॰ ൫.൭൩) പരിയത്തിയം. ‘‘തസ്മിം ഖോ പന സമയേ ധമ്മാ ഹോന്തി, ഖന്ധാ ഹോന്തീ’’തിആദീസു (ധ॰ സ॰ ൧൨൧) നിസ്സത്തേ. ഇധ പന ഗുണേ വത്തതി. തസ്മാ അത്ഥി, ഭിക്ഖവേ, അഞ്ഞേവ തഥാഗതസ്സ ഗുണാതി ഏവമേത്ഥ അത്ഥോ ദട്ഠബ്ബോ.

    Ādīsu hi guṇe dhammasaddo. ‘‘Dhammaṃ, vo bhikkhave, desessāmi ādikalyāṇa’’ntiādīsu (ma. ni. 3.420) desanāyaṃ. ‘‘Idha bhikkhu dhammaṃ pariyāpuṇāti suttaṃ , geyya’’ntiādīsu (a. ni. 5.73) pariyattiyaṃ. ‘‘Tasmiṃ kho pana samaye dhammā honti, khandhā hontī’’tiādīsu (dha. sa. 121) nissatte. Idha pana guṇe vattati. Tasmā atthi, bhikkhave, aññeva tathāgatassa guṇāti evamettha attho daṭṭhabbo.

    ഗമ്ഭീരാതി മഹാസമുദ്ദോ വിയ മകസതുണ്ഡസൂചിയാ അഞ്ഞത്ര തഥാഗതാ അഞ്ഞേസം ഞാണേന അലബ്ഭനേയ്യപതിട്ഠാ, ഗമ്ഭീരത്തായേവ ദുദ്ദസാ. ദുദ്ദസത്തായേവ ദുരനുബോധാ. നിബ്ബുതസബ്ബപരിളാഹത്താ സന്താ, സന്താരമ്മണേസു പവത്തനതോപി സന്താ. അതിത്തികരണട്ഠേന പണീതാ, സാദുരസഭോജനം വിയ. ഉത്തമഞാണവിസയത്താ ന തക്കേന അവചരിതബ്ബാതി അതക്കാവചരാ. നിപുണാതി സണ്ഹസുഖുമസഭാവത്താ. ബാലാനം അവിസയത്താ, പണ്ഡിതേഹിയേവ വേദിതബ്ബാതി പണ്ഡിതവേദനീയാ.

    Gambhīrāti mahāsamuddo viya makasatuṇḍasūciyā aññatra tathāgatā aññesaṃ ñāṇena alabbhaneyyapatiṭṭhā, gambhīrattāyeva duddasā. Duddasattāyeva duranubodhā. Nibbutasabbapariḷāhattā santā, santārammaṇesu pavattanatopi santā. Atittikaraṇaṭṭhena paṇītā, sādurasabhojanaṃ viya. Uttamañāṇavisayattā na takkena avacaritabbāti atakkāvacarā. Nipuṇāti saṇhasukhumasabhāvattā. Bālānaṃ avisayattā, paṇḍitehiyeva veditabbāti paṇḍitavedanīyā.

    യേ തഥാഗതോ സയം അഭിഞ്ഞാ സച്ഛികത്വാ പവേദേതീതി യേ ധമ്മേ തഥാഗതോ അനഞ്ഞനേയ്യോ ഹുത്വാ സയമേവ അഭിവിസിട്ഠേന ഞാണേന പച്ചക്ഖം കത്വാ പവേദേതി, ദീപേതി, കഥേതി, പകാസേതീതി അത്ഥോ. യേഹീതി യേഹി ഗുണധമ്മേഹി. യഥാഭുച്ചന്തി യഥാഭൂതം. വണ്ണം സമ്മാ വദമാനാ വദേയ്യുന്തി തഥാഗതസ്സ വണ്ണം വത്തുകാമാ സമ്മാ വദേയ്യും, അഹാപേത്വാ വത്തും സക്കുണേയ്യുന്തി അത്ഥോ. കതമേ ച പന തേ ധമ്മാ ഭഗവതാ ഏവം ഥോമിതാതി? സബ്ബഞ്ഞുതഞ്ഞാണം. യദി ഏവം, കസ്മാ ബഹുവചനനിദ്ദേസോ കതോതി? പുഥുചിത്തസമായോഗതോ ചേവ, പുഥുആരമ്മണതോ ച. തഞ്ഹി ചതൂസു ഞാണസമ്പയുത്തമഹാകിരിയചിത്തേസു ലബ്ഭതി, ന ചസ്സ കോചി ധമ്മോ ആരമ്മണം നാമ ന ഹോതി. യഥാഹ – ‘‘അതീതം സബ്ബം ജാനാതീതി സബ്ബഞ്ഞുതഞ്ഞാണം, തത്ഥ ആവരണം നത്ഥീതി അനാവരണഞാണ’’ന്തിആദി (പടി॰ മ॰ ൧.൧൨൦). ഇതി പുഥുചിത്തസമായോഗതോ പുനപ്പുനം ഉപ്പത്തിവസേന പുഥുആരമ്മണതോ ച ബഹുവചനനിദ്ദേസോ കതോതി.

    Ye tathāgato sayaṃ abhiññā sacchikatvā pavedetīti ye dhamme tathāgato anaññaneyyo hutvā sayameva abhivisiṭṭhena ñāṇena paccakkhaṃ katvā pavedeti, dīpeti, katheti, pakāsetīti attho. Yehīti yehi guṇadhammehi. Yathābhuccanti yathābhūtaṃ. Vaṇṇaṃ sammā vadamānā vadeyyunti tathāgatassa vaṇṇaṃ vattukāmā sammā vadeyyuṃ, ahāpetvā vattuṃ sakkuṇeyyunti attho. Katame ca pana te dhammā bhagavatā evaṃ thomitāti? Sabbaññutaññāṇaṃ. Yadi evaṃ, kasmā bahuvacananiddeso katoti? Puthucittasamāyogato ceva, puthuārammaṇato ca. Tañhi catūsu ñāṇasampayuttamahākiriyacittesu labbhati, na cassa koci dhammo ārammaṇaṃ nāma na hoti. Yathāha – ‘‘atītaṃ sabbaṃ jānātīti sabbaññutaññāṇaṃ, tattha āvaraṇaṃ natthīti anāvaraṇañāṇa’’ntiādi (paṭi. ma. 1.120). Iti puthucittasamāyogato punappunaṃ uppattivasena puthuārammaṇato ca bahuvacananiddeso katoti.

    ‘‘അഞ്ഞേവാ’’തി ഇദം പനേത്ഥ വവത്ഥാപനവചനം, ‘‘അഞ്ഞേവ, ന പാണാതിപാതാ വേരമണിആദയോ. ഗമ്ഭീരാവ ന ഉത്താനാ’’തി ഏവം സബ്ബപദേഹി യോജേതബ്ബം. സാവകപാരമീഞാണഞ്ഹി ഗമ്ഭീരം, പച്ചേകബോധിഞാണം പന തതോ ഗമ്ഭീരതരന്തി തത്ഥ വവത്ഥാനം നത്ഥി, സബ്ബഞ്ഞുതഞ്ഞാണഞ്ച തതോപി ഗമ്ഭീരതരന്തി തത്ഥാപി വവത്ഥാനം നത്ഥി, ഇതോ പനഞ്ഞം ഗമ്ഭീരതരം നത്ഥി; തസ്മാ ഗമ്ഭീരാ വാതി വവത്ഥാനം ലബ്ഭതി. തഥാ ദുദ്ദസാവ ദുരനുബോധാ വാതി സബ്ബം വേദിതബ്ബം.

    ‘‘Aññevā’’ti idaṃ panettha vavatthāpanavacanaṃ, ‘‘aññeva, na pāṇātipātā veramaṇiādayo. Gambhīrāva na uttānā’’ti evaṃ sabbapadehi yojetabbaṃ. Sāvakapāramīñāṇañhi gambhīraṃ, paccekabodhiñāṇaṃ pana tato gambhīrataranti tattha vavatthānaṃ natthi, sabbaññutaññāṇañca tatopi gambhīrataranti tatthāpi vavatthānaṃ natthi, ito panaññaṃ gambhīrataraṃ natthi; tasmā gambhīrā vāti vavatthānaṃ labbhati. Tathā duddasāva duranubodhā vāti sabbaṃ veditabbaṃ.

    കതമേ ച തേ ഭിക്ഖവേതി അയം പന തേസം ധമ്മാനം കഥേതുകമ്യതാ പുച്ഛാ. സന്തി, ഭിക്ഖവേ, ഏകേ സമണബ്രാഹ്മണാതിആദി പുച്ഛാവിസ്സജ്ജനം. കസ്മാ പനേതം ഏവം ആരദ്ധന്തി ചേ? ബുദ്ധാനഞ്ഹി ചത്താരി ഠാനാനി പത്വാ ഗജ്ജിതം മഹന്തം ഹോതി, ഞാണം അനുപവിസതി, ബുദ്ധഞാണസ്സ മഹന്തഭാവോ പഞ്ഞായതി, ദേസനാ ഗമ്ഭീരാ ഹോതി, തിലക്ഖണാഹതാ, സുഞ്ഞതാപടിസംയുത്താ. കതമാനി ചത്താരി? വിനയപഞ്ഞത്തിം, ഭൂമന്തരം, പച്ചയാകാരം, സമയന്തരന്തി. തസ്മാ – ‘‘ഇദം ലഹുകം, ഇദം ഗരുകം, ഇദം സതേകിച്ഛം, ഇദം അതേകിച്ഛം, അയം ആപത്തി, അയം അനാപത്തി, അയം ഛേജ്ജഗാമിനീ, അയം വുട്ഠാനഗാമിനീ, അയം ദേസനാഗാമിനീ, അയം ലോകവജ്ജാ, അയം പണ്ണത്തിവജ്ജാ, ഇമസ്മിം വത്ഥുസ്മിം ഇദം പഞ്ഞപേതബ്ബ’’ന്തി യം ഏവം ഓതിണ്ണേ വത്ഥുസ്മിം സിക്ഖാപദപഞ്ഞാപനം നാമ, തത്ഥ അഞ്ഞേസം ഥാമോ വാ ബലം വാ നത്ഥി; അവിസയോ ഏസ അഞ്ഞേസം, തഥാഗതസ്സേവ വിസയോ. ഇതി വിനയപഞ്ഞത്തിം പത്വാ ബുദ്ധാനം ഗജ്ജിതം മഹന്തം ഹോതി, ഞാണം അനുപവിസതി…പേ॰… സുഞ്ഞതാപടിസംയുത്താതി.

    Katameca te bhikkhaveti ayaṃ pana tesaṃ dhammānaṃ kathetukamyatā pucchā. Santi, bhikkhave, eke samaṇabrāhmaṇātiādi pucchāvissajjanaṃ. Kasmā panetaṃ evaṃ āraddhanti ce? Buddhānañhi cattāri ṭhānāni patvā gajjitaṃ mahantaṃ hoti, ñāṇaṃ anupavisati, buddhañāṇassa mahantabhāvo paññāyati, desanā gambhīrā hoti, tilakkhaṇāhatā, suññatāpaṭisaṃyuttā. Katamāni cattāri? Vinayapaññattiṃ, bhūmantaraṃ, paccayākāraṃ, samayantaranti. Tasmā – ‘‘idaṃ lahukaṃ, idaṃ garukaṃ, idaṃ satekicchaṃ, idaṃ atekicchaṃ, ayaṃ āpatti, ayaṃ anāpatti, ayaṃ chejjagāminī, ayaṃ vuṭṭhānagāminī, ayaṃ desanāgāminī, ayaṃ lokavajjā, ayaṃ paṇṇattivajjā, imasmiṃ vatthusmiṃ idaṃ paññapetabba’’nti yaṃ evaṃ otiṇṇe vatthusmiṃ sikkhāpadapaññāpanaṃ nāma, tattha aññesaṃ thāmo vā balaṃ vā natthi; avisayo esa aññesaṃ, tathāgatasseva visayo. Iti vinayapaññattiṃ patvā buddhānaṃ gajjitaṃ mahantaṃ hoti, ñāṇaṃ anupavisati…pe… suññatāpaṭisaṃyuttāti.

    തഥാ ഇമേ ചത്താരോ സതിപട്ഠാനാ നാമ…പേ॰… അരിയോ അട്ഠങ്ഗികോ മഗ്ഗോ നാമ, പഞ്ച ഖന്ധാ നാമ, ദ്വാദസ ആയതനാനി നാമ, അട്ഠാരസ ധാതുയോ നാമ, ചത്താരി അരിയസച്ചാനി നാമ, ബാവീസതിന്ദ്രിയാനി നാമ, നവ ഹേതൂ നാമ, ചത്താരോ ആഹാരാ നാമ, സത്ത ഫസ്സാ നാമ, സത്ത വേദനാ നാമ, സത്ത സഞ്ഞാ നാമ, സത്ത ചേതനാ നാമ, സത്ത ചിത്താനി നാമ. ഏതേസു ഏത്തകാ കാമാവചരാ ധമ്മാ നാമ, ഏത്തകാ രൂപാവചരഅരൂപാവചരപരിയാപന്നാ ധമ്മാ നാമ, ഏത്തകാ ലോകിയാ ധമ്മാ നാമ, ഏത്തകാ ലോകുത്തരാ ധമ്മാ നാമാതി ചതുവീസതിസമന്തപട്ഠാനം അനന്തനയം അഭിധമ്മപിടകം വിഭജിത്വാ കഥേതും അഞ്ഞേസം ഥാമോ വാ ബലം വാ നത്ഥി, അവിസയോ ഏസ അഞ്ഞേസം, തഥാഗതസ്സേവ വിസയോ. ഇതി ഭൂമന്തരപരിച്ഛേദം പത്വാ ബുദ്ധാനം ഗജ്ജിതം മഹന്തം ഹോതി, ഞാണം അനുപവിസതി…പേ॰… സുഞ്ഞതാപടിസംയുത്താതി.

    Tathā ime cattāro satipaṭṭhānā nāma…pe… ariyo aṭṭhaṅgiko maggo nāma, pañca khandhā nāma, dvādasa āyatanāni nāma, aṭṭhārasa dhātuyo nāma, cattāri ariyasaccāni nāma, bāvīsatindriyāni nāma, nava hetū nāma, cattāro āhārā nāma, satta phassā nāma, satta vedanā nāma, satta saññā nāma, satta cetanā nāma, satta cittāni nāma. Etesu ettakā kāmāvacarā dhammā nāma, ettakā rūpāvacaraarūpāvacarapariyāpannā dhammā nāma, ettakā lokiyā dhammā nāma, ettakā lokuttarā dhammā nāmāti catuvīsatisamantapaṭṭhānaṃ anantanayaṃ abhidhammapiṭakaṃ vibhajitvā kathetuṃ aññesaṃ thāmo vā balaṃ vā natthi, avisayo esa aññesaṃ, tathāgatasseva visayo. Iti bhūmantaraparicchedaṃ patvā buddhānaṃ gajjitaṃ mahantaṃ hoti, ñāṇaṃ anupavisati…pe… suññatāpaṭisaṃyuttāti.

    തഥാ അയം അവിജ്ജാ സങ്ഖാരാനം നവഹാകാരേഹി പച്ചയോ ഹോതി, ഉപ്പാദോ ഹുത്വാ പച്ചയോ ഹോതി, പവത്തം ഹുത്വാ, നിമിത്തം, ആയൂഹനം, സംയോഗോ, പലിബോധോ, സമുദയോ, ഹേതു, പച്ചയോ ഹുത്വാ പച്ചയോ ഹോതി, തഥാ സങ്ഖാരാദയോ വിഞ്ഞാണാദീനം. യഥാഹ – ‘‘കഥം പച്ചയപരിഗ്ഗഹേ പഞ്ഞാ ധമ്മട്ഠിതിഞാണം? അവിജ്ജാ സങ്ഖാരാനം ഉപ്പാദട്ഠിതി ച പവത്തട്ഠിതി ച, നിമിത്തട്ഠിതി ച, ആയൂഹനട്ഠിതി ച, സംയോഗട്ഠിതി ച, പലിബോധട്ഠിതി ച, സമുദയട്ഠിതി ച, ഹേതുട്ഠിതി ച, പച്ചയട്ഠിതി ച, ഇമേഹി നവഹാകാരേഹി അവിജ്ജാ പച്ചയോ, സങ്ഖാരാ പച്ചയസമുപ്പന്നാ, ഉഭോപേതേ ധമ്മാ പച്ചയസമുപ്പന്നാതി പച്ചയപരിഗ്ഗഹേ പഞ്ഞാ ധമ്മട്ഠിതിഞാണം. അതീതമ്പി അദ്ധാനം, അനാഗതമ്പി അദ്ധാനം അവിജ്ജാ സങ്ഖാരാനം ഉപ്പാദട്ഠിതി ച…പേ॰… ജാതി ജരാമരണസ്സ ഉപ്പാദട്ഠിതി ച…പേ॰… പച്ചയട്ഠിതി ച, ഇമേഹി നവഹാകാരേഹി ജാതി പച്ചയോ, ജരാമരണം പച്ചയസമുപ്പന്നം, ഉഭോപേതേ ധമ്മാ പച്ചയസമുപ്പന്നാതി പച്ചയപരിഗ്ഗഹേ പഞ്ഞാ ധമ്മട്ഠിതിഞാണ’’ന്തി (പടി॰ മ॰ ൧.൪൫). ഏവമിമം തസ്സ തസ്സ ധമ്മസ്സ തഥാ തഥാ പച്ചയഭാവേന പവത്തം തിവട്ടം തിയദ്ധം തിസന്ധിം ചതുസങ്ഖേപം വീസതാകാരം പടിച്ചസമുപ്പാദം വിഭജിത്വാ കഥേതും അഞ്ഞേസം ഥാമോ വാ ബലം വാ നത്ഥി, അവിസയോ ഏസ അഞ്ഞേസം, തഥാഗതസ്സേവ വിസയോ, ഇതി പച്ചയാകാരം പത്വാ ബുദ്ധാനം ഗജ്ജിതം മഹന്തം ഹോതി, ഞാണം അനുപവിസതി…പേ॰… സുഞ്ഞതാപടിസംയുത്താതി.

    Tathā ayaṃ avijjā saṅkhārānaṃ navahākārehi paccayo hoti, uppādo hutvā paccayo hoti, pavattaṃ hutvā, nimittaṃ, āyūhanaṃ, saṃyogo, palibodho, samudayo, hetu, paccayo hutvā paccayo hoti, tathā saṅkhārādayo viññāṇādīnaṃ. Yathāha – ‘‘kathaṃ paccayapariggahe paññā dhammaṭṭhitiñāṇaṃ? Avijjā saṅkhārānaṃ uppādaṭṭhiti ca pavattaṭṭhiti ca, nimittaṭṭhiti ca, āyūhanaṭṭhiti ca, saṃyogaṭṭhiti ca, palibodhaṭṭhiti ca, samudayaṭṭhiti ca, hetuṭṭhiti ca, paccayaṭṭhiti ca, imehi navahākārehi avijjā paccayo, saṅkhārā paccayasamuppannā, ubhopete dhammā paccayasamuppannāti paccayapariggahe paññā dhammaṭṭhitiñāṇaṃ. Atītampi addhānaṃ, anāgatampi addhānaṃ avijjā saṅkhārānaṃ uppādaṭṭhiti ca…pe… jāti jarāmaraṇassa uppādaṭṭhiti ca…pe… paccayaṭṭhiti ca, imehi navahākārehi jāti paccayo, jarāmaraṇaṃ paccayasamuppannaṃ, ubhopete dhammā paccayasamuppannāti paccayapariggahe paññā dhammaṭṭhitiñāṇa’’nti (paṭi. ma. 1.45). Evamimaṃ tassa tassa dhammassa tathā tathā paccayabhāvena pavattaṃ tivaṭṭaṃ tiyaddhaṃ tisandhiṃ catusaṅkhepaṃ vīsatākāraṃ paṭiccasamuppādaṃ vibhajitvā kathetuṃ aññesaṃ thāmo vā balaṃ vā natthi, avisayo esa aññesaṃ, tathāgatasseva visayo, iti paccayākāraṃ patvā buddhānaṃ gajjitaṃ mahantaṃ hoti, ñāṇaṃ anupavisati…pe… suññatāpaṭisaṃyuttāti.

    തഥാ ചത്താരോ ജനാ സസ്സതവാദാ നാമ, ചത്താരോ ഏകച്ചസസ്സതവാദാ, ചത്താരോ അന്താനന്തികാ, ചത്താരോ അമരാവിക്ഖേപികാ, ദ്വേ അധിച്ചസമുപ്പന്നികാ, സോളസ സഞ്ഞീവാദാ, അട്ഠ അസഞ്ഞീവാദാ, അട്ഠ നേവസഞ്ഞീനാസഞ്ഞീവാദാ, സത്ത ഉച്ഛേദവാദാ, പഞ്ച ദിട്ഠധമ്മനിബ്ബാനവാദാ നാമ. തേ ഇദം നിസ്സായ ഇദം ഗണ്ഹന്തീതി ദ്വാസട്ഠി ദിട്ഠിഗതാനി ഭിന്ദിത്വാ നിജ്ജടം നിഗ്ഗുമ്ബം കത്വാ കഥേതും അഞ്ഞേസം ഥാമോ വാ ബലം വാ നത്ഥി, അവിസയോ ഏസ അഞ്ഞേസം, തഥാഗതസ്സേവ വിസയോ. ഇതി സമയന്തരം പത്വാ ബുദ്ധാനം ഗജ്ജിതം മഹന്തം ഹോതി, ഞാണം അനുപവിസതി, ബുദ്ധഞാണസ്സ മഹന്തതാ പഞ്ഞായതി, ദേസനാ ഗമ്ഭീരാ ഹോതി, തിലക്ഖണാഹതാ, സുഞ്ഞതാപടിസംയുത്താതി.

    Tathā cattāro janā sassatavādā nāma, cattāro ekaccasassatavādā, cattāro antānantikā, cattāro amarāvikkhepikā, dve adhiccasamuppannikā, soḷasa saññīvādā, aṭṭha asaññīvādā, aṭṭha nevasaññīnāsaññīvādā, satta ucchedavādā, pañca diṭṭhadhammanibbānavādā nāma. Te idaṃ nissāya idaṃ gaṇhantīti dvāsaṭṭhi diṭṭhigatāni bhinditvā nijjaṭaṃ niggumbaṃ katvā kathetuṃ aññesaṃ thāmo vā balaṃ vā natthi, avisayo esa aññesaṃ, tathāgatasseva visayo. Iti samayantaraṃ patvā buddhānaṃ gajjitaṃ mahantaṃ hoti, ñāṇaṃ anupavisati, buddhañāṇassa mahantatā paññāyati, desanā gambhīrā hoti, tilakkhaṇāhatā, suññatāpaṭisaṃyuttāti.

    ഇമസ്മിം പന ഠാനേ സമയന്തരം ലബ്ഭതി, തസ്മാ സബ്ബഞ്ഞുതഞ്ഞാണസ്സ മഹന്തഭാവദസ്സനത്ഥം ദേസനായ ച സുഞ്ഞതാപകാസനവിഭാവനത്ഥം സമയന്തരം അനുപവിസന്തോ ധമ്മരാജാ – ‘‘സന്തി, ഭിക്ഖവേ, ഏകേ സമണബ്രാഹ്മണാ’’തി ഏവം പുച്ഛാവിസ്സജ്ജനം ആരഭി.

    Imasmiṃ pana ṭhāne samayantaraṃ labbhati, tasmā sabbaññutaññāṇassa mahantabhāvadassanatthaṃ desanāya ca suññatāpakāsanavibhāvanatthaṃ samayantaraṃ anupavisanto dhammarājā – ‘‘santi, bhikkhave, eke samaṇabrāhmaṇā’’ti evaṃ pucchāvissajjanaṃ ārabhi.

    ൨൯. തത്ഥ സന്തീതി അത്ഥി സംവിജ്ജന്തി ഉപലബ്ഭന്തി. ഭിക്ഖവേതി ആലപനവചനം. ഏകേതി ഏകച്ചേ. സമണബ്രാഹ്മണാതി പബ്ബജ്ജൂപഗതഭാവേന സമണാ, ജാതിയാ ബ്രാഹ്മണാ. ലോകേന വാ സമണാതി ച ബ്രാഹ്മണാതി ച ഏവം സമ്മതാ. പുബ്ബന്തം കപ്പേത്വാ വികപ്പേത്വാ ഗണ്ഹന്തീതി പുബ്ബന്തകപ്പികാ. പുബ്ബന്തകപ്പോ വാ ഏതേസം അത്ഥീതി പുബ്ബന്തകപ്പികാ. തത്ഥ അന്തോതി അയം സദ്ദോ അന്തഅബ്ഭന്തരമരിയാദലാമകപരഭാഗകോട്ഠാസേസു ദിസ്സതി. ‘‘അന്തപൂരോ ഉദരപൂരോ’’തിആദീസു ഹി അന്തേ അന്തസദ്ദോ. ‘‘ചരന്തി ലോകേ പരിവാരഛന്നാ അന്തോ അസുദ്ധാ ബഹി സോഭമാനാ’’തിആദീസു (സം॰ നി॰ ൧.൧൨൨) അബ്ഭന്തരേ. ‘‘കായബന്ധനസ്സ അന്തോ ജീരതി (ചൂളവ॰ ൨൭൮). ‘‘സാ ഹരിതന്തം വാ പന്ഥന്തം വാ സേലന്തം വാ ഉദകന്തം വാ’’തിആദീസു (മ॰ നി॰ ൧.൩൦൪) മരിയാദായം. ‘‘അന്തമിദം, ഭിക്ഖവേ, ജീവികാനം യദിദം പിണ്ഡോല്യ’’ന്തിആദീസു (സം॰ നി॰ ൩.൮൦) ലാമകേ. ‘‘ഏസേവന്തോ ദുക്ഖസ്സാ’’തിആദീസു (സം॰ നി॰ ൨.൫൧) പരഭാഗേ. സബ്ബപച്ചയസങ്ഖയോ ഹി ദുക്ഖസ്സ പരഭാഗോ കോടീതി വുച്ചതി. ‘‘സക്കായോ ഖോ, ആവുസോ, ഏകോ അന്തോ’’തിആദീസു (അ॰ നി॰ ൬.൬൧) കോട്ഠാസേ. സ്വായം ഇധാപി കോട്ഠാസേ വത്തതി.

