| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / नेत्तिप्पकरण-टीका • Nettippakaraṇa-ṭīkā |
६. चतुब्यूहहारविभङ्गवण्णना
6. Catubyūhahāravibhaṅgavaṇṇanā
२५. हारानन्ति निद्धारणे सामिवचनं। हारेसु इमस्स चतुब्यूहहारस्स विसेसतो सुत्तस्स ब्यञ्जनविचयभावतोति योजना। तेन वुत्तं ‘‘ब्यञ्जन…पे॰… दस्सेती’’ति। यायाति निरुत्तिया।
25.Hārānanti niddhāraṇe sāmivacanaṃ. Hāresu imassa catubyūhahārassa visesato suttassa byañjanavicayabhāvatoti yojanā. Tena vuttaṃ ‘‘byañjana…pe… dassetī’’ti. Yāyāti niruttiyā.
यथारहन्ति संवण्णियमाने सुत्ते यं यं अरहति निब्बचनं वत्तुं, तंतंलोकसमञ्ञानुरोधेनेव। पुब्बभागपटिपदा सम्पादेत्वा पच्छा सच्चाभिसमयं पापुणातीति आह ‘‘सम्मुति…पे॰… होती’’ति, तंतंपञ्ञत्तिग्गहणमुखेन परमत्थग्गहणं होतीति एवं वा इमिना सम्बन्धो।
Yathārahanti saṃvaṇṇiyamāne sutte yaṃ yaṃ arahati nibbacanaṃ vattuṃ, taṃtaṃlokasamaññānurodheneva. Pubbabhāgapaṭipadā sampādetvā pacchā saccābhisamayaṃ pāpuṇātīti āha ‘‘sammuti…pe… hotī’’ti, taṃtaṃpaññattiggahaṇamukhena paramatthaggahaṇaṃ hotīti evaṃ vā iminā sambandho.
यमिदं अनिन्द्रियबद्धरूपसन्तानं सन्धाय ‘‘उभयमन्तरेना’’ति इध वुत्तं। ओतरणहारे (नेत्ति॰ अट्ठ॰ ४२ आदयो) पनस्स द्वारप्पवत्तफस्सादिधम्मे सन्धाय वुत्तभावं दस्सेतुं ‘‘उभयमन्तरेनाति फस्ससमुदितेसु धम्मेसू’’ति अत्थो वुत्तो। अट्ठकथाचरिया पनाहु ‘‘अन्तरेनाति वचनं पन विकप्पन्तरदीपन’’न्ति। तस्मा अयमेत्थ अत्थो – न इमं लोकं, न हुरं लोकं, अथ खो उभयमन्तरेनाति। अपरो विकप्पो – उभयमन्तरेनाति वा वचनं विकप्पन्तराभावदीपनं। तस्सत्थो – न इमं लोकं, न हुरं लोकं निस्साय झायति झायी, उभयमन्तरेन पन अञ्ञं ठानं अत्थीति।
Yamidaṃ anindriyabaddharūpasantānaṃ sandhāya ‘‘ubhayamantarenā’’ti idha vuttaṃ. Otaraṇahāre (netti. aṭṭha. 42 ādayo) panassa dvārappavattaphassādidhamme sandhāya vuttabhāvaṃ dassetuṃ ‘‘ubhayamantarenāti phassasamuditesu dhammesū’’ti attho vutto. Aṭṭhakathācariyā panāhu ‘‘antarenāti vacanaṃ pana vikappantaradīpana’’nti. Tasmā ayamettha attho – na imaṃ lokaṃ, na huraṃ lokaṃ, atha kho ubhayamantarenāti. Aparo vikappo – ubhayamantarenāti vā vacanaṃ vikappantarābhāvadīpanaṃ. Tassattho – na imaṃ lokaṃ, na huraṃ lokaṃ nissāya jhāyati jhāyī, ubhayamantarena pana aññaṃ ṭhānaṃ atthīti.
येपि च ‘‘अन्तरापरिनिब्बायी, सम्भवेसी’’ति च इमेसं सुत्तपदानं अत्थं मिच्छा गहेत्वा अत्थि एव अन्तराभवोति वदन्ति, तेपि यस्मा अविहादीसु तत्थ तत्थ आयुवेमज्झं अनतिक्कमित्वा अन्तरा अग्गमग्गाधिगमेन अनवसेसकिलेसपरिनिब्बानेन परिनिब्बायन्तीति अन्तरापरिनिब्बायी, न अन्तराभवभूतोति पुरिमस्स सुत्तपदस्स अत्थो। पच्छिमस्स च ये भूता एव, न पुन भविस्सन्ति, ते हि (कथा॰ अनुटी॰ ५०७) खीणासवा, पुरिमपदेहि ‘‘भूता’’ति वुत्ता। तब्बिपरीतताय सम्भवं एसन्तीति सम्भवेसिनो। अप्पहीनभवसंयोजनत्ता सेक्खा, पुथुज्जना च। चतूसु वा योनीसु अण्डजजलाबुजसत्ता याव अण्डकोसं, वत्थिकोसञ्च न भिन्दन्ति, ताव सम्भवेसी नाम। अण्डकोसतो, वत्थिकोसतो च बहि निक्खन्ता भूता नाम। संसेदजओपपातिका च पठमचित्तक्खणे सम्भवेसी नाम, दुतियचित्तक्खणतो पट्ठाय भूता नाम। येन वा इरियापथेन जायन्ति, याव ततो अञ्ञं न पापुणन्ति, ताव सम्भवेसी, ततो परं भूताति अत्थो, तस्मा नत्थीति पटिक्खिपितब्बं। सति हि उजुके पाळिअनुगते अत्थे किं अनिद्धारितसामत्थियेन अन्तराभवेन अत्तभावपरिकप्पितेन पयोजनन्ति।
Yepi ca ‘‘antarāparinibbāyī, sambhavesī’’ti ca imesaṃ suttapadānaṃ atthaṃ micchā gahetvā atthi eva antarābhavoti vadanti, tepi yasmā avihādīsu tattha tattha āyuvemajjhaṃ anatikkamitvā antarā aggamaggādhigamena anavasesakilesaparinibbānena parinibbāyantīti antarāparinibbāyī, na antarābhavabhūtoti purimassa suttapadassa attho. Pacchimassa ca ye bhūtā eva, na puna bhavissanti, te hi (kathā. anuṭī. 507) khīṇāsavā, purimapadehi ‘‘bhūtā’’ti vuttā. Tabbiparītatāya sambhavaṃ esantīti sambhavesino. Appahīnabhavasaṃyojanattā sekkhā, puthujjanā ca. Catūsu vā yonīsu aṇḍajajalābujasattā yāva aṇḍakosaṃ, vatthikosañca na bhindanti, tāva sambhavesī nāma. Aṇḍakosato, vatthikosato ca bahi nikkhantā bhūtā nāma. Saṃsedajaopapātikā ca paṭhamacittakkhaṇe sambhavesī nāma, dutiyacittakkhaṇato paṭṭhāya bhūtā nāma. Yena vā iriyāpathena jāyanti, yāva tato aññaṃ na pāpuṇanti, tāva sambhavesī, tato paraṃ bhūtāti attho, tasmā natthīti paṭikkhipitabbaṃ. Sati hi ujuke pāḷianugate atthe kiṃ aniddhāritasāmatthiyena antarābhavena attabhāvaparikappitena payojananti.
यं पन ये ‘‘सन्तानवसेन पवत्तमानानं धम्मानं अविच्छेदेन देसन्तरेसु पातुभावो दिट्ठो। यथा तं वीहिआदिअविञ्ञाणकसन्ताने, एवं सविञ्ञाणकसन्तानेपि अविच्छेदेन देसन्तरेसु पातुभावेन भवितब्बं। अयञ्च नयो सति अन्तराभवे युज्जति, नाञ्ञथा’’ति युत्तिं वदन्ति। तेहि इद्धिमतो चेतोवसिप्पत्तस्स चित्तानुगतिकं कायं अधिट्ठहन्तस्स खणेन ब्रह्मलोकतो इधूपसङ्कमने, इतो वा ब्रह्मलोकगमने युत्ति वत्तब्बा। यदि सब्बत्थेव विच्छिन्नदेसे धम्मानं पवत्ति न इच्छिता, यदिपि सिया ‘‘इद्धिविसयो अचिन्तेय्यो’’ति, तं इधापि समानं ‘‘कम्मविपाको अचिन्तेय्यो’’ति वचनतो, तस्मा तं तेसं मतिमत्तमेव। अचिन्तेय्यसभावा हि सभावधम्मा, ते कत्थचि पच्चयविसेसेन विच्छिन्नदेसे पातुभवन्ति, कत्थचि अविच्छिन्नदेसे च। तथा हि मुखघोसादीहि अञ्ञस्मिं देसे आदासपब्बतप्पदेसादिके पटिबिम्बपटिघोसादिकं पच्चयुप्पन्नं निब्बत्तमानं दिस्सति, तस्मा न सब्बं सब्बत्थ उपनेतब्बन्ति अयमेत्थ सङ्खेपो। वित्थारतो पन पटिबिम्बस्स उदाहरणभावसाधनादिको अन्तराभवविचारो कथावत्थुप्पकरणस्सटीकायं (कथा॰ अनुटी॰ ५०७) गहेतब्बो।
Yaṃ pana ye ‘‘santānavasena pavattamānānaṃ dhammānaṃ avicchedena desantaresu pātubhāvo diṭṭho. Yathā taṃ vīhiādiaviññāṇakasantāne, evaṃ saviññāṇakasantānepi avicchedena desantaresu pātubhāvena bhavitabbaṃ. Ayañca nayo sati antarābhave yujjati, nāññathā’’ti yuttiṃ vadanti. Tehi iddhimato cetovasippattassa cittānugatikaṃ kāyaṃ adhiṭṭhahantassa khaṇena brahmalokato idhūpasaṅkamane, ito vā brahmalokagamane yutti vattabbā. Yadi sabbattheva vicchinnadese dhammānaṃ pavatti na icchitā, yadipi siyā ‘‘iddhivisayo acinteyyo’’ti, taṃ idhāpi samānaṃ ‘‘kammavipāko acinteyyo’’ti vacanato, tasmā taṃ tesaṃ matimattameva. Acinteyyasabhāvā hi sabhāvadhammā, te katthaci paccayavisesena vicchinnadese pātubhavanti, katthaci avicchinnadese ca. Tathā hi mukhaghosādīhi aññasmiṃ dese ādāsapabbatappadesādike paṭibimbapaṭighosādikaṃ paccayuppannaṃ nibbattamānaṃ dissati, tasmā na sabbaṃ sabbattha upanetabbanti ayamettha saṅkhepo. Vitthārato pana paṭibimbassa udāharaṇabhāvasādhanādiko antarābhavavicāro kathāvatthuppakaraṇassaṭīkāyaṃ (kathā. anuṭī. 507) gahetabbo.
अपरे पन ‘‘इधाति कामभवो, हुरन्ति अरूपभवो, उभयमन्तरेनाति रूपभवो वुत्तो’’ति वदन्ति, ‘‘इधाति पच्चयधम्मा, हुरन्ति पच्चयुप्पन्नधम्मा, उभयमन्तरेनाति पण्णत्तिधम्मा वुत्ता’’ति च वदन्ति, तं सब्बअट्ठकथासु नत्थि, तस्मा वुत्तनयेनेव अत्थो वेदितब्बो। अवसिट्ठं रूपन्ति आपोधातुआकासधातूहि सद्धिं लक्खणरूपानि, ओजञ्च सन्धायाह अनिन्द्रियबद्धरूपस्स अधिप्पेतत्ता। तस्स खीणासवस्स तं निब्बानारम्मणं चित्तं न जानन्ति न ञायन्ति ‘‘झायमाना’’ति वुत्तत्ता। सेसं सुविञ्ञेय्यमेव।
Apare pana ‘‘idhāti kāmabhavo, huranti arūpabhavo, ubhayamantarenāti rūpabhavo vutto’’ti vadanti, ‘‘idhāti paccayadhammā, huranti paccayuppannadhammā, ubhayamantarenāti paṇṇattidhammā vuttā’’ti ca vadanti, taṃ sabbaaṭṭhakathāsu natthi, tasmā vuttanayeneva attho veditabbo. Avasiṭṭhaṃ rūpanti āpodhātuākāsadhātūhi saddhiṃ lakkhaṇarūpāni, ojañca sandhāyāha anindriyabaddharūpassa adhippetattā. Tassa khīṇāsavassa taṃ nibbānārammaṇaṃ cittaṃ na jānanti na ñāyanti ‘‘jhāyamānā’’ti vuttattā. Sesaṃ suviññeyyameva.
चतुब्यूहहारविभङ्गवण्णना निट्ठिता।
Catubyūhahāravibhaṅgavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / नेत्तिप्पकरणपाळि • Nettippakaraṇapāḷi / ६. चतुब्यूहहारविभङ्गो • 6. Catubyūhahāravibhaṅgo
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / खुद्दकनिकाय (अट्ठकथा) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / नेत्तिप्पकरण-अट्ठकथा • Nettippakaraṇa-aṭṭhakathā / ६. चतुब्यूहहारविभङ्गवण्णना • 6. Catubyūhahāravibhaṅgavaṇṇanā
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / खुद्दकनिकाय (टीका) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / नेत्तिविभाविनी • Nettivibhāvinī / ६. चतुब्यूहहारविभङ्गविभावना • 6. Catubyūhahāravibhaṅgavibhāvanā
