| Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / અઙ્ગુત્તરનિકાય (ટીકા) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
૪. ચક્કવત્તિસુત્તવણ્ણના
4. Cakkavattisuttavaṇṇanā
૧૪. ચતુત્થે ચતૂહિ સઙ્ગહવત્થૂહીતિ દાનપિયવચનઅત્થચરિયાસમાનત્તતાસઙ્ખાતેહિ ચતૂહિ સઙ્ગહકારણેહિ. ચક્કં વત્તેતીતિ આણાચક્કં પવત્તેતિ. ચક્કન્તિ વા ઇધ રતનચક્કં વેદિતબ્બં. અયઞ્હિ ચક્કસદ્દો સમ્પત્તિયં, લક્ખણે, રથઙ્ગે, ઇરિયાપથે, દાને, રતનધમ્મખુરચક્કાદીસુ ચ દિસ્સતિ. ‘‘ચત્તારિમાનિ, ભિક્ખવે, ચક્કાનિ, યેહિ સમન્નાગતાનં દેવમનુસ્સાન’’ન્તિઆદીસુ (અ॰ નિ॰ ૪.૩૧) હિ સમ્પત્તિયં દિસ્સતિ. ‘‘પાદતલેસુ ચક્કાનિ જાતાની’’તિ (દી॰ નિ॰ ૨.૩૫; ૩.૨૦૪) એત્થ લક્ખણે. ‘‘ચક્કંવ વહતો પદ’’ન્તિ (ધ॰ પ॰ ૧) એત્થ રથઙ્ગે. ‘‘ચતુચક્કં નવદ્વાર’’ન્તિ (સં॰ નિ॰ ૧.૨૯) એત્થ ઇરિયાપથે. ‘‘દદં ભુઞ્જ મા ચ પમાદો, ચક્કં વત્તય સબ્બપાણિન’’ન્તિ (જા॰ ૧.૭.૧૪૯) એત્થ દાને. ‘‘દિબ્બં ચક્કરતનં પાતુરહોસી’’તિ (દી॰ નિ॰ ૨.૨૪૩) એત્થ રતનચક્કે. ‘‘મયા પવત્તિતં ચક્ક’’ન્તિ (સુ॰ નિ॰ ૫૬૨) એત્થ ધમ્મચક્કે. ‘‘ઇચ્છાહતસ્સ પોસસ્સ, ચક્કં ભમતિ મત્થકે’’તિ (જા॰ ૧.૫.૧૦૩) એત્થ ખુરચક્કે. ‘‘ખુરપરિયન્તેન ચક્કેના’’તિ (દી॰ નિ॰ ૧.૧૬૬) એત્થ પહરણચક્કે. ‘‘અસનિવિચક્ક’’ન્તિ (દી॰ નિ॰ ૩.૬૧) એત્થ અસનિમણ્ડલે. ઇધ પનાયં રતનચક્કે દટ્ઠબ્બો.
14. Catutthe catūhi saṅgahavatthūhīti dānapiyavacanaatthacariyāsamānattatāsaṅkhātehi catūhi saṅgahakāraṇehi. Cakkaṃ vattetīti āṇācakkaṃ pavatteti. Cakkanti vā idha ratanacakkaṃ veditabbaṃ. Ayañhi cakkasaddo sampattiyaṃ, lakkhaṇe, rathaṅge, iriyāpathe, dāne, ratanadhammakhuracakkādīsu ca dissati. ‘‘Cattārimāni, bhikkhave, cakkāni, yehi samannāgatānaṃ devamanussāna’’ntiādīsu (a. ni. 4.31) hi sampattiyaṃ dissati. ‘‘Pādatalesu cakkāni jātānī’’ti (dī. ni. 2.35; 3.204) ettha lakkhaṇe. ‘‘Cakkaṃva vahato pada’’nti (dha. pa. 1) ettha rathaṅge. ‘‘Catucakkaṃ navadvāra’’nti (saṃ. ni. 1.29) ettha iriyāpathe. ‘‘Dadaṃ bhuñja mā ca pamādo, cakkaṃ vattaya sabbapāṇina’’nti (jā. 1.7.149) ettha dāne. ‘‘Dibbaṃ cakkaratanaṃ pāturahosī’’ti (dī. ni. 2.243) ettha ratanacakke. ‘‘Mayā pavattitaṃ cakka’’nti (su. ni. 562) ettha dhammacakke. ‘‘Icchāhatassa posassa, cakkaṃ bhamati matthake’’ti (jā. 1.5.103) ettha khuracakke. ‘‘Khurapariyantena cakkenā’’ti (dī. ni. 1.166) ettha paharaṇacakke. ‘‘Asanivicakka’’nti (dī. ni. 3.61) ettha asanimaṇḍale. Idha panāyaṃ ratanacakke daṭṭhabbo.
કિત્તાવતા પનાયં ચક્કવત્તી નામ હોતિ? એકઙ્ગુલદ્વઙ્ગુલમત્તમ્પિ ચક્કરતનં આકાસં અબ્ભુગ્ગન્ત્વા પવત્તતિ. સબ્બચક્કવત્તીનઞ્હિ નિસિન્નાસનતો ઉટ્ઠહિત્વા ચક્કરતનસમીપં ગન્ત્વા હત્થિસોણ્ડસદિસપનાળિં સુવણ્ણભિઙ્ગારં ઉક્ખિપિત્વા ઉદકેન અબ્ભુક્કિરિત્વા ‘‘અભિવિજિનાતુ ભવં ચક્કરતન’’ન્તિ વચનસમનન્તરમેવ વેહાસં અબ્ભુગ્ગન્ત્વા ચક્કરતનં પવત્તતીતિ. યસ્સ પવત્તિસમકાલમેવ, સો રાજા ચક્કવત્તી નામ હોતિ.
Kittāvatā panāyaṃ cakkavattī nāma hoti? Ekaṅguladvaṅgulamattampi cakkaratanaṃ ākāsaṃ abbhuggantvā pavattati. Sabbacakkavattīnañhi nisinnāsanato uṭṭhahitvā cakkaratanasamīpaṃ gantvā hatthisoṇḍasadisapanāḷiṃ suvaṇṇabhiṅgāraṃ ukkhipitvā udakena abbhukkiritvā ‘‘abhivijinātu bhavaṃ cakkaratana’’nti vacanasamanantarameva vehāsaṃ abbhuggantvā cakkaratanaṃ pavattatīti. Yassa pavattisamakālameva, so rājā cakkavattī nāma hoti.
ધમ્મોતિ દસકુસલકમ્મપથધમ્મો, દસવિધં વા ચક્કવત્તિવત્તં. દસવિધે વા કુસલધમ્મે અગરહિતે વા રાજધમ્મે નિયુત્તોતિ ધમ્મિકો. તેન ચ ધમ્મેન સકલલોકં રઞ્જેતીતિ ધમ્મરાજા. ધમ્મેન વા લદ્ધરજ્જત્તા ધમ્મરાજા. ચક્કવત્તીહિ ધમ્મેન ઞાયેન રજ્જં અધિગચ્છતિ, ન અધમ્મેન. દસવિધેન ચક્કવત્તિવત્તેનાતિ દસપ્પભેદેન ચક્કવત્તીનં વત્તેન.
Dhammoti dasakusalakammapathadhammo, dasavidhaṃ vā cakkavattivattaṃ. Dasavidhe vā kusaladhamme agarahite vā rājadhamme niyuttoti dhammiko. Tena ca dhammena sakalalokaṃ rañjetīti dhammarājā. Dhammena vā laddharajjattā dhammarājā. Cakkavattīhi dhammena ñāyena rajjaṃ adhigacchati, na adhammena. Dasavidhena cakkavattivattenāti dasappabhedena cakkavattīnaṃ vattena.