    29. Tattha santīti atthi saṃvijjanti upalabbhanti. Bhikkhaveti ālapanavacanaṃ. Eketi ekacce. Samaṇabrāhmaṇāti pabbajjūpagatabhāvena samaṇā, jātiyā brāhmaṇā. Lokena vā samaṇāti ca brāhmaṇāti ca evaṃ sammatā. Pubbantaṃ kappetvā vikappetvā gaṇhantīti pubbantakappikā. Pubbantakappo vā etesaṃ atthīti pubbantakappikā. Tattha antoti ayaṃ saddo antaabbhantaramariyādalāmakaparabhāgakoṭṭhāsesu dissati. ‘‘Antapūro udarapūro’’tiādīsu hi ante antasaddo. ‘‘Caranti loke parivārachannā anto asuddhā bahi sobhamānā’’tiādīsu (saṃ. ni. 1.122) abbhantare. ‘‘Kāyabandhanassa anto jīrati (cūḷava. 278). ‘‘Sā haritantaṃ vā panthantaṃ vā selantaṃ vā udakantaṃ vā’’tiādīsu (ma. ni. 1.304) mariyādāyaṃ. ‘‘Antamidaṃ, bhikkhave, jīvikānaṃ yadidaṃ piṇḍolya’’ntiādīsu (saṃ. ni. 3.80) lāmake. ‘‘Esevanto dukkhassā’’tiādīsu (saṃ. ni. 2.51) parabhāge. Sabbapaccayasaṅkhayo hi dukkhassa parabhāgo koṭīti vuccati. ‘‘Sakkāyo kho, āvuso, eko anto’’tiādīsu (a. ni. 6.61) koṭṭhāse. Svāyaṃ idhāpi koṭṭhāse vattati.

    കപ്പസദ്ദോപി – ‘‘തിട്ഠതു, ഭന്തേ ഭഗവാ കപ്പം’’ (ദീ॰ നി॰ ൨.൧൬൭), ‘‘അത്ഥി കപ്പോ നിപജ്ജിതും’’ (അ॰ നി॰ ൮.൮൦), ‘‘കപ്പകതേന അകപ്പകതം സംസിബ്ബിതം ഹോതീ’’തി, (പാചി॰ ൩൭൧) ഏവം ആയുകപ്പലേസകപ്പവിനയകപ്പാദീസു സമ്ബഹുലേസു അത്ഥേസു വത്തതി. ഇധ തണ്ഹാദിട്ഠീസു വത്തതീതി വേദിതബ്ബോ. വുത്തമ്പി ചേതം – ‘‘കപ്പാതി ദ്വേ കപ്പാ, തണ്ഹാകപ്പോ ച ദിട്ഠികപ്പോ ചാ’’തി (മഹാനി॰ ൨൮). തസ്മാ തണ്ഹാദിട്ഠിവസേന അതീതം ഖന്ധകോട്ഠാസം കപ്പേത്വാ പകപ്പേത്വാ ഠിതാതി പുബ്ബന്തകപ്പികാതി ഏവമേത്ഥ അത്ഥോ വേദിതബ്ബോ. തേസം ഏവം പുബ്ബന്തം കപ്പേത്വാ ഠിതാനം പുനപ്പുനം ഉപ്പജ്ജനവസേന പുബ്ബന്തമേവ അനുഗതാ ദിട്ഠീതി പുബ്ബന്താനുദിട്ഠിനോ. തേ ഏവംദിട്ഠിനോ തം പുബ്ബന്തം ആരബ്ഭ ആഗമ്മ പടിച്ച അഞ്ഞമ്പി ജനം ദിട്ഠിഗതികം കരോന്താ അനേകവിഹിതാനി അധിമുത്തിപദാനി അഭിവദന്തി അട്ഠാരസഹി വത്ഥൂഹി.

    Kappasaddopi – ‘‘tiṭṭhatu, bhante bhagavā kappaṃ’’ (dī. ni. 2.167), ‘‘atthi kappo nipajjituṃ’’ (a. ni. 8.80), ‘‘kappakatena akappakataṃ saṃsibbitaṃ hotī’’ti, (pāci. 371) evaṃ āyukappalesakappavinayakappādīsu sambahulesu atthesu vattati. Idha taṇhādiṭṭhīsu vattatīti veditabbo. Vuttampi cetaṃ – ‘‘kappāti dve kappā, taṇhākappo ca diṭṭhikappo cā’’ti (mahāni. 28). Tasmā taṇhādiṭṭhivasena atītaṃ khandhakoṭṭhāsaṃ kappetvā pakappetvā ṭhitāti pubbantakappikāti evamettha attho veditabbo. Tesaṃ evaṃ pubbantaṃ kappetvā ṭhitānaṃ punappunaṃ uppajjanavasena pubbantameva anugatā diṭṭhīti pubbantānudiṭṭhino. Te evaṃdiṭṭhino taṃ pubbantaṃ ārabbha āgamma paṭicca aññampi janaṃ diṭṭhigatikaṃ karontā anekavihitāni adhimuttipadāni abhivadanti aṭṭhārasahi vatthūhi.

    തത്ഥ അനേകവിഹിതാനീതി അനേകവിധാനി. അധിമുത്തിപദാനീതി അധിവചനപദാനി. അഥ വാ ഭൂതം അത്ഥം അഭിഭവിത്വാ യഥാസഭാവതോ അഗ്ഗഹേത്വാ പവത്തനതോ അധിമുത്തിയോതി ദിട്ഠിയോ വുച്ചന്തി. അധിമുത്തീനം പദാനി അധിമുത്തിപദാനി, ദിട്ഠിദീപകാനി വചനാനീതി അത്ഥോ. അട്ഠാരസഹി വത്ഥൂഹീതി അട്ഠാരസഹി കാരണേഹി.

    Tattha anekavihitānīti anekavidhāni. Adhimuttipadānīti adhivacanapadāni. Atha vā bhūtaṃ atthaṃ abhibhavitvā yathāsabhāvato aggahetvā pavattanato adhimuttiyoti diṭṭhiyo vuccanti. Adhimuttīnaṃ padāni adhimuttipadāni, diṭṭhidīpakāni vacanānīti attho. Aṭṭhārasahi vatthūhīti aṭṭhārasahi kāraṇehi.

    ൩൦. ഇദാനി യേഹി അട്ഠാരസഹി വത്ഥൂഹി അഭിവദന്തി, തേസം കഥേതുകമ്യതായ പുച്ഛായ ‘‘തേ ച ഖോ ഭോന്തോ’’തിആദിനാ നയേന പുച്ഛിത്വാ താനി വത്ഥൂനി വിഭജിത്വാ ദസ്സേതും ‘‘സന്തി, ഭിക്ഖവേ’’തിആദിമാഹ. തത്ഥ വദന്തി ഏതേനാതി വാദോ, ദിട്ഠിഗതസ്സേതം അധിവചനം. സസ്സതോ വാദോ ഏതേസന്തി സസ്സതവാദാ, സസ്സതദിട്ഠിനോതി അത്ഥോ. ഏതേനേവ നയേന ഇതോ പരേസമ്പി ഏവരൂപാനം പദാനം അത്ഥോ വേദിതബ്ബോ. സസ്സതം അത്താനഞ്ച ലോകഞ്ചാതി രൂപാദീസു അഞ്ഞതരം അത്താതി ച ലോകോതി ച ഗഹേത്വാ തം സസ്സതം അമരം നിച്ചം ധുവം പഞ്ഞപേന്തി. യഥാഹ – ‘‘രൂപം അത്താ ചേവ ലോകോ ച സസ്സതോ ചാതി അത്താനഞ്ച ലോകഞ്ച പഞ്ഞപേന്തി തഥാ വേദനം, സഞ്ഞം, സങ്ഖാരേ, വിഞ്ഞാണം അത്താ ചേവ ലോകോ ച സസ്സതോ ചാതി അത്താനഞ്ച ലോകഞ്ച പഞ്ഞപേന്തീ’’തി.

    30. Idāni yehi aṭṭhārasahi vatthūhi abhivadanti, tesaṃ kathetukamyatāya pucchāya ‘‘te ca kho bhonto’’tiādinā nayena pucchitvā tāni vatthūni vibhajitvā dassetuṃ ‘‘santi, bhikkhave’’tiādimāha. Tattha vadanti etenāti vādo, diṭṭhigatassetaṃ adhivacanaṃ. Sassato vādo etesanti sassatavādā, sassatadiṭṭhinoti attho. Eteneva nayena ito paresampi evarūpānaṃ padānaṃ attho veditabbo. Sassataṃ attānañca lokañcāti rūpādīsu aññataraṃ attāti ca lokoti ca gahetvā taṃ sassataṃ amaraṃ niccaṃ dhuvaṃ paññapenti. Yathāha – ‘‘rūpaṃ attā ceva loko ca sassato cāti attānañca lokañca paññapenti tathā vedanaṃ, saññaṃ, saṅkhāre, viññāṇaṃ attā ceva loko ca sassato cāti attānañca lokañca paññapentī’’ti.

    ൩൧. ആതപ്പമന്വായാതിആദീസു വീരിയം കിലേസാനം ആതാപനഭാവേന ആതപ്പന്തി വുത്തം. തദേവ പദഹനവസേന പധാനം. പുനപ്പുനം യുത്തവസേന അനുയോഗോതി. ഏവം തിപ്പഭേദം വീരിയം അന്വായ ആഗമ്മ പടിച്ചാതി അത്ഥോ. അപ്പമാദോ വുച്ചതി സതിയാ അവിപ്പവാസോ. സമ്മാ മനസികാരോതി ഉപായമനസികാരോ, പഥമനസികാരോ, അത്ഥതോ ഞാണന്തി വുത്തം ഹോതി. യസ്മിഞ്ഹി മനസികാരേ ഠിതസ്സ പുബ്ബേനിവാസാനുസ്സതി ഞാണം ഇജ്ഝതി, അയം ഇമസ്മിം ഠാനേ മനസികാരോതി അധിപ്പേതോ. തസ്മാ വീരിയഞ്ച സതിഞ്ച ഞാണഞ്ച ആഗമ്മാതി അയമേത്ഥ സങ്ഖേപത്ഥോ. തഥാരൂപന്തി തഥാജാതികം. ചേതോസമാധിന്തി ചിത്തസമാധിം. ഫുസതീതി വിന്ദതി പടിലഭതി. യഥാ സമാഹിതേ ചിത്തേതി യേന സമാധിനാ സമ്മാ ആഹിതേ സുട്ഠു ഠപിതേ ചിത്തമ്ഹി അനേകവിഹിതം പുബ്ബേനിവാസന്തിആദീനം അത്ഥോ വിസുദ്ധിമഗ്ഗേ വുത്തോ.

    31.Ātappamanvāyātiādīsu vīriyaṃ kilesānaṃ ātāpanabhāvena ātappanti vuttaṃ. Tadeva padahanavasena padhānaṃ. Punappunaṃ yuttavasena anuyogoti. Evaṃ tippabhedaṃ vīriyaṃ anvāya āgamma paṭiccāti attho. Appamādo vuccati satiyā avippavāso. Sammā manasikāroti upāyamanasikāro, pathamanasikāro, atthato ñāṇanti vuttaṃ hoti. Yasmiñhi manasikāre ṭhitassa pubbenivāsānussati ñāṇaṃ ijjhati, ayaṃ imasmiṃ ṭhāne manasikāroti adhippeto. Tasmā vīriyañca satiñca ñāṇañca āgammāti ayamettha saṅkhepattho. Tathārūpanti tathājātikaṃ. Cetosamādhinti cittasamādhiṃ. Phusatīti vindati paṭilabhati. Yathā samāhite citteti yena samādhinā sammā āhite suṭṭhu ṭhapite cittamhi anekavihitaṃpubbenivāsantiādīnaṃ attho visuddhimagge vutto.

    സോ ഏവമാഹാതി സോ ഏവം ഝാനാനുഭാവസമ്പന്നോ ഹുത്വാ ദിട്ഠിഗതികോ ഏവം വദതി. വഞ്ഝോതി വഞ്ഝപസുവഞ്ഝതാലാദയോ വിയ അഫലോ കസ്സചി അജനകോതി. ഏതേന ‘‘അത്താ’’തി ച ‘‘ലോകോ’’തി ച ഗഹിതാനം ഝാനാദീനം രൂപാദിജനകഭാവം പടിക്ഖിപതി. പബ്ബതകൂടം വിയ ഠിതോതി കൂടട്ഠോ. ഏസികട്ഠായിട്ഠിതോതി ഏസികട്ഠായീ വിയ ഹുത്വാ ഠിതോതി ഏസികട്ഠായിട്ഠിതോ. യഥാ സുനിഖാതോ ഏസികത്ഥമ്ഭോ നിച്ചലോ തിട്ഠതി, ഏവം ഠിതോതി അത്ഥോ. ഉഭയേനപി ലോകസ്സ വിനാസാഭാവം ദീപേതി. കേചി പന ഈസികട്ഠായിട്ഠിതോതി പാളിം വത്വാ മുഞ്ജേ ഈസികാ വിയ ഠിതോതി വദന്തി . തത്രായമധിപ്പായോ – യദിദം ജായതീതി വുച്ചതി, തം മുഞ്ജതോ ഈസികാ വിയ വിജ്ജമാനമേവ നിക്ഖമതി. യസ്മാ ച ഈസികട്ഠായിട്ഠിതോ, തസ്മാ തേവ സത്താ സന്ധാവന്തി, ഇതോ അഞ്ഞത്ഥ ഗച്ഛന്തീതി അത്ഥോ.

    So evamāhāti so evaṃ jhānānubhāvasampanno hutvā diṭṭhigatiko evaṃ vadati. Vañjhoti vañjhapasuvañjhatālādayo viya aphalo kassaci ajanakoti. Etena ‘‘attā’’ti ca ‘‘loko’’ti ca gahitānaṃ jhānādīnaṃ rūpādijanakabhāvaṃ paṭikkhipati. Pabbatakūṭaṃ viya ṭhitoti kūṭaṭṭho. Esikaṭṭhāyiṭṭhitoti esikaṭṭhāyī viya hutvā ṭhitoti esikaṭṭhāyiṭṭhito. Yathā sunikhāto esikatthambho niccalo tiṭṭhati, evaṃ ṭhitoti attho. Ubhayenapi lokassa vināsābhāvaṃ dīpeti. Keci pana īsikaṭṭhāyiṭṭhitoti pāḷiṃ vatvā muñje īsikā viya ṭhitoti vadanti . Tatrāyamadhippāyo – yadidaṃ jāyatīti vuccati, taṃ muñjato īsikā viya vijjamānameva nikkhamati. Yasmā ca īsikaṭṭhāyiṭṭhito, tasmā teva sattā sandhāvanti, ito aññattha gacchantīti attho.

    സംസരന്തീതി അപരാപരം സഞ്ചരന്തി. ചവന്തീതി ഏവം സങ്ഖ്യം ഗച്ഛന്തി. തഥാ ഉപപജ്ജന്തീതി. അട്ഠകഥായം പന പുബ്ബേ ‘‘സസ്സതോ അത്താ ച ലോകോ ചാ’’തി വത്വാ ഇദാനി തേ ച സത്താ സന്ധാവന്തീതിആദിനാ വചനേന അയം ദിട്ഠിഗതികോ അത്തനായേവ അത്തനോ വാദം ഭിന്ദതി, ദിട്ഠിഗതികസ്സ ദസ്സനം നാമ ന നിബദ്ധം, ഥുസരാസിമ്ഹി നിഖാതഖാണു വിയ ചഞ്ചലം, ഉമ്മത്തകപച്ഛിയം പൂവഖണ്ഡഗൂഥഗോമയാദീനി വിയ ചേത്ഥ സുന്ദരമ്പി അസുന്ദരമ്പി ഹോതി യേവാതി വുത്തം. അത്ഥിത്വേവ സസ്സതിസമന്തി ഏത്ഥ സസ്സതീതി നിച്ചം വിജ്ജമാനതായ മഹാപഥവിംവ മഞ്ഞതി, തഥാ സിനേരുപബ്ബതചന്ദിമസൂരിയേ. തതോ തേഹി സമം അത്താനം മഞ്ഞമാനാ അത്ഥി ത്വേവ സസ്സതിസമന്തി വദന്തി.

    Saṃsarantīti aparāparaṃ sañcaranti. Cavantīti evaṃ saṅkhyaṃ gacchanti. Tathā upapajjantīti. Aṭṭhakathāyaṃ pana pubbe ‘‘sassato attā ca loko cā’’ti vatvā idāni te ca sattā sandhāvantītiādinā vacanena ayaṃ diṭṭhigatiko attanāyeva attano vādaṃ bhindati, diṭṭhigatikassa dassanaṃ nāma na nibaddhaṃ, thusarāsimhi nikhātakhāṇu viya cañcalaṃ, ummattakapacchiyaṃ pūvakhaṇḍagūthagomayādīni viya cettha sundarampi asundarampi hoti yevāti vuttaṃ. Atthitveva sassatisamanti ettha sassatīti niccaṃ vijjamānatāya mahāpathaviṃva maññati, tathā sinerupabbatacandimasūriye. Tato tehi samaṃ attānaṃ maññamānā atthi tveva sassatisamanti vadanti.

    ഇദാനി സസ്സതോ അത്താ ച ലോകോ ചാതിആദികായ പടിഞ്ഞായ സാധനത്ഥം ഹേതും ദസ്സേന്തോ ‘‘തം കിസ്സ ഹേതു? അഹഞ്ഹി ആതപ്പമന്വായാ’’തിആദിമാഹ. തത്ഥ ഇമിനാമഹം ഏതം ജാനാമീതി ഇമിനാ വിസേസാധിഗമേന അഹം ഏതം പച്ചക്ഖതോ ജാനാമി, ന കേവലം സദ്ധാമത്തകേനേവ വദാമീതി ദസ്സേതി, മകാരോ പനേത്ഥ പദസന്ധികരണത്ഥം വുത്തോ. ഇദം, ഭിക്ഖവേ, പഠമം ഠാനന്തി ചതൂഹി വത്ഥൂഹീതി വത്ഥുസദ്ദേന വുത്തേസു ചതൂസു ഠാനേസു ഇദം പഠമം ഠാനം, ഇദം ജാതിസതസഹസ്സമത്താനുസ്സരണം പഠമം കാരണന്തി അത്ഥോ.

    Idāni sassato attā ca loko cātiādikāya paṭiññāya sādhanatthaṃ hetuṃ dassento ‘‘taṃ kissa hetu? Ahañhi ātappamanvāyā’’tiādimāha. Tattha imināmahaṃ etaṃ jānāmīti iminā visesādhigamena ahaṃ etaṃ paccakkhato jānāmi, na kevalaṃ saddhāmattakeneva vadāmīti dasseti, makāro panettha padasandhikaraṇatthaṃ vutto. Idaṃ, bhikkhave, paṭhamaṃ ṭhānanti catūhi vatthūhīti vatthusaddena vuttesu catūsu ṭhānesu idaṃ paṭhamaṃ ṭhānaṃ, idaṃ jātisatasahassamattānussaraṇaṃ paṭhamaṃ kāraṇanti attho.

    ൩൨-൩൩. ഉപരി വാരദ്വയേപി ഏസേവ നയോ. കേവലഞ്ഹി അയം വാരോ അനേകജാതിസതസഹസ്സാനുസ്സരണവസേന വുത്തോ. ഇതരേ ദസചത്താലീസസംവട്ടവിവട്ടകപ്പാനുസ്സരണവസേന. മന്ദപഞ്ഞോ ഹി തിത്ഥിയോ അനേകജാതിസതസഹസ്സമത്തം അനുസ്സരതി, മജ്ഝിമപഞ്ഞോ ദസസംവട്ടവിവട്ടകപ്പാനി, തിക്ഖപഞ്ഞോ ചത്താലീസം, ന തതോ ഉദ്ധം.

    32-33. Upari vāradvayepi eseva nayo. Kevalañhi ayaṃ vāro anekajātisatasahassānussaraṇavasena vutto. Itare dasacattālīsasaṃvaṭṭavivaṭṭakappānussaraṇavasena. Mandapañño hi titthiyo anekajātisatasahassamattaṃ anussarati, majjhimapañño dasasaṃvaṭṭavivaṭṭakappāni, tikkhapañño cattālīsaṃ, na tato uddhaṃ.

    ൩൪. ചതുത്ഥവാരേ തക്കയതീതി തക്കീ, തക്കോ വാ അസ്സ അത്ഥീതി തക്കീ. തക്കേത്വാ വിതക്കേത്വാ ദിട്ഠിഗാഹിനോ ഏതം അധിവചനം. വീമംസായ സമന്നാഗതോതി വീമംസീ. വീമംസാ നാമ തുലനാ രുച്ചനാ ഖമനാ. യഥാ ഹി പുരിസോ യട്ഠിയാ ഉദകം വീമംസിത്വാ ഓതരതി, ഏവമേവ യോ തുലയിത്വാ രുച്ചിത്വാ ഖമാപേത്വാ ദിട്ഠിം ഗണ്ഹാതി, സോ ‘‘വീമംസീ’’തി വേദിതബ്ബോ. തക്കപരിയാഹതന്തി തക്കേന പരിയാഹതം, തേന തേന പരിയായേന തക്കേത്വാതി അത്ഥോ. വീമംസാനുചരിതന്തി തായ വുത്തപ്പകാരായ വീമംസായ അനുചരിതം. സയംപടിഭാനന്തി അത്തനോ പടിഭാനമത്തസഞ്ജാതം. ഏവമാഹാതി സസ്സതദിട്ഠിം ഗഹേത്വാ ഏവം വദതി.

    34. Catutthavāre takkayatīti takkī, takko vā assa atthīti takkī. Takketvā vitakketvā diṭṭhigāhino etaṃ adhivacanaṃ. Vīmaṃsāya samannāgatoti vīmaṃsī. Vīmaṃsā nāma tulanā ruccanā khamanā. Yathā hi puriso yaṭṭhiyā udakaṃ vīmaṃsitvā otarati, evameva yo tulayitvā ruccitvā khamāpetvā diṭṭhiṃ gaṇhāti, so ‘‘vīmaṃsī’’ti veditabbo. Takkapariyāhatanti takkena pariyāhataṃ, tena tena pariyāyena takketvāti attho. Vīmaṃsānucaritanti tāya vuttappakārāya vīmaṃsāya anucaritaṃ. Sayaṃpaṭibhānanti attano paṭibhānamattasañjātaṃ. Evamāhāti sassatadiṭṭhiṃ gahetvā evaṃ vadati.

    തത്ഥ ചതുബ്ബിധോ തക്കീ – അനുസ്സുതികോ, ജാതിസ്സരോ, ലാഭീ, സുദ്ധതക്കികോതി. തത്ഥ യോ ‘‘വേസ്സന്തരോ നാമ രാജാ അഹോസീ’’തിആദീനി സുത്വാ ‘‘തേന ഹി യദി വേസ്സന്തരോവ ഭഗവാ, സസ്സതോ അത്താ’’തി തക്കയന്തോ ദിട്ഠിം ഗണ്ഹാതി, അയം അനുസ്സുതികോ നാമ. ദ്വേ തിസ്സോ ജാതിയോ സരിത്വാ – ‘‘അഹമേവ പുബ്ബേ അസുകസ്മിം നാമ അഹോസിം, തസ്മാ സസ്സതോ അത്താ’’തി തക്കയന്തോ ജാതിസ്സരതക്കികോ നാമ. യോ പന ലാഭിതായ ‘‘യഥാ മേ ഇദാനി അത്താ സുഖീ ഹോതി, അതീതേപി ഏവം അഹോസി, അനാഗതേപി ഭവിസ്സതീ’’തി തക്കയിത്വാ ദിട്ഠിം ഗണ്ഹാതി, അയം ലാഭീതക്കികോ നാമ. ‘‘ഏവം സതി ഇദം ഹോതീ’’തി തക്കമത്തേനേവ ഗണ്ഹന്തോ പന സുദ്ധതക്കികോ നാമ.

    Tattha catubbidho takkī – anussutiko, jātissaro, lābhī, suddhatakkikoti. Tattha yo ‘‘vessantaro nāma rājā ahosī’’tiādīni sutvā ‘‘tena hi yadi vessantarova bhagavā, sassato attā’’ti takkayanto diṭṭhiṃ gaṇhāti, ayaṃ anussutiko nāma. Dve tisso jātiyo saritvā – ‘‘ahameva pubbe asukasmiṃ nāma ahosiṃ, tasmā sassato attā’’ti takkayanto jātissaratakkiko nāma. Yo pana lābhitāya ‘‘yathā me idāni attā sukhī hoti, atītepi evaṃ ahosi, anāgatepi bhavissatī’’ti takkayitvā diṭṭhiṃ gaṇhāti, ayaṃ lābhītakkiko nāma. ‘‘Evaṃ sati idaṃ hotī’’ti takkamatteneva gaṇhanto pana suddhatakkiko nāma.

    ൩൫. ഏതേസം വാ അഞ്ഞതരേനാതി ഏതേസംയേവ ചതുന്നം വത്ഥൂനം അഞ്ഞതരേന ഏകേന വാ ദ്വീഹി വാ തീഹി വാ. നത്ഥി ഇതോ ബഹിദ്ധാതി ഇമേഹി പന വത്ഥൂഹി ബഹി അഞ്ഞം ഏകം കാരണമ്പി സസ്സതപഞ്ഞത്തിയാ നത്ഥീതി അപ്പടിവത്തിയം സീഹനാദം നദതി.

    35.Etesaṃ vā aññatarenāti etesaṃyeva catunnaṃ vatthūnaṃ aññatarena ekena vā dvīhi vā tīhi vā. Natthi ito bahiddhāti imehi pana vatthūhi bahi aññaṃ ekaṃ kāraṇampi sassatapaññattiyā natthīti appaṭivattiyaṃ sīhanādaṃ nadati.

    ൩൬. തയിദം, ഭിക്ഖവേ, തഥാഗതോ പജാനാതീതി ഭിക്ഖവേ, തം ഇദം ചതുബ്ബിധമ്പി ദിട്ഠിഗതം തഥാഗതോ നാനപ്പകാരതോ ജാനാതി. തതോ തം പജാനനാകാരം ദസ്സേന്തോ ഇമേ ദിട്ഠിട്ഠാനാതിആദിമാഹ. തത്ഥ ദിട്ഠിയോവ ദിട്ഠിട്ഠാനാ നാമ. അപി ച ദിട്ഠീനം കാരണമ്പി ദിട്ഠിട്ഠാനമേവ. യഥാഹ ‘‘കതമാനി അട്ഠ ദിട്ഠിട്ഠാനാനി? ഖന്ധാപി ദിട്ഠിട്ഠാനം, അവിജ്ജാപി, ഫസ്സോപി , സഞ്ഞാപി, വിതക്കോപി, അയോനിസോമനസികാരോപി, പാപമിത്തോപി, പരതോഘോസോപി ദിട്ഠിട്ഠാന’’ന്തി. ‘‘ഖന്ധാ ഹേതു, ഖന്ധാ പച്ചയോ ദിട്ഠിട്ഠാനം ഉപാദായ സമുട്ഠാനട്ഠേന, ഏവം ഖന്ധാപി ദിട്ഠിട്ഠാനം. അവിജ്ജാ ഹേതു…പേ॰… പാപമിത്തോ ഹേതു. പരതോഘോസോ ഹേതു, പരതോഘോസോ പച്ചയോ ദിട്ഠിട്ഠാനം ഉപാദായ സമുട്ഠാനട്ഠേന, ഏവം പരതോഘോസോപി ദിട്ഠിട്ഠാന’’ന്തി (പടി॰ മ॰ ൧.൧൨൪). ഏവംഗഹിതാതി ദിട്ഠിസങ്ഖാതാ താവ ദിട്ഠിട്ഠാനാ – ‘‘സസ്സതോ അത്താ ച ലോകോ ചാ’’തി ഏവംഗഹിതാ ആദിന്നാ, പവത്തിതാതി അത്ഥോ. ഏവംപരാമട്ഠാതി നിരാസങ്കചിത്തതായ പുനപ്പുനം ആമട്ഠാ പരാമട്ഠാ, ‘ഇദമേവ സച്ചം, മോഘമഞ്ഞ’ന്തി പരിനിട്ഠാപിതാ . കാരണസങ്ഖാതാ പന ദിട്ഠിട്ഠാനാ യഥാ ഗയ്ഹമാനാ ദിട്ഠിയോ സമുട്ഠാപേന്തി, ഏവം ആരമ്മണവസേന ച പവത്തനവസേന ച ആസേവനവസേന ച ഗഹിതാ. അനാദീനവദസ്സിതായ പുനപ്പുനം ഗഹണവസേന പരാമട്ഠാ. ഏവംഗതികാതി ഏവം നിരയതിരച്ഛാനപേത്തിവിസയഗതികാനം അഞ്ഞതരഗതികാ. ഏവം അഭിസമ്പരായാതി ഇദം പുരിമപദസ്സേവ വേവചനം, ഏവംവിധപരലോകാതി വുത്തം ഹോതി.

    36.Tayidaṃ, bhikkhave, tathāgato pajānātīti bhikkhave, taṃ idaṃ catubbidhampi diṭṭhigataṃ tathāgato nānappakārato jānāti. Tato taṃ pajānanākāraṃ dassento ime diṭṭhiṭṭhānātiādimāha. Tattha diṭṭhiyova diṭṭhiṭṭhānā nāma. Api ca diṭṭhīnaṃ kāraṇampi diṭṭhiṭṭhānameva. Yathāha ‘‘katamāni aṭṭha diṭṭhiṭṭhānāni? Khandhāpi diṭṭhiṭṭhānaṃ, avijjāpi, phassopi , saññāpi, vitakkopi, ayonisomanasikāropi, pāpamittopi, paratoghosopi diṭṭhiṭṭhāna’’nti. ‘‘Khandhā hetu, khandhā paccayo diṭṭhiṭṭhānaṃ upādāya samuṭṭhānaṭṭhena, evaṃ khandhāpi diṭṭhiṭṭhānaṃ. Avijjā hetu…pe… pāpamitto hetu. Paratoghoso hetu, paratoghoso paccayo diṭṭhiṭṭhānaṃ upādāya samuṭṭhānaṭṭhena, evaṃ paratoghosopi diṭṭhiṭṭhāna’’nti (paṭi. ma. 1.124). Evaṃgahitāti diṭṭhisaṅkhātā tāva diṭṭhiṭṭhānā – ‘‘sassato attā ca loko cā’’ti evaṃgahitā ādinnā, pavattitāti attho. Evaṃparāmaṭṭhāti nirāsaṅkacittatāya punappunaṃ āmaṭṭhā parāmaṭṭhā, ‘idameva saccaṃ, moghamañña’nti pariniṭṭhāpitā . Kāraṇasaṅkhātā pana diṭṭhiṭṭhānā yathā gayhamānā diṭṭhiyo samuṭṭhāpenti, evaṃ ārammaṇavasena ca pavattanavasena ca āsevanavasena ca gahitā. Anādīnavadassitāya punappunaṃ gahaṇavasena parāmaṭṭhā. Evaṃgatikāti evaṃ nirayatiracchānapettivisayagatikānaṃ aññataragatikā. Evaṃ abhisamparāyāti idaṃ purimapadasseva vevacanaṃ, evaṃvidhaparalokāti vuttaṃ hoti.

    തഞ്ച തഥാഗതോ പജാനാതീതി ന കേവലഞ്ച തഥാഗതോ സകാരണം സഗതികം ദിട്ഠിഗതമേവ പജാനാതി, അഥ ഖോ തഞ്ച സബ്ബം പജാനാതി, തതോ ച ഉത്തരിതരം സീലഞ്ചേവ സമാധിഞ്ച സബ്ബഞ്ഞുതഞ്ഞാണഞ്ച പജാനാതി. തഞ്ച പജാനനം ന പരാമസതീതി തഞ്ച ഏവംവിധം അനുത്തരം വിസേസം പജാനന്തോപി അഹം പജാനാമീതി തണ്ഹാദിട്ഠിമാനപരാമാസവസേന തഞ്ച ന പരാമസതി. അപരാമസതോ ചസ്സ പച്ചത്തഞ്ഞേവ നിബ്ബുതി വിദിതാതി ഏവം അപരാമസതോ ചസ്സ അപരാമാസപച്ചയാ സയമേവ അത്തനായേവ തേസം പരാമാസകിലേസാനം നിബ്ബുതി വിദിതാ. പാകടം, ഭിക്ഖവേ, തഥാഗതസ്സ നിബ്ബാനന്തി ദസ്സേതി.

    Tañca tathāgato pajānātīti na kevalañca tathāgato sakāraṇaṃ sagatikaṃ diṭṭhigatameva pajānāti, atha kho tañca sabbaṃ pajānāti, tato ca uttaritaraṃ sīlañceva samādhiñca sabbaññutaññāṇañca pajānāti. Tañca pajānanaṃ na parāmasatīti tañca evaṃvidhaṃ anuttaraṃ visesaṃ pajānantopi ahaṃ pajānāmīti taṇhādiṭṭhimānaparāmāsavasena tañca na parāmasati. Aparāmasato cassa paccattaññeva nibbuti viditāti evaṃ aparāmasato cassa aparāmāsapaccayā sayameva attanāyeva tesaṃ parāmāsakilesānaṃ nibbuti viditā. Pākaṭaṃ, bhikkhave, tathāgatassa nibbānanti dasseti.

    ഇദാനി യഥാപടിപന്നേന തഥാഗതേന സാ നിബ്ബുതി അധിഗതാ, തം പടിപത്തിം ദസ്സേതും യാസു വേദനാസു രത്താ തിത്ഥിയാ ‘‘ഇധ സുഖിനോ ഭവിസ്സാമ, ഏത്ഥ സുഖിനോ ഭവിസ്സാമാ’’തി ദിട്ഠിഗഹനം പവിസന്തി, താസംയേവ വേദനാനം വസേന കമ്മട്ഠാനം ആചിക്ഖന്തോ വേദനാനം സമുദയഞ്ചാതിആദിമാഹ. തത്ഥ യഥാഭൂതം വിദിത്വാതി ‘‘അവിജ്ജാസമുദയാ വേദനാസമുദയോതി പച്ചയസമുദയട്ഠേന വേദനാക്ഖന്ധസ്സ ഉദയം പസ്സതി, തണ്ഹാസമുദയാ വേദനാസമുദയോതി പച്ചയസമുദയട്ഠേന വേദനാക്ഖന്ധസ്സ ഉദയം പസ്സതി, കമ്മസമുദയാ വേദനാസമുദയോതി പച്ചയസമുദയട്ഠേന വേദനാക്ഖന്ധസ്സ ഉദയം പസ്സതി, ഫസ്സസമുദയാ വേദനാസമുദയോതി പച്ചയസമുദയട്ഠേന വേദനാക്ഖന്ധസ്സ ഉദയം പസ്സതി (പടി॰ മ॰ ൧.൫൦). നിബ്ബത്തിലക്ഖണം പസ്സന്തോപി വേദനാക്ഖന്ധസ്സ ഉദയം പസ്സതീ’’തി ഇമേസം പഞ്ചന്നം ലക്ഖണാനം വസേന വേദനാനം സമുദയം യഥാഭൂതം വിദിത്വാ; ‘‘അവിജ്ജാനിരോധാ വേദനാനിരോധോതി പച്ചയനിരോധട്ഠേന വേദനാക്ഖന്ധസ്സ വയം പസ്സതി, തണ്ഹാനിരോധാ വേദനാനിരോധോതി പച്ചയനിരോധട്ഠേന വേദനാക്ഖന്ധസ്സ വയം പസ്സതി , കമ്മനിരോധാ വേദനാനിരോധോതി പച്ചയനിരോധട്ഠേന വേദനാക്ഖന്ധസ്സ വയം പസ്സതി, ഫസ്സനിരോധാ വേദനാനിരോധോതി പച്ചയനിരോധട്ഠേന വേദനാക്ഖന്ധസ്സ വയം പസ്സതി. വിപരിണാമലക്ഖണം പസ്സന്തോപി വേദനാക്ഖന്ധസ്സ വയം പസ്സതീ’’തി (പടി॰ മ॰ ൧.൫൦) ഇമേസം പഞ്ചന്നം ലക്ഖണാനം വസേന വേദനാനം അത്ഥങ്ഗമം യഥാഭൂതം വിദിത്വാ, ‘‘യം വേദനം പടിച്ച ഉപ്പജ്ജതി സുഖം സോമനസ്സം, അയം വേദനായ അസ്സാദോ’’തി (സം॰ നി॰ ൩.൨൬) ഏവം അസ്സാദഞ്ച യഥാഭൂതം വിദിത്വാ, ‘‘യം വേദനാ അനിച്ചാ ദുക്ഖാ വിപരിണാമധമ്മാ, അയം വേദനായ ആദീനവോ’’തി ഏവം ആദീനവഞ്ച യഥാഭൂതം വിദിത്വാ, ‘‘യോ വേദനായ ഛന്ദരാഗവിനയോ ഛന്ദരാഗപ്പഹാനം, ഇദം വേദനായ നിസ്സരണ’’ന്തി ഏവം നിസ്സരണഞ്ച യഥാഭൂതം വിദിത്വാ വിഗതഛന്ദരാഗതായ അനുപാദാനോ അനുപാദാവിമുത്തോ, ഭിക്ഖവേ, തഥാഗതോ; യസ്മിം ഉപാദാനേ സതി കിഞ്ചി ഉപാദിയേയ്യ, ഉപാദിന്നത്താ ച ഖന്ധോ ഭവേയ്യ, തസ്സ അഭാവാ കിഞ്ചി ധമ്മം അനുപാദിയിത്വാവ വിമുത്തോ ഭിക്ഖവേ തഥാഗതോതി.

    Idāni yathāpaṭipannena tathāgatena sā nibbuti adhigatā, taṃ paṭipattiṃ dassetuṃ yāsu vedanāsu rattā titthiyā ‘‘idha sukhino bhavissāma, ettha sukhino bhavissāmā’’ti diṭṭhigahanaṃ pavisanti, tāsaṃyeva vedanānaṃ vasena kammaṭṭhānaṃ ācikkhanto vedanānaṃ samudayañcātiādimāha. Tattha yathābhūtaṃ viditvāti ‘‘avijjāsamudayā vedanāsamudayoti paccayasamudayaṭṭhena vedanākkhandhassa udayaṃ passati, taṇhāsamudayā vedanāsamudayoti paccayasamudayaṭṭhena vedanākkhandhassa udayaṃ passati, kammasamudayā vedanāsamudayoti paccayasamudayaṭṭhena vedanākkhandhassa udayaṃ passati, phassasamudayā vedanāsamudayoti paccayasamudayaṭṭhena vedanākkhandhassa udayaṃ passati (paṭi. ma. 1.50). Nibbattilakkhaṇaṃ passantopi vedanākkhandhassa udayaṃ passatī’’ti imesaṃ pañcannaṃ lakkhaṇānaṃ vasena vedanānaṃ samudayaṃ yathābhūtaṃ viditvā; ‘‘avijjānirodhā vedanānirodhoti paccayanirodhaṭṭhena vedanākkhandhassa vayaṃ passati, taṇhānirodhā vedanānirodhoti paccayanirodhaṭṭhena vedanākkhandhassa vayaṃ passati , kammanirodhā vedanānirodhoti paccayanirodhaṭṭhena vedanākkhandhassa vayaṃ passati, phassanirodhā vedanānirodhoti paccayanirodhaṭṭhena vedanākkhandhassa vayaṃ passati. Vipariṇāmalakkhaṇaṃ passantopi vedanākkhandhassa vayaṃ passatī’’ti (paṭi. ma. 1.50) imesaṃ pañcannaṃ lakkhaṇānaṃ vasena vedanānaṃ atthaṅgamaṃ yathābhūtaṃ viditvā, ‘‘yaṃ vedanaṃ paṭicca uppajjati sukhaṃ somanassaṃ, ayaṃ vedanāya assādo’’ti (saṃ. ni. 3.26) evaṃ assādañca yathābhūtaṃ viditvā, ‘‘yaṃ vedanā aniccā dukkhā vipariṇāmadhammā, ayaṃ vedanāya ādīnavo’’ti evaṃ ādīnavañca yathābhūtaṃ viditvā, ‘‘yo vedanāya chandarāgavinayo chandarāgappahānaṃ, idaṃ vedanāya nissaraṇa’’nti evaṃ nissaraṇañca yathābhūtaṃ viditvā vigatachandarāgatāya anupādāno anupādāvimutto, bhikkhave, tathāgato; yasmiṃ upādāne sati kiñci upādiyeyya, upādinnattā ca khandho bhaveyya, tassa abhāvā kiñci dhammaṃ anupādiyitvāva vimutto bhikkhave tathāgatoti.

    ൩൭. ഇമേ ഖോ തേ, ഭിക്ഖവേതി യേ തേ അഹം – ‘‘കതമേ, ച തേ, ഭിക്ഖവേ, ധമ്മാ ഗമ്ഭീരാ’’തി അപുച്ഛിം, ‘‘ഇമേ ഖോ തേ, ഭിക്ഖവേ, തഞ്ച തഥാഗതോ പജാനാതി തതോ ച ഉത്തരിതരം പജാനാതീ’’തി ഏവം നിദ്ദിട്ഠാ സബ്ബഞ്ഞുതഞ്ഞാണധമ്മാ ഗമ്ഭീരാ ദുദ്ദസാ…പേ॰… പണ്ഡിതവേദനീയാതി വേദിതബ്ബാ. യേഹി തഥാഗതസ്സ നേവ പുഥുജ്ജനോ, ന സോതാപന്നാദീസു അഞ്ഞതരോ വണ്ണം യഥാഭൂതം വത്തും സക്കോതി, അഥ ഖോ തഥാഗതോവ യഥാഭൂതം വണ്ണം സമ്മാ വദമാനോ വദേയ്യാതി ഏവം പുച്ഛമാനേനാപി സബ്ബഞ്ഞുതഞ്ഞാണമേവ പുട്ഠം, നിയ്യാതേന്തേനാപി തദേവ നിയ്യാതിതം, അന്തരാ പന ദിട്ഠിയോ വിഭത്താതി.

    37.Ime kho te, bhikkhaveti ye te ahaṃ – ‘‘katame, ca te, bhikkhave, dhammā gambhīrā’’ti apucchiṃ, ‘‘ime kho te, bhikkhave, tañca tathāgato pajānāti tato ca uttaritaraṃ pajānātī’’ti evaṃ niddiṭṭhā sabbaññutaññāṇadhammā gambhīrā duddasā…pe… paṇḍitavedanīyāti veditabbā. Yehi tathāgatassa neva puthujjano, na sotāpannādīsu aññataro vaṇṇaṃ yathābhūtaṃ vattuṃ sakkoti, atha kho tathāgatova yathābhūtaṃ vaṇṇaṃ sammā vadamāno vadeyyāti evaṃ pucchamānenāpi sabbaññutaññāṇameva puṭṭhaṃ, niyyātentenāpi tadeva niyyātitaṃ, antarā pana diṭṭhiyo vibhattāti.

    പഠമഭാണവാരവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.

    Paṭhamabhāṇavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ഏകച്ചസസ്സതവാദവണ്ണനാ

    Ekaccasassatavādavaṇṇanā

    ൩൮. ഏകച്ചസസ്സതികാതി ഏകച്ചസസ്സതവാദാ. തേ ദുവിധാ ഹോന്തി – സത്തേകച്ചസസ്സതികാ, സങ്ഖാരേകച്ചസസ്സതികാതി. ദുവിധാപി ഇധ ഗഹിതായേവ.

    38.Ekaccasassatikāti ekaccasassatavādā. Te duvidhā honti – sattekaccasassatikā, saṅkhārekaccasassatikāti. Duvidhāpi idha gahitāyeva.

    ൩൯. ന്തി നിപാതമത്തം. കദാചീതി കിസ്മിഞ്ചി കാലേ. കരഹചീതി തസ്സേവ വേവചനം. ദീഘസ്സ അദ്ധുനോതി ദീഘസ്സ കാലസ്സ. അച്ചയേനാതി അതിക്കമേന . സംവട്ടതീതി വിനസ്സതി. യേഭുയ്യേനാതി യേ ഉപരിബ്രഹ്മലോകേസു വാ അരൂപേസു വാ നിബ്ബത്തന്തി, തദവസേസേ സന്ധായ വുത്തം. ഝാനമനേന നിബ്ബത്തത്താ മനോമയാ. പീതി തേസം ഭക്ഖോ ആഹാരോതി പീതിഭക്ഖാ. അത്തനോവ തേസം പഭാതി സയംപഭാ. അന്തലിക്ഖേ ചരന്തീതി അന്തലിക്ഖചരാ. സുഭേസു ഉയ്യാനവിമാനകപ്പരുക്ഖാദീസു തിട്ഠന്തീതി, സുഭട്ഠായിനോ സുഭാ വാ മനോരമ്മവത്ഥാഭരണാ ഹുത്വാ തിട്ഠന്തീതി സുഭട്ഠായിനോ. ചിരം ദീഘമദ്ധാനന്തി ഉക്കംസേന അട്ഠ കപ്പേ.

    39.Yanti nipātamattaṃ. Kadācīti kismiñci kāle. Karahacīti tasseva vevacanaṃ. Dīghassaaddhunoti dīghassa kālassa. Accayenāti atikkamena . Saṃvaṭṭatīti vinassati. Yebhuyyenāti ye uparibrahmalokesu vā arūpesu vā nibbattanti, tadavasese sandhāya vuttaṃ. Jhānamanena nibbattattā manomayā. Pīti tesaṃ bhakkho āhāroti pītibhakkhā. Attanova tesaṃ pabhāti sayaṃpabhā. Antalikkhe carantīti antalikkhacarā. Subhesu uyyānavimānakapparukkhādīsu tiṭṭhantīti, subhaṭṭhāyino subhā vā manorammavatthābharaṇā hutvā tiṭṭhantīti subhaṭṭhāyino. Ciraṃ dīghamaddhānanti ukkaṃsena aṭṭha kappe.

    ൪൦. വിവട്ടതീതി സണ്ഠാതി. സുഞ്ഞം ബ്രഹ്മവിമാനന്തി പകതിയാ നിബ്ബത്തസത്താനം നത്ഥിതായ സുഞ്ഞം, ബ്രഹ്മകായികഭൂമി നിബ്ബത്തതീതി അത്ഥോ. തസ്സ കത്താ വാ കാരേതാ വാ നത്ഥി, വിസുദ്ധിമഗ്ഗേ വുത്തനയേന പന കമ്മപച്ചയഉതുസമുട്ഠാനാ രതനഭൂമി നിബ്ബത്തതി. പകതിനിബ്ബത്തിട്ഠാനേസുയേവ ചേത്ഥ ഉയ്യാനകപ്പരുക്ഖാദയോ നിബ്ബത്തന്തി. അഥ സത്താനം പകതിയാ വസിതട്ഠാനേ നികന്തി ഉപ്പജ്ജതി, തേ പഠമജ്ഝാനം ഭാവേത്വാ തതോ ഓതരന്തി, തസ്മാ അഥ ഖോ അഞ്ഞതരോ സത്തോതിആദിമാഹ. ആയുക്ഖയാ വാ പുഞ്ഞക്ഖയാ വാതി യേ ഉളാരം പുഞ്ഞകമ്മം കത്വാ യത്ഥ കത്ഥചി അപ്പായുകേ ദേവലോകേ നിബ്ബത്തന്തി, തേ അത്തനോ പുഞ്ഞബലേന ഠാതും ന സക്കോന്തി, തസ്സ പന ദേവലോകസ്സ ആയുപ്പമാണേനേവ ചവന്തീതി ആയുക്ഖയാ ചവന്തീതി വുച്ചന്തി. യേ പന പരിത്തം പുഞ്ഞകമ്മം കത്വാ ദീഘായുകദേവലോകേ നിബ്ബത്തന്തി, തേ യാവതായുകം ഠാതും ന സക്കോന്തി, അന്തരാവ ചവന്തീതി പുഞ്ഞക്ഖയാ ചവന്തീതി വുച്ചന്തി. ദീഘമദ്ധാനം തിട്ഠതീതി കപ്പം വാ ഉപഡ്ഢകപ്പം വാ.

    40.Vivaṭṭatīti saṇṭhāti. Suññaṃ brahmavimānanti pakatiyā nibbattasattānaṃ natthitāya suññaṃ, brahmakāyikabhūmi nibbattatīti attho. Tassa kattā vā kāretā vā natthi, visuddhimagge vuttanayena pana kammapaccayautusamuṭṭhānā ratanabhūmi nibbattati. Pakatinibbattiṭṭhānesuyeva cettha uyyānakapparukkhādayo nibbattanti. Atha sattānaṃ pakatiyā vasitaṭṭhāne nikanti uppajjati, te paṭhamajjhānaṃ bhāvetvā tato otaranti, tasmā atha kho aññataro sattotiādimāha. Āyukkhayā vā puññakkhayā vāti ye uḷāraṃ puññakammaṃ katvā yattha katthaci appāyuke devaloke nibbattanti, te attano puññabalena ṭhātuṃ na sakkonti, tassa pana devalokassa āyuppamāṇeneva cavantīti āyukkhayā cavantīti vuccanti. Ye pana parittaṃ puññakammaṃ katvā dīghāyukadevaloke nibbattanti, te yāvatāyukaṃ ṭhātuṃ na sakkonti, antarāva cavantīti puññakkhayā cavantīti vuccanti. Dīghamaddhānaṃ tiṭṭhatīti kappaṃ vā upaḍḍhakappaṃ vā.

    ൪൧. അനഭിരതീതി അപരസ്സാപി സത്തസ്സ ആഗമനപത്ഥനാ. യാ പന പടിഘസമ്പയുത്താ ഉക്കണ്ഠിതാ, സാ ബ്രഹ്മലോകേ നത്ഥി. പരിതസ്സനാതി ഉബ്ബിജ്ജനാ ഫന്ദനാ, സാ പനേസാ താസതസ്സനാ, തണ്ഹാതസ്സനാ, ദിട്ഠിതസ്സനാ, ഞാണതസ്സനാതി ചതുബ്ബിധാ ഹോതി. തത്ഥ ‘‘ജാതിം പടിച്ച ഭയം ഭയാനകം ഛമ്ഭിതത്തം ലോമഹംസോ ചേതസോ ഉത്രാസോ. ജരം… ബ്യാധിം… മരണം പടിച്ച…പേ॰… ഉത്രാസോ’’തി (വിഭ॰ ൯൨൧) അയം താസതസ്സനാ നാമ. ‘‘അഹോ വത അഞ്ഞേപി സത്താ ഇത്ഥത്തം ആഗച്ഛേയ്യു’’ന്തി (ദീ॰ നി॰ ൩.൩൮) അയം തണ്ഹാതസ്സനാ നാമ. ‘‘പരിതസ്സിതവിപ്ഫന്ദിതമേവാ’’തി അയം ദിട്ഠിതസ്സനാ നാമ. ‘‘തേപി തഥാഗതസ്സ ധമ്മദേസനം സുത്വാ യേഭുയ്യേന ഭയം സംവേഗം സന്താസം ആപജ്ജന്തീ’’തി (അ॰ നി॰ ൪.൩൩) അയം ഞാണതസ്സനാ നാമ. ഇധ പന തണ്ഹാതസ്സനാപി ദിട്ഠിതസ്സനാപി വട്ടതി. ബ്രഹ്മവിമാനന്തി ഇധ പന പഠമാഭിനിബ്ബത്തസ്സ അത്ഥിതായ സുഞ്ഞന്തി ന വുത്തം. ഉപപജ്ജന്തീതി ഉപപത്തിവസേന ഉപഗച്ഛന്തി. സഹബ്യതന്തി സഹഭാവം.

    41.Anabhiratīti aparassāpi sattassa āgamanapatthanā. Yā pana paṭighasampayuttā ukkaṇṭhitā, sā brahmaloke natthi. Paritassanāti ubbijjanā phandanā, sā panesā tāsatassanā, taṇhātassanā, diṭṭhitassanā, ñāṇatassanāti catubbidhā hoti. Tattha ‘‘jātiṃ paṭicca bhayaṃ bhayānakaṃ chambhitattaṃ lomahaṃso cetaso utrāso. Jaraṃ… byādhiṃ… maraṇaṃ paṭicca…pe… utrāso’’ti (vibha. 921) ayaṃ tāsatassanā nāma. ‘‘Aho vata aññepi sattā itthattaṃ āgaccheyyu’’nti (dī. ni. 3.38) ayaṃ taṇhātassanā nāma. ‘‘Paritassitavipphanditamevā’’ti ayaṃ diṭṭhitassanā nāma. ‘‘Tepi tathāgatassa dhammadesanaṃ sutvā yebhuyyena bhayaṃ saṃvegaṃ santāsaṃ āpajjantī’’ti (a. ni. 4.33) ayaṃ ñāṇatassanā nāma. Idha pana taṇhātassanāpi diṭṭhitassanāpi vaṭṭati. Brahmavimānanti idha pana paṭhamābhinibbattassa atthitāya suññanti na vuttaṃ. Upapajjantīti upapattivasena upagacchanti. Sahabyatanti sahabhāvaṃ.

    ൪൨. അഭിഭൂതി അഭിഭവിത്വാ ഠിതോ ജേട്ഠകോഹമസ്മീതി. അനഭിഭൂതോതി അഞ്ഞേഹി അനഭിഭൂതോ. അഞ്ഞദത്ഥൂതി ഏകംസവചനേ നിപാതോ. ദസ്സനവസേന ദസോ, സബ്ബം പസ്സാമീതി അത്ഥോ. വസവത്തീതി സബ്ബം ജനം വസേ വത്തേമി. ഇസ്സരോ കത്താ നിമ്മാതാതി അഹം ലോകേ ഇസ്സരോ, അഹം ലോകസ്സ കത്താ ച നിമ്മാതാ ച, പഥവീ – ഹിമവന്ത-സിനേരു-ചക്കവാള-മഹാസമുദ്ദ-ചന്ദിമ-സൂരിയാ മയാ നിമ്മിതാതി. സേട്ഠോ സജിതാതി അഹം ലോകസ്സ ഉത്തമോ ച സജിതാ ച, ‘‘ത്വം ഖത്തിയോ നാമ ഹോഹി, ത്വം ബ്രാഹ്മണോ, വേസ്സോ, സുദ്ദോ, ഗഹട്ഠോ, പബ്ബജിതോ നാമ. അന്തമസോ ത്വം ഓട്ഠോ ഹോഹി, ഗോണോ ഹോഹീ’’തി ‘‘ഏവം സത്താനം സംവിസജേതാ അഹ’’ന്തി മഞ്ഞതി. വസീ പിതാ ഭൂതഭബ്യാനന്തി (ദീ॰ നി॰ ൧.൧൭) അഹമസ്മി ചിണ്ണവസിതായ വസീ, അഹം പിതാ ഭൂതാനഞ്ച ഭബ്യാനഞ്ചാതി മഞ്ഞതി. തത്ഥ അണ്ഡജജലാബുജാ സത്താ അന്തോഅണ്ഡകോസേ ചേവ അന്തോവത്ഥിമ്ഹി ച ഭബ്യാ നാമ, ബഹി നിക്ഖന്തകാലതോ പട്ഠായ ഭൂതാ നാമ. സംസേദജാ പഠമചിത്തക്ഖണേ ഭബ്യാ, ദുതിയതോ പട്ഠായ ഭൂതാ. ഓപപാതികാ പഠമഇരിയാപഥേ ഭബ്യാ, ദുതിയതോ പട്ഠായ ഭൂതാതി വേദിതബ്ബാ. തേ സബ്ബേപി മയ്ഹം പുത്താതി സഞ്ഞായ ‘‘അഹം പിതാ ഭൂതഭബ്യാന’’ന്തി മഞ്ഞതി.

    42.Abhibhūti abhibhavitvā ṭhito jeṭṭhakohamasmīti. Anabhibhūtoti aññehi anabhibhūto. Aññadatthūti ekaṃsavacane nipāto. Dassanavasena daso, sabbaṃ passāmīti attho. Vasavattīti sabbaṃ janaṃ vase vattemi. Issaro kattā nimmātāti ahaṃ loke issaro, ahaṃ lokassa kattā ca nimmātā ca, pathavī – himavanta-sineru-cakkavāḷa-mahāsamudda-candima-sūriyā mayā nimmitāti. Seṭṭho sajitāti ahaṃ lokassa uttamo ca sajitā ca, ‘‘tvaṃ khattiyo nāma hohi, tvaṃ brāhmaṇo, vesso, suddo, gahaṭṭho, pabbajito nāma. Antamaso tvaṃ oṭṭho hohi, goṇo hohī’’ti ‘‘evaṃ sattānaṃ saṃvisajetā aha’’nti maññati. Vasī pitā bhūtabhabyānanti (dī. ni. 1.17) ahamasmi ciṇṇavasitāya vasī, ahaṃ pitā bhūtānañca bhabyānañcāti maññati. Tattha aṇḍajajalābujā sattā antoaṇḍakose ceva antovatthimhi ca bhabyā nāma, bahi nikkhantakālato paṭṭhāya bhūtā nāma. Saṃsedajā paṭhamacittakkhaṇe bhabyā, dutiyato paṭṭhāya bhūtā. Opapātikā paṭhamairiyāpathe bhabyā, dutiyato paṭṭhāya bhūtāti veditabbā. Te sabbepi mayhaṃ puttāti saññāya ‘‘ahaṃ pitā bhūtabhabyāna’’nti maññati.

    ഇദാനി കാരണതോ സാധേതുകാമോ – ‘‘മയാ ഇമേ സത്താ നിമ്മിതാ’’തി പടിഞ്ഞം കത്വാ ‘‘തം കിസ്സ ഹേതൂ’’തിആദിമാഹ. ഇത്ഥത്തന്തി ഇത്ഥഭാവം, ബ്രഹ്മഭാവന്തി അത്ഥോ. ഇമിനാ മയന്തി അത്തനോ കമ്മവസേന ചുതാപി ഉപപന്നാപി ച കേവലം മഞ്ഞനാമത്തേനേവ ‘‘ഇമിനാ മയം നിമ്മിതാ’’തി മഞ്ഞമാനാ വങ്കച്ഛിദ്ദേ വങ്കആണീ വിയ ഓനമിത്വാ തസ്സേവ പാദമൂലം ഗച്ഛന്തീതി.

    Idāni kāraṇato sādhetukāmo – ‘‘mayā ime sattā nimmitā’’ti paṭiññaṃ katvā ‘‘taṃ kissa hetū’’tiādimāha. Itthattanti itthabhāvaṃ, brahmabhāvanti attho. Iminā mayanti attano kammavasena cutāpi upapannāpi ca kevalaṃ maññanāmatteneva ‘‘iminā mayaṃ nimmitā’’ti maññamānā vaṅkacchidde vaṅkaāṇī viya onamitvā tasseva pādamūlaṃ gacchantīti.

    ൪൩. വണ്ണവന്തതരോ ചാതി വണ്ണവന്തതരോ, അഭിരൂപോ പാസാദികോതി അത്ഥോ. മഹേസക്ഖതരോതി ഇസ്സരിയപരിവാരവസേന മഹായസതരോ.

    43.Vaṇṇavantataro cāti vaṇṇavantataro, abhirūpo pāsādikoti attho. Mahesakkhataroti issariyaparivāravasena mahāyasataro.

    ൪൪. ഠാനം ഖോ പനേതന്തി കാരണം ഖോ പനേതം. സോ തതോ ചവിത്വാ അഞ്ഞത്ര ന ഗച്ഛതി, ഇധേവ ആഗച്ഛതി, തം സന്ധായേതം വുത്തം. അഗാരസ്മാതി ഗേഹാ. അനഗാരിയന്തി പബ്ബജ്ജം. പബ്ബജ്ജാ ഹി യസ്മാ അഗാരസ്സ ഹി തം കസിഗോരക്ഖാദികമ്മം തത്ഥ നത്ഥി, തസ്മാ അനഗാരിയന്തി വുച്ചതി. പബ്ബജതീതി ഉപഗച്ഛതി. തതോ പരം നാനുസ്സരതീതി തതോ പുബ്ബേനിവാസാ പരം ന സരതി, സരിതും അസക്കോന്തോ തത്ഥ ഠത്വാ ദിട്ഠിം ഗണ്ഹാതി.

    44.Ṭhānaṃkho panetanti kāraṇaṃ kho panetaṃ. So tato cavitvā aññatra na gacchati, idheva āgacchati, taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ. Agārasmāti gehā. Anagāriyanti pabbajjaṃ. Pabbajjā hi yasmā agārassa hi taṃ kasigorakkhādikammaṃ tattha natthi, tasmā anagāriyanti vuccati. Pabbajatīti upagacchati. Tato paraṃ nānussaratīti tato pubbenivāsā paraṃ na sarati, sarituṃ asakkonto tattha ṭhatvā diṭṭhiṃ gaṇhāti.

    നിച്ചോതിആദീസു തസ്സ ഉപപത്തിം അപസ്സന്തോ നിച്ചോതി വദതി, മരണം അപസ്സന്തോ ധുവോതി, സദാഭാവതോ സസ്സതോതി, ജരാവസേനാപി വിപരിണാമസ്സ അഭാവതോ അവിപരിണാമധമ്മോതി. സേസമേത്ഥ പഠമവാരേ ഉത്താനമേവാതി.

    Niccotiādīsu tassa upapattiṃ apassanto niccoti vadati, maraṇaṃ apassanto dhuvoti, sadābhāvato sassatoti, jarāvasenāpi vipariṇāmassa abhāvato avipariṇāmadhammoti. Sesamettha paṭhamavāre uttānamevāti.

    ൪൫-൪൬. ദുതിയവാരേ ഖിഡ്ഡായ പദുസ്സന്തി വിനസ്സന്തീതി ഖിഡ്ഡാപദോസികാ, പദൂസികാതിപി പാളിം ലിഖന്തി, സാ അട്ഠകഥായം നത്ഥി. അതിവേലന്തി അതികാലം, അതിചിരന്തി അത്ഥോ. ഹസ്സഖിഡ്ഡാരതിധമ്മസമാപന്നാതി ഹസ്സരതി ധമ്മഞ്ചേവ ഖിഡ്ഡാരതിധമ്മഞ്ച സമാപന്നാ അനുയുത്താ, കേളിഹസ്സസുഖഞ്ചേവ കായികവാചസികകീളാസുഖഞ്ച അനുയുത്താ, വുത്തപ്പകാരരതിധമ്മസമങ്ഗിനോ ഹുത്വാ വിഹരന്തീതി അത്ഥോ.

    45-46. Dutiyavāre khiḍḍāya padussanti vinassantīti khiḍḍāpadosikā, padūsikātipi pāḷiṃ likhanti, sā aṭṭhakathāyaṃ natthi. Ativelanti atikālaṃ, aticiranti attho. Hassakhiḍḍāratidhammasamāpannāti hassarati dhammañceva khiḍḍāratidhammañca samāpannā anuyuttā, keḷihassasukhañceva kāyikavācasikakīḷāsukhañca anuyuttā, vuttappakāraratidhammasamaṅgino hutvā viharantīti attho.

    സതി സമ്മുസ്സതീതി ഖാദനീയഭോജനീയേസു സതി സമ്മുസ്സതി. തേ കിര പുഞ്ഞവിസേസാധിഗതേന മഹന്തേന അത്തനോ സിരിവിഭവേന നക്ഖത്തം കീളന്താ തായ സമ്പത്തിമഹന്തതായ – ‘‘ആഹാരം പരിഭുഞ്ജിമ്ഹ, ന പരിഭുഞ്ജിമ്ഹാ’’തിപി ന ജാനന്തി. അഥ ഏകാഹാരാതിക്കമനതോ പട്ഠായ നിരന്തരം ഖാദന്താപി പിവന്താപി ചവന്തിയേവ, ന തിട്ഠന്തി. കസ്മാ? കമ്മജതേജസ്സ ബലവതായ, കരജകായസ്സ മന്ദതായ, മനുസ്സാനഞ്ഹി കമ്മജതേജോ മന്ദോ, കരജകായോ ബലവാ. തേസം തേജസ്സ മന്ദതായ കരജകായസ്സ ബലവതായ സത്താഹമ്പി അതിക്കമിത്വാ ഉണ്ഹോദകഅച്ഛയാഗുആദീഹി സക്കാ വത്ഥും ഉപത്ഥമ്ഭേതും. ദേവാനം പന തേജോ ബലവാ ഹോതി, കരജം മന്ദം. തേ ഏകം ആഹാരവേലം അതിക്കമിത്വാവ സണ്ഠാതും ന സക്കോന്തി. യഥാ നാമ ഗിമ്ഹാനം മജ്ഝന്ഹികേ തത്തപാസാണേ ഠപിതം പദുമം വാ ഉപ്പലം വാ സായന്ഹസമയേ ഘടസതേനാപി സിഞ്ചിയമാനം പാകതികം ന ഹോതി, വിനസ്സതിയേവ. ഏവമേവ പച്ഛാ നിരന്തരം ഖാദന്താപി പിവന്താപി ചവന്തിയേവ, ന തിട്ഠന്തി. തേനാഹ ‘‘സതിയാ സമ്മോസാ തേ ദേവാ തമ്ഹാ കായാ ചവന്തീ’’തി. കതമേ പന തേ ദേവാതി? ഇമേ ദേവാതി അട്ഠകഥായം വിചാരണാ നത്ഥി, ‘‘ദേവാനം കമ്മജതേജോ ബലവാ ഹോതി, കരജം മന്ദ’’ന്തി അവിസേസേന വുത്തത്താ പന യേ കേചി കബളീകാരാഹാരൂപജീവിനോ ദേവാ ഏവം കരോന്തി, തേയേവ ചവന്തീതി വേദിതബ്ബാ. കേചി പനാഹു – ‘‘നിമ്മാനരതിപരനിമ്മിതവസവത്തിനോ തേ ദേവാ’’തി. ഖിഡ്ഡാപദുസ്സനമത്തേനേവ ഹേതേ ഖിഡ്ഡാപദോസികാതി വുത്താ. സേസമേത്ഥ പുരിമനയേനേവ വേദിതബ്ബം.

    Sati sammussatīti khādanīyabhojanīyesu sati sammussati. Te kira puññavisesādhigatena mahantena attano sirivibhavena nakkhattaṃ kīḷantā tāya sampattimahantatāya – ‘‘āhāraṃ paribhuñjimha, na paribhuñjimhā’’tipi na jānanti. Atha ekāhārātikkamanato paṭṭhāya nirantaraṃ khādantāpi pivantāpi cavantiyeva, na tiṭṭhanti. Kasmā? Kammajatejassa balavatāya, karajakāyassa mandatāya, manussānañhi kammajatejo mando, karajakāyo balavā. Tesaṃ tejassa mandatāya karajakāyassa balavatāya sattāhampi atikkamitvā uṇhodakaacchayāguādīhi sakkā vatthuṃ upatthambhetuṃ. Devānaṃ pana tejo balavā hoti, karajaṃ mandaṃ. Te ekaṃ āhāravelaṃ atikkamitvāva saṇṭhātuṃ na sakkonti. Yathā nāma gimhānaṃ majjhanhike tattapāsāṇe ṭhapitaṃ padumaṃ vā uppalaṃ vā sāyanhasamaye ghaṭasatenāpi siñciyamānaṃ pākatikaṃ na hoti, vinassatiyeva. Evameva pacchā nirantaraṃ khādantāpi pivantāpi cavantiyeva, na tiṭṭhanti. Tenāha ‘‘satiyā sammosā te devā tamhā kāyā cavantī’’ti. Katame pana te devāti? Ime devāti aṭṭhakathāyaṃ vicāraṇā natthi, ‘‘devānaṃ kammajatejo balavā hoti, karajaṃ manda’’nti avisesena vuttattā pana ye keci kabaḷīkārāhārūpajīvino devā evaṃ karonti, teyeva cavantīti veditabbā. Keci panāhu – ‘‘nimmānaratiparanimmitavasavattino te devā’’ti. Khiḍḍāpadussanamatteneva hete khiḍḍāpadosikāti vuttā. Sesamettha purimanayeneva veditabbaṃ.

    ൪൭-൪൮. തതിയവാരേ മനേന പദുസ്സന്തി വിനസ്സന്തീതി മനോപദോസികാ, ഏതേ ചാതുമഹാരാജികാ. തേസു കിര ഏകോ ദേവപുത്തോ – നക്ഖത്തം കീളിസ്സാമീതി സപരിവാരോ രഥേന വീഥിം പടിപജ്ജതി, അഥഞ്ഞോ നിക്ഖമന്തോ തം പുരതോ ഗച്ഛന്തം ദിസ്വാ – ‘ഭോ അയം കപണോ’, അദിട്ഠപുബ്ബം വിയ ഏതം ദിസ്വാ – ‘‘പീതിയാ ഉദ്ധുമാതോ വിയ ഭിജ്ജമാനോ വിയ ച ഗച്ഛതീ’’തി കുജ്ഝതി. പുരതോ ഗച്ഛന്തോപി നിവത്തിത്വാ തം കുദ്ധം ദിസ്വാ – കുദ്ധാ നാമ സുവിദിതാ ഹോന്തീതി കുദ്ധഭാവമസ്സ ഞത്വാ – ‘‘ത്വം കുദ്ധോ, മയ്ഹം കിം കരിസ്സസി, അയം സമ്പത്തി മയാ ദാനസീലാദീനം വസേന ലദ്ധാ, ന തുയ്ഹം വസേനാ’’തി പടികുജ്ഝതി. ഏകസ്മിഞ്ഹി കുദ്ധേ ഇതരോ അകുദ്ധോ രക്ഖതി, ഉഭോസു പന കുദ്ധേസു ഏകസ്സ കോധോ ഇതരസ്സ പച്ചയോ ഹോതി. തസ്സപി കോധോ ഇതരസ്സ പച്ചയോ ഹോതീതി ഉഭോ കന്ദന്താനംയേവ ഓരോധാനം ചവന്തി. അയമേത്ഥ ധമ്മതാ. സേസം വുത്തനയേനേവ വേദിതബ്ബം.

    47-48. Tatiyavāre manena padussanti vinassantīti manopadosikā, ete cātumahārājikā. Tesu kira eko devaputto – nakkhattaṃ kīḷissāmīti saparivāro rathena vīthiṃ paṭipajjati, athañño nikkhamanto taṃ purato gacchantaṃ disvā – ‘bho ayaṃ kapaṇo’, adiṭṭhapubbaṃ viya etaṃ disvā – ‘‘pītiyā uddhumāto viya bhijjamāno viya ca gacchatī’’ti kujjhati. Purato gacchantopi nivattitvā taṃ kuddhaṃ disvā – kuddhā nāma suviditā hontīti kuddhabhāvamassa ñatvā – ‘‘tvaṃ kuddho, mayhaṃ kiṃ karissasi, ayaṃ sampatti mayā dānasīlādīnaṃ vasena laddhā, na tuyhaṃ vasenā’’ti paṭikujjhati. Ekasmiñhi kuddhe itaro akuddho rakkhati, ubhosu pana kuddhesu ekassa kodho itarassa paccayo hoti. Tassapi kodho itarassa paccayo hotīti ubho kandantānaṃyeva orodhānaṃ cavanti. Ayamettha dhammatā. Sesaṃ vuttanayeneva veditabbaṃ.

    ൪൯-൫൨. തക്കീവാദേ അയം ചക്ഖാദീനം ഭേദം പസ്സതി, ചിത്തം പന യസ്മാ പുരിമം പുരിമം പച്ഛിമസ്സ പച്ഛിമസ്സ പച്ചയം ദത്വാവ നിരുജ്ഝതി, തസ്മാ ചക്ഖാദീനം ഭേദതോ ബലവതരമ്പി ചിത്തസ്സ ഭേദം ന പസ്സതി. സോ തം അപസ്സന്തോ യഥാ നാമ സകുണോ ഏകം രുക്ഖം ജഹിത്വാ അഞ്ഞസ്മിം നിലീയതി, ഏവമേവ ഇമസ്മിം അത്തഭാവേ ഭിന്നേ ചിത്തം അഞ്ഞത്ര ഗച്ഛതീതി ഗഹേത്വാ ഏവമാഹ. സേസമേത്ഥ വുത്തനയേനേവ വേദിതബ്ബം.

    49-52. Takkīvāde ayaṃ cakkhādīnaṃ bhedaṃ passati, cittaṃ pana yasmā purimaṃ purimaṃ pacchimassa pacchimassa paccayaṃ datvāva nirujjhati, tasmā cakkhādīnaṃ bhedato balavatarampi cittassa bhedaṃ na passati. So taṃ apassanto yathā nāma sakuṇo ekaṃ rukkhaṃ jahitvā aññasmiṃ nilīyati, evameva imasmiṃ attabhāve bhinne cittaṃ aññatra gacchatīti gahetvā evamāha. Sesamettha vuttanayeneva veditabbaṃ.

    അന്താനന്തവാദവണ്ണനാ

    Antānantavādavaṇṇanā

    ൫൩. അന്താനന്തികാതി അന്താനന്തവാദാ, അന്തം വാ അനന്തം വാ അന്താനന്തം വാ നേവന്താനാനന്തം വാ ആരബ്ഭ പവത്തവാദാതി അത്ഥോ.

    53.Antānantikāti antānantavādā, antaṃ vā anantaṃ vā antānantaṃ vā nevantānānantaṃ vā ārabbha pavattavādāti attho.

    ൫൪-൬൦. അന്തസഞ്ഞീ ലോകസ്മിം വിഹരതീതി പടിഭാഗനിമിത്തം ചക്കവാളപരിയന്തം അവഡ്ഢേത്വാ തം – ‘‘ലോകോ’’തി ഗഹേത്വാ അന്തസഞ്ഞീ ലോകസ്മിം വിഹരതി, ചക്കവാളപരിയന്തം കത്വാ വഡ്ഢിതകസിണോ പന അനന്തസഞ്ഞീ ഹോതി, ഉദ്ധമധോ അവഡ്ഢേത്വാ പന തിരിയം വഡ്ഢേത്വാ ഉദ്ധമധോ അന്തസഞ്ഞീ, തിരിയം അനന്തസഞ്ഞീ. തക്കീവാദോ വുത്തനയേനേവ വേദിതബ്ബോ. ഇമേ ചത്താരോപി അത്തനാ ദിട്ഠപുബ്ബാനുസാരേനേവ ദിട്ഠിയാ ഗഹിതത്താ പുബ്ബന്തകപ്പികേസു പവിട്ഠാ.

    54-60.Antasaññīlokasmiṃ viharatīti paṭibhāganimittaṃ cakkavāḷapariyantaṃ avaḍḍhetvā taṃ – ‘‘loko’’ti gahetvā antasaññī lokasmiṃ viharati, cakkavāḷapariyantaṃ katvā vaḍḍhitakasiṇo pana anantasaññī hoti, uddhamadho avaḍḍhetvā pana tiriyaṃ vaḍḍhetvā uddhamadho antasaññī, tiriyaṃ anantasaññī. Takkīvādo vuttanayeneva veditabbo. Ime cattāropi attanā diṭṭhapubbānusāreneva diṭṭhiyā gahitattā pubbantakappikesu paviṭṭhā.

    അമരാവിക്ഖേപവാദവണ്ണനാ

    Amarāvikkhepavādavaṇṇanā

    ൬൧. ന മരതീതി അമരാ. കാ സാ? ഏവന്തിപി മേ നോതിആദിനാ നയേന പരിയന്തരഹിതാ ദിട്ഠിഗതികസ്സ ദിട്ഠി ചേവ വാചാ ച. വിവിധോ ഖേപോതി വിക്ഖേപോ, അമരായ ദിട്ഠിയാ വാചായ ച വിക്ഖേപോതി അമരാവിക്ഖേപോ, സോ ഏതേസം അത്ഥീതി അമരാവിക്ഖേപികാ, അപരോ നയോ – അമരാ നാമ ഏകാ മച്ഛജാതി, സാ ഉമ്മുജ്ജനനിമുജ്ജനാദിവസേന ഉദകേ സന്ധാവമാനാ ഗഹേതും ന സക്കാതി, ഏവമേവ അയമ്പി വാദോ ഇതോചിതോ ച സന്ധാവതി, ഗാഹം ന ഉപഗച്ഛതീതി അമരാവിക്ഖേപോതി വുച്ചതി. സോ ഏതേസം അത്ഥീതി അമരാവിക്ഖേപികാ.

    61. Na maratīti amarā. Kā sā? Evantipi me notiādinā nayena pariyantarahitā diṭṭhigatikassa diṭṭhi ceva vācā ca. Vividho khepoti vikkhepo, amarāya diṭṭhiyā vācāya ca vikkhepoti amarāvikkhepo, so etesaṃ atthīti amarāvikkhepikā, aparo nayo – amarā nāma ekā macchajāti, sā ummujjananimujjanādivasena udake sandhāvamānā gahetuṃ na sakkāti, evameva ayampi vādo itocito ca sandhāvati, gāhaṃ na upagacchatīti amarāvikkhepoti vuccati. So etesaṃ atthīti amarāvikkhepikā.

    ൬൨. ‘‘ഇദം കുസല’’ന്തി യഥാഭൂതം നപ്പജാനാതീതി ദസ കുസലകമ്മപഥേ യഥാഭൂതം നപ്പജാനാതീതി അത്ഥോ. അകുസലേപി ദസ അകുസലകമ്മപഥാവ അധിപ്പേതാ. സോ മമസ്സ വിഘാതോതി ‘‘മുസാ മയാ ഭണിത’’ന്തി വിപ്പടിസാരുപ്പത്തിയാ മമ വിഘാതോ അസ്സ, ദുക്ഖം ഭവേയ്യാതി അത്ഥോ. സോ മമസ്സ അന്തരായോതി സോ മമ സഗ്ഗസ്സ ചേവ മഗ്ഗസ്സ ച അന്തരായോ അസ്സ. മുസാവാദഭയാ മുസാവാദപരിജേഗുച്ഛാതി മുസാവാദേ ഓത്തപ്പേന ചേവ ഹിരിയാ ച. വാചാവിക്ഖേപം ആപജ്ജതീതി വാചായ വിക്ഖേപം ആപജ്ജതി. കീദിസം? അമരാവിക്ഖേപം, അപരിയന്തവിക്ഖേപന്തി അത്ഥോ.

