Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / సారత్థదీపనీ-టీకా • Sāratthadīpanī-ṭīkā

    బ్రహ్మయాచనకథావణ్ణనా

    Brahmayācanakathāvaṇṇanā

    . ఆచిణ్ణసమాచిణ్ణోతి ఆచరితో చేవ ఆచరన్తేహి చ సమ్మదేవ ఆచరితోతి అత్థో. ఏతేన అయం పరివితక్కో సబ్బబుద్ధానం పఠమాభిసమ్బోధియం ఉప్పజ్జతేవాతి అయమేత్థ ధమ్మతాతి దస్సేతి. గమ్భీరోపి ధమ్మో పటిపక్ఖవిధమనేన సుపాకటో భవేయ్య, పటిపక్ఖవిధమనం పన సమ్మాపటిపత్తిపటిబద్ధం, సా సద్ధమ్మసవనాధీనా, తం సత్థరి ధమ్మే చ పసాదాయత్తం. సో విసేసతో లోకే సమ్భావనీయస్స గరుకాతబ్బస్స అభిపత్థనాహేతుకోతి పరమ్పరాయ సత్తానం ధమ్మసమ్పటిపత్తియా బ్రహ్మునో యాచనానిమిత్తన్తి తం దస్సేన్తో ‘‘బ్రహ్మునా యాచితే దేసేతుకామతాయా’’తిఆదిమాహ.

    7.Āciṇṇasamāciṇṇoti ācarito ceva ācarantehi ca sammadeva ācaritoti attho. Etena ayaṃ parivitakko sabbabuddhānaṃ paṭhamābhisambodhiyaṃ uppajjatevāti ayamettha dhammatāti dasseti. Gambhīropi dhammo paṭipakkhavidhamanena supākaṭo bhaveyya, paṭipakkhavidhamanaṃ pana sammāpaṭipattipaṭibaddhaṃ, sā saddhammasavanādhīnā, taṃ satthari dhamme ca pasādāyattaṃ. So visesato loke sambhāvanīyassa garukātabbassa abhipatthanāhetukoti paramparāya sattānaṃ dhammasampaṭipattiyā brahmuno yācanānimittanti taṃ dassento ‘‘brahmunā yācite desetukāmatāyā’’tiādimāha.

    అధిగతోతి పటివిద్ధో, సయమ్భూఞాణేన ‘‘ఇదం దుక్ఖ’’న్తిఆదినా యథాభూతం అవబుద్ధోతి అత్థో. ధమ్మోతి చతుసచ్చధమ్మో తబ్బినిముత్తస్స పటివిజ్ఝితబ్బధమ్మస్స అభావతో. గమ్భీరోతి మహాసముద్దో వియ మకసతుణ్డసూచియా అఞ్ఞత్ర సముపచితపరిపక్కఞాణసమ్భారేహి అఞ్ఞేసం ఞాణేన అలబ్భనేయ్యపతిట్ఠో. గమ్భీరత్తావ దుద్దసో దుక్ఖేన దట్ఠబ్బో, న సక్కా సుఖేన దట్ఠుం. యో హి అలబ్భనేయ్యపతిట్ఠో, సో ఓగాహితుం అసక్కుణేయ్యతాయ సరూపతో చ విసేసతో చ సుఖేన పస్సితుం న సక్కా, అథ ఖో కిచ్ఛేన కేనచి కదాచిదేవ దట్ఠబ్బో. దుద్దసత్తావ దురనుబోధో దుక్ఖేన అవబుజ్ఝితబ్బో, న సక్కా సుఖేన అవబుజ్ఝితుం. యఞ్హి దట్ఠుమేవ న సక్కా, తస్స ఓగాహేత్వా అనుబుజ్ఝనే కథా ఏవ నత్థి అవబోధస్స దుక్కరభావతో. ఇమస్మిం ఠానే ‘‘తం కిం మఞ్ఞథ, భిక్ఖవే, కతమం ను ఖో దుక్కరతరం వా దురభిసమ్భవతరం వా’’తి (సం॰ ని॰ ౫.౧౧౧౫) సుత్తపదం వత్తబ్బం.

    Adhigatoti paṭividdho, sayambhūñāṇena ‘‘idaṃ dukkha’’ntiādinā yathābhūtaṃ avabuddhoti attho. Dhammoti catusaccadhammo tabbinimuttassa paṭivijjhitabbadhammassa abhāvato. Gambhīroti mahāsamuddo viya makasatuṇḍasūciyā aññatra samupacitaparipakkañāṇasambhārehi aññesaṃ ñāṇena alabbhaneyyapatiṭṭho. Gambhīrattāva duddaso dukkhena daṭṭhabbo, na sakkā sukhena daṭṭhuṃ. Yo hi alabbhaneyyapatiṭṭho, so ogāhituṃ asakkuṇeyyatāya sarūpato ca visesato ca sukhena passituṃ na sakkā, atha kho kicchena kenaci kadācideva daṭṭhabbo. Duddasattāva duranubodho dukkhena avabujjhitabbo, na sakkā sukhena avabujjhituṃ. Yañhi daṭṭhumeva na sakkā, tassa ogāhetvā anubujjhane kathā eva natthi avabodhassa dukkarabhāvato. Imasmiṃ ṭhāne ‘‘taṃ kiṃ maññatha, bhikkhave, katamaṃ nu kho dukkarataraṃ vā durabhisambhavataraṃ vā’’ti (saṃ. ni. 5.1115) suttapadaṃ vattabbaṃ.

    సన్తోతి అనుపసన్తసభావానం కిలేసానం సఙ్ఖారానఞ్చ అభావతో వూపసన్తసబ్బపరిళాహతాయ సన్తో నిబ్బుతో, సన్తారమ్మణతాయ వా సన్తో. ఏత్థ చ నిరోధసచ్చం సన్తం ఆరమ్మణన్తి సన్తారమ్మణం, మగ్గసచ్చం సన్తం సన్తారమ్మణఞ్చాతి సన్తారమ్మణం. పధానభావం నీతోతి పణీతో. అథ వా పణీతోతి అతిత్తికరణట్ఠేన అతప్పకో సాదురసభోజనం వియ. సన్తపణీతభావేనేవ చేత్థ అసేచనకతాయ అతప్పకతా దట్ఠబ్బా. ఇదఞ్హి ద్వయం లోకుత్తరమేవ సన్ధాయ వుత్తం. అతక్కావచరోతి ఉత్తమఞాణవిసయత్తా తక్కేన అవచరితబ్బో ఓగాహితబ్బో న హోతి, ఞాణేనేవ అవచరితబ్బో. తతో ఏవ నిపుణఞాణగోచరతాయ సణ్హసుఖుమసభావత్తా చ నిపుణో సణ్హో. పణ్డితవేదనీయోతి బాలానం అవిసయత్తా సమ్మాపటిపదం పటిపన్నేహి పణ్డితేహి ఏవ వేదితబ్బో.

    Santoti anupasantasabhāvānaṃ kilesānaṃ saṅkhārānañca abhāvato vūpasantasabbapariḷāhatāya santo nibbuto, santārammaṇatāya vā santo. Ettha ca nirodhasaccaṃ santaṃ ārammaṇanti santārammaṇaṃ, maggasaccaṃ santaṃ santārammaṇañcāti santārammaṇaṃ. Padhānabhāvaṃ nītoti paṇīto. Atha vā paṇītoti atittikaraṇaṭṭhena atappako sādurasabhojanaṃ viya. Santapaṇītabhāveneva cettha asecanakatāya atappakatā daṭṭhabbā. Idañhi dvayaṃ lokuttarameva sandhāya vuttaṃ. Atakkāvacaroti uttamañāṇavisayattā takkena avacaritabbo ogāhitabbo na hoti, ñāṇeneva avacaritabbo. Tato eva nipuṇañāṇagocaratāya saṇhasukhumasabhāvattā ca nipuṇo saṇho. Paṇḍitavedanīyoti bālānaṃ avisayattā sammāpaṭipadaṃ paṭipannehi paṇḍitehi eva veditabbo.

    అల్లీయన్తి అభిరమితబ్బట్ఠేన సేవియన్తీతి ఆలయా, పఞ్చ కామగుణాతి ఆహ ‘‘సత్తా పఞ్చకామగుణే అల్లీయన్తి, తస్మా తే ఆలయాతి వుచ్చన్తీ’’తి. తత్థ పఞ్చకామగుణే అల్లీయన్తీతి పఞ్చకామగుణే సేవన్తీతి అత్థో. తేతి పఞ్చ కామగుణా. రమన్తీతి రతిం విన్దన్తి కీళన్తి లళన్తి. ఆలీయన్తి అభిరమణవసేన సేవన్తీతి ఆలయా, అట్ఠసతం తణ్హావిచరితాని, తేహి ఆలయేహి రమన్తీతి ఆలయరామాతి ఏవమ్పేత్థ అత్థో దట్ఠబ్బో. ఇమే హి సత్తా యథా కామగుణే, ఏవం రాగమ్పి అస్సాదేన్తి అభినన్దన్తియేవ. యథేవ హి సుసజ్జితపుప్ఫఫలభరితరుక్ఖాదిసమ్పన్నం ఉయ్యానం పవిట్ఠో రాజా తాయ తాయ సమ్పత్తియా రమతి, సమ్ముదితో ఆమోదితపమోదితో హోతి, న ఉక్కణ్ఠతి, సాయమ్పి నిక్ఖమితుం న ఇచ్ఛతి, ఏవమిమేహి కామాలయతణ్హాలయేహి సత్తా రమన్తి, సంసారవట్టే సమ్మోదితా అనుక్కణ్ఠితా వసన్తి. తేన నేసం భగవా దువిధమ్పి ఆలయం ఉయ్యానభూమిం వియ దస్సేన్తో ‘‘ఆలయరామా’’తిఆదిమాహ. రతాతి నిరతా. సుట్ఠు ముదితాతి అతివియ ముదితా అనుక్కణ్ఠనతో.

    Allīyanti abhiramitabbaṭṭhena seviyantīti ālayā, pañca kāmaguṇāti āha ‘‘sattā pañcakāmaguṇe allīyanti, tasmā te ālayāti vuccantī’’ti. Tattha pañcakāmaguṇe allīyantīti pañcakāmaguṇe sevantīti attho. Teti pañca kāmaguṇā. Ramantīti ratiṃ vindanti kīḷanti laḷanti. Ālīyanti abhiramaṇavasena sevantīti ālayā, aṭṭhasataṃ taṇhāvicaritāni, tehi ālayehi ramantīti ālayarāmāti evampettha attho daṭṭhabbo. Ime hi sattā yathā kāmaguṇe, evaṃ rāgampi assādenti abhinandantiyeva. Yatheva hi susajjitapupphaphalabharitarukkhādisampannaṃ uyyānaṃ paviṭṭho rājā tāya tāya sampattiyā ramati, sammudito āmoditapamodito hoti, na ukkaṇṭhati, sāyampi nikkhamituṃ na icchati, evamimehi kāmālayataṇhālayehi sattā ramanti, saṃsāravaṭṭe sammoditā anukkaṇṭhitā vasanti. Tena nesaṃ bhagavā duvidhampi ālayaṃ uyyānabhūmiṃ viya dassento ‘‘ālayarāmā’’tiādimāha. Ratāti niratā. Suṭṭhu muditāti ativiya muditā anukkaṇṭhanato.

    ఠానం సన్ధాయాతి ఠానసద్దం సన్ధాయ. అత్థతో పన ఠానన్తి చ పటిచ్చసముప్పాదో ఏవ అధిప్పేతో . తిట్ఠతి ఏత్థ ఫలం తదాయత్తవుత్తితాయాతి ఠానం, సఙ్ఖారాదీనం పచ్చయభూతా అవిజ్జాదయో. ఇమేసం సఙ్ఖారాదీనం పచ్చయాతి ఇదప్పచ్చయా, అవిజ్జాదయోవ. ఇదప్పచ్చయా ఏవ ఇదప్పచ్చయతా యథా దేవో ఏవ దేవతా. ఇదప్పచ్చయానం వా అవిజ్జాదీనం అత్తనో ఫలం పటిచ్చ పచ్చయభావో ఉప్పాదనసమత్థతా ఇదప్పచ్చయతా. తేన సమత్థపచ్చయలక్ఖణో పటిచ్చసముప్పాదో దస్సితో హోతి. పటిచ్చ సముప్పజ్జతి ఫలం ఏతస్మాతి పటిచ్చసముప్పాదో. పదద్వయేనపి ధమ్మానం పచ్చయట్ఠో ఏవ విభావితో. సఙ్ఖారాదిపచ్చయానఞ్హి అవిజ్జాదీనం ఏతం అధివచనం ఇదప్పచ్చయతాపటిచ్చసముప్పాదోతి. సబ్బసఙ్ఖారసమథోతిఆది సబ్బం అత్థతో నిబ్బానమేవ. యస్మా హి తం ఆగమ్మ పటిచ్చ అరియమగ్గస్స ఆరమ్మణపచ్చయభావహేతు సబ్బసఙ్ఖారవిప్ఫన్దితాని సమ్మన్తి వూపసమ్మన్తి, తస్మా ‘‘సబ్బసఙ్ఖారసమథో’’తి వుచ్చతి. సబ్బసఙ్ఖతవిసంయుత్తే హి నిబ్బానే సఙ్ఖారవూపసమపరియాయో ఞాయాగతోయేవాతి. ఇదం పనేత్థ నిబ్బచనం – సబ్బే సఙ్ఖారా సమ్మన్తి ఏత్థాతి సబ్బసఙ్ఖారసమథోతి.

    Ṭhānaṃ sandhāyāti ṭhānasaddaṃ sandhāya. Atthato pana ṭhānanti ca paṭiccasamuppādo eva adhippeto . Tiṭṭhati ettha phalaṃ tadāyattavuttitāyāti ṭhānaṃ, saṅkhārādīnaṃ paccayabhūtā avijjādayo. Imesaṃ saṅkhārādīnaṃ paccayāti idappaccayā, avijjādayova. Idappaccayā eva idappaccayatā yathā devo eva devatā. Idappaccayānaṃ vā avijjādīnaṃ attano phalaṃ paṭicca paccayabhāvo uppādanasamatthatā idappaccayatā. Tena samatthapaccayalakkhaṇo paṭiccasamuppādo dassito hoti. Paṭicca samuppajjati phalaṃ etasmāti paṭiccasamuppādo. Padadvayenapi dhammānaṃ paccayaṭṭho eva vibhāvito. Saṅkhārādipaccayānañhi avijjādīnaṃ etaṃ adhivacanaṃ idappaccayatāpaṭiccasamuppādoti. Sabbasaṅkhārasamathotiādi sabbaṃ atthato nibbānameva. Yasmā hi taṃ āgamma paṭicca ariyamaggassa ārammaṇapaccayabhāvahetu sabbasaṅkhāravipphanditāni sammanti vūpasammanti, tasmā ‘‘sabbasaṅkhārasamatho’’ti vuccati. Sabbasaṅkhatavisaṃyutte hi nibbāne saṅkhāravūpasamapariyāyo ñāyāgatoyevāti. Idaṃ panettha nibbacanaṃ – sabbe saṅkhārā sammanti etthāti sabbasaṅkhārasamathoti.

    యస్మా చ తం ఆగమ్మ సబ్బే ఉపధయో పటినిస్సట్ఠా సముచ్ఛేదవసేన పరిచ్చత్తా హోన్తి, అట్ఠసతప్పభేదా సబ్బాపి తణ్హా ఖీయన్తి, సబ్బే కిలేసరాగా విరజ్జన్తి, జరామరణాదిభేదం సబ్బం వట్టదుక్ఖం నిరుజ్ఝతి, తస్మా ‘‘సబ్బూపధిపటినిస్సగ్గో తణ్హాక్ఖయో విరాగో నిరోధో’’తి వుచ్చతి, యా పనేసా తణ్హా తేన తేన భవేన భవన్తరం భవనికన్తిభావేన వినతి సంసిబ్బతి, ఫలేన వా సద్ధిం కమ్మం వినతి సంసిబ్బతీతి కత్వా వానన్తి వుచ్చతి, తతో నిక్ఖన్తం వానతోతి నిబ్బానం. కిలమథోతి కాయకిలమథో. విహేసాపి కాయవిహేసాయేవ, చిత్తే పన ఉభయమ్పేతం బుద్ధానం నత్థి బోధిమూలేయేవ సముచ్ఛిన్నత్తా. ఏత్థ చ చిరనిసజ్జాచిరభాసనేహి పిట్ఠిఆగిలాయనతాలుగలసోసాదివసేన కాయకిలమథో చేవ కాయవిహేసా చ వేదితబ్బా, సా చ ఖో దేసనాయ అత్థం అజానన్తానఞ్చ అప్పటిపజ్జన్తానఞ్చ వసేన. జానన్తానం పన పటిపజ్జన్తానఞ్చ దేసనాయ కాయపరిస్సమోపి సత్థు అపరిస్సమోవ, తేనాహ భగవా ‘‘న చ మం ధమ్మాధికరణం విహేసేతీ’’తి. తేనేవ వుత్తం ‘‘యా అజానన్తానం దేసనా నామ, సో మమ కిలమథో అస్సా’’తి.

    Yasmā ca taṃ āgamma sabbe upadhayo paṭinissaṭṭhā samucchedavasena pariccattā honti, aṭṭhasatappabhedā sabbāpi taṇhā khīyanti, sabbe kilesarāgā virajjanti, jarāmaraṇādibhedaṃ sabbaṃ vaṭṭadukkhaṃ nirujjhati, tasmā ‘‘sabbūpadhipaṭinissaggo taṇhākkhayo virāgo nirodho’’ti vuccati, yā panesā taṇhā tena tena bhavena bhavantaraṃ bhavanikantibhāvena vinati saṃsibbati, phalena vā saddhiṃ kammaṃ vinati saṃsibbatīti katvā vānanti vuccati, tato nikkhantaṃ vānatoti nibbānaṃ. Kilamathoti kāyakilamatho. Vihesāpi kāyavihesāyeva, citte pana ubhayampetaṃ buddhānaṃ natthi bodhimūleyeva samucchinnattā. Ettha ca ciranisajjācirabhāsanehi piṭṭhiāgilāyanatālugalasosādivasena kāyakilamatho ceva kāyavihesā ca veditabbā, sā ca kho desanāya atthaṃ ajānantānañca appaṭipajjantānañca vasena. Jānantānaṃ pana paṭipajjantānañca desanāya kāyaparissamopi satthu aparissamova, tenāha bhagavā ‘‘na ca maṃ dhammādhikaraṇaṃ vihesetī’’ti. Teneva vuttaṃ ‘‘yā ajānantānaṃ desanā nāma, so mama kilamatho assā’’ti.

    అపిస్సూతి సమ్పిణ్డనత్థే నిపాతో. సో న కేవలం ఏతదహోసి, ఇమాపి గాథా పటిభంసూతి దీపేతి. భగవన్తన్తి పటిసద్దయోగేన సామిఅత్థే ఉపయోగవచనన్తి ఆహ ‘‘భగవతో’’తి. వుద్ధిప్పత్తా అచ్ఛరియా వా అనచ్ఛరియా. వుద్ధిఅత్థోపి హి అ-కారో హోతి యథా ‘‘అసేక్ఖా ధమ్మా’’తి. కప్పానం చత్తారి అసఙ్ఖ్యేయ్యాని సతసహస్సఞ్చ సదేవకస్స లోకస్స ధమ్మసంవిభాగకరణత్థమేవ పారమియో పూరేత్వా ఇదాని సమధిగతధమ్మరజ్జస్స తత్థ అప్పోస్సుక్కతాపత్తిదీపనత్తా గాథాత్థస్స అనుఅచ్ఛరియతా తస్స వుద్ధిప్పత్తి చ వేదితబ్బా. అత్థద్వారేన హి గాథానం అనచ్ఛరియతా. గోచరా అహేసున్తి ఉపట్ఠహంసు, ఉపట్ఠానఞ్చ వితక్కయితబ్బతాతి ఆహ ‘‘పరివితక్కయితబ్బభావం పాపుణింసూ’’తి.

    Apissūti sampiṇḍanatthe nipāto. So na kevalaṃ etadahosi, imāpi gāthā paṭibhaṃsūti dīpeti. Bhagavantanti paṭisaddayogena sāmiatthe upayogavacananti āha ‘‘bhagavato’’ti. Vuddhippattā acchariyā vā anacchariyā. Vuddhiatthopi hi a-kāro hoti yathā ‘‘asekkhā dhammā’’ti. Kappānaṃ cattāri asaṅkhyeyyāni satasahassañca sadevakassa lokassa dhammasaṃvibhāgakaraṇatthameva pāramiyo pūretvā idāni samadhigatadhammarajjassa tattha appossukkatāpattidīpanattā gāthātthassa anuacchariyatā tassa vuddhippatti ca veditabbā. Atthadvārena hi gāthānaṃ anacchariyatā. Gocarā ahesunti upaṭṭhahaṃsu, upaṭṭhānañca vitakkayitabbatāti āha ‘‘parivitakkayitabbabhāvaṃ pāpuṇiṃsū’’ti.

    కిచ్ఛేనాతి న దుక్ఖప్పటిపదాయ. బుద్ధానఞ్హి చత్తారోపి మగ్గా సుఖప్పటిపదావ హోన్తి. పారమీపూరణకాలే పన సరాగసదోససమోహస్సేవ సతో ఆగతాగతానం యాచకానం అలఙ్కతప్పటియత్తం సీసం కన్తిత్వా గలలోహితం నీహరిత్వా సుఅఞ్జితాని అక్ఖీని ఉప్పాటేత్వా కులవంసప్పదీపం పుత్తం మనాపచారినిం భరియన్తి ఏవమాదీని దేన్తస్స అఞ్ఞాని చ ఖన్తివాదిసదిసేసు అత్తభావేసు ఛేజ్జభేజ్జాదీని పాపుణన్తస్స ఆగమనీయపటిపదం సన్ధాయేతం వుత్తం. -ఇతి వా బ్యత్తన్తి ఏతస్మిం అత్థే నిపాతో. ఏకంసత్థేతి కేచి. బ్యత్తం ఏకంసేన వా అలం నిప్పయోజనం ఏవం కిచ్ఛేన అధిగతం ధమ్మం దేసేతున్తి యోజనా. హలన్తి వా అలన్తి ఇమినా సమానత్థం పదం ‘‘హలన్తి వదామీ’’తిఆదీసు వియ. ‘‘పకాసిత’’న్తిపి పఠన్తి, దేసితన్తి అత్థో. ఏవం కిచ్ఛేన అధిగతస్స ధమ్మస్స అలం దేసితం పరియత్తం దేసితం, కో అత్థో దేసితేనాతి వుత్తం హోతి. రాగదోసపరేతేహీతి రాగదోసఫుట్ఠేహి, ఫుట్ఠవిసేన వియ సప్పేన రాగేన దోసేన చ సమ్ఫుట్ఠేహి అభిభూతేహీతి అత్థో. అథ వా రాగదోసపరేతేహీతి రాగదోసానుగతేహి, రాగేన చ దోసేన చ అనుబన్ధేహీతి అత్థో.

    Kicchenāti na dukkhappaṭipadāya. Buddhānañhi cattāropi maggā sukhappaṭipadāva honti. Pāramīpūraṇakāle pana sarāgasadosasamohasseva sato āgatāgatānaṃ yācakānaṃ alaṅkatappaṭiyattaṃ sīsaṃ kantitvā galalohitaṃ nīharitvā suañjitāni akkhīni uppāṭetvā kulavaṃsappadīpaṃ puttaṃ manāpacāriniṃ bhariyanti evamādīni dentassa aññāni ca khantivādisadisesu attabhāvesu chejjabhejjādīni pāpuṇantassa āgamanīyapaṭipadaṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ. Ha-iti vā byattanti etasmiṃ atthe nipāto. Ekaṃsattheti keci. Ha byattaṃ ekaṃsena vā alaṃ nippayojanaṃ evaṃ kicchena adhigataṃ dhammaṃ desetunti yojanā. Halanti vā alanti iminā samānatthaṃ padaṃ ‘‘halanti vadāmī’’tiādīsu viya. ‘‘Pakāsita’’ntipi paṭhanti, desitanti attho. Evaṃ kicchena adhigatassa dhammassa alaṃ desitaṃ pariyattaṃ desitaṃ, ko attho desitenāti vuttaṃ hoti. Rāgadosaparetehīti rāgadosaphuṭṭhehi, phuṭṭhavisena viya sappena rāgena dosena ca samphuṭṭhehi abhibhūtehīti attho. Atha vā rāgadosaparetehīti rāgadosānugatehi, rāgena ca dosena ca anubandhehīti attho.

    పటిసోతగామిన్తి (దీ॰ ని॰ అట్ఠ॰ ౨.౬౫; మ॰ ని॰ అట్ఠ॰ ౧.౨౮౧; సం॰ ని॰ అట్ఠ॰ ౧.౧.౧౭౨) నిచ్చగాహాదీనం పటిసోతం అనిచ్చం దుక్ఖమనత్తా అసుభన్తి ఏవం గతం పవత్తం చతుసచ్చధమ్మన్తి అత్థో. రాగరత్తాతి కామరాగేన భవరాగేన దిట్ఠిరాగేన చ రత్తా. న దక్ఖన్తీతి అనిచ్చం దుక్ఖమనత్తా అసుభన్తి ఇమినా సభావేన న పస్సిస్సన్తి, తే అపస్సన్తే కో సక్ఖిస్సతి అనిచ్చన్తిఆదినా సభావేన యాథావతో ధమ్మం జానాపేతున్తి అధిప్పాయో. రాగదోసపరేతతాపి నేసం సమ్ముళ్హభావేనేవాతి ఆహ ‘‘తమోఖన్ధేన ఆవుటా’’తి, అవిజ్జారాసినా అజ్ఝోత్థటాతి అత్థో.

    Paṭisotagāminti (dī. ni. aṭṭha. 2.65; ma. ni. aṭṭha. 1.281; saṃ. ni. aṭṭha. 1.1.172) niccagāhādīnaṃ paṭisotaṃ aniccaṃ dukkhamanattā asubhanti evaṃ gataṃ pavattaṃ catusaccadhammanti attho. Rāgarattāti kāmarāgena bhavarāgena diṭṭhirāgena ca rattā. Na dakkhantīti aniccaṃ dukkhamanattā asubhanti iminā sabhāvena na passissanti, te apassante ko sakkhissati aniccantiādinā sabhāvena yāthāvato dhammaṃ jānāpetunti adhippāyo. Rāgadosaparetatāpi nesaṃ sammuḷhabhāvenevāti āha ‘‘tamokhandhena āvuṭā’’ti, avijjārāsinā ajjhotthaṭāti attho.

    అప్పోస్సుక్కతాయ చిత్తం నమతీతి కస్మా పనస్స ఏవం చిత్తం నమి, నను ఏస ‘‘ముత్తోహం మోచేస్సామి, తిణ్ణోహం తారేస్సామి,

    Appossukkatāya cittaṃ namatīti kasmā panassa evaṃ cittaṃ nami, nanu esa ‘‘muttohaṃ mocessāmi, tiṇṇohaṃ tāressāmi,

    కిం మే అఞ్ఞాతవేసేన, ధమ్మం సచ్ఛికతేనిధ;

    Kiṃ me aññātavesena, dhammaṃ sacchikatenidha;

    సబ్బఞ్ఞుతం పాపుణిత్వా, తారయిస్సం సదేవక’’న్తి. (బు॰ వం॰ ౨.౫౫) –

    Sabbaññutaṃ pāpuṇitvā, tārayissaṃ sadevaka’’nti. (bu. vaṃ. 2.55) –

    పత్థనం కత్వా పారమియో పూరేత్వా సబ్బఞ్ఞుతం పత్తోతి? సచ్చమేవ, తదేవ పచ్చవేక్ఖణానుభావేన పనస్స ఏవం చిత్తం నమి. తస్స హి సబ్బఞ్ఞుతం పత్వా సత్తానం కిలేసగహనతం ధమ్మస్స చ గమ్భీరతం పచ్చవేక్ఖన్తస్స సత్తానం కిలేసగహనతా చ ధమ్మగమ్భీరతా చ సబ్బాకారేన పాకటా జాతా. అథస్స ‘‘ఇమే సత్తా కఞ్జియపుణ్ణలాబు వియ తక్కభరితచాటి వియ వసాతేలపీతపిలోతికా వియ అఞ్జనమక్ఖితహత్థో వియ చ కిలేసభరితా అతిసంకిలిట్ఠా రాగరత్తా దోసదుట్ఠా మోహముళ్హా, తే కిం నామ పటివిజ్ఝిస్సన్తీ’’తి చిన్తయతో కిలేసగహనపచ్చవేక్ఖణానుభావేనపి ఏవం చిత్తం నమి.

    Patthanaṃ katvā pāramiyo pūretvā sabbaññutaṃ pattoti? Saccameva, tadeva paccavekkhaṇānubhāvena panassa evaṃ cittaṃ nami. Tassa hi sabbaññutaṃ patvā sattānaṃ kilesagahanataṃ dhammassa ca gambhīrataṃ paccavekkhantassa sattānaṃ kilesagahanatā ca dhammagambhīratā ca sabbākārena pākaṭā jātā. Athassa ‘‘ime sattā kañjiyapuṇṇalābu viya takkabharitacāṭi viya vasātelapītapilotikā viya añjanamakkhitahattho viya ca kilesabharitā atisaṃkiliṭṭhā rāgarattā dosaduṭṭhā mohamuḷhā, te kiṃ nāma paṭivijjhissantī’’ti cintayato kilesagahanapaccavekkhaṇānubhāvenapi evaṃ cittaṃ nami.

    ‘‘అయం ధమ్మో పథవీసన్ధారకఉదకక్ఖన్ధో వియ గమ్భీరో, పబ్బతేన పటిచ్ఛాదేత్వా ఠపితో సాసపో వియ దుద్దసో, సతధా భిన్నస్స వాలస్స కోటి వియ అణు. మయా హి ఇమం ధమ్మం పటివిజ్ఝితుం వాయమన్తేన అదిన్నం దానం నామ నత్థి, అరక్ఖితం సీలం నామ నత్థి, అపరిపూరితా కాచి పారమీ నామ నత్థి, తస్స మే నిరుస్సాహం వియ మారబలం విధమన్తస్సపి పథవీ న కమ్పిత్థ, పఠమయామే పుబ్బేనివాసం అనుస్సరన్తస్సపి న కమ్పిత్థ, మజ్ఝిమయామే దిబ్బచక్ఖుం విసోధేన్తస్సపి న కమ్పిత్థ, పచ్ఛిమయామే పన పటిచ్చసముప్పాదం పటివిజ్ఝన్తస్సేవ మే దససహస్సిలోకధాతు కమ్పిత్థ. ఇతి మాదిసేనపి తిక్ఖఞాణేన కిచ్ఛేనేవాయం ధమ్మో పటివిద్ధో, తం లోకియమహాజనా కథం పటివిజ్ఝిస్సన్తీ’’తి ధమ్మగమ్భీరతాయ పచ్చవేక్ఖణానుభావేనపి ఏవం చిత్తం నమీతి వేదితబ్బం.

    ‘‘Ayaṃ dhammo pathavīsandhārakaudakakkhandho viya gambhīro, pabbatena paṭicchādetvā ṭhapito sāsapo viya duddaso, satadhā bhinnassa vālassa koṭi viya aṇu. Mayā hi imaṃ dhammaṃ paṭivijjhituṃ vāyamantena adinnaṃ dānaṃ nāma natthi, arakkhitaṃ sīlaṃ nāma natthi, aparipūritā kāci pāramī nāma natthi, tassa me nirussāhaṃ viya mārabalaṃ vidhamantassapi pathavī na kampittha, paṭhamayāme pubbenivāsaṃ anussarantassapi na kampittha, majjhimayāme dibbacakkhuṃ visodhentassapi na kampittha, pacchimayāme pana paṭiccasamuppādaṃ paṭivijjhantasseva me dasasahassilokadhātu kampittha. Iti mādisenapi tikkhañāṇena kicchenevāyaṃ dhammo paṭividdho, taṃ lokiyamahājanā kathaṃ paṭivijjhissantī’’ti dhammagambhīratāya paccavekkhaṇānubhāvenapi evaṃ cittaṃ namīti veditabbaṃ.

    అపిచ బ్రహ్మునా యాచితే దేసేతుకామతాయపిస్స ఏవం చిత్తం నమి. జానాతి హి భగవా ‘‘మమ అప్పోస్సుక్కతాయ చిత్తే నమమానే మహాబ్రహ్మా ధమ్మదేసనం యాచిస్సతి, ఇమే చ సత్తా బ్రహ్మగరుకా, తే ‘సత్థా కిర ధమ్మం న దేసేతుకామో అహోసి, అథ నం మహాబ్రహ్మా యాచిత్వా దేసాపేతి, సన్తో వత భో ధమ్మో పణీతో’తి మఞ్ఞమానా సుస్సూసిస్సన్తీ’’తి. ఇదమ్పిస్స కారణం పటిచ్చ అప్పోస్సుక్కతాయ చిత్తం నమి, నో ధమ్మదేసనాయాతి వేదితబ్బం.

    Apica brahmunā yācite desetukāmatāyapissa evaṃ cittaṃ nami. Jānāti hi bhagavā ‘‘mama appossukkatāya citte namamāne mahābrahmā dhammadesanaṃ yācissati, ime ca sattā brahmagarukā, te ‘satthā kira dhammaṃ na desetukāmo ahosi, atha naṃ mahābrahmā yācitvā desāpeti, santo vata bho dhammo paṇīto’ti maññamānā sussūsissantī’’ti. Idampissa kāraṇaṃ paṭicca appossukkatāya cittaṃ nami, no dhammadesanāyāti veditabbaṃ.

    . సహమ్పతిస్సాతి సో కిర కస్సపస్స భగవతో సాసనే సహకో నామ థేరో పఠమజ్ఝానం నిబ్బత్తేత్వా పఠమజ్ఝానభూమియం కప్పాయుకబ్రహ్మా హుత్వా నిబ్బత్తో, తత్ర నం సహమ్పతి బ్రహ్మాతి సఞ్జానన్తి. తం సన్ధాయాహ ‘‘బ్రహ్మునో సహమ్పతిస్సా’’తి. నస్సతి వతాతి సో కిర ఇమం సద్దం తథా నిచ్ఛారేతి, యథా దససహస్సిలోకధాతుబ్రహ్మానో సుత్వా సబ్బే సన్నిపతింసు. అప్పరజక్ఖజాతికాతి పఞ్ఞామయే అక్ఖిమ్హి అప్పం పరిత్తం రాగదోసమోహరజం ఏతేసం ఏవంసభావాతి అప్పరజక్ఖజాతికా. అప్పం రాగాదిరజం యేసం తే సభావా అప్పరజక్ఖజాతికాతి ఏవమేత్థ అత్థో దట్ఠబ్బో. అస్సవనతాతి ‘‘సయం అభిఞ్ఞా’’తిఆదీసు వియ కరణత్థే పచ్చత్తవచనం, అస్సవనతాయాతి అత్థో. భవిస్సన్తీతి పురిమబుద్ధేసు దసపుఞ్ఞకిరియవసేన కతాధికారా పరిపాకగతపదుమాని వియ సూరియరస్మిసమ్ఫస్సం ధమ్మదేసనంయేవ ఆకఙ్ఖమానా చతుప్పదికగాథావసానే అరియభూమిం ఓక్కమనారహా న ఏకో, న ద్వే, అనేకసతసహస్సా ధమ్మస్స అఞ్ఞాతారో భవిస్సన్తీతి దస్సేతి.

    8.Sahampatissāti so kira kassapassa bhagavato sāsane sahako nāma thero paṭhamajjhānaṃ nibbattetvā paṭhamajjhānabhūmiyaṃ kappāyukabrahmā hutvā nibbatto, tatra naṃ sahampati brahmāti sañjānanti. Taṃ sandhāyāha ‘‘brahmuno sahampatissā’’ti. Nassati vatāti so kira imaṃ saddaṃ tathā nicchāreti, yathā dasasahassilokadhātubrahmāno sutvā sabbe sannipatiṃsu. Apparajakkhajātikāti paññāmaye akkhimhi appaṃ parittaṃ rāgadosamoharajaṃ etesaṃ evaṃsabhāvāti apparajakkhajātikā. Appaṃ rāgādirajaṃ yesaṃ te sabhāvā apparajakkhajātikāti evamettha attho daṭṭhabbo. Assavanatāti ‘‘sayaṃ abhiññā’’tiādīsu viya karaṇatthe paccattavacanaṃ, assavanatāyāti attho. Bhavissantīti purimabuddhesu dasapuññakiriyavasena katādhikārā paripākagatapadumāni viya sūriyarasmisamphassaṃ dhammadesanaṃyeva ākaṅkhamānā catuppadikagāthāvasāne ariyabhūmiṃ okkamanārahā na eko, na dve, anekasatasahassā dhammassa aññātāro bhavissantīti dasseti.

    పాతురహోసీతి పాతుభవి. సమలేహి చిన్తితోతి సమలేహి పూరణకస్సపాదీహి ఛహి సత్థారేహి చిన్తితో. తే హి పురేతరం ఉప్పజ్జిత్వా సకలజమ్బుదీపే కణ్టకే పత్థరమానా వియ విసం సిఞ్చమానా వియ చ సమలం మిచ్ఛాదిట్ఠిధమ్మం దేసయింసు. తే కిర బుద్ధకోలాహలానుస్సవేన సఞ్జాతకుతూహలా లోకం వఞ్చేత్వా కోహఞ్ఞే ఠత్వా సబ్బఞ్ఞుతం పటిజానన్తా యం కిఞ్చి అధమ్మంయేవ ధమ్మోతి దీపేసుం. అపాపురేతన్తి వివర ఏతం. అమతస్స ద్వారన్తి అమతస్స నిబ్బానస్స ద్వారభూతం అరియమగ్గం. ఇదం వుత్తం హోతి – ఏతం కస్సపస్స భగవతో సాసనన్తరధానతో పభుతి పిహితం నిబ్బాననగరస్స మహాద్వారం అరియమగ్గం సద్ధమ్మదేసనాహత్థేన అపాపుర వివర ఉగ్ఘాటేహీతి. సుణన్తు ధమ్మం విమలేనానుబుద్ధన్తి ఇమే సత్తా రాగాదిమలానం అభావతో విమలేన సమ్మాసమ్బుద్ధేన అనుబుద్ధం చతుసచ్చధమ్మం సుణన్తు తావ భగవాతి యాచతి.

    Pāturahosīti pātubhavi. Samalehi cintitoti samalehi pūraṇakassapādīhi chahi satthārehi cintito. Te hi puretaraṃ uppajjitvā sakalajambudīpe kaṇṭake pattharamānā viya visaṃ siñcamānā viya ca samalaṃ micchādiṭṭhidhammaṃ desayiṃsu. Te kira buddhakolāhalānussavena sañjātakutūhalā lokaṃ vañcetvā kohaññe ṭhatvā sabbaññutaṃ paṭijānantā yaṃ kiñci adhammaṃyeva dhammoti dīpesuṃ. Apāpuretanti vivara etaṃ. Amatassa dvāranti amatassa nibbānassa dvārabhūtaṃ ariyamaggaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – etaṃ kassapassa bhagavato sāsanantaradhānato pabhuti pihitaṃ nibbānanagarassa mahādvāraṃ ariyamaggaṃ saddhammadesanāhatthena apāpura vivara ugghāṭehīti. Suṇantu dhammaṃ vimalenānubuddhanti ime sattā rāgādimalānaṃ abhāvato vimalena sammāsambuddhena anubuddhaṃ catusaccadhammaṃ suṇantu tāva bhagavāti yācati.

    సేలపబ్బతో ఉచ్చో హోతి థిరో చ, న పంసుపబ్బతో మిస్సకపబ్బతో వాతి ఆహ ‘‘సేలే యథా పబ్బతముద్ధనిట్ఠితో’’తి. తస్సత్థో ‘‘సేలమయే ఏకగ్ఘనే పబ్బతముద్ధని యథాఠితోవ. న హి తత్థ ఠితస్స దస్సనత్థం గీవుక్ఖిపనపసారణాదికిచ్చం అత్థీ’’తి. తథూపమన్తి తప్పటిభాగం సేలపబ్బతూపమం. ధమ్మమయం పాసాదన్తి లోకుత్తరధమ్మమాహ. సో హి సబ్బసో పసాదావహో సబ్బధమ్మే అతిక్కమ్మ అబ్భుగ్గతట్ఠేన పాసాదసదిసో చ, పఞ్ఞాపరియాయో వా ఇధ ధమ్మ-సద్దో. పఞ్ఞా హి అబ్భుగ్గతట్ఠేన పాసాదోతి అభిధమ్మే నిద్దిట్ఠా. తథా చాహ –

    Selapabbato ucco hoti thiro ca, na paṃsupabbato missakapabbato vāti āha ‘‘sele yathā pabbatamuddhaniṭṭhito’’ti. Tassattho ‘‘selamaye ekagghane pabbatamuddhani yathāṭhitova. Na hi tattha ṭhitassa dassanatthaṃ gīvukkhipanapasāraṇādikiccaṃ atthī’’ti. Tathūpamanti tappaṭibhāgaṃ selapabbatūpamaṃ. Dhammamayaṃ pāsādanti lokuttaradhammamāha. So hi sabbaso pasādāvaho sabbadhamme atikkamma abbhuggataṭṭhena pāsādasadiso ca, paññāpariyāyo vā idha dhamma-saddo. Paññā hi abbhuggataṭṭhena pāsādoti abhidhamme niddiṭṭhā. Tathā cāha –

    ‘‘పఞ్ఞాపాసాదమారుయ్హ, అసోకో సోకినిం పజం;

    ‘‘Paññāpāsādamāruyha, asoko sokiniṃ pajaṃ;

    పబ్బతట్ఠోవ భూమట్ఠే, ధీరో బాలే అవేక్ఖతీ’’తి. (ధ॰ ప॰ ౨౮);

    Pabbataṭṭhova bhūmaṭṭhe, dhīro bāle avekkhatī’’ti. (dha. pa. 28);

    అయం పనేత్థ సఙ్ఖేపత్థో – యథా సేలపబ్బతముద్ధని యథాఠితోవ చక్ఖుమా పురిసో సమన్తతో జనతం పస్సేయ్య, తథా త్వమ్పి సుమేధ సున్దరపఞ్ఞ సబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణేన సమన్తచక్ఖు భగవా ధమ్మమయం పఞ్ఞామయం పాసాదమారుయ్హ సయం అపేతసోకో సోకావతిణ్ణం జాతిజరాభిభూతం జనతం అవేక్ఖస్సు ఉపధారయ ఉపపరిక్ఖాతి. అయం పనేత్థ అధిప్పాయో – యథా హి పబ్బతపాదే సమన్తా మహన్తం ఖేత్తం కత్వా తత్థ కేదారపాళీసు కుటికాయో కత్వా రత్తిం అగ్గిం జాలేయ్యుం, చతురఙ్గసమన్నాగతఞ్చ అన్ధకారం అస్స, అథ తస్స పబ్బతస్స మత్థకే ఠత్వా చక్ఖుమతో పురిసస్స భూమిం ఓలోకయతో నేవ ఖేత్తం, న కేదారపాళియో, న కుటియో, న తత్థ సయితమనుస్సా పఞ్ఞాయేయ్యుం అనుజ్జలభావతో, కుటికాసు పన అగ్గిజాలామత్తమేవ పఞ్ఞాయేయ్య ఉజ్జలభావతో, ఏవం ధమ్మపాసాదం ఆరుయ్హ సత్తనికాయం ఓలోకయతో తథాగతస్స యే తే అకతకల్యాణా సత్తా, తే ఏకవిహారే దక్ఖిణజాణుపస్సే నిసిన్నాపి బుద్ధచక్ఖుస్స ఆపాథం నాగచ్ఛన్తి ఞాణగ్గినా అనుజ్జలభావతో అనుళారభావతో చ, రత్తిం ఖిత్తా సరా వియ హోన్తి. యే పన కతకల్యాణా వేనేయ్యపుగ్గలా, తే ఏవస్స దూరేపి ఠితా ఆపాథమాగచ్ఛన్తి పరిపక్కఞాణగ్గితాయ సముజ్జలభావతో ఉళారసన్తానతాయ చ, సో అగ్గి వియ హిమవన్తపబ్బతో వియ చ. వుత్తమ్పి చేతం –

    Ayaṃ panettha saṅkhepattho – yathā selapabbatamuddhani yathāṭhitova cakkhumā puriso samantato janataṃ passeyya, tathā tvampi sumedha sundarapañña sabbaññutaññāṇena samantacakkhu bhagavā dhammamayaṃ paññāmayaṃ pāsādamāruyha sayaṃ apetasoko sokāvatiṇṇaṃ jātijarābhibhūtaṃ janataṃ avekkhassu upadhāraya upaparikkhāti. Ayaṃ panettha adhippāyo – yathā hi pabbatapāde samantā mahantaṃ khettaṃ katvā tattha kedārapāḷīsu kuṭikāyo katvā rattiṃ aggiṃ jāleyyuṃ, caturaṅgasamannāgatañca andhakāraṃ assa, atha tassa pabbatassa matthake ṭhatvā cakkhumato purisassa bhūmiṃ olokayato neva khettaṃ, na kedārapāḷiyo, na kuṭiyo, na tattha sayitamanussā paññāyeyyuṃ anujjalabhāvato, kuṭikāsu pana aggijālāmattameva paññāyeyya ujjalabhāvato, evaṃ dhammapāsādaṃ āruyha sattanikāyaṃ olokayato tathāgatassa ye te akatakalyāṇā sattā, te ekavihāre dakkhiṇajāṇupasse nisinnāpi buddhacakkhussa āpāthaṃ nāgacchanti ñāṇagginā anujjalabhāvato anuḷārabhāvato ca, rattiṃ khittā sarā viya honti. Ye pana katakalyāṇā veneyyapuggalā, te evassa dūrepi ṭhitā āpāthamāgacchanti paripakkañāṇaggitāya samujjalabhāvato uḷārasantānatāya ca, so aggi viya himavantapabbato viya ca. Vuttampi cetaṃ –

    ‘‘దూరే సన్తో పకాసేన్తి, హిమవన్తోవ పబ్బతో;

    ‘‘Dūre santo pakāsenti, himavantova pabbato;

    అసన్తేత్థ న దిస్సన్తి, రత్తిం ఖిత్తా యథా సరా’’తి. (ధ॰ ప॰ ౩౦౪);

    Asantettha na dissanti, rattiṃ khittā yathā sarā’’ti. (dha. pa. 304);

    ఉట్ఠేహీతి భగవతో ధమ్మదేసనత్థం చారికచరణం యాచన్తో భణతి. ఉట్ఠేహీతి వా ధమ్మదేసనాయ అప్పోస్సుక్కతాసఙ్ఖాతసఙ్కోచాపత్తితో కిలాసుభావతో ఉట్ఠహ. వీరాతిఆదీసు భగవా సాతిసయచతుబ్బిధసమ్మప్పధానవీరియవన్తతాయ వీరో, దేవపుత్తమచ్చుకిలేసాభిసఙ్ఖారానం విజితత్తా విజితసఙ్గామో, జాతికన్తారాదితో వేనేయ్యసత్థం వాహనసమత్థతాయ నిబ్బానసఙ్ఖాతం ఖేమప్పదేసం సమ్పాపనసమత్థతాయ సత్థవాహో, కామచ్ఛన్దఇణస్స అభావతో అణణోతి వేదితబ్బో. యో హి పరేసం ఇణం గహేత్వా వినాసేతి, సో తేహి ‘‘ఇణం దేహీ’’తి తజ్జమానోపి ఫరుసం వుచ్చమానోపి వమ్భమానోపి వధియమానోపి కిఞ్చి పటిప్పహరితుం న సక్కోతి, సబ్బం తితిక్ఖతి. తితిక్ఖకారణఞ్హిస్స తం ఇణం హోతి, ఏవమేవ యో యమ్హి కామచ్ఛన్దేన రజ్జతి, తణ్హాగహణేన తం వత్థుం గణ్హాతి, సో తేన ఫరుసం వుచ్చమానోపి వమ్భమానోపి వధియమానోపి కిఞ్చి పటిప్పహరితుం న సక్కోతి, సబ్బం తితిక్ఖతి. తితిక్ఖకారణఞ్హిస్స సో కామచ్ఛన్దో హోతి ఘరసామికేహి విహేఠియమానానం ఇత్థీనం వియ. కస్మా? ఇణసదిసత్తా కామచ్ఛన్దస్స.

    Uṭṭhehīti bhagavato dhammadesanatthaṃ cārikacaraṇaṃ yācanto bhaṇati. Uṭṭhehīti vā dhammadesanāya appossukkatāsaṅkhātasaṅkocāpattito kilāsubhāvato uṭṭhaha. Vīrātiādīsu bhagavā sātisayacatubbidhasammappadhānavīriyavantatāya vīro, devaputtamaccukilesābhisaṅkhārānaṃ vijitattā vijitasaṅgāmo, jātikantārādito veneyyasatthaṃ vāhanasamatthatāya nibbānasaṅkhātaṃ khemappadesaṃ sampāpanasamatthatāya satthavāho, kāmacchandaiṇassa abhāvato aṇaṇoti veditabbo. Yo hi paresaṃ iṇaṃ gahetvā vināseti, so tehi ‘‘iṇaṃ dehī’’ti tajjamānopi pharusaṃ vuccamānopi vambhamānopi vadhiyamānopi kiñci paṭippaharituṃ na sakkoti, sabbaṃ titikkhati. Titikkhakāraṇañhissa taṃ iṇaṃ hoti, evameva yo yamhi kāmacchandena rajjati, taṇhāgahaṇena taṃ vatthuṃ gaṇhāti, so tena pharusaṃ vuccamānopi vambhamānopi vadhiyamānopi kiñci paṭippaharituṃ na sakkoti, sabbaṃ titikkhati. Titikkhakāraṇañhissa so kāmacchando hoti gharasāmikehi viheṭhiyamānānaṃ itthīnaṃ viya. Kasmā? Iṇasadisattā kāmacchandassa.

    . అజ్ఝేసనన్తి గరుట్ఠానీయం పయిరుపాసిత్వా గరుతరం పయోజనం ఉద్దిస్స అభిపత్థనా అజ్ఝేసనా, సాపి అత్థతో యాచనా ఏవ. బుద్ధచక్ఖునాతి ఇన్ద్రియపరోపరియత్తఞాణేన చ ఆసయానుసయఞాణేన చ. ఇమేసఞ్హి ద్విన్నం ఞాణానం బుద్ధచక్ఖూతి నామం, సబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణస్స సమన్తచక్ఖూతి . హేట్ఠిమానం తిణ్ణం మగ్గఞాణానం ధమ్మచక్ఖూతి. అప్పరజక్ఖేతిఆదీసు యేసం వుత్తనయేనేవ పఞ్ఞాచక్ఖుమ్హి రాగాదిరజం అప్పం, తే అప్పరజక్ఖా. యేసం తం మహన్తం, తే మహారజక్ఖా. యేసం సద్ధాదీని ఇన్ద్రియాని తిక్ఖాని, తే తిక్ఖిన్ద్రియా. యేసం తాని ముదూని, తే ముదిన్ద్రియా. యేసం తేయేవ సద్ధాదయో ఆకారా సున్దరా, తే స్వాకారా. యే కథితకారణం సల్లక్ఖేన్తి, సుఖేన సక్కా హోన్తి విఞ్ఞాపేతుం, తే సువిఞ్ఞాపయా. యే పరలోకఞ్చేవ వజ్జఞ్చ భయతో పస్సన్తి, తే పరలోకవజ్జభయదస్సావినో నామ.

    9.Ajjhesananti garuṭṭhānīyaṃ payirupāsitvā garutaraṃ payojanaṃ uddissa abhipatthanā ajjhesanā, sāpi atthato yācanā eva. Buddhacakkhunāti indriyaparopariyattañāṇena ca āsayānusayañāṇena ca. Imesañhi dvinnaṃ ñāṇānaṃ buddhacakkhūti nāmaṃ, sabbaññutaññāṇassa samantacakkhūti . Heṭṭhimānaṃ tiṇṇaṃ maggañāṇānaṃ dhammacakkhūti. Apparajakkhetiādīsu yesaṃ vuttanayeneva paññācakkhumhi rāgādirajaṃ appaṃ, te apparajakkhā. Yesaṃ taṃ mahantaṃ, te mahārajakkhā. Yesaṃ saddhādīni indriyāni tikkhāni, te tikkhindriyā. Yesaṃ tāni mudūni, te mudindriyā. Yesaṃ teyeva saddhādayo ākārā sundarā, te svākārā. Ye kathitakāraṇaṃ sallakkhenti, sukhena sakkā honti viññāpetuṃ, te suviññāpayā. Ye paralokañceva vajjañca bhayato passanti, te paralokavajjabhayadassāvino nāma.

    ఉప్పలాని ఏత్థ సన్తీతి ఉప్పలినీ, గచ్ఛోపి జలాసయోపి, ఇధ పన జలాసయో అధిప్పేతో, తస్మా ఉప్పలినియన్తి ఉప్పలవనేతి ఏవమత్థో గహేతబ్బో. ఇతో పరేసుపి ఏసేవ నయో. అన్తోనిముగ్గపోసీనీతి యాని ఉదకస్స అన్తో నిముగ్గానేవ హుత్వా పుస్సన్తి వడ్ఢన్తి, తాని అన్తోనిముగ్గపోసీని. ఉదకం అచ్చుగ్గమ్మ తిట్ఠన్తీతి ఉదకం అతిక్కమిత్వా తిట్ఠన్తి. తత్థ యాని అచ్చుగ్గమ్మ ఠితాని సూరియరస్మిసమ్ఫస్సం ఆగమయమానాని, తాని అజ్జ పుప్ఫనకాని. యాని సమోదకం ఠితాని, తాని స్వే పుప్ఫనకాని. యాని ఉదకా అనుగ్గతాని అన్తోనిముగ్గపోసీని, తాని తతియదివసే పుప్ఫనకాని. ఉదకా పన అనుగ్గతాని అఞ్ఞానిపి సరోగఉప్పలాదీని నామ అత్థి, యాని నేవ పుప్ఫిస్సన్తి మచ్ఛకచ్ఛపభక్ఖానేవ భవిస్సన్తి, తాని పాళిం నారుళ్హాని, ఆహరిత్వా పన దీపేతబ్బానీతి అట్ఠకథాయం పకాసితాని. యథేవ హి తాని చతుబ్బిధాని పుప్ఫాని, ఏవమేవ ఉగ్ఘటితఞ్ఞూ విపఞ్చితఞ్ఞూ నేయ్యో పదపరమోతి చత్తారో పుగ్గలా.

    Uppalāni ettha santīti uppalinī, gacchopi jalāsayopi, idha pana jalāsayo adhippeto, tasmā uppaliniyanti uppalavaneti evamattho gahetabbo. Ito paresupi eseva nayo. Antonimuggaposīnīti yāni udakassa anto nimuggāneva hutvā pussanti vaḍḍhanti, tāni antonimuggaposīni. Udakaṃ accuggamma tiṭṭhantīti udakaṃ atikkamitvā tiṭṭhanti. Tattha yāni accuggamma ṭhitāni sūriyarasmisamphassaṃ āgamayamānāni, tāni ajja pupphanakāni. Yāni samodakaṃ ṭhitāni, tāni sve pupphanakāni. Yāni udakā anuggatāni antonimuggaposīni, tāni tatiyadivase pupphanakāni. Udakā pana anuggatāni aññānipi sarogauppalādīni nāma atthi, yāni neva pupphissanti macchakacchapabhakkhāneva bhavissanti, tāni pāḷiṃ nāruḷhāni, āharitvā pana dīpetabbānīti aṭṭhakathāyaṃ pakāsitāni. Yatheva hi tāni catubbidhāni pupphāni, evameva ugghaṭitaññū vipañcitaññū neyyo padaparamoti cattāro puggalā.

    తత్థ యస్స పుగ్గలస్స సహ ఉదాహటవేలాయ ధమ్మాభిసమయో హోతి, అయం ‘‘చత్తారో సతిపట్ఠానా’’తిఆదినా నయేన సఙ్ఖిత్తేన మాతికాయ ఠపియమానాయ దేసనానుసారేన ఞాణం పేసేత్వా అరహత్తం గణ్హితుం సమత్థో పుగ్గలో ఉగ్ఘటితఞ్ఞూతి వుచ్చతి. యస్స పుగ్గలస్స సఙ్ఖిత్తేన భాసితస్స విత్థారేన అత్థే విభజియమానే ధమ్మాభిసమయో హోతి, అయం వుచ్చతి పుగ్గలో విపఞ్చితఞ్ఞూ. యస్స పుగ్గలస్స ఉద్దేసతో పరిపుచ్ఛతో యోనిసో మనసికరోతో కల్యాణమిత్తే సేవతో భజతో పయిరుపాసతో అనుపుబ్బేన ధమ్మాభిసమయో హోతి, అయం వుచ్చతి పుగ్గలో నేయ్యో. యస్స పుగ్గలస్స బహుమ్పి సుణతో బహుమ్పి భణతో బహుమ్పి ధారయతో బహుమ్పి వాచయతో న తాయ జాతియా ధమ్మాభిసమయో హోతి, తేన అత్తభావేన మగ్గం వా ఫలం వా అన్తమసో ఝానం వా విపస్సనం వా నిబ్బత్తేతుం న సక్కోతి, అయం వుచ్చతి పుగ్గలో పదపరమో. తత్థ భగవా ఉప్పలవనాదిసదిసం దససహస్సిలోకధాతుం ఓలోకేన్తో అజ్జ పుప్ఫనకాని వియ ఉగ్ఘటితఞ్ఞూ, స్వే పుప్ఫనకాని వియ విపఞ్చితఞ్ఞూ, తతియదివసే పుప్ఫనకాని వియ నేయ్యే, మచ్ఛకచ్ఛపభక్ఖపుప్ఫాని వియ పదపరమే చ అద్దస, పస్సన్తో చ ‘‘ఏత్తకా అప్పరజక్ఖా, ఏత్తకా మహారజక్ఖా, తత్రాపి ఏత్తకా ఉగ్ఘటితఞ్ఞూ’’తి ఏవం సబ్బాకారతోవ అద్దస.

    Tattha yassa puggalassa saha udāhaṭavelāya dhammābhisamayo hoti, ayaṃ ‘‘cattāro satipaṭṭhānā’’tiādinā nayena saṅkhittena mātikāya ṭhapiyamānāya desanānusārena ñāṇaṃ pesetvā arahattaṃ gaṇhituṃ samattho puggalo ugghaṭitaññūti vuccati. Yassa puggalassa saṅkhittena bhāsitassa vitthārena atthe vibhajiyamāne dhammābhisamayo hoti, ayaṃ vuccati puggalo vipañcitaññū. Yassa puggalassa uddesato paripucchato yoniso manasikaroto kalyāṇamitte sevato bhajato payirupāsato anupubbena dhammābhisamayo hoti, ayaṃ vuccati puggalo neyyo. Yassa puggalassa bahumpi suṇato bahumpi bhaṇato bahumpi dhārayato bahumpi vācayato na tāya jātiyā dhammābhisamayo hoti, tena attabhāvena maggaṃ vā phalaṃ vā antamaso jhānaṃ vā vipassanaṃ vā nibbattetuṃ na sakkoti, ayaṃ vuccati puggalo padaparamo. Tattha bhagavā uppalavanādisadisaṃ dasasahassilokadhātuṃ olokento ajja pupphanakāni viya ugghaṭitaññū, sve pupphanakāni viya vipañcitaññū, tatiyadivase pupphanakāni viya neyye, macchakacchapabhakkhapupphāni viya padaparame ca addasa, passanto ca ‘‘ettakā apparajakkhā, ettakā mahārajakkhā, tatrāpi ettakā ugghaṭitaññū’’ti evaṃ sabbākāratova addasa.

    తత్థ తిణ్ణం పుగ్గలానం ఇమస్మిఞ్ఞేవ అత్తభావే భగవతో ధమ్మదేసనా అత్థం సాధేతి. పదపరమానం అనాగతత్థాయ వాసనా హోతి. అథ భగవా ఇమేసం చతున్నం పుగ్గలానం అత్థావహం ధమ్మదేసనం విదిత్వా దేసేతుకమ్యతం ఉప్పాదేత్వా పున సబ్బేపి తీసు భవేసు సత్తే భబ్బాభబ్బవసేన ద్వే కోట్ఠాసే అకాసి. యే సన్ధాయ వుత్తం ‘‘యే తే సత్తా కమ్మావరణేన సమన్నాగతా విపాకావరణేన సమన్నాగతా కిలేసావరణేన సమన్నాగతా అస్సద్ధా అచ్ఛన్దికా దుప్పఞ్ఞా అభబ్బా నియామం ఓక్కమితుం కుసలేసు ధమ్మేసు సమ్మత్తం, ఇమే తే సత్తా అభబ్బా. కతమే తే సత్తా భబ్బా? యే తే సత్తా న కమ్మావరణేన…పే॰… ఇమే తే సత్తా భబ్బా’’తి (విభ॰ ౮౨౬-౮౨౭). తత్థ సబ్బేపి అభబ్బపుగ్గలే పహాయ భబ్బపుగ్గలేయేవ ఞాణేన పరిగ్గహేత్వా ‘‘ఏత్తకా రాగచరితా, ఏత్తకా దోస, మోహ, వితక్క, సద్ధా, బుద్ధిచరితా’’తి ఛ కోట్ఠాసే అకాసి, ఏవం కత్వా ధమ్మం దేసేస్సామీతి చిన్తేసి. ఏత్థ చ అప్పరజక్ఖాదిభబ్బాదివసేన ఆవజ్జేన్తస్స భగవతో తే సత్తా పుఞ్జపుఞ్జావ హుత్వా ఉపట్ఠహన్తి, న ఏకేకాతి దట్ఠబ్బం.

    Tattha tiṇṇaṃ puggalānaṃ imasmiññeva attabhāve bhagavato dhammadesanā atthaṃ sādheti. Padaparamānaṃ anāgatatthāya vāsanā hoti. Atha bhagavā imesaṃ catunnaṃ puggalānaṃ atthāvahaṃ dhammadesanaṃ viditvā desetukamyataṃ uppādetvā puna sabbepi tīsu bhavesu satte bhabbābhabbavasena dve koṭṭhāse akāsi. Ye sandhāya vuttaṃ ‘‘ye te sattā kammāvaraṇena samannāgatā vipākāvaraṇena samannāgatā kilesāvaraṇena samannāgatā assaddhā acchandikā duppaññā abhabbā niyāmaṃ okkamituṃ kusalesu dhammesu sammattaṃ, ime te sattā abhabbā. Katame te sattā bhabbā? Ye te sattā na kammāvaraṇena…pe… ime te sattā bhabbā’’ti (vibha. 826-827). Tattha sabbepi abhabbapuggale pahāya bhabbapuggaleyeva ñāṇena pariggahetvā ‘‘ettakā rāgacaritā, ettakā dosa, moha, vitakka, saddhā, buddhicaritā’’ti cha koṭṭhāse akāsi, evaṃ katvā dhammaṃ desessāmīti cintesi. Ettha ca apparajakkhādibhabbādivasena āvajjentassa bhagavato te sattā puñjapuñjāva hutvā upaṭṭhahanti, na ekekāti daṭṭhabbaṃ.

    పచ్చభాసీతి పతిఅభాసి. అపారుతాతి వివటా. అమతస్స ద్వారాతి అరియమగ్గో. సో హి అమతసఙ్ఖాతస్స నిబ్బానస్స ద్వారం, సో మయా వివరిత్వా ఠపితో మహాకరుణూపనిస్సయేన సయమ్భూఞాణేన అధిగతత్తాతి దస్సేతి. ‘‘అపారుతం తేసం అమతస్స ద్వార’’న్తి కేచి పఠన్తి. పముఞ్చన్తు సద్ధన్తి సబ్బే అత్తనో సద్ధం ముఞ్చన్తు విస్సజ్జేన్తు పవేదేన్తు, మయా దేసితే ధమ్మే మయి చ అత్తనో సద్దహనాకారం ఉట్ఠాపేన్తూతి అత్థో. పచ్ఛిమపదద్వయే అయమత్థో – అహఞ్హి అత్తనో పగుణం సుప్పవత్తితమ్పి ఇమం పణీతం ఉత్తమం ధమ్మం కాయవాచాకిలమథసఞ్ఞీ హుత్వా న భాసిం, న భాసిస్సామీతి చిన్తేసిం, ఇదాని పన సబ్బో జనో సద్ధాభాజనం ఉపనేతు, పూరేస్సామి నేసం సఙ్కప్పన్తి. అన్తరధాయీతి సత్థారం గన్ధమాలాదీహి పూజేత్వా అన్తరహితో, సకట్ఠానమేవ గతోతి అత్థో. సత్థుసన్తికఞ్హి ఉపగతానం దేవానం బ్రహ్మానఞ్చ తస్స పురతో అన్తరధానం నామ సకట్ఠానగమనమేవ.

    Paccabhāsīti patiabhāsi. Apārutāti vivaṭā. Amatassa dvārāti ariyamaggo. So hi amatasaṅkhātassa nibbānassa dvāraṃ, so mayā vivaritvā ṭhapito mahākaruṇūpanissayena sayambhūñāṇena adhigatattāti dasseti. ‘‘Apārutaṃ tesaṃ amatassa dvāra’’nti keci paṭhanti. Pamuñcantu saddhanti sabbe attano saddhaṃ muñcantu vissajjentu pavedentu, mayā desite dhamme mayi ca attano saddahanākāraṃ uṭṭhāpentūti attho. Pacchimapadadvaye ayamattho – ahañhi attano paguṇaṃ suppavattitampi imaṃ paṇītaṃ uttamaṃ dhammaṃ kāyavācākilamathasaññī hutvā na bhāsiṃ, na bhāsissāmīti cintesiṃ, idāni pana sabbo jano saddhābhājanaṃ upanetu, pūressāmi nesaṃ saṅkappanti. Antaradhāyīti satthāraṃ gandhamālādīhi pūjetvā antarahito, sakaṭṭhānameva gatoti attho. Satthusantikañhi upagatānaṃ devānaṃ brahmānañca tassa purato antaradhānaṃ nāma sakaṭṭhānagamanameva.

    బ్రహ్మయాచనకథావణ్ణనా నిట్ఠితా.

    Brahmayācanakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / వినయపిటక • Vinayapiṭaka / మహావగ్గపాళి • Mahāvaggapāḷi / ౫. బ్రహ్మయాచనకథా • 5. Brahmayācanakathā

    అట్ఠకథా • Aṭṭhakathā / వినయపిటక (అట్ఠకథా) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / మహావగ్గ-అట్ఠకథా • Mahāvagga-aṭṭhakathā / బ్రహ్మయాచనకథా • Brahmayācanakathā

    టీకా • Tīkā / వినయపిటక (టీకా) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / వజిరబుద్ధి-టీకా • Vajirabuddhi-ṭīkā / బ్రహ్మయాచనకథావణ్ణనా • Brahmayācanakathāvaṇṇanā

    టీకా • Tīkā / వినయపిటక (టీకా) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / విమతివినోదనీ-టీకా • Vimativinodanī-ṭīkā / బ్రహ్మయాచనకథావణ్ణనా • Brahmayācanakathāvaṇṇanā

    టీకా • Tīkā / వినయపిటక (టీకా) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / పాచిత్యాదియోజనాపాళి • Pācityādiyojanāpāḷi / ౫. బ్రహ్మయాచనకథా • 5. Brahmayācanakathā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact