| Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / અઙ્ગુત્તરનિકાય (અટ્ઠકથા) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) |
૪. ચક્કવત્તિસુત્તવણ્ણના
4. Cakkavattisuttavaṇṇanā
૧૪. ચતુત્થે ચતૂહિ સઙ્ગહવત્થૂહિ જનં રઞ્જેતીતિ રાજા. ચક્કં વત્તેતીતિ ચક્કવત્તી. વત્તિતં વા અનેન ચક્કન્તિ ચક્કવત્તી. ધમ્મો અસ્સ અત્થીતિ ધમ્મિકો. ધમ્મેનેવ દસવિધેન ચક્કવત્તિવત્તેન રાજા જાતોતિ ધમ્મરાજા. સોપિ ન અરાજકન્તિ સોપિ અઞ્ઞં નિસ્સયરાજાનં અલભિત્વા ચક્કં નામ વત્તેતું ન સક્કોતીતિ અત્થો. ઇતિ સત્થા દેસનં પટ્ઠપેત્વા યથાનુસન્ધિં અપાપેત્વાવ તુણ્હી અહોસિ. કસ્મા? અનુસન્ધિકુસલા ઉટ્ઠહિત્વા અનુસન્ધિં પુચ્છિસ્સન્તિ, બહૂ હિ ઇમસ્મિં ઠાને તથારૂપા ભિક્ખૂ, અથાહં તેહિ પુટ્ઠો દેસનં વડ્ઢેસ્સામીતિ. અથેકો અનુસન્ધિકુસલો ભિક્ખુ ભગવન્તં પુચ્છન્તો કો પન, ભન્તેતિઆદિમાહ. ભગવાપિસ્સ બ્યાકરોન્તો ધમ્મો ભિક્ખૂતિઆદિમાહ.
14. Catutthe catūhi saṅgahavatthūhi janaṃ rañjetīti rājā. Cakkaṃ vattetīti cakkavattī. Vattitaṃ vā anena cakkanti cakkavattī. Dhammo assa atthīti dhammiko. Dhammeneva dasavidhena cakkavattivattena rājā jātoti dhammarājā. Sopi na arājakanti sopi aññaṃ nissayarājānaṃ alabhitvā cakkaṃ nāma vattetuṃ na sakkotīti attho. Iti satthā desanaṃ paṭṭhapetvā yathānusandhiṃ apāpetvāva tuṇhī ahosi. Kasmā? Anusandhikusalā uṭṭhahitvā anusandhiṃ pucchissanti, bahū hi imasmiṃ ṭhāne tathārūpā bhikkhū, athāhaṃ tehi puṭṭho desanaṃ vaḍḍhessāmīti. Atheko anusandhikusalo bhikkhu bhagavantaṃ pucchanto ko pana, bhantetiādimāha. Bhagavāpissa byākaronto dhammo bhikkhūtiādimāha.
તત્થ ધમ્મોતિ દસકુસલકમ્મપથધમ્મો. ધમ્મન્તિ તમેવ વુત્તપ્પકારં ધમ્મં. નિસ્સાયાતિ તદધિટ્ઠાનેન ચેતસા તમેવ નિસ્સયં કત્વા. ધમ્મં સક્કરોન્તોતિ યથા કતો સો ધમ્મો સુટ્ઠુ કતો હોતિ, એવમેતં કરોન્તો. ધમ્મં ગરું કરોન્તોતિ તસ્મિં ગારવુપ્પત્તિયા તં ગરુકરોન્તો. ધમ્મં અપચાયમાનોતિ તસ્સેવ ધમ્મસ્સ અઞ્જલિકરણાદીહિ નીચવુત્તિતં કરોન્તો. ધમ્મદ્ધજો ધમ્મકેતૂતિ તં ધમ્મં ધજમિવ પુરક્ખત્વા કેતુમિવ ઉક્ખિપિત્વા પવત્તિયા ધમ્મદ્ધજો ધમ્મકેતુ ચ હુત્વાતિ અત્થો. ધમ્માધિપતેય્યોતિ ધમ્માધિપતિભૂતાગતભાવેન ધમ્મવસેનેવ ચ સબ્બકિરિયાનં કરણેન ધમ્માધિપતેય્યો હુત્વા. ધમ્મિકં રક્ખાવરણગુત્તિં સંવિદહતીતિ ધમ્મો અસ્સા અત્થીતિ ધમ્મિકા, રક્ખા ચ આવરણઞ્ચ ગુત્તિ ચ રક્ખાવરણગુત્તિ. તત્થ ‘‘પરં રક્ખન્તો અત્તાનં રક્ખતી’’તિ વચનતો ખન્તિઆદયો રક્ખા. વુત્તઞ્હેતં – ‘‘કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, પરં રક્ખન્તો અત્તાનં રક્ખતિ. ખન્તિયા અવિહિંસાય મેત્તચિત્તતાય અનુદ્દયાયા’’તિ (સં॰ નિ॰ ૫.૩૮૫). નિવાસનપારુપનગેહાદીનિ આવરણં. ચોરાદિઉપદ્દવનિવારણત્થં ગોપાયના ગુત્તિ. તં સબ્બમ્પિ સુટ્ઠુ વિદહતિ પવત્તેતિ ઠપેતીતિ અત્થો.
Tattha dhammoti dasakusalakammapathadhammo. Dhammanti tameva vuttappakāraṃ dhammaṃ. Nissāyāti tadadhiṭṭhānena cetasā tameva nissayaṃ katvā. Dhammaṃ sakkarontoti yathā kato so dhammo suṭṭhu kato hoti, evametaṃ karonto. Dhammaṃ garuṃ karontoti tasmiṃ gāravuppattiyā taṃ garukaronto. Dhammaṃ apacāyamānoti tasseva dhammassa añjalikaraṇādīhi nīcavuttitaṃ karonto. Dhammaddhajo dhammaketūti taṃ dhammaṃ dhajamiva purakkhatvā ketumiva ukkhipitvā pavattiyā dhammaddhajo dhammaketu ca hutvāti attho. Dhammādhipateyyoti dhammādhipatibhūtāgatabhāvena dhammavaseneva ca sabbakiriyānaṃ karaṇena dhammādhipateyyo hutvā. Dhammikaṃ rakkhāvaraṇaguttiṃ saṃvidahatīti dhammo assā atthīti dhammikā, rakkhā ca āvaraṇañca gutti ca rakkhāvaraṇagutti. Tattha ‘‘paraṃ rakkhanto attānaṃ rakkhatī’’ti vacanato khantiādayo rakkhā. Vuttañhetaṃ – ‘‘kathañca, bhikkhave, paraṃ rakkhanto attānaṃ rakkhati. Khantiyā avihiṃsāya mettacittatāya anuddayāyā’’ti (saṃ. ni. 5.385). Nivāsanapārupanagehādīni āvaraṇaṃ. Corādiupaddavanivāraṇatthaṃ gopāyanā gutti. Taṃ sabbampi suṭṭhu vidahati pavatteti ṭhapetīti attho.
ઇદાનિ યત્થ સા સંવિદહિતબ્બા, તં દસ્સેન્તો અન્તોજનસ્મિન્તિઆદિમાહ. તત્રાયં સઙ્ખેપત્થો – અન્તોજનસઙ્ખાતં પુત્તદારં સીલસંવરે પતિટ્ઠાપેન્તો વત્થગન્ધમાલાદીનિ ચસ્સ દદમાનો સબ્બોપદ્દવે ચસ્સ નિવારયમાનો ધમ્મિકં રક્ખાવરણગુત્તિં સંવિદહતિ નામ. ખત્તિયાદીસુપિ એસેવ નયો. અયં પન વિસેસો – અભિસિત્તખત્તિયા ભદ્રઅસ્સાજાનીયાદિરતનસમ્પદાનેનપિ ઉપગણ્હિતબ્બા, અનુયન્તા ખત્તિયા તેસં અનુરૂપયાનવાહનસમ્પદાનેનપિ પરિતોસેતબ્બા, બલકાયો કાલં અનતિક્કમેત્વા ભત્તવેતનસમ્પદાનેનપિ અનુગ્ગહેતબ્બો, બ્રાહ્મણા અન્નપાનવત્થાદિના દેય્યધમ્મેન, ગહપતિકા ભત્તબીજનઙ્ગલબલિબદ્દાદિસમ્પદાનેન, તથા નિગમવાસિનો નેગમા જનપદવાસિનો ચ જાનપદા. સમિતપાપબાહિતપાપા પન સમણબ્રાહ્મણા સમણપરિક્ખારસમ્પદાનેન સક્કાતબ્બા, મિગપક્ખિનો અભયદાનેન સમસ્સાસેતબ્બા.
Idāni yattha sā saṃvidahitabbā, taṃ dassento antojanasmintiādimāha. Tatrāyaṃ saṅkhepattho – antojanasaṅkhātaṃ puttadāraṃ sīlasaṃvare patiṭṭhāpento vatthagandhamālādīni cassa dadamāno sabbopaddave cassa nivārayamāno dhammikaṃ rakkhāvaraṇaguttiṃ saṃvidahati nāma. Khattiyādīsupi eseva nayo. Ayaṃ pana viseso – abhisittakhattiyā bhadraassājānīyādiratanasampadānenapi upagaṇhitabbā, anuyantā khattiyā tesaṃ anurūpayānavāhanasampadānenapi paritosetabbā, balakāyo kālaṃ anatikkametvā bhattavetanasampadānenapi anuggahetabbo, brāhmaṇā annapānavatthādinā deyyadhammena, gahapatikā bhattabījanaṅgalabalibaddādisampadānena, tathā nigamavāsino negamā janapadavāsino ca jānapadā. Samitapāpabāhitapāpā pana samaṇabrāhmaṇā samaṇaparikkhārasampadānena sakkātabbā, migapakkhino abhayadānena samassāsetabbā.
ધમ્મેનેવ ચક્કં વત્તેતીતિ દસકુસલકમ્મપથધમ્મેનેવ ચક્કં પવત્તેતિ. તં હોતિ ચક્કં અપ્પટિવત્તિયન્તિ તં તેન એવં પવત્તિતં આણાચક્કં અપ્પટિવત્તિયં હોતિ. કેનચિ મનુસ્સભૂતેનાતિ દેવતા નામ અત્તના ઇચ્છિતિચ્છિતમેવ કરોન્તિ, તસ્મા તા અગ્ગણ્હિત્વા ‘‘મનુસ્સભૂતેના’’તિ વુત્તં. પચ્ચત્થિકેનાતિ પટિઅત્થિકેન, પટિસત્તુનાતિ અત્થો. ધમ્મિકોતિ ચક્કવત્તી દસકુસલકમ્મપથવસેન ધમ્મિકો, તથાગતો પન નવલોકુત્તરધમ્મવસેન. ધમ્મરાજાતિ નવહિ લોકુત્તરધમ્મેહિ મહાજનં રઞ્જેતીતિ ધમ્મરાજા. ધમ્મંયેવાતિ નવલોકુત્તરધમ્મમેવ નિસ્સાય તમેવ સક્કરોન્તો તં ગરુકરોન્તો તં અપચાયમાનો. સોવસ્સ ધમ્મો અબ્ભુગ્ગતટ્ઠેન ધજોતિ ધમ્મદ્ધજો. સોવસ્સ કેતૂતિ ધમ્મકેતુ. તમેવ અધિપતિં જેટ્ઠકં કત્વા વિહરતીતિ ધમ્માધિપતેય્યો. ધમ્મિકં રક્ખાવરણગુત્તિન્તિ લોકિયલોકુત્તરધમ્મદાયિકરક્ખઞ્ચ આવરણઞ્ચ ગુત્તિઞ્ચ. સંવિદહતીતિ ઠપેતિ પઞ્ઞપેતિ. એવરૂપન્તિ તિવિધં કાયદુચ્ચરિતં ન સેવિતબ્બં, સુચરિતં સેવિતબ્બન્તિ એવં સબ્બત્થ અત્થો વેદિતબ્બો. સંવિદહિત્વાતિ ઠપેત્વા કથેત્વા. ધમ્મેનેવ અનુત્તરં ધમ્મચક્કં પવત્તેતીતિ નવલોકુત્તરધમ્મેનેવ અસદિસં ધમ્મચક્કં પવત્તેતિ. તં હોતિ ચક્કં અપ્પટિવત્તિયન્તિ તં એવં પવત્તિતં ધમ્મચક્કં એતેસુ સમણાદીસુ એકેનપિ પટિવત્તેતું પટિબાહિતું ન સક્કા. સેસં સબ્બત્થ ઉત્તાનમેવાતિ.
Dhammeneva cakkaṃ vattetīti dasakusalakammapathadhammeneva cakkaṃ pavatteti. Taṃ hoti cakkaṃ appaṭivattiyanti taṃ tena evaṃ pavattitaṃ āṇācakkaṃ appaṭivattiyaṃ hoti. Kenacimanussabhūtenāti devatā nāma attanā icchiticchitameva karonti, tasmā tā aggaṇhitvā ‘‘manussabhūtenā’’ti vuttaṃ. Paccatthikenāti paṭiatthikena, paṭisattunāti attho. Dhammikoti cakkavattī dasakusalakammapathavasena dhammiko, tathāgato pana navalokuttaradhammavasena. Dhammarājāti navahi lokuttaradhammehi mahājanaṃ rañjetīti dhammarājā. Dhammaṃyevāti navalokuttaradhammameva nissāya tameva sakkaronto taṃ garukaronto taṃ apacāyamāno. Sovassa dhammo abbhuggataṭṭhena dhajoti dhammaddhajo. Sovassa ketūti dhammaketu. Tameva adhipatiṃ jeṭṭhakaṃ katvā viharatīti dhammādhipateyyo. Dhammikaṃ rakkhāvaraṇaguttinti lokiyalokuttaradhammadāyikarakkhañca āvaraṇañca guttiñca. Saṃvidahatīti ṭhapeti paññapeti. Evarūpanti tividhaṃ kāyaduccaritaṃ na sevitabbaṃ, sucaritaṃ sevitabbanti evaṃ sabbattha attho veditabbo. Saṃvidahitvāti ṭhapetvā kathetvā. Dhammeneva anuttaraṃ dhammacakkaṃ pavattetīti navalokuttaradhammeneva asadisaṃ dhammacakkaṃ pavatteti. Taṃ hoti cakkaṃ appaṭivattiyanti taṃ evaṃ pavattitaṃ dhammacakkaṃ etesu samaṇādīsu ekenapi paṭivattetuṃ paṭibāhituṃ na sakkā. Sesaṃ sabbattha uttānamevāti.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / અઙ્ગુત્તરનિકાય • Aṅguttaranikāya / ૪. ચક્કવત્તિસુત્તં • 4. Cakkavattisuttaṃ
ટીકા • Tīkā / સુત્તપિટક (ટીકા) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / અઙ્ગુત્તરનિકાય (ટીકા) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) / ૪. ચક્કવત્તિસુત્તવણ્ણના • 4. Cakkavattisuttavaṇṇanā
