| Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / વિનયવિનિચ્છય-ટીકા • Vinayavinicchaya-ṭīkā |
ચતુબ્બિધકમ્મકથાવણ્ણના
Catubbidhakammakathāvaṇṇanā
૨૯૮૩. અપલોકનસઞ્ઞિતં કમ્મં, ઞત્તિકમ્મં, ઞત્તિદુતિયકમ્મં, ઞત્તિચતુત્થકમ્મન્તિ ઇમાનિ ચત્તારિ કમ્માનીતિ યોજના. તત્થ ચત્તારીતિ ગણનપરિચ્છેદો. ઇમાનીતિ અનન્તરમેવ વક્ખમાનત્તા આસન્નપચ્ચક્ખવચનં. કમ્માનીતિ પરિચ્છિન્નકમ્મનિદસ્સનં. ‘‘અપલોકનસઅઞત’’ન્તિઆદિ તેસં સરૂપદસ્સનં.
2983. Apalokanasaññitaṃ kammaṃ, ñattikammaṃ, ñattidutiyakammaṃ, ñatticatutthakammanti imāni cattāri kammānīti yojanā. Tattha cattārīti gaṇanaparicchedo. Imānīti anantarameva vakkhamānattā āsannapaccakkhavacanaṃ. Kammānīti paricchinnakammanidassanaṃ. ‘‘Apalokanasaañata’’ntiādi tesaṃ sarūpadassanaṃ.
તત્રાયં સઙ્ખેપતો વિનિચ્છયો (ચૂળવ॰ અટ્ઠ॰ ૨૧૫; પરિ॰ અટ્ઠ॰ ૪૮૨) – અપલોકનકમ્મં નામ સીમટ્ઠકસઙ્ઘં સોધેત્વા છન્દારહાનં છન્દં આહરિત્વા સમગ્ગસ્સ સઙ્ઘસ્સ અનુમતિયા તં તં વત્થું કિત્તેત્વા ‘‘રુચ્ચતિ સઙ્ઘસ્સા’’તિ તિક્ખત્તું સાવેત્વા કત્તબ્બં કમ્મં વુચ્ચતિ. ઞત્તિકમ્મં નામ વુત્તનયેનેવ સમગ્ગસ્સ સઙ્ઘસ્સ અનુમતિયા એકાય ઞત્તિયા કત્તબ્બં કમ્મં. ઞત્તિદુતિયકમ્મં નામ વુત્તનયેનેવ સમગ્ગસ્સ સઙ્ઘસ્સ અનુમતિયા એકાય ઞત્તિયા, એકાય ચ અનુસ્સાવનાયાતિ એવં ઞત્તિદુતિયાય અનુસ્સાવનાય કત્તબ્બં કમ્મં. ઞત્તિચતુત્થકમ્મં નામ વુત્તનયેનેવ સમગ્ગસ્સ સઙ્ઘસ્સ અનુમતિયા એકાય ઞત્તિયા, તીહિ ચ અનુસ્સાવનાહીતિ એવં ઞત્તિચતુત્થાહિ તીહિ અનુસ્સાવનાહિ કત્તબ્બં કમ્મં. ઞત્તિ દુતિયા યસ્સ અનુસ્સાવનસ્સ તં ઞત્તિદુતિયં, તેન કત્તબ્બં કમ્મં ઞત્તિદુતિયકમ્મં. ઞત્તિ ચતુત્થા યસ્સ અનુસ્સાવનત્તયસ્સ તં ઞત્તિચતુત્થં, તેન કાતબ્બં કમ્મં ઞત્તિચતુત્થકમ્મં.
Tatrāyaṃ saṅkhepato vinicchayo (cūḷava. aṭṭha. 215; pari. aṭṭha. 482) – apalokanakammaṃ nāma sīmaṭṭhakasaṅghaṃ sodhetvā chandārahānaṃ chandaṃ āharitvā samaggassa saṅghassa anumatiyā taṃ taṃ vatthuṃ kittetvā ‘‘ruccati saṅghassā’’ti tikkhattuṃ sāvetvā kattabbaṃ kammaṃ vuccati. Ñattikammaṃ nāma vuttanayeneva samaggassa saṅghassa anumatiyā ekāya ñattiyā kattabbaṃ kammaṃ. Ñattidutiyakammaṃ nāma vuttanayeneva samaggassa saṅghassa anumatiyā ekāya ñattiyā, ekāya ca anussāvanāyāti evaṃ ñattidutiyāya anussāvanāya kattabbaṃ kammaṃ. Ñatticatutthakammaṃ nāma vuttanayeneva samaggassa saṅghassa anumatiyā ekāya ñattiyā, tīhi ca anussāvanāhīti evaṃ ñatticatutthāhi tīhi anussāvanāhi kattabbaṃ kammaṃ. Ñatti dutiyā yassa anussāvanassa taṃ ñattidutiyaṃ, tena kattabbaṃ kammaṃ ñattidutiyakammaṃ. Ñatti catutthā yassa anussāvanattayassa taṃ ñatticatutthaṃ, tena kātabbaṃ kammaṃ ñatticatutthakammaṃ.
૨૯૮૪-૭. તેસં ઠાનવસેન ભેદં દસ્સેતુમાહ ‘‘અપલોકનકમ્મ’’ન્તિઆદિ. નવન્નં ઠાનાનં સમાહારો નવટ્ઠાનં, ‘‘ગચ્છતી’’તિ ઇમિના સમ્બન્ધો. ઞત્તિકમ્મન્તિ ગમનકિરિયાકત્તુનિદસ્સનં . નવટ્ઠાનન્તિ કમ્મનિદસ્સનં. દુતિયન્તિ ઞત્તિદુતિયકમ્મં. સત્ત ઠાનાનિ ગચ્છતીતિ યોજના.
2984-7. Tesaṃ ṭhānavasena bhedaṃ dassetumāha ‘‘apalokanakamma’’ntiādi. Navannaṃ ṭhānānaṃ samāhāro navaṭṭhānaṃ, ‘‘gacchatī’’ti iminā sambandho. Ñattikammanti gamanakiriyākattunidassanaṃ . Navaṭṭhānanti kammanidassanaṃ. Dutiyanti ñattidutiyakammaṃ. Satta ṭhānāni gacchatīti yojanā.
ઇદાનિ તં ઠાનભેદં સરૂપતો દસ્સેતુમાહ ‘‘નિસ્સારણઞ્ચા’’તિઆદિ. નિસ્સારણાદિ કમ્મવિસેસાનં સઞ્ઞા. અપલોકનકમ્મઞ્હિ નિસ્સારણં…પે॰… પઞ્ચમં કમ્મલક્ખણન્તિ ઇમાનિ પઞ્ચ ઠાનાનિ ગચ્છતીતિ યોજના.
Idāni taṃ ṭhānabhedaṃ sarūpato dassetumāha ‘‘nissāraṇañcā’’tiādi. Nissāraṇādi kammavisesānaṃ saññā. Apalokanakammañhi nissāraṇaṃ…pe… pañcamaṃ kammalakkhaṇanti imāni pañca ṭhānāni gacchatīti yojanā.
એવં નામવસેન દસ્સિતાનિ નિસ્સારણાદીનિ અત્થતો વિભજિત્વા દસ્સેતુમાહ ‘‘નિસ્સારણઞ્ચા’’તિઆદિ. સમણુદ્દેસતોતિ કણ્ટકસામણેરતો નિસ્સારણઞ્ચ ઓસારણઞ્ચ વદેતિ યોજના. તત્થ કણ્ટકસામણેરસ્સ નિસ્સારણા તાદિસાનંયેવ સમ્માવત્તં દિસ્વા પવેસના ‘‘ઓસારણા’’તિ વેદિતબ્બા.
Evaṃ nāmavasena dassitāni nissāraṇādīni atthato vibhajitvā dassetumāha ‘‘nissāraṇañcā’’tiādi. Samaṇuddesatoti kaṇṭakasāmaṇerato nissāraṇañca osāraṇañca vadeti yojanā. Tattha kaṇṭakasāmaṇerassa nissāraṇā tādisānaṃyeva sammāvattaṃ disvā pavesanā ‘‘osāraṇā’’ti veditabbā.
પબ્બજન્તેન હેતુભૂતેન ભણ્ડુકં ભણ્ડુકમ્મપુચ્છનં વદેય્યાતિ અત્થો. પબ્બજ્જાપેક્ખસ્સ કેસચ્છેદનપુચ્છનં ભણ્ડુકમ્મં નામ. છન્નેન હેતુભૂતેન બ્રહ્મદણ્ડકં કમ્મં વદેતિ યોજના. તથારૂપસ્સાતિ છન્નસદિસસ્સ મુખરસ્સ ભિક્ખૂ દુરુત્તવચનેન ઘટ્ટેન્તસ્સ. કાતબ્બોતિ ‘‘ભન્તે, ઇત્થન્નામો ભિક્ખુ મુખરો ભિક્ખૂ દુરુત્તવચનેહિ ઘટ્ટેન્તો વિહરતિ, સો ભિક્ખુ યં ઇચ્છેય્ય, તં વદેય્ય. ભિક્ખૂહિ ઇત્થન્નામો ભિક્ખુ નેવ વત્તબ્બો, ન ઓવદિતબ્બો, ન અનુસાસિતબ્બો. સઙ્ઘં, ભન્તે, પુચ્છામિ ‘ઇત્થન્નામસ્સ ભિક્ખુનો બ્રહ્મદણ્ડસ્સ દાનં રુચ્ચતિ સઙ્ઘસ્સા’તિ. દુતિયમ્પિ પુચ્છામિ… તતિયમ્પિ પુચ્છામિ ‘ઇત્થન્નામસ્સ, ભન્તે, ભિક્ખુનો બ્રહ્મદણ્ડસ્સ દાનં રુચ્ચતિ સઙ્ઘસ્સા’’તિ (પરિ॰ અટ્ઠ॰ ૪૯૫-૪૯૬) એવં બ્રહ્મદણ્ડો કાતબ્બો.
Pabbajantena hetubhūtena bhaṇḍukaṃ bhaṇḍukammapucchanaṃ vadeyyāti attho. Pabbajjāpekkhassa kesacchedanapucchanaṃ bhaṇḍukammaṃ nāma. Channena hetubhūtena brahmadaṇḍakaṃ kammaṃ vadeti yojanā. Tathārūpassāti channasadisassa mukharassa bhikkhū duruttavacanena ghaṭṭentassa. Kātabboti ‘‘bhante, itthannāmo bhikkhu mukharo bhikkhū duruttavacanehi ghaṭṭento viharati, so bhikkhu yaṃ iccheyya, taṃ vadeyya. Bhikkhūhi itthannāmo bhikkhu neva vattabbo, na ovaditabbo, na anusāsitabbo. Saṅghaṃ, bhante, pucchāmi ‘itthannāmassa bhikkhuno brahmadaṇḍassa dānaṃ ruccati saṅghassā’ti. Dutiyampi pucchāmi… tatiyampi pucchāmi ‘itthannāmassa, bhante, bhikkhuno brahmadaṇḍassa dānaṃ ruccati saṅghassā’’ti (pari. aṭṭha. 495-496) evaṃ brahmadaṇḍo kātabbo.
૨૯૮૮-૯. ‘‘આપુચ્છિત્વાના’’તિ પુબ્બકિરિયાય ‘‘ગહિતાયા’’તિ અપરકિરિયા અજ્ઝાહરિતબ્બા, ‘‘રુચિયા’’તિ એતસ્સ વિસેસનં. દેતીતિ એત્થ ‘‘અચ્છિન્નચીવરાદીન’’ન્તિ સેસો. સબ્બો સઙ્ઘો સન્નિપતિત્વાન સબ્બસો સબ્બે સીમટ્ઠે આગતાગતે ભિક્ખૂ આપુચ્છિત્વાન ‘‘ઇત્થન્નામેન પરિક્ખારેન ભવિતબ્બં, રુચ્ચતિ તસ્સ દાન’’ન્તિ વિસું પુચ્છિત્વા ગહિતાય ભિક્ખૂનં રુચિયા તિક્ખત્તું અપલોકેત્વા ચીવરાદિપરિક્ખારં અચ્છિન્નચીવરાદીનં દેતિ, યં એવંભૂતં સઙ્ઘસ્સ દાનં, તં તસ્સ અપલોકનકમ્મસ્સ કમ્મલક્ખણં હોતીતિ યોજના. લક્ખીયતીતિ લક્ખણં, કમ્મમેવ લક્ખણં, ન નિસ્સારણાદીનીતિ કમ્મલક્ખણં.
2988-9.‘‘Āpucchitvānā’’ti pubbakiriyāya ‘‘gahitāyā’’ti aparakiriyā ajjhāharitabbā, ‘‘ruciyā’’ti etassa visesanaṃ. Detīti ettha ‘‘acchinnacīvarādīna’’nti seso. Sabbo saṅgho sannipatitvāna sabbaso sabbe sīmaṭṭhe āgatāgate bhikkhū āpucchitvāna ‘‘itthannāmena parikkhārena bhavitabbaṃ, ruccati tassa dāna’’nti visuṃ pucchitvā gahitāya bhikkhūnaṃ ruciyā tikkhattuṃ apaloketvā cīvarādiparikkhāraṃ acchinnacīvarādīnaṃ deti, yaṃ evaṃbhūtaṃ saṅghassa dānaṃ, taṃ tassa apalokanakammassa kammalakkhaṇaṃ hotīti yojanā. Lakkhīyatīti lakkhaṇaṃ, kammameva lakkhaṇaṃ, na nissāraṇādīnīti kammalakkhaṇaṃ.
૨૯૯૦-૧. એવં અપલોકનકમ્મસ્સ પઞ્ચ ઠાનાનિ ઉદ્દેસનિદ્દેસવસેન દસ્સેત્વા ઇદાનિ ઞત્તિકમ્મસ્સ કમ્મલક્ખણં તાવ દસ્સેતુમાહ ‘‘નિસ્સારણ’’ન્તિઆદિ. ઇતિ ‘‘ઞત્તિયા નવ ઠાનાની’’તિ અયમુદ્દેસો વક્ખમાનેન ‘‘વિનિચ્છયે’’તિઆદિનિદ્દેસેનેવ વિભાવીયતિ.
2990-1. Evaṃ apalokanakammassa pañca ṭhānāni uddesaniddesavasena dassetvā idāni ñattikammassa kammalakkhaṇaṃ tāva dassetumāha ‘‘nissāraṇa’’ntiādi. Iti ‘‘ñattiyā nava ṭhānānī’’ti ayamuddeso vakkhamānena ‘‘vinicchaye’’tiādiniddeseneva vibhāvīyati.
૨૯૯૨. વિનિચ્છયેતિ ઉબ્બાહિકવિનિચ્છયે. અસમ્પત્તેતિ નિટ્ઠં અગતે. થેરસ્સાતિ ધમ્મકથિકસ્સ. તેનેવાહ ‘‘અવિનયઞ્ઞુનો’’તિ. તસ્સ ‘‘સુણન્તુ મે આયસ્મન્તા, અયં ઇત્થન્નામો ભિક્ખુ ધમ્મકથિકો, ઇમસ્સ નેવ સુત્તં આગચ્છતિ, નો સુત્તવિભઙ્ગો, સો અત્થં અસલ્લક્ખેત્વા બ્યઞ્જનચ્છાયાય અત્થં પટિબાહતિ, યદાયસ્મન્તાનં પત્તકલ્લં, ઇત્થન્નામં ભિક્ખું વુટ્ઠાપેત્વા અવસેસા ઇમં અધિકરણં વૂપસમેય્યામા’’તિ (ચૂળવ॰ ૨૩૩) એવં ઉબ્બાહિકવિનિચ્છયે ધમ્મકથિકસ્સ ભિક્ખુનો યા નિસ્સરણા વુત્તા, સા ઞત્તિકમ્મે ‘‘નિસ્સારણા’’તિ વુત્તાતિ યોજના.
2992.Vinicchayeti ubbāhikavinicchaye. Asampatteti niṭṭhaṃ agate. Therassāti dhammakathikassa. Tenevāha ‘‘avinayaññuno’’ti. Tassa ‘‘suṇantu me āyasmantā, ayaṃ itthannāmo bhikkhu dhammakathiko, imassa neva suttaṃ āgacchati, no suttavibhaṅgo, so atthaṃ asallakkhetvā byañjanacchāyāya atthaṃ paṭibāhati, yadāyasmantānaṃ pattakallaṃ, itthannāmaṃ bhikkhuṃ vuṭṭhāpetvā avasesā imaṃ adhikaraṇaṃ vūpasameyyāmā’’ti (cūḷava. 233) evaṃ ubbāhikavinicchaye dhammakathikassa bhikkhuno yā nissaraṇā vuttā, sā ñattikamme ‘‘nissāraṇā’’ti vuttāti yojanā.
૨૯૯૩-૪. ઉપસમ્પદાપેક્ખસ્સ ‘‘સુણાતુ મે, ભન્તે સઙ્ઘો, ઇત્થન્નામો ઇત્થન્નામસ્સ આયસ્મતો ઉપસમ્પદાપેક્ખો , અનુસિટ્ઠો સો મયા, યદિ સઙ્ઘસ્સ પત્તકલ્લં, ઇત્થન્નામો આગચ્છેય્યાતિ. આગચ્છાહી’’તિ (મહાવ॰ ૧૨૬) વચનપટિસંયુત્તસ્સ સઙ્ઘસ્સ સમ્મુખાનયનં, સા ઓસારણા નામ. ‘‘આગચ્છ ઓસારણા’’તિ પદચ્છેદો.
2993-4.Upasampadāpekkhassa ‘‘suṇātu me, bhante saṅgho, itthannāmo itthannāmassa āyasmato upasampadāpekkho , anusiṭṭho so mayā, yadi saṅghassa pattakallaṃ, itthannāmo āgaccheyyāti. Āgacchāhī’’ti (mahāva. 126) vacanapaṭisaṃyuttassa saṅghassa sammukhānayanaṃ, sā osāraṇā nāma. ‘‘Āgaccha osāraṇā’’ti padacchedo.
ઉપોસથવસેનાપિ, પવારણાવસેનાપિ. ઞત્તિયા ઠપિતત્તાતિ ‘‘સુણાતુ મે, ભન્તે સઙ્ઘો, અજ્જુપોસથો પન્નરસો, યદિ સઙ્ઘસ્સ પત્તકલ્લં, સઙ્ઘો ઉપોસથં કરેય્ય’’ (મહાવ॰ ૧૩૪), ‘‘સુણાતુ મે, ભન્તે સઙ્ઘો, અજ્જ પવારણા પન્નરસી, યદિ સઙ્ઘસ્સ પત્તકલ્લં, સઙ્ઘો પવારેય્યા’’તિ (મહાવ॰ ૨૧૦) ઉપોસથપવારણાવસેન ઞત્તિયા ઠપિતત્તા ઉપોસથો, પવારણા વાતિ ઇમાનિ દ્વે ઞત્તિકમ્માનિ.
Uposathavasenāpi, pavāraṇāvasenāpi. Ñattiyā ṭhapitattāti ‘‘suṇātu me, bhante saṅgho, ajjuposatho pannaraso, yadi saṅghassa pattakallaṃ, saṅgho uposathaṃ kareyya’’ (mahāva. 134), ‘‘suṇātu me, bhante saṅgho, ajja pavāraṇā pannarasī, yadi saṅghassa pattakallaṃ, saṅgho pavāreyyā’’ti (mahāva. 210) uposathapavāraṇāvasena ñattiyā ṭhapitattā uposatho, pavāraṇā vāti imāni dve ñattikammāni.
‘‘ઉપસમ્પદાપેક્ખઞ્હિ, અનુસાસેય્યહન્તિ ચા’’તિ ઇમિના ‘‘સુણાતુ મે, ભન્તે સઙ્ઘો, ઇત્થન્નામો ઇત્થન્નામસ્સ આયસ્મતો ઉપસમ્પદાપેક્ખો, યદિ સઙ્ઘસ્સ પત્તકલ્લં, અહં ઇત્થન્નામં અનુસાસેય્ય’’ન્તિ (મહાવ॰ ૧૨૬) અયં એકા ઞત્તિ ગહિતા.
‘‘Upasampadāpekkhañhi, anusāseyyahanti cā’’ti iminā ‘‘suṇātu me, bhante saṅgho, itthannāmo itthannāmassa āyasmato upasampadāpekkho, yadi saṅghassa pattakallaṃ, ahaṃ itthannāmaṃ anusāseyya’’nti (mahāva. 126) ayaṃ ekā ñatti gahitā.
૨૯૯૫. ‘‘ઇત્થન્નામમહં ભિક્ખું, પુચ્છેય્યં વિનયન્તિ ચા’’તિ ઇમિના ‘‘સુણાતુ મે, ભન્તે સઙ્ઘો, યદિ સઙ્ઘસ્સ પત્તકલ્લં, અહં ઇત્થન્નામં વિનયં પુચ્છેય્ય’’ન્તિ (મહાવ॰ ૧૫૧) અયં એકા ઞત્તિ ગહિતા. એવમાદીતિ આદિ-સદ્દેન ‘‘યદિ સઙ્ઘસ્સ પત્તકલ્લં, ઇત્થન્નામો ઇત્થન્નામં અનુસાસેય્યા’’તિ, ‘‘યદિ સઙ્ઘસ્સ પત્તકલ્લં, અહં ઇત્થન્નામં અન્તરાયિકે ધમ્મે પુચ્છેય્ય’’ન્તિ (મહાવ॰ ૧૨૬), ‘‘યદિ સઙ્ઘસ્સ પત્તકલ્લં, ઇત્થન્નામો ઇત્થન્નામં અન્તરાયિકે ધમ્મે પુચ્છેય્યા’’તિ, ‘‘યદિ સઙ્ઘસ્સ પત્તકલ્લં, ઇત્થન્નામો ઇત્થન્નામં વિનયં પુચ્છેય્યા’’તિ (મહાવ॰ ૧૫૧), ‘‘યદિ સઙ્ઘસ્સ પત્તકલ્લં, અહં ઇત્થન્નામેન વિનયં પુટ્ઠો વિસ્સજ્જેય્ય’’ન્તિ (મહાવ॰ ૧૫૨), ‘‘યદિ સઙ્ઘસ્સ પત્તકલ્લં, ઇત્થન્નામો ઇત્થન્નામેન વિનયં પુટ્ઠો વિસ્સજ્જેય્યા’’તિ – (મહાવ॰ ૧૫૨) ઇમા છ ઞત્તિયો ગહિતા. એવં પુરિમા દ્વે, ઇમા ચ છાતિ એદિસા ઇમા અટ્ઠ ઞત્તિયો ‘‘સમ્મુતી’’તિ વુત્તા.
2995.‘‘Itthannāmamahaṃ bhikkhuṃ, puccheyyaṃ vinayanti cā’’ti iminā ‘‘suṇātu me, bhante saṅgho, yadi saṅghassa pattakallaṃ, ahaṃ itthannāmaṃ vinayaṃ puccheyya’’nti (mahāva. 151) ayaṃ ekā ñatti gahitā. Evamādīti ādi-saddena ‘‘yadi saṅghassa pattakallaṃ, itthannāmo itthannāmaṃ anusāseyyā’’ti, ‘‘yadi saṅghassa pattakallaṃ, ahaṃ itthannāmaṃ antarāyike dhamme puccheyya’’nti (mahāva. 126), ‘‘yadi saṅghassa pattakallaṃ, itthannāmo itthannāmaṃ antarāyike dhamme puccheyyā’’ti, ‘‘yadi saṅghassa pattakallaṃ, itthannāmo itthannāmaṃ vinayaṃ puccheyyā’’ti (mahāva. 151), ‘‘yadi saṅghassa pattakallaṃ, ahaṃ itthannāmena vinayaṃ puṭṭho vissajjeyya’’nti (mahāva. 152), ‘‘yadi saṅghassa pattakallaṃ, itthannāmo itthannāmena vinayaṃ puṭṭho vissajjeyyā’’ti – (mahāva. 152) imā cha ñattiyo gahitā. Evaṃ purimā dve, imā ca chāti edisā imā aṭṭha ñattiyo ‘‘sammutī’’ti vuttā.
૨૯૯૬. નિસ્સટ્ઠચીવરાદીનં દાનન્તિ ‘‘સુણાતુ મે, ભન્તે સઙ્ઘો, ઇદં ચીવરં ઇત્થન્નામસ્સ ભિક્ખુનો નિસ્સગ્ગિયં સઙ્ઘસ્સ નિસ્સટ્ઠં, યદિ સઙ્ઘસ્સ પત્તકલ્લં, સઙ્ઘો ઇમં ચીવરં ઇત્થન્નામસ્સ ભિક્ખુનો દદેય્યા’’તિ (પારા॰ ૪૬૪) એવં નિસ્સટ્ઠચીવરપત્તાદીનં દાનં ‘‘દાન’’ન્તિ વુચ્ચતિ. આપત્તીનં પટિગ્ગાહોતિ ‘‘સુણાતુ મે, ભન્તે સઙ્ઘો, અયં ઇત્થન્નામો ભિક્ખુ આપત્તિં સરતિ વિવરતિ ઉત્તાનિં કરોતિ દેસેતિ, યદિ સઙ્ઘસ્સ પત્તકલ્લં, અહં ઇત્થન્નામસ્સ ભિક્ખુનો આપત્તિં પટિગ્ગણ્હેય્ય’’ન્તિ (ચૂળવ॰ ૨૩૯), ‘‘યદાયસ્મન્તાનં પત્તકલ્લં, અહં ઇત્થન્નામસ્સ ભિક્ખુનો આપત્તિં પટિગ્ગણ્હેય્ય’’ન્તિ (ચૂળવ॰ ૨૩૯). તેન વત્તબ્બો ‘‘પસ્સસી’’તિ. ‘‘આમ પસ્સામી’’તિ. ‘‘આયતિં સંવરેય્યાસી’’તિ. એવં આપત્તીનં પટિગ્ગાહો ‘‘પટિગ્ગાહો’’તિ વુચ્ચતિ.
2996.Nissaṭṭhacīvarādīnaṃ dānanti ‘‘suṇātu me, bhante saṅgho, idaṃ cīvaraṃ itthannāmassa bhikkhuno nissaggiyaṃ saṅghassa nissaṭṭhaṃ, yadi saṅghassa pattakallaṃ, saṅgho imaṃ cīvaraṃ itthannāmassa bhikkhuno dadeyyā’’ti (pārā. 464) evaṃ nissaṭṭhacīvarapattādīnaṃ dānaṃ ‘‘dāna’’nti vuccati. Āpattīnaṃ paṭiggāhoti ‘‘suṇātu me, bhante saṅgho, ayaṃ itthannāmo bhikkhu āpattiṃ sarati vivarati uttāniṃ karoti deseti, yadi saṅghassa pattakallaṃ, ahaṃ itthannāmassa bhikkhuno āpattiṃ paṭiggaṇheyya’’nti (cūḷava. 239), ‘‘yadāyasmantānaṃ pattakallaṃ, ahaṃ itthannāmassa bhikkhuno āpattiṃ paṭiggaṇheyya’’nti (cūḷava. 239). Tena vattabbo ‘‘passasī’’ti. ‘‘Āma passāmī’’ti. ‘‘Āyatiṃ saṃvareyyāsī’’ti. Evaṃ āpattīnaṃ paṭiggāho ‘‘paṭiggāho’’ti vuccati.
૨૯૯૭. પવારુક્કડ્ઢનાતિ પવારણુક્કડ્ઢના. ગાથાબન્ધવસેન ણ-કારલોપો. અથ વા પવારણં પવારોતિ પવારણ-સદ્દપરિયાયો પવાર-સદ્દો. ‘‘ઇમં ઉપોસથં કત્વા, કાળે પવારયામી’’તિ ઇમિના ‘‘સુણન્તુ મે આયસ્મન્તા આવાસિકા, યદાયસ્મન્તાનં પત્તકલ્લં, ઇદાનિ ઉપોસથં કરેય્યામ, પાતિમોક્ખં ઉદ્દિસેય્યામ, આગમે કાળે પવારેય્યામા’’તિ (મહાવ॰ ૨૪૦) અયં ઞત્તિ ઉપલક્ખણતો દસ્સિતા. એવં કતપવારણા ‘‘પચ્ચુક્કડ્ઢના’’તિ મતા. એત્થ ચ કાળેતિ પુબ્બકત્તિકમાસસ્સ કાળપક્ખુપોસથે. ઇમિના ચ ‘‘આગમે જુણ્હે પવારેય્યામા’’તિ અયં ઞત્તિ ચ ઉપલક્ખિતા. જુણ્હેતિ અપરકત્તિકજુણ્હપક્ખઉપોસથે.
2997.Pavārukkaḍḍhanāti pavāraṇukkaḍḍhanā. Gāthābandhavasena ṇa-kāralopo. Atha vā pavāraṇaṃ pavāroti pavāraṇa-saddapariyāyo pavāra-saddo. ‘‘Imaṃ uposathaṃ katvā, kāḷe pavārayāmī’’ti iminā ‘‘suṇantu me āyasmantā āvāsikā, yadāyasmantānaṃ pattakallaṃ, idāni uposathaṃ kareyyāma, pātimokkhaṃ uddiseyyāma, āgame kāḷe pavāreyyāmā’’ti (mahāva. 240) ayaṃ ñatti upalakkhaṇato dassitā. Evaṃ katapavāraṇā ‘‘paccukkaḍḍhanā’’ti matā. Ettha ca kāḷeti pubbakattikamāsassa kāḷapakkhuposathe. Iminā ca ‘‘āgame juṇhe pavāreyyāmā’’ti ayaṃ ñatti ca upalakkhitā. Juṇheti aparakattikajuṇhapakkhauposathe.
૨૯૯૮. તિણવત્થારકેતિ તિણવત્થારકસમથે. સબ્બપઠમા ઞત્તીતિ સબ્બસઙ્ગાહિકા ઞત્તિ વુચ્ચતિ. ઇતરા ચાતિ ઉભયપક્ખે પચ્ચેકં ઠપિતા દ્વે ઞત્તિયો ચાતિ એવં તિધા પવત્તં એતં ઞત્તિકમ્મં કમ્મલક્ખણં ઇતિ એવં વુત્તનયેન ‘‘વિનિચ્છયે’’તિઆદિના ઞત્તિયા નવ ઠાનાનિ વેદિતબ્બાનીતિ યોજના.
2998.Tiṇavatthāraketi tiṇavatthārakasamathe. Sabbapaṭhamā ñattīti sabbasaṅgāhikā ñatti vuccati. Itarā cāti ubhayapakkhe paccekaṃ ṭhapitā dve ñattiyo cāti evaṃ tidhā pavattaṃ etaṃ ñattikammaṃ kammalakkhaṇaṃ iti evaṃ vuttanayena ‘‘vinicchaye’’tiādinā ñattiyā nava ṭhānāni veditabbānīti yojanā.
૨૯૯૯-૩૦૦૦. એવં ઞત્તિકમ્મે નવ ઠાનાનિ દસ્સેત્વા ઇદાનિ ઞત્તિદુતિયકમ્મે સત્ત ઠાનાનિ દસ્સેતુમાહ ‘‘ઞત્તિદુતિયકમ્મમ્પી’’તિઆદિ. ‘‘ઞત્તિદુતિયકમ્મ’’ન્તિઆદિકા ઉદ્દેસગાથા ઉત્તાનત્થાવ.
2999-3000. Evaṃ ñattikamme nava ṭhānāni dassetvā idāni ñattidutiyakamme satta ṭhānāni dassetumāha ‘‘ñattidutiyakammampī’’tiādi. ‘‘Ñattidutiyakamma’’ntiādikā uddesagāthā uttānatthāva.
નિદ્દેસે પત્તનિક્કુજ્જનાદીતિ આદિ-સદ્દેન પત્તુક્કુજ્જનં ગહિતં. નિસ્સારોસારણા મતાતિ ‘‘નિસ્સારણા, ઓસારણા’’તિ ચ મતા. તત્થ ભિક્ખૂનં અલાભાય પરિસક્કનાદિકેહિ અટ્ઠહિ અઙ્ગેહિ સમન્નાગતસ્સ ઉપાસકસ્સ સઙ્ઘેન અસમ્ભોગકરણત્થં પત્તનિક્કુજ્જનવસેન નિસ્સારણા ચ તસ્સેવ સમ્મા વત્તન્તસ્સ પત્તુક્કુજ્જનવસેન ઓસારણા ચ વેદિતબ્બા. સા ખુદ્દકવત્થુક્ખન્ધકે વડ્ઢલિચ્છવિવત્થુસ્મિં (ચૂળવ॰ ૨૬૫) વુત્તા.
Niddese pattanikkujjanādīti ādi-saddena pattukkujjanaṃ gahitaṃ. Nissārosāraṇā matāti ‘‘nissāraṇā, osāraṇā’’ti ca matā. Tattha bhikkhūnaṃ alābhāya parisakkanādikehi aṭṭhahi aṅgehi samannāgatassa upāsakassa saṅghena asambhogakaraṇatthaṃ pattanikkujjanavasena nissāraṇā ca tasseva sammā vattantassa pattukkujjanavasena osāraṇā ca veditabbā. Sā khuddakavatthukkhandhake vaḍḍhalicchavivatthusmiṃ (cūḷava. 265) vuttā.
૩૦૦૧. સીમાદિસમ્મુતિ સમ્મુતિ નામ. સા પઞ્ચદસધા મતાતિ સીમાસમ્મુતિ તિચીવરેનઅવિપ્પવાસસમ્મુતિ સન્થતસમ્મુતિ ભત્તુદ્દેસક સેનાસનગ્ગાહાપક ભણ્ડાગારિક ચીવરપટિગ્ગાહક યાગુભાજક ફલભાજક ખજ્જભાજક અપ્પમત્તકવિસ્સજ્જક સાટિયગ્ગાહાપક પત્તગ્ગાહાપક આરામિકપેસક સામણેરપેસકસમ્મુતીતિ એવં સા સમ્મુતિ પઞ્ચદસવિધા મતાતિ અત્થો. કથિનસ્સ વત્થં, તસ્સ. મતોયેવ મતકો, મતકસ્સ વાસો મતકવાસો, તસ્સ મતકવાસસો, મતકચીવરસ્સ.
3001.Sīmādisammuti sammuti nāma. Sā pañcadasadhā matāti sīmāsammuti ticīvarenaavippavāsasammuti santhatasammuti bhattuddesaka senāsanaggāhāpaka bhaṇḍāgārika cīvarapaṭiggāhaka yāgubhājaka phalabhājaka khajjabhājaka appamattakavissajjaka sāṭiyaggāhāpaka pattaggāhāpaka ārāmikapesaka sāmaṇerapesakasammutīti evaṃ sā sammuti pañcadasavidhā matāti attho. Kathinassa vatthaṃ, tassa. Matoyeva matako, matakassa vāso matakavāso, tassa matakavāsaso, matakacīvarassa.
૩૦૦૨. આનિસંસખેત્તભૂતપઞ્ચમાસબ્ભન્તરેયેવ ઉબ્ભારો અન્તરુબ્ભારો. કુટિવત્થુસ્સ, વિહારસ્સ વત્થુનો ચ દેસના દેસના નામાતિ યોજના.
3002. Ānisaṃsakhettabhūtapañcamāsabbhantareyeva ubbhāro antarubbhāro. Kuṭivatthussa, vihārassa vatthuno ca desanā desanā nāmāti yojanā.
૩૦૦૩. તિણવત્થારકે દ્વિન્નં પક્ખાનં સાધારણવસેન ઠપેતબ્બઞત્તિ ચ પચ્છા પક્ખદ્વયે વિસું વિસું ઠપેતબ્બા દ્વે ઞત્તિયો ચાતિ તિસ્સો ઞત્તિયો કમ્મવાચાય અભાવેન ઞત્તિકમ્મે ‘‘કમ્મલક્ખણ’’ન્તિ દસ્સિતા, પચ્છા વિસું વિસું દ્વીસુ પક્ખેસુ વત્તબ્બા દ્વે ઞત્તિદુતિયકમ્મવાચા ઞત્તિદુતિયકમ્મે ‘‘કમ્મલક્ખણ’’ન્તિ દસ્સિતાતિ તં દસ્સેતુમાહ ‘‘તિણવત્થારકે કમ્મે’’તિ. ‘‘મોહારોપનતાદિસૂ’’તિ ઇમિના પાચિત્તિયેસુ દસ્સિતમોહારોપનકમ્મઞ્ચ અઞ્ઞવાદકવિહેસકારોપનકમ્માદિઞ્ચ સઙ્ગણ્હાતિ. એત્થાતિ ઇમસ્મિં ઞત્તિદુતિયકમ્મે. કમ્મલક્ખણમેવ કમ્મલક્ખણતા.
3003. Tiṇavatthārake dvinnaṃ pakkhānaṃ sādhāraṇavasena ṭhapetabbañatti ca pacchā pakkhadvaye visuṃ visuṃ ṭhapetabbā dve ñattiyo cāti tisso ñattiyo kammavācāya abhāvena ñattikamme ‘‘kammalakkhaṇa’’nti dassitā, pacchā visuṃ visuṃ dvīsu pakkhesu vattabbā dve ñattidutiyakammavācā ñattidutiyakamme ‘‘kammalakkhaṇa’’nti dassitāti taṃ dassetumāha ‘‘tiṇavatthārake kamme’’ti. ‘‘Mohāropanatādisū’’ti iminā pācittiyesu dassitamohāropanakammañca aññavādakavihesakāropanakammādiñca saṅgaṇhāti. Etthāti imasmiṃ ñattidutiyakamme. Kammalakkhaṇameva kammalakkhaṇatā.
૩૦૦૪-૫. ઇતિ એવં યથાવુત્તનયેન ઇમે સત્ત ઠાનભેદા ઞત્તિદુતિયકમ્મસ્સ. એવં ઞત્તિદુતિયકમ્મે સત્ત ઠાનાનિ દસ્સેત્વા ઞત્તિચતુત્થકમ્મે ઠાનભેદં દસ્સેતુમાહ ‘‘તથા’’તિઆદિ.
3004-5.Iti evaṃ yathāvuttanayena ime satta ṭhānabhedā ñattidutiyakammassa. Evaṃ ñattidutiyakamme satta ṭhānāni dassetvā ñatticatutthakamme ṭhānabhedaṃ dassetumāha ‘‘tathā’’tiādi.
૩૦૦૬. તજ્જનાદીનન્તિ આદિ-સદ્દેન નિયસ્સાદીનં ગહણં. તેસં સત્તન્નં કમ્માનં. પસ્સદ્ધિ વૂપસમો.
3006.Tajjanādīnanti ādi-saddena niyassādīnaṃ gahaṇaṃ. Tesaṃ sattannaṃ kammānaṃ. Passaddhi vūpasamo.
૩૦૦૭. ‘‘ભિક્ખુનીનં ઓવાદો’’તિ ભિક્ખુનોવાદકસમ્મુતિ ફલૂપચારેન વુત્તા.
3007.‘‘Bhikkhunīnaṃovādo’’ti bhikkhunovādakasammuti phalūpacārena vuttā.
૩૦૦૮-૯. મૂલપટિક્કસ્સો મૂલાય પટિકસ્સના, ગાથાબન્ધવસેન ક-કારસ્સ દ્વેભાવો. ઉક્ખિત્તસ્સાનુવત્તિકાતિ ઉક્ખિત્તાનુવત્તિકા એકા યાવતતિયકા, અટ્ઠ સઙ્ઘાદિસેસા, અરિટ્ઠો ચણ્ડકાળી ચ દ્વે, ઇમે એકાદસ યાવતતિયકા ભવન્તિ. ઇમેસં વસાતિ ઉક્ખિત્તાનુવત્તિકાદીનિ પુગ્ગલાધિટ્ઠાનેન વુત્તાનિ, ઇમેસં સમનુભાસનકમ્માનં વસેન. દસેકાતિ એકાદસ.
3008-9.Mūlapaṭikkasso mūlāya paṭikassanā, gāthābandhavasena ka-kārassa dvebhāvo. Ukkhittassānuvattikāti ukkhittānuvattikā ekā yāvatatiyakā, aṭṭha saṅghādisesā, ariṭṭho caṇḍakāḷī ca dve, ime ekādasa yāvatatiyakā bhavanti. Imesaṃ vasāti ukkhittānuvattikādīni puggalādhiṭṭhānena vuttāni, imesaṃ samanubhāsanakammānaṃ vasena. Dasekāti ekādasa.
૩૦૧૧. એવં ચતુન્નમ્પિ કમ્માનં ઠાનભેદં દસ્સેત્વા અન્વયતો, બ્યતિરેકતો ચ કાતબ્બપ્પકારં દસ્સેતુમાહ ‘‘અપલોકનકમ્મઞ્ચા’’તિઆદિ. ઞત્તિયાપિ ન કારયે, ઞત્તિદુતિયેનપિ ન કારયેતિ યોજના.
3011. Evaṃ catunnampi kammānaṃ ṭhānabhedaṃ dassetvā anvayato, byatirekato ca kātabbappakāraṃ dassetumāha ‘‘apalokanakammañcā’’tiādi. Ñattiyāpi na kāraye, ñattidutiyenapi na kārayeti yojanā.
૩૦૧૨. અપલોકનકમ્મે વુત્તલક્ખણેન ઞત્તિકમ્માદીનમ્પિ કાતબ્બપ્પકારો સક્કા વિઞ્ઞાતુન્તિ તં અદસ્સેત્વા ઞત્તિદુતિયકમ્મે લબ્ભમાનવિસેસં દસ્સેતુમાહ ‘‘ઞત્તિદુતિયકમ્માની’’તિઆદિ. અપલોકેત્વા કાતબ્બાનિ લહુકાનિપિ ઞત્તિદુતિયકમ્માનિ અત્થીતિ યોજના. તાનિ પન કતમાનીતિ આહ ‘‘સબ્બા સમ્મુતિયો સિયુ’’ન્તિ. એત્થ સીમાસમ્મુતિં વિના સેસા તિચીવરેનઅવિપ્પવાસસમ્મુતિઆદયો સબ્બાપિ સમ્મુતિયોતિ અત્થો.
3012. Apalokanakamme vuttalakkhaṇena ñattikammādīnampi kātabbappakāro sakkā viññātunti taṃ adassetvā ñattidutiyakamme labbhamānavisesaṃ dassetumāha ‘‘ñattidutiyakammānī’’tiādi. Apaloketvā kātabbāni lahukānipi ñattidutiyakammāni atthīti yojanā. Tāni pana katamānīti āha ‘‘sabbā sammutiyo siyu’’nti. Ettha sīmāsammutiṃ vinā sesā ticīvarenaavippavāsasammutiādayo sabbāpi sammutiyoti attho.
૩૦૧૩. સેસાનીતિ યથાવુત્તેહિ સેસાનિ સીમાસમ્મુતિઆદીનિ છ કમ્માનિ. ન વટ્ટતીતિ ન વટ્ટન્તિ, ગાથાબન્ધવસેન ન-કારલોપો. યથાહ ‘‘સીમાસમ્મુતિ, સીમાસમૂહનનં, કથિનદાનં, કથિનુદ્ધારો, કુટિવત્થુદેસના, વિહારવત્થુદેસનાતિ ઇમાનિ છ કમ્માનિ ગરુકાનિ અપલોકેત્વા કાતું ન વટ્ટન્તિ, ઞત્તિદુતિયકમ્મવાચં સાવેત્વાવ કાતબ્બાની’’તિ (પરિ॰ અટ્ઠ॰ ૪૮૨). ‘‘અપલોકેત્વા કાતું પન ન વટ્ટતી’’તિ ઇદં નિદસ્સનમત્તં, ઞત્તિચતુત્થકમ્મવસેનાપિ કાતું ન વટ્ટન્તેવ. તેનેવાહ ‘‘યથાવુત્તનયેનેવ, તેન તેનેવ કારયે’’તિ, યો યો નયો તં તં કમ્મં કાતું વુત્તો, તેનેવ તેનેવ નયેનાતિ અત્થો.
3013.Sesānīti yathāvuttehi sesāni sīmāsammutiādīni cha kammāni. Na vaṭṭatīti na vaṭṭanti, gāthābandhavasena na-kāralopo. Yathāha ‘‘sīmāsammuti, sīmāsamūhananaṃ, kathinadānaṃ, kathinuddhāro, kuṭivatthudesanā, vihāravatthudesanāti imāni cha kammāni garukāni apaloketvā kātuṃ na vaṭṭanti, ñattidutiyakammavācaṃ sāvetvāva kātabbānī’’ti (pari. aṭṭha. 482). ‘‘Apaloketvā kātuṃ pana na vaṭṭatī’’ti idaṃ nidassanamattaṃ, ñatticatutthakammavasenāpi kātuṃ na vaṭṭanteva. Tenevāha ‘‘yathāvuttanayeneva, tena teneva kāraye’’ti, yo yo nayo taṃ taṃ kammaṃ kātuṃ vutto, teneva teneva nayenāti attho.
ચતુબ્બિધકમ્મકથાવણ્ણના.
Catubbidhakammakathāvaṇṇanā.
