Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਸਾਰਤ੍ਥਦੀਪਨੀ-ਟੀਕਾ • Sāratthadīpanī-ṭīkā |
ਬ੍ਰਹ੍ਮਯਾਚਨਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ
Brahmayācanakathāvaṇṇanā
੭. ਆਚਿਣ੍ਣਸਮਾਚਿਣ੍ਣੋਤਿ ਆਚਰਿਤੋ ਚੇવ ਆਚਰਨ੍ਤੇਹਿ ਚ ਸਮ੍ਮਦੇવ ਆਚਰਿਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏਤੇਨ ਅਯਂ ਪਰਿવਿਤਕ੍ਕੋ ਸਬ੍ਬਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਪਠਮਾਭਿਸਮ੍ਬੋਧਿਯਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੇવਾਤਿ ਅਯਮੇਤ੍ਥ ਧਮ੍ਮਤਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਗਮ੍ਭੀਰੋਪਿ ਧਮ੍ਮੋ ਪਟਿਪਕ੍ਖવਿਧਮਨੇਨ ਸੁਪਾਕਟੋ ਭવੇਯ੍ਯ, ਪਟਿਪਕ੍ਖવਿਧਮਨਂ ਪਨ ਸਮ੍ਮਾਪਟਿਪਤ੍ਤਿਪਟਿਬਦ੍ਧਂ, ਸਾ ਸਦ੍ਧਮ੍ਮਸવਨਾਧੀਨਾ, ਤਂ ਸਤ੍ਥਰਿ ਧਮ੍ਮੇ ਚ ਪਸਾਦਾਯਤ੍ਤਂ। ਸੋ વਿਸੇਸਤੋ ਲੋਕੇ ਸਮ੍ਭਾવਨੀਯਸ੍ਸ ਗਰੁਕਾਤਬ੍ਬਸ੍ਸ ਅਭਿਪਤ੍ਥਨਾਹੇਤੁਕੋਤਿ ਪਰਮ੍ਪਰਾਯ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਧਮ੍ਮਸਮ੍ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਯਾ ਬ੍ਰਹ੍ਮੁਨੋ ਯਾਚਨਾਨਿਮਿਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਬ੍ਰਹ੍ਮੁਨਾ ਯਾਚਿਤੇ ਦੇਸੇਤੁਕਾਮਤਾਯਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ।
7.Āciṇṇasamāciṇṇoti ācarito ceva ācarantehi ca sammadeva ācaritoti attho. Etena ayaṃ parivitakko sabbabuddhānaṃ paṭhamābhisambodhiyaṃ uppajjatevāti ayamettha dhammatāti dasseti. Gambhīropi dhammo paṭipakkhavidhamanena supākaṭo bhaveyya, paṭipakkhavidhamanaṃ pana sammāpaṭipattipaṭibaddhaṃ, sā saddhammasavanādhīnā, taṃ satthari dhamme ca pasādāyattaṃ. So visesato loke sambhāvanīyassa garukātabbassa abhipatthanāhetukoti paramparāya sattānaṃ dhammasampaṭipattiyā brahmuno yācanānimittanti taṃ dassento ‘‘brahmunā yācite desetukāmatāyā’’tiādimāha.
ਅਧਿਗਤੋਤਿ ਪਟਿવਿਦ੍ਧੋ, ਸਯਮ੍ਭੂਞਾਣੇਨ ‘‘ਇਦਂ ਦੁਕ੍ਖ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਯਥਾਭੂਤਂ ਅવਬੁਦ੍ਧੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਧਮ੍ਮੋਤਿ ਚਤੁਸਚ੍ਚਧਮ੍ਮੋ ਤਬ੍ਬਿਨਿਮੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਿਤਬ੍ਬਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਅਭਾવਤੋ। ਗਮ੍ਭੀਰੋਤਿ ਮਹਾਸਮੁਦ੍ਦੋ વਿਯ ਮਕਸਤੁਣ੍ਡਸੂਚਿਯਾ ਅਞ੍ਞਤ੍ਰ ਸਮੁਪਚਿਤਪਰਿਪਕ੍ਕਞਾਣਸਮ੍ਭਾਰੇਹਿ ਅਞ੍ਞੇਸਂ ਞਾਣੇਨ ਅਲਬ੍ਭਨੇਯ੍ਯਪਤਿਟ੍ਠੋ। ਗਮ੍ਭੀਰਤ੍ਤਾવ ਦੁਦ੍ਦਸੋ ਦੁਕ੍ਖੇਨ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ, ਨ ਸਕ੍ਕਾ ਸੁਖੇਨ ਦਟ੍ਠੁਂ। ਯੋ ਹਿ ਅਲਬ੍ਭਨੇਯ੍ਯਪਤਿਟ੍ਠੋ, ਸੋ ਓਗਾਹਿਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੁਣੇਯ੍ਯਤਾਯ ਸਰੂਪਤੋ ਚ વਿਸੇਸਤੋ ਚ ਸੁਖੇਨ ਪਸ੍ਸਿਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕਾ, ਅਥ ਖੋ ਕਿਚ੍ਛੇਨ ਕੇਨਚਿ ਕਦਾਚਿਦੇવ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਦੁਦ੍ਦਸਤ੍ਤਾવ ਦੁਰਨੁਬੋਧੋ ਦੁਕ੍ਖੇਨ ਅવਬੁਜ੍ਝਿਤਬ੍ਬੋ, ਨ ਸਕ੍ਕਾ ਸੁਖੇਨ ਅવਬੁਜ੍ਝਿਤੁਂ। ਯਞ੍ਹਿ ਦਟ੍ਠੁਮੇવ ਨ ਸਕ੍ਕਾ, ਤਸ੍ਸ ਓਗਾਹੇਤ੍વਾ ਅਨੁਬੁਜ੍ਝਨੇ ਕਥਾ ਏવ ਨਤ੍ਥਿ ਅવਬੋਧਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਕਰਭਾવਤੋ। ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਠਾਨੇ ‘‘ਤਂ ਕਿਂ ਮਞ੍ਞਥ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਕਤਮਂ ਨੁ ਖੋ ਦੁਕ੍ਕਰਤਰਂ વਾ ਦੁਰਭਿਸਮ੍ਭવਤਰਂ વਾ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੧੧੧੫) ਸੁਤ੍ਤਪਦਂ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ।
Adhigatoti paṭividdho, sayambhūñāṇena ‘‘idaṃ dukkha’’ntiādinā yathābhūtaṃ avabuddhoti attho. Dhammoti catusaccadhammo tabbinimuttassa paṭivijjhitabbadhammassa abhāvato. Gambhīroti mahāsamuddo viya makasatuṇḍasūciyā aññatra samupacitaparipakkañāṇasambhārehi aññesaṃ ñāṇena alabbhaneyyapatiṭṭho. Gambhīrattāva duddaso dukkhena daṭṭhabbo, na sakkā sukhena daṭṭhuṃ. Yo hi alabbhaneyyapatiṭṭho, so ogāhituṃ asakkuṇeyyatāya sarūpato ca visesato ca sukhena passituṃ na sakkā, atha kho kicchena kenaci kadācideva daṭṭhabbo. Duddasattāva duranubodho dukkhena avabujjhitabbo, na sakkā sukhena avabujjhituṃ. Yañhi daṭṭhumeva na sakkā, tassa ogāhetvā anubujjhane kathā eva natthi avabodhassa dukkarabhāvato. Imasmiṃ ṭhāne ‘‘taṃ kiṃ maññatha, bhikkhave, katamaṃ nu kho dukkarataraṃ vā durabhisambhavataraṃ vā’’ti (saṃ. ni. 5.1115) suttapadaṃ vattabbaṃ.
ਸਨ੍ਤੋਤਿ ਅਨੁਪਸਨ੍ਤਸਭਾવਾਨਂ ਕਿਲੇਸਾਨਂ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਞ੍ਚ ਅਭਾવਤੋ વੂਪਸਨ੍ਤਸਬ੍ਬਪਰਿਲ਼ਾਹਤਾਯ ਸਨ੍ਤੋ ਨਿਬ੍ਬੁਤੋ, ਸਨ੍ਤਾਰਮ੍ਮਣਤਾਯ વਾ ਸਨ੍ਤੋ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਨਿਰੋਧਸਚ੍ਚਂ ਸਨ੍ਤਂ ਆਰਮ੍ਮਣਨ੍ਤਿ ਸਨ੍ਤਾਰਮ੍ਮਣਂ, ਮਗ੍ਗਸਚ੍ਚਂ ਸਨ੍ਤਂ ਸਨ੍ਤਾਰਮ੍ਮਣਞ੍ਚਾਤਿ ਸਨ੍ਤਾਰਮ੍ਮਣਂ। ਪਧਾਨਭਾવਂ ਨੀਤੋਤਿ ਪਣੀਤੋ। ਅਥ વਾ ਪਣੀਤੋਤਿ ਅਤਿਤ੍ਤਿਕਰਣਟ੍ਠੇਨ ਅਤਪ੍ਪਕੋ ਸਾਦੁਰਸਭੋਜਨਂ વਿਯ। ਸਨ੍ਤਪਣੀਤਭਾવੇਨੇવ ਚੇਤ੍ਥ ਅਸੇਚਨਕਤਾਯ ਅਤਪ੍ਪਕਤਾ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ। ਇਦਞ੍ਹਿ ਦ੍વਯਂ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਮੇવ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਤਕ੍ਕਾવਚਰੋਤਿ ਉਤ੍ਤਮਞਾਣવਿਸਯਤ੍ਤਾ ਤਕ੍ਕੇਨ ਅવਚਰਿਤਬ੍ਬੋ ਓਗਾਹਿਤਬ੍ਬੋ ਨ ਹੋਤਿ, ਞਾਣੇਨੇવ ਅવਚਰਿਤਬ੍ਬੋ। ਤਤੋ ਏવ ਨਿਪੁਣਞਾਣਗੋਚਰਤਾਯ ਸਣ੍ਹਸੁਖੁਮਸਭਾવਤ੍ਤਾ ਚ ਨਿਪੁਣੋ ਸਣ੍ਹੋ। ਪਣ੍ਡਿਤવੇਦਨੀਯੋਤਿ ਬਾਲਾਨਂ ਅવਿਸਯਤ੍ਤਾ ਸਮ੍ਮਾਪਟਿਪਦਂ ਪਟਿਪਨ੍ਨੇਹਿ ਪਣ੍ਡਿਤੇਹਿ ਏવ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
Santoti anupasantasabhāvānaṃ kilesānaṃ saṅkhārānañca abhāvato vūpasantasabbapariḷāhatāya santo nibbuto, santārammaṇatāya vā santo. Ettha ca nirodhasaccaṃ santaṃ ārammaṇanti santārammaṇaṃ, maggasaccaṃ santaṃ santārammaṇañcāti santārammaṇaṃ. Padhānabhāvaṃ nītoti paṇīto. Atha vā paṇītoti atittikaraṇaṭṭhena atappako sādurasabhojanaṃ viya. Santapaṇītabhāveneva cettha asecanakatāya atappakatā daṭṭhabbā. Idañhi dvayaṃ lokuttarameva sandhāya vuttaṃ. Atakkāvacaroti uttamañāṇavisayattā takkena avacaritabbo ogāhitabbo na hoti, ñāṇeneva avacaritabbo. Tato eva nipuṇañāṇagocaratāya saṇhasukhumasabhāvattā ca nipuṇo saṇho. Paṇḍitavedanīyoti bālānaṃ avisayattā sammāpaṭipadaṃ paṭipannehi paṇḍitehi eva veditabbo.
ਅਲ੍ਲੀਯਨ੍ਤਿ ਅਭਿਰਮਿਤਬ੍ਬਟ੍ਠੇਨ ਸੇવਿਯਨ੍ਤੀਤਿ ਆਲਯਾ, ਪਞ੍ਚ ਕਾਮਗੁਣਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਸਤ੍ਤਾ ਪਞ੍ਚਕਾਮਗੁਣੇ ਅਲ੍ਲੀਯਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਤੇ ਆਲਯਾਤਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤੀ’’ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਪਞ੍ਚਕਾਮਗੁਣੇ ਅਲ੍ਲੀਯਨ੍ਤੀਤਿ ਪਞ੍ਚਕਾਮਗੁਣੇ ਸੇવਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤੇਤਿ ਪਞ੍ਚ ਕਾਮਗੁਣਾ। ਰਮਨ੍ਤੀਤਿ ਰਤਿਂ વਿਨ੍ਦਨ੍ਤਿ ਕੀਲ਼ਨ੍ਤਿ ਲਲ਼ਨ੍ਤਿ। ਆਲੀਯਨ੍ਤਿ ਅਭਿਰਮਣવਸੇਨ ਸੇવਨ੍ਤੀਤਿ ਆਲਯਾ, ਅਟ੍ਠਸਤਂ ਤਣ੍ਹਾવਿਚਰਿਤਾਨਿ, ਤੇਹਿ ਆਲਯੇਹਿ ਰਮਨ੍ਤੀਤਿ ਆਲਯਰਾਮਾਤਿ ਏવਮ੍ਪੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਇਮੇ ਹਿ ਸਤ੍ਤਾ ਯਥਾ ਕਾਮਗੁਣੇ, ਏવਂ ਰਾਗਮ੍ਪਿ ਅਸ੍ਸਾਦੇਨ੍ਤਿ ਅਭਿਨਨ੍ਦਨ੍ਤਿਯੇવ। ਯਥੇવ ਹਿ ਸੁਸਜ੍ਜਿਤਪੁਪ੍ਫਫਲਭਰਿਤਰੁਕ੍ਖਾਦਿਸਮ੍ਪਨ੍ਨਂ ਉਯ੍ਯਾਨਂ ਪવਿਟ੍ਠੋ ਰਾਜਾ ਤਾਯ ਤਾਯ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਰਮਤਿ, ਸਮ੍ਮੁਦਿਤੋ ਆਮੋਦਿਤਪਮੋਦਿਤੋ ਹੋਤਿ, ਨ ਉਕ੍ਕਣ੍ਠਤਿ, ਸਾਯਮ੍ਪਿ ਨਿਕ੍ਖਮਿਤੁਂ ਨ ਇਚ੍ਛਤਿ, ਏવਮਿਮੇਹਿ ਕਾਮਾਲਯਤਣ੍ਹਾਲਯੇਹਿ ਸਤ੍ਤਾ ਰਮਨ੍ਤਿ, ਸਂਸਾਰવਟ੍ਟੇ ਸਮ੍ਮੋਦਿਤਾ ਅਨੁਕ੍ਕਣ੍ਠਿਤਾ વਸਨ੍ਤਿ। ਤੇਨ ਨੇਸਂ ਭਗવਾ ਦੁવਿਧਮ੍ਪਿ ਆਲਯਂ ਉਯ੍ਯਾਨਭੂਮਿਂ વਿਯ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਆਲਯਰਾਮਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਰਤਾਤਿ ਨਿਰਤਾ। ਸੁਟ੍ਠੁ ਮੁਦਿਤਾਤਿ ਅਤਿવਿਯ ਮੁਦਿਤਾ ਅਨੁਕ੍ਕਣ੍ਠਨਤੋ।
Allīyanti abhiramitabbaṭṭhena seviyantīti ālayā, pañca kāmaguṇāti āha ‘‘sattā pañcakāmaguṇe allīyanti, tasmā te ālayāti vuccantī’’ti. Tattha pañcakāmaguṇe allīyantīti pañcakāmaguṇe sevantīti attho. Teti pañca kāmaguṇā. Ramantīti ratiṃ vindanti kīḷanti laḷanti. Ālīyanti abhiramaṇavasena sevantīti ālayā, aṭṭhasataṃ taṇhāvicaritāni, tehi ālayehi ramantīti ālayarāmāti evampettha attho daṭṭhabbo. Ime hi sattā yathā kāmaguṇe, evaṃ rāgampi assādenti abhinandantiyeva. Yatheva hi susajjitapupphaphalabharitarukkhādisampannaṃ uyyānaṃ paviṭṭho rājā tāya tāya sampattiyā ramati, sammudito āmoditapamodito hoti, na ukkaṇṭhati, sāyampi nikkhamituṃ na icchati, evamimehi kāmālayataṇhālayehi sattā ramanti, saṃsāravaṭṭe sammoditā anukkaṇṭhitā vasanti. Tena nesaṃ bhagavā duvidhampi ālayaṃ uyyānabhūmiṃ viya dassento ‘‘ālayarāmā’’tiādimāha. Ratāti niratā. Suṭṭhu muditāti ativiya muditā anukkaṇṭhanato.
ਠਾਨਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਤਿ ਠਾਨਸਦ੍ਦਂ ਸਨ੍ਧਾਯ। ਅਤ੍ਥਤੋ ਪਨ ਠਾਨਨ੍ਤਿ ਚ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦੋ ਏવ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋ । ਤਿਟ੍ਠਤਿ ਏਤ੍ਥ ਫਲਂ ਤਦਾਯਤ੍ਤવੁਤ੍ਤਿਤਾਯਾਤਿ ਠਾਨਂ, ਸਙ੍ਖਾਰਾਦੀਨਂ ਪਚ੍ਚਯਭੂਤਾ ਅવਿਜ੍ਜਾਦਯੋ। ਇਮੇਸਂ ਸਙ੍ਖਾਰਾਦੀਨਂ ਪਚ੍ਚਯਾਤਿ ਇਦਪ੍ਪਚ੍ਚਯਾ, ਅવਿਜ੍ਜਾਦਯੋવ। ਇਦਪ੍ਪਚ੍ਚਯਾ ਏવ ਇਦਪ੍ਪਚ੍ਚਯਤਾ ਯਥਾ ਦੇવੋ ਏવ ਦੇવਤਾ। ਇਦਪ੍ਪਚ੍ਚਯਾਨਂ વਾ ਅવਿਜ੍ਜਾਦੀਨਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਫਲਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਪਚ੍ਚਯਭਾવੋ ਉਪ੍ਪਾਦਨਸਮਤ੍ਥਤਾ ਇਦਪ੍ਪਚ੍ਚਯਤਾ। ਤੇਨ ਸਮਤ੍ਥਪਚ੍ਚਯਲਕ੍ਖਣੋ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦੋ ਦਸ੍ਸਿਤੋ ਹੋਤਿ। ਪਟਿਚ੍ਚ ਸਮੁਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਫਲਂ ਏਤਸ੍ਮਾਤਿ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦੋ। ਪਦਦ੍વਯੇਨਪਿ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਪਚ੍ਚਯਟ੍ਠੋ ਏવ વਿਭਾવਿਤੋ। ਸਙ੍ਖਾਰਾਦਿਪਚ੍ਚਯਾਨਞ੍ਹਿ ਅવਿਜ੍ਜਾਦੀਨਂ ਏਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ ਇਦਪ੍ਪਚ੍ਚਯਤਾਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦੋਤਿ। ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਖਾਰਸਮਥੋਤਿਆਦਿ ਸਬ੍ਬਂ ਅਤ੍ਥਤੋ ਨਿਬ੍ਬਾਨਮੇવ। ਯਸ੍ਮਾ ਹਿ ਤਂ ਆਗਮ੍ਮ ਪਟਿਚ੍ਚ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਆਰਮ੍ਮਣਪਚ੍ਚਯਭਾવਹੇਤੁ ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਖਾਰવਿਪ੍ਫਨ੍ਦਿਤਾਨਿ ਸਮ੍ਮਨ੍ਤਿ વੂਪਸਮ੍ਮਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਖਾਰਸਮਥੋ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਖਤવਿਸਂਯੁਤ੍ਤੇ ਹਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨੇ ਸਙ੍ਖਾਰવੂਪਸਮਪਰਿਯਾਯੋ ਞਾਯਾਗਤੋਯੇવਾਤਿ। ਇਦਂ ਪਨੇਤ੍ਥ ਨਿਬ੍ਬਚਨਂ – ਸਬ੍ਬੇ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਸਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਖਾਰਸਮਥੋਤਿ।
Ṭhānaṃ sandhāyāti ṭhānasaddaṃ sandhāya. Atthato pana ṭhānanti ca paṭiccasamuppādo eva adhippeto . Tiṭṭhati ettha phalaṃ tadāyattavuttitāyāti ṭhānaṃ, saṅkhārādīnaṃ paccayabhūtā avijjādayo. Imesaṃ saṅkhārādīnaṃ paccayāti idappaccayā, avijjādayova. Idappaccayā eva idappaccayatā yathā devo eva devatā. Idappaccayānaṃ vā avijjādīnaṃ attano phalaṃ paṭicca paccayabhāvo uppādanasamatthatā idappaccayatā. Tena samatthapaccayalakkhaṇo paṭiccasamuppādo dassito hoti. Paṭicca samuppajjati phalaṃ etasmāti paṭiccasamuppādo. Padadvayenapi dhammānaṃ paccayaṭṭho eva vibhāvito. Saṅkhārādipaccayānañhi avijjādīnaṃ etaṃ adhivacanaṃ idappaccayatāpaṭiccasamuppādoti. Sabbasaṅkhārasamathotiādi sabbaṃ atthato nibbānameva. Yasmā hi taṃ āgamma paṭicca ariyamaggassa ārammaṇapaccayabhāvahetu sabbasaṅkhāravipphanditāni sammanti vūpasammanti, tasmā ‘‘sabbasaṅkhārasamatho’’ti vuccati. Sabbasaṅkhatavisaṃyutte hi nibbāne saṅkhāravūpasamapariyāyo ñāyāgatoyevāti. Idaṃ panettha nibbacanaṃ – sabbe saṅkhārā sammanti etthāti sabbasaṅkhārasamathoti.
ਯਸ੍ਮਾ ਚ ਤਂ ਆਗਮ੍ਮ ਸਬ੍ਬੇ ਉਪਧਯੋ ਪਟਿਨਿਸ੍ਸਟ੍ਠਾ ਸਮੁਚ੍ਛੇਦવਸੇਨ ਪਰਿਚ੍ਚਤ੍ਤਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਅਟ੍ਠਸਤਪ੍ਪਭੇਦਾ ਸਬ੍ਬਾਪਿ ਤਣ੍ਹਾ ਖੀਯਨ੍ਤਿ, ਸਬ੍ਬੇ ਕਿਲੇਸਰਾਗਾ વਿਰਜ੍ਜਨ੍ਤਿ, ਜਰਾਮਰਣਾਦਿਭੇਦਂ ਸਬ੍ਬਂ વਟ੍ਟਦੁਕ੍ਖਂ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਸਬ੍ਬੂਪਧਿਪਟਿਨਿਸ੍ਸਗ੍ਗੋ ਤਣ੍ਹਾਕ੍ਖਯੋ વਿਰਾਗੋ ਨਿਰੋਧੋ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਯਾ ਪਨੇਸਾ ਤਣ੍ਹਾ ਤੇਨ ਤੇਨ ਭવੇਨ ਭવਨ੍ਤਰਂ ਭવਨਿਕਨ੍ਤਿਭਾવੇਨ વਿਨਤਿ ਸਂਸਿਬ੍ਬਤਿ, ਫਲੇਨ વਾ ਸਦ੍ਧਿਂ ਕਮ੍ਮਂ વਿਨਤਿ ਸਂਸਿਬ੍ਬਤੀਤਿ ਕਤ੍વਾ વਾਨਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਤਤੋ ਨਿਕ੍ਖਨ੍ਤਂ વਾਨਤੋਤਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ। ਕਿਲਮਥੋਤਿ ਕਾਯਕਿਲਮਥੋ। વਿਹੇਸਾਪਿ ਕਾਯવਿਹੇਸਾਯੇવ, ਚਿਤ੍ਤੇ ਪਨ ਉਭਯਮ੍ਪੇਤਂ ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਨਤ੍ਥਿ ਬੋਧਿਮੂਲੇਯੇવ ਸਮੁਚ੍ਛਿਨ੍ਨਤ੍ਤਾ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਚਿਰਨਿਸਜ੍ਜਾਚਿਰਭਾਸਨੇਹਿ ਪਿਟ੍ਠਿਆਗਿਲਾਯਨਤਾਲੁਗਲਸੋਸਾਦਿવਸੇਨ ਕਾਯਕਿਲਮਥੋ ਚੇવ ਕਾਯવਿਹੇਸਾ ਚ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ, ਸਾ ਚ ਖੋ ਦੇਸਨਾਯ ਅਤ੍ਥਂ ਅਜਾਨਨ੍ਤਾਨਞ੍ਚ ਅਪ੍ਪਟਿਪਜ੍ਜਨ੍ਤਾਨਞ੍ਚ વਸੇਨ। ਜਾਨਨ੍ਤਾਨਂ ਪਨ ਪਟਿਪਜ੍ਜਨ੍ਤਾਨਞ੍ਚ ਦੇਸਨਾਯ ਕਾਯਪਰਿਸ੍ਸਮੋਪਿ ਸਤ੍ਥੁ ਅਪਰਿਸ੍ਸਮੋવ, ਤੇਨਾਹ ਭਗવਾ ‘‘ਨ ਚ ਮਂ ਧਮ੍ਮਾਧਿਕਰਣਂ વਿਹੇਸੇਤੀ’’ਤਿ। ਤੇਨੇવ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਯਾ ਅਜਾਨਨ੍ਤਾਨਂ ਦੇਸਨਾ ਨਾਮ, ਸੋ ਮਮ ਕਿਲਮਥੋ ਅਸ੍ਸਾ’’ਤਿ।
Yasmā ca taṃ āgamma sabbe upadhayo paṭinissaṭṭhā samucchedavasena pariccattā honti, aṭṭhasatappabhedā sabbāpi taṇhā khīyanti, sabbe kilesarāgā virajjanti, jarāmaraṇādibhedaṃ sabbaṃ vaṭṭadukkhaṃ nirujjhati, tasmā ‘‘sabbūpadhipaṭinissaggo taṇhākkhayo virāgo nirodho’’ti vuccati, yā panesā taṇhā tena tena bhavena bhavantaraṃ bhavanikantibhāvena vinati saṃsibbati, phalena vā saddhiṃ kammaṃ vinati saṃsibbatīti katvā vānanti vuccati, tato nikkhantaṃ vānatoti nibbānaṃ. Kilamathoti kāyakilamatho. Vihesāpi kāyavihesāyeva, citte pana ubhayampetaṃ buddhānaṃ natthi bodhimūleyeva samucchinnattā. Ettha ca ciranisajjācirabhāsanehi piṭṭhiāgilāyanatālugalasosādivasena kāyakilamatho ceva kāyavihesā ca veditabbā, sā ca kho desanāya atthaṃ ajānantānañca appaṭipajjantānañca vasena. Jānantānaṃ pana paṭipajjantānañca desanāya kāyaparissamopi satthu aparissamova, tenāha bhagavā ‘‘na ca maṃ dhammādhikaraṇaṃ vihesetī’’ti. Teneva vuttaṃ ‘‘yā ajānantānaṃ desanā nāma, so mama kilamatho assā’’ti.
ਅਪਿਸ੍ਸੂਤਿ ਸਮ੍ਪਿਣ੍ਡਨਤ੍ਥੇ ਨਿਪਾਤੋ। ਸੋ ਨ ਕੇવਲਂ ਏਤਦਹੋਸਿ, ਇਮਾਪਿ ਗਾਥਾ ਪਟਿਭਂਸੂਤਿ ਦੀਪੇਤਿ। ਭਗવਨ੍ਤਨ੍ਤਿ ਪਟਿਸਦ੍ਦਯੋਗੇਨ ਸਾਮਿਅਤ੍ਥੇ ਉਪਯੋਗવਚਨਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਭਗવਤੋ’’ਤਿ। વੁਦ੍ਧਿਪ੍ਪਤ੍ਤਾ ਅਚ੍ਛਰਿਯਾ વਾ ਅਨਚ੍ਛਰਿਯਾ। વੁਦ੍ਧਿਅਤ੍ਥੋਪਿ ਹਿ ਅ-ਕਾਰੋ ਹੋਤਿ ਯਥਾ ‘‘ਅਸੇਕ੍ਖਾ ਧਮ੍ਮਾ’’ਤਿ। ਕਪ੍ਪਾਨਂ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਅਸਙ੍ਖ੍ਯੇਯ੍ਯਾਨਿ ਸਤਸਹਸ੍ਸਞ੍ਚ ਸਦੇવਕਸ੍ਸ ਲੋਕਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਸਂવਿਭਾਗਕਰਣਤ੍ਥਮੇવ ਪਾਰਮਿਯੋ ਪੂਰੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਸਮਧਿਗਤਧਮ੍ਮਰਜ੍ਜਸ੍ਸ ਤਤ੍ਥ ਅਪ੍ਪੋਸ੍ਸੁਕ੍ਕਤਾਪਤ੍ਤਿਦੀਪਨਤ੍ਤਾ ਗਾਥਾਤ੍ਥਸ੍ਸ ਅਨੁਅਚ੍ਛਰਿਯਤਾ ਤਸ੍ਸ વੁਦ੍ਧਿਪ੍ਪਤ੍ਤਿ ਚ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਅਤ੍ਥਦ੍વਾਰੇਨ ਹਿ ਗਾਥਾਨਂ ਅਨਚ੍ਛਰਿਯਤਾ। ਗੋਚਰਾ ਅਹੇਸੁਨ੍ਤਿ ਉਪਟ੍ਠਹਂਸੁ, ਉਪਟ੍ਠਾਨਞ੍ਚ વਿਤਕ੍ਕਯਿਤਬ੍ਬਤਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਪਰਿવਿਤਕ੍ਕਯਿਤਬ੍ਬਭਾવਂ ਪਾਪੁਣਿਂਸੂ’’ਤਿ।
Apissūti sampiṇḍanatthe nipāto. So na kevalaṃ etadahosi, imāpi gāthā paṭibhaṃsūti dīpeti. Bhagavantanti paṭisaddayogena sāmiatthe upayogavacananti āha ‘‘bhagavato’’ti. Vuddhippattā acchariyā vā anacchariyā. Vuddhiatthopi hi a-kāro hoti yathā ‘‘asekkhā dhammā’’ti. Kappānaṃ cattāri asaṅkhyeyyāni satasahassañca sadevakassa lokassa dhammasaṃvibhāgakaraṇatthameva pāramiyo pūretvā idāni samadhigatadhammarajjassa tattha appossukkatāpattidīpanattā gāthātthassa anuacchariyatā tassa vuddhippatti ca veditabbā. Atthadvārena hi gāthānaṃ anacchariyatā. Gocarā ahesunti upaṭṭhahaṃsu, upaṭṭhānañca vitakkayitabbatāti āha ‘‘parivitakkayitabbabhāvaṃ pāpuṇiṃsū’’ti.
ਕਿਚ੍ਛੇਨਾਤਿ ਨ ਦੁਕ੍ਖਪ੍ਪਟਿਪਦਾਯ। ਬੁਦ੍ਧਾਨਞ੍ਹਿ ਚਤ੍ਤਾਰੋਪਿ ਮਗ੍ਗਾ ਸੁਖਪ੍ਪਟਿਪਦਾવ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਪਾਰਮੀਪੂਰਣਕਾਲੇ ਪਨ ਸਰਾਗਸਦੋਸਸਮੋਹਸ੍ਸੇવ ਸਤੋ ਆਗਤਾਗਤਾਨਂ ਯਾਚਕਾਨਂ ਅਲਙ੍ਕਤਪ੍ਪਟਿਯਤ੍ਤਂ ਸੀਸਂ ਕਨ੍ਤਿਤ੍વਾ ਗਲਲੋਹਿਤਂ ਨੀਹਰਿਤ੍વਾ ਸੁਅਞ੍ਜਿਤਾਨਿ ਅਕ੍ਖੀਨਿ ਉਪ੍ਪਾਟੇਤ੍વਾ ਕੁਲવਂਸਪ੍ਪਦੀਪਂ ਪੁਤ੍ਤਂ ਮਨਾਪਚਾਰਿਨਿਂ ਭਰਿਯਨ੍ਤਿ ਏવਮਾਦੀਨਿ ਦੇਨ੍ਤਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਾਨਿ ਚ ਖਨ੍ਤਿવਾਦਿਸਦਿਸੇਸੁ ਅਤ੍ਤਭਾવੇਸੁ ਛੇਜ੍ਜਭੇਜ੍ਜਾਦੀਨਿ ਪਾਪੁਣਨ੍ਤਸ੍ਸ ਆਗਮਨੀਯਪਟਿਪਦਂ ਸਨ੍ਧਾਯੇਤਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਹ-ਇਤਿ વਾ ਬ੍ਯਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਏਤਸ੍ਮਿਂ ਅਤ੍ਥੇ ਨਿਪਾਤੋ। ਏਕਂਸਤ੍ਥੇਤਿ ਕੇਚਿ। ਹ ਬ੍ਯਤ੍ਤਂ ਏਕਂਸੇਨ વਾ ਅਲਂ ਨਿਪ੍ਪਯੋਜਨਂ ਏવਂ ਕਿਚ੍ਛੇਨ ਅਧਿਗਤਂ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਤੁਨ੍ਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਹਲਨ੍ਤਿ વਾ ਅਲਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਸਮਾਨਤ੍ਥਂ ਪਦਂ ‘‘ਹਲਨ੍ਤਿ વਦਾਮੀ’’ਤਿਆਦੀਸੁ વਿਯ। ‘‘ਪਕਾਸਿਤ’’ਨ੍ਤਿਪਿ ਪਠਨ੍ਤਿ, ਦੇਸਿਤਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏવਂ ਕਿਚ੍ਛੇਨ ਅਧਿਗਤਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਅਲਂ ਦੇਸਿਤਂ ਪਰਿਯਤ੍ਤਂ ਦੇਸਿਤਂ, ਕੋ ਅਤ੍ਥੋ ਦੇਸਿਤੇਨਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਰਾਗਦੋਸਪਰੇਤੇਹੀਤਿ ਰਾਗਦੋਸਫੁਟ੍ਠੇਹਿ, ਫੁਟ੍ਠવਿਸੇਨ વਿਯ ਸਪ੍ਪੇਨ ਰਾਗੇਨ ਦੋਸੇਨ ਚ ਸਮ੍ਫੁਟ੍ਠੇਹਿ ਅਭਿਭੂਤੇਹੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਥ વਾ ਰਾਗਦੋਸਪਰੇਤੇਹੀਤਿ ਰਾਗਦੋਸਾਨੁਗਤੇਹਿ, ਰਾਗੇਨ ਚ ਦੋਸੇਨ ਚ ਅਨੁਬਨ੍ਧੇਹੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Kicchenāti na dukkhappaṭipadāya. Buddhānañhi cattāropi maggā sukhappaṭipadāva honti. Pāramīpūraṇakāle pana sarāgasadosasamohasseva sato āgatāgatānaṃ yācakānaṃ alaṅkatappaṭiyattaṃ sīsaṃ kantitvā galalohitaṃ nīharitvā suañjitāni akkhīni uppāṭetvā kulavaṃsappadīpaṃ puttaṃ manāpacāriniṃ bhariyanti evamādīni dentassa aññāni ca khantivādisadisesu attabhāvesu chejjabhejjādīni pāpuṇantassa āgamanīyapaṭipadaṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ. Ha-iti vā byattanti etasmiṃ atthe nipāto. Ekaṃsattheti keci. Ha byattaṃ ekaṃsena vā alaṃ nippayojanaṃ evaṃ kicchena adhigataṃ dhammaṃ desetunti yojanā. Halanti vā alanti iminā samānatthaṃ padaṃ ‘‘halanti vadāmī’’tiādīsu viya. ‘‘Pakāsita’’ntipi paṭhanti, desitanti attho. Evaṃ kicchena adhigatassa dhammassa alaṃ desitaṃ pariyattaṃ desitaṃ, ko attho desitenāti vuttaṃ hoti. Rāgadosaparetehīti rāgadosaphuṭṭhehi, phuṭṭhavisena viya sappena rāgena dosena ca samphuṭṭhehi abhibhūtehīti attho. Atha vā rāgadosaparetehīti rāgadosānugatehi, rāgena ca dosena ca anubandhehīti attho.
ਪਟਿਸੋਤਗਾਮਿਨ੍ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨.੬੫; ਮ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੨੮੧; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੧.੧੭੨) ਨਿਚ੍ਚਗਾਹਾਦੀਨਂ ਪਟਿਸੋਤਂ ਅਨਿਚ੍ਚਂ ਦੁਕ੍ਖਮਨਤ੍ਤਾ ਅਸੁਭਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਗਤਂ ਪવਤ੍ਤਂ ਚਤੁਸਚ੍ਚਧਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਰਾਗਰਤ੍ਤਾਤਿ ਕਾਮਰਾਗੇਨ ਭવਰਾਗੇਨ ਦਿਟ੍ਠਿਰਾਗੇਨ ਚ ਰਤ੍ਤਾ। ਨ ਦਕ੍ਖਨ੍ਤੀਤਿ ਅਨਿਚ੍ਚਂ ਦੁਕ੍ਖਮਨਤ੍ਤਾ ਅਸੁਭਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਸਭਾવੇਨ ਨ ਪਸ੍ਸਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ, ਤੇ ਅਪਸ੍ਸਨ੍ਤੇ ਕੋ ਸਕ੍ਖਿਸ੍ਸਤਿ ਅਨਿਚ੍ਚਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਸਭਾવੇਨ ਯਾਥਾવਤੋ ਧਮ੍ਮਂ ਜਾਨਾਪੇਤੁਨ੍ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਰਾਗਦੋਸਪਰੇਤਤਾਪਿ ਨੇਸਂ ਸਮ੍ਮੁਲ਼੍ਹਭਾવੇਨੇવਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਤਮੋਖਨ੍ਧੇਨ ਆવੁਟਾ’’ਤਿ, ਅવਿਜ੍ਜਾਰਾਸਿਨਾ ਅਜ੍ਝੋਤ੍ਥਟਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Paṭisotagāminti (dī. ni. aṭṭha. 2.65; ma. ni. aṭṭha. 1.281; saṃ. ni. aṭṭha. 1.1.172) niccagāhādīnaṃ paṭisotaṃ aniccaṃ dukkhamanattā asubhanti evaṃ gataṃ pavattaṃ catusaccadhammanti attho. Rāgarattāti kāmarāgena bhavarāgena diṭṭhirāgena ca rattā. Na dakkhantīti aniccaṃ dukkhamanattā asubhanti iminā sabhāvena na passissanti, te apassante ko sakkhissati aniccantiādinā sabhāvena yāthāvato dhammaṃ jānāpetunti adhippāyo. Rāgadosaparetatāpi nesaṃ sammuḷhabhāvenevāti āha ‘‘tamokhandhena āvuṭā’’ti, avijjārāsinā ajjhotthaṭāti attho.
ਅਪ੍ਪੋਸ੍ਸੁਕ੍ਕਤਾਯ ਚਿਤ੍ਤਂ ਨਮਤੀਤਿ ਕਸ੍ਮਾ ਪਨਸ੍ਸ ਏવਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਨਮਿ, ਨਨੁ ਏਸ ‘‘ਮੁਤ੍ਤੋਹਂ ਮੋਚੇਸ੍ਸਾਮਿ, ਤਿਣ੍ਣੋਹਂ ਤਾਰੇਸ੍ਸਾਮਿ,
Appossukkatāya cittaṃ namatīti kasmā panassa evaṃ cittaṃ nami, nanu esa ‘‘muttohaṃ mocessāmi, tiṇṇohaṃ tāressāmi,
ਕਿਂ ਮੇ ਅਞ੍ਞਾਤવੇਸੇਨ, ਧਮ੍ਮਂ ਸਚ੍ਛਿਕਤੇਨਿਧ।
Kiṃ me aññātavesena, dhammaṃ sacchikatenidha;
ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਂ ਪਾਪੁਣਿਤ੍વਾ, ਤਾਰਯਿਸ੍ਸਂ ਸਦੇવਕ’’ਨ੍ਤਿ॥ (ਬੁ॰ વਂ॰ ੨.੫੫) –
Sabbaññutaṃ pāpuṇitvā, tārayissaṃ sadevaka’’nti. (bu. vaṃ. 2.55) –
ਪਤ੍ਥਨਂ ਕਤ੍વਾ ਪਾਰਮਿਯੋ ਪੂਰੇਤ੍વਾ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਂ ਪਤ੍ਤੋਤਿ? ਸਚ੍ਚਮੇવ, ਤਦੇવ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਾਨੁਭਾવੇਨ ਪਨਸ੍ਸ ਏવਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਨਮਿ। ਤਸ੍ਸ ਹਿ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਂ ਪਤ੍વਾ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਕਿਲੇਸਗਹਨਤਂ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਚ ਗਮ੍ਭੀਰਤਂ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਨ੍ਤਸ੍ਸ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਕਿਲੇਸਗਹਨਤਾ ਚ ਧਮ੍ਮਗਮ੍ਭੀਰਤਾ ਚ ਸਬ੍ਬਾਕਾਰੇਨ ਪਾਕਟਾ ਜਾਤਾ। ਅਥਸ੍ਸ ‘‘ਇਮੇ ਸਤ੍ਤਾ ਕਞ੍ਜਿਯਪੁਣ੍ਣਲਾਬੁ વਿਯ ਤਕ੍ਕਭਰਿਤਚਾਟਿ વਿਯ વਸਾਤੇਲਪੀਤਪਿਲੋਤਿਕਾ વਿਯ ਅਞ੍ਜਨਮਕ੍ਖਿਤਹਤ੍ਥੋ વਿਯ ਚ ਕਿਲੇਸਭਰਿਤਾ ਅਤਿਸਂਕਿਲਿਟ੍ਠਾ ਰਾਗਰਤ੍ਤਾ ਦੋਸਦੁਟ੍ਠਾ ਮੋਹਮੁਲ਼੍ਹਾ, ਤੇ ਕਿਂ ਨਾਮ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਿਸ੍ਸਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤਯਤੋ ਕਿਲੇਸਗਹਨਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਾਨੁਭਾવੇਨਪਿ ਏવਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਨਮਿ।
Patthanaṃ katvā pāramiyo pūretvā sabbaññutaṃ pattoti? Saccameva, tadeva paccavekkhaṇānubhāvena panassa evaṃ cittaṃ nami. Tassa hi sabbaññutaṃ patvā sattānaṃ kilesagahanataṃ dhammassa ca gambhīrataṃ paccavekkhantassa sattānaṃ kilesagahanatā ca dhammagambhīratā ca sabbākārena pākaṭā jātā. Athassa ‘‘ime sattā kañjiyapuṇṇalābu viya takkabharitacāṭi viya vasātelapītapilotikā viya añjanamakkhitahattho viya ca kilesabharitā atisaṃkiliṭṭhā rāgarattā dosaduṭṭhā mohamuḷhā, te kiṃ nāma paṭivijjhissantī’’ti cintayato kilesagahanapaccavekkhaṇānubhāvenapi evaṃ cittaṃ nami.
‘‘ਅਯਂ ਧਮ੍ਮੋ ਪਥવੀਸਨ੍ਧਾਰਕਉਦਕਕ੍ਖਨ੍ਧੋ વਿਯ ਗਮ੍ਭੀਰੋ, ਪਬ੍ਬਤੇਨ ਪਟਿਚ੍ਛਾਦੇਤ੍વਾ ਠਪਿਤੋ ਸਾਸਪੋ વਿਯ ਦੁਦ੍ਦਸੋ, ਸਤਧਾ ਭਿਨ੍ਨਸ੍ਸ વਾਲਸ੍ਸ ਕੋਟਿ વਿਯ ਅਣੁ। ਮਯਾ ਹਿ ਇਮਂ ਧਮ੍ਮਂ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਿਤੁਂ વਾਯਮਨ੍ਤੇਨ ਅਦਿਨ੍ਨਂ ਦਾਨਂ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ, ਅਰਕ੍ਖਿਤਂ ਸੀਲਂ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ, ਅਪਰਿਪੂਰਿਤਾ ਕਾਚਿ ਪਾਰਮੀ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ, ਤਸ੍ਸ ਮੇ ਨਿਰੁਸ੍ਸਾਹਂ વਿਯ ਮਾਰਬਲਂ વਿਧਮਨ੍ਤਸ੍ਸਪਿ ਪਥવੀ ਨ ਕਮ੍ਪਿਤ੍ਥ, ਪਠਮਯਾਮੇ ਪੁਬ੍ਬੇਨਿવਾਸਂ ਅਨੁਸ੍ਸਰਨ੍ਤਸ੍ਸਪਿ ਨ ਕਮ੍ਪਿਤ੍ਥ, ਮਜ੍ਝਿਮਯਾਮੇ ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁਂ વਿਸੋਧੇਨ੍ਤਸ੍ਸਪਿ ਨ ਕਮ੍ਪਿਤ੍ਥ, ਪਚ੍ਛਿਮਯਾਮੇ ਪਨ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦਂ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਨ੍ਤਸ੍ਸੇવ ਮੇ ਦਸਸਹਸ੍ਸਿਲੋਕਧਾਤੁ ਕਮ੍ਪਿਤ੍ਥ। ਇਤਿ ਮਾਦਿਸੇਨਪਿ ਤਿਕ੍ਖਞਾਣੇਨ ਕਿਚ੍ਛੇਨੇવਾਯਂ ਧਮ੍ਮੋ ਪਟਿવਿਦ੍ਧੋ, ਤਂ ਲੋਕਿਯਮਹਾਜਨਾ ਕਥਂ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਿਸ੍ਸਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਧਮ੍ਮਗਮ੍ਭੀਰਤਾਯ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਾਨੁਭਾવੇਨਪਿ ਏવਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਨਮੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।
‘‘Ayaṃ dhammo pathavīsandhārakaudakakkhandho viya gambhīro, pabbatena paṭicchādetvā ṭhapito sāsapo viya duddaso, satadhā bhinnassa vālassa koṭi viya aṇu. Mayā hi imaṃ dhammaṃ paṭivijjhituṃ vāyamantena adinnaṃ dānaṃ nāma natthi, arakkhitaṃ sīlaṃ nāma natthi, aparipūritā kāci pāramī nāma natthi, tassa me nirussāhaṃ viya mārabalaṃ vidhamantassapi pathavī na kampittha, paṭhamayāme pubbenivāsaṃ anussarantassapi na kampittha, majjhimayāme dibbacakkhuṃ visodhentassapi na kampittha, pacchimayāme pana paṭiccasamuppādaṃ paṭivijjhantasseva me dasasahassilokadhātu kampittha. Iti mādisenapi tikkhañāṇena kicchenevāyaṃ dhammo paṭividdho, taṃ lokiyamahājanā kathaṃ paṭivijjhissantī’’ti dhammagambhīratāya paccavekkhaṇānubhāvenapi evaṃ cittaṃ namīti veditabbaṃ.
ਅਪਿਚ ਬ੍ਰਹ੍ਮੁਨਾ ਯਾਚਿਤੇ ਦੇਸੇਤੁਕਾਮਤਾਯਪਿਸ੍ਸ ਏવਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਨਮਿ। ਜਾਨਾਤਿ ਹਿ ਭਗવਾ ‘‘ਮਮ ਅਪ੍ਪੋਸ੍ਸੁਕ੍ਕਤਾਯ ਚਿਤ੍ਤੇ ਨਮਮਾਨੇ ਮਹਾਬ੍ਰਹ੍ਮਾ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਂ ਯਾਚਿਸ੍ਸਤਿ, ਇਮੇ ਚ ਸਤ੍ਤਾ ਬ੍ਰਹ੍ਮਗਰੁਕਾ, ਤੇ ‘ਸਤ੍ਥਾ ਕਿਰ ਧਮ੍ਮਂ ਨ ਦੇਸੇਤੁਕਾਮੋ ਅਹੋਸਿ, ਅਥ ਨਂ ਮਹਾਬ੍ਰਹ੍ਮਾ ਯਾਚਿਤ੍વਾ ਦੇਸਾਪੇਤਿ, ਸਨ੍ਤੋ વਤ ਭੋ ਧਮ੍ਮੋ ਪਣੀਤੋ’ਤਿ ਮਞ੍ਞਮਾਨਾ ਸੁਸ੍ਸੂਸਿਸ੍ਸਨ੍ਤੀ’’ਤਿ। ਇਦਮ੍ਪਿਸ੍ਸ ਕਾਰਣਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਅਪ੍ਪੋਸ੍ਸੁਕ੍ਕਤਾਯ ਚਿਤ੍ਤਂ ਨਮਿ, ਨੋ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾਯਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।
Apica brahmunā yācite desetukāmatāyapissa evaṃ cittaṃ nami. Jānāti hi bhagavā ‘‘mama appossukkatāya citte namamāne mahābrahmā dhammadesanaṃ yācissati, ime ca sattā brahmagarukā, te ‘satthā kira dhammaṃ na desetukāmo ahosi, atha naṃ mahābrahmā yācitvā desāpeti, santo vata bho dhammo paṇīto’ti maññamānā sussūsissantī’’ti. Idampissa kāraṇaṃ paṭicca appossukkatāya cittaṃ nami, no dhammadesanāyāti veditabbaṃ.
੮. ਸਹਮ੍ਪਤਿਸ੍ਸਾਤਿ ਸੋ ਕਿਰ ਕਸ੍ਸਪਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਸਾਸਨੇ ਸਹਕੋ ਨਾਮ ਥੇਰੋ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਂ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਤ੍વਾ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਭੂਮਿਯਂ ਕਪ੍ਪਾਯੁਕਬ੍ਰਹ੍ਮਾ ਹੁਤ੍વਾ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੋ, ਤਤ੍ਰ ਨਂ ਸਹਮ੍ਪਤਿ ਬ੍ਰਹ੍ਮਾਤਿ ਸਞ੍ਜਾਨਨ੍ਤਿ। ਤਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ ‘‘ਬ੍ਰਹ੍ਮੁਨੋ ਸਹਮ੍ਪਤਿਸ੍ਸਾ’’ਤਿ। ਨਸ੍ਸਤਿ વਤਾਤਿ ਸੋ ਕਿਰ ਇਮਂ ਸਦ੍ਦਂ ਤਥਾ ਨਿਚ੍ਛਾਰੇਤਿ, ਯਥਾ ਦਸਸਹਸ੍ਸਿਲੋਕਧਾਤੁਬ੍ਰਹ੍ਮਾਨੋ ਸੁਤ੍વਾ ਸਬ੍ਬੇ ਸਨ੍ਨਿਪਤਿਂਸੁ। ਅਪ੍ਪਰਜਕ੍ਖਜਾਤਿਕਾਤਿ ਪਞ੍ਞਾਮਯੇ ਅਕ੍ਖਿਮ੍ਹਿ ਅਪ੍ਪਂ ਪਰਿਤ੍ਤਂ ਰਾਗਦੋਸਮੋਹਰਜਂ ਏਤੇਸਂ ਏવਂਸਭਾવਾਤਿ ਅਪ੍ਪਰਜਕ੍ਖਜਾਤਿਕਾ। ਅਪ੍ਪਂ ਰਾਗਾਦਿਰਜਂ ਯੇਸਂ ਤੇ ਸਭਾવਾ ਅਪ੍ਪਰਜਕ੍ਖਜਾਤਿਕਾਤਿ ਏવਮੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਅਸ੍ਸવਨਤਾਤਿ ‘‘ਸਯਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ વਿਯ ਕਰਣਤ੍ਥੇ ਪਚ੍ਚਤ੍ਤવਚਨਂ, ਅਸ੍ਸવਨਤਾਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਭવਿਸ੍ਸਨ੍ਤੀਤਿ ਪੁਰਿਮਬੁਦ੍ਧੇਸੁ ਦਸਪੁਞ੍ਞਕਿਰਿਯવਸੇਨ ਕਤਾਧਿਕਾਰਾ ਪਰਿਪਾਕਗਤਪਦੁਮਾਨਿ વਿਯ ਸੂਰਿਯਰਸ੍ਮਿਸਮ੍ਫਸ੍ਸਂ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਂਯੇવ ਆਕਙ੍ਖਮਾਨਾ ਚਤੁਪ੍ਪਦਿਕਗਾਥਾવਸਾਨੇ ਅਰਿਯਭੂਮਿਂ ਓਕ੍ਕਮਨਾਰਹਾ ਨ ਏਕੋ, ਨ ਦ੍વੇ, ਅਨੇਕਸਤਸਹਸ੍ਸਾ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਾਤਾਰੋ ਭવਿਸ੍ਸਨ੍ਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ।
8.Sahampatissāti so kira kassapassa bhagavato sāsane sahako nāma thero paṭhamajjhānaṃ nibbattetvā paṭhamajjhānabhūmiyaṃ kappāyukabrahmā hutvā nibbatto, tatra naṃ sahampati brahmāti sañjānanti. Taṃ sandhāyāha ‘‘brahmuno sahampatissā’’ti. Nassati vatāti so kira imaṃ saddaṃ tathā nicchāreti, yathā dasasahassilokadhātubrahmāno sutvā sabbe sannipatiṃsu. Apparajakkhajātikāti paññāmaye akkhimhi appaṃ parittaṃ rāgadosamoharajaṃ etesaṃ evaṃsabhāvāti apparajakkhajātikā. Appaṃ rāgādirajaṃ yesaṃ te sabhāvā apparajakkhajātikāti evamettha attho daṭṭhabbo. Assavanatāti ‘‘sayaṃ abhiññā’’tiādīsu viya karaṇatthe paccattavacanaṃ, assavanatāyāti attho. Bhavissantīti purimabuddhesu dasapuññakiriyavasena katādhikārā paripākagatapadumāni viya sūriyarasmisamphassaṃ dhammadesanaṃyeva ākaṅkhamānā catuppadikagāthāvasāne ariyabhūmiṃ okkamanārahā na eko, na dve, anekasatasahassā dhammassa aññātāro bhavissantīti dasseti.
ਪਾਤੁਰਹੋਸੀਤਿ ਪਾਤੁਭવਿ। ਸਮਲੇਹਿ ਚਿਨ੍ਤਿਤੋਤਿ ਸਮਲੇਹਿ ਪੂਰਣਕਸ੍ਸਪਾਦੀਹਿ ਛਹਿ ਸਤ੍ਥਾਰੇਹਿ ਚਿਨ੍ਤਿਤੋ। ਤੇ ਹਿ ਪੁਰੇਤਰਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਸਕਲਜਮ੍ਬੁਦੀਪੇ ਕਣ੍ਟਕੇ ਪਤ੍ਥਰਮਾਨਾ વਿਯ વਿਸਂ ਸਿਞ੍ਚਮਾਨਾ વਿਯ ਚ ਸਮਲਂ ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸਯਿਂਸੁ। ਤੇ ਕਿਰ ਬੁਦ੍ਧਕੋਲਾਹਲਾਨੁਸ੍ਸવੇਨ ਸਞ੍ਜਾਤਕੁਤੂਹਲਾ ਲੋਕਂ વਞ੍ਚੇਤ੍વਾ ਕੋਹਞ੍ਞੇ ਠਤ੍વਾ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਂ ਪਟਿਜਾਨਨ੍ਤਾ ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਅਧਮ੍ਮਂਯੇવ ਧਮ੍ਮੋਤਿ ਦੀਪੇਸੁਂ। ਅਪਾਪੁਰੇਤਨ੍ਤਿ વਿવਰ ਏਤਂ। ਅਮਤਸ੍ਸ ਦ੍વਾਰਨ੍ਤਿ ਅਮਤਸ੍ਸ ਨਿਬ੍ਬਾਨਸ੍ਸ ਦ੍વਾਰਭੂਤਂ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਂ। ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ – ਏਤਂ ਕਸ੍ਸਪਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਸਾਸਨਨ੍ਤਰਧਾਨਤੋ ਪਭੁਤਿ ਪਿਹਿਤਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਨਗਰਸ੍ਸ ਮਹਾਦ੍વਾਰਂ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਂ ਸਦ੍ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾਹਤ੍ਥੇਨ ਅਪਾਪੁਰ વਿવਰ ਉਗ੍ਘਾਟੇਹੀਤਿ। ਸੁਣਨ੍ਤੁ ਧਮ੍ਮਂ વਿਮਲੇਨਾਨੁਬੁਦ੍ਧਨ੍ਤਿ ਇਮੇ ਸਤ੍ਤਾ ਰਾਗਾਦਿਮਲਾਨਂ ਅਭਾવਤੋ વਿਮਲੇਨ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੇਨ ਅਨੁਬੁਦ੍ਧਂ ਚਤੁਸਚ੍ਚਧਮ੍ਮਂ ਸੁਣਨ੍ਤੁ ਤਾવ ਭਗવਾਤਿ ਯਾਚਤਿ।
Pāturahosīti pātubhavi. Samalehi cintitoti samalehi pūraṇakassapādīhi chahi satthārehi cintito. Te hi puretaraṃ uppajjitvā sakalajambudīpe kaṇṭake pattharamānā viya visaṃ siñcamānā viya ca samalaṃ micchādiṭṭhidhammaṃ desayiṃsu. Te kira buddhakolāhalānussavena sañjātakutūhalā lokaṃ vañcetvā kohaññe ṭhatvā sabbaññutaṃ paṭijānantā yaṃ kiñci adhammaṃyeva dhammoti dīpesuṃ. Apāpuretanti vivara etaṃ. Amatassa dvāranti amatassa nibbānassa dvārabhūtaṃ ariyamaggaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – etaṃ kassapassa bhagavato sāsanantaradhānato pabhuti pihitaṃ nibbānanagarassa mahādvāraṃ ariyamaggaṃ saddhammadesanāhatthena apāpura vivara ugghāṭehīti. Suṇantu dhammaṃ vimalenānubuddhanti ime sattā rāgādimalānaṃ abhāvato vimalena sammāsambuddhena anubuddhaṃ catusaccadhammaṃ suṇantu tāva bhagavāti yācati.
ਸੇਲਪਬ੍ਬਤੋ ਉਚ੍ਚੋ ਹੋਤਿ ਥਿਰੋ ਚ, ਨ ਪਂਸੁਪਬ੍ਬਤੋ ਮਿਸ੍ਸਕਪਬ੍ਬਤੋ વਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਸੇਲੇ ਯਥਾ ਪਬ੍ਬਤਮੁਦ੍ਧਨਿਟ੍ਠਿਤੋ’’ਤਿ। ਤਸ੍ਸਤ੍ਥੋ ‘‘ਸੇਲਮਯੇ ਏਕਗ੍ਘਨੇ ਪਬ੍ਬਤਮੁਦ੍ਧਨਿ ਯਥਾਠਿਤੋવ। ਨ ਹਿ ਤਤ੍ਥ ਠਿਤਸ੍ਸ ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ਗੀવੁਕ੍ਖਿਪਨਪਸਾਰਣਾਦਿਕਿਚ੍ਚਂ ਅਤ੍ਥੀ’’ਤਿ। ਤਥੂਪਮਨ੍ਤਿ ਤਪ੍ਪਟਿਭਾਗਂ ਸੇਲਪਬ੍ਬਤੂਪਮਂ। ਧਮ੍ਮਮਯਂ ਪਾਸਾਦਨ੍ਤਿ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਧਮ੍ਮਮਾਹ। ਸੋ ਹਿ ਸਬ੍ਬਸੋ ਪਸਾਦਾવਹੋ ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮੇ ਅਤਿਕ੍ਕਮ੍ਮ ਅਬ੍ਭੁਗ੍ਗਤਟ੍ਠੇਨ ਪਾਸਾਦਸਦਿਸੋ ਚ, ਪਞ੍ਞਾਪਰਿਯਾਯੋ વਾ ਇਧ ਧਮ੍ਮ-ਸਦ੍ਦੋ। ਪਞ੍ਞਾ ਹਿ ਅਬ੍ਭੁਗ੍ਗਤਟ੍ਠੇਨ ਪਾਸਾਦੋਤਿ ਅਭਿਧਮ੍ਮੇ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾ। ਤਥਾ ਚਾਹ –
Selapabbato ucco hoti thiro ca, na paṃsupabbato missakapabbato vāti āha ‘‘sele yathā pabbatamuddhaniṭṭhito’’ti. Tassattho ‘‘selamaye ekagghane pabbatamuddhani yathāṭhitova. Na hi tattha ṭhitassa dassanatthaṃ gīvukkhipanapasāraṇādikiccaṃ atthī’’ti. Tathūpamanti tappaṭibhāgaṃ selapabbatūpamaṃ. Dhammamayaṃ pāsādanti lokuttaradhammamāha. So hi sabbaso pasādāvaho sabbadhamme atikkamma abbhuggataṭṭhena pāsādasadiso ca, paññāpariyāyo vā idha dhamma-saddo. Paññā hi abbhuggataṭṭhena pāsādoti abhidhamme niddiṭṭhā. Tathā cāha –
‘‘ਪਞ੍ਞਾਪਾਸਾਦਮਾਰੁਯ੍ਹ, ਅਸੋਕੋ ਸੋਕਿਨਿਂ ਪਜਂ।
‘‘Paññāpāsādamāruyha, asoko sokiniṃ pajaṃ;
ਪਬ੍ਬਤਟ੍ਠੋવ ਭੂਮਟ੍ਠੇ, ਧੀਰੋ ਬਾਲੇ ਅવੇਕ੍ਖਤੀ’’ਤਿ॥ (ਧ॰ ਪ॰ ੨੮)।
Pabbataṭṭhova bhūmaṭṭhe, dhīro bāle avekkhatī’’ti. (dha. pa. 28);
ਅਯਂ ਪਨੇਤ੍ਥ ਸਙ੍ਖੇਪਤ੍ਥੋ – ਯਥਾ ਸੇਲਪਬ੍ਬਤਮੁਦ੍ਧਨਿ ਯਥਾਠਿਤੋવ ਚਕ੍ਖੁਮਾ ਪੁਰਿਸੋ ਸਮਨ੍ਤਤੋ ਜਨਤਂ ਪਸ੍ਸੇਯ੍ਯ, ਤਥਾ ਤ੍વਮ੍ਪਿ ਸੁਮੇਧ ਸੁਨ੍ਦਰਪਞ੍ਞ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣੇਨ ਸਮਨ੍ਤਚਕ੍ਖੁ ਭਗવਾ ਧਮ੍ਮਮਯਂ ਪਞ੍ਞਾਮਯਂ ਪਾਸਾਦਮਾਰੁਯ੍ਹ ਸਯਂ ਅਪੇਤਸੋਕੋ ਸੋਕਾવਤਿਣ੍ਣਂ ਜਾਤਿਜਰਾਭਿਭੂਤਂ ਜਨਤਂ ਅવੇਕ੍ਖਸ੍ਸੁ ਉਪਧਾਰਯ ਉਪਪਰਿਕ੍ਖਾਤਿ। ਅਯਂ ਪਨੇਤ੍ਥ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ – ਯਥਾ ਹਿ ਪਬ੍ਬਤਪਾਦੇ ਸਮਨ੍ਤਾ ਮਹਨ੍ਤਂ ਖੇਤ੍ਤਂ ਕਤ੍વਾ ਤਤ੍ਥ ਕੇਦਾਰਪਾਲ਼ੀਸੁ ਕੁਟਿਕਾਯੋ ਕਤ੍વਾ ਰਤ੍ਤਿਂ ਅਗ੍ਗਿਂ ਜਾਲੇਯ੍ਯੁਂ, ਚਤੁਰਙ੍ਗਸਮਨ੍ਨਾਗਤਞ੍ਚ ਅਨ੍ਧਕਾਰਂ ਅਸ੍ਸ, ਅਥ ਤਸ੍ਸ ਪਬ੍ਬਤਸ੍ਸ ਮਤ੍ਥਕੇ ਠਤ੍વਾ ਚਕ੍ਖੁਮਤੋ ਪੁਰਿਸਸ੍ਸ ਭੂਮਿਂ ਓਲੋਕਯਤੋ ਨੇવ ਖੇਤ੍ਤਂ, ਨ ਕੇਦਾਰਪਾਲ਼ਿਯੋ, ਨ ਕੁਟਿਯੋ, ਨ ਤਤ੍ਥ ਸਯਿਤਮਨੁਸ੍ਸਾ ਪਞ੍ਞਾਯੇਯ੍ਯੁਂ ਅਨੁਜ੍ਜਲਭਾવਤੋ, ਕੁਟਿਕਾਸੁ ਪਨ ਅਗ੍ਗਿਜਾਲਾਮਤ੍ਤਮੇવ ਪਞ੍ਞਾਯੇਯ੍ਯ ਉਜ੍ਜਲਭਾવਤੋ, ਏવਂ ਧਮ੍ਮਪਾਸਾਦਂ ਆਰੁਯ੍ਹ ਸਤ੍ਤਨਿਕਾਯਂ ਓਲੋਕਯਤੋ ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ ਯੇ ਤੇ ਅਕਤਕਲ੍ਯਾਣਾ ਸਤ੍ਤਾ, ਤੇ ਏਕવਿਹਾਰੇ ਦਕ੍ਖਿਣਜਾਣੁਪਸ੍ਸੇ ਨਿਸਿਨ੍ਨਾਪਿ ਬੁਦ੍ਧਚਕ੍ਖੁਸ੍ਸ ਆਪਾਥਂ ਨਾਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ ਞਾਣਗ੍ਗਿਨਾ ਅਨੁਜ੍ਜਲਭਾવਤੋ ਅਨੁਲ਼ਾਰਭਾવਤੋ ਚ, ਰਤ੍ਤਿਂ ਖਿਤ੍ਤਾ ਸਰਾ વਿਯ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਯੇ ਪਨ ਕਤਕਲ੍ਯਾਣਾ વੇਨੇਯ੍ਯਪੁਗ੍ਗਲਾ, ਤੇ ਏવਸ੍ਸ ਦੂਰੇਪਿ ਠਿਤਾ ਆਪਾਥਮਾਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ ਪਰਿਪਕ੍ਕਞਾਣਗ੍ਗਿਤਾਯ ਸਮੁਜ੍ਜਲਭਾવਤੋ ਉਲ਼ਾਰਸਨ੍ਤਾਨਤਾਯ ਚ, ਸੋ ਅਗ੍ਗਿ વਿਯ ਹਿਮવਨ੍ਤਪਬ੍ਬਤੋ વਿਯ ਚ। વੁਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਚੇਤਂ –
Ayaṃ panettha saṅkhepattho – yathā selapabbatamuddhani yathāṭhitova cakkhumā puriso samantato janataṃ passeyya, tathā tvampi sumedha sundarapañña sabbaññutaññāṇena samantacakkhu bhagavā dhammamayaṃ paññāmayaṃ pāsādamāruyha sayaṃ apetasoko sokāvatiṇṇaṃ jātijarābhibhūtaṃ janataṃ avekkhassu upadhāraya upaparikkhāti. Ayaṃ panettha adhippāyo – yathā hi pabbatapāde samantā mahantaṃ khettaṃ katvā tattha kedārapāḷīsu kuṭikāyo katvā rattiṃ aggiṃ jāleyyuṃ, caturaṅgasamannāgatañca andhakāraṃ assa, atha tassa pabbatassa matthake ṭhatvā cakkhumato purisassa bhūmiṃ olokayato neva khettaṃ, na kedārapāḷiyo, na kuṭiyo, na tattha sayitamanussā paññāyeyyuṃ anujjalabhāvato, kuṭikāsu pana aggijālāmattameva paññāyeyya ujjalabhāvato, evaṃ dhammapāsādaṃ āruyha sattanikāyaṃ olokayato tathāgatassa ye te akatakalyāṇā sattā, te ekavihāre dakkhiṇajāṇupasse nisinnāpi buddhacakkhussa āpāthaṃ nāgacchanti ñāṇagginā anujjalabhāvato anuḷārabhāvato ca, rattiṃ khittā sarā viya honti. Ye pana katakalyāṇā veneyyapuggalā, te evassa dūrepi ṭhitā āpāthamāgacchanti paripakkañāṇaggitāya samujjalabhāvato uḷārasantānatāya ca, so aggi viya himavantapabbato viya ca. Vuttampi cetaṃ –
‘‘ਦੂਰੇ ਸਨ੍ਤੋ ਪਕਾਸੇਨ੍ਤਿ, ਹਿਮવਨ੍ਤੋવ ਪਬ੍ਬਤੋ।
‘‘Dūre santo pakāsenti, himavantova pabbato;
ਅਸਨ੍ਤੇਤ੍ਥ ਨ ਦਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ, ਰਤ੍ਤਿਂ ਖਿਤ੍ਤਾ ਯਥਾ ਸਰਾ’’ਤਿ॥ (ਧ॰ ਪ॰ ੩੦੪)।
Asantettha na dissanti, rattiṃ khittā yathā sarā’’ti. (dha. pa. 304);
ਉਟ੍ਠੇਹੀਤਿ ਭਗવਤੋ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਤ੍ਥਂ ਚਾਰਿਕਚਰਣਂ ਯਾਚਨ੍ਤੋ ਭਣਤਿ। ਉਟ੍ਠੇਹੀਤਿ વਾ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾਯ ਅਪ੍ਪੋਸ੍ਸੁਕ੍ਕਤਾਸਙ੍ਖਾਤਸਙ੍ਕੋਚਾਪਤ੍ਤਿਤੋ ਕਿਲਾਸੁਭਾવਤੋ ਉਟ੍ਠਹ। વੀਰਾਤਿਆਦੀਸੁ ਭਗવਾ ਸਾਤਿਸਯਚਤੁਬ੍ਬਿਧਸਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨવੀਰਿਯવਨ੍ਤਤਾਯ વੀਰੋ, ਦੇવਪੁਤ੍ਤਮਚ੍ਚੁਕਿਲੇਸਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ વਿਜਿਤਤ੍ਤਾ વਿਜਿਤਸਙ੍ਗਾਮੋ, ਜਾਤਿਕਨ੍ਤਾਰਾਦਿਤੋ વੇਨੇਯ੍ਯਸਤ੍ਥਂ વਾਹਨਸਮਤ੍ਥਤਾਯ ਨਿਬ੍ਬਾਨਸਙ੍ਖਾਤਂ ਖੇਮਪ੍ਪਦੇਸਂ ਸਮ੍ਪਾਪਨਸਮਤ੍ਥਤਾਯ ਸਤ੍ਥવਾਹੋ, ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦਇਣਸ੍ਸ ਅਭਾવਤੋ ਅਣਣੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਯੋ ਹਿ ਪਰੇਸਂ ਇਣਂ ਗਹੇਤ੍વਾ વਿਨਾਸੇਤਿ, ਸੋ ਤੇਹਿ ‘‘ਇਣਂ ਦੇਹੀ’’ਤਿ ਤਜ੍ਜਮਾਨੋਪਿ ਫਰੁਸਂ વੁਚ੍ਚਮਾਨੋਪਿ વਮ੍ਭਮਾਨੋਪਿ વਧਿਯਮਾਨੋਪਿ ਕਿਞ੍ਚਿ ਪਟਿਪ੍ਪਹਰਿਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਤਿ, ਸਬ੍ਬਂ ਤਿਤਿਕ੍ਖਤਿ। ਤਿਤਿਕ੍ਖਕਾਰਣਞ੍ਹਿਸ੍ਸ ਤਂ ਇਣਂ ਹੋਤਿ, ਏવਮੇવ ਯੋ ਯਮ੍ਹਿ ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦੇਨ ਰਜ੍ਜਤਿ, ਤਣ੍ਹਾਗਹਣੇਨ ਤਂ વਤ੍ਥੁਂ ਗਣ੍ਹਾਤਿ, ਸੋ ਤੇਨ ਫਰੁਸਂ વੁਚ੍ਚਮਾਨੋਪਿ વਮ੍ਭਮਾਨੋਪਿ વਧਿਯਮਾਨੋਪਿ ਕਿਞ੍ਚਿ ਪਟਿਪ੍ਪਹਰਿਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਤਿ, ਸਬ੍ਬਂ ਤਿਤਿਕ੍ਖਤਿ। ਤਿਤਿਕ੍ਖਕਾਰਣਞ੍ਹਿਸ੍ਸ ਸੋ ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦੋ ਹੋਤਿ ਘਰਸਾਮਿਕੇਹਿ વਿਹੇਠਿਯਮਾਨਾਨਂ ਇਤ੍ਥੀਨਂ વਿਯ। ਕਸ੍ਮਾ? ਇਣਸਦਿਸਤ੍ਤਾ ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦਸ੍ਸ।
Uṭṭhehīti bhagavato dhammadesanatthaṃ cārikacaraṇaṃ yācanto bhaṇati. Uṭṭhehīti vā dhammadesanāya appossukkatāsaṅkhātasaṅkocāpattito kilāsubhāvato uṭṭhaha. Vīrātiādīsu bhagavā sātisayacatubbidhasammappadhānavīriyavantatāya vīro, devaputtamaccukilesābhisaṅkhārānaṃ vijitattā vijitasaṅgāmo, jātikantārādito veneyyasatthaṃ vāhanasamatthatāya nibbānasaṅkhātaṃ khemappadesaṃ sampāpanasamatthatāya satthavāho, kāmacchandaiṇassa abhāvato aṇaṇoti veditabbo. Yo hi paresaṃ iṇaṃ gahetvā vināseti, so tehi ‘‘iṇaṃ dehī’’ti tajjamānopi pharusaṃ vuccamānopi vambhamānopi vadhiyamānopi kiñci paṭippaharituṃ na sakkoti, sabbaṃ titikkhati. Titikkhakāraṇañhissa taṃ iṇaṃ hoti, evameva yo yamhi kāmacchandena rajjati, taṇhāgahaṇena taṃ vatthuṃ gaṇhāti, so tena pharusaṃ vuccamānopi vambhamānopi vadhiyamānopi kiñci paṭippaharituṃ na sakkoti, sabbaṃ titikkhati. Titikkhakāraṇañhissa so kāmacchando hoti gharasāmikehi viheṭhiyamānānaṃ itthīnaṃ viya. Kasmā? Iṇasadisattā kāmacchandassa.
੯. ਅਜ੍ਝੇਸਨਨ੍ਤਿ ਗਰੁਟ੍ਠਾਨੀਯਂ ਪਯਿਰੁਪਾਸਿਤ੍વਾ ਗਰੁਤਰਂ ਪਯੋਜਨਂ ਉਦ੍ਦਿਸ੍ਸ ਅਭਿਪਤ੍ਥਨਾ ਅਜ੍ਝੇਸਨਾ, ਸਾਪਿ ਅਤ੍ਥਤੋ ਯਾਚਨਾ ਏવ। ਬੁਦ੍ਧਚਕ੍ਖੁਨਾਤਿ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਪਰੋਪਰਿਯਤ੍ਤਞਾਣੇਨ ਚ ਆਸਯਾਨੁਸਯਞਾਣੇਨ ਚ। ਇਮੇਸਞ੍ਹਿ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਞਾਣਾਨਂ ਬੁਦ੍ਧਚਕ੍ਖੂਤਿ ਨਾਮਂ, ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਸਮਨ੍ਤਚਕ੍ਖੂਤਿ । ਹੇਟ੍ਠਿਮਾਨਂ ਤਿਣ੍ਣਂ ਮਗ੍ਗਞਾਣਾਨਂ ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਖੂਤਿ। ਅਪ੍ਪਰਜਕ੍ਖੇਤਿਆਦੀਸੁ ਯੇਸਂ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ ਪਞ੍ਞਾਚਕ੍ਖੁਮ੍ਹਿ ਰਾਗਾਦਿਰਜਂ ਅਪ੍ਪਂ, ਤੇ ਅਪ੍ਪਰਜਕ੍ਖਾ। ਯੇਸਂ ਤਂ ਮਹਨ੍ਤਂ, ਤੇ ਮਹਾਰਜਕ੍ਖਾ। ਯੇਸਂ ਸਦ੍ਧਾਦੀਨਿ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਿ ਤਿਕ੍ਖਾਨਿ, ਤੇ ਤਿਕ੍ਖਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾ। ਯੇਸਂ ਤਾਨਿ ਮੁਦੂਨਿ, ਤੇ ਮੁਦਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾ। ਯੇਸਂ ਤੇਯੇવ ਸਦ੍ਧਾਦਯੋ ਆਕਾਰਾ ਸੁਨ੍ਦਰਾ, ਤੇ ਸ੍વਾਕਾਰਾ। ਯੇ ਕਥਿਤਕਾਰਣਂ ਸਲ੍ਲਕ੍ਖੇਨ੍ਤਿ, ਸੁਖੇਨ ਸਕ੍ਕਾ ਹੋਨ੍ਤਿ વਿਞ੍ਞਾਪੇਤੁਂ, ਤੇ ਸੁવਿਞ੍ਞਾਪਯਾ। ਯੇ ਪਰਲੋਕਞ੍ਚੇવ વਜ੍ਜਞ੍ਚ ਭਯਤੋ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤਿ, ਤੇ ਪਰਲੋਕવਜ੍ਜਭਯਦਸ੍ਸਾવਿਨੋ ਨਾਮ।
9.Ajjhesananti garuṭṭhānīyaṃ payirupāsitvā garutaraṃ payojanaṃ uddissa abhipatthanā ajjhesanā, sāpi atthato yācanā eva. Buddhacakkhunāti indriyaparopariyattañāṇena ca āsayānusayañāṇena ca. Imesañhi dvinnaṃ ñāṇānaṃ buddhacakkhūti nāmaṃ, sabbaññutaññāṇassa samantacakkhūti . Heṭṭhimānaṃ tiṇṇaṃ maggañāṇānaṃ dhammacakkhūti. Apparajakkhetiādīsu yesaṃ vuttanayeneva paññācakkhumhi rāgādirajaṃ appaṃ, te apparajakkhā. Yesaṃ taṃ mahantaṃ, te mahārajakkhā. Yesaṃ saddhādīni indriyāni tikkhāni, te tikkhindriyā. Yesaṃ tāni mudūni, te mudindriyā. Yesaṃ teyeva saddhādayo ākārā sundarā, te svākārā. Ye kathitakāraṇaṃ sallakkhenti, sukhena sakkā honti viññāpetuṃ, te suviññāpayā. Ye paralokañceva vajjañca bhayato passanti, te paralokavajjabhayadassāvino nāma.
ਉਪ੍ਪਲਾਨਿ ਏਤ੍ਥ ਸਨ੍ਤੀਤਿ ਉਪ੍ਪਲਿਨੀ, ਗਚ੍ਛੋਪਿ ਜਲਾਸਯੋਪਿ, ਇਧ ਪਨ ਜਲਾਸਯੋ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਉਪ੍ਪਲਿਨਿਯਨ੍ਤਿ ਉਪ੍ਪਲવਨੇਤਿ ਏવਮਤ੍ਥੋ ਗਹੇਤਬ੍ਬੋ। ਇਤੋ ਪਰੇਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਅਨ੍ਤੋਨਿਮੁਗ੍ਗਪੋਸੀਨੀਤਿ ਯਾਨਿ ਉਦਕਸ੍ਸ ਅਨ੍ਤੋ ਨਿਮੁਗ੍ਗਾਨੇવ ਹੁਤ੍વਾ ਪੁਸ੍ਸਨ੍ਤਿ વਡ੍ਢਨ੍ਤਿ, ਤਾਨਿ ਅਨ੍ਤੋਨਿਮੁਗ੍ਗਪੋਸੀਨਿ। ਉਦਕਂ ਅਚ੍ਚੁਗ੍ਗਮ੍ਮ ਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤੀਤਿ ਉਦਕਂ ਅਤਿਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਯਾਨਿ ਅਚ੍ਚੁਗ੍ਗਮ੍ਮ ਠਿਤਾਨਿ ਸੂਰਿਯਰਸ੍ਮਿਸਮ੍ਫਸ੍ਸਂ ਆਗਮਯਮਾਨਾਨਿ, ਤਾਨਿ ਅਜ੍ਜ ਪੁਪ੍ਫਨਕਾਨਿ। ਯਾਨਿ ਸਮੋਦਕਂ ਠਿਤਾਨਿ, ਤਾਨਿ ਸ੍વੇ ਪੁਪ੍ਫਨਕਾਨਿ। ਯਾਨਿ ਉਦਕਾ ਅਨੁਗ੍ਗਤਾਨਿ ਅਨ੍ਤੋਨਿਮੁਗ੍ਗਪੋਸੀਨਿ, ਤਾਨਿ ਤਤਿਯਦਿવਸੇ ਪੁਪ੍ਫਨਕਾਨਿ। ਉਦਕਾ ਪਨ ਅਨੁਗ੍ਗਤਾਨਿ ਅਞ੍ਞਾਨਿਪਿ ਸਰੋਗਉਪ੍ਪਲਾਦੀਨਿ ਨਾਮ ਅਤ੍ਥਿ, ਯਾਨਿ ਨੇવ ਪੁਪ੍ਫਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ਮਚ੍ਛਕਚ੍ਛਪਭਕ੍ਖਾਨੇવ ਭવਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ, ਤਾਨਿ ਪਾਲ਼ਿਂ ਨਾਰੁਲ਼੍ਹਾਨਿ, ਆਹਰਿਤ੍વਾ ਪਨ ਦੀਪੇਤਬ੍ਬਾਨੀਤਿ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਪਕਾਸਿਤਾਨਿ। ਯਥੇવ ਹਿ ਤਾਨਿ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਾਨਿ ਪੁਪ੍ਫਾਨਿ, ਏવਮੇવ ਉਗ੍ਘਟਿਤਞ੍ਞੂ વਿਪਞ੍ਚਿਤਞ੍ਞੂ ਨੇਯ੍ਯੋ ਪਦਪਰਮੋਤਿ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਪੁਗ੍ਗਲਾ।
Uppalāni ettha santīti uppalinī, gacchopi jalāsayopi, idha pana jalāsayo adhippeto, tasmā uppaliniyanti uppalavaneti evamattho gahetabbo. Ito paresupi eseva nayo. Antonimuggaposīnīti yāni udakassa anto nimuggāneva hutvā pussanti vaḍḍhanti, tāni antonimuggaposīni. Udakaṃ accuggamma tiṭṭhantīti udakaṃ atikkamitvā tiṭṭhanti. Tattha yāni accuggamma ṭhitāni sūriyarasmisamphassaṃ āgamayamānāni, tāni ajja pupphanakāni. Yāni samodakaṃ ṭhitāni, tāni sve pupphanakāni. Yāni udakā anuggatāni antonimuggaposīni, tāni tatiyadivase pupphanakāni. Udakā pana anuggatāni aññānipi sarogauppalādīni nāma atthi, yāni neva pupphissanti macchakacchapabhakkhāneva bhavissanti, tāni pāḷiṃ nāruḷhāni, āharitvā pana dīpetabbānīti aṭṭhakathāyaṃ pakāsitāni. Yatheva hi tāni catubbidhāni pupphāni, evameva ugghaṭitaññū vipañcitaññū neyyo padaparamoti cattāro puggalā.
ਤਤ੍ਥ ਯਸ੍ਸ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਸਹ ਉਦਾਹਟવੇਲਾਯ ਧਮ੍ਮਾਭਿਸਮਯੋ ਹੋਤਿ, ਅਯਂ ‘‘ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ ਸਙ੍ਖਿਤ੍ਤੇਨ ਮਾਤਿਕਾਯ ਠਪਿਯਮਾਨਾਯ ਦੇਸਨਾਨੁਸਾਰੇਨ ਞਾਣਂ ਪੇਸੇਤ੍વਾ ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਗਣ੍ਹਿਤੁਂ ਸਮਤ੍ਥੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਉਗ੍ਘਟਿਤਞ੍ਞੂਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਯਸ੍ਸ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਸਙ੍ਖਿਤ੍ਤੇਨ ਭਾਸਿਤਸ੍ਸ વਿਤ੍ਥਾਰੇਨ ਅਤ੍ਥੇ વਿਭਜਿਯਮਾਨੇ ਧਮ੍ਮਾਭਿਸਮਯੋ ਹੋਤਿ, ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਪੁਗ੍ਗਲੋ વਿਪਞ੍ਚਿਤਞ੍ਞੂ। ਯਸ੍ਸ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਉਦ੍ਦੇਸਤੋ ਪਰਿਪੁਚ੍ਛਤੋ ਯੋਨਿਸੋ ਮਨਸਿਕਰੋਤੋ ਕਲ੍ਯਾਣਮਿਤ੍ਤੇ ਸੇવਤੋ ਭਜਤੋ ਪਯਿਰੁਪਾਸਤੋ ਅਨੁਪੁਬ੍ਬੇਨ ਧਮ੍ਮਾਭਿਸਮਯੋ ਹੋਤਿ, ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਨੇਯ੍ਯੋ। ਯਸ੍ਸ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਬਹੁਮ੍ਪਿ ਸੁਣਤੋ ਬਹੁਮ੍ਪਿ ਭਣਤੋ ਬਹੁਮ੍ਪਿ ਧਾਰਯਤੋ ਬਹੁਮ੍ਪਿ વਾਚਯਤੋ ਨ ਤਾਯ ਜਾਤਿਯਾ ਧਮ੍ਮਾਭਿਸਮਯੋ ਹੋਤਿ, ਤੇਨ ਅਤ੍ਤਭਾવੇਨ ਮਗ੍ਗਂ વਾ ਫਲਂ વਾ ਅਨ੍ਤਮਸੋ ਝਾਨਂ વਾ વਿਪਸ੍ਸਨਂ વਾ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਤਿ, ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਪਦਪਰਮੋ। ਤਤ੍ਥ ਭਗવਾ ਉਪ੍ਪਲવਨਾਦਿਸਦਿਸਂ ਦਸਸਹਸ੍ਸਿਲੋਕਧਾਤੁਂ ਓਲੋਕੇਨ੍ਤੋ ਅਜ੍ਜ ਪੁਪ੍ਫਨਕਾਨਿ વਿਯ ਉਗ੍ਘਟਿਤਞ੍ਞੂ, ਸ੍વੇ ਪੁਪ੍ਫਨਕਾਨਿ વਿਯ વਿਪਞ੍ਚਿਤਞ੍ਞੂ, ਤਤਿਯਦਿવਸੇ ਪੁਪ੍ਫਨਕਾਨਿ વਿਯ ਨੇਯ੍ਯੇ, ਮਚ੍ਛਕਚ੍ਛਪਭਕ੍ਖਪੁਪ੍ਫਾਨਿ વਿਯ ਪਦਪਰਮੇ ਚ ਅਦ੍ਦਸ, ਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਚ ‘‘ਏਤ੍ਤਕਾ ਅਪ੍ਪਰਜਕ੍ਖਾ, ਏਤ੍ਤਕਾ ਮਹਾਰਜਕ੍ਖਾ, ਤਤ੍ਰਾਪਿ ਏਤ੍ਤਕਾ ਉਗ੍ਘਟਿਤਞ੍ਞੂ’’ਤਿ ਏવਂ ਸਬ੍ਬਾਕਾਰਤੋવ ਅਦ੍ਦਸ।
Tattha yassa puggalassa saha udāhaṭavelāya dhammābhisamayo hoti, ayaṃ ‘‘cattāro satipaṭṭhānā’’tiādinā nayena saṅkhittena mātikāya ṭhapiyamānāya desanānusārena ñāṇaṃ pesetvā arahattaṃ gaṇhituṃ samattho puggalo ugghaṭitaññūti vuccati. Yassa puggalassa saṅkhittena bhāsitassa vitthārena atthe vibhajiyamāne dhammābhisamayo hoti, ayaṃ vuccati puggalo vipañcitaññū. Yassa puggalassa uddesato paripucchato yoniso manasikaroto kalyāṇamitte sevato bhajato payirupāsato anupubbena dhammābhisamayo hoti, ayaṃ vuccati puggalo neyyo. Yassa puggalassa bahumpi suṇato bahumpi bhaṇato bahumpi dhārayato bahumpi vācayato na tāya jātiyā dhammābhisamayo hoti, tena attabhāvena maggaṃ vā phalaṃ vā antamaso jhānaṃ vā vipassanaṃ vā nibbattetuṃ na sakkoti, ayaṃ vuccati puggalo padaparamo. Tattha bhagavā uppalavanādisadisaṃ dasasahassilokadhātuṃ olokento ajja pupphanakāni viya ugghaṭitaññū, sve pupphanakāni viya vipañcitaññū, tatiyadivase pupphanakāni viya neyye, macchakacchapabhakkhapupphāni viya padaparame ca addasa, passanto ca ‘‘ettakā apparajakkhā, ettakā mahārajakkhā, tatrāpi ettakā ugghaṭitaññū’’ti evaṃ sabbākāratova addasa.