    62.‘‘Idaṃkusala’’nti yathābhūtaṃ nappajānātīti dasa kusalakammapathe yathābhūtaṃ nappajānātīti attho. Akusalepi dasa akusalakammapathāva adhippetā. So mamassa vighātoti ‘‘musā mayā bhaṇita’’nti vippaṭisāruppattiyā mama vighāto assa, dukkhaṃ bhaveyyāti attho. So mamassa antarāyoti so mama saggassa ceva maggassa ca antarāyo assa. Musāvādabhayā musāvādaparijegucchāti musāvāde ottappena ceva hiriyā ca. Vācāvikkhepaṃ āpajjatīti vācāya vikkhepaṃ āpajjati. Kīdisaṃ? Amarāvikkhepaṃ, apariyantavikkhepanti attho.

    ഏവന്തിപി മേ നോതിആദീസു ഏവന്തിപി മേ നോതി അനിയമിതവിക്ഖേപോ . തഥാതിപി മേ നോതി ‘‘സസ്സതോ അത്താ ച ലോകോ ചാ’’തി വുത്തം സസ്സതവാദം പടിക്ഖിപതി. അഞ്ഞഥാതിപി മേ നോതി സസ്സതതോ അഞ്ഞഥാ വുത്തം ഏകച്ചസസ്സതം പടിക്ഖിപതി. നോതിപി മേ നോതി – ‘‘ന ഹോതി തഥാഗതോ പരം മരണാ’’തി വുത്തം ഉച്ഛേദം പടിക്ഖിപതി. നോ നോതിപി മേ നോതി ‘‘നേവ ഹോതി ന ന ഹോതീ’’തി വുത്തം തക്കീവാദം പടിക്ഖിപതി. സയം പന ‘‘ഇദം കുസല’’ന്തി വാ ‘‘അകുസല’’ന്തി വാ പുട്ഠോ ന കിഞ്ചി ബ്യാകരോതി. ‘‘ഇദം കുസല’’ന്തി പുട്ഠോ ‘‘ഏവന്തിപി മേ നോ’’തി വദതി. തതോ ‘‘കിം അകുസല’’ന്തി വുത്തേ ‘‘തഥാതിപി മേ നോ’’തി വദതി. ‘‘കിം ഉഭയതോ അഞ്ഞഥാ’’തി വുത്തേ ‘‘അഞ്ഞഥാതിപി മേ നോ’’തി വദതി. തതോ ‘‘തിവിധേനാപി ന ഹോതി, കിം തേ ലദ്ധീ’’തി വുത്തേ ‘‘നോതിപി മേ നോ’’തി വദതി. തതോ ‘‘കിം നോ നോതി തേ ലദ്ധീ’’തി വുത്തേ ‘‘നോ നോതിപി മേ നോ’’തി ഏവം വിക്ഖേപമേവ ആപജ്ജതി, ഏകസ്മിമ്പി പക്ഖേ ന തിട്ഠതി.

    Evantipi me notiādīsu evantipi me noti aniyamitavikkhepo . Tathātipi me noti ‘‘sassato attā ca loko cā’’ti vuttaṃ sassatavādaṃ paṭikkhipati. Aññathātipi me noti sassatato aññathā vuttaṃ ekaccasassataṃ paṭikkhipati. Notipi me noti – ‘‘na hoti tathāgato paraṃ maraṇā’’ti vuttaṃ ucchedaṃ paṭikkhipati. No notipi me noti ‘‘neva hoti na na hotī’’ti vuttaṃ takkīvādaṃ paṭikkhipati. Sayaṃ pana ‘‘idaṃ kusala’’nti vā ‘‘akusala’’nti vā puṭṭho na kiñci byākaroti. ‘‘Idaṃ kusala’’nti puṭṭho ‘‘evantipi me no’’ti vadati. Tato ‘‘kiṃ akusala’’nti vutte ‘‘tathātipi me no’’ti vadati. ‘‘Kiṃ ubhayato aññathā’’ti vutte ‘‘aññathātipi me no’’ti vadati. Tato ‘‘tividhenāpi na hoti, kiṃ te laddhī’’ti vutte ‘‘notipi me no’’ti vadati. Tato ‘‘kiṃ no noti te laddhī’’ti vutte ‘‘no notipi me no’’ti evaṃ vikkhepameva āpajjati, ekasmimpi pakkhe na tiṭṭhati.

    ൬൩. ഛന്ദോ വാ രാഗോ വാതി അജാനന്തോപി സഹസാ കുസലമേവ ‘‘കുസല’’ന്തി വത്വാ അകുസലമേവ ‘‘അകുസല’’ന്തി വത്വാ മയാ അസുകസ്സ നാമ ഏവം ബ്യാകതം, കിം തം സുബ്യാകതന്തി അഞ്ഞേ പണ്ഡിതേ പുച്ഛിത്വാ തേഹി – ‘‘സുബ്യാകതം, ഭദ്രമുഖ, കുസലമേവ തയാ കുസലം, അകുസലമേവ അകുസലന്തി ബ്യാകത’’ന്തി വുത്തേ നത്ഥി മയാ സദിസോ പണ്ഡിതോതി ഏവം മേ തത്ഥ ഛന്ദോ വാ രാഗോ വാ അസ്സാതി അത്ഥോ. ഏത്ഥ ച ഛന്ദോ ദുബ്ബലരാഗോ, രാഗോ ബലവരാഗോ. ദോസോ വാ പടിഘോ വാതി കുസലം പന ‘‘അകുസല’’ന്തി, അകുസലം വാ ‘‘കുസല’’ന്തി വത്വാ അഞ്ഞേ പണ്ഡിതേ പുച്ഛിത്വാ തേഹി – ‘‘ദുബ്യാകതം തയാ’’തി വുത്തേ ഏത്തകമ്പി നാമ ന ജാനാമീതി തത്ഥ മേ അസ്സ ദോസോ വാ പടിഘോ വാതി അത്ഥോ. ഇധാപി ദോസോ ദുബ്ബലകോധോ, പടിഘോ ബലവകോധോ.

    63.Chando vā rāgo vāti ajānantopi sahasā kusalameva ‘‘kusala’’nti vatvā akusalameva ‘‘akusala’’nti vatvā mayā asukassa nāma evaṃ byākataṃ, kiṃ taṃ subyākatanti aññe paṇḍite pucchitvā tehi – ‘‘subyākataṃ, bhadramukha, kusalameva tayā kusalaṃ, akusalameva akusalanti byākata’’nti vutte natthi mayā sadiso paṇḍitoti evaṃ me tattha chando vā rāgo vā assāti attho. Ettha ca chando dubbalarāgo, rāgo balavarāgo. Doso vā paṭigho vāti kusalaṃ pana ‘‘akusala’’nti, akusalaṃ vā ‘‘kusala’’nti vatvā aññe paṇḍite pucchitvā tehi – ‘‘dubyākataṃ tayā’’ti vutte ettakampi nāma na jānāmīti tattha me assa doso vā paṭigho vāti attho. Idhāpi doso dubbalakodho, paṭigho balavakodho.

    തം മമസ്സ ഉപാദാനം, സോ മമസ്സ വിഘാതോതി തം ഛന്ദരാഗദ്വയം മമ ഉപാദാനം അസ്സ, ദോസപടിഘദ്വയം വിഘാതോ. ഉഭയമ്പി വാ ദള്ഹഗ്ഗഹണവസേന ഉപാദാനം , വിഹനനവസേന വിഘാതോ. രാഗോ ഹി അമുഞ്ചിതുകാമതായ ആരമ്മണം ഗണ്ഹാതി ജലൂകാ വിയ. ദോസോ വിനാസേതുകാമതായ ആസീവിസോ വിയ. ഉഭോപി ചേതേ സന്താപകട്ഠേന വിഹനന്തി യേവാതി ‘‘ഉപാദാന’’ന്തി ച ‘‘വിഘാതോ’’തി ച വുത്താ. സേസം പഠമവാരസദിസമേവ.

    Taṃmamassa upādānaṃ, so mamassa vighātoti taṃ chandarāgadvayaṃ mama upādānaṃ assa, dosapaṭighadvayaṃ vighāto. Ubhayampi vā daḷhaggahaṇavasena upādānaṃ , vihananavasena vighāto. Rāgo hi amuñcitukāmatāya ārammaṇaṃ gaṇhāti jalūkā viya. Doso vināsetukāmatāya āsīviso viya. Ubhopi cete santāpakaṭṭhena vihananti yevāti ‘‘upādāna’’nti ca ‘‘vighāto’’ti ca vuttā. Sesaṃ paṭhamavārasadisameva.

    ൬൪. പണ്ഡിതാതി പണ്ഡിച്ചേന സമന്നാഗതാ. നിപുണാതി സണ്ഹസുഖുമബുദ്ധിനോ സുഖുമഅത്ഥന്തരം പടിവിജ്ഝനസമത്ഥാ. കതപരപ്പവാദാതി വിഞ്ഞാതപരപ്പവാദാ ചേവ പരേഹി സദ്ധിം കതവാദപരിചയാ ച. വാലവേധിരൂപാതി വാലവേധിധനുഗ്ഗഹസദിസാ. തേ ഭിന്ദന്താ മഞ്ഞേതി വാലവേധി വിയ വാലം സുഖുമാനിപി പരേസം ദിട്ഠിഗതാനി അത്തനോ പഞ്ഞാഗതേന ഭിന്ദന്താ വിയ ചരന്തീതി അത്ഥോ. തേ മം തത്ഥാതി തേ സമണബ്രാഹ്മണാ മം തേസു കുസലാകുസലേസു. സമനുയുഞ്ജേയ്യുന്തി ‘‘കിം കുസലം, കിം അകുസലന്തി അത്തനോ ലദ്ധിം വദാ’’തി ലദ്ധിം പുച്ഛേയ്യും. സമനുഗാഹേയ്യുന്തി ‘‘ഇദം നാമാ’’തി വുത്തേ ‘‘കേന കാരണേന ഏതമത്ഥം ഗാഹേയ്യു’’ന്തി കാരണം പുച്ഛേയ്യും. സമനുഭാസേയ്യുന്തി ‘‘ഇമിനാ നാമ കാരണേനാ’’തി വുത്തേ കാരണേ ദോസം ദസ്സേത്വാ ‘‘ന ത്വം ഇദം ജാനാസി, ഇദം പന ഗണ്ഹ, ഇദം വിസ്സജ്ജേഹീ’’തി ഏവം സമനുയുഞ്ജേയ്യും. ന സമ്പായേയ്യന്തി ന സമ്പാദേയ്യം, സമ്പാദേത്വാ കഥേതും ന സക്കുണേയ്യന്തി അത്ഥോ. സോ മമസ്സ വിഘാതോതി യം തം പുനപ്പുനം വത്വാപി അസമ്പായനം നാമ, സോ മമ വിഘാതോ അസ്സ, ഓട്ഠതാലുജിവ്ഹാഗലസോസനദുക്ഖമേവ അസ്സാതി അത്ഥോ. സേസമേത്ഥാപി പഠമവാരസദിസമേവ.

    64.Paṇḍitāti paṇḍiccena samannāgatā. Nipuṇāti saṇhasukhumabuddhino sukhumaatthantaraṃ paṭivijjhanasamatthā. Kataparappavādāti viññātaparappavādā ceva parehi saddhiṃ katavādaparicayā ca. Vālavedhirūpāti vālavedhidhanuggahasadisā. Te bhindantā maññeti vālavedhi viya vālaṃ sukhumānipi paresaṃ diṭṭhigatāni attano paññāgatena bhindantā viya carantīti attho. Te maṃ tatthāti te samaṇabrāhmaṇā maṃ tesu kusalākusalesu. Samanuyuñjeyyunti ‘‘kiṃ kusalaṃ, kiṃ akusalanti attano laddhiṃ vadā’’ti laddhiṃ puccheyyuṃ. Samanugāheyyunti ‘‘idaṃ nāmā’’ti vutte ‘‘kena kāraṇena etamatthaṃ gāheyyu’’nti kāraṇaṃ puccheyyuṃ. Samanubhāseyyunti ‘‘iminā nāma kāraṇenā’’ti vutte kāraṇe dosaṃ dassetvā ‘‘na tvaṃ idaṃ jānāsi, idaṃ pana gaṇha, idaṃ vissajjehī’’ti evaṃ samanuyuñjeyyuṃ. Na sampāyeyyanti na sampādeyyaṃ, sampādetvā kathetuṃ na sakkuṇeyyanti attho. So mamassa vighātoti yaṃ taṃ punappunaṃ vatvāpi asampāyanaṃ nāma, so mama vighāto assa, oṭṭhatālujivhāgalasosanadukkhameva assāti attho. Sesametthāpi paṭhamavārasadisameva.

    ൬൫-൬൬. മന്ദോതി മന്ദപഞ്ഞോ അപഞ്ഞസ്സേവേതം നാമം. മോമൂഹോതി അതിസമ്മൂള്ഹോ. ഹോതി തഥാഗതോതിആദീസു സത്തോ ‘‘തഥാഗതോ’’തി അധിപ്പേതോ. സേസമേത്ഥ ഉത്താനമേവ. ഇമേപി ചത്താരോ പുബ്ബേ പവത്തധമ്മാനുസാരേനേവ ദിട്ഠിയാ ഗഹിതത്താ പുബ്ബന്തകപ്പികേസു പവിട്ഠാ.

    65-66.Mandoti mandapañño apaññassevetaṃ nāmaṃ. Momūhoti atisammūḷho. Hotitathāgatotiādīsu satto ‘‘tathāgato’’ti adhippeto. Sesamettha uttānameva. Imepi cattāro pubbe pavattadhammānusāreneva diṭṭhiyā gahitattā pubbantakappikesu paviṭṭhā.

    അധിച്ചസമുപ്പന്നവാദവണ്ണനാ

    Adhiccasamuppannavādavaṇṇanā

    ൬൭. ‘‘അധിച്ചസമുപ്പന്നോ അത്താ ച ലോകോ ചാ’’തി ദസ്സനം അധിച്ചസമുപ്പന്നം. തം ഏതേസം അത്ഥീതി അധിച്ചസമുപ്പന്നികാ. അധിച്ചസമുപ്പന്നന്തി അകാരണസമുപ്പന്നം.

    67. ‘‘Adhiccasamuppanno attā ca loko cā’’ti dassanaṃ adhiccasamuppannaṃ. Taṃ etesaṃ atthīti adhiccasamuppannikā. Adhiccasamuppannanti akāraṇasamuppannaṃ.

    ൬൮-൭൩. അസഞ്ഞസത്താതി ദേസനാസീസമേതം, അചിത്തുപ്പാദാ രൂപമത്തകഅത്തഭാവാതി അത്ഥോ. തേസം ഏവം ഉപ്പത്തി വേദിതബ്ബാ – ഏകച്ചോ ഹി തിത്ഥായതനേ പബ്ബജിത്വാ വായോകസിണേ പരികമ്മം കത്വാ ചതുത്ഥജ്ഝാനം നിബ്ബത്തേത്വാ ഝാനാ വുട്ഠായ – ‘‘ചിത്തേ ദോസം പസ്സതി, ചിത്തേ സതി ഹത്ഥച്ഛേദാദിദുക്ഖഞ്ചേവ സബ്ബഭയാനി ച ഹോന്തി, അലം ഇമിനാ ചിത്തേന, അചിത്തകഭാവോവ സന്തോ’’തി, ഏവം ചിത്തേ ദോസം പസ്സിത്വാ അപരിഹീനജ്ഝാനോ കാലം കത്വാ അസഞ്ഞസത്തേസു നിബ്ബത്തതി, ചിത്തമസ്സ ചുതിചിത്തനിരോധേന ഇധേവ നിവത്തതി, രൂപക്ഖന്ധമത്തമേവ തത്ഥ പാതുഭവതി. തേ തത്ഥ യഥാ നാമ ജിയാവേഗക്ഖിത്തോ സരോ യത്തകോ ജിയാവേഗോ, തത്തകമേവ ആകാസേ ഗച്ഛതി. ഏവമേവ ഝാനവേഗക്ഖിത്താ ഉപപജ്ജിത്വാ യത്തകോ ഝാനവേഗോ, തത്തകമേവ കാലം തിട്ഠന്തി, ഝാനവേഗേ പന പരിഹീനേ തത്ഥ രൂപക്ഖന്ധോ അന്തരധായതി, ഇധ പന പടിസന്ധിസഞ്ഞാ ഉപ്പജ്ജതി. യസ്മാ പന തായ ഇധ ഉപ്പന്നസഞ്ഞായ തേസം തത്ഥ ചുതി പഞ്ഞായതി, തസ്മാ ‘‘സഞ്ഞുപ്പാദാ ച പന തേ ദേവാ തമ്ഹാ കായാ ചവന്തീ’’തി വുത്തം. സന്തതായാതി സന്തഭാവായ. സേസമേത്ഥ ഉത്താനമേവ. തക്കീവാദോപി വുത്തനയേനേവ വേദിതബ്ബോതി.

    68-73.Asaññasattāti desanāsīsametaṃ, acittuppādā rūpamattakaattabhāvāti attho. Tesaṃ evaṃ uppatti veditabbā – ekacco hi titthāyatane pabbajitvā vāyokasiṇe parikammaṃ katvā catutthajjhānaṃ nibbattetvā jhānā vuṭṭhāya – ‘‘citte dosaṃ passati, citte sati hatthacchedādidukkhañceva sabbabhayāni ca honti, alaṃ iminā cittena, acittakabhāvova santo’’ti, evaṃ citte dosaṃ passitvā aparihīnajjhāno kālaṃ katvā asaññasattesu nibbattati, cittamassa cuticittanirodhena idheva nivattati, rūpakkhandhamattameva tattha pātubhavati. Te tattha yathā nāma jiyāvegakkhitto saro yattako jiyāvego, tattakameva ākāse gacchati. Evameva jhānavegakkhittā upapajjitvā yattako jhānavego, tattakameva kālaṃ tiṭṭhanti, jhānavege pana parihīne tattha rūpakkhandho antaradhāyati, idha pana paṭisandhisaññā uppajjati. Yasmā pana tāya idha uppannasaññāya tesaṃ tattha cuti paññāyati, tasmā ‘‘saññuppādā ca pana te devā tamhā kāyā cavantī’’ti vuttaṃ. Santatāyāti santabhāvāya. Sesamettha uttānameva. Takkīvādopi vuttanayeneva veditabboti.

    അപരന്തകപ്പികവണ്ണനാ

    Aparantakappikavaṇṇanā

    ൭൪. ഏവം അട്ഠാരസ പുബ്ബന്തകപ്പികേ ദസ്സേത്വാ ഇദാനി ചതുചത്താരീസം അപരന്തകപ്പികേ ദസ്സേതും – ‘‘സന്തി, ഭിക്ഖവേ’’തിആദിമാഹ. തത്ഥ അനാഗതകോട്ഠാസസങ്ഖാതം അപരന്തം കപ്പേത്വാ ഗണ്ഹന്തീതി അപരന്തകപ്പികാ, അപരന്തകപ്പോ വാ ഏതേസം അത്ഥീതി അപരന്തകപ്പികാ. ഏവം സേസമ്പി പുബ്ബേ വുത്തപ്പകാരനയേനേവ വേദിതബ്ബം.

    74. Evaṃ aṭṭhārasa pubbantakappike dassetvā idāni catucattārīsaṃ aparantakappike dassetuṃ – ‘‘santi, bhikkhave’’tiādimāha. Tattha anāgatakoṭṭhāsasaṅkhātaṃ aparantaṃ kappetvā gaṇhantīti aparantakappikā, aparantakappo vā etesaṃ atthīti aparantakappikā. Evaṃ sesampi pubbe vuttappakāranayeneva veditabbaṃ.

    സഞ്ഞീവാദവണ്ണനാ

    Saññīvādavaṇṇanā

    ൭൫. ഉദ്ധമാഘാതനികാതി ആഘാതനം വുച്ചതി മരണം, ഉദ്ധമാഘാതനാ അത്താനം വദന്തീതി ഉദ്ധമാഘാതനികാ. സഞ്ഞീതി പവത്തോ വാദോ, സഞ്ഞീവാദോ, സോ ഏതേസം അത്ഥീതി സഞ്ഞീവാദാ.

    75.Uddhamāghātanikāti āghātanaṃ vuccati maraṇaṃ, uddhamāghātanā attānaṃ vadantīti uddhamāghātanikā. Saññīti pavatto vādo, saññīvādo, so etesaṃ atthīti saññīvādā.

    ൭൬-൭൭. രൂപീ അത്താതിആദീസു കസിണരൂപം ‘‘അത്താ’’തി തത്ഥ പവത്തസഞ്ഞഞ്ചസ്സ ‘‘സഞ്ഞാ’’തി ഗഹേത്വാ വാ ആജീവകാദയോ വിയ തക്കമത്തേനേവ വാ ‘‘രൂപീ അത്താ ഹോതി, അരോഗോ പരം മരണാ സഞ്ഞീ’’തി നം പഞ്ഞപേന്തി. തത്ഥ അരോഗോതി നിച്ചോ. അരൂപസമാപത്തിനിമിത്തം പന ‘‘അത്താ’’തി സമാപത്തിസഞ്ഞഞ്ചസ്സ ‘‘സഞ്ഞാ’’തി ഗഹേത്വാ വാ നിഗണ്ഠാദയോ വിയ തക്കമത്തേനേവ വാ ‘‘അരൂപീ അത്താ ഹോതി, അരോഗോ പരം മരണാ സഞ്ഞീ’’തി നം പഞ്ഞപേന്തി. തതിയാ പന മിസ്സകഗാഹവസേന പവത്താ ദിട്ഠി. ചതുത്ഥാ തക്കഗാഹേനേവ. ദുതിയചതുക്കം അന്താനന്തികവാദേ വുത്തനയേനേവ വേദിതബ്ബം. തതിയചതുക്കേ സമാപന്നകവസേന ഏകത്തസഞ്ഞീ , അസമാപന്നകവസേന നാനത്തസഞ്ഞീ, പരിത്തകസിണവസേന പരിത്തസഞ്ഞീ, വിപുലകസിണവസേന അപ്പമാണസഞ്ഞീതി വേദിതബ്ബാ. ചതുത്ഥചതുക്കേ പന ദിബ്ബേന ചക്ഖുനാ തികചതുക്കജ്ഝാനഭൂമിയം നിബ്ബത്തമാനം ദിസ്വാ ‘‘ഏകന്തസുഖീ’’തി ഗണ്ഹാതി. നിരയേ നിബ്ബത്തമാനം ദിസ്വാ ‘‘ഏകന്തദുക്ഖീ’’തി. മനുസ്സേസു നിബ്ബത്തമാനം ദിസ്വാ ‘‘സുഖദുക്ഖീ’’തി. വേഹപ്ഫലദേവേസു നിബ്ബത്തമാനം ദിസ്വാ ‘‘അദുക്ഖമസുഖീ’’തി ഗണ്ഹാതി. വിസേസതോ ഹി പുബ്ബേനിവാസാനുസ്സതിഞാണലാഭിനോ പുബ്ബന്തകപ്പികാ ഹോന്തി, ദിബ്ബചക്ഖുകാ അപരന്തകപ്പികാതി.

    76-77.Rūpī attātiādīsu kasiṇarūpaṃ ‘‘attā’’ti tattha pavattasaññañcassa ‘‘saññā’’ti gahetvā vā ājīvakādayo viya takkamatteneva vā ‘‘rūpī attā hoti, arogo paraṃ maraṇā saññī’’ti naṃ paññapenti. Tattha arogoti nicco. Arūpasamāpattinimittaṃ pana ‘‘attā’’ti samāpattisaññañcassa ‘‘saññā’’ti gahetvā vā nigaṇṭhādayo viya takkamatteneva vā ‘‘arūpī attā hoti, arogo paraṃ maraṇā saññī’’ti naṃ paññapenti. Tatiyā pana missakagāhavasena pavattā diṭṭhi. Catutthā takkagāheneva. Dutiyacatukkaṃ antānantikavāde vuttanayeneva veditabbaṃ. Tatiyacatukke samāpannakavasena ekattasaññī , asamāpannakavasena nānattasaññī, parittakasiṇavasena parittasaññī, vipulakasiṇavasena appamāṇasaññīti veditabbā. Catutthacatukke pana dibbena cakkhunā tikacatukkajjhānabhūmiyaṃ nibbattamānaṃ disvā ‘‘ekantasukhī’’ti gaṇhāti. Niraye nibbattamānaṃ disvā ‘‘ekantadukkhī’’ti. Manussesu nibbattamānaṃ disvā ‘‘sukhadukkhī’’ti. Vehapphaladevesu nibbattamānaṃ disvā ‘‘adukkhamasukhī’’ti gaṇhāti. Visesato hi pubbenivāsānussatiñāṇalābhino pubbantakappikā honti, dibbacakkhukā aparantakappikāti.

    അസഞ്ഞീവാദവണ്ണനാ

    Asaññīvādavaṇṇanā

    ൭൮-൮൩. അസഞ്ഞീവാദോ സഞ്ഞീവാദേ ആദിമ്ഹി വുത്താനം ദ്വിന്നം ചതുക്കാനം വസേന വേദിതബ്ബോ. തഥാ നേവസഞ്ഞീനാസഞ്ഞീവാദോ. കേവലഞ്ഹി തത്ഥ ‘‘സഞ്ഞീ അത്താ’’തി ഗണ്ഹന്താനം താ ദിട്ഠിയോ, ഇധ ‘‘അസഞ്ഞീ’’തി ച ‘‘നേവസഞ്ഞീനാസഞ്ഞീ’’തി ച. തത്ഥ ന ഏകന്തേന കാരണം പരിയേസിതബ്ബം. ദിട്ഠിഗതികസ്സ ഹി ഗാഹോ ഉമ്മത്തകപച്ഛിസദിസോതി വുത്തമേതം.

    78-83. Asaññīvādo saññīvāde ādimhi vuttānaṃ dvinnaṃ catukkānaṃ vasena veditabbo. Tathā nevasaññīnāsaññīvādo. Kevalañhi tattha ‘‘saññī attā’’ti gaṇhantānaṃ tā diṭṭhiyo, idha ‘‘asaññī’’ti ca ‘‘nevasaññīnāsaññī’’ti ca. Tattha na ekantena kāraṇaṃ pariyesitabbaṃ. Diṭṭhigatikassa hi gāho ummattakapacchisadisoti vuttametaṃ.

    ഉച്ഛേദവാദവണ്ണനാ

    Ucchedavādavaṇṇanā

    ൮൪. ഉച്ഛേദവാദേ സതോതി വിജ്ജമാനസ്സ. ഉച്ഛേദന്തി ഉപച്ഛേദം . വിനാസന്തി അദസ്സനം. വിഭവന്തി ഭാവവിഗമം. സബ്ബാനേതാനി അഞ്ഞമഞ്ഞവേവചനാനേവ. തത്ഥ ദ്വേ ജനാ ഉച്ഛേദദിട്ഠിം ഗണ്ഹന്തി, ലാഭീ ച അലാഭീ ച. ലാഭീ അരഹതോ ദിബ്ബേന ചക്ഖുനാ ചുതിം ദിസ്വാ ഉപപത്തിം അപസ്സന്തോ, യോ വാ ചുതിമത്തമേവ ദട്ഠും സക്കോതി, ന ഉപപാതം; സോ ഉച്ഛേദദിട്ഠിം ഗണ്ഹാതി. അലാഭീ ച ‘‘കോ പരലോകം ന ജാനാതീ’’തി കാമസുഖഗിദ്ധതായ വാ. ‘‘യഥാ രുക്ഖതോ പണ്ണാനി പതിതാനി ന പുന വിരുഹന്തി, ഏവമേവ സത്താ’’തിആദിനാ തക്കേന വാ ഉച്ഛേദം ഗണ്ഹാതി. ഇധ പന തണ്ഹാദിട്ഠീനം വസേന തഥാ ച അഞ്ഞഥാ ച വികപ്പേത്വാവ ഇമാ സത്ത ദിട്ഠിയോ ഉപ്പന്നാതി വേദിതബ്ബാ.

    84. Ucchedavāde satoti vijjamānassa. Ucchedanti upacchedaṃ . Vināsanti adassanaṃ. Vibhavanti bhāvavigamaṃ. Sabbānetāni aññamaññavevacanāneva. Tattha dve janā ucchedadiṭṭhiṃ gaṇhanti, lābhī ca alābhī ca. Lābhī arahato dibbena cakkhunā cutiṃ disvā upapattiṃ apassanto, yo vā cutimattameva daṭṭhuṃ sakkoti, na upapātaṃ; so ucchedadiṭṭhiṃ gaṇhāti. Alābhī ca ‘‘ko paralokaṃ na jānātī’’ti kāmasukhagiddhatāya vā. ‘‘Yathā rukkhato paṇṇāni patitāni na puna viruhanti, evameva sattā’’tiādinā takkena vā ucchedaṃ gaṇhāti. Idha pana taṇhādiṭṭhīnaṃ vasena tathā ca aññathā ca vikappetvāva imā satta diṭṭhiyo uppannāti veditabbā.

    ൮൫. തത്ഥ രൂപീതി രൂപവാ. ചാതുമഹാഭൂതികോതി ചതുമഹാഭൂതമയോ. മാതാപിതൂനം ഏതന്തി മാതാപേത്തികം. കിം തം? സുക്കസോണിതം. മാതാപേത്തികേ സമ്ഭൂതോ ജാതോതി മാതാപേത്തികസമ്ഭവോ. ഇതി രൂപകായസീസേന മനുസ്സത്തഭാവം ‘‘അത്താ’’തി വദതി. ഇത്ഥേകേതി ഇത്ഥം ഏകേ ഏവമേകേതി അത്ഥോ.

    85. Tattha rūpīti rūpavā. Cātumahābhūtikoti catumahābhūtamayo. Mātāpitūnaṃ etanti mātāpettikaṃ. Kiṃ taṃ? Sukkasoṇitaṃ. Mātāpettike sambhūto jātoti mātāpettikasambhavo. Iti rūpakāyasīsena manussattabhāvaṃ ‘‘attā’’ti vadati. Ittheketi itthaṃ eke evameketi attho.

    ൮൬. ദുതിയോ തം പടിക്ഖിപിത്വാ ദിബ്ബത്തഭാവം വദതി. ദിബ്ബോതി ദേവലോകേ സമ്ഭൂതോ. കാമാവചരോതി ഛ കാമാവചരദേവപരിയാപന്നോ. കബളീകാരം ആഹാരം ഭക്ഖതീതി കബളീകാരാഹാരഭക്ഖോ.

    86. Dutiyo taṃ paṭikkhipitvā dibbattabhāvaṃ vadati. Dibboti devaloke sambhūto. Kāmāvacaroti cha kāmāvacaradevapariyāpanno. Kabaḷīkāraṃ āhāraṃ bhakkhatīti kabaḷīkārāhārabhakkho.

    ൮൭. മനോമയോതി ഝാനമനേന നിബ്ബത്തോ. സബ്ബങ്ഗപച്ചങ്ഗീതി സബ്ബങ്ഗപച്ചങ്ഗയുത്തോ. അഹീനിന്ദ്രിയോതി പരിപുണ്ണിന്ദ്രിയോ. യാനി ബ്രഹ്മലോകേ അത്ഥി, തേസം വസേന ഇതരേസഞ്ച സണ്ഠാനവസേനേതം വുത്തം.

    87.Manomayoti jhānamanena nibbatto. Sabbaṅgapaccaṅgīti sabbaṅgapaccaṅgayutto. Ahīnindriyoti paripuṇṇindriyo. Yāni brahmaloke atthi, tesaṃ vasena itaresañca saṇṭhānavasenetaṃ vuttaṃ.

    ൮൮-൯൨. സബ്ബസോ രൂപസഞ്ഞാനം സമതിക്കമാതിആദീനം അത്ഥോ വിസുദ്ധിമഗ്ഗേ വുത്തോ. ആകാസാനഞ്ചായതനൂപഗോതിആദീസു പന ആകാസാനഞ്ചായതനഭവം ഉപഗതോതി, ഏവമത്ഥോ വേദിതബ്ബോ. സേസമേത്ഥ ഉത്താനമേവാതി.

    88-92.Sabbaso rūpasaññānaṃ samatikkamātiādīnaṃ attho visuddhimagge vutto. Ākāsānañcāyatanūpagotiādīsu pana ākāsānañcāyatanabhavaṃ upagatoti, evamattho veditabbo. Sesamettha uttānamevāti.

    ദിട്ഠധമ്മനിബ്ബാനവാദവണ്ണനാ

    Diṭṭhadhammanibbānavādavaṇṇanā

    ൯൩. ദിട്ഠധമ്മനിബ്ബാനവാദേ ദിട്ഠധമ്മോതി പച്ചക്ഖധമ്മോ വുച്ചതി, തത്ഥ തത്ഥ പടിലദ്ധത്തഭാവസ്സേതം അധിവചനം. ദിട്ഠധമ്മേ നിബ്ബാനം ദിട്ഠധമ്മനിബ്ബാനം, ഇമസ്മിംയേവ അത്തഭാവേ ദുക്ഖവൂപസമനന്തി അത്ഥോ. തം വദന്തീതി ദിട്ഠധമ്മനിബ്ബാനവാദാ. പരമദിട്ഠധമ്മനിബ്ബാനന്തി പരമം ദിട്ഠധമ്മനിബ്ബാനം ഉത്തമന്തി അത്ഥോ.

    93. Diṭṭhadhammanibbānavāde diṭṭhadhammoti paccakkhadhammo vuccati, tattha tattha paṭiladdhattabhāvassetaṃ adhivacanaṃ. Diṭṭhadhamme nibbānaṃ diṭṭhadhammanibbānaṃ, imasmiṃyeva attabhāve dukkhavūpasamananti attho. Taṃ vadantīti diṭṭhadhammanibbānavādā. Paramadiṭṭhadhammanibbānanti paramaṃ diṭṭhadhammanibbānaṃ uttamanti attho.

    ൯൪. പഞ്ചഹി കാമഗുണേഹീതി മനാപിയരൂപാദീഹി പഞ്ചഹി കാമകോട്ഠാസേഹി ബന്ധനേഹി വാ. സമപ്പിതോതി സുട്ഠു അപ്പിതോ അല്ലീനോ ഹുത്വാ. സമങ്ഗീഭൂതോതി സമന്നാഗതോ. പരിചാരേതീതി തേസു കാമഗുണേസു യഥാസുഖം ഇന്ദ്രിയാനി ചാരേതി സഞ്ചാരേതി ഇതോചിതോ ച ഉപനേതി. അഥ വാ ലളതി രമതി കീളതി. ഏത്ഥ ച ദുവിധാ കാമഗുണാ – മാനുസകാ ചേവ ദിബ്ബാ ച. മാനുസകാ മന്ധാതുകാമഗുണസദിസാ ദട്ഠബ്ബാ, ദിബ്ബാ പരനിമ്മിതവസവത്തിദേവരാജസ്സ കാമഗുണസദിസാതി. ഏവരൂപേ കാമേ ഉപഗതാനഞ്ഹി തേ ദിട്ഠധമ്മനിബ്ബാനസമ്പത്തിം പഞ്ഞപേന്തി.

    94.Pañcahi kāmaguṇehīti manāpiyarūpādīhi pañcahi kāmakoṭṭhāsehi bandhanehi vā. Samappitoti suṭṭhu appito allīno hutvā. Samaṅgībhūtoti samannāgato. Paricāretīti tesu kāmaguṇesu yathāsukhaṃ indriyāni cāreti sañcāreti itocito ca upaneti. Atha vā laḷati ramati kīḷati. Ettha ca duvidhā kāmaguṇā – mānusakā ceva dibbā ca. Mānusakā mandhātukāmaguṇasadisā daṭṭhabbā, dibbā paranimmitavasavattidevarājassa kāmaguṇasadisāti. Evarūpe kāme upagatānañhi te diṭṭhadhammanibbānasampattiṃ paññapenti.

    ൯൫. ദുതിയവാരേ ഹുത്വാ അഭാവട്ഠേന അനിച്ചാ പടിപീളനട്ഠേന ദുക്ഖാ, പകതിജഹനട്ഠേന വിപരിണാമധമ്മാതി വേദിതബ്ബാ. തേസം വിപരിണാമഞ്ഞഥാഭാവാതി തേസം കാമാനം വിപരിണാമസങ്ഖാതാ അഞ്ഞഥാഭാവാ, യമ്പി മേ അഹോസി, തമ്പി മേ നത്ഥീതി വുത്തനയേന ഉപ്പജ്ജന്തി സോകപരിദേവദുക്ഖദോമനസ്സുപായാസാ. തത്ഥ അന്തോനിജ്ഝായനലക്ഖണോ സോകോ, തന്നിസ്സിതലാലപ്പനലക്ഖണോ പരിദേവോ, കായപ്പടിപീളനലക്ഖണം ദുക്ഖം, മനോവിഘാതലക്ഖണം ദോമനസ്സം, വിസാദലക്ഖണോ ഉപായാസോ, വിവിച്ചേവ കാമേഹീതിആദീനമത്ഥോ വിസുദ്ധിമഗ്ഗേ വുത്തോ.

    95. Dutiyavāre hutvā abhāvaṭṭhena aniccā paṭipīḷanaṭṭhena dukkhā, pakatijahanaṭṭhena vipariṇāmadhammāti veditabbā. Tesaṃ vipariṇāmaññathābhāvāti tesaṃ kāmānaṃ vipariṇāmasaṅkhātā aññathābhāvā, yampi me ahosi, tampi me natthīti vuttanayena uppajjanti sokaparidevadukkhadomanassupāyāsā. Tattha antonijjhāyanalakkhaṇo soko, tannissitalālappanalakkhaṇo paridevo, kāyappaṭipīḷanalakkhaṇaṃ dukkhaṃ, manovighātalakkhaṇaṃ domanassaṃ, visādalakkhaṇo upāyāso, vivicceva kāmehītiādīnamattho visuddhimagge vutto.

    ൯൬. വിതക്കിതന്തി അഭിനിരോപനവസേന പവത്തോ വിതക്കോ. വിചാരിതന്തി അനുമജ്ജനവസേന പവത്തോ വിചാരോ. ഏതേനേതന്തി ഏതേന വിതക്കിതേന ച വിചാരിതേന ച ഏതം പഠമജ്ഝാനം ഓളാരികം സകണ്ഡകം വിയ ഖായതി.

    96.Vitakkitanti abhiniropanavasena pavatto vitakko. Vicāritanti anumajjanavasena pavatto vicāro. Etenetanti etena vitakkitena ca vicāritena ca etaṃ paṭhamajjhānaṃ oḷārikaṃ sakaṇḍakaṃ viya khāyati.

    ൯൭-൯൮. പീതിഗതന്തി പീതിയേവ. ചേതസോ ഉപ്പിലാവിതത്തന്തി ചിത്തസ്സ ഉപ്പിലഭാവകരണം. ചേതസോ ആഭോഗോതി ഝാനാ വുട്ഠായ തസ്മിം സുഖേ പുനപ്പുനം ചിത്തസ്സ ആഭോഗോ മനസികാരോ സമന്നാഹാരോതി. സേസമേത്ഥ ദിട്ഠധമ്മനിബ്ബാനവാദേ ഉത്താനമേവ.

    97-98.Pītigatanti pītiyeva. Cetaso uppilāvitattanti cittassa uppilabhāvakaraṇaṃ. Cetaso ābhogoti jhānā vuṭṭhāya tasmiṃ sukhe punappunaṃ cittassa ābhogo manasikāro samannāhāroti. Sesamettha diṭṭhadhammanibbānavāde uttānameva.

    ഏത്താവതാ സബ്ബാപി ദ്വാസട്ഠിദിട്ഠിയോ കഥിതാ ഹോന്തി. യാസം സത്തേവ ഉച്ഛേദദിട്ഠിയോ, സേസാ സസ്സതദിട്ഠിയോ.

    Ettāvatā sabbāpi dvāsaṭṭhidiṭṭhiyo kathitā honti. Yāsaṃ satteva ucchedadiṭṭhiyo, sesā sassatadiṭṭhiyo.

    ൧൦൦-൧൦൪. ഇദാനി – ‘‘ഇമേഹി ഖോ തേ, ഭിക്ഖവേ’’തി ഇമിനാ വാരേന സബ്ബേപി തേ അപരന്തകപ്പികേ ഏകജ്ഝം നിയ്യാതേത്വാ സബ്ബഞ്ഞുതഞ്ഞാണം വിസ്സജ്ജേതി. പുന – ‘‘ഇമേഹി, ഖോ തേ ഭിക്ഖവേ’’തിആദിനാ വാരേന സബ്ബേപി തേ പുബ്ബന്താപരന്തകപ്പികേ ഏകജ്ഝം നിയ്യാതേത്വാ തദേവ ഞാണം വിസ്സജ്ജേതി. ഇതി ‘‘കതമേ ച തേ, ഭിക്ഖവേ, ധമ്മാ’’തിആദിമ്ഹി പുച്ഛമാനോപി സബ്ബഞ്ഞുതഞ്ഞാണമേവ പുച്ഛിത്വാ വിസ്സജ്ജമാനോപി സത്താനം അജ്ഝാസയം തുലായ തുലയന്തോ വിയ സിനേരുപാദതോ വാലുകം ഉദ്ധരന്തോ വിയ ദ്വാസട്ഠി ദിട്ഠിഗതാനി ഉദ്ധരിത്വാ സബ്ബഞ്ഞുതഞ്ഞാണമേവ വിസ്സജ്ജേതി. ഏവമയം യഥാനുസന്ധിവസേന ദേസനാ ആഗതാ.

    100-104. Idāni – ‘‘imehi kho te, bhikkhave’’ti iminā vārena sabbepi te aparantakappike ekajjhaṃ niyyātetvā sabbaññutaññāṇaṃ vissajjeti. Puna – ‘‘imehi, kho te bhikkhave’’tiādinā vārena sabbepi te pubbantāparantakappike ekajjhaṃ niyyātetvā tadeva ñāṇaṃ vissajjeti. Iti ‘‘katame ca te, bhikkhave, dhammā’’tiādimhi pucchamānopi sabbaññutaññāṇameva pucchitvā vissajjamānopi sattānaṃ ajjhāsayaṃ tulāya tulayanto viya sinerupādato vālukaṃ uddharanto viya dvāsaṭṭhi diṭṭhigatāni uddharitvā sabbaññutaññāṇameva vissajjeti. Evamayaṃ yathānusandhivasena desanā āgatā.

    തയോ ഹി സുത്തസ്സ അനുസന്ധീ – പുച്ഛാനുസന്ധി, അജ്ഝാസയാനുസന്ധി, യഥാനുസന്ധീതി. തത്ഥ ‘‘ഏവം വുത്തേ അഞ്ഞതരോ ഭിക്ഖു ഭഗവന്തം ഏതദവോച – കിം നു ഖോ, ഭന്തേ, ഓരിമം തീരം, കിം പാരിമം തീരം, കോ മജ്ഝേ സംസീദോ, കോ ഥലേ ഉസ്സാദോ, കോ മനുസ്സഗ്ഗാഹോ, കോ അമനുസ്സഗ്ഗാഹോ, കോ ആവട്ടഗ്ഗാഹോ, കോ അന്തോപൂതിഭാവോ’’തി (സം॰ നി॰ ൪.൨൪൧) ഏവം പുച്ഛന്താനം ഭഗവതാ വിസ്സജ്ജിതസുത്തവസേന പുച്ഛാനുസന്ധി വേദിതബ്ബോ.

    Tayo hi suttassa anusandhī – pucchānusandhi, ajjhāsayānusandhi, yathānusandhīti. Tattha ‘‘evaṃ vutte aññataro bhikkhu bhagavantaṃ etadavoca – kiṃ nu kho, bhante, orimaṃ tīraṃ, kiṃ pārimaṃ tīraṃ, ko majjhe saṃsīdo, ko thale ussādo, ko manussaggāho, ko amanussaggāho, ko āvaṭṭaggāho, ko antopūtibhāvo’’ti (saṃ. ni. 4.241) evaṃ pucchantānaṃ bhagavatā vissajjitasuttavasena pucchānusandhi veditabbo.

    അഥ ഖോ അഞ്ഞതരസ്സ ഭിക്ഖുനോ ഏവം ചേതസോ പരിവിതക്കോ ഉദപാദി – ‘‘ഇതി കിര ഭോ രൂപം അനത്താ…, വേദനാ…, സഞ്ഞാ…, സങ്ഖാരാ …, വിഞ്ഞാണം അനത്താ, അനത്തകതാനി കിര കമ്മാനി കമത്താനം ഫുസിസ്സന്തീ’’തി. അഥ ഖോ ഭഗവാ തസ്സ ഭിക്ഖുനോ ചേതസാ ചേതോ പരിവിതക്കമഞ്ഞായ ഭിക്ഖൂ ആമന്തേസി – ‘‘ഠാനം ഖോ പനേതം, ഭിക്ഖവേ, വിജ്ജതി, യം ഇധേകച്ചോ മോഘപുരിസോ അവിദ്വാ അവിജ്ജാഗതോ തണ്ഹാധിപതേയ്യേന ചേതസാ സത്ഥുസാസനം അതിധാവിതബ്ബം മഞ്ഞേയ്യ – ‘‘ഇതി കിര ഭോ രൂപം അനത്താ…പേ॰… ഫുസിസ്സന്തീ’’തി. തം കിം മഞ്ഞഥ, ഭിക്ഖവേ, രൂപം നിച്ചം വാ അനിച്ചം വാ’’തി (മ॰ നി॰ ൩.൧൦). ഏവം പരേസം അജ്ഝാസയം വിദിത്വാ ഭഗവതാ വുത്തസുത്തവസേന അജ്ഝാസയാനുസന്ധി വേദിതബ്ബോ.

    Atha kho aññatarassa bhikkhuno evaṃ cetaso parivitakko udapādi – ‘‘iti kira bho rūpaṃ anattā…, vedanā…, saññā…, saṅkhārā …, viññāṇaṃ anattā, anattakatāni kira kammāni kamattānaṃ phusissantī’’ti. Atha kho bhagavā tassa bhikkhuno cetasā ceto parivitakkamaññāya bhikkhū āmantesi – ‘‘ṭhānaṃ kho panetaṃ, bhikkhave, vijjati, yaṃ idhekacco moghapuriso avidvā avijjāgato taṇhādhipateyyena cetasā satthusāsanaṃ atidhāvitabbaṃ maññeyya – ‘‘iti kira bho rūpaṃ anattā…pe… phusissantī’’ti. Taṃ kiṃ maññatha, bhikkhave, rūpaṃ niccaṃ vā aniccaṃ vā’’ti (ma. ni. 3.10). Evaṃ paresaṃ ajjhāsayaṃ viditvā bhagavatā vuttasuttavasena ajjhāsayānusandhi veditabbo.

    യേന പന ധമ്മേന ആദിമ്ഹി ദേസനാ ഉട്ഠിതാ, തസ്സ ധമ്മസ്സ അനുരൂപധമ്മവസേന വാ പടിപക്ഖവസേന വാ യേസു സുത്തേസു ഉപരി ദേസനാ ആഗച്ഛതി, തേസം വസേന യഥാനുസന്ധി വേദിതബ്ബോ. സേയ്യഥിദം, ആകങ്ഖേയ്യസുത്തേ ഹേട്ഠാ സീലേന ദേസനാ ഉട്ഠിതാ, ഉപരി ഛ അഭിഞ്ഞാ ആഗതാ. വത്ഥസുത്തേ ഹേട്ഠാ കിലേസേന ദേസനാ ഉട്ഠിതാ, ഉപരി ബ്രഹ്മവിഹാരാ ആഗതാ. കോസമ്ബകസുത്തേ ഹേട്ഠാ ഭണ്ഡനേന ഉട്ഠിതാ, ഉപരി സാരണീയധമ്മാ ആഗതാ. കകചൂപമേ ഹേട്ഠാ അക്ഖന്തിയാ ഉട്ഠിതാ, ഉപരി കകചൂപമാ ആഗതാ. ഇമസ്മിമ്പി ബ്രഹ്മജാലേ ഹേട്ഠാ ദിട്ഠിവസേന ദേസനാ ഉട്ഠിതാ, ഉപരി സുഞ്ഞതാപകാസനം ആഗതം. തേന വുത്തം – ‘‘ഏവമയം യഥാനുസന്ധിവസേന ദേസനാ ആഗതാ’’തി.

    Yena pana dhammena ādimhi desanā uṭṭhitā, tassa dhammassa anurūpadhammavasena vā paṭipakkhavasena vā yesu suttesu upari desanā āgacchati, tesaṃ vasena yathānusandhi veditabbo. Seyyathidaṃ, ākaṅkheyyasutte heṭṭhā sīlena desanā uṭṭhitā, upari cha abhiññā āgatā. Vatthasutte heṭṭhā kilesena desanā uṭṭhitā, upari brahmavihārā āgatā. Kosambakasutte heṭṭhā bhaṇḍanena uṭṭhitā, upari sāraṇīyadhammā āgatā. Kakacūpame heṭṭhā akkhantiyā uṭṭhitā, upari kakacūpamā āgatā. Imasmimpi brahmajāle heṭṭhā diṭṭhivasena desanā uṭṭhitā, upari suññatāpakāsanaṃ āgataṃ. Tena vuttaṃ – ‘‘evamayaṃ yathānusandhivasena desanā āgatā’’ti.

    പരിതസ്സിതവിപ്ഫന്ദിതവാരവണ്ണനാ

    Paritassitavipphanditavāravaṇṇanā

    ൧൦൫-൧൧൭. ഇദാനി മരിയാദവിഭാഗദസ്സനത്ഥം – ‘‘തത്ര ഭിക്ഖവേ’’തിആദികാ ദേസനാ ആരദ്ധാ. തദപി തേസം ഭവതം സമണബ്രാഹ്മണാനം അജാനതം അപസ്സതം വേദയിതം തണ്ഹാഗതാനം പരിതസ്സിതവിപ്ഫന്ദിതമേവാതി യേന ദിട്ഠിഅസ്സാദേന ദിട്ഠിസുഖേന ദിട്ഠിവേദയിതേന തേ സോമനസ്സജാതാ സസ്സതം അത്താനഞ്ച ലോകഞ്ച പഞ്ഞപേന്തി ചതൂഹി വത്ഥൂഹി, തദപി തേസം ഭവന്താനം സമണബ്രാഹ്മണാനം യഥാഭൂതം ധമ്മാനം സഭാവം അജാനന്താനം അപസ്സന്താനം വേദയിതം തണ്ഹാഗതാനം കേവലം തണ്ഹാഗതാനംയേവ തം വേദയിതം, തഞ്ച ഖോ പനേതം പരിതസ്സിതവിപ്ഫന്ദിതമേവ. ദിട്ഠിസങ്ഖാതേന ചേവ തണ്ഹാസങ്ഖാതേന ച പരിതസ്സിതേന വിപ്ഫന്ദിതമേവ ചലിതമേവ കമ്പിതമേവ ഥുസരാസിമ്ഹി നിഖാതഖാണുസദിസം, ന സോതാപന്നസ്സ ദസ്സനമിവ നിച്ചലന്തി ദസ്സേതി. ഏസ നയോ ഏകച്ചസസ്സതവാദാദീസുപി.

