Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / ઇતિવુત્તક-અટ્ઠકથા • Itivuttaka-aṭṭhakathā |
૪. ચતુક્કનિપાતો
4. Catukkanipāto
૧. બ્રાહ્મણધમ્મયાગસુત્તવણ્ણના
1. Brāhmaṇadhammayāgasuttavaṇṇanā
૧૦૦. ચતુક્કનિપાતસ્સ પઠમે અહન્તિ અત્તનિદ્દેસો. યો હિ પરો ન હોતિ, સો નિયકજ્ઝત્તસઙ્ખાતો અત્તા ‘‘અહ’’ન્તિ વુચ્ચતિ. અસ્મીતિ પટિજાનના. યો પરમત્થબ્રાહ્મણભાવો ‘‘અહ’’ન્તિ વુચ્ચમાનો, તસ્સ અત્તનિ અત્થિભાવં પટિજાનન્તો હિ સત્થા ‘‘અસ્મી’’તિ અવોચ. ‘‘અહમસ્મી’’તિ ચ યથા ‘‘અહમસ્મિ બ્રહ્મા મહાબ્રહ્મા, સેય્યોહમસ્મી’’તિ ચ અપ્પહીનદિટ્ઠિમાનાનુસયા પુથુજ્જના અત્તનો દિટ્ઠિમાનમઞ્ઞનાભિનિવેસવસેન અભિવદન્તિ, ન એવં વુત્તં. સબ્બસો પન પહીનદિટ્ઠિમાનાનુસયો ભગવા સમઞ્ઞં અનતિધાવન્તો લોકસમઞ્ઞાનુરોધેન વેનેય્યસન્તાનેસુ ધમ્મં પતિટ્ઠપેન્તો કેવલં તાદિસસ્સ ગુણસ્સ અત્તનિ વિજ્જમાનતં પટિજાનન્તો ‘‘અહમસ્મી’’તિ આહ. બ્રાહ્મણોતિ બાહિતપાપત્તા બ્રહ્મસ્સ ચ અણનતો બ્રાહ્મણો. અયઞ્હેત્થ અત્થો – ભિક્ખવે, અહં પરમત્થતો બ્રાહ્મણોસ્મીતિ. ભગવા સબ્બાકારપરિપુણ્ણસ્સ દાનસંયમાદિવતસમાદાનસ્સ નિરવસેસાય તપચરિયાય પારં ગતો સમ્મદેવ વુસિતબ્રહ્મચરિયવાસો સકલવેદન્તગૂ સુવિસુદ્ધવિજ્જાચરણો સબ્બથા નિન્હાતપાપમલો અનુત્તરસ્સ અરિયમગ્ગસઙ્ખાતસ્સ બ્રાહ્મણસ્સ વત્તા પવત્તા, સુપરિસુદ્ધસ્સ ચ સાસનબ્રહ્મચરિયસ્સ પવેદેતા, તસ્મા સબ્બસો બાહિતપાપત્તા બ્રહ્મસ્સ ચ અણનતો કથનતો પરમત્થેન બ્રાહ્મણોતિ વુચ્ચતિ.
100. Catukkanipātassa paṭhame ahanti attaniddeso. Yo hi paro na hoti, so niyakajjhattasaṅkhāto attā ‘‘aha’’nti vuccati. Asmīti paṭijānanā. Yo paramatthabrāhmaṇabhāvo ‘‘aha’’nti vuccamāno, tassa attani atthibhāvaṃ paṭijānanto hi satthā ‘‘asmī’’ti avoca. ‘‘Ahamasmī’’ti ca yathā ‘‘ahamasmi brahmā mahābrahmā, seyyohamasmī’’ti ca appahīnadiṭṭhimānānusayā puthujjanā attano diṭṭhimānamaññanābhinivesavasena abhivadanti, na evaṃ vuttaṃ. Sabbaso pana pahīnadiṭṭhimānānusayo bhagavā samaññaṃ anatidhāvanto lokasamaññānurodhena veneyyasantānesu dhammaṃ patiṭṭhapento kevalaṃ tādisassa guṇassa attani vijjamānataṃ paṭijānanto ‘‘ahamasmī’’ti āha. Brāhmaṇoti bāhitapāpattā brahmassa ca aṇanato brāhmaṇo. Ayañhettha attho – bhikkhave, ahaṃ paramatthato brāhmaṇosmīti. Bhagavā sabbākāraparipuṇṇassa dānasaṃyamādivatasamādānassa niravasesāya tapacariyāya pāraṃ gato sammadeva vusitabrahmacariyavāso sakalavedantagū suvisuddhavijjācaraṇo sabbathā ninhātapāpamalo anuttarassa ariyamaggasaṅkhātassa brāhmaṇassa vattā pavattā, suparisuddhassa ca sāsanabrahmacariyassa pavedetā, tasmā sabbaso bāhitapāpattā brahmassa ca aṇanato kathanato paramatthena brāhmaṇoti vuccati.