ਤਤ੍ਥ ਤਿਣ੍ਣਂ ਪੁਗ੍ਗਲਾਨਂ ਇਮਸ੍ਮਿਞ੍ਞੇવ ਅਤ੍ਤਭਾવੇ ਭਗવਤੋ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾ ਅਤ੍ਥਂ ਸਾਧੇਤਿ। ਪਦਪਰਮਾਨਂ ਅਨਾਗਤਤ੍ਥਾਯ વਾਸਨਾ ਹੋਤਿ। ਅਥ ਭਗવਾ ਇਮੇਸਂ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਪੁਗ੍ਗਲਾਨਂ ਅਤ੍ਥਾવਹਂ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਂ વਿਦਿਤ੍વਾ ਦੇਸੇਤੁਕਮ੍ਯਤਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤ੍વਾ ਪੁਨ ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਤੀਸੁ ਭવੇਸੁ ਸਤ੍ਤੇ ਭਬ੍ਬਾਭਬ੍ਬવਸੇਨ ਦ੍વੇ ਕੋਟ੍ਠਾਸੇ ਅਕਾਸਿ। ਯੇ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਯੇ ਤੇ ਸਤ੍ਤਾ ਕਮ੍ਮਾવਰਣੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਾ વਿਪਾਕਾવਰਣੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਾ ਕਿਲੇਸਾવਰਣੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਾ ਅਸ੍ਸਦ੍ਧਾ ਅਚ੍ਛਨ੍ਦਿਕਾ ਦੁਪ੍ਪਞ੍ਞਾ ਅਭਬ੍ਬਾ ਨਿਯਾਮਂ ਓਕ੍ਕਮਿਤੁਂ ਕੁਸਲੇਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਸਮ੍ਮਤ੍ਤਂ, ਇਮੇ ਤੇ ਸਤ੍ਤਾ ਅਭਬ੍ਬਾ। ਕਤਮੇ ਤੇ ਸਤ੍ਤਾ ਭਬ੍ਬਾ? ਯੇ ਤੇ ਸਤ੍ਤਾ ਨ ਕਮ੍ਮਾવਰਣੇਨ…ਪੇ॰… ਇਮੇ ਤੇ ਸਤ੍ਤਾ ਭਬ੍ਬਾ’’ਤਿ (વਿਭ॰ ੮੨੬-੮੨੭)। ਤਤ੍ਥ ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਅਭਬ੍ਬਪੁਗ੍ਗਲੇ ਪਹਾਯ ਭਬ੍ਬਪੁਗ੍ਗਲੇਯੇવ ਞਾਣੇਨ ਪਰਿਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ‘‘ਏਤ੍ਤਕਾ ਰਾਗਚਰਿਤਾ, ਏਤ੍ਤਕਾ ਦੋਸ, ਮੋਹ, વਿਤਕ੍ਕ, ਸਦ੍ਧਾ, ਬੁਦ੍ਧਿਚਰਿਤਾ’’ਤਿ ਛ ਕੋਟ੍ਠਾਸੇ ਅਕਾਸਿ, ਏવਂ ਕਤ੍વਾ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਸ੍ਸਾਮੀਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਸਿ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਅਪ੍ਪਰਜਕ੍ਖਾਦਿਭਬ੍ਬਾਦਿવਸੇਨ ਆવਜ੍ਜੇਨ੍ਤਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਤੇ ਸਤ੍ਤਾ ਪੁਞ੍ਜਪੁਞ੍ਜਾવ ਹੁਤ੍વਾ ਉਪਟ੍ਠਹਨ੍ਤਿ, ਨ ਏਕੇਕਾਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ।
Tattha tiṇṇaṃ puggalānaṃ imasmiññeva attabhāve bhagavato dhammadesanā atthaṃ sādheti. Padaparamānaṃ anāgatatthāya vāsanā hoti. Atha bhagavā imesaṃ catunnaṃ puggalānaṃ atthāvahaṃ dhammadesanaṃ viditvā desetukamyataṃ uppādetvā puna sabbepi tīsu bhavesu satte bhabbābhabbavasena dve koṭṭhāse akāsi. Ye sandhāya vuttaṃ ‘‘ye te sattā kammāvaraṇena samannāgatā vipākāvaraṇena samannāgatā kilesāvaraṇena samannāgatā assaddhā acchandikā duppaññā abhabbā niyāmaṃ okkamituṃ kusalesu dhammesu sammattaṃ, ime te sattā abhabbā. Katame te sattā bhabbā? Ye te sattā na kammāvaraṇena…pe… ime te sattā bhabbā’’ti (vibha. 826-827). Tattha sabbepi abhabbapuggale pahāya bhabbapuggaleyeva ñāṇena pariggahetvā ‘‘ettakā rāgacaritā, ettakā dosa, moha, vitakka, saddhā, buddhicaritā’’ti cha koṭṭhāse akāsi, evaṃ katvā dhammaṃ desessāmīti cintesi. Ettha ca apparajakkhādibhabbādivasena āvajjentassa bhagavato te sattā puñjapuñjāva hutvā upaṭṭhahanti, na ekekāti daṭṭhabbaṃ.
ਪਚ੍ਚਭਾਸੀਤਿ ਪਤਿਅਭਾਸਿ। ਅਪਾਰੁਤਾਤਿ વਿવਟਾ। ਅਮਤਸ੍ਸ ਦ੍વਾਰਾਤਿ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੋ। ਸੋ ਹਿ ਅਮਤਸਙ੍ਖਾਤਸ੍ਸ ਨਿਬ੍ਬਾਨਸ੍ਸ ਦ੍વਾਰਂ, ਸੋ ਮਯਾ વਿવਰਿਤ੍વਾ ਠਪਿਤੋ ਮਹਾਕਰੁਣੂਪਨਿਸ੍ਸਯੇਨ ਸਯਮ੍ਭੂਞਾਣੇਨ ਅਧਿਗਤਤ੍ਤਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ‘‘ਅਪਾਰੁਤਂ ਤੇਸਂ ਅਮਤਸ੍ਸ ਦ੍વਾਰ’’ਨ੍ਤਿ ਕੇਚਿ ਪਠਨ੍ਤਿ। ਪਮੁਞ੍ਚਨ੍ਤੁ ਸਦ੍ਧਨ੍ਤਿ ਸਬ੍ਬੇ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਦ੍ਧਂ ਮੁਞ੍ਚਨ੍ਤੁ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜੇਨ੍ਤੁ ਪવੇਦੇਨ੍ਤੁ, ਮਯਾ ਦੇਸਿਤੇ ਧਮ੍ਮੇ ਮਯਿ ਚ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਦ੍ਦਹਨਾਕਾਰਂ ਉਟ੍ਠਾਪੇਨ੍ਤੂਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਪਚ੍ਛਿਮਪਦਦ੍વਯੇ ਅਯਮਤ੍ਥੋ – ਅਹਞ੍ਹਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਗੁਣਂ ਸੁਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਤਮ੍ਪਿ ਇਮਂ ਪਣੀਤਂ ਉਤ੍ਤਮਂ ਧਮ੍ਮਂ ਕਾਯવਾਚਾਕਿਲਮਥਸਞ੍ਞੀ ਹੁਤ੍વਾ ਨ ਭਾਸਿਂ, ਨ ਭਾਸਿਸ੍ਸਾਮੀਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਸਿਂ, ਇਦਾਨਿ ਪਨ ਸਬ੍ਬੋ ਜਨੋ ਸਦ੍ਧਾਭਾਜਨਂ ਉਪਨੇਤੁ, ਪੂਰੇਸ੍ਸਾਮਿ ਨੇਸਂ ਸਙ੍ਕਪ੍ਪਨ੍ਤਿ। ਅਨ੍ਤਰਧਾਯੀਤਿ ਸਤ੍ਥਾਰਂ ਗਨ੍ਧਮਾਲਾਦੀਹਿ ਪੂਜੇਤ੍વਾ ਅਨ੍ਤਰਹਿਤੋ, ਸਕਟ੍ਠਾਨਮੇવ ਗਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਤ੍ਥੁਸਨ੍ਤਿਕਞ੍ਹਿ ਉਪਗਤਾਨਂ ਦੇવਾਨਂ ਬ੍ਰਹ੍ਮਾਨਞ੍ਚ ਤਸ੍ਸ ਪੁਰਤੋ ਅਨ੍ਤਰਧਾਨਂ ਨਾਮ ਸਕਟ੍ਠਾਨਗਮਨਮੇવ।
Paccabhāsīti patiabhāsi. Apārutāti vivaṭā. Amatassa dvārāti ariyamaggo. So hi amatasaṅkhātassa nibbānassa dvāraṃ, so mayā vivaritvā ṭhapito mahākaruṇūpanissayena sayambhūñāṇena adhigatattāti dasseti. ‘‘Apārutaṃ tesaṃ amatassa dvāra’’nti keci paṭhanti. Pamuñcantu saddhanti sabbe attano saddhaṃ muñcantu vissajjentu pavedentu, mayā desite dhamme mayi ca attano saddahanākāraṃ uṭṭhāpentūti attho. Pacchimapadadvaye ayamattho – ahañhi attano paguṇaṃ suppavattitampi imaṃ paṇītaṃ uttamaṃ dhammaṃ kāyavācākilamathasaññī hutvā na bhāsiṃ, na bhāsissāmīti cintesiṃ, idāni pana sabbo jano saddhābhājanaṃ upanetu, pūressāmi nesaṃ saṅkappanti. Antaradhāyīti satthāraṃ gandhamālādīhi pūjetvā antarahito, sakaṭṭhānameva gatoti attho. Satthusantikañhi upagatānaṃ devānaṃ brahmānañca tassa purato antaradhānaṃ nāma sakaṭṭhānagamanameva.
ਬ੍ਰਹ੍ਮਯਾਚਨਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Brahmayācanakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / વਿਨਯਪਿਟਕ • Vinayapiṭaka / ਮਹਾવਗ੍ਗਪਾਲ਼ਿ • Mahāvaggapāḷi / ੫. ਬ੍ਰਹ੍ਮਯਾਚਨਕਥਾ • 5. Brahmayācanakathā
ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Aṭṭhakathā / વਿਨਯਪਿਟਕ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / ਮਹਾવਗ੍ਗ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Mahāvagga-aṭṭhakathā / ਬ੍ਰਹ੍ਮਯਾਚਨਕਥਾ • Brahmayācanakathā
ਟੀਕਾ • Tīkā / વਿਨਯਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / વਜਿਰਬੁਦ੍ਧਿ-ਟੀਕਾ • Vajirabuddhi-ṭīkā / ਬ੍ਰਹ੍ਮਯਾਚਨਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ • Brahmayācanakathāvaṇṇanā
ਟੀਕਾ • Tīkā / વਿਨਯਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / વਿਮਤਿવਿਨੋਦਨੀ-ਟੀਕਾ • Vimativinodanī-ṭīkā / ਬ੍ਰਹ੍ਮਯਾਚਨਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ • Brahmayācanakathāvaṇṇanā
ਟੀਕਾ • Tīkā / વਿਨਯਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / ਪਾਚਿਤ੍ਯਾਦਿਯੋਜਨਾਪਾਲ਼ਿ • Pācityādiyojanāpāḷi / ੫. ਬ੍ਰਹ੍ਮਯਾਚਨਕਥਾ • 5. Brahmayācanakathā