    105-117. Idāni mariyādavibhāgadassanatthaṃ – ‘‘tatra bhikkhave’’tiādikā desanā āraddhā. Tadapi tesaṃ bhavataṃ samaṇabrāhmaṇānaṃ ajānataṃ apassataṃ vedayitaṃ taṇhāgatānaṃ paritassitavipphanditamevāti yena diṭṭhiassādena diṭṭhisukhena diṭṭhivedayitena te somanassajātā sassataṃ attānañca lokañca paññapenti catūhi vatthūhi, tadapi tesaṃ bhavantānaṃ samaṇabrāhmaṇānaṃ yathābhūtaṃ dhammānaṃ sabhāvaṃ ajānantānaṃ apassantānaṃ vedayitaṃ taṇhāgatānaṃ kevalaṃ taṇhāgatānaṃyeva taṃ vedayitaṃ, tañca kho panetaṃ paritassitavipphanditameva. Diṭṭhisaṅkhātena ceva taṇhāsaṅkhātena ca paritassitena vipphanditameva calitameva kampitameva thusarāsimhi nikhātakhāṇusadisaṃ, na sotāpannassa dassanamiva niccalanti dasseti. Esa nayo ekaccasassatavādādīsupi.

    ഫസ്സപച്ചയവാരവണ്ണനാ

    Phassapaccayavāravaṇṇanā

    ൧൧൮-൧൩൦. പുന – ‘‘തത്ര, ഭിക്ഖവേ, യേ തേ സമണബ്രാഹ്മണാ സസ്സതവാദാ’’തിആദി പരമ്പരപച്ചയദസ്സനത്ഥം ആരദ്ധം . തത്ഥ തദപി ഫസ്സപച്ചയാതി യേന ദിട്ഠിഅസ്സാദേന ദിട്ഠിസുഖേന ദിട്ഠിവേദയിതേന തേ സോമനസ്സജാതാ സസ്സതം അത്താനഞ്ച ലോകഞ്ച പഞ്ഞപേന്തി ചതൂഹി വത്ഥൂഹി, തദപി തണ്ഹാദിട്ഠിപരിഫന്ദിതം വേദയിതം ഫസ്സപച്ചയാതി ദസ്സേതി. ഏസ നയോ സബ്ബത്ഥ.

    118-130. Puna – ‘‘tatra, bhikkhave, ye te samaṇabrāhmaṇā sassatavādā’’tiādi paramparapaccayadassanatthaṃ āraddhaṃ . Tattha tadapi phassapaccayāti yena diṭṭhiassādena diṭṭhisukhena diṭṭhivedayitena te somanassajātā sassataṃ attānañca lokañca paññapenti catūhi vatthūhi, tadapi taṇhādiṭṭhipariphanditaṃ vedayitaṃ phassapaccayāti dasseti. Esa nayo sabbattha.

    ൧൩൧-൧൪൩. ഇദാനി തസ്സ പച്ചയസ്സ ദിട്ഠിവേദയിതേ ബലവഭാവദസ്സനത്ഥം പുന – ‘‘തത്ര, ഭിക്ഖവേ, യേ തേ സമണബ്രാഹ്മണാ സസ്സതവാദാ’’തിആദിമാഹ. തത്ഥ തേ വത അഞ്ഞത്ര ഫസ്സാതി തേ വത സമണബ്രാഹ്മണാ തം വേദയിതം വിനാ ഫസ്സേന പടിസംവേദിസ്സന്തീതി കാരണമേതം നത്ഥീതി. യഥാ ഹി പതതോ ഗേഹസ്സ ഉപത്ഥമ്ഭനത്ഥായ ഥൂണാ നാമ ബലവപച്ചയോ ഹോതി, ന തം ഥൂണായ അനുപത്ഥമ്ഭിതം ഠാതും സക്കോതി, ഏവമേവ ഫസ്സോപി വേദനായ ബലവപച്ചയോ, തം വിനാ ഇദം ദിട്ഠിവേദയിതം നത്ഥീതി ദസ്സേതി. ഏസ നയോ സബ്ബത്ഥ.

    131-143. Idāni tassa paccayassa diṭṭhivedayite balavabhāvadassanatthaṃ puna – ‘‘tatra, bhikkhave, ye te samaṇabrāhmaṇā sassatavādā’’tiādimāha. Tattha te vata aññatra phassāti te vata samaṇabrāhmaṇā taṃ vedayitaṃ vinā phassena paṭisaṃvedissantīti kāraṇametaṃ natthīti. Yathā hi patato gehassa upatthambhanatthāya thūṇā nāma balavapaccayo hoti, na taṃ thūṇāya anupatthambhitaṃ ṭhātuṃ sakkoti, evameva phassopi vedanāya balavapaccayo, taṃ vinā idaṃ diṭṭhivedayitaṃ natthīti dasseti. Esa nayo sabbattha.

    ദിട്ഠിഗതികാധിട്ഠാനവട്ടകഥാവണ്ണനാ

    Diṭṭhigatikādhiṭṭhānavaṭṭakathāvaṇṇanā

    ൧൪൪. ഇദാനി തത്ര ഭിക്ഖവേ, യേ തേ സമണബ്രാഹ്മണാ സസ്സതവാദാ സസ്സതം അത്താനഞ്ച ലോകഞ്ച പഞ്ഞപേന്തി ചതൂഹി വത്ഥൂഹി, യേപി തേ സമണബ്രാഹ്മണാ ഏകച്ചസസ്സതികാതിആദിനാ നയേന സബ്ബദിട്ഠിവേദയിതാനി സമ്പിണ്ഡേതി. കസ്മാ? ഉപരി ഫസ്സേ പക്ഖിപനത്ഥായ. കഥം? സബ്ബേ തേ ഛഹി ഫസ്സായതനേഹി ഫുസ്സ ഫുസ്സ പടിസംവേദേന്തീതി. തത്ഥ ഛ ഫസ്സായതനാനി നാമ – ചക്ഖുഫസ്സായതനം, സോതഫസ്സായതനം, ഘാനഫസ്സായതനം, ജിവ്ഹാഫസ്സായതനം, കായഫസ്സായതനം, മനോഫസ്സായതനന്തി ഇമാനി ഛ. സഞ്ജാതി-സമോസരണ-കാരണ-പണ്ണത്തിമത്തത്ഥേസു ഹി അയം ആയതനസദ്ദോ പവത്തതി. തത്ഥ – ‘‘കമ്ബോജോ അസ്സാനം ആയതനം, ഗുന്നം ദക്ഖിണാപഥോ’’തി സഞ്ജാതിയം പവത്തതി, സഞ്ജാതിട്ഠാനേതി അത്ഥോ. ‘‘മനോരമേ ആയതനേ, സേവന്തി നം വിഹങ്ഗമാ’’തി (അ॰ നി॰ ൫.൩൮) സമോസരണേ. ‘‘സതി സതിആയതനേ’’തി (അ॰ നി॰ ൩.൧൦൨) കാരണേ. ‘‘അരഞ്ഞായതനേ പണ്ണകുടീസു സമ്മന്തീ’’തി (സം॰ നി॰ ൧.൨൫൫) പണ്ണത്തിമത്തേ. സ്വായമിധ സഞ്ജാതിആദിഅത്ഥത്തയേപി യുജ്ജതി. ചക്ഖാദീസു ഹി ഫസ്സപഞ്ചമകാ ധമ്മാ സഞ്ജായന്തി സമോസരന്തി, താനി ച തേസം കാരണന്തി ആയതനാനി. ഇധ പന ‘‘ചക്ഖുഞ്ച പടിച്ച രൂപേ ച ഉപ്പജ്ജതി ചക്ഖുവിഞ്ഞാണം, തിണ്ണം സങ്ഗതി ഫസ്സോ’’തി (സം॰ നി॰ ൨.൪൩) ഇമിനാ നയേന ഫസ്സസീസേനേവ ദേസനം ആരോപേത്വാ ഫസ്സം ആദിം കത്വാ പച്ചയപരമ്പരം ദസ്സേതും ഫസ്സായതനാദീനി വുത്താനി.

    144. Idāni tatra bhikkhave, ye te samaṇabrāhmaṇā sassatavādā sassataṃ attānañca lokañca paññapenti catūhi vatthūhi, yepi te samaṇabrāhmaṇā ekaccasassatikātiādinā nayena sabbadiṭṭhivedayitāni sampiṇḍeti. Kasmā? Upari phasse pakkhipanatthāya. Kathaṃ? Sabbe te chahi phassāyatanehi phussa phussa paṭisaṃvedentīti. Tattha cha phassāyatanāni nāma – cakkhuphassāyatanaṃ, sotaphassāyatanaṃ, ghānaphassāyatanaṃ, jivhāphassāyatanaṃ, kāyaphassāyatanaṃ, manophassāyatananti imāni cha. Sañjāti-samosaraṇa-kāraṇa-paṇṇattimattatthesu hi ayaṃ āyatanasaddo pavattati. Tattha – ‘‘kambojo assānaṃ āyatanaṃ, gunnaṃ dakkhiṇāpatho’’ti sañjātiyaṃ pavattati, sañjātiṭṭhāneti attho. ‘‘Manorame āyatane, sevanti naṃ vihaṅgamā’’ti (a. ni. 5.38) samosaraṇe. ‘‘Sati satiāyatane’’ti (a. ni. 3.102) kāraṇe. ‘‘Araññāyatane paṇṇakuṭīsu sammantī’’ti (saṃ. ni. 1.255) paṇṇattimatte. Svāyamidha sañjātiādiatthattayepi yujjati. Cakkhādīsu hi phassapañcamakā dhammā sañjāyanti samosaranti, tāni ca tesaṃ kāraṇanti āyatanāni. Idha pana ‘‘cakkhuñca paṭicca rūpe ca uppajjati cakkhuviññāṇaṃ, tiṇṇaṃ saṅgati phasso’’ti (saṃ. ni. 2.43) iminā nayena phassasīseneva desanaṃ āropetvā phassaṃ ādiṃ katvā paccayaparamparaṃ dassetuṃ phassāyatanādīni vuttāni.

    ഫുസ്സ ഫുസ്സ പടിസംവേദേന്തീതി ഫുസിത്വാ ഫുസിത്വാ പടിസംവേദേന്തി. ഏത്ഥ ച കിഞ്ചാപി ആയതനാനം ഫുസനകിച്ചം വിയ വുത്തം, തഥാപി ന തേസം ഫുസനകിച്ചതാ വേദിതബ്ബാ. ന ഹി ആയതനാനി ഫുസന്തി, ഫസ്സോവ തം തം ആരമ്മണം ഫുസതി, ആയതനാനി പന ഫസ്സേ ഉപനിക്ഖിപിത്വാ ദസ്സിതാനി; തസ്മാ സബ്ബേ തേ ഛ ഫസ്സായതനസമ്ഭവേന ഫസ്സേന രൂപാദീനി ആരമ്മണാനി ഫുസിത്വാ തം ദിട്ഠിവേദനം പടിസംവേദയന്തീതി ഏവമേത്ഥ അത്ഥോ വേദിതബ്ബോ.

    Phussa phussa paṭisaṃvedentīti phusitvā phusitvā paṭisaṃvedenti. Ettha ca kiñcāpi āyatanānaṃ phusanakiccaṃ viya vuttaṃ, tathāpi na tesaṃ phusanakiccatā veditabbā. Na hi āyatanāni phusanti, phassova taṃ taṃ ārammaṇaṃ phusati, āyatanāni pana phasse upanikkhipitvā dassitāni; tasmā sabbe te cha phassāyatanasambhavena phassena rūpādīni ārammaṇāni phusitvā taṃ diṭṭhivedanaṃ paṭisaṃvedayantīti evamettha attho veditabbo.

    തേസം വേദനാപച്ചയാ തണ്ഹാതിആദീസു വേദനാതി ഛ ഫസ്സായതനസമ്ഭവാ വേദനാ. സാ രൂപതണ്ഹാദിഭേദായ തണ്ഹായ ഉപനിസ്സയകോടിയാ പച്ചയോ ഹോതി. തേന വുത്തം – ‘‘തേസം വേദനാപച്ചയാ തണ്ഹാ’’തി. സാ പന ചതുബ്ബിധസ്സ ഉപാദാനസ്സ ഉപനിസ്സയകോടിയാ ചേവ സഹജാതകോടിയാ ച പച്ചയോ ഹോതി. തഥാ ഉപാദാനം ഭവസ്സ. ഭവോ ജാതിയാ ഉപനിസ്സയകോടിയാ പച്ചയോ ഹോതി.

    Tesaṃ vedanāpaccayā taṇhātiādīsu vedanāti cha phassāyatanasambhavā vedanā. Sā rūpataṇhādibhedāya taṇhāya upanissayakoṭiyā paccayo hoti. Tena vuttaṃ – ‘‘tesaṃ vedanāpaccayā taṇhā’’ti. Sā pana catubbidhassa upādānassa upanissayakoṭiyā ceva sahajātakoṭiyā ca paccayo hoti. Tathā upādānaṃ bhavassa. Bhavo jātiyā upanissayakoṭiyā paccayo hoti.

    ജാതീതി പനേത്ഥ സവികാരാ പഞ്ചക്ഖന്ധാ ദട്ഠബ്ബാ, ജാതി ജരാമരണസ്സ ചേവ സോകാദീനഞ്ച ഉപനിസ്സയകോടിയാ പച്ചയോ ഹോതി. അയമേത്ഥ സങ്ഖേപോ, വിത്ഥാരതോ പന പടിച്ചസമുപ്പാദകഥാ വിസുദ്ധിമഗ്ഗേ വുത്താ. ഇധ പനസ്സ പയോജനമത്തമേവ വേദിതബ്ബം. ഭഗവാ ഹി വട്ടകഥം കഥേന്തോ – ‘‘പുരിമാ, ഭിക്ഖവേ, കോടി ന പഞ്ഞായതി അവിജ്ജായ, ‘ഇതോ പുബ്ബേ അവിജ്ജാ നാഹോസി, അഥ പച്ഛാ സമഭവീ’തി ഏവഞ്ചേതം, ഭിക്ഖവേ, വുച്ചതി, അഥ ച പന പഞ്ഞായതി ‘‘ഇദപ്പച്ചയാ അവിജ്ജാ’’തി (അ॰ നി॰ ൧൦.൬൧) ഏവം അവിജ്ജാസീസേന വാ, പുരിമാ, ഭിക്ഖവേ, കോടി ന പഞ്ഞായതി ഭവതണ്ഹായ…പേ॰… ‘‘ഇദപ്പച്ചയാ ഭവതണ്ഹാ’’തി (അ॰ നി॰ ൧൦.൬൨) ഏവം തണ്ഹാസീസേന വാ, പുരിമാ, ഭിക്ഖവേ, കോടി ന പഞ്ഞായതി ഭവദിട്ഠിയാ…പേ॰… ‘‘ഇദപ്പച്ചയാ ഭവദിട്ഠീ’’തി ഏവം ദിട്ഠിസീസേന വാ കഥേസി’’. ഇധ പന ദിട്ഠിസീസേന കഥേന്തോ വേദനാരാഗേന ഉപ്പജ്ജമാനാ ദിട്ഠിയോ കഥേത്വാ വേദനാമൂലകം പടിച്ചസമുപ്പാദം കഥേസി. തേന ഇദം ദസ്സേതി – ‘‘ഏവമേതേ ദിട്ഠിഗതികാ, ഇദം ദസ്സനം ഗഹേത്വാ തീസു ഭവേസു ചതൂസു യോനീസു പഞ്ചസു ഗതീസു സത്തസു വിഞ്ഞാണട്ഠിതീസു നവസു സത്താവാസേസു ഇതോ ഏത്ഥ ഏത്തോ ഇധാതി സന്ധാവന്താ സംസരന്താ യന്തേ യുത്തഗോണോ വിയ, ഥമ്ഭേ ഉപനിബദ്ധകുക്കുരോ വിയ, വാതേന വിപ്പന്നട്ഠനാവാ വിയ ച വട്ടദുക്ഖമേവ അനുപരിവത്തന്തി, വട്ടദുക്ഖതോ സീസം ഉക്ഖിപിതും ന സക്കോന്തീ’’തി.

    Jātīti panettha savikārā pañcakkhandhā daṭṭhabbā, jāti jarāmaraṇassa ceva sokādīnañca upanissayakoṭiyā paccayo hoti. Ayamettha saṅkhepo, vitthārato pana paṭiccasamuppādakathā visuddhimagge vuttā. Idha panassa payojanamattameva veditabbaṃ. Bhagavā hi vaṭṭakathaṃ kathento – ‘‘purimā, bhikkhave, koṭi na paññāyati avijjāya, ‘ito pubbe avijjā nāhosi, atha pacchā samabhavī’ti evañcetaṃ, bhikkhave, vuccati, atha ca pana paññāyati ‘‘idappaccayā avijjā’’ti (a. ni. 10.61) evaṃ avijjāsīsena vā, purimā, bhikkhave, koṭi na paññāyati bhavataṇhāya…pe… ‘‘idappaccayā bhavataṇhā’’ti (a. ni. 10.62) evaṃ taṇhāsīsena vā, purimā, bhikkhave, koṭi na paññāyati bhavadiṭṭhiyā…pe… ‘‘idappaccayā bhavadiṭṭhī’’ti evaṃ diṭṭhisīsena vā kathesi’’. Idha pana diṭṭhisīsena kathento vedanārāgena uppajjamānā diṭṭhiyo kathetvā vedanāmūlakaṃ paṭiccasamuppādaṃ kathesi. Tena idaṃ dasseti – ‘‘evamete diṭṭhigatikā, idaṃ dassanaṃ gahetvā tīsu bhavesu catūsu yonīsu pañcasu gatīsu sattasu viññāṇaṭṭhitīsu navasu sattāvāsesu ito ettha etto idhāti sandhāvantā saṃsarantā yante yuttagoṇo viya, thambhe upanibaddhakukkuro viya, vātena vippannaṭṭhanāvā viya ca vaṭṭadukkhameva anuparivattanti, vaṭṭadukkhato sīsaṃ ukkhipituṃ na sakkontī’’ti.

    വിവട്ടകഥാദിവണ്ണനാ

    Vivaṭṭakathādivaṇṇanā

    ൧൪൫. ഏവം ദിട്ഠിഗതികാധിട്ഠാനം വട്ടം കഥേത്വാ ഇദാനി യുത്തയോഗഭിക്ഖുഅധിട്ഠാനം കത്വാ വിവട്ടം ദസ്സേന്തോ – ‘‘യതോ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖൂ’’തിആദിമാഹ. തത്ഥ യതോതി യദാ. ഛന്നം ഫസ്സായതനാനന്തി യേഹി ഛഹി ഫസ്സായതനേഹി ഫുസിത്വാ പടിസംവേദയമാനാനം ദിട്ഠിഗതികാനം വട്ടം വത്തതി, തേസംയേവ ഛന്നം ഫസ്സായതനാനം. സമുദയന്തിആദീസു അവിജ്ജാസമുദയാ ചക്ഖുസമുദയോതിആദിനാ വേദനാകമ്മട്ഠാനേ വുത്തനയേന ഫസ്സായതനാനം സമുദയാദയോ വേദിതബ്ബാ. യഥാ പന തത്ഥ ‘‘ഫസ്സസമുദയാ ഫസ്സനിരോധാ’’തി വുത്തം, ഏവമിധ, തം ചക്ഖാദീസു – ‘‘ആഹാരസമുദയാ ആഹാരനിരോധാ’’തി വേദിതബ്ബം. മനായതനേ ‘‘നാമരൂപസമുദയാ നാമരൂപനിരോധാ’’തി.

    145. Evaṃ diṭṭhigatikādhiṭṭhānaṃ vaṭṭaṃ kathetvā idāni yuttayogabhikkhuadhiṭṭhānaṃ katvā vivaṭṭaṃ dassento – ‘‘yato kho, bhikkhave, bhikkhū’’tiādimāha. Tattha yatoti yadā. Channaṃ phassāyatanānanti yehi chahi phassāyatanehi phusitvā paṭisaṃvedayamānānaṃ diṭṭhigatikānaṃ vaṭṭaṃ vattati, tesaṃyeva channaṃ phassāyatanānaṃ. Samudayantiādīsu avijjāsamudayā cakkhusamudayotiādinā vedanākammaṭṭhāne vuttanayena phassāyatanānaṃ samudayādayo veditabbā. Yathā pana tattha ‘‘phassasamudayā phassanirodhā’’ti vuttaṃ, evamidha, taṃ cakkhādīsu – ‘‘āhārasamudayā āhāranirodhā’’ti veditabbaṃ. Manāyatane ‘‘nāmarūpasamudayā nāmarūpanirodhā’’ti.

    ഉത്തരിതരം പജാനാതീതി ദിട്ഠിഗതികോ ദിട്ഠിമേവ ജാനാതി. അയം പന ദിട്ഠിഞ്ച ദിട്ഠിതോ ച ഉത്തരിതരം സീലസമാധിപഞ്ഞാവിമുത്തിന്തി യാവ അരഹത്താ ജാനാതി. കോ ഏവം ജാനാതീതി? ഖീണാസവോ ജാനാതി, അനാഗാമീ, സകദാഗാമീ, സോതാപന്നോ, ബഹുസ്സുതോ, ഗന്ഥധരോ ഭിക്ഖു ജാനാതി, ആരദ്ധവിപസ്സകോ ജാനാതി. ദേസനാ പന അരഹത്തനികൂടേനേവ നിട്ഠാപിതാതി.

    Uttaritaraṃ pajānātīti diṭṭhigatiko diṭṭhimeva jānāti. Ayaṃ pana diṭṭhiñca diṭṭhito ca uttaritaraṃ sīlasamādhipaññāvimuttinti yāva arahattā jānāti. Ko evaṃ jānātīti? Khīṇāsavo jānāti, anāgāmī, sakadāgāmī, sotāpanno, bahussuto, ganthadharo bhikkhu jānāti, āraddhavipassako jānāti. Desanā pana arahattanikūṭeneva niṭṭhāpitāti.

    ൧൪൬. ഏവം വിവട്ടം കഥേത്വാ ഇദാനി ‘‘ദേസനാജാലവിമുത്തോ ദിട്ഠിഗതികോ നാമ നത്ഥീ’’തി ദസ്സനത്ഥം പുന – ‘‘യേ ഹി കേചി, ഭിക്ഖവേ’’തി ആരഭി. തത്ഥ അന്തോജാലീകതാതി ഇമസ്സ മയ്ഹം ദേസനാജാലസ്സ അന്തോയേവ കതാ. ഏത്ഥ സിതാ വാതി ഏതസ്മിം മമ ദേസനാജാലേ സിതാ നിസ്സിതാ അവസിതാവ. ഉമ്മുജ്ജമാനാ ഉമ്മുജ്ജന്തീതി കിം വുത്തം ഹോതി? തേ അധോ ഓസീദന്താപി ഉദ്ധം ഉഗ്ഗച്ഛന്താപി മമ ദേസനാജാലേ സിതാവ ഹുത്വാ ഓസീദന്തി ച ഉഗ്ഗച്ഛന്തി ച. ഏത്ഥ പരിയാപന്നാതി ഏത്ഥ മയ്ഹം ദേസനാജാലേ പരിയാപന്നാ, ഏതേന ആബദ്ധാ അന്തോജാലീകതാ ച ഹുത്വാ ഉമ്മുജ്ജമാനാ ഉമ്മുജ്ജന്തി, ന ഹേത്ഥ അസങ്ഗഹിതോ ദിട്ഠിഗതികോ നാമ അത്ഥീതി.

    146. Evaṃ vivaṭṭaṃ kathetvā idāni ‘‘desanājālavimutto diṭṭhigatiko nāma natthī’’ti dassanatthaṃ puna – ‘‘ye hi keci, bhikkhave’’ti ārabhi. Tattha antojālīkatāti imassa mayhaṃ desanājālassa antoyeva katā. Ettha sitā vāti etasmiṃ mama desanājāle sitā nissitā avasitāva. Ummujjamānā ummujjantīti kiṃ vuttaṃ hoti? Te adho osīdantāpi uddhaṃ uggacchantāpi mama desanājāle sitāva hutvā osīdanti ca uggacchanti ca. Ettha pariyāpannāti ettha mayhaṃ desanājāle pariyāpannā, etena ābaddhā antojālīkatā ca hutvā ummujjamānā ummujjanti, na hettha asaṅgahito diṭṭhigatiko nāma atthīti.

    സുഖുമച്ഛികേനാതി സണ്ഹഅച്ഛികേന സുഖുമച്ഛിദ്ദേനാതി അത്ഥോ. കേവട്ടോ വിയ ഹി ഭഗവാ, ജാലം വിയ ദേസനാ, പരിത്തഉദകം വിയ ദസസഹസ്സിലോകധാതു, ഓളാരികാ പാണാ വിയ ദ്വാസട്ഠിദിട്ഠിഗതികാ. തസ്സ തീരേ ഠത്വാ ഓലോകേന്തസ്സ ഓളാരികാനം പാണാനം അന്തോജാലീകതഭാവദസ്സനം വിയ ഭഗവതോ സബ്ബദിട്ഠിഗതാനം ദേസനാജാലസ്സ അന്തോകതഭാവദസ്സനന്തി ഏവമേത്ഥ ഓപമ്മസംസന്ദനം വേദിതബ്ബം.

    Sukhumacchikenāti saṇhaacchikena sukhumacchiddenāti attho. Kevaṭṭo viya hi bhagavā, jālaṃ viya desanā, parittaudakaṃ viya dasasahassilokadhātu, oḷārikā pāṇā viya dvāsaṭṭhidiṭṭhigatikā. Tassa tīre ṭhatvā olokentassa oḷārikānaṃ pāṇānaṃ antojālīkatabhāvadassanaṃ viya bhagavato sabbadiṭṭhigatānaṃ desanājālassa antokatabhāvadassananti evamettha opammasaṃsandanaṃ veditabbaṃ.

    ൧൪൭. ഏവം ഇമാഹി ദ്വാസട്ഠിയാ ദിട്ഠീഹി സബ്ബദിട്ഠീനം സങ്ഗഹിതത്താ സബ്ബേസം ദിട്ഠിഗതികാനം ഏതസ്മിം ദേസനാജാലേ പരിയാപന്നഭാവം ദസ്സേത്വാ ഇദാനി അത്തനോ കത്ഥചി അപരിയാപന്നഭാവം ദസ്സേന്തോ – ‘‘ഉച്ഛിന്നഭവനേത്തികോ, ഭിക്ഖവേ, തഥാഗതസ്സ കായോ’’തിആദിമാഹ. തത്ഥ നയന്തി ഏതായാതി നേത്തി. നയന്തീതി ഗീവായ ബന്ധിത്വാ ആകഡ്ഢന്തി, രജ്ജുയാ ഏതം നാമം. ഇധ പന നേത്തിസദിസതായ ഭവതണ്ഹാ നേത്തീതി അധിപ്പേതാ. സാ ഹി മഹാജനം ഗീവായ ബന്ധിത്വാ തം തം ഭവം നേതി ഉപനേതീതി ഭവനേത്തി. അരഹത്തമഗ്ഗസത്ഥേന ഉച്ഛിന്നാ ഭവനേത്തി അസ്സാതി ഉച്ഛിന്നഭവനേത്തികോ.

    147. Evaṃ imāhi dvāsaṭṭhiyā diṭṭhīhi sabbadiṭṭhīnaṃ saṅgahitattā sabbesaṃ diṭṭhigatikānaṃ etasmiṃ desanājāle pariyāpannabhāvaṃ dassetvā idāni attano katthaci apariyāpannabhāvaṃ dassento – ‘‘ucchinnabhavanettiko, bhikkhave, tathāgatassa kāyo’’tiādimāha. Tattha nayanti etāyāti netti. Nayantīti gīvāya bandhitvā ākaḍḍhanti, rajjuyā etaṃ nāmaṃ. Idha pana nettisadisatāya bhavataṇhā nettīti adhippetā. Sā hi mahājanaṃ gīvāya bandhitvā taṃ taṃ bhavaṃ neti upanetīti bhavanetti. Arahattamaggasatthena ucchinnā bhavanetti assāti ucchinnabhavanettiko.

    കായസ്സ ഭേദാ ഉദ്ധന്തി കായസ്സ ഭേദതോ ഉദ്ധം. ജീവിതപരിയാദാനാതി ജീവിതസ്സ സബ്ബസോ പരിയാദിന്നത്താ പരിക്ഖീണത്താ, പുന അപ്പടിസന്ധികഭാവാതി അത്ഥോ. ന തം ദക്ഖന്തീതി തം തഥാഗതം. ദേവാ വാ മനുസ്സാ വാ ന ദക്ഖിസ്സന്തി, അപണ്ണത്തികഭാവം ഗമിസ്സതീതി അത്ഥോ.

    Kāyassa bhedā uddhanti kāyassa bhedato uddhaṃ. Jīvitapariyādānāti jīvitassa sabbaso pariyādinnattā parikkhīṇattā, puna appaṭisandhikabhāvāti attho. Na taṃ dakkhantīti taṃ tathāgataṃ. Devā vā manussā vā na dakkhissanti, apaṇṇattikabhāvaṃ gamissatīti attho.

    സേയ്യഥാപി , ഭിക്ഖവേതി, ഉപമായം പന ഇദം സംസന്ദനം. അമ്ബരുക്ഖോ വിയ ഹി തഥാഗതസ്സ കായോ, രുക്ഖേ ജാതമഹാവണ്ടോ വിയ തം നിസ്സായ പുബ്ബേ പവത്തതണ്ഹാ. തസ്മിം വണ്ടേ ഉപനിബദ്ധാ പഞ്ചപക്കദ്വാദസപക്കഅട്ഠാരസപക്കപരിമാണാ അമ്ബപിണ്ഡീ വിയ തണ്ഹായ സതി തണ്ഹൂപനിബന്ധനാ ഹുത്വാ ആയതിം നിബ്ബത്തനകാ പഞ്ചക്ഖന്ധാ ദ്വാദസായതനാനി അട്ഠാരസ ധാതുയോ. യഥാ പന തസ്മിം വണ്ടേ ഛിന്നേ സബ്ബാനി താനി അമ്ബാനി തദന്വയാനി ഹോന്തി, തംയേവ വണ്ടം അനുഗതാനി, വണ്ടച്ഛേദാ ഛിന്നാനി യേവാതി അത്ഥോ; ഏവമേവ യേ ഭവനേത്തിവണ്ടസ്സ അനുപച്ഛിന്നത്താ ആയതിം ഉപ്പജ്ജേയ്യും പഞ്ചക്ഖന്ധാ ദ്വാദസായതനാനി അട്ഠാരസധാതുയോ, സബ്ബേ തേ ധമ്മാ തദന്വയാ ഹോന്തി ഭവനേത്തിം അനുഗതാ, തായ ഛിന്നായ ഛിന്നാ യേവാതി അത്ഥോ.

    Seyyathāpi, bhikkhaveti, upamāyaṃ pana idaṃ saṃsandanaṃ. Ambarukkho viya hi tathāgatassa kāyo, rukkhe jātamahāvaṇṭo viya taṃ nissāya pubbe pavattataṇhā. Tasmiṃ vaṇṭe upanibaddhā pañcapakkadvādasapakkaaṭṭhārasapakkaparimāṇā ambapiṇḍī viya taṇhāya sati taṇhūpanibandhanā hutvā āyatiṃ nibbattanakā pañcakkhandhā dvādasāyatanāni aṭṭhārasa dhātuyo. Yathā pana tasmiṃ vaṇṭe chinne sabbāni tāni ambāni tadanvayāni honti, taṃyeva vaṇṭaṃ anugatāni, vaṇṭacchedā chinnāni yevāti attho; evameva ye bhavanettivaṇṭassa anupacchinnattā āyatiṃ uppajjeyyuṃ pañcakkhandhā dvādasāyatanāni aṭṭhārasadhātuyo, sabbe te dhammā tadanvayā honti bhavanettiṃ anugatā, tāya chinnāya chinnā yevāti attho.

    യഥാ പന തസ്മിമ്പി രുക്ഖേ മണ്ഡൂകകണ്ടകവിസസമ്ഫസ്സം ആഗമ്മ അനുപുബ്ബേന സുസ്സിത്വാ മതേ – ‘‘ഇമസ്മിം ഠാനേ ഏവരൂപോ നാമ രുക്ഖോ അഹോസീ’’തി വോഹാരമത്തമേവ ഹോതി, ന തം രുക്ഖം കോചി പസ്സതി, ഏവം അരിയമഗ്ഗസമ്ഫസ്സം ആഗമ്മ തണ്ഹാസിനേഹസ്സ പരിയാദിന്നത്താ അനുപുബ്ബേന സുസ്സിത്വാ വിയ ഭിന്നേ ഇമസ്മിം കായേ, കായസ്സ ഭേദാ ഉദ്ധം ജീവിതപരിയാദാനാ ന തം ദക്ഖന്തി, തഥാഗതമ്പി ദേവമനുസ്സാ ന ദക്ഖിസ്സന്തി, ഏവരൂപസ്സ നാമ കിര സത്ഥുനോ ഇദം സാസനന്തി വോഹാരമത്തമേവ ഭവിസ്സതീതി അനുപാദിസേസനിബ്ബാനധാതും പാപേത്വാ ദേസനം നിട്ഠപേസി.

    Yathā pana tasmimpi rukkhe maṇḍūkakaṇṭakavisasamphassaṃ āgamma anupubbena sussitvā mate – ‘‘imasmiṃ ṭhāne evarūpo nāma rukkho ahosī’’ti vohāramattameva hoti, na taṃ rukkhaṃ koci passati, evaṃ ariyamaggasamphassaṃ āgamma taṇhāsinehassa pariyādinnattā anupubbena sussitvā viya bhinne imasmiṃ kāye, kāyassa bhedā uddhaṃ jīvitapariyādānā na taṃ dakkhanti, tathāgatampi devamanussā na dakkhissanti, evarūpassa nāma kira satthuno idaṃ sāsananti vohāramattameva bhavissatīti anupādisesanibbānadhātuṃ pāpetvā desanaṃ niṭṭhapesi.

    ൧൪൮. ഏവം വുത്തേ ആയസ്മാ ആനന്ദോതി ഏവം ഭഗവതാ ഇമസ്മിം സുത്തേ വുത്തേ ഥേരോ ആദിതോ പട്ഠായ സബ്ബം സുത്തം സമന്നാഹരിത്വാ ഏവം ബുദ്ധബലം ദീപേത്വാ കഥിതസുത്തസ്സ ന ഭഗവതാ നാമം ഗഹിതം, ഹന്ദസ്സ നാമം ഗണ്ഹാപേസ്സാമീതി ചിന്തേത്വാ ഭഗവന്തം ഏതദവോച.

    148.Evaṃvutte āyasmā ānandoti evaṃ bhagavatā imasmiṃ sutte vutte thero ādito paṭṭhāya sabbaṃ suttaṃ samannāharitvā evaṃ buddhabalaṃ dīpetvā kathitasuttassa na bhagavatā nāmaṃ gahitaṃ, handassa nāmaṃ gaṇhāpessāmīti cintetvā bhagavantaṃ etadavoca.

    തസ്മാതിഹ ത്വന്തിആദീസു അയമത്ഥയോജനാ – ആനന്ദ, യസ്മാ ഇമസ്മിം ധമ്മപരിയായേ ഇധത്ഥോപി പരത്ഥോപി വിഭത്തോ, തസ്മാതിഹ ത്വം ഇമം ധമ്മപരിയായം ‘‘അത്ഥജാല’’ന്തിപി നം ധാരേഹി; യസ്മാ പനേത്ഥ ബഹൂ തന്തിധമ്മാ കഥിതാ, തസ്മാ ‘‘ധമ്മജാല’’ന്തിപി നം ധാരേഹി; യസ്മാ ച ഏത്ഥ സേട്ഠട്ഠേന ബ്രഹ്മം സബ്ബഞ്ഞുതഞ്ഞാണം വിഭത്തം, തസ്മാ ‘‘ബ്രഹ്മജാല’’ന്തിപി നം ധാരേഹി; യസ്മാ ഏത്ഥ ദ്വാസട്ഠിദിട്ഠിയോ വിഭത്താ, തസ്മാ ‘‘ദിട്ഠിജാല’’ന്തിപി നം ധാരേഹി; യസ്മാ പന ഇമം ധമ്മപരിയായം സുത്വാ ദേവപുത്തമാരമ്പി ഖന്ധമാരമ്പി മച്ചുമാരമ്പി കിലേസമാരമ്പി സക്കാ മദ്ദിതും, തസ്മാ ‘‘അനുത്തരോ സങ്ഗാമവിജയോതിപി നം ധാരേഹീ’’തി.

    Tasmātiha tvantiādīsu ayamatthayojanā – ānanda, yasmā imasmiṃ dhammapariyāye idhatthopi paratthopi vibhatto, tasmātiha tvaṃ imaṃ dhammapariyāyaṃ ‘‘atthajāla’’ntipi naṃ dhārehi; yasmā panettha bahū tantidhammā kathitā, tasmā ‘‘dhammajāla’’ntipi naṃ dhārehi; yasmā ca ettha seṭṭhaṭṭhena brahmaṃ sabbaññutaññāṇaṃ vibhattaṃ, tasmā ‘‘brahmajāla’’ntipi naṃ dhārehi; yasmā ettha dvāsaṭṭhidiṭṭhiyo vibhattā, tasmā ‘‘diṭṭhijāla’’ntipi naṃ dhārehi; yasmā pana imaṃ dhammapariyāyaṃ sutvā devaputtamārampi khandhamārampi maccumārampi kilesamārampi sakkā maddituṃ, tasmā ‘‘anuttaro saṅgāmavijayotipi naṃ dhārehī’’ti.

    ഇദമവോച ഭഗവാതി ഇദം നിദാനാവസാനതോ പഭുതി യാവ ‘‘അനുത്തരോ സങ്ഗാമവിജയോതിപി നം ധാരേഹീ’’തി സകലം സുത്തന്തം ഭഗവാ പരേസം പഞ്ഞായ അലബ്ഭനേയ്യപതിട്ഠം പരമഗമ്ഭീരം സബ്ബഞ്ഞുതഞ്ഞാണം പകാസേന്തോ സൂരിയോ വിയ അന്ധകാരം ദിട്ഠിഗതമഹന്ധകാരം വിധമന്തോ അവോച.

    Idamavoca bhagavāti idaṃ nidānāvasānato pabhuti yāva ‘‘anuttaro saṅgāmavijayotipi naṃ dhārehī’’ti sakalaṃ suttantaṃ bhagavā paresaṃ paññāya alabbhaneyyapatiṭṭhaṃ paramagambhīraṃ sabbaññutaññāṇaṃ pakāsento sūriyo viya andhakāraṃ diṭṭhigatamahandhakāraṃ vidhamanto avoca.

    ൧൪൯. അത്തമനാ തേ ഭിക്ഖൂതി തേ ഭിക്ഖൂ അത്തമനാ സകമനാ, ബുദ്ധഗതായ പീതിയാ ഉദഗ്ഗചിത്താ ഹുത്വാതി വുത്തം ഹോതി. ഭഗവതോ ഭാസിതന്തി ഏവം വിചിത്രനയദേസനാവിലാസയുത്തം ഇദം സുത്തം കരവീകരുതമഞ്ജുനാ കണ്ണസുഖേന പണ്ഡിതജനഹദയാനം അമതാഭിസേകസദിസേന ബ്രഹ്മസ്സരേന ഭാസമാനസ്സ ഭഗവതോ വചനം. അഭിനന്ദുന്തി അനുമോദിംസു ചേവ സമ്പടിച്ഛിംസു ച. അയഞ്ഹി അഭിനന്ദസദ്ദോ – ‘‘അഭിനന്ദതി അഭിവദതീ’’തിആദീസു (സം॰ നി॰ ൩.൫) തണ്ഹായമ്പി ആഗതോ. ‘‘അന്നമേവാഭിനന്ദന്തി, ഉഭയേ ദേവമാനുസാ’’തിആദീസു (സം॰ നി॰ ൧.൪൩) ഉപഗമനേപി.

    149.Attamanā te bhikkhūti te bhikkhū attamanā sakamanā, buddhagatāya pītiyā udaggacittā hutvāti vuttaṃ hoti. Bhagavato bhāsitanti evaṃ vicitranayadesanāvilāsayuttaṃ idaṃ suttaṃ karavīkarutamañjunā kaṇṇasukhena paṇḍitajanahadayānaṃ amatābhisekasadisena brahmassarena bhāsamānassa bhagavato vacanaṃ. Abhinandunti anumodiṃsu ceva sampaṭicchiṃsu ca. Ayañhi abhinandasaddo – ‘‘abhinandati abhivadatī’’tiādīsu (saṃ. ni. 3.5) taṇhāyampi āgato. ‘‘Annamevābhinandanti, ubhaye devamānusā’’tiādīsu (saṃ. ni. 1.43) upagamanepi.

    ‘‘ചിരപ്പവാസിം പുരിസം, ദൂരതോ സോത്ഥിമാഗതം;

    ‘‘Cirappavāsiṃ purisaṃ, dūrato sotthimāgataṃ;

    ഞാതിമിത്താ സുഹജ്ജാ ച, അഭിനന്ദന്തി ആഗത’’ന്തി. (ധ॰ പ॰ ൨൧൯);

    Ñātimittā suhajjā ca, abhinandanti āgata’’nti. (dha. pa. 219);

    ആദീസു സമ്പടിച്ഛനേപി. ‘‘അഭിനന്ദിത്വാ അനുമോദിത്വാ’’തിആദീസു (മ॰ നി॰ ൧.൨൦൫) അനുമോദനേപി. സ്വായമിധ അനുമോദനസമ്പടിച്ഛനേസു യുജ്ജതി. തേന വുത്തം – ‘‘അഭിനന്ദുന്തി അനുമോദിംസു ചേവ സമ്പടിച്ഛിംസു ചാ’’തി.

    Ādīsu sampaṭicchanepi. ‘‘Abhinanditvā anumoditvā’’tiādīsu (ma. ni. 1.205) anumodanepi. Svāyamidha anumodanasampaṭicchanesu yujjati. Tena vuttaṃ – ‘‘abhinandunti anumodiṃsu ceva sampaṭicchiṃsu cā’’ti.

    സുഭാസിതം സുലപിതം, ‘‘സാധു സാധൂ’’തി താദിനോ;

    Subhāsitaṃ sulapitaṃ, ‘‘sādhu sādhū’’ti tādino;

    അനുമോദമാനാ സിരസാ, സമ്പടിച്ഛിംസു ഭിക്ഖവോതി.

    Anumodamānā sirasā, sampaṭicchiṃsu bhikkhavoti.

    ഇമസ്മിഞ്ച പന വേയ്യാകരണസ്മിന്തി ഇമസ്മിം നിഗ്ഗാഥകസുത്തേ. നിഗ്ഗാഥകത്താ ഹി ഇദം വേയ്യാകരണന്തി വുത്തം.

    Imasmiñca pana veyyākaraṇasminti imasmiṃ niggāthakasutte. Niggāthakattā hi idaṃ veyyākaraṇanti vuttaṃ.

    ദസസഹസ്സീ ലോകധാതൂതി ദസസഹസ്സചക്കവാളപരിമാണാ ലോകധാതു. അകമ്പിത്ഥാതി ന സുത്തപരിയോസാനേയേവ അകമ്പിത്ഥാതി വേദിതബ്ബാ. ഭഞ്ഞമാനേതി ഹി വുത്തം. തസ്മാ ദ്വാസട്ഠിയാ ദിട്ഠിഗതേസു വിനിവേഠേത്വാ ദേസിയമാനേസു തസ്സ തസ്സ ദിട്ഠിഗതസ്സ പരിയോസാനേ പരിയോസാനേതി ദ്വാസട്ഠിയാ ഠാനേസു അകമ്പിത്ഥാതി വേദിതബ്ബാ.

    Dasasahassīlokadhātūti dasasahassacakkavāḷaparimāṇā lokadhātu. Akampitthāti na suttapariyosāneyeva akampitthāti veditabbā. Bhaññamāneti hi vuttaṃ. Tasmā dvāsaṭṭhiyā diṭṭhigatesu viniveṭhetvā desiyamānesu tassa tassa diṭṭhigatassa pariyosāne pariyosāneti dvāsaṭṭhiyā ṭhānesu akampitthāti veditabbā.

    തത്ഥ അട്ഠഹി കാരണേഹി പഥവീകമ്പോ വേദിതബ്ബോ – ധാതുക്ഖോഭേന, ഇദ്ധിമതോ ആനുഭാവേന, ബോധിസത്തസ്സ ഗബ്ഭോക്കന്തിയാ, മാതുകുച്ഛിതോ നിക്ഖമനേന, സമ്ബോധിപ്പത്തിയാ, ധമ്മചക്കപ്പവത്തനേന, ആയുസങ്ഖാരോസ്സജ്ജനേന, പരിനിബ്ബാനേനാതി. തേസം വിനിച്ഛയം – ‘‘അട്ഠ ഖോ ഇമേ, ആനന്ദ, ഹേതൂ അട്ഠ പച്ചയാ മഹതോ ഭൂമിചാലസ്സ പാതുഭാവായാ’’തി ഏവം മഹാപരിനിബ്ബാനേ ആഗതായ തന്തിയാ വണ്ണനാകാലേ വക്ഖാമ. അയം പന മഹാപഥവീ അപരേസുപി അട്ഠസു ഠാനേസു അകമ്പിത്ഥ – മഹാഭിനിക്ഖമനേ, ബോധിമണ്ഡൂപസങ്കമനേ, പംസുകൂലഗ്ഗഹണേ, പംസുകൂലധോവനേ, കാളകാരാമസുത്തേ, ഗോതമകസുത്തേ, വേസ്സന്തരജാതകേ, ഇമസ്മിം ബ്രഹ്മജാലേതി. തത്ഥ മഹാഭിനിക്ഖമനബോധിമണ്ഡൂപസങ്കമനേസു വീരിയബലേന അകമ്പിത്ഥ. പംസുകൂലഗ്ഗഹണേ ദ്വിസഹസ്സദീപപരിവാരേ ചത്താരോ മഹാദീപേ പഹായ പബ്ബജിത്വാ സുസാനം ഗന്ത്വാ പംസുകൂലം ഗണ്ഹന്തേന ദുക്കരം ഭഗവതാ കതന്തി അച്ഛരിയവേഗാഭിഹതാ അകമ്പിത്ഥ. പംസുകൂലധോവനവേസ്സന്തരജാതകേസു അകാലകമ്പനേന അകമ്പിത്ഥ. കാളകാരാമഗോതമകസുത്തേസു – ‘‘അഹം സക്ഖീ ഭഗവാ’’തി സക്ഖിഭാവേന അകമ്പിത്ഥ. ഇമസ്മിം പന ബ്രഹ്മജാലേ ദ്വാസട്ഠിയാ ദിട്ഠിഗതേസു വിജടേത്വാ നിഗ്ഗുമ്ബം കത്വാ ദേസിയമാനേസു സാധുകാരദാനവസേന അകമ്പിത്ഥാതി വേദിതബ്ബാ.

    Tattha aṭṭhahi kāraṇehi pathavīkampo veditabbo – dhātukkhobhena, iddhimato ānubhāvena, bodhisattassa gabbhokkantiyā, mātukucchito nikkhamanena, sambodhippattiyā, dhammacakkappavattanena, āyusaṅkhārossajjanena, parinibbānenāti. Tesaṃ vinicchayaṃ – ‘‘aṭṭha kho ime, ānanda, hetū aṭṭha paccayā mahato bhūmicālassa pātubhāvāyā’’ti evaṃ mahāparinibbāne āgatāya tantiyā vaṇṇanākāle vakkhāma. Ayaṃ pana mahāpathavī aparesupi aṭṭhasu ṭhānesu akampittha – mahābhinikkhamane, bodhimaṇḍūpasaṅkamane, paṃsukūlaggahaṇe, paṃsukūladhovane, kāḷakārāmasutte, gotamakasutte, vessantarajātake, imasmiṃ brahmajāleti. Tattha mahābhinikkhamanabodhimaṇḍūpasaṅkamanesu vīriyabalena akampittha. Paṃsukūlaggahaṇe dvisahassadīpaparivāre cattāro mahādīpe pahāya pabbajitvā susānaṃ gantvā paṃsukūlaṃ gaṇhantena dukkaraṃ bhagavatā katanti acchariyavegābhihatā akampittha. Paṃsukūladhovanavessantarajātakesu akālakampanena akampittha. Kāḷakārāmagotamakasuttesu – ‘‘ahaṃ sakkhī bhagavā’’ti sakkhibhāvena akampittha. Imasmiṃ pana brahmajāle dvāsaṭṭhiyā diṭṭhigatesu vijaṭetvā niggumbaṃ katvā desiyamānesu sādhukāradānavasena akampitthāti veditabbā.

    ന കേവലഞ്ച ഏതേസു ഠാനേസുയേവ പഥവീ അകമ്പിത്ഥ, അഥ ഖോ തീസു സങ്ഗഹേസുപി മഹാമഹിന്ദത്ഥേരസ്സ ഇമം ദീപം ആഗന്ത്വാ ജോതിവനേ നിസീദിത്വാ ധമ്മം ദേസിതദിവസേപി അകമ്പിത്ഥ. കല്യാണിയവിഹാരേ ച പിണ്ഡപാതിയത്ഥേരസ്സ ചേതിയങ്ഗണം സമ്മജ്ജിത്വാ തത്ഥേവ നിസീദിത്വാ ബുദ്ധാരമ്മണം പീതിം ഗഹേത്വാ ഇമം സുത്തന്തം ആരദ്ധസ്സ സുത്തപരിയോസാനേ ഉദകപരിയന്തം കത്വാ അകമ്പിത്ഥ. ലോഹപാസാദസ്സ പാചീനഅമ്ബലട്ഠികട്ഠാനം നാമ അഹോസി. തത്ഥ നിസീദിത്വാ ദീഘഭാണകത്ഥേരാ ബ്രഹ്മജാലസുത്തം ആരഭിംസു, തേസം സജ്ഝായപരിയോസാനേപി ഉദകപരിയന്തമേവ കത്വാ പഥവീ അകമ്പിത്ഥാതി.

    Na kevalañca etesu ṭhānesuyeva pathavī akampittha, atha kho tīsu saṅgahesupi mahāmahindattherassa imaṃ dīpaṃ āgantvā jotivane nisīditvā dhammaṃ desitadivasepi akampittha. Kalyāṇiyavihāre ca piṇḍapātiyattherassa cetiyaṅgaṇaṃ sammajjitvā tattheva nisīditvā buddhārammaṇaṃ pītiṃ gahetvā imaṃ suttantaṃ āraddhassa suttapariyosāne udakapariyantaṃ katvā akampittha. Lohapāsādassa pācīnaambalaṭṭhikaṭṭhānaṃ nāma ahosi. Tattha nisīditvā dīghabhāṇakattherā brahmajālasuttaṃ ārabhiṃsu, tesaṃ sajjhāyapariyosānepi udakapariyantameva katvā pathavī akampitthāti.

    ഏവം യസ്സാനുഭാവേന, അകമ്പിത്ഥ അനേകസോ;

    Evaṃ yassānubhāvena, akampittha anekaso;

    മേദനീ സുത്തസേട്ഠസ്സ, ദേസിതസ്സ സയമ്ഭുനാ.

    Medanī suttaseṭṭhassa, desitassa sayambhunā.

    ബ്രഹ്മജാലസ്സ തസ്സീധ, ധമ്മം അത്ഥഞ്ച പണ്ഡിതാ;

    Brahmajālassa tassīdha, dhammaṃ atthañca paṇḍitā;

    സക്കച്ചം ഉഗ്ഗഹേത്വാന, പടിപജ്ജന്തു യോനിസോതി.

    Sakkaccaṃ uggahetvāna, paṭipajjantu yonisoti.

    ഇതി സുമങ്ഗലവിലാസിനിയാ ദീഘനികായട്ഠകഥായം

    Iti sumaṅgalavilāsiniyā dīghanikāyaṭṭhakathāyaṃ

    ബ്രഹ്മജാലസുത്തവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.

    Brahmajālasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / ദീഘനികായ • Dīghanikāya / ൧. ബ്രഹ്മജാലസുത്തം • 1. Brahmajālasuttaṃ

    ടീകാ • Tīkā / സുത്തപിടക (ടീകാ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ദീഘനികായ (ടീകാ) • Dīghanikāya (ṭīkā) / ൧. ബ്രഹ്മജാലസുത്തവണ്ണനാ • 1. Brahmajālasuttavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact