Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / ધમ્મસઙ્ગણિ-અટ્ઠકથા • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā |
ચતુબ્બિધાદિરૂપસઙ્ગહા
Catubbidhādirūpasaṅgahā
૫૮૬. ચતુત્થસઙ્ગહે દ્વાવીસતિ ચતુક્કા. તત્થ સબ્બપચ્છિમો અત્થિ રૂપં ઉપાદા અત્થિ રૂપં નોઉપાદાતિ એવં ઇધ વુત્તં માતિકં અનામસિત્વા ઠપિતો . ઇતરે પન આમસિત્વા ઠપિતા. કથં? યે તાવ ઇધ દુવિધસઙ્ગહે પકિણ્ણકેસુ આદિતો તયો દુકા, તેસુ એકેકં ગહેત્વા યં તં રૂપં ઉપાદા તં અત્થિ ઉપાદિણ્ણં, અત્થિ અનુપાદિણ્ણન્તિઆદિના નયેન પઞ્ચહિ પઞ્ચહિ દુકેહિ સદ્ધિં યોજેત્વા દુકત્તયમૂલકા આદિમ્હિ પઞ્ચદસ ચતુક્કા ઠપિતા.
586. Catutthasaṅgahe dvāvīsati catukkā. Tattha sabbapacchimo atthi rūpaṃ upādā atthi rūpaṃ noupādāti evaṃ idha vuttaṃ mātikaṃ anāmasitvā ṭhapito . Itare pana āmasitvā ṭhapitā. Kathaṃ? Ye tāva idha duvidhasaṅgahe pakiṇṇakesu ādito tayo dukā, tesu ekekaṃ gahetvā yaṃ taṃ rūpaṃ upādā taṃ atthi upādiṇṇaṃ, atthi anupādiṇṇantiādinā nayena pañcahi pañcahi dukehi saddhiṃ yojetvā dukattayamūlakā ādimhi pañcadasa catukkā ṭhapitā.
ઇદાનિ યો યં ચતુક્કો સનિદસ્સનદુકો સો યસ્મા યં તં રૂપં સનિદસ્સનં તં અત્થિ સપ્પટિઘં, અત્થિ અપ્પટિઘન્તિઆદિના નયેન પરેહિ વા, અત્થિ ઉપાદા અત્થિ નોઉપાદાતિઆદિના નયેન પુરિમેહિ વા, દુકેહિ સદ્ધિં અત્થાભાવતો કમાભાવતો વિસેસાભાવતો ચ યોગં ન ગચ્છતિ. સનિદસ્સનઞ્હિ ‘અપ્પટિઘં’ નામ, ‘નો ઉપાદા’ વા નત્થીતિ અત્થાભાવતો યોગં ન ગચ્છતિ. ‘ઉપાદિણ્ણં પન અનુપાદિણ્ણઞ્ચ અત્થિ તં કમાભાવા યોગં ન ગચ્છતિ. સબ્બદુકા હિ પચ્છિમપચ્છિમેહેવ સદ્ધિં યોજિતા. અયમેત્થ કમો. પુરિમેહિ પન સદ્ધિં કમાભાવોતિ. ‘સતિ અત્થે કમાભાવો અકારણં. તસ્મા ઉપાદિણ્ણપદાદીહિ સદ્ધિં યોજેતબ્બો’તિ ચે – ન, વિસેસાભાવા; ઉપાદિણ્ણપદાદીનિ હિ ઇમિના સદ્ધિં યોજિતાનિ. તત્થ ‘ઉપાદિણ્ણં વા સનિદસ્સનં, સનિદસ્સનં વા ઉપાદિણ્ણ’ન્તિ વુત્તે વિસેસો નત્થીતિ વિસેસાભાવાપિ યોગં ન ગચ્છતિ. તસ્મા તં ચતુત્થદુકં અનામસિત્વા, તતો પરેહિ અત્થિ રૂપં સપ્પટિઘન્તિઆદીહિ તીહિ દુકેહિ સદ્ધિં ‘યં તં રૂપં સપ્પટિઘં તં અત્થિ ઇન્દ્રિયં, અત્થિ ન ઇન્દ્રિયં, યં તં રૂપં અપ્પટિઘં તં અત્થિ ઇન્દ્રિયં, અત્થિ ન ઇન્દ્રિય’ન્તિઆદિના નયેન યુજ્જમાને દ્વે દ્વે દુકે યોજેત્વા છ ચતુક્કા ઠપિતા.
Idāni yo yaṃ catukko sanidassanaduko so yasmā yaṃ taṃ rūpaṃ sanidassanaṃ taṃ atthi sappaṭighaṃ, atthi appaṭighantiādinā nayena parehi vā, atthi upādā atthi noupādātiādinā nayena purimehi vā, dukehi saddhiṃ atthābhāvato kamābhāvato visesābhāvato ca yogaṃ na gacchati. Sanidassanañhi ‘appaṭighaṃ’ nāma, ‘no upādā’ vā natthīti atthābhāvato yogaṃ na gacchati. ‘Upādiṇṇaṃ pana anupādiṇṇañca atthi taṃ kamābhāvā yogaṃ na gacchati. Sabbadukā hi pacchimapacchimeheva saddhiṃ yojitā. Ayamettha kamo. Purimehi pana saddhiṃ kamābhāvoti. ‘Sati atthe kamābhāvo akāraṇaṃ. Tasmā upādiṇṇapadādīhi saddhiṃ yojetabbo’ti ce – na, visesābhāvā; upādiṇṇapadādīni hi iminā saddhiṃ yojitāni. Tattha ‘upādiṇṇaṃ vā sanidassanaṃ, sanidassanaṃ vā upādiṇṇa’nti vutte viseso natthīti visesābhāvāpi yogaṃ na gacchati. Tasmā taṃ catutthadukaṃ anāmasitvā, tato parehi atthi rūpaṃ sappaṭighantiādīhi tīhi dukehi saddhiṃ ‘yaṃ taṃ rūpaṃ sappaṭighaṃ taṃ atthi indriyaṃ, atthi na indriyaṃ, yaṃ taṃ rūpaṃ appaṭighaṃ taṃ atthi indriyaṃ, atthi na indriya’ntiādinā nayena yujjamāne dve dve duke yojetvā cha catukkā ṭhapitā.
યથા ચાયં ચતુત્થદુકો યોગં ન ગચ્છતિ, તથા તેન સદ્ધિં આદિદુકોપિ. કસ્મા? અનુપાદારૂપસ્સ એકન્તેન અનિદસ્સનત્તા. સો હિ યં તં રૂપં નોઉપાદા તં અત્થિ સનિદસ્સનં, અત્થિ અનિદસ્સનન્તિ – એવં ચતુત્થેન દુકેન સદ્ધિં યોજિયમાનો યોગં ન ગચ્છતિ. તસ્મા તં અતિક્કમિત્વા પઞ્ચમેન સહ યોજિતો. એવં યો યેન સદ્ધિં યોગં ગચ્છતિ, યો ચ ન ગચ્છતિ સો વેદિતબ્બોતિ. ઇદં ચતુત્થસઙ્ગહે પાળિવવત્થાનં. ઇતો પરે પન પઞ્ચવિધસઙ્ગહાદયો સત્ત સઙ્ગહા અસમ્મિસ્સા એવ. એવં સકલાયપિ માતિકાય પાળિવવત્થાનં વેદિતબ્બં.
Yathā cāyaṃ catutthaduko yogaṃ na gacchati, tathā tena saddhiṃ ādidukopi. Kasmā? Anupādārūpassa ekantena anidassanattā. So hi yaṃ taṃ rūpaṃ noupādā taṃ atthi sanidassanaṃ, atthi anidassananti – evaṃ catutthena dukena saddhiṃ yojiyamāno yogaṃ na gacchati. Tasmā taṃ atikkamitvā pañcamena saha yojito. Evaṃ yo yena saddhiṃ yogaṃ gacchati, yo ca na gacchati so veditabboti. Idaṃ catutthasaṅgahe pāḷivavatthānaṃ. Ito pare pana pañcavidhasaṅgahādayo satta saṅgahā asammissā eva. Evaṃ sakalāyapi mātikāya pāḷivavatthānaṃ veditabbaṃ.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / અભિધમ્મપિટક • Abhidhammapiṭaka / ધમ્મસઙ્ગણીપાળિ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / માતિકા • Mātikā
ટીકા • Tīkā / અભિધમ્મપિટક (ટીકા) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ધમ્મસઙ્ગણી-મૂલટીકા • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / ચતુબ્બિધાદિરૂપસઙ્ગહવણ્ણના • Catubbidhādirūpasaṅgahavaṇṇanā
ટીકા • Tīkā / અભિધમ્મપિટક (ટીકા) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ધમ્મસઙ્ગણી-અનુટીકા • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / ચતુબ્બિધાદિરૂપસઙ્ગહવણ્ણના • Catubbidhādirūpasaṅgahavaṇṇanā