કિં પન તં દસવિધં ચક્કવત્તિવત્તન્તિ? વુચ્ચતે –
Kiṃ pana taṃ dasavidhaṃ cakkavattivattanti? Vuccate –
‘‘કતમં પન તં, દેવ, અરિયં ચક્કવત્તિવત્તન્તિ? તેન હિ ત્વં, તાત, ધમ્મંયેવ નિસ્સાય ધમ્મં સક્કરોન્તો ધમ્મં ગરું કરોન્તો ધમ્મં માનેન્તો ધમ્મં પૂજેન્તો ધમ્મં અપચાયમાનો ધમ્મદ્ધજો ધમ્મકેતુ ધમ્માધિપતેય્યો ધમ્મિકં રક્ખાવરણગુત્તિં સંવિદહસ્સુ અન્તોજનસ્મિં બલકાયસ્મિં ખત્તિયેસુ અનુયન્તેસુ બ્રાહ્મણગહપતિકેસુ નેગમજાનપદેસુ સમણબ્રાહ્મણેસુ મિગપક્ખીસુ. મા ચ તે, તાત, વિજિતે અધમ્મકારો પવત્તિત્થ. યે ચ તે, તાત, વિજિતે અધના અસ્સુ, તેસઞ્ચ ધનમનુપ્પદેય્યાસિ. યે ચ તે, તાત, વિજિતે સમણબ્રાહ્મણા મદપ્પમાદા પટિવિરતા ખન્તિસોરચ્ચે નિવિટ્ઠા એકમત્તાનં દમેન્તિ, એકમત્તાનં સમેન્તિ, એકમત્તાનં પરિનિબ્બાપેન્તિ. તે કાલેન કાલં ઉપસઙ્કમિત્વા પરિપુચ્છેય્યાસિ પરિગ્ગણ્હેય્યાસિ – ‘કિં, ભન્તે, કુસલં કિં અકુસલં, કિં સાવજ્જં કિં અનવજ્જં, કિં સેવિતબ્બં કિં ન સેવિતબ્બં, કિં મે કરિયમાનં દીઘરત્તં અહિતાય દુક્ખાય અસ્સ, કિં વા પન મે કરિયમાનં દીઘરત્તં હિતાય સુખાય અસ્સા’તિ. તેસં સુત્વા યં અકુસલં, તં અભિનિવજ્જેય્યાસિ, યં કુસલં, તં સમાદાય વત્તેય્યાસિ. ઇદં ખો, તાત, તં અરિયં ચક્કવત્તિવત્ત’’ન્તિ –
‘‘Katamaṃ pana taṃ, deva, ariyaṃ cakkavattivattanti? Tena hi tvaṃ, tāta, dhammaṃyeva nissāya dhammaṃ sakkaronto dhammaṃ garuṃ karonto dhammaṃ mānento dhammaṃ pūjento dhammaṃ apacāyamāno dhammaddhajo dhammaketu dhammādhipateyyo dhammikaṃ rakkhāvaraṇaguttiṃ saṃvidahassu antojanasmiṃ balakāyasmiṃ khattiyesu anuyantesu brāhmaṇagahapatikesu negamajānapadesu samaṇabrāhmaṇesu migapakkhīsu. Mā ca te, tāta, vijite adhammakāro pavattittha. Ye ca te, tāta, vijite adhanā assu, tesañca dhanamanuppadeyyāsi. Ye ca te, tāta, vijite samaṇabrāhmaṇā madappamādā paṭiviratā khantisoracce niviṭṭhā ekamattānaṃ damenti, ekamattānaṃ samenti, ekamattānaṃ parinibbāpenti. Te kālena kālaṃ upasaṅkamitvā paripuccheyyāsi pariggaṇheyyāsi – ‘kiṃ, bhante, kusalaṃ kiṃ akusalaṃ, kiṃ sāvajjaṃ kiṃ anavajjaṃ, kiṃ sevitabbaṃ kiṃ na sevitabbaṃ, kiṃ me kariyamānaṃ dīgharattaṃ ahitāya dukkhāya assa, kiṃ vā pana me kariyamānaṃ dīgharattaṃ hitāya sukhāya assā’ti. Tesaṃ sutvā yaṃ akusalaṃ, taṃ abhinivajjeyyāsi, yaṃ kusalaṃ, taṃ samādāya vatteyyāsi. Idaṃ kho, tāta, taṃ ariyaṃ cakkavattivatta’’nti –
એવં ચક્કવત્તિસુત્તે (દી॰ નિ॰ ૩.૮૪) આગતનયેન અન્તોજનસ્મિં બલકાયે એકં, ખત્તિયેસુ એકં, અનુયન્તેસુ એકં, બ્રાહ્મણગહપતિકેસુ એકં, નેગમજાનપદેસુ એકં, સમણબ્રાહ્મણેસુ એકં, મિગપક્ખીસુ એકં, અધમ્મકારપ્પટિક્ખેપો એકં, અધનાનં ધનાનુપ્પદાનં એકં, સમણબ્રાહ્મણે ઉપસઙ્કમિત્વા પઞ્હપુચ્છનં એકન્તિ એવમેવં તં ચક્કવત્તિવત્તં દસવિધં હોતિ. ગહપતિકે પન પક્ખિજાતે ચ વિસું કત્વા ગણ્હન્તસ્સ દ્વાદસવિધં હોતિ.
Evaṃ cakkavattisutte (dī. ni. 3.84) āgatanayena antojanasmiṃ balakāye ekaṃ, khattiyesu ekaṃ, anuyantesu ekaṃ, brāhmaṇagahapatikesu ekaṃ, negamajānapadesu ekaṃ, samaṇabrāhmaṇesu ekaṃ, migapakkhīsu ekaṃ, adhammakārappaṭikkhepo ekaṃ, adhanānaṃ dhanānuppadānaṃ ekaṃ, samaṇabrāhmaṇe upasaṅkamitvā pañhapucchanaṃ ekanti evamevaṃ taṃ cakkavattivattaṃ dasavidhaṃ hoti. Gahapatike pana pakkhijāte ca visuṃ katvā gaṇhantassa dvādasavidhaṃ hoti.
અઞ્ઞથા વત્તિતું અદેન્તો સો ધમ્મો અધિટ્ઠાનં એતસ્સાતિ તદધિટ્ઠાનં. તેન તદધિટ્ઠાનેન ચેતસા. સક્કરોન્તોતિ આદરકિરિયાવસેન કરોન્તો. તેનાહ ‘‘યથા’’તિઆદિ. ગરું કરોન્તોતિ પાસાણચ્છત્તં વિય ગરુકરણવસેન ગરું કરોન્તો. તેનેવાહ ‘‘તસ્મિં ગારવુપ્પત્તિયા’’તિ. ધમ્માધિપતિભૂતાગતભાવેનાતિ ઇમિના યથાવુત્તધમ્મસ્સ જેટ્ઠકભાવેન પુરિમતરં અત્તભાવેસુ સક્કચ્ચં સમુપચિતભાવં દસ્સેતિ. ધમ્મવસેનેવ ચ સબ્બકિરિયાનં કરણેનાતિ એતેન ઠાનનિસજ્જાદીસુ યથાવુત્તધમ્મનિન્નપોણપબ્ભારભાવં દસ્સેતિ. અસ્સાતિ રક્ખાવરણગુત્તિયા. પરં રક્ખન્તોતિ અઞ્ઞં દિટ્ઠધમ્મિકાદિઅનત્થતો રક્ખન્તો. તેનેવ પરરક્ખસાધનેન ખન્તિઆદિગુણેન અત્તાનં તતો એવ રક્ખતિ. મેત્તચિત્તતાતિ મેત્તચિત્તતાય. નિવાસનપારુપનગેહાદીનિ સીતુણ્હાદિપ્પટિબાહનેન આવરણં.
Aññathā vattituṃ adento so dhammo adhiṭṭhānaṃ etassāti tadadhiṭṭhānaṃ. Tena tadadhiṭṭhānena cetasā. Sakkarontoti ādarakiriyāvasena karonto. Tenāha ‘‘yathā’’tiādi. Garuṃ karontoti pāsāṇacchattaṃ viya garukaraṇavasena garuṃ karonto. Tenevāha ‘‘tasmiṃ gāravuppattiyā’’ti. Dhammādhipatibhūtāgatabhāvenāti iminā yathāvuttadhammassa jeṭṭhakabhāvena purimataraṃ attabhāvesu sakkaccaṃ samupacitabhāvaṃ dasseti. Dhammavaseneva ca sabbakiriyānaṃ karaṇenāti etena ṭhānanisajjādīsu yathāvuttadhammaninnapoṇapabbhārabhāvaṃ dasseti. Assāti rakkhāvaraṇaguttiyā. Paraṃ rakkhantoti aññaṃ diṭṭhadhammikādianatthato rakkhanto. Teneva pararakkhasādhanena khantiādiguṇena attānaṃ tato eva rakkhati. Mettacittatāti mettacittatāya. Nivāsanapārupanagehādīni sītuṇhādippaṭibāhanena āvaraṇaṃ.
અન્તોજનસ્મિન્તિ અબ્ભન્તરભૂતે પુત્તદારાદિજને. સીલસંવરે પતિટ્ઠાપેન્તોતિ ઇમિના રક્ખં દસ્સેતિ. વત્થગન્ધમાલાદીનિ ચસ્સ દદમાનોતિ ઇમિના આવરણં, ઇતરેન ગુત્તિં. સમ્પદાનેનપીતિ પિ-સદ્દેન સીલસંવરેસુ પતિટ્ઠાપનાદીનં સમ્પિણ્ડેતિ. એસ નયો પરેસુપિ પિ-સદ્દગ્ગહણે. નિગમો નિવાસો એતેસન્તિ નેગમા. એવં જાનપદાતિ આહ ‘‘તથા નિગમવાસિનો’’તિઆદિના.
Antojanasminti abbhantarabhūte puttadārādijane. Sīlasaṃvare patiṭṭhāpentoti iminā rakkhaṃ dasseti. Vatthagandhamālādīni cassa dadamānoti iminā āvaraṇaṃ, itarena guttiṃ. Sampadānenapīti pi-saddena sīlasaṃvaresu patiṭṭhāpanādīnaṃ sampiṇḍeti. Esa nayo paresupi pi-saddaggahaṇe. Nigamo nivāso etesanti negamā. Evaṃ jānapadāti āha ‘‘tathā nigamavāsino’’tiādinā.
રક્ખાવરણગુત્તિયા કાયકમ્માદીસુ સંવિદહનં ઠપનં નામ તદુપદેસોયેવાતિ વુત્તં ‘‘કથેત્વા’’તિ. એતેસૂતિ પાળિયં વુત્તેસુ સમણાદીસુ. પટિવત્તેતું ન સક્કા ખીણાનં કિલેસાનં પુન અનુપ્પજ્જનતો. સેસમેત્થ સુવિઞ્ઞેય્યમેવ.
Rakkhāvaraṇaguttiyā kāyakammādīsu saṃvidahanaṃ ṭhapanaṃ nāma tadupadesoyevāti vuttaṃ ‘‘kathetvā’’ti. Etesūti pāḷiyaṃ vuttesu samaṇādīsu. Paṭivattetuṃ na sakkā khīṇānaṃ kilesānaṃ puna anuppajjanato. Sesamettha suviññeyyameva.
ચક્કવત્તિસુત્તવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Cakkavattisuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / અઙ્ગુત્તરનિકાય • Aṅguttaranikāya / ૪. ચક્કવત્તિસુત્તં • 4. Cakkavattisuttaṃ
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / સુત્તપિટક (અટ્ઠકથા) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / અઙ્ગુત્તરનિકાય (અટ્ઠકથા) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / ૪. ચક્કવત્તિસુત્તવણ્ણના • 4. Cakkavattisuttavaṇṇanā
