Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / નેત્તિપ્પકરણ-અટ્ઠકથા • Nettippakaraṇa-aṭṭhakathā |
૬. ચતુબ્યૂહહારવિભઙ્ગવણ્ણના
6. Catubyūhahāravibhaṅgavaṇṇanā
૨૫. તત્થ કતમો ચતુબ્યૂહો હારોતિ ચતુબ્યૂહહારવિભઙ્ગો. તત્થ બ્યઞ્જનેન સુત્તસ્સ નેરુત્તઞ્ચ અધિપ્પાયો ચ નિદાનઞ્ચ પુબ્બાપરસન્ધિ ચ ગવેસિતબ્બોતિ સઙ્ખેપેન તાવ ચતુબ્યૂહં દસ્સેતિ. ‘‘બ્યઞ્જનેના’’તિ ઇમિના હારાનં સુત્તસ્સ બ્યઞ્જનવિચયભાવતો બ્યઞ્જનમુખેનેવ એતે ચતુબ્યૂહહારપદત્થા નિદ્ધારેતબ્બાતિ દસ્સેતિ. નેરુત્તન્તિ નિરુત્તં નિબ્બચનન્તિ અત્થો. નિરુત્તમેવ નેરુત્તં. તેનેવાહ – ‘‘યા નિરુત્તિપદસંહિતા’’તિ. તસ્સત્થો – યા નિરુત્તિ, ઇદં નેરુત્તં. કા પન સા નિરુત્તિ? પદસંહિતાતિ પદેસુ સંહિતા યુત્તા, લિઙ્ગવચનકાલસાધનપુરિસાદિવિસેસયોગેન યો યો અત્થો યથા યથા વત્તબ્બો, તથા તથા પવત્તસભાવનિરુત્તીતિ અત્થો. તથા હિ વુત્તં ‘‘યં ધમ્માનં નામસો ઞાણ’’ન્તિ.
25.Tattha katamo catubyūho hāroti catubyūhahāravibhaṅgo. Tattha byañjanena suttassa neruttañca adhippāyo ca nidānañca pubbāparasandhi ca gavesitabboti saṅkhepena tāva catubyūhaṃ dasseti. ‘‘Byañjanenā’’ti iminā hārānaṃ suttassa byañjanavicayabhāvato byañjanamukheneva ete catubyūhahārapadatthā niddhāretabbāti dasseti. Neruttanti niruttaṃ nibbacananti attho. Niruttameva neruttaṃ. Tenevāha – ‘‘yā niruttipadasaṃhitā’’ti. Tassattho – yā nirutti, idaṃ neruttaṃ. Kā pana sā nirutti? Padasaṃhitāti padesu saṃhitā yuttā, liṅgavacanakālasādhanapurisādivisesayogena yo yo attho yathā yathā vattabbo, tathā tathā pavattasabhāvaniruttīti attho. Tathā hi vuttaṃ ‘‘yaṃ dhammānaṃ nāmaso ñāṇa’’nti.
તત્થ યન્તિ હેતુઅત્થે નિપાતો, યાય કારણભૂતાયાતિ અત્થો. ધમ્માનન્તિ ઞેય્યધમ્માનં. નામસોતિ પથવી ફસ્સો ખન્ધા ધાતુ તિસ્સો ફુસ્સોતિ એવમાદિનામવિસેસેન ઞાણં પવત્તતિ, અયં સભાવનિરુત્તિ નામ. પથવીતિ હિ એવમાદિકં સદ્દં ગહેત્વા તતો પરં સઙ્કેતદ્વારેન તદત્થપટિપત્તિ તંતંઅનિયતનામપઞ્ઞત્તિગ્ગહણવસેનેવ હોતીતિ. અથ વા પદસંહિતાતિ પદેન સંહિતા . પદતો હિ પદત્થાવબોધો. સો પનસ્સ અત્થે પવત્તિનિમિત્તભૂતાય પઞ્ઞત્તિયા ગહિતાય એવ હોતીતિ સા પન પઞ્ઞત્તિ નિરુત્તિસઙ્ખાતપદેન સંહિતા પદત્થં બોધેતીતિ પદસંહિતાતિ વુત્તા. ‘‘યદા હિ ભિક્ખૂ’’તિઆદિના ‘‘ધમ્માનં નામસો ઞાણ’’ન્તિ પદસ્સ અત્થં વિવરતિ.
Tattha yanti hetuatthe nipāto, yāya kāraṇabhūtāyāti attho. Dhammānanti ñeyyadhammānaṃ. Nāmasoti pathavī phasso khandhā dhātu tisso phussoti evamādināmavisesena ñāṇaṃ pavattati, ayaṃ sabhāvanirutti nāma. Pathavīti hi evamādikaṃ saddaṃ gahetvā tato paraṃ saṅketadvārena tadatthapaṭipatti taṃtaṃaniyatanāmapaññattiggahaṇavaseneva hotīti. Atha vā padasaṃhitāti padena saṃhitā . Padato hi padatthāvabodho. So panassa atthe pavattinimittabhūtāya paññattiyā gahitāya eva hotīti sā pana paññatti niruttisaṅkhātapadena saṃhitā padatthaṃ bodhetīti padasaṃhitāti vuttā. ‘‘Yadā hi bhikkhū’’tiādinā ‘‘dhammānaṃ nāmaso ñāṇa’’nti padassa atthaṃ vivarati.
તત્થ અત્થસ્સાતિ સદ્દાભિધેય્યસ્સ અત્થસ્સ. નામં જાનાતીતિ નામપઞ્ઞત્તિવસેન અયં નામાતિ નામં જાનાતિ. ધમ્મસ્સાતિ સભાવધમ્મસ્સ. તથા તથા નં અભિનિરોપેતીતિ યો યો અત્થો ધમ્મો ચ યથા યથા ચ વોહરિતબ્બો, તથા તથા નં નામં વોહારં અભિનિરોપેતિ દેસેતીતિ અત્થો. એત્તાવતા ચ અયં ભિક્ખુ અત્થકુસલો યાવ અનેકાધિવચનકુસલોતિ વુચ્ચતીતિ સમ્બન્ધિતબ્બં.
Tattha atthassāti saddābhidheyyassa atthassa. Nāmaṃ jānātīti nāmapaññattivasena ayaṃ nāmāti nāmaṃ jānāti. Dhammassāti sabhāvadhammassa. Tathātathā naṃ abhiniropetīti yo yo attho dhammo ca yathā yathā ca voharitabbo, tathā tathā naṃ nāmaṃ vohāraṃ abhiniropeti desetīti attho. Ettāvatā ca ayaṃ bhikkhu atthakusalo yāva anekādhivacanakusaloti vuccatīti sambandhitabbaṃ.
તત્થ અત્થકુસલોતિ પાળિઅત્થે કુસલો. ધમ્મકુસલોતિ પાળિયં કુસલો. બ્યઞ્જનકુસલોતિ અક્ખરેસુ ચ વાક્યેસુ ચ કુસલો. નિરુત્તિકુસલોતિ નિબ્બચને કુસલો. પુબ્બાપરકુસલોતિ દેસનાય પુબ્બાપરકુસલો. દેસનાકુસલોતિ ધમ્મસ્સ દેસનાય કુસલો. અતીતાધિવચનકુસલોતિ અતીતપઞ્ઞત્તિકુસલો. એસ નયો સેસેસુપિ. એવં સબ્બાનિ કાતબ્બાનિ, જનપદનિરુત્તાનીતિ યત્તકાનિ સત્તવોહારપદાનિ, તાનિ સબ્બાનિ યથાસમ્ભવં સુત્તે નિબ્બચનવસેન કાતબ્બાનિ વત્તબ્બાનીતિ અત્થો. સબ્બા ચ જનપદનિરુત્તિયોતિ સબ્બા ચ લોકસમઞ્ઞાયો યથારહં કાતબ્બા. ‘‘સમઞ્ઞં નાતિધાવેય્યા’’તિ હિ વુત્તં. તથા હિ સમ્મુતિસચ્ચમુખેનેવ પરમત્થસચ્ચાધિગમો હોતીતિ.
Tattha atthakusaloti pāḷiatthe kusalo. Dhammakusaloti pāḷiyaṃ kusalo. Byañjanakusaloti akkharesu ca vākyesu ca kusalo. Niruttikusaloti nibbacane kusalo. Pubbāparakusaloti desanāya pubbāparakusalo. Desanākusaloti dhammassa desanāya kusalo. Atītādhivacanakusaloti atītapaññattikusalo. Esa nayo sesesupi. Evaṃ sabbāni kātabbāni, janapadaniruttānīti yattakāni sattavohārapadāni, tāni sabbāni yathāsambhavaṃ sutte nibbacanavasena kātabbāni vattabbānīti attho. Sabbā ca janapadaniruttiyoti sabbā ca lokasamaññāyo yathārahaṃ kātabbā. ‘‘Samaññaṃ nātidhāveyyā’’ti hi vuttaṃ. Tathā hi sammutisaccamukheneva paramatthasaccādhigamo hotīti.
૨૬.
26.
અધિપ્પાયકણ્ડે અનુત્તાનં નામ નત્થિ.
Adhippāyakaṇḍe anuttānaṃ nāma natthi.
૨૭. નિદાનકણ્ડે ઇમિના વત્થુનાતિ ઇમિના પુત્તગવાદિકિત્તનસઙ્ખાતેન કારણેન. કારણઞ્હેત્થ વત્થુ નિદાનન્તિ ચ વુત્તં. ઇમિના નયેન સબ્બત્થ નિદાનનિદ્ધારણં વેદિતબ્બં.
27. Nidānakaṇḍe iminā vatthunāti iminā puttagavādikittanasaṅkhātena kāraṇena. Kāraṇañhettha vatthu nidānanti ca vuttaṃ. Iminā nayena sabbattha nidānaniddhāraṇaṃ veditabbaṃ.
કામન્ધાતિ કિલેસકામેન અન્ધા. જાલસઞ્છન્નાતિ તણ્હાજાલપલિગુણ્ઠિતા. તણ્હાછદનછાદિતાતિ તણ્હાસઙ્ખાતેન અન્ધકારેન પિહિતા. બન્ધનાબદ્ધાતિ કામગુણસઙ્ખાતેન બન્ધનેન બદ્ધા. ‘‘પમત્તબન્ધના’’તિપિ પાઠો, પમાદેનાતિ અત્થો. પુબ્બાપરેનાતિ પુબ્બેન વા અપરેન વા દેસનન્તરેનાતિ અધિપ્પાયો. યુજ્જતીતિ યોગં ઉપેતિ, સમેતીતિ અત્થો. ઇમેહિ પદેહિ પરિયુટ્ઠાનેહીતિ ઇમેહિ યથાવુત્તેહિ ગાથાપદેહિ તણ્હાપરિયુટ્ઠાનદીપકેહિ. સાયેવ તણ્હાતિ યા પુરિમગાથાય વુત્તા, સાયેવ તણ્હા. ‘‘યઞ્ચાહા’’તિઆદિના દ્વિન્નમ્પિ ગાથાનં અત્થસંસન્દનેન પુબ્બાપરં વિભાવેતિ. પયોગેનાતિ સમુદાચારેન. તસ્માતિ યત્થ સયં ઉપ્પન્ના, તં સન્તાનં નિસ્સરિતું અદેન્તી નાનારમ્મણેહિ પલોભયમાના કિલેસેહિ ચિત્તં પરિયાદાય તિટ્ઠતિ. તસ્મા કિલેસવસેન ચ પરિયુટ્ઠાનવસેન ચ તણ્હાબન્ધનં વુત્તા.
Kāmandhāti kilesakāmena andhā. Jālasañchannāti taṇhājālapaliguṇṭhitā. Taṇhāchadanachāditāti taṇhāsaṅkhātena andhakārena pihitā. Bandhanābaddhāti kāmaguṇasaṅkhātena bandhanena baddhā. ‘‘Pamattabandhanā’’tipi pāṭho, pamādenāti attho. Pubbāparenāti pubbena vā aparena vā desanantarenāti adhippāyo. Yujjatīti yogaṃ upeti, sametīti attho. Imehi padehipariyuṭṭhānehīti imehi yathāvuttehi gāthāpadehi taṇhāpariyuṭṭhānadīpakehi. Sāyeva taṇhāti yā purimagāthāya vuttā, sāyeva taṇhā. ‘‘Yañcāhā’’tiādinā dvinnampi gāthānaṃ atthasaṃsandanena pubbāparaṃ vibhāveti. Payogenāti samudācārena. Tasmāti yattha sayaṃ uppannā, taṃ santānaṃ nissarituṃ adentī nānārammaṇehi palobhayamānā kilesehi cittaṃ pariyādāya tiṭṭhati. Tasmā kilesavasena ca pariyuṭṭhānavasena ca taṇhābandhanaṃ vuttā.
પપઞ્ચેન્તિ સંસારે ચિરં ઠપેન્તીતિ પપઞ્ચા. તિટ્ઠન્તિ એતાહીતિ ઠિતી. બન્ધનટ્ઠેન સન્દાનં વિયાતિ સન્દાનં. નિબ્બાનનગરપ્પવેસસ્સ પટિસેધનતો પલિઘં વિયાતિ પલિઘં. અનવસેસતણ્હાપહાનેન નિત્તણ્હો. અત્તહિતપરહિતાનં ઇધલોકપરલોકાનઞ્ચ મુનનતો મુનીતિ એવં ગાથાય પદત્થો વેદિતબ્બો. પપઞ્ચાદિઅત્થા પન પાળિયં વિભત્તા એવાતિ. તત્થ યસ્સેતે પપઞ્ચાદયો અબ્ભત્થં ગતા, તસ્સ તણ્હાય લેસોપિ ન ભવતિ. તેન વુત્તં – ‘‘યો એતં સબ્બં સમતિક્કન્તો, અયં વુચ્ચતિ નિત્તણ્હો’’તિ.
Papañcenti saṃsāre ciraṃ ṭhapentīti papañcā. Tiṭṭhanti etāhīti ṭhitī. Bandhanaṭṭhena sandānaṃ viyāti sandānaṃ. Nibbānanagarappavesassa paṭisedhanato palighaṃ viyāti palighaṃ. Anavasesataṇhāpahānena nittaṇho. Attahitaparahitānaṃ idhalokaparalokānañca munanato munīti evaṃ gāthāya padattho veditabbo. Papañcādiatthā pana pāḷiyaṃ vibhattā evāti. Tattha yassete papañcādayo abbhatthaṃ gatā, tassa taṇhāya lesopi na bhavati. Tena vuttaṃ – ‘‘yo etaṃ sabbaṃ samatikkanto, ayaṃ vuccati nittaṇho’’ti.
૨૮. પરિયુટ્ઠાનન્તિ ‘‘તણ્હાય પરિયુટ્ઠાન’’ન્તિ વુત્તાનિ તણ્હાવિચરિતાનિ. સઙ્ખારાતિ ‘‘તદભિસઙ્ખતા સઙ્ખારા’’તિ વુત્તા તણ્હાદિટ્ઠિમાનહેતુકા સઙ્ખારા. તે પન યસ્મા સત્તસુ જવનચેતનાસુ પઠમચેતના સતિ પચ્ચયસમવાયે ઇમસ્મિંયેવ અત્તભાવે ફલં દેતિ. પચ્છિમચેતના અનન્તરે અત્તભાવે. ઉભિન્નં વેમજ્ઝચેતના યત્થ કત્થચિ ફલં દેતિ, તસ્મા વિપચ્ચનોકાસવસેન વિભજિત્વા દસ્સેતું ‘‘દિટ્ઠધમ્મવેદનીયા વા’’તિઆદિ વુત્તં. યસ્મા પન તંતંચેતનાસમ્પયુત્તા તણ્હાપિ ચેતના વિય દિટ્ઠધમ્મવેદનીયાદિવસેન તિધા હોતિ, તસ્મા વુત્તં – ‘‘એવં તણ્હા તિવિધં ફલં દેતી’’તિ. પુબ્બાપરેન યુજ્જતીતિ યં પુબ્બં પુરિમં સઙ્ખારાનં દિટ્ઠધમ્મવેદનીયતાદિવચનં વુત્તં, તં ઇમિના અપરેન કમ્મસ્સ દિટ્ઠધમ્મવેદનીયતાદિવચનેન યુજ્જતિ ગઙ્ગોદકં વિય યમુનોદકેન સંસન્દતિ સમેતીતિ અત્થો.
28.Pariyuṭṭhānanti ‘‘taṇhāya pariyuṭṭhāna’’nti vuttāni taṇhāvicaritāni. Saṅkhārāti ‘‘tadabhisaṅkhatā saṅkhārā’’ti vuttā taṇhādiṭṭhimānahetukā saṅkhārā. Te pana yasmā sattasu javanacetanāsu paṭhamacetanā sati paccayasamavāye imasmiṃyeva attabhāve phalaṃ deti. Pacchimacetanā anantare attabhāve. Ubhinnaṃ vemajjhacetanā yattha katthaci phalaṃ deti, tasmā vipaccanokāsavasena vibhajitvā dassetuṃ ‘‘diṭṭhadhammavedanīyā vā’’tiādi vuttaṃ. Yasmā pana taṃtaṃcetanāsampayuttā taṇhāpi cetanā viya diṭṭhadhammavedanīyādivasena tidhā hoti, tasmā vuttaṃ – ‘‘evaṃ taṇhā tividhaṃ phalaṃ detī’’ti. Pubbāparena yujjatīti yaṃ pubbaṃ purimaṃ saṅkhārānaṃ diṭṭhadhammavedanīyatādivacanaṃ vuttaṃ, taṃ iminā aparena kammassa diṭṭhadhammavedanīyatādivacanena yujjati gaṅgodakaṃ viya yamunodakena saṃsandati sametīti attho.
સઙ્ખારા દસ્સનબલેનાતિ ચતૂસુ દિટ્ઠિગતસમ્પયુત્તેસુ વિચિકિચ્છાસમ્પયુત્તે ચાતિ પઞ્ચસુ ચિત્તુપ્પાદેસુ સઙ્ખારા પઠમમગ્ગપઞ્ઞાબલેન. છત્તિંસ તણ્હાવિચરિતાનિ ભાવનાબલેનાતિ પઠમમગ્ગેન પહીનાવસેસવસેન વુત્તં, ન સબ્બેસં વસેન.
Saṅkhārā dassanabalenāti catūsu diṭṭhigatasampayuttesu vicikicchāsampayutte cāti pañcasu cittuppādesu saṅkhārā paṭhamamaggapaññābalena. Chattiṃsa taṇhāvicaritāni bhāvanābalenāti paṭhamamaggena pahīnāvasesavasena vuttaṃ, na sabbesaṃ vasena.
અનુબન્ધોતિ તણ્હાદીનં અનુપ્પબન્ધેન પવત્તિ. યો ચાપિ પપઞ્ચોતિઆદિના ‘‘પપઞ્ચેતી’’તિઆદિના વુત્તં રાધસુત્તઞ્ચસંસન્દતિ. તેનેવાહ – ‘‘ઇદં એકત્થ’’ન્તિ. યદિપિ અત્થતો એકં, દેસનાય પન વિસેસો વિજ્જતીતિ દસ્સેતું ‘‘અપિ ચા’’તિઆદિ વુત્તં. એવન્તિ ઇમિના વુત્તપ્પકારેન. સુત્તેનાતિ સંવણ્ણિયમાનેન સુત્તેન. સુત્તન્તિ સુત્તન્તરં. સંસન્દયિત્વાતિ વિમિસ્સિત્વા અત્થતો અભિન્નં કત્વા. પુબ્બાપરેન સદ્ધિં યોજયિત્વાતિ પુબ્બેન વા અપરેન વા સુત્તેન સદ્ધિં અત્થતો સમ્બન્ધં યોજેત્વા. વુત્તમેવત્થં પાકટં કરોતિ તેન સુત્તસ્સ અત્થો નિદ્દિટ્ઠો હોતિ વિત્થારિતો સુત્તન્તરદસ્સનેન.
Anubandhoti taṇhādīnaṃ anuppabandhena pavatti. Yo cāpi papañcotiādinā ‘‘papañcetī’’tiādinā vuttaṃ rādhasuttañcasaṃsandati. Tenevāha – ‘‘idaṃ ekattha’’nti. Yadipi atthato ekaṃ, desanāya pana viseso vijjatīti dassetuṃ ‘‘api cā’’tiādi vuttaṃ. Evanti iminā vuttappakārena. Suttenāti saṃvaṇṇiyamānena suttena. Suttanti suttantaraṃ. Saṃsandayitvāti vimissitvā atthato abhinnaṃ katvā. Pubbāparena saddhiṃ yojayitvāti pubbena vā aparena vā suttena saddhiṃ atthato sambandhaṃ yojetvā. Vuttamevatthaṃ pākaṭaṃ karoti tena suttassa attho niddiṭṭho hoti vitthārito suttantaradassanena.
ન કેવલં સુત્તન્તરસંસન્દનમેવ પુબ્બાપરસન્ધિ, અથ ખો અઞ્ઞોપિ અત્થીતિ દસ્સેતું ‘‘સો ચાય’’ન્તિઆદિ વુત્તં. તત્થ અત્થસન્ધીતિ કિરિયાકારકાદિવસેન અત્થસ્સ સમ્બન્ધો. સો પન યસ્મા સઙ્કાસનાદીનં છન્નં અત્થપદાનંયેવ હોતિ, સબ્બસ્સાપિ પદત્થસ્સ તદવરોધતો.
Na kevalaṃ suttantarasaṃsandanameva pubbāparasandhi, atha kho aññopi atthīti dassetuṃ ‘‘so cāya’’ntiādi vuttaṃ. Tattha atthasandhīti kiriyākārakādivasena atthassa sambandho. So pana yasmā saṅkāsanādīnaṃ channaṃ atthapadānaṃyeva hoti, sabbassāpi padatthassa tadavarodhato.
સમ્બન્ધો ચ નામ ન કોચિ અત્થો. તસ્મા ‘‘અત્થસન્ધિ છપ્પદાની’’તિઆદિ વુત્તં. બ્યઞ્જનસન્ધીતિ પદસ્સ પદન્તરેન સમ્બન્ધો. યસ્મા પન સબ્બમ્પિ નામાદિપદં છહિ બ્યઞ્જનપદેહિ અસઙ્ગહિતં નામ નત્થિ, તસ્મા ‘‘બ્યઞ્જનસન્ધિ છપ્પદાની’’તિઆદિ વુત્તં.
Sambandho ca nāma na koci attho. Tasmā ‘‘atthasandhi chappadānī’’tiādi vuttaṃ. Byañjanasandhīti padassa padantarena sambandho. Yasmā pana sabbampi nāmādipadaṃ chahi byañjanapadehi asaṅgahitaṃ nāma natthi, tasmā ‘‘byañjanasandhi chappadānī’’tiādi vuttaṃ.
દેસનાસન્ધીતિ યથાવુત્તદેસનન્તરેન દેસનાય સંસન્દનં. ન ચ પથવિં નિસ્સાયાતિ પથવિં વિસયસઙ્ખાતં નિસ્સયં કત્વા, પથવિં આલમ્બિત્વાતિ અત્થો. ઝાયીતિ ફલસમાપત્તિઝાનેન ઝાયી. સો હિ સબ્બસઙ્ખારનિસ્સટં નિબ્બાનં આલમ્બિત્વા સમાપજ્જનવસેન ઝાયતિ, ન પથવિં નિસ્સાય ઝાયતીતિ વુત્તો. સેસપદેસુપિ એસેવ નયો. એત્થ ચ ચતૂહિ મહાભૂતેહિ રૂપપ્પટિબદ્ધવુત્તિતાય સબ્બો કામભવો રૂપભવો ચ ગહિતા. અરૂપભવો પન સરૂપેનેવ ગહિતોતિ સબ્બં લોકં પરિયાદિયિત્વા પુન અઞ્ઞેનપિ પરિયાયેન તં દસ્સેતું ‘‘ન ચ ઇમં લોક’’ન્તિઆદિમાહ. સબ્બો હિ લોકો ઇધલોકો પરલોકો ચાતિ દ્વેવ કોટ્ઠાસા હોન્તિ. યસ્મા પન ‘‘ઇધલોકો’’તિ વિસેસતો દિટ્ઠધમ્મભૂતો સત્તસન્તાનો વુચ્ચતિ. ‘‘પરલોકો’’તિ ભવન્તરસઙ્ખેપગતો સત્તસન્તાનો તદુભયવિનિમુત્તો અનિન્દ્રિયબદ્ધો રૂપસન્તાનો. તસ્મા તં સન્ધાય ‘‘યમિદં ઉભયમન્તરેના’’તિઆદિ વુત્તં.
Desanāsandhīti yathāvuttadesanantarena desanāya saṃsandanaṃ. Na ca pathaviṃ nissāyāti pathaviṃ visayasaṅkhātaṃ nissayaṃ katvā, pathaviṃ ālambitvāti attho. Jhāyīti phalasamāpattijhānena jhāyī. So hi sabbasaṅkhāranissaṭaṃ nibbānaṃ ālambitvā samāpajjanavasena jhāyati, na pathaviṃ nissāya jhāyatīti vutto. Sesapadesupi eseva nayo. Ettha ca catūhi mahābhūtehi rūpappaṭibaddhavuttitāya sabbo kāmabhavo rūpabhavo ca gahitā. Arūpabhavo pana sarūpeneva gahitoti sabbaṃ lokaṃ pariyādiyitvā puna aññenapi pariyāyena taṃ dassetuṃ ‘‘na ca imaṃ loka’’ntiādimāha. Sabbo hi loko idhaloko paraloko cāti dveva koṭṭhāsā honti. Yasmā pana ‘‘idhaloko’’ti visesato diṭṭhadhammabhūto sattasantāno vuccati. ‘‘Paraloko’’ti bhavantarasaṅkhepagato sattasantāno tadubhayavinimutto anindriyabaddho rūpasantāno. Tasmā taṃ sandhāya ‘‘yamidaṃ ubhayamantarenā’’tiādi vuttaṃ.
યે પન ‘‘ઉભયમન્તરેના’’તિ વચનં ગહેત્વા અન્તરાભવં ઇચ્છન્તિ, તેસં તં મિચ્છા. અન્તરાભવો હિ અભિધમ્મે પટિક્ખિત્તોતિ. દિટ્ઠન્તિ રૂપાયતનં . સુતન્તિ સદ્દાયતનં. મુતન્તિ પત્વા ગહેતબ્બતો ગન્ધાયતનં રસાયતનં ફોટ્ઠબ્બાયતનઞ્ચ. વિઞ્ઞાતન્તિ અવસિટ્ઠં ધમ્મારમ્મણપરિયાપન્નરૂપં. પત્તન્તિ પરિયેસિત્વા વા અપરિયેસિત્વા વા પત્તં. પરિયેસિતન્તિ પત્તં વા અપ્પત્તં વા પરિયેસિતં. વિતક્કિતં વિચારિતન્તિ વિતક્કનવસેન અનુમજ્જનવસેન ચ આલમ્બિતં. મનસાનુચિન્તિતન્તિ ચિત્તેન અનુ અનુ ચિન્તિતં. અયં સદેવકે…પે॰… અનિસ્સિતેન ચિત્તેન ન ઞાયતિ ઝાયન્તોતિ અયં ખીણાસવો ફલસમાપત્તિઝાનેન ઝાયન્તો પુબ્બેવ તણ્હાદિટ્ઠિનિસ્સયાનં સુટ્ઠુ પહીનત્તા સદેવકે લોકે…પે॰… મનુસ્સાય યત્થ કત્થચિપિ અનિસ્સિતેન ચિત્તેન ઝાયતિ નામ. તતો એવ લોકે કેનચિપિ ન ઞાયતિ ‘‘અયં ઇદં નામ નિસ્સાય ઝાયતી’’તિ. વુત્તઞ્હેતં –
Ye pana ‘‘ubhayamantarenā’’ti vacanaṃ gahetvā antarābhavaṃ icchanti, tesaṃ taṃ micchā. Antarābhavo hi abhidhamme paṭikkhittoti. Diṭṭhanti rūpāyatanaṃ . Sutanti saddāyatanaṃ. Mutanti patvā gahetabbato gandhāyatanaṃ rasāyatanaṃ phoṭṭhabbāyatanañca. Viññātanti avasiṭṭhaṃ dhammārammaṇapariyāpannarūpaṃ. Pattanti pariyesitvā vā apariyesitvā vā pattaṃ. Pariyesitanti pattaṃ vā appattaṃ vā pariyesitaṃ. Vitakkitaṃ vicāritanti vitakkanavasena anumajjanavasena ca ālambitaṃ. Manasānucintitanti cittena anu anu cintitaṃ. Ayaṃ sadevake…pe… anissitena cittena na ñāyati jhāyantoti ayaṃ khīṇāsavo phalasamāpattijhānena jhāyanto pubbeva taṇhādiṭṭhinissayānaṃ suṭṭhu pahīnattā sadevake loke…pe… manussāya yattha katthacipi anissitena cittena jhāyati nāma. Tato eva loke kenacipi na ñāyati ‘‘ayaṃ idaṃ nāma nissāya jhāyatī’’ti. Vuttañhetaṃ –
‘‘નમો તે પુરિસાજઞ્ઞ, નમો તે પુરિસુત્તમ;
‘‘Namo te purisājañña, namo te purisuttama;
યસ્સ તે નાભિજાનામ, કિં ત્વં નિસ્સાય ઝાયસી’’તિ. (નેત્તિ॰ ૧૦૪);
Yassa te nābhijānāma, kiṃ tvaṃ nissāya jhāyasī’’ti. (netti. 104);
ઇદાનિ ખીણાસવચિત્તસ્સ કત્થચિપિ અનિસ્સિતભાવં ગોધિકસુત્તેન (સં॰ નિ॰ ૧.૧૫૯) વક્કલિસુત્તેન (સં॰ નિ॰ ૩.૮૭) ચ વિભાવેતું ‘‘યથા મારો’’તિઆદિ વુત્તં. વિઞ્ઞાણં સમન્વેસન્તોતિ પરિનિબ્બાનતો ઉદ્ધં વિઞ્ઞાણં પરિયેસન્તો. ‘‘પપઞ્ચાતીતો’’તિઆદિના અદસ્સનસ્સ કારણમાહ. અનિસ્સિતચિત્તા ન ઞાયન્તિ ઝાયમાનાતિ ન કેવલં અનુપાદિસેસાય નિબ્બાનધાતુયા ખીણાસવસ્સ ચિત્તગતિં મારાદયો ન જાનન્તિ, અપિ ચ ખો સઉપાદિસેસાયપિ નિબ્બાનધાતુયા તસ્સ તં ન જાનન્તીતિ અત્થો. અયં દેસનાસન્ધીતિ ગોધિકસુત્તવક્કલિસુત્તાનં વિય સુત્તન્તાનં અઞ્ઞમઞ્ઞઅત્થસંસન્દના દેસનાસન્ધિ નામ.
Idāni khīṇāsavacittassa katthacipi anissitabhāvaṃ godhikasuttena (saṃ. ni. 1.159) vakkalisuttena (saṃ. ni. 3.87) ca vibhāvetuṃ ‘‘yathā māro’’tiādi vuttaṃ. Viññāṇaṃ samanvesantoti parinibbānato uddhaṃ viññāṇaṃ pariyesanto. ‘‘Papañcātīto’’tiādinā adassanassa kāraṇamāha. Anissitacittā na ñāyanti jhāyamānāti na kevalaṃ anupādisesāya nibbānadhātuyā khīṇāsavassa cittagatiṃ mārādayo na jānanti, api ca kho saupādisesāyapi nibbānadhātuyā tassa taṃ na jānantīti attho. Ayaṃ desanāsandhīti godhikasuttavakkalisuttānaṃ viya suttantānaṃ aññamaññaatthasaṃsandanā desanāsandhi nāma.
નિદ્દેસસન્ધીતિ નિદ્દેસસ્સ સન્ધિ નિદ્દેસસન્ધિ, નિદ્દેસેન વા સન્ધિ નિદ્દેસસન્ધિ. પુરિમેન સુત્તસ્સ નિદ્દેસેન તસ્સેવ પચ્છિમસ્સ નિદ્દેસસ્સ, પચ્છિમેન વા પુરિમસ્સ સમ્બન્ધનન્તિ અત્થો. તં દસ્સેતું યસ્મા ભગવા યેભુય્યેન પઠમં વટ્ટં દસ્સેત્વા પચ્છા વિવટ્ટં દસ્સેતિ, તસ્મા ‘‘નિસ્સિતચિત્તા’’તિઆદિ વુત્તં. તત્થ નિસ્સિતં ચિત્તં એતેસન્તિ નિસ્સિતચિત્તા, પુગ્ગલા, નિદ્દિસિતબ્બા પુગ્ગલાધિટ્ઠાનાય દેસનાયાતિ અધિપ્પાયો. ધમ્માધિટ્ઠાનાય પન નિસ્સિતં ચિત્તં એત્થાતિ નિસ્સિતચિત્તા, નિસ્સિતચિત્તવન્તો તણ્હાદિટ્ઠિનિસ્સયવસેન પવત્તા સુત્તપદેસા. સેસમેત્થ સબ્બં પાકટમેવ.
Niddesasandhīti niddesassa sandhi niddesasandhi, niddesena vā sandhi niddesasandhi. Purimena suttassa niddesena tasseva pacchimassa niddesassa, pacchimena vā purimassa sambandhananti attho. Taṃ dassetuṃ yasmā bhagavā yebhuyyena paṭhamaṃ vaṭṭaṃ dassetvā pacchā vivaṭṭaṃ dasseti, tasmā ‘‘nissitacittā’’tiādi vuttaṃ. Tattha nissitaṃ cittaṃ etesanti nissitacittā, puggalā, niddisitabbā puggalādhiṭṭhānāya desanāyāti adhippāyo. Dhammādhiṭṭhānāya pana nissitaṃ cittaṃ etthāti nissitacittā, nissitacittavanto taṇhādiṭṭhinissayavasena pavattā suttapadesā. Sesamettha sabbaṃ pākaṭameva.
ચતુબ્યૂહહારવિભઙ્ગવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Catubyūhahāravibhaṅgavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / નેત્તિપ્પકરણપાળિ • Nettippakaraṇapāḷi / ૬. ચતુબ્યૂહહારવિભઙ્ગો • 6. Catubyūhahāravibhaṅgo
ટીકા • Tīkā / સુત્તપિટક (ટીકા) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ખુદ્દકનિકાય (ટીકા) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / નેત્તિપ્પકરણ-ટીકા • Nettippakaraṇa-ṭīkā / ૬. ચતુબ્યૂહહારવિભઙ્ગવણ્ણના • 6. Catubyūhahāravibhaṅgavaṇṇanā
ટીકા • Tīkā / સુત્તપિટક (ટીકા) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ખુદ્દકનિકાય (ટીકા) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / નેત્તિવિભાવિની • Nettivibhāvinī / ૬. ચતુબ્યૂહહારવિભઙ્ગવિભાવના • 6. Catubyūhahāravibhaṅgavibhāvanā