ઇતિ ભગવા સદેવકે લોકે અત્તનો અનુત્તરં બ્રાહ્મણભાવં પવેદેત્વા યાનિ તાનિ બ્રાહ્મણદાનાદીનિ છ કમ્માનિ બ્રાહ્મણસ્સ પઞ્ઞાપેન્તિ, તેસમ્પિ સુપરિસુદ્ધાનં ઉક્કંસતો અત્તનિ સંવિજ્જમાનતં દસ્સેતું ‘‘યાચયોગો’’તિઆદિમાહ.
Iti bhagavā sadevake loke attano anuttaraṃ brāhmaṇabhāvaṃ pavedetvā yāni tāni brāhmaṇadānādīni cha kammāni brāhmaṇassa paññāpenti, tesampi suparisuddhānaṃ ukkaṃsato attani saṃvijjamānataṃ dassetuṃ ‘‘yācayogo’’tiādimāha.
તત્થ યાચયોગોતિ યાચેહિ યુત્તો. યાચન્તીતિ યાચા, યાચકા , તે પનેત્થ વેનેય્યા વેદિતબ્બા. તે હિ ‘‘દેસેતુ, ભન્તે ભગવા , ધમ્મં; દેસેતુ, સુગતો, ધમ્મ’’ન્તિ ભગવન્તં ઉપસઙ્કમિત્વા ધમ્મદેસનં યાચન્તિ. ભગવા ચ તેસં ઇચ્છાવિઘાતં અકરોન્તો યથારુચિ ધમ્મં દેસેન્તો ધમ્મદાનં દેતીતિ યાચયોગો, સદા સબ્બકાલં તેહિ અવિરહિતો. અથ વા યાચયોગોતિ યાચનયોગ્ગો, અધિપ્પાયપૂરણતો યાચિતું યુત્તોતિ અત્થો ‘‘યાજયોગો’’તિપિ પાઠો. તત્થ યાજો વુચ્ચતિ મહાદાનં, યિટ્ઠન્તિ અત્થો. ઇધ પન ધમ્મદાનં વેદિતબ્બં, યાજે નિયુત્તોતિ યાજયોગા. સદાતિ સબ્બદા, અનવરતપ્પવત્તસદ્ધમ્મમહાદાનોતિ અત્થો. અથ વા યાજેન યોજેતીતિપિ યાજયોગો. તિવિધદાનસઙ્ખાતેન યાજેન સત્તે યથારહં યોજેતિ, તત્થ દાને નિયોજેતીતિ અત્થો. ‘‘યાજયોગો સતત’’ન્તિપિ પઠન્તિ. પયતપાણીતિ પરિસુદ્ધહત્થો. યો હિ દાનાધિમુત્તો આમિસદાનં દેન્તો સક્કચ્ચં સહત્થેન દેય્યધમ્મં દાતું સદા ધોતહત્થોયેવ હોતિ, સો ‘‘પયતપાણી’’તિ વુચ્ચતિ. ભગવાપિ ધમ્મદાનાધિમુત્તો સક્કચ્ચં સબ્બકાલં ધમ્મદાને યુત્તપ્પયુત્તોતિ કત્વા વુત્તં ‘‘પયતપાણી’’તિ. ‘‘સદા’’તિ ચ પદં ઇમિનાપિ સદ્ધિં યોજેતબ્બં ‘‘સદા પયતપાણી’’તિ. અવિભાગેન હિ સત્થા વેનેય્યલોકસ્સ સદ્ધમ્મદાનં સદા સબ્બકાલં પવત્તેન્તો તત્થ યુત્તપ્પયુત્તો હુત્વા વિહરતિ.
Tattha yācayogoti yācehi yutto. Yācantīti yācā, yācakā , te panettha veneyyā veditabbā. Te hi ‘‘desetu, bhante bhagavā , dhammaṃ; desetu, sugato, dhamma’’nti bhagavantaṃ upasaṅkamitvā dhammadesanaṃ yācanti. Bhagavā ca tesaṃ icchāvighātaṃ akaronto yathāruci dhammaṃ desento dhammadānaṃ detīti yācayogo, sadā sabbakālaṃ tehi avirahito. Atha vā yācayogoti yācanayoggo, adhippāyapūraṇato yācituṃ yuttoti attho ‘‘yājayogo’’tipi pāṭho. Tattha yājo vuccati mahādānaṃ, yiṭṭhanti attho. Idha pana dhammadānaṃ veditabbaṃ, yāje niyuttoti yājayogā. Sadāti sabbadā, anavaratappavattasaddhammamahādānoti attho. Atha vā yājena yojetītipi yājayogo. Tividhadānasaṅkhātena yājena satte yathārahaṃ yojeti, tattha dāne niyojetīti attho. ‘‘Yājayogo satata’’ntipi paṭhanti. Payatapāṇīti parisuddhahattho. Yo hi dānādhimutto āmisadānaṃ dento sakkaccaṃ sahatthena deyyadhammaṃ dātuṃ sadā dhotahatthoyeva hoti, so ‘‘payatapāṇī’’ti vuccati. Bhagavāpi dhammadānādhimutto sakkaccaṃ sabbakālaṃ dhammadāne yuttappayuttoti katvā vuttaṃ ‘‘payatapāṇī’’ti. ‘‘Sadā’’ti ca padaṃ imināpi saddhiṃ yojetabbaṃ ‘‘sadā payatapāṇī’’ti. Avibhāgena hi satthā veneyyalokassa saddhammadānaṃ sadā sabbakālaṃ pavattento tattha yuttappayutto hutvā viharati.
અપરો નયો – યોગો વુચ્ચતિ ભાવના. યથાહ ‘‘યોગા વે જાયતે ભૂરી’’તિ (ધ॰ પ॰ ૨૮૨). તસ્મા યાજયોગોતિ યાજભાવનં, પરિચ્ચાગભાવનં અનુયુત્તોતિ અત્થો. ભગવા હિ અભિસમ્બોધિતો પુબ્બે બોધિસત્તભૂતોપિ કરુણાસમુસ્સાહિતો અનવસેસતો દાનં પરિબ્રૂહેન્તો તત્થ ઉક્કંસપારમિપ્પત્તો હુત્વા અભિસમ્બોધિં પાપુણિ, બુદ્ધો હુત્વાપિ તિવિધં દાનં પરિબ્રૂહેસિ વિસેસતો ધમ્મદાનં, પરેપિ તત્થ નિયોજેસિ. તથા હિ સો વેનેય્યયાચકાનં કસ્સચિ સરણાનિ અદાસિ, કસ્સચિ પઞ્ચ સીલાનિ, કસ્સચિ દસ સીલાનિ, કસ્સચિ ચતુપારિસુદ્ધિસીલં, કસ્સચિ ધુતધમ્મે, કસ્સચિ ચત્તારિ ઝાનાનિ, કસ્સચિ અટ્ઠ સમાપત્તિયો, કસ્સચિ પઞ્ચાભિઞ્ઞાયો, ચત્તારો મગ્ગે, ચત્તારિ સામઞ્ઞફલાનિ, તિસ્સો વિજ્જા, ચતસ્સો પટિસમ્ભિદાતિ એવમાદિલોકિયલોકુત્તરભેદં ગુણધનં ધમ્મદાનવસેન યથાધિપ્પાયં દેન્તો પરે ચ ‘‘દેથા’’તિ નિયોજેન્તો પરિચ્ચાગભાવનં પરિબ્રૂહેસિ. તેન વુત્તં ‘‘પરિચ્ચાગભાવનં અનુયુત્તો’’તિ.
Aparo nayo – yogo vuccati bhāvanā. Yathāha ‘‘yogā ve jāyate bhūrī’’ti (dha. pa. 282). Tasmā yājayogoti yājabhāvanaṃ, pariccāgabhāvanaṃ anuyuttoti attho. Bhagavā hi abhisambodhito pubbe bodhisattabhūtopi karuṇāsamussāhito anavasesato dānaṃ paribrūhento tattha ukkaṃsapāramippatto hutvā abhisambodhiṃ pāpuṇi, buddho hutvāpi tividhaṃ dānaṃ paribrūhesi visesato dhammadānaṃ, parepi tattha niyojesi. Tathā hi so veneyyayācakānaṃ kassaci saraṇāni adāsi, kassaci pañca sīlāni, kassaci dasa sīlāni, kassaci catupārisuddhisīlaṃ, kassaci dhutadhamme, kassaci cattāri jhānāni, kassaci aṭṭha samāpattiyo, kassaci pañcābhiññāyo, cattāro magge, cattāri sāmaññaphalāni, tisso vijjā, catasso paṭisambhidāti evamādilokiyalokuttarabhedaṃ guṇadhanaṃ dhammadānavasena yathādhippāyaṃ dento pare ca ‘‘dethā’’ti niyojento pariccāgabhāvanaṃ paribrūhesi. Tena vuttaṃ ‘‘pariccāgabhāvanaṃ anuyutto’’ti.
પયતપાણીતિ વા આયતપાણી, હત્થગતં કિઞ્ચિ દાતું ‘‘એહિ ગણ્હા’’તિ પસારિતહત્થો વિય આચરિયમુટ્ઠિં અકત્વા સદ્ધમ્મદાને યુત્તપ્પયુત્તોતિ અત્થો. પયતપાણીતિ વા ઉસ્સાહિતહત્થો, આમિસદાનં દાતું ઉસ્સાહિતહત્થો વિય ધમ્મદાને કતુસ્સાહોતિ અત્થો. અન્તિમદેહધરોતિ બ્રહ્મચરિયવસેન બ્રાહ્મણકરણાનં ધમ્માનં પારિપૂરિયા પચ્છિમત્તભાવધારી. અવુસિતવતો હિ વસલકરણાનં ધમ્માનં અપ્પહાનેન વસલાદિસમઞ્ઞા ગતિ આયતિં ગબ્ભસેય્યા સિયા. તેન ભગવા અત્તનો અચ્ચન્તવુસિતબ્રાહ્મણભાવં દસ્સેતિ. અનુત્તરો ભિસક્કો સલ્લકત્તોતિ દુત્તિકિચ્છસ્સ વટ્ટદુક્ખરોગસ્સ તિકિચ્છનતો ઉત્તમો ભિસક્કો, અઞ્ઞેહિ અનુદ્ધરણીયાનં રાગાદિસલ્લાનં કન્તનતો સમુચ્છેદવસેન સમુદ્ધરણતો ઉત્તમો સલ્લકન્તનવેજ્જો. ઇમિના નિપ્પરિયાયતો બ્રાહ્મણકરણાનં ધમ્માનં અત્તનિ પતિટ્ઠિતાનં પરસન્તતિયં પતિટ્ઠાપનેન પરેસમ્પિ બ્રાહ્મણકરણમાહ.
Payatapāṇīti vā āyatapāṇī, hatthagataṃ kiñci dātuṃ ‘‘ehi gaṇhā’’ti pasāritahattho viya ācariyamuṭṭhiṃ akatvā saddhammadāne yuttappayuttoti attho. Payatapāṇīti vā ussāhitahattho, āmisadānaṃ dātuṃ ussāhitahattho viya dhammadāne katussāhoti attho. Antimadehadharoti brahmacariyavasena brāhmaṇakaraṇānaṃ dhammānaṃ pāripūriyā pacchimattabhāvadhārī. Avusitavato hi vasalakaraṇānaṃ dhammānaṃ appahānena vasalādisamaññā gati āyatiṃ gabbhaseyyā siyā. Tena bhagavā attano accantavusitabrāhmaṇabhāvaṃ dasseti. Anuttaro bhisakkosallakattoti duttikicchassa vaṭṭadukkharogassa tikicchanato uttamo bhisakko, aññehi anuddharaṇīyānaṃ rāgādisallānaṃ kantanato samucchedavasena samuddharaṇato uttamo sallakantanavejjo. Iminā nippariyāyato brāhmaṇakaraṇānaṃ dhammānaṃ attani patiṭṭhitānaṃ parasantatiyaṃ patiṭṭhāpanena paresampi brāhmaṇakaraṇamāha.
તસ્સ મે તુમ્હે પુત્તાતિ તસ્સ એવરૂપસ્સ મમ તુમ્હે, ભિક્ખવે, પુત્તા અત્રજા હોથ. ઓરસાતિ ઉરસિ સમ્બન્ધા. યથા હિ સત્તાનં ઓરસપુત્તા અત્રજા વિસેસેન પિતુસન્તકસ્સ દાયજ્જસ્સ ભાગિનો હોન્તિ, એવમેતેપિ અરિયપુગ્ગલા સમ્માસમ્બુદ્ધસ્સ ધમ્મસ્સવનન્તે અરિયાય જાતિયા જાતા. તસ્સ સન્તકસ્સ વિમુત્તિસુખસ્સ અરિયધમ્મરતનસ્સ ચ એકંસભાગિયતાય ઓરસા. અથ વા ભગવતો ધમ્મદેસનાનુભાવેન અરિયભૂમિં ઓક્કમમાના ઓક્કન્તા ચ અરિયસાવકા સત્થુ ઉરે વાયામજનિતાભિજાતિતાય નિપ્પરિયાયેન ‘‘ઓરસપુત્તા’’તિ વત્તબ્બતં અરહન્તિ. તથા હિ તે ભગવતા આસયાનુસયચરિયાધિમુત્તિઆદિવોલોકનેન વજ્જાનુચિન્તનેન ચ હદયે કત્વા વજ્જતો નિવારેત્વા અનવજ્જે પતિટ્ઠપેન્તેન સીલાદિધમ્મસરીરપોસનેન સંવડ્ઢિતા. મુખતો જાતાતિ મુખતો જાતાય ધમ્મદેસનાય અરિયાય જાતિયા જાતત્તા મુખતો જાતા. અથ વા અનઞ્ઞસાધારણતો સબ્બસ્સ કુસલધમ્મસ્સ મુખતો પાતિમોક્ખતો વુટ્ઠાનગામિનિવિપસ્સનાસઙ્ખાતતો વિમોક્ખમુખતો વા અરિયમગ્ગજાતિયા જાતાતિપિ મુખતો જાતા. સિક્ખત્તયસઙ્ગહે સાસનધમ્મે અરિયમગ્ગધમ્મે વા જાતાતિ ધમ્મજા. તેનેવ ધમ્મેન નિમ્મિતા માપિતાતિ ધમ્મનિમ્મિતા. સતિધમ્મવિચયાદિ ધમ્મદાયાદા, ન લાભસક્કારાદિ આમિસદાયાદા, ધમ્મદાયાદા નો આમિસદાયાદા હોથાતિ અત્થો.
Tassa me tumhe puttāti tassa evarūpassa mama tumhe, bhikkhave, puttā atrajā hotha. Orasāti urasi sambandhā. Yathā hi sattānaṃ orasaputtā atrajā visesena pitusantakassa dāyajjassa bhāgino honti, evametepi ariyapuggalā sammāsambuddhassa dhammassavanante ariyāya jātiyā jātā. Tassa santakassa vimuttisukhassa ariyadhammaratanassa ca ekaṃsabhāgiyatāya orasā. Atha vā bhagavato dhammadesanānubhāvena ariyabhūmiṃ okkamamānā okkantā ca ariyasāvakā satthu ure vāyāmajanitābhijātitāya nippariyāyena ‘‘orasaputtā’’ti vattabbataṃ arahanti. Tathā hi te bhagavatā āsayānusayacariyādhimuttiādivolokanena vajjānucintanena ca hadaye katvā vajjato nivāretvā anavajje patiṭṭhapentena sīlādidhammasarīraposanena saṃvaḍḍhitā. Mukhato jātāti mukhato jātāya dhammadesanāya ariyāya jātiyā jātattā mukhato jātā. Atha vā anaññasādhāraṇato sabbassa kusaladhammassa mukhato pātimokkhato vuṭṭhānagāminivipassanāsaṅkhātato vimokkhamukhato vā ariyamaggajātiyā jātātipi mukhato jātā. Sikkhattayasaṅgahe sāsanadhamme ariyamaggadhamme vā jātāti dhammajā. Teneva dhammena nimmitā māpitāti dhammanimmitā. Satidhammavicayādi dhammadāyādā, na lābhasakkārādi āmisadāyādā, dhammadāyādā no āmisadāyādā hothāti attho.
તત્થ ધમ્મો દુવિધો – નિપ્પરિયાયધમ્મો, પરિયાયધમ્મોતિ. આમિસમ્પિ દુવિધં – નિપ્પરિયાયામિસં, પરિયાયામિસન્તિ. કથં? મગ્ગફલનિબ્બાનપ્પભેદો હિ નવવિધો લોકુત્તરધમ્મો નિપ્પરિયાયધમ્મો, નિબ્બત્તિતધમ્મોયેવ, ન કેનચિ પરિયાયેન કારણેન વા લેસેન વા ધમ્મો. યં પનિદં વિવટ્ટૂપનિસ્સિતં કુસલં, સેય્યથિદં – ઇધેકચ્ચો વિવટ્ટં પત્થેન્તો દાનં દેતિ, સીલં સમાદિયતિ, ઉપોસથકમ્મં કરોતિ, ગન્ધમાલાદીહિ વત્થુપૂજં કરોતિ, ધમ્મં સુણાતિ, દેસેતિ, ઝાનસમાપત્તિયો નિબ્બત્તેતિ, એવં કરોન્તો અનુપુબ્બેન નિપ્પરિયાયં અમતં નિબ્બાનં પટિલભતિ, અયં પરિયાયધમ્મો. તથા ચીવરાદયો ચત્તારો પચ્ચયા નિપ્પરિયાયામિસમેવ, ન અઞ્ઞેન પરિયાયેન વા કારણેન વા લેસેન વા આમિસં. યં પનિદં વટ્ટગામિકુસલં, સેય્યથિદં – ઇધેકચ્ચો વટ્ટં પત્થેન્તો સમ્પત્તિભવં ઇચ્છમાનો દાનં દેતિ…પે॰… સમાપત્તિયો નિબ્બત્તેતિ, એવં કરોન્તો અનુપુબ્બેન દેવમનુસ્સસમ્પત્તિયો પટિલભતિ, ઇદં પરિયાયામિસં નામ.
Tattha dhammo duvidho – nippariyāyadhammo, pariyāyadhammoti. Āmisampi duvidhaṃ – nippariyāyāmisaṃ, pariyāyāmisanti. Kathaṃ? Maggaphalanibbānappabhedo hi navavidho lokuttaradhammo nippariyāyadhammo, nibbattitadhammoyeva, na kenaci pariyāyena kāraṇena vā lesena vā dhammo. Yaṃ panidaṃ vivaṭṭūpanissitaṃ kusalaṃ, seyyathidaṃ – idhekacco vivaṭṭaṃ patthento dānaṃ deti, sīlaṃ samādiyati, uposathakammaṃ karoti, gandhamālādīhi vatthupūjaṃ karoti, dhammaṃ suṇāti, deseti, jhānasamāpattiyo nibbatteti, evaṃ karonto anupubbena nippariyāyaṃ amataṃ nibbānaṃ paṭilabhati, ayaṃ pariyāyadhammo. Tathā cīvarādayo cattāro paccayā nippariyāyāmisameva, na aññena pariyāyena vā kāraṇena vā lesena vā āmisaṃ. Yaṃ panidaṃ vaṭṭagāmikusalaṃ, seyyathidaṃ – idhekacco vaṭṭaṃ patthento sampattibhavaṃ icchamāno dānaṃ deti…pe… samāpattiyo nibbatteti, evaṃ karonto anupubbena devamanussasampattiyo paṭilabhati, idaṃ pariyāyāmisaṃ nāma.
તત્થ નિપ્પરિયાયધમ્મોપિ ભગવતોયેવ સન્તકો. ભગવતા હિ કથિતત્તા ભિક્ખૂ મગ્ગફલનિબ્બાનાનિ અધિગચ્છન્તિ. વુત્તઞ્હેતં –
Tattha nippariyāyadhammopi bhagavatoyeva santako. Bhagavatā hi kathitattā bhikkhū maggaphalanibbānāni adhigacchanti. Vuttañhetaṃ –
‘‘સો, હિ, બ્રાહ્મણ, ભગવા અનુપ્પન્નસ્સ મગ્ગસ્સ ઉપ્પાદેતા, અસઞ્જાતસ્સ મગ્ગસ્સ સઞ્જનેતા…પે॰… મગ્ગાનુગા ચ પનેતરહિ સાવકા વિહરન્તિ પચ્છા સમન્નાગતા’’તિ (મ॰ નિ॰ ૩.૭૯; ચૂલનિ॰ મોઘરાજમાણવપુચ્છાનિદ્દેસ ૮૫).
‘‘So, hi, brāhmaṇa, bhagavā anuppannassa maggassa uppādetā, asañjātassa maggassa sañjanetā…pe… maggānugā ca panetarahi sāvakā viharanti pacchā samannāgatā’’ti (ma. ni. 3.79; cūlani. mogharājamāṇavapucchāniddesa 85).
‘‘સો, હાવુસો, ભગવા જાનં જાનાતિ, પસ્સં પસ્સતિ, ચક્ખુભૂતો ઞાણભૂતો ધમ્મભૂતો બ્રહ્મભૂતો, વત્તા પવત્તા, અત્થસ્સ નિન્નેતા , અમતસ્સ દાતા, ધમ્મસ્સામી તથાગતો’’તિ (મ॰ નિ॰ ૧.૨૦૩; ૩.૨૮૧) ચ.
‘‘So, hāvuso, bhagavā jānaṃ jānāti, passaṃ passati, cakkhubhūto ñāṇabhūto dhammabhūto brahmabhūto, vattā pavattā, atthassa ninnetā , amatassa dātā, dhammassāmī tathāgato’’ti (ma. ni. 1.203; 3.281) ca.
પરિયાયધમ્મોપિ ભગવતોયેવ સન્તકો. ભગવતા હિ કથિતત્તા એવ જાનન્તિ ‘‘વિવટ્ટં પત્થેત્વા દાનં દેન્તો…પે॰… સમાપત્તિયો નિબ્બત્તેન્તો અનુક્કમેન અમતં નિબ્બાનં પટિલભતી’’તિ. નિપ્પરિયાયામિસમ્પિ ભગવતોયેવ સન્તકં. ભગવતા હિ અનુઞ્ઞાતત્તાયેવ ભિક્ખૂહિ જીવકવત્થું આદિં કત્વા પણીતચીવરં લદ્ધં. યથાહ –
Pariyāyadhammopi bhagavatoyeva santako. Bhagavatā hi kathitattā eva jānanti ‘‘vivaṭṭaṃ patthetvā dānaṃ dento…pe… samāpattiyo nibbattento anukkamena amataṃ nibbānaṃ paṭilabhatī’’ti. Nippariyāyāmisampi bhagavatoyeva santakaṃ. Bhagavatā hi anuññātattāyeva bhikkhūhi jīvakavatthuṃ ādiṃ katvā paṇītacīvaraṃ laddhaṃ. Yathāha –
‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, ગહપતિચીવરં. યો ઇચ્છતિ, પંસુકૂલિકો હોતુ. યો ઇચ્છતિ, ગહપતિચીવરં સાદિયતુ. ઇતરીતરેનપાહં, ભિક્ખવે, સન્તુટ્ઠિંયેવ વણ્ણેમી’’તિ (મહાવ॰ ૩૩૭).
‘‘Anujānāmi, bhikkhave, gahapaticīvaraṃ. Yo icchati, paṃsukūliko hotu. Yo icchati, gahapaticīvaraṃ sādiyatu. Itarītarenapāhaṃ, bhikkhave, santuṭṭhiṃyeva vaṇṇemī’’ti (mahāva. 337).
એવં ઇતરેપિ પચ્ચયા ભગવતા અનુઞ્ઞાતત્તા એવ ભિક્ખૂહિ પરિભુઞ્જિતું લદ્ધા. પરિયાયામિસમ્પિ ભગવતોયેવ સન્તકં. ભગવતા હિ કથિતત્તા એવ જાનન્તિ ‘‘સમ્પત્તિભવં પત્થેન્તો દાનં દત્વા સીલં…પે॰… સમાપત્તિયો નિબ્બત્તેત્વા અનુક્કમેન પરિયાયામિસં દિબ્બસમ્પત્તિં મનુસ્સસમ્પત્તિઞ્ચ પટિલભતી’’તિ. યદેવ યસ્મા નિપ્પરિયાયધમ્મોપિ પરિયાયધમ્મોપિ નિપ્પરિયાયામિસમ્પિ પરિયાયામિસમ્પિ ભગવતોયેવ સન્તકં, તસ્મા તત્થ અત્તનો સામિભાવં દસ્સેન્તો તત્થ ચ યં સેટ્ઠતરં અચ્ચન્તહિતસુખાવહં તત્થેવ ને નિયોજેન્તો એવમાહ ‘‘તસ્સ મે તુમ્હે પુત્તા ઓરસા…પે॰… નો આમિસદાયાદા’’તિ.
Evaṃ itarepi paccayā bhagavatā anuññātattā eva bhikkhūhi paribhuñjituṃ laddhā. Pariyāyāmisampi bhagavatoyeva santakaṃ. Bhagavatā hi kathitattā eva jānanti ‘‘sampattibhavaṃ patthento dānaṃ datvā sīlaṃ…pe… samāpattiyo nibbattetvā anukkamena pariyāyāmisaṃ dibbasampattiṃ manussasampattiñca paṭilabhatī’’ti. Yadeva yasmā nippariyāyadhammopi pariyāyadhammopi nippariyāyāmisampi pariyāyāmisampi bhagavatoyeva santakaṃ, tasmā tattha attano sāmibhāvaṃ dassento tattha ca yaṃ seṭṭhataraṃ accantahitasukhāvahaṃ tattheva ne niyojento evamāha ‘‘tassa me tumhe puttā orasā…pe… no āmisadāyādā’’ti.
ઇતિ ભગવા પરિપુણ્ણવતસમાદાનં તપચરિયં સમ્મદેવ વુસિતબ્રહ્મચરિયં સુવિસુદ્ધવિજ્જાચરણસમ્પન્નં અનવસેસવેદન્તપારગું બાહિતસબ્બપાપં સતતં યાચયોગં સદેવકે લોકે અનુત્તરદક્ખિણેય્યભાવપ્પત્તં અત્તનો પરમત્થબ્રાહ્મણભાવં અરિયસાવકાનઞ્ચ અત્તનો ઓરસપુત્તાદિભાવં પવેદેસિ. ભગવા હિ ‘‘સીહોતિ ખો, ભિક્ખવે, તથાગતસ્સેતં અધિવચનં અરહતો સમ્માસમ્બુદ્ધસ્સા’’તિ (અ॰ નિ॰ ૫.૯૯) એત્થ સીહસદિસં, ‘‘પુરિસો મગ્ગકુસલોતિ ખો, તિસ્સ, તથાગતસ્સેતં અધિવચન’’ન્તિ (સં॰ નિ॰ ૩.૮૪) એત્થ મગ્ગદેસકપુરિસસદિસં, ‘‘રાજાહમસ્મિ સેલા’’તિ (મ॰ નિ॰ ૨.૩૯૯; સુ॰ નિ॰ ૫૫૯) એત્થ રાજસદિસં, ‘‘ભિસક્કો સલ્લકત્તોતિ ખો, સુનક્ખત્ત, તથાગતસ્સેતં અધિવચન’’ન્તિ (મ॰ નિ॰ ૩.૬૫) એત્થ વેજ્જસદિસં, ‘‘બ્રાહ્મણોતિ ખો, ભિક્ખવે, તથાગતસ્સેતં અધિવચન’’ન્તિ (અ॰ નિ॰ ૮.૮૫) એત્થ બ્રાહ્મણસદિસં અત્તાનં કથેસિ. ઇધાપિ બ્રાહ્મણ સદિસં કત્વા કથેસિ.
Iti bhagavā paripuṇṇavatasamādānaṃ tapacariyaṃ sammadeva vusitabrahmacariyaṃ suvisuddhavijjācaraṇasampannaṃ anavasesavedantapāraguṃ bāhitasabbapāpaṃ satataṃ yācayogaṃ sadevake loke anuttaradakkhiṇeyyabhāvappattaṃ attano paramatthabrāhmaṇabhāvaṃ ariyasāvakānañca attano orasaputtādibhāvaṃ pavedesi. Bhagavā hi ‘‘sīhoti kho, bhikkhave, tathāgatassetaṃ adhivacanaṃ arahato sammāsambuddhassā’’ti (a. ni. 5.99) ettha sīhasadisaṃ, ‘‘puriso maggakusaloti kho, tissa, tathāgatassetaṃ adhivacana’’nti (saṃ. ni. 3.84) ettha maggadesakapurisasadisaṃ, ‘‘rājāhamasmi selā’’ti (ma. ni. 2.399; su. ni. 559) ettha rājasadisaṃ, ‘‘bhisakko sallakattoti kho, sunakkhatta, tathāgatassetaṃ adhivacana’’nti (ma. ni. 3.65) ettha vejjasadisaṃ, ‘‘brāhmaṇoti kho, bhikkhave, tathāgatassetaṃ adhivacana’’nti (a. ni. 8.85) ettha brāhmaṇasadisaṃ attānaṃ kathesi. Idhāpi brāhmaṇa sadisaṃ katvā kathesi.
ઇદાનિ યેહિ દાનાદીહિ યુત્તસ્સ ઇતો બાહિરકબ્રાહ્મણસ્સ બ્રાહ્મણકિચ્ચં પરિપુણ્ણં મઞ્ઞન્તિ, તેહિ અત્તનો દાનાદીનં અગ્ગસેટ્ઠભાવં પકાસેતું ‘‘દ્વેમાનિ, ભિક્ખવે, દાનાની’’તિઆદિ આરદ્ધં. તત્થ યાગાતિ મહાયઞ્ઞા , મહાદાનાનીતિ અત્થો, યાનિ ‘‘યિટ્ઠાની’’તિપિ વુચ્ચન્તિ. તત્થ વેલામદાનવેસ્સન્તરદાનમહાવિજિતયઞ્ઞસદિસા આમિસયાગા વેદિતબ્બા, મહાસમયસુત્તમઙ્ગલસુત્તચૂળરાહુલોવાદસુત્તસમચિત્તસુત્તદેસનાદયો ધમ્મયાગા. સેસં હેટ્ઠા વુત્તનયમેવ.
Idāni yehi dānādīhi yuttassa ito bāhirakabrāhmaṇassa brāhmaṇakiccaṃ paripuṇṇaṃ maññanti, tehi attano dānādīnaṃ aggaseṭṭhabhāvaṃ pakāsetuṃ ‘‘dvemāni, bhikkhave, dānānī’’tiādi āraddhaṃ. Tattha yāgāti mahāyaññā , mahādānānīti attho, yāni ‘‘yiṭṭhānī’’tipi vuccanti. Tattha velāmadānavessantaradānamahāvijitayaññasadisā āmisayāgā veditabbā, mahāsamayasuttamaṅgalasuttacūḷarāhulovādasuttasamacittasuttadesanādayo dhammayāgā. Sesaṃ heṭṭhā vuttanayameva.
ગાથાયં અયજીતિ અદાસિ. અમચ્છરીતિ સબ્બમચ્છરિયાનં બોધિમૂલેયેવ સુપ્પહીનત્તા મચ્છેરરહિતો. સબ્બભૂતાનુકમ્પીતિ મહાકરુણાય સબ્બસત્તે પિયપુત્તં વિય અનુગ્ગણ્હનસીલો. વુત્તઞ્હેતં –
Gāthāyaṃ ayajīti adāsi. Amaccharīti sabbamacchariyānaṃ bodhimūleyeva suppahīnattā maccherarahito. Sabbabhūtānukampīti mahākaruṇāya sabbasatte piyaputtaṃ viya anuggaṇhanasīlo. Vuttañhetaṃ –
‘‘વધકે દેવદત્તે ચ, ચોરે અઙ્ગુલિમાલકે;
‘‘Vadhake devadatte ca, core aṅgulimālake;
ધનપાલે રાહુલે ચેવ, સમચિત્તો મહામુની’’તિ. (મિ॰ પ॰ ૬.૬.૫) –
Dhanapāle rāhule ceva, samacitto mahāmunī’’ti. (mi. pa. 6.6.5) –
સેસં સુવિઞ્ઞેય્યમેવ.
Sesaṃ suviññeyyameva.
પઠમસુત્તવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Paṭhamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / ઇતિવુત્તકપાળિ • Itivuttakapāḷi / ૧. બ્રાહ્મણધમ્મયાગસુત્તં • 1. Brāhmaṇadhammayāgasuttaṃ