My Account

Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / अपदानपाळि • Apadānapāḷi

॥ नमो तस्स भगवतो अरहतो सम्मासम्बुद्धस्स॥

Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa

खुद्दकनिकाये

Khuddakanikāye

थेरापदानपाळि

Therāpadānapāḷi

(पठमो भागो)

(Paṭhamo bhāgo)

१. बुद्धवग्गो

1. Buddhavaggo

१. बुद्धअपदानं

1. Buddhaapadānaṃ

१.

तथागतं जेतवने वसन्तं, अपुच्छि वेदेहमुनी नतङ्गो।

Tathāgataṃ jetavane vasantaṃ, apucchi vedehamunī nataṅgo;

‘‘सब्बञ्‍ञुबुद्धा किर नाम होन्ति, भवन्ति ते हेतुभि केहि वीर’’॥

‘‘Sabbaññubuddhā kira nāma honti, bhavanti te hetubhi kehi vīra’’.

२.

तदाह सब्बञ्‍ञुवरो महेसी, आनन्दभद्दं मधुरस्सरेन।

Tadāha sabbaññuvaro mahesī, ānandabhaddaṃ madhurassarena;

‘‘ये पुब्बबुद्धेसु ¹ कताधिकारा, अलद्धमोक्खा जिनसासनेसु॥

‘‘Ye pubbabuddhesu ² katādhikārā, aladdhamokkhā jinasāsanesu.

३.

‘‘तेनेव सम्बोधिमुखेन धीरा, अज्झासयेनापि महाबलेन।

‘‘Teneva sambodhimukhena dhīrā, ajjhāsayenāpi mahābalena;

पञ्‍ञाय तेजेन सुतिक्खपञ्‍ञा, सब्बञ्‍ञुभावं अनुपापुणन्ति॥

Paññāya tejena sutikkhapaññā, sabbaññubhāvaṃ anupāpuṇanti.

४.

‘‘अहम्पि पुब्बबुद्धेसु, बुद्धत्तमभिपत्थयिं,

‘‘Ahampi pubbabuddhesu, buddhattamabhipatthayiṃ,

मनसायेव हुत्वान, धम्मराजा असङ्खिया॥

Manasāyeva hutvāna, dhammarājā asaṅkhiyā.

५.

‘‘अथ बुद्धापदानानि, सुणाथ सुद्धमानसा।

‘‘Atha buddhāpadānāni, suṇātha suddhamānasā;

तिंसपारमिसम्पुण्णा, धम्मराजा असङ्खिया॥

Tiṃsapāramisampuṇṇā, dhammarājā asaṅkhiyā.

६.

‘‘सम्बोधिं बुद्धसेट्ठानं, ससङ्घे लोकनायके।

‘‘Sambodhiṃ buddhaseṭṭhānaṃ, sasaṅghe lokanāyake;

दसङ्गुली नमस्सित्वा, सिरसा अभिवादयिं ³॥

Dasaṅgulī namassitvā, sirasā abhivādayiṃ ⁴.

७.

‘‘यावता बुद्धखेत्तेसु, रतना विज्‍जन्तिसङ्खिया।

‘‘Yāvatā buddhakhettesu, ratanā vijjantisaṅkhiyā;

आकासट्ठा च भूमट्ठा ⁵, मनसा सब्बमाहरिं॥

Ākāsaṭṭhā ca bhūmaṭṭhā ⁶, manasā sabbamāhariṃ.

८.

‘‘तत्थ रूपियभूमियं, पासादं मापयिं अहं।

‘‘Tattha rūpiyabhūmiyaṃ, pāsādaṃ māpayiṃ ahaṃ;

नेकभुम्मं रतनमयं, उब्बिद्धं नभमुग्गतं॥

Nekabhummaṃ ratanamayaṃ, ubbiddhaṃ nabhamuggataṃ.

९.

‘‘विचित्तथम्भं सुकतं, सुविभत्तं महारहं।

‘‘Vicittathambhaṃ sukataṃ, suvibhattaṃ mahārahaṃ;

कनकमयसङ्घाटं, कोन्तच्छत्तेहि मण्डितं॥

Kanakamayasaṅghāṭaṃ, kontacchattehi maṇḍitaṃ.

१०.

10.

‘‘पठमा वेळुरिया भूमि, विमलब्भसमा सुभा।

‘‘Paṭhamā veḷuriyā bhūmi, vimalabbhasamā subhā;

नळिनजलजाकिण्णा, वरकञ्‍चनभूमिया॥

Naḷinajalajākiṇṇā, varakañcanabhūmiyā.

११.

11.

‘‘पवाळंसा पवाळवण्णा, काचि लोहितका सुभा।

‘‘Pavāḷaṃsā pavāḷavaṇṇā, kāci lohitakā subhā;

इन्दगोपकवण्णाभा, भूमि ओभासती दिसा॥

Indagopakavaṇṇābhā, bhūmi obhāsatī disā.

१२.

12.

‘‘सुविभत्ता घरमुखा, निय्यूहा सीहपञ्‍जरा।

‘‘Suvibhattā gharamukhā, niyyūhā sīhapañjarā;

चतुरो वेदिका जाला, गन्धावेळा मनोरमा॥

Caturo vedikā jālā, gandhāveḷā manoramā.

१३.

13.

‘‘नीला पीता लोहितका, ओदाता सुद्धकाळका।

‘‘Nīlā pītā lohitakā, odātā suddhakāḷakā;

कूटागारवरूपेता, सत्तरतनभूसिता॥

Kūṭāgāravarūpetā, sattaratanabhūsitā.

१४.

14.

‘‘ओलोकमया पदुमा, वाळविहङ्गसोभिता।

‘‘Olokamayā padumā, vāḷavihaṅgasobhitā;

नक्खत्ततारकाकिण्णा, चन्दसूरेहि ⁷ मण्डिता॥

Nakkhattatārakākiṇṇā, candasūrehi ⁸ maṇḍitā.

१५.

15.

‘‘हेमजालेन सञ्छन्‍ना, सोण्णकिङ्किणिकायुता।

‘‘Hemajālena sañchannā, soṇṇakiṅkiṇikāyutā;

वातवेगेन कूजन्ति, सोण्णमाला मनोरमा॥

Vātavegena kūjanti, soṇṇamālā manoramā.

१६.

16.

‘‘मञ्‍जेट्ठकं लोहितकं, पीतकं हरिपिञ्‍जरं।

‘‘Mañjeṭṭhakaṃ lohitakaṃ, pītakaṃ haripiñjaraṃ;

नानारङ्गेहि सम्पीतं ⁹, उस्सितद्धजमालिनी ¹⁰॥

Nānāraṅgehi sampītaṃ ¹¹, ussitaddhajamālinī ¹².

१७.

17.

‘‘न नं ¹³ बहूनेकसता, फलिका रजतामया।

‘‘Na naṃ ¹⁴ bahūnekasatā, phalikā rajatāmayā;

मणिमया लोहितङ्गा, मसारगल्‍लमया तथा।

Maṇimayā lohitaṅgā, masāragallamayā tathā;

नानासयनविचित्ता, सण्हकासिकसन्थता॥

Nānāsayanavicittā, saṇhakāsikasanthatā.

१८.

18.

‘‘कम्पला दुकूला चीना, पट्टुण्णा पण्डुपावुरा।

‘‘Kampalā dukūlā cīnā, paṭṭuṇṇā paṇḍupāvurā;

विविधत्थरणं सब्बं, मनसा पञ्‍ञपेसहं॥

Vividhattharaṇaṃ sabbaṃ, manasā paññapesahaṃ.

१९.

19.

‘‘तासु तास्वेव भूमीसु, रतनकूटलङ्कतं।

‘‘Tāsu tāsveva bhūmīsu, ratanakūṭalaṅkataṃ;

मणिवेरोचना उक्‍का, धारयन्ता सुतिट्ठरे॥

Maṇiverocanā ukkā, dhārayantā sutiṭṭhare.

२०.

20.

‘‘सोभन्ति एसिका थम्भा, सुभा कञ्‍चनतोरणा।

‘‘Sobhanti esikā thambhā, subhā kañcanatoraṇā;

जम्बोनदा सारमया, अथो रजतमयापि च॥

Jambonadā sāramayā, atho rajatamayāpi ca.

२१.

21.

‘‘नेका सन्धी सुविभत्ता, कवाटग्गळचित्तिता।

‘‘Nekā sandhī suvibhattā, kavāṭaggaḷacittitā;

उभतो पुण्णघटानेका, पदुमुप्पलसंयुता॥

Ubhato puṇṇaghaṭānekā, padumuppalasaṃyutā.

२२.

22.

‘‘अतीते सब्बबुद्धे च, ससङ्घे लोकनायके।

‘‘Atīte sabbabuddhe ca, sasaṅghe lokanāyake;

पकतिवण्णरूपेन, निम्मिनित्वा ससावके॥

Pakativaṇṇarūpena, nimminitvā sasāvake.

२३.

23.

‘‘तेन द्वारेन पविसित्वा, सब्बे बुद्धा ससावका।

‘‘Tena dvārena pavisitvā, sabbe buddhā sasāvakā;

सब्बसोण्णमये पीठे, निसिन्‍ना अरियमण्डला॥

Sabbasoṇṇamaye pīṭhe, nisinnā ariyamaṇḍalā.

२४.

24.

‘‘ये च एतरहि अत्थि, बुद्धा लोके अनुत्तरा।

‘‘Ye ca etarahi atthi, buddhā loke anuttarā;

अतीते वत्तमाना च, भवनं सब्बे समाहरिं॥

Atīte vattamānā ca, bhavanaṃ sabbe samāhariṃ.

२५.

25.

‘‘पच्‍चेकबुद्धेनेकसते, सयम्भू अपराजिते।

‘‘Paccekabuddhenekasate, sayambhū aparājite;

अतीते वत्तमाने च, भवनं सब्बे समाहरिं॥

Atīte vattamāne ca, bhavanaṃ sabbe samāhariṃ.

२६.

26.

‘‘कप्परुक्खा बहू अत्थि, ये दिब्बा ये च मानुसा।

‘‘Kapparukkhā bahū atthi, ye dibbā ye ca mānusā;

सब्बं दुस्सं समाहन्ता, अच्छादेमि तिचीवरं॥

Sabbaṃ dussaṃ samāhantā, acchādemi ticīvaraṃ.

२७.

27.

‘‘खज्‍जं भोज्‍जं सायनीयं, सम्पन्‍नं पानभोजनं।

‘‘Khajjaṃ bhojjaṃ sāyanīyaṃ, sampannaṃ pānabhojanaṃ;

मणिमये सुभे पत्ते, संपूरेत्वा अदासहं॥

Maṇimaye subhe patte, saṃpūretvā adāsahaṃ.

२८.

28.

‘‘दिब्बवत्थसमा हुत्वा, मट्ठा ¹⁵ चीवरसंयुता।

‘‘Dibbavatthasamā hutvā, maṭṭhā ¹⁶ cīvarasaṃyutā;

मधुरा सक्खरा चेव, तेला च मधुफाणिता॥

Madhurā sakkharā ceva, telā ca madhuphāṇitā.

२९.

29.

‘‘तप्पिता परमन्‍नेन, सब्बे ते अरियमण्डला।

‘‘Tappitā paramannena, sabbe te ariyamaṇḍalā;

रतनगब्भं पविसित्वा, केसरीव गुहासया॥

Ratanagabbhaṃ pavisitvā, kesarīva guhāsayā.

३०.

30.

‘‘महारहम्हि सयने, सीहसेय्यमकप्पयुं।

‘‘Mahārahamhi sayane, sīhaseyyamakappayuṃ;

सम्पजाना समुट्ठाय, सयने ¹⁷ पल्‍लङ्कमाभुजुं॥

Sampajānā samuṭṭhāya, sayane ¹⁸ pallaṅkamābhujuṃ.

३१.

31.

‘‘गोचरं सब्बबुद्धानं, झानरतिसमप्पिता।

‘‘Gocaraṃ sabbabuddhānaṃ, jhānaratisamappitā;

अञ्‍ञे धम्मानि देसेन्ति, अञ्‍ञे कीळन्ति इद्धिया॥

Aññe dhammāni desenti, aññe kīḷanti iddhiyā.

३२.

32.

‘‘अञ्‍ञे अभिञ्‍ञा अप्पेन्ति, अभिञ्‍ञा वसिभाविता।

‘‘Aññe abhiññā appenti, abhiññā vasibhāvitā;

विकुब्बना विकुब्बन्ति, अञ्‍ञेनेकसहस्सियो॥

Vikubbanā vikubbanti, aññenekasahassiyo.

३३.

33.

‘‘बुद्धापि बुद्धे पुच्छन्ति, विसयं सब्बञ्‍ञुमालयं।

‘‘Buddhāpi buddhe pucchanti, visayaṃ sabbaññumālayaṃ;

गम्भीरं निपुणं ठानं, पञ्‍ञाय विनिबुज्झरे॥

Gambhīraṃ nipuṇaṃ ṭhānaṃ, paññāya vinibujjhare.

३४.

34.

‘‘सावका बुद्धे पुच्छन्ति, बुद्धा पुच्छन्ति सावके।

‘‘Sāvakā buddhe pucchanti, buddhā pucchanti sāvake;

अञ्‍ञमञ्‍ञञ्‍च पुच्छित्वा ¹⁹, अञ्‍ञोञ्‍ञं ब्याकरोन्ति ते॥

Aññamaññañca pucchitvā ²⁰, aññoññaṃ byākaronti te.

३५.

35.

‘‘बुद्धा पच्‍चेकबुद्धा च, सावका परिचारका।

‘‘Buddhā paccekabuddhā ca, sāvakā paricārakā;

एवं सकाय रतिया, पासादेभिरमन्ति ते॥

Evaṃ sakāya ratiyā, pāsādebhiramanti te.

३६.

36.

‘‘छत्ता तिट्ठन्तु रतना, कञ्‍चनावेळपन्तिका।

‘‘Chattā tiṭṭhantu ratanā, kañcanāveḷapantikā;

मुत्ताजालपरिक्खित्ता, सब्बे धारेन्तु ²¹ मत्थके॥

Muttājālaparikkhittā, sabbe dhārentu ²² matthake.

३७.

37.

‘‘भवन्तु चेळविताना, सोण्णतारकचित्तिता।

‘‘Bhavantu ceḷavitānā, soṇṇatārakacittitā;

विचित्तमल्यवितता, सब्बे धारेन्तु मत्थके॥

Vicittamalyavitatā, sabbe dhārentu matthake.

३८.

38.

‘‘वितता मल्यदामेहि, गन्धदामेहि सोभिता।

‘‘Vitatā malyadāmehi, gandhadāmehi sobhitā;

दुस्सदामपरिकिण्णा, रतनदामभूसिता॥

Dussadāmaparikiṇṇā, ratanadāmabhūsitā.

३९.

39.

‘‘पुप्फाभिकिण्णा सुचित्ता, सुरभिगन्धभूसिता।

‘‘Pupphābhikiṇṇā sucittā, surabhigandhabhūsitā;

गन्धपञ्‍चङ्गुलिकता ²³, हेमच्छदनछादिता॥

Gandhapañcaṅgulikatā ²⁴, hemacchadanachāditā.

४०.

40.

‘‘चतुद्दिसा पोक्खरञ्‍ञो, पदुमुप्पलसन्थता।

‘‘Catuddisā pokkharañño, padumuppalasanthatā;

सोवण्णरूपा खायन्तु, पद्मंरेणुरजुग्गता॥

Sovaṇṇarūpā khāyantu, padmaṃreṇurajuggatā.

४१.

41.

‘‘पुप्फन्तु पादपा सब्बे, पासादस्स समन्ततो।

‘‘Pupphantu pādapā sabbe, pāsādassa samantato;

सयञ्‍च पुप्फा मुञ्‍चित्वा, गन्त्वा भवनमोकिरुं॥

Sayañca pupphā muñcitvā, gantvā bhavanamokiruṃ.

४२.

42.

‘‘सिखिनो तत्थ नच्‍चन्तु, दिब्बहंसा पकूजरे।

‘‘Sikhino tattha naccantu, dibbahaṃsā pakūjare;

करवीका च गायन्तु, दिजसङ्घा समन्ततो॥

Karavīkā ca gāyantu, dijasaṅghā samantato.

४३.

43.

‘‘भेरियो सब्बा वज्‍जन्तु, वीणा सब्बा रसन्तु ²⁵ ता।

‘‘Bheriyo sabbā vajjantu, vīṇā sabbā rasantu ²⁶ tā;

सब्बा सङ्गीति वत्तन्तु, पासादस्स समन्ततो॥

Sabbā saṅgīti vattantu, pāsādassa samantato.

४४.

44.

‘‘यावता बुद्धखेत्तम्हि, चक्‍कवाळे ततो परे।

‘‘Yāvatā buddhakhettamhi, cakkavāḷe tato pare;

महन्ता जोतिसम्पन्‍ना, अच्छिन्‍ना रतनामया॥

Mahantā jotisampannā, acchinnā ratanāmayā.

४५.

45.

‘‘तिट्ठन्तु सोण्णपल्‍लङ्का, दीपरुक्खा जलन्तु ते।

‘‘Tiṭṭhantu soṇṇapallaṅkā, dīparukkhā jalantu te;

भवन्तु एकपज्‍जोता, दससहस्सिपरम्परा॥

Bhavantu ekapajjotā, dasasahassiparamparā.

४६.

46.

‘‘गणिका लासिका चेव, नच्‍चन्तु अच्छरागणा।

‘‘Gaṇikā lāsikā ceva, naccantu accharāgaṇā;

नानारङ्गा पदिस्सन्तु, पासादस्स समन्ततो॥

Nānāraṅgā padissantu, pāsādassa samantato.

४७.

47.

‘‘दुमग्गे पब्बतग्गे वा, सिनेरुगिरिमुद्धनि।

‘‘Dumagge pabbatagge vā, sinerugirimuddhani;

उस्सापेमि धजं सब्बं, विचित्तं पञ्‍चवण्णिकं॥

Ussāpemi dhajaṃ sabbaṃ, vicittaṃ pañcavaṇṇikaṃ.

४८.

48.

‘‘नरा नागा च गन्धब्बा, सब्बे देवा उपेन्तु ते।

‘‘Narā nāgā ca gandhabbā, sabbe devā upentu te;

नमस्सन्ता पञ्‍जलिका, पासादं परिवारयुं॥

Namassantā pañjalikā, pāsādaṃ parivārayuṃ.

४९.

49.

‘‘यं किञ्‍चि कुसलं कम्मं, कत्तब्बं किरियं मम।

‘‘Yaṃ kiñci kusalaṃ kammaṃ, kattabbaṃ kiriyaṃ mama;

कायेन वाचा मनसा, तिदसे सुकतं कतं॥

Kāyena vācā manasā, tidase sukataṃ kataṃ.

५०.

50.

‘‘ये सत्ता सञ्‍ञिनो अत्थि, ये च सत्ता असञ्‍ञिनो।

‘‘Ye sattā saññino atthi, ye ca sattā asaññino;

कतं पुञ्‍ञफलं मय्हं, सब्बे भागी भवन्तु ते॥

Kataṃ puññaphalaṃ mayhaṃ, sabbe bhāgī bhavantu te.

५१.

51.

‘‘येसं कतं सुविदितं, दिन्‍नं पुञ्‍ञफलं मया।

‘‘Yesaṃ kataṃ suviditaṃ, dinnaṃ puññaphalaṃ mayā;

ये च तत्थ ²⁷ न जानन्ति, देवा गन्त्वा निवेदयुं॥

Ye ca tattha ²⁸ na jānanti, devā gantvā nivedayuṃ.

५२.

52.

‘‘सब्बलोकम्हि ²⁹ ये सत्ता, जीवन्ताहारहेतुका।

‘‘Sabbalokamhi ³⁰ ye sattā, jīvantāhārahetukā;

मनुञ्‍ञं भोजनं सब्बं ³¹, लभन्तु मम चेतसा॥

Manuññaṃ bhojanaṃ sabbaṃ ³², labhantu mama cetasā.

५३.

53.

‘‘मनसा दानं मया दिन्‍नं, मनसा पसादमावहिं।

‘‘Manasā dānaṃ mayā dinnaṃ, manasā pasādamāvahiṃ;

पूजिता सब्बसम्बुद्धा, पच्‍चेका जिनसावका॥

Pūjitā sabbasambuddhā, paccekā jinasāvakā.

५४.

54.

‘‘तेन कम्मेन सुकतेन, चेतनापणिधीहि च।

‘‘Tena kammena sukatena, cetanāpaṇidhīhi ca;

जहित्वा मानुसं देहं, तावतिंसमगच्छहं॥

Jahitvā mānusaṃ dehaṃ, tāvatiṃsamagacchahaṃ.

५५.

55.

‘‘दुवे भवे पजानामि, देवत्ते अथ मानुसे।

‘‘Duve bhave pajānāmi, devatte atha mānuse;

अञ्‍ञं गतिं न जानामि, मनसा पत्थनाफलं॥

Aññaṃ gatiṃ na jānāmi, manasā patthanāphalaṃ.

५६.

56.

‘‘देवानं अधिको होमि, भवामि मनुजाधिपो।

‘‘Devānaṃ adhiko homi, bhavāmi manujādhipo;

रूपलक्खणसम्पन्‍नो, पञ्‍ञाय असमो भवे॥

Rūpalakkhaṇasampanno, paññāya asamo bhave.

५७.

57.

‘‘भोजनं विविधं सेट्ठं, रतनञ्‍च अनप्पकं।

‘‘Bhojanaṃ vividhaṃ seṭṭhaṃ, ratanañca anappakaṃ;

विविधानि च वत्थानि, नभा ³³ खिप्पं उपेन्ति मं॥

Vividhāni ca vatthāni, nabhā ³⁴ khippaṃ upenti maṃ.

५८.